MAZOWSZE.

44
Do nabiału: a) kirzanka v. kirzenka (we dworze: tłuczka)
drewniana do robienia masła; ma drewienko t. j. kij z krążkiem
dziurkowanym; wierzch zaś kirzanki zamyka wierzch onek
czyli przykrywka (obacz : Lud Serya V str. 135); b) s z kopek
drewniany z uchem do dojenia krów; c) powęzka, płótno,
przez które się cedzi mleko ; d) d z i r z k a naczynie gliniane do
przechowania mleka i masła; e) donica do przechowania mleka;
f) faska do masła; duża zaś fasa czyli beczka służy do mąki.
Do kapusty służy : a) kłoda, beczka duża ; b) k ł ó d k a mała
a szeroka beczka ; c) szadkownica, deska z nożami ; d) siekacz
do siekania kapusty i zieleniny. Większa część tych naczyń
znajduje się tylko w zamożniejszych chatach ; ubodzy kontentują
się tylko potrzebniejszemi. Prócz tego jest wszędzie :
przetak, rzeszoto, sito lub sitko. Do gotowania, przechowania
i użycia pokarmów u uboższych, służy: faska, miska,
dojnie a, garnek i garnuszek, rynka i ryneczka, selniczka
(na sól) jak barełka, stępka do tłuczenia soli, tareczka
czyli moździerzyk drewniany do pieprzu, wąklice czyli
stare garki, łyżki drewniane, noże i t. d.
Często napotykać się dają po domach warstaty tkackie,
na których kobiety wyrabiają grube płótna, sukno i t. p. przedmioty.
Również i sprzęty gospodarskie, narzędzia i naczynia domowego
są wyrobu. Widzimy że i na nie włościanin nie potrzebuje
grosza wydać, byleby był zaradny, pracowity i oszczędny.
Co sam nie potrafi zrobić, sąsiad dopomoże ; nie za zapłatę, ale
za poczęstunek.
W chałupie zatem widzieć można staciwy do robienia
płótna; złożone one są z słupków, rączek i deseczki
z dziurkami do przywijania; mają nawojek (na który się
płótno okręca), bidła v. biedła któremi się porusza i bije
płótno, oraz narzędzia: płocha do nawłóczenia płótna, czółnik
do usuwania płótna, w którym to czółniku siedzi cywka v. cewka.
P o ł ó w r y b. Największą siecią do łowienia ryb jest 1) n i ewód
(pod Kossowem wymawiają niekiedy: i nie w ód), zapuszczany
do większych wód. U niewodu są statiwy drewniane
do zakładania onego. Zwyczajnie używaną jest 2) sieć (zwana
czasami: mewodek), mająca matnię, skrzydła, gręzidła
45
i chochle (drążki przesuwane od jednej przerembli do drugiej);
do chochlów przywiązaną jest linka, drugim końcem przytwierdzona
do skrzydła sieci ; przy skrzydłach są p ł a w i d ł a, dla
lekkości robione z kory drzewa.
3) Żak, jest to sieć rozwarta w kształcie ostrosłupa, na
obręczach, z krótkiemi (na parę łokci) skrzydełkami, która ku biegowi
wody zapuszczona, przytwierdzoną jest do trzech kołków
w kształcie trójkąta wbitych, z których kąt ostry idzie z biegiem
wody ; napływające do niego ryby, wydobyć się już nie mogą.
4) K a cer z jest to siatka, sporządzona jak torba, z gręzem
u dołu, mająca średnicy u góry łokieć łub mniej, przymocowana
do obręczy, która ostrym swym końcem zanurza się
w wodzie. Nad nią zaś zanurza się (lub też pod nią się podkłada)
druga sieć z mniejszą nieco obręczą, mocno obciągnięta,
do której pod spodem przyczepia się żabka lub kawałek mięsa
dla zwabienia raków ; i gdy takowe zdobycz swą obsiędą, drugim
kacerzem torbowatym podejmuje się ich do góry, i wyławia czasem
od razu po kilka sztuk. Tym sposobem kilka kop raków
nałowić można.
PRACA. ZAJĘCIA.
Sprzęty i narzędzia gospodarskie.
Głownem zajęciem chłopa są prace rolnicze i gospodarcze ;
obok tego ciesiołka (ciesielstwo), a w części kowalstwo, spław
i t. p. kobiety przędą i trudnią się w części tkactwem grubszych
płócien i wyrobów J ). W roli zachowują zwykle dawny sposób
uprawy, do czego służy głównie socha. Zebrane zboże i jarzynę
l ) Ta część przęślicy która u Rusinów zwie się kruziełka, ma
u Mazurów podlaskich w Tuchowiczu nazwę krężek; zaś inna
część przęślicy zwana po rusku t e k ło, ma w Tuchowiczu nazwę
: pióro. (ob. Lud Serya V str. 183).