ŞUBAT 2015

ayraç Mine Sultan ÜNVER mine.unver@trt.net.tr
Yabancı gözüyle
Türk insanı
“Aksini iddia ediyorum ki; insanlık, kibarlık ve şefkat konusunda
Osmanlı Devleti’nin Müslüman halkı, dünyanın hangi milleti ile
karşılaştırırsanız karşılaştırınız, üstün gelir…” Johnstone
Türk ve Müslüman dostu Butler Johnstone tarafından
kaleme alınan bu eser, 1876 yılında Oxford ve
Londra`da basılmıştır. (The Turks: Their Characters,
Manners and Institutions.)
Johnstone kitabında, İmparatorluğun dağılmakta olduğu,
klasik, değer ve müesseselerin sarsılmaya ve gözden düşmeye
başladığı bir devirde bile dünyaya insaniyet ve fazilet dersi
verecek kadar sağlam bir hamura sahip bulunduğumuzu anlatıyor.
1800’lerin sonlarında Osmanlı topraklarında bir süre yaşayan
ve sonra sıklıkla tekrar gelen Johnstone, o devrin Türk insanını
bir yabancının gözüyle tasvir ediyor. Kısa, öz anlatımı
bize dair önemli bilgiler sunuyor. Döneminin ünlü oryantalistlerinin
ve siyasi karşı duruşun aksine yazar farklı bir bakış
açısıyla Türk milletinin karakteristik özelliklerini, yasalarını,
siyasi yaşanmışlıklarını, bu manada hata ve üstünlüklerini,
adalet ve nezaketini, selam ve sohbet adabını, hatta harem
yaşantısını tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriyor. İngiliz elçiliğiyle
yazışmaları ve imparatorluğun dört bir yanında faaliyet
gösteren casuslara dair sunduğu bilgiler de dönemi anlamamız
açısından oldukça enteresan.
Yazar, Osmanlı’nın son dönemdeki düzensizliğini asla İslami
sistemden veya halktan kaynaklanmadığını, bu duruma
Avrupalıları dinleyen üst düzeydeki Osmanlı yöneticilerin
sebep olduğunu ısrarla ve delilleriyle belirtiyor. O dönem isyanlarını
ve Osmanlının son dönem anayasalarını tartışarak,
bilmediğimiz gerçekleri dile getiren Johnstone’un kitaptaki
bir ifadesi şöyle; “Gerçek şu ki, Türkiye anarşizmin yukarıdan
kaynaklandığı dünyadaki tek ülkedir. Sistemin kendisi saygıdeğer
ve bir saat gibi çalışacak bir sistemdir. Halkı barışçı ve
itaatkar hatta oldukça çalışkandır.”
Kitabı okurken, dönem konjektürü gereği tüm dünya
Osmanlı’nın karşısındayken, Johnstone’un niçin Türk-
Müslüman milleti yanında yer aldığını sorgulama ihtiyacı
duyuyoruz. Hayatı pahasına böyle davranmasının nedeni
neydi diye sormadan edemiyoruz. Bu sorunun cevabı kitabın
satır aralarında!
Butler Johnstone, lisans ve master eğitimini Oxford
Üniversitesi`nde tamamladı. 1862-1878 yılları arasında
Avam Kamarası’nda milletvekili olarak bulundu.1856`da
David Urguhart tarafından Osmanlı Devleti`nin lehinde faaliyet
gösteren “Foreign Affairs Commitee”lerin faal bir üyesi
oldu. Milletvekilliği müddetince İngiliz parlamentosunda sürekli
Türkiye`yi ve Türkleri savundu.
74 Vizyon