Pobierz czasopismo - Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

Kropki powstałe z odbicia ludzkich dłoni, Komora Brunela
w Chauvet, Vallon-Pont-d’Arc, Ardèche Gorge, Francja;
górny paleolit
5
porębski, op. cit., s. 5.
6
Georges Didi-huberman,
La ressemblance par contact.
Archeologie, anachronisme
et modernite de l’impreinte,
paris 2008, s. 22.
7
mówiła o tym na panelu zorganizowanym
z okazji triennale prof. ewa walawska;
por. jej tekst w tym numerze „aspiracji”,
s. 2–6.
8
benjamin, op. cit., s. 69.
swego artystycznego wyrazu i znaczenia osiągały
gdzie indziej, w unikatowych kreacjach malarskich
czy rzeźbiarskich. 5
Drogie historii sztuki od czasów Giorgio Vasariego
wartości „oryginału” czy „autentyczności”
nie miały wobec grafiki zastosowania. Podobnie
jak nie miały zastosowania fundamentalne
dla nowożytnej teorii sztuki pojęcia „wiedzy”
i „inwencji”. Ars sine scientia nihil est – to podstawowe
przekonanie, na którym ufundowana
jest nowożytna myśl o sztuce. Powielanie mogło
być zaledwie kwestią rękodzielniczej umiejętności,
nie było „rzeczą umysłu”. Na dawnych grafikach
widnieje rozgraniczenie: invenit i delineavit.
To rozgraniczenie między inwencją, czyli
sztuką, a jej techniczną reprodukcją – czyli zaledwie
rzemiosłem.
Georges Didi-Huberman, jeden z autorów gwałtownie
rewidujących paradygmaty badań nad
sztuką zauważa, że w grę wchodził tu jeszcze bardzo
stary podział na sztuki wolne i mechaniczne.
Wyłącznie te pierwsze dają gwarancję autentyczności,
unikalności, kreacyjności. Drugie sytuują
się po stronie seryjności, powielania, charakte-
ru nie-artystycznego, mechanicznego właśnie. 6
Stąd walka grafików – czasem wieńczona powodzeniem,
jak w czasach popierającego rzemiosła
Colberta 7 – o nobilitację ich profesji. Waga i cena
przywiązywane do hierarchicznej kolejności odbitek,
ograniczanie ich ilości, wszelkie epreuves
d’artiste, wreszcie prowadzone od czasów Williama
Hogartha zabiegi o ustanowienie praw autorskich
grafików, świadczą o potrzebie włączenia
grafiki w obszar owych prestiżowych pojęć „oryginału”
i „autentyczności”.
Zmieniający się przez wieki kontekst teoretyczny
i technologiczny oczywiście zasadniczo zmieniał
sens i wartość podstawowej dla grafiki zdolności
i powinności multiplikacji. Grafika dała impuls wynalazkowi
druku, ale była od niego powolniejsza,
żmudniejsza, zwłaszcza wtedy, gdy aspirowała
do artyzmu. Dopiero o wiele prostsza technologia,
jaką była litografia, „dała grafice możliwość
wypuszczania swych wyrobów na rynek nie tylko
masowo (jak przedtem), lecz codziennie w nowej
postaci (…). Zaczęła sekundować drukowi” – pisze
w klasycznym tekście Dzieło sztuki w dobie
reprodukcji technicznej Walter Benjamin – „Jednakowoż
na tym etapie nadążania za drukiem,
za kilkadziesiąt lat po wynalezieniu druku kamiennego,
została wyprzedzona przez fotografię. Fotografia
po raz pierwszy w procesie reprodukcji
obrazu odciążyła ręce od najważniejszych artystycznych
powinności, które odtąd przypadły
w udziale tylko oku współpracującemu z obiektywem.
Ponieważ oko szybciej chwyta niż ręka rysuje,
proces obrazowej reprodukcji został niezmiernie
przyspieszony, do tego stopnia, że mógł już
nadążyć za językiem mówionym.” 8
Fotografia istotnie „odciążyła ręce”, ale oznaczało
to, iż obraz powstawał i był powielany całkowicie
mechanicznie. Zagrożona grafika bro-
Wayne Crothers, Ludzki manekin 42, 2007
drzeworyt, pigment na bazie wody, 120x120
9 Aspiracje