MAZOWSZE.

12
Łuków na nizinie wśród lasów nad rz. Krzną. Starożytne
to miasto leżało niegdyś na pograniczu Małopolski, Mazowsza
i Jaćwieży, a jeden z książąt Małopolski zbudował tu zamek
drewniany, i osadził go duchownymi wysyłanymi na misyę do
nawracania sąsiedzkich pogan Jadźwingów. Walna bitwa Bolesława
Wstydliwego w r. 1264, w której pokonał Jadźwingów, miała wedle
podania być stoczoną w okolicy Łukowa, a opuszczone przez nieb.
miejsca zajęli Polacy i Mazury. W r. 1655 i 56 spalone zostało
przez Kozaków i Eakoczego; spłonął wówczas starożytny kościół
farny w r. 1250 zbudowany. Obecnie zdobi miasto kościół po-
Bernardyński fundowany w r. 1626 i kościół po-Pijarski wraz
z klasztorem w którym przedtem były szkoły. (Ob. Pamiętnik
relig. moral- Warsz. 1859, tom 4 str. 528: Łuków i klasztor ks.
Pijarów p. ks. P. Krupińskiego. — Tygodnik illustr. Warsz.
1868 n. 17.
Stoczek nad rz. Świdrem, było wsią zwaną Poznańskąwolą
albo Stokiem, którą biskup Poznański Andrzej zBnica,
fundując kościół w r. 1472, wyniósł do rzędu miast i nazwał Sebestyjanowem,
lecz nazwa ta nie utrzymała się. Kościół odbudowany
w r. 1774. — Pamiętne bitwą w r. 1831 stoczoną.
Parysów v. Paryszew, osada, dawniej wieś zwana Sieczc
z a, którą Zygmunt I w r. 1538 podniósł do rzędu miast (Parissovo).
Parafia założona r. 1539 przez rodzinę Parysów, z której
Szczęsny Parys był wówczas starostą grodowym ziemi Czerskiej.
Kościół z r. 1461 przebudował Franc. Bieliński w r. 1750, ma
on w ołtarzu wielkim obraz Matki Boskiej z dzieciątkiem, malowany
na drzewie, uważany za cudowny, o czem wzmianka po raz
pierwszy uczyniona w aktach z lat 1655 i 1657. — Mieszkańcy
trudnią się handlem. 1 )
Osieck miasteczko z przedmieściem Górki, w nizinie nad
dwoma strumieniami. Parafia istniała tu już w r. 13ü0. Po kilkakrotnych
pożarach, kościół odbudował Prane. Bieliński w r. 1781.
Mieszkańcy żyją z rolnictwa i garncarstwa. Osada ta miała nie-
wiatów, z dodaniem ziemi Stężyckiej, która do r. 1563 rządziła
się razem z powiatem Eadomskim w Radomiu.
) Blisko Parysowa leży wieś Łukowiec, której właściwości fizyoi
etnograficzne opisała p. Stefania Ulanowska (ob. Zbiór wiad.
do Antropol. Kraków 1884, tom VIII str. (248).
13
gdyś zwierzyniec książąt Mazowieckich (zniszczony później przez
Szwedów); w borach przyległych (puszczy) częste wyprawiano
łowy. W osadzie tej zmarł r. 1503 Konrad III książę na Czersku
i Warszawie.
Warszewice v. Warszowice, wieś o milę od Czerska odległa,
do której w r. 1736 przeniesiono kościół z Kadwankowa; ta
ostatnia parafia w r. 1417 liczyła wsi 16 (Księga ziemi Czerskiej
str. XI).
Wilga wieś, ma parafię założoną przez Bogusława Zajączka
z Wilki w r. 1407 i kościół ś. Marcina z dwiema kaplicami Wilskich.
(Księga ziemi Czerskiej).
Garwolin miasto powiatowe (ze starostwem niegrodowem)
niegdyś w ziemi Czerskiej, nad rzeką Wilgą, która stanowiła
granicę Mazowsza od Małopolski. Założone przez książąt Mazowieckich,
otrzymało przywilej lokacyjny od księcia Janusza w r.
1423. Słyuęło z wyrobu piwa. Ucierpiało wielce w skutek wojen
szwedzkich. Żydzi (którym dawniej osiedlać się tu nie było wolno)
trudnią się handlem, chrześcijanie żyją z rolnictwa i rzemiosł,
mianowicie z szewstwa i kuśnierstwa.
Miastków wieś, ma kościół najdawniejszy z istniejących dotąd
w ziemi Czerskiej; spółczesny bowiem założeniu parafii w r.
1424, dochował się do dziś-dnia. (Księga ziemi Czerskiej).
Żelechów miasteczko niegdyś znaczniejsze w ziemi Stężyckiej
, było własnością Ciołków, którzy przybrali nazwisko Żelechowskich.
Kazimierz Jagiellończyk ustanowił tu jarmarki w r.
1447. Otoczone lasami, zabudowane jest głównie z drzewa. Jest
tu pałac po Lubomirskich, nabyty później przez Ordęgę. Kościół
parafialny dokończony w r. 1691 przez Stan. Kzewuskiego, na
cmentarzu kaplica Ordęgów. Mieszkańcy są głównie rolnikami ;
jest tu fabryka krochmalu.
Łaskarzew nad rzeczką Pronik, niegdyś wieś Korczyczewo
lub Gorczyczewo zwana, wyniesiona r. 1418 do rzędu miast za
staraniem biskupa Poznańskiego Andrzeja Łaskarego Gosławickiego,
który zbudował tu i kościół. Szkoła i szpital zniszczone za
wojen szwedzkich. Na miejscu drugiego kościoła ś. Anny, wzniesionego
r. 1534, postawił r. 1711 ksiądz Jan Soczyński inny,
który po kilkakrotnem spaleniu odnowiono w r. 1876; jest tu
obraz stary Matki Boskiej odrestaurowany przez seniora księży
Paulinów. Mieszkańcy trudnią się rolą i rzemiosłami.