ŞUBAT 2015

Yaşam tünelleri
Tüneller dünyada sadece istikametleri birleştirmiyor,
yaşama tutunmayı da sağlıyor. Bosna Savaşı’nda tam
3 yıl boyunca kuşatma altında kalan Saraybosna’ya
yapılan yardımların taşıyıcısı olan Saraybosna tüneli
“Bilge Kral” lakaplı Aliya İzzetbegoviç’in fikriydi.
Saraybosna Havaalanı ile Dobrinya Mahallesi’ndeki
iki katlı ev arasındaki 800 metrelik tünel, 4 yıllık savaş
boyunca Boşnakların adeta can damarı olarak, belki de
bir ulusun tarihini değiştirdi.
İsrail ablukası altındaki Gazze’ye gıda ve ilaç
sağlayan Gazze Tünelleri’nin hikâyesi ise bugün de
devam ediyor.
dünyanın en eski yer altı yolu; bunu artık çoğumuz
biliyoruz. Tünel’in doğuşu ise bizi 19. yüzyılın son
demindeki İstanbul’a ve ilginç bir hikâyeye götürüyor.
1867 yılının Mayıs ayında İstanbul’a genç bir Fransız
mühendis ayak basar. Eugene Henri Gavand adındaki
bu mühendis günler boyunca Beyoğlu’yu gezip durur.
Galata ile Pera arasındaki yegâne ulaşım yolu “Yüksek
Kaldırım” denilen dik bir yoldur. Bu yoldan her gün
binlerce kişi atla ya da yürüyerek kan ter içinde kalarak
geçiyordur. Bunu gören Gavand’ın aklına dâhiyane bir
fikir gelir: Galata-Pera arasında bir tünel açmak ve
burada kısa bir tren çalıştırmak.
Reddedilen proje
Gavand’ın fikri sadece Şehr-i İstanbul’un iyiliği
için değildir elbette, aklında para kazanmak da vardır.
Teknik çizimlerini bitiren Mühendis projeyi önce
Fransız Hükümeti’ne sunar ama istediği para “külfetli”
geldiğinden reddedilir. Ardından yardımına Londra
Metrosu’nu da yapan İngiliz Hükümeti’nin Demiryolu
Şirketi koşar ve kendisi 250 bin sterlinlik bir destekle
şirketin hissedarı yapılır.
Gavand’ın İngiltere destekli Tünel Projesi, 20
Temmuz 1868’de Bab-ı Ali’ye sunulur. Proje bu sefer de
maddi imkânsızlıklar yüzünden değil, mühendise olan
güvensizlikten kabul edilmez. Ancak Gavand’ın pes
etmeye pek niyeti yoktur. Bir yıl sonra, bu sefer Sultan
Abdulaziz’le görüşmeyi başaran Fransız mühendisin
yenilenmiş projesi kabul edilir ve proje dönemin
Bayındırlık Bakanlığı’na intikal ettirilerek bir ferman
yayınlanır.
İnşaat başlar
Yapılan anlaşmaya göre Gavand ve şirketi hem
Tünel’in, hem de tren yolunun yapım maliyetini
üstlenecek, çevre yolları tanzim edecek, Tünel’i 42
yıllığına işletmeye hak kazanacak ve her yıl toplam
kârının yüzde 1,5’ini devlet hazinesine vergi olarak
verecektir.
573 metre uzunluğundaki tünel inşaatına 30 Haziran
1871’de başlanır. Projeyi yapan mühendis kurulu arasında
Türk mühendis Süleyman Bey de vardır. Mekanik kazı
araçları olmadığından yüzlerce işçi çalıştırılırken, çıkan
hafriyat ise Tepebaşı’na ve Karaköy Meydanı’na yığılır.
Tünel’in açılışı ve ilk yankılar
180 bin altın lira harcanan Tünel, o yıl Kurban
Bayramı’nın ilk gününe denk gelen 14 Ocak 1875
tarihinde davullarla-zurnalarla açılır ve 15 Ocak’ta
hizmet vermeye başlar.
Tünel’de ilk kullanılan trenler, basitçe birbirlerine
bağlı halatların çektiği iki ayrı vagondan ibarettir. 150
beygir gücündeki iki vagon aynı zamanda birbirlerini
hem çekip, hem de itiyordur. Böylelikle biri yukarı
çıkarken diğeri aşağıya iniyor ve tünelin tam ortasında
karşılaşıyorlardır.
Tünel, Osmanlı vatandaşlarının hayatını çok
kolaylaştırsa da aslında ilk aylarda çok da ilgi görmez.
Çünkü kandillerle aydınlatılan vagonlar çok dar ve
havasızdır. Üstelik küçükbaş-büyükbaş hayvanlar için
de yer yoktur. Bu nedenle şirket ek bir vagonla hayvan
ve araba taşımaya başlar.
Tünel’deki ilk kaza açıldıktan 7 ay sonra gerçekleşir ve
1950’lere kadar kazalar ara ara devam eder. Tek ölümlü
kazanın gerçekleştiği 1943 yılında ise bir kontrol
memuru hayatını kaybeder.
Tünel’in açılması Beyoğlu-Galata arasındaki
ekonomik yerleşimi de etkiler. Gavand’ın kendi
günlüklerinde anlattığına göre Tünel’den sonra
günümüzde dünyanın hiçbir yerinde rastlanmayacak
şöyle kozmopolit bir yapı meydana gelir. Alman fırıncı
Benditsch, İtalyan erkek berberi Alberti, İranlı Halıcı
Behar, Musevi Kitapçı Rosemann, Ermeni Doktor
Minerdijian, Lokantacı Hacı Abdullah Efendi ve
niceleri.
“Üç kuruşluk” adamlar
I. Dünya Savaşı ve sonrasındaki işgal günlerinde de
Tünel’in işletmesi Fransızların elindedir. Galip tarafta
olmanın kudretiyle Tünel’i kullanmanın ücretini
Fransızlar için 3 kuruş, bilhassa Müslüman vatandaşlar
48 Vizyon