Gençlerle Tevhid Dersleri

حْكَمَاتٌُم نْھُِم لَع
نْھُِم شَابَھََت اَم یَتَف یْغٌَز يِف أَف تَشَابِھُم أَو
ابْتِغَو
أَت
3.Kural: Herhangi bir konuyla alakalı Kur’ân ve sünnetten ne kadar nas varsa hepsini ele almak, tabiri caizse bir veya
bir kaçını cımbızlayıp da başka delilleri göz ardı etmemek.
4. Kural: Kur’ân ve sahih (uydurma ve zayıf olmayan) sünneti Nebi (s.a.v) tarafından övülmüş salih selefimizin (yani
başta sahabe olmak üzere tâbiîn ve tebe-i tâbiîn’in) anlayışıyla anlamak, onların anladıklarından dışarı çıkmamak.
5.Kural: Müteşâbih olan ayet ve hadisleri muhkem olan ayet ve hadisler ışığında anlamak. Allah (c.c) bu kuralı Âl-i
İmrân suresinin 7. ayetinde şöylece belirtmiştir:
ٌ ‏َات
ھ َ ‏ُو ال َّذِي أ ‏َلَزْ‏ ‏َن
آیَاتٌ‏ ال ابََتِ‏ ‏ْك ‏َكْ‏ ‏َی
ھ َّ ‏ُن أ ُّ ‏ُم ال ابَِتِ‏ ‏ْك
‏ُرَ‏ ‏ُخ
‏َم َّا ال َّذِینَ‏
لُق ‏ُو ھِمِْب
‏َن ‏ُو َّبِع
الْف ‏ِةَنْ‏ ‏ِت ‏َء ابْتِغَا
‏ْویلِ‏
‏َء ‏َا
ِ ‏ِھ
“Sana kitab’ı (Kur’ân’ı) indiren O’dur. O’nun (Kur’ân’ın) bazı ayetleri muhkemdir ki, bunlar kitabın anasıdır. Diğer bir
kısmı da müteşâbihtir. Kalplerinde eğrilik bulunanlar, (insanları hak’tan saptırmak suretiyle) fitneyi istedikleri ve O’nu
(hevalarına uygun olarak) tevil/tefsir etmek için O’ndan müteşâbih ayetlere tabi olurlar (bunun peşine düşerler)…”
Bu ayette, Kur’ân ve O’na tabi olarak sünnetin, biri muhkem diğeri müteşabih olmak üzere iki kısım olduğu
belirtilmiştir. Müfessirlerin ifade ettiğine göre müteşâbih; manası açık olmayan, birden çok anlama çekilmeye müsait,
ucu açık olan anlamında olup, muhkem ise; manası gayet açık olup, başka bir manaya ihtimali olmayan, anlamak için
başkaca araçlara ihtiyaç duymayan, kendi kendine yeten anlamına gelir. İşte Allah (c.c) bu ayetinde, müteşâbih
nasları muhkem naslar çerçevesinde anlamak yerine, muhkem nasları göz ardı ederek müteşâbih naslara yönelen ve
bu naslardan hevasına uygun anlamlar çıkartan kimseleri yermekte ve onları, kalplerinde eğrilik bulunan kimseler
olarak nitelemektedir. Aslında hem bu hem de diğer kuralları gözetmemek “kalp arızalığı”nın bir sonucudur. Nitekim
az evvel aktardığımız Bakara 26. ayetin en son kısmını teşkil eden “Allah bu misal ile ancak fasıkları saptırır” cümlesi
de bunu göstermektedir. Zira fâsık, Allah’ın (c.c) isteğini yerine getirmeyen, O’nun emrine âsî olan kimse demektir.
Bir kimsenin Allah’ın (c.c) emrine âsî olması ise hiç şüphesiz kalbinin arızalı, hasta olmasından ileri gelmektedir. Yani
ayette geçen ‘fâsıklar’ kelimesi kalbi arızalı olanları anlatan bir kelimedir.
Demek ki Kur’ân ve sünnet naslarının bazı konuları izah ederken açık-seçik olmaması, kalbi selim, pak, temiz olanlarla
kalbi eğri, yamuk, kaypak, arızalı olanların ortaya çıkması içindir.
Bu önemli girişiten sonra şüphelere ve cevaplarına geçebiliriz:
1.Şüphe: Abdullah b. Mes’ûd (r.a) Rasûlullah (s.a.v)’in şöyle dediğini rivayet etmiştir: “Sizden birinizin bineği çölde
ipinden kurtulup kaçarsa “Ey Allah’ın kulları! (Bineğimi kaçmasından) hapsedin (engelleyin.) Ey Allah’ın kulları!
Hapsedin” diye nida etsin. Zira Allah’ın, yeryüzünde bu bineği engelleyecek hâzır olan bir kulu vardır.” 336
Cevap: Bu rivayet, ravilerinden biri olan Ma’rûf b. Hassân ve Saîd İbn Ebî Urûbe adındaki ravilerden ötürü ve İbn
Bureyde ve İbn Mes’ûd arasındaki inkıtâ’ (kopukluk) nedeniyle şiddetli derecede bir zayıf rivayettir. 337
Lakin bu rivayetin manasında başka rivayetler de vardır. Bunları zikredecek olursak:
a) Utbe b. Ğazvân’ın rivayetine göre Nebi (s.a.v) şöyle demiştir: “Hiçbir arkadaşın olmadığı bir yerde sizden biriniz bir
şey kaybederse veya sizden biriniz bir yardım isterse “Ey Allah’ın kulları! Bana yardım edin. Ey Allah’ın kulları! Bana
yardım edin.” desin. Zira Allah’ın, kendilerini görmediğimiz kulları vardır.” 338
Bu rivayet de zayıftır. Çünkü bunda inkıtâ’ vardır. İbn Hacer (r.h) “Netâicu’l-Efkâr” kitabında “Taberânî bunu munkatı’
bir senedle rivayet etmiştir.” der. Ve ravilerinden Abdullah b. Şerîk ve babası Şerîk zayıf olan ravilerdir. Fakat İbn
Hacer (r.h)’ın belirttiğine göre babası çokça hata eden birisidir. Dolayısıyla hadisin zayıflığı şiddetlidir.
336
Ebu Ya’lâ, Taberânî, İbnu’s-Sünnî.
337
Ayrıntısı için bkz: Hâzihî Mefâhîmunâ, Salih b. Abdilaziz Âlu’ş-Şeyh, sy:42.
338
Taberânî.