Uvod - Vlada Crne Gore

MINISTARSTVO FINANSIJA CRNE GORE 

EKONOMSKI I FISKALNI 

PROGRAM ZA CRNU GORU 

2008 - 2011 

Podgorica, januar 2009. godine

EKONOMSKI I FISKALNI 

PROGRAM ZA CRNU GORU 

2008–2011 

Izdavač: 


Autorski tim: 

Članovi tima za izradu EFP-a 

Dizajn: 

ADIL TUZOVIĆ 

Štampa: 

GRAFOTISAK – DPC PODGORICA 

Tiraž: 

400 

Kontakt: 

Sektor za finansijski sistem, 

međunarodnu saradnju 

i evropske integracije 

tel: +382 20 224 248 

fax: +382 20 224 450 

e-mail:mf@mn.yu 

ADRESA: 

Stanka Dragojevića 2 

81 000 Podgorica 

Crna Gora

EKONOMSKI I FISKALNI PROGRAM za CRnu goru 2008 - 2011. GODINE 

mINISTARSTVO FINANSIJA cRNE gORE 

Sadržaj: 

Uvod............................................................................................................................................................................................... 4 

1. OPŠTI OKVIR POLITIKA I CILJEVA.............................................................................................................................................. 5 

2. PREGLED MAKROEKONOMSKIH INDIKATORA CRNE GORE ZA PERIOD 2007- 2011.......................................................... 9 

2.1. Analiza makroekonomskih indikatora Crne Gore za period 2007 – 2008. godina......................................................... 10 

2.2. Projekcije makroekonomskih indikatora Crne Gore za period 2008 - 2011................................................................... 25 

3. JAVNE FINANSIJE..................................................................................................................................................................... 37 

3.1. Sektor javnih finansija – fiskalni okvir i upravljanje dugom.............................................................................................. 39 

3.2. Kvalitet javnih finansija........................................................................................................................................................ 52 

3.3. Institucionalni okvir javnih finansija................................................................................................................................... 53 

4. STRUKTURNE REFORME......................................................................................................................................................... 55 

4.1 SEKTOR PREDUZEĆA............................................................................................................................................................ 56 

4.1.1 Privatizacija........................................................................................................................................................................ 56 

4.1.2 Konkurencija, državna pomoć i javne nabavke............................................................................................................... 58 

4.1.3 Biznis okruženje - uključujući poreski aspekt.................................................................................................................. 61 

4.1.4 Mrežne industrije............................................................................................................................................................... 66 

4.2. FINANSIJSKI SEKTOR........................................................................................................................................................... 79 

4.2.1 Bankarski sektor................................................................................................................................................................ 79 

4.2.2 Nebankarski sektor........................................................................................................................................................... 82 

4.2.2.1 Osiguranje....................................................................................................................................................................... 82 

4.2.2.2 Tržište kapitala............................................................................................................................................................... 85 

4.2.2.3 Lizing............................................................................................................................................................................... 89 

4.3 TRZIŠTE RADA...................................................................................................................................................................... 91 

4.4. ADMINISTRATIVNE REFORME............................................................................................................................................. 96 

4.5. PRETPRISTUPNI FONDOVI USPOSTAVLJANJE DECENTRALIZOVANOG SISTEMA IMPLEMENTACIJE..............................103 

ANEKS........................................................................................................................................................................................105 

3


EKONOMSKI I FISKALNI PROGRAM ZA CRNU GORU 2008 - 2011. GODINE 

Uvod 

Crna Gora već treću godinu za redom sačinjava Ekonomski i fiskalni program (EFP). EFP je jedan u 

nizu dokumenata kojim se ostavaruje unaprijeđeni dijalog Crne Gore i Evropske komisje u procesu 

pridruživanja. Istovremeno, dokument je prilika za zemlju da, u procesu njegovog sačinjavanja, 

svake godine unaprijeđuje svoje analitičke kapacitete i procese odlučivanja o pravcima ekonomske 

politike zemlje. 

Ekonomski i fiskalni program za Crnu Goru 2008 – 2011 je sačinjen u skladu sa preporukama 

i sugestijama datim od strane Evropske komisije. Poštovana je preporučena forma, a uvažena 

je specifičnost aktuelnih globalnih ekonomskih kretanja i njihov uticaj na ekonomske prilike i 

projekcije u Crnoj Gori. U tom smislu je posebna pažnja posvećena razradi alternativnih fiskalnih 

scenarija, a detaljno su obrađeni instrumenti i mjere koje Crna Gora preduzima u cilju stvaranja 

uslova za nastavak ekonomskog rasta. 

Kako su u prošlogodinjem dokumentu detaljno predstavljene strukturne reforme koje Crna 

Gora sprovodi, ovogodišnji program prati implementaciju i prezentira ostvarene rezultate. Važnu 

komponentu ovogodišnjeg programa predstavljaju finansijske kvantifikacije efekata strukturnih 

reformi. Kvantitativni efekti su dati okvirno i ne mogu se smatrati striktno obavezujućim, ali su 

važni sa aspekta uvezivanja planova sa budućim realnim fiskalnim mogućnostima. 

Rad na dokumentu Ekonomski i fiskalni program takođe je iskorišten kao prilika da se na jednom 

mjestu konzistentno razviju i prezentuju mjere za ublažavanje ekonomske krize sa fiskalnim 

efektima. 

Sve ove aktivnosti vode unaprjeđenju kapaciteta za planiranje, crnogorske administracije, i u 

funkciji su pripreme za aktivnosti koje se očekuju po sticanju statusta kandidata, odnosno po 

učlanjenju u EU. 

4

OPŠTI OKVIR 

POLITIKA I CILJEVA



Tokom 2008. godine Crna Gora je nastavila sa implementacijom niza aktivnosti koje su uticale na ubrzavanje 

integracionih procesa. Stabilan politički okvir omogućio je Vladi pripremu niza propisa, sprovođenje 

neophodnih aktivnosti i dosljednu primjenu ranije donesenih zakona. Po ugledu na druge zemlje koje su 

dovršile proces tranzicije Crna Gora je svoje integracione ambicije sprovodila na tri nivoa. 

Na nivou evropskih integracija Crna Gora je predala aplikaciju za članstvo u Evropskoj uniji sredinom decembra 

2008. godine. Na taj način potvrđena je opredjeljenost konzistentnog sprovođenja evropske agende što će se 

nastaviti tokom 2009. godine kroz pripremu i odgovaranje na upitnik Evropske komisije kao naredni korak u 

ocjenjivanju do sada sprovedenih reformi. 

Na planu evroatlantskih integracija nastavljen je proces približavanja NATO-u kroz podnošenje aplikacije za 

MAP, čime se Crna Gora kandidovala za pretpristupnu fazu članstva u Sjevernoatlantskom savezu. Time se 

potvrđuje puna opredjeljenost uključivanju Crne Gore u bezbjednosne strukture. Reforma bezbjednosnog 

sistema i sprovođenje odgovarajućih aktivnosti uticaće povoljno na ekonomski ambijent i nastavak privlačenja 

stranih direktnih investicija. 

Crna Gora je intenzivirala i privela kraju u 2008. godini aktivnosti koje se odnose na priključivanje Svjetskoj 

trgovinskoj organizaciji. Obaveze koje proishode iz pripremnog procesa a potom i članstva u STO uticaće povoljno 

ne samo na trgovinski sistem u Crnoj Gori, već na sveukupni ambijent za unaprjeđenje sistema usluga. 

Paralelno sa stabilnim političkim okvirom i integracionim aktivnostima, posebno u drugoj polovini 2008. godine 

Crna Gora počinje da se suočava sa prijetnom ekonomskog usporavanja usljed posljedica svjetske ekonomske 

krize. Trenutna situacija na međunarodnim finansijskim tržištima i u svjetskoj ekonomiji kao cjelini predstavljaju 

značajan izazov za nosioce ekonomske politike u Crnoj Gori. Eventualno smanjenje priliva kapitala iz inostranstva 

po osnovu stranih direktnih investicija i bankarskih kredita, praćeno bitnim pogoršanjem ekonomskih uslova u 

spoljnom okruženju može imati značajan uticaj na crnogorske javne finansije. 

Ekonomska recesija u ključnim zemljama, ekonomskim partnerima može, preko smanjene stope privrednog 

rasta u Crnoj Gori bitno uticati na dinamiku javnofinansijskih prihoda. Stope privrednog rasta će biti niže u 

poredjenju sa prošlim godinama što, uz pritiske na rashodnoj strani, može izazvati pritiske na javnofinansijski 

deficit. Stoga, dodatne diskrecione mjere u smislu stimulisanja privrede, bilo putem smanjenja poreza/ 

doprinosa i/ili povećanja rashoda (tekućih/kapitalnih) će se sagledavati u svjetlu dugoročne javnofinansijske 

stabilnosti zemlje (deficit/javni dug) i uslova za finansiranje javnofinansijskog deficita. Takođe, mjere treba da 

budu uskladjene sa karakteristikama Crne Gore kao male i otvorene ekonomije. 

Na strani agregatne tražnje Vlada će nastojati da, u što je moguće većoj meri, zadrži djelovanje automatskih 

stabilizatora. To znači da će Vlada nastojati da izdaci planirani u budžetu za 2009. godinu budu finansirani u 

skladu budžetskim planom. Drugi set mjera odnosi se na finansijski sektor. Nosioci ekonomske poltike su već 

do sada (što će nastaviti i u narednom periodu) nastojali da zadrže povjerenje deponenata u bankarski sistem, 

da obezbijede što je moguće nesmetanu kreditnu aktivnost banka, te da osiguraju solventnost banaka. Mjere 

ekonomske politike u tom segmentu su prije svega preventivnog karaktera. Što se mjera u realnom sektoru tiče, 

6



one će biti usmjerene na obezbjeđenje dodatne likvidnosti kroz: rastererećenje privrede određenih poreskih 

opterećenja, posebno opterećenja na rad; posebne projekte kreditne podrške malim i srednjim preduzećima; kao 

i subvencionisanje cijena električne enegije. Takođe, kontinuirano će se jačati komponenta lične i investicione 

potrošnje, u cilju davanja stimulansa ekonomskoj aktivnosti. 

Crnogorska ekonomija će kao mala i otvorena u 2009. godini u značajnoj mjeri biti pod uticajem negativnih 

kretanja u svjetskoj ekonomiji. Negativni trendovi na globalnom nivou značajno su uticali na korekciju procjene 

rasta BDP u Evropskoj uniji i zemljama regiona. Jasno je da će takva kretanja, s obzirom da se glavni ekonomski 

partneri Crne Gore nalaze u Evropskoj uniji i regionu imati uticaja na ekonomsku aktivnost u Crnoj Gori. 

Istovremeno, značajan priliv kapitala kroz SDI u Crnu Goru je dolazio iz emerging 1 ekonomija. Zbog toga su 

makroekonomski indikatori u izvjesnoj mjeri korigovani i projektovani u 2009. godini na nižem nivou u odnosu 

na prethodnu godinu, a takođe se konzervativno planira i rast u narednim godinama, uz izradu alternativnih 

scenarija, u slučaju produbljavanja krize. 

Time je, makroekonomski i fiskalni okvir za Crnu Goru u periodu 2008-2011. baziran na očekivanjima 

postepenog sniženja stopa rasta, sniženja fiskalnih prihoda budžeta CG i lokalne samouprave, kao i korišćenju 

sredstava depozita i zaduživanju za potrebe finansiranja planiranog nivoa javne potrošnje. 

Period 2007-2008. karakterišu veoma visoke stope ekonomskog rasta, suficit budžeta javnog sektora i 

značajno povećanje depozita. Za period 2009-2011. razrađena su tri scenarija, u zavisnosti od stepena uticaja 

globalne ekonomske krize na Crnu Goru. U budžetskom i centralnom scenariju zadržan je isti apsolutni nivo javne 

potrošnje ali je zbog različitih nominalnih vrijednosti BDP-a relativno učešće izdataka u centralnom scenariju 

veće. 

U tzv. kriznom scenariju uz značajan pad javnih prihoda procjenjuje se da bi projektovani nivo potrošnje bio 

neodrživ, pa je stoga neophodno reducirati kapitalne rashode, kako bi se došlo do novoa deficita od oko 2,4 %, 

koji je moguće finansirati kroz aranžmane sa međunarodnim finansijskim institucijama i drugim potencijalnim 

kreditorima. Realizacijom kriznog scenarija se ne pogoršava stanje javnioh finansija koje u srednjem i dugom 

roku ostaju stabilne.Razrada fiskalnih scenarija i analiza paketa mjera ekonomske politike koje idu u pravcu 

očuvanja makroekonomske stabilnosti, povećanja produktivnosti i očuvanja povoljnog ekonomskog ambijenta 

detaljno su razrađeni u II i III poglavlju ovog dokumenta. 

Potrebno je istaći da su budžetske projekcije za 2009. godine rađene su sredinom 2008. godine. One su se 

bazirale na očekivanom nastavku visokih stopa ekonomskog rasta, vođenog snažnom investicionom aktivnošću. 

Tadašnja projekcija realnog rasta od 7% za 2009. godinu, u poređenju sa ostvarenom u 2007. i procijenjenoj za 

2008. godinu (koje u prosjeku iznose preko 9% činila se ne samo dostižna već i konzervativna. 

U to vrijeme, posljedice tek nastajuće krize finansijskog sektora u SAD na ekonomiju Crne Gore nijesu se 

mogle predvidjeti niti kvantifikovati. Bilo je realno očekivati određeni stepen prelivanja efekata, međutim, kao 

i u slučaju drugih zemalja jedino je bilo moguće pratiti situaciju i revidirati procjene. Prvi indikatori prelivanja 

problema manifestovali su se kroz smanjenu likvidnost i skuplje izvore finansiranja za banke, investitore i građane 

u Crnoj Gori. Usporavanje kreditne aktivnosti uz manji priliv stranih direktnih investicija i smanjeno trgovanju sa 

nekretninama vode smanjenju investicione aktivnosti i potrošnje. Nagla i značajna korekcija cijena aluminijuma 

na svjetskim tržištima i neizvjesnost buduće turističke sezone bitno je uticala na pogoršanje aktuelnih ekonomskih 

bilansa Crne Gore i „korekciju” očekivanja. 

Uvažavajući najnovije trendove, a uz nemogućnost preciznog kvantifikovanja svih rizika i uticaja globalne krize 

na ekonomiju Crne Gore Ministarstvo finansija je u saradnji sa Centralnom bankom pristupilo preispitivanju 

postojećeg i izradi alternativnih fiskalnih scenarija. Budžetskim planom definisani indikatori ocjenjuju se kao 

1 - rastućih 

7



optimistični i teško dostižni u 2009. godini. Uz niz pretpostavki koji se ogledaju u smanjenju uvoza i potrošnje, 

usporavanju rasta bankarskih kredita i padu javnih prihoda, realni scenario pretpostavlja korekciju ekonomskog 

rasta naniže za 2 procentna poena (sa definisanih 7% na 5%) za 2009. godinu i blagi oporavak u 2010. i 2011. 

koji bi se reflektovao kroz rast od oko 5 %, uz bolje fiskalne pokazatelje. Pesimistički scenario pretpostavlja još 

veći pad ekonomske aktivnosti, sa budžetskih 7 % rasta, pretpostavljen je pad na oko 2,5 % rasta. Za period 

2010-2011 pretpostavljen je sporiji oporavak nego u prethodnom scenariju, 3,5 % odnosno 4,5 % u 2011 

godini. Zakon o budžetu za 2009. godinu omogućava realizaciju oba scenarija rasta, jer se u slučaju slabijeg 

ostvarivanja prihodne strane predviđa mogućnost zaduživanja radi finansiranja kapitalnog dijela budžeta. Snažniji 

pad prihoda, vodio bi, kako je već istaknuto, reviziji plana potrošnje i njegovog usklađivanja sa srednjoročnom 

projekcijom javnih finansija. 

Važno je istaći da u svakom od scenarija dolazi do pozitivnih promjena u strukturi budžetske potrošnje. Plate 

i ukupni tekući rashodi neće rasti u realnim iznosima, a kapitalni budžet će nominalno i realno rasti. Pri tome, 

tekuća potrošnja koju čine državni budžet uvećan za izdatke državnih fondova je oko 34% procijenjenog BDP 

čime se stvaraju uslovi da se taj indikator koji uz nivo javnog duga predstavlja osnovno sidro fiskalne politike u 

narednom periodu dodatno prilagođava. Srednjoročnim limitiranjem kategorija potrošnje uvedena je fiskalna 

disciplina i predvidivost kretanja potrošnje. 

Rad na dokumentu Ekonomski i fiskalni program takođe je iskorišten kao prilika da se na jednom mjestu 

konzistentno razviju i prezentuju mjere na ublažavanju ekonomske krize sa svojim fiskalnim efektima koji se 

reflektuju u snižavanju poreskih stopa, kreiranju novih radnih mjesta, dodatnim olakšicama za investitore i 

subvencioniranju ugroženih kategorija domaćinstava. Ukupan paket mjera iznosi skoro 10 % BDP-a čime se 

nastoje ublažiti posljedice ekonomske krize ali na način koji će sačuvati tržišnu strukturu ekonomskog sistema i 

stvoriti uslove za njegovu dugoročnu konkurentnost. 

8

PREGLED MAKROEKONOMSKIH 

INDIKATORA CRNE GORE 

ZA PERIOD 2007- 2011



2.1. Analiza makroekonomskih indikatora Crne Gore za period 2007 - 2008. godina 

Kretanja realnih tokova 

Generalno, 2007. godinu karakteriše: (i) ubrzanje realnog privrednog rasta sa 8,6% u 2006. godini na 10,7%; 2 (ii) porast 

godišnje stope inflacije u (mjeren troškovima života) sa 2.8% u 2006. godini na 7,7% (iii); dinamično i konstantno smanjivanje 

stope nezaposlenosti sa 14,7% u 2006. godini na 11,9% na kraju 2007. godine; (iv) rekordan priliv SDI koji je iznosio 524,9 

miliona € odnosno 20,6% BDP-a, koji je bio glavni izvor rasta bruto kapitalne formacije 3 ; (vi) kreditni rast koji je na godišnjem 

nivou iznosio 165,2%, praćen rastom depozita od 94,4%. Snažan razvoj turizma i građevinarstva koji je doprinio rastu 

vrijednosti fiksne imovine, za posljedicu je imao rekordan deficit tekućeg računa platnog bilansa od 32,48% BDP-a. 

Tabela 2.1.1: Glavni ekonomski indikatori Crne Gore za period 2006-2007. godine: 

2006 2007 

BDP u tekućim cijenama, mil. € 2.148,99 2. 807,9 

Realni BDP, mil. € 1.970,50 2,378.9 

Rast realnog BDP, % 8,6 10,7 

Inflacija, % 2,8 7,7 

Rast zaposlenosti (osobe), % 3,8 5,6 

Stopa nezaposlenosti, % 1 14,7 11,9 

Suficit/deficit javnog sektora, % BDP 2.94 6,35 

Izvoz roba i usluga, tekuće cijene, mil. € 790,4 1.333,8 

Stope rasta izvoza roba i usluga, % 12,65 25,1 

Uvoz roba i usluga, tekuće cijene, mil. € 1.108,50 2.235,3 

Stope rasta uvoza roba i usluga, % 14,29 30,07 

Bilans razmjene roba i usluga, tekuće cijene, mil. € -318,1 -901,51 

Bilans razmjene roba i usluga, % BDP -17,48 -35,49 

Bilans tekućeg računa, tekuće cijene, mil. € -154 -825,1 

Bilans tekućeg računa, % BDP -8,46 -32,48 

Bruto kapitalna formacija, nominalno, mil. € 469,8 750 

Realne stope rasta bruto investicija, % 43,96 59,64 

Bruto kapitalna formacija, % nominalna BDP 21,9 29,5 

Spoljni dug, mil. € 513 462,1 

Spoljni dug, % BDP 30,3 18,2 

Neto strane direktne investicije, tekuće cijene, mil. € 380,1 524,9 

Neto strane direktne investicije, % BDP 20,88 20,66 

Izvor: CBCG, Minisatrstvo finanansija, 2007. 

Kretanje bruto domaćeg proizvoda. Prema najnovijim podacima zvanične statistike MONSTAT-a, ostvareni realni rast 

BDP-a u Crnoj Gori u 2007. godini iznosio je 10,7%. Rast BDP-a je prije svega uslovljen rastom tražnje, čemu su najviše 

doprinijeli građevinarstvo, turizam, bankarski sistem i strane direktne investicije (SDI). Nivo kapitalne formacije se povećao 

sa 30,48% BDP u 2006. na 31,94% BDP u 2007. godini, posmatrano u nominalnim vrijednostima. Rekonstrukcija 

infrastrukture i gradnja velikog broja hotela, apartmanskih naselja i stambenih objekata je rezultirala u izuzetno visokoj 

stopi rasta građevinarstva. Visoka stopa rasta turizma je uticala i na razvoj velikog broja drugih grana, a prije svega na 

saobraćaj, trgovinu i poljoprivredno-prehrambenu industriju. Visok priliv SDI je rezultirao kreiranjem efekta dodatne tražnje, 

jer je ulagano u modernizaciju i osavremenjavanje preduzeća. 

2 - Prema procjenama Sekretarijata za razvoj CG, za prvih devet mjeseci 2008. godine, ostvaren je bruto domaći proizvod u iznosu od 2.328,2 miliona eura, što 

predstavlja realni rast od 8% u odnosu na isti period prethodne godine. 

3 - Procjena CBCG i Ministarstva Finanansija je da je vrijednost bruto kapitalne formacije na nivou od oko 750 miliona €, odnosno 29,5% procijenjenog BDP-a. 

Bruto kapitalna formacija odnosno bruto investicije u osnovna sredstva predstavlja makroekonomsku kategoriju obračuna nacionalnih računa,a koja se odnosi 

na povećanje vrijednosti fiksne imovine odnosno osnovnih stredstava kupljenih od strane domaćinstava, Vlade ili privatnog sektora u jednoj godini umanjena za 

amortizaciju osnovnih sredstava u datoj godini. 

10



Izuzetno dinamičan razvoj bankarskog sistema i visok priliv stranog kapitala su dali dodatni podsticaj razvoju privrede. 

Učešće neto priliva stranog kapitala u BDP je izuzetno visoko i iznosilo je 23,3% BDP po osnovu SDI i 7,6% BDP po osnovu 

ostalih investicija, to jest u pretežnoj mjeri inostranih kredita koja su uzela domaća preduzeća i banke. To je više nego u bilo 

kojoj drugoj zemlji u tranziciji ili članici EU. 

Tabela 2.1.2: Ostvareni bruto domaći proizvod u 2008. godini, u milionima €; 

I-IX 2008. 

Realna stopa rasta 

BDP 2.328,2 8,0% 

Izvor: Procjene Sekretarijata za razvoj CG 

Prema procjeni Sekretarijata za razvoj BDP u prvih devet mjeseci 2008. godine u odnosu na isti period prošle godine 

porastao je za 8%. Na rast BDP-a u ovom periodu pozitivno je uticao rast industrijske proizvodnje od 3,9%, povećan obim 

aktivnosti u građevinarstvu, rast aktivnosti u uslužnim djelatnostima i povećan obim aktivnosti u pojedinim segmentima 

saobraćaja. 

Industrijska proizvodnja. U odnosu na zemlje u okruženju Crna Gora ima znatno sporiji rast idustrijske proizvodnje. To je 

djelimično uslovljeno strukturnom promjenom crnogorske privrede ka uslužnim sektorima, ali i relativno sporom privatizacijom 

i restrukturiranjem velikih proizvodnih sistema u industrijskom sektoru, koji još uvijek imaju probleme nelikvidnosti, tehnološke 

zaostalosti, niskog nivoa investicija, višak zaposlenih i neiskorišćenost kapaciteta. Fizički obim industrijske proizvodnje u 

2007. godini porastao je za 0,1% u odnosu na prethodnu godinu. Visok rast od 9,3% ostvaren je u prerađivačkoj industriji. 

Porast od 1,5% je zabilježen i u sektoru vađenja ruda i kamena, dok je u oblasti proizvodnje električne energije, gasa i vode 

zabilježen pad od 27,4% uslijed manje proizvodnje električne energije uslijed loše akumulacije sa početka godine kao i 

uslijed dugotrajnog zastoja TE Pljevlja u trajanju od 4 mjeseca. 

U prvih devet mjeseci ove godine industrijska proizvodnja je bila viša za 3,9% u odnosu na isti period prethodne godine. 

Na povećanje obima industrijske proizvodnje, prije svega, uticao je porast proizvodnje u sektoru električne energije, gasa i 

vode (52%) i sektoru vađenja ruda i kamena (29,6%). Smanjen obim proizvodnje u odnosu na isti period prethodne godine 

bilježi samo prerađivačka industrija i to za 7,6%. 

Turizam. U 2007. godini turizam u Crnoj Gori je ostvario rast iznad očekivanog, kako u pogledu broja dolazaka i noćenja 

turista, tako i u pogledu ostvarenih prihoda. Sva tri parametra već petu godinu za redom nastavila su da bilježe dvocifrene 

stope rasta. Tokom 2007. godine Crnu Goru je posjetilo 1.133,4 hiljade turista odnosno 18,8% više nego 2006. godine. 

Važno je istaći da se naročito povećao broj posjeta u planinskim mjestima i to za 48,5% u odnosu na prethodnu godinu. 

Ostvareno je 7.294,5 hiljada noćenja od čega se 95,4% odnosilo na primorska mjesta. Stranih turista je bilo više za 38,9% 

a domaćih za 5,1%. 

Prema podacima Monstata, u prvih devet mjeseci 2008. godine Crnu Goru je posjetilo 1.119 hiljada turista, što je za 

4,9% više nego u istom periodu prethodne godine. Broj dolazaka domaćih turista je povećan za 5,6%, a stranih za 4,8%. Ako 

se posmatra struktura dolazaka turista po lokacijama, na primorska mijesta se odnosi 91% od ukupno ostvarenih dolazaka 

za devet mjeseci, dok se broj dolazaka planinskim mjestima smanjio za 0,26% u odnosu na isti period prethodne godine. 

Primorska mjesta je za devet mjeseci posjetilo 4,8% više turista nego u istom periodu prethodne godine, a povećan je i broj 

noćenja u primorskim mjestima za 6,1%. 

Inflacija. Inflacija je u 2007. godini u Crnoj Gori bila u porastu. Na rast inflacije su u velikoj mjeri uticala kretanja cijena 

na svjetskom tržištu, prije svega cijene nafte i prehrambenih proizvoda. Na značajan rast inflacije uticali su i interni faktori 

i to prije svega otklanjanje cjenovnih dispariteta u oblasti energetike i telekomunikacija te veliki rast agregatne tražnje. 

Rast agregatne tražnje je rezultat rasta plata, visoke stope rasta kredita, velikog priliva stranih direktnih investicija, prodaje 

nekretnina, transfera iz inostranstva i dr. Treba imati u vidu da je rast inflacije u 2007. godini bio svjetski fenomen, a da su 

zemlje iz neposrednog okruženja Crne Gore imale značajno veće stope rasta (inflacije). 

Troškovi života. Godišnja stopa inflacije u Crnoj Gori, mjerena troškovima života, u 2007. godini iznosila je 7,7%. Prosječna 

godišnja stopa rasta troškova života je iznosila 4,2%. Na povećanje inflacije snažan uticaj je imao porast cijena prehrambenih 

proizvoda (6,77%), ali i porast cijena usluga (11,93%). Na porast ukupnog indeksa ishrane značajno su uticale cijene 

sezonskih proizvoda iz grupe koja se odnosi na sezonsko povrće (26,19% na godišnjem nivou) i cijena iz grupe koja se 

odnosi na stalno i sezonsko voće (13,10% na godišnjem nivou). Na rast cijena ovih proizvoda uticala je i velika suša, pa je 

njihov rast bio najveći u septembru, što se konačno i odrazilo na formiranje visoke stope rasta na godišnjem nivou. Godišnja 

inflacija mjerena HICPs u Euro zoni je iznosila 3,1%, a jedna od komponenti sa najvećom stopom rasta je bila ishrana (4,8%). 

Godišnja stopa rasta cijena na malo u Crnoj Gori je iznosila 8,0%, a komponente sa najvećom godišnjom stopom u okviru 

cijena na malo su ukupni poljoprivredni proizvodi (14,2%) i ukupni industrijski proizvodi (7,6%). 

11



Grafik 2.1.1: - Troškovi života; period 2006.-2007. Godine 

godšnja stopa rasta 

mjesečna stopa rasta 

9.0 

8.0 

7.0 

6.0 

5.0 

4.0 

3.0 

2.0 

1.0 

0.0 

-1.0 

jan 

Feb 

matr 

apr 

maj 

jun 

jul 

avg 

sep 

okt 

nov 

dec 

jan 

feb 

mar 

apr 

maj 

jun 

jul 

avg 

sep 

okt 

nov 

dec 

-2.0 

2006 2007 

Izvor: Monstat 

Prosječne cijene gotovo svih kategorija roba i usluga su u 2007. godini zabilježile značajan porast. Prva polovina godine 

je bila relativno stabilna, pa je godišnja stopa troškova života u junu iznosila svega 1,65%. Troškovi u junu 2007. godine u 

odnosu na decembar 2006. godine imali su rast od 1,07%. Međutim, već u julu dolazi do porasta cijena pojedinih kategorija, 

a najveći rast je zabilježen u kategoriji stanovanja, i to kod komunalno stambenih usluga koje su administrativno regulisane 

(10,20% godišnji rast) i kod električne energije (30,92% godišnji rast). Kod cijena EE došlo je i do promjene metodologije 

obračuna u julu, u odnosu na prethodni period, pa je to direktno uticalo na ukupnu godišnju stopu troškova života. 

Cijene, mjerene troškovima života, su u septembru tekuće godine, u odnosu na kraj prethodne porasle za 6,4%. Na rast 

troškova života od 6,4% podjednako su uticale i cijene roba i cijene usluga. Cijene prehrambenih proizvoda su zabilježile rast 

od 6,5% i ostvarile su učešće u ukupnoj inflaciji od 51,35%. Značajno su porasle cijene prehrambenih proizvoda, a posebno 

osnovnih životnih namirnica. Cijena hljeba od brašna tip 500 je zabilježila rast od 11,8%, svježeg i prerađenog voća (8,7%), 

svježeg i prerađenog mesa (7%), mlijeka svježeg i prerađenog (10,4%), kao i cijena masnoće (26,2%). Pored rasta izdataka 

za ishranu, na ukupan rast troškova života uticalo je povećanje cijene električne energije za 20,85% čije je učešće u ukupnoj 

inflaciji 19,7%, cijena tečnih goriva i maziva od 11,7%, cijena iz kategorije «obrazovanje, kultura» od 3,8% i cijena iz kategorije 

«saobraćaj i PTT» od 10,21%. Na rast cijena iz kategorije «saobraćaj i PTT» najviše je uticao rast cijena prevoza putnika od 

23,2%, kao i rast cijena za izdatke za držanje vozila od 33,9%. 

Grafik 2.1.2: – Troškovi života, januar 2007 – septembar 2008. godine 

godšnja stopa rasta 

mjesečna stopa rasta 

12.0 

10.0 

8.0 

6.0 

4.0 

2.0 

0.0 

-2.0 

Jan 

Feb 

Mar 

Apr 

Maj 

Jun 

Jul 

Avg 

Sep 

Okt 

nov 

dec 

Jan 

Feb 

Mar 

Apr 

Maj 

Jun 

Jul 

Aug 

Sep 

2007 2008 

12 


U septembru 2008. godine, godišnji rast troškova života iznosio 8,5%, dok je u oktobru godišnji rast zabilježio stopu od 

7,8%. 

Indeks potrošačkih cijena (IPC). Radi potpune uporedivosti inflacije u Crnoj Gori i EU je po prvi put korišten indeks 

potrošačkih cijena. Godišnja inflacija po IPC je u junu 2008. godine u Crnoj Gori iznosila 9.9% (prema indeksu troškova života 

11,4%), gde su komponente sa najvećim godišnjim rastom bile transport (7,1%) i ishrana (6,4%). Istovremeno je u Euro zoni



iznosila 4%, Rast cijena hrane i goriva je najviše uticao na ukupnu inflaciju i u ostalim zemljama. Prema IPC višu inflaciju 

od one u Crnoj Gori (9,9%) imale su Makedonija, Estonija, Litvanija, Bugarska, Srbija i Letonija. U septembru je došlo do 

pada godišnje stope inflacije u većini zemalja. Godišnja inflacija u Euro zoni u septembru je iznosila 3,6%, a komponente sa 

najvećim godišnjim rastom su ishrana (5,7%), stanovanje (6,2%) i transport (5,8%). Viša inflacija od one koja je ostvarena u 

Crnoj Gori (8,4%) zabilježena je u Bosni i Hercegovini, Estoniji, Srbiji, Litvaniji, Bugarskoj i Letoniji. 

Tabela 2.1.3: Komparacija godišnjih indeksa troškova života i potrošačkih cijena 

I 08/ I 07 II 08/ II 07 III 08/ III 07 IV 08/ IV 07 V 08/ V 07 VI 08/ VI 07 VII 08/ VII 07 VIII 08/ VIII 07 IX 08/IX 07 X08/X08 

Indeks troškova života 107.88 107.97 108.21 109.07 109.55 111.36 109.74 109.53 108.52 107.79 

Indeks potrošačkih cijena 105.60 107.40 108.70 108.80 108.70 109.90 110.80 110.60 108.40 107.40 


Cijene na malo su tokom prvih devet mjeseci, 2008. godine, porasle za 7,9%, usljed rasta cijena industrijskih proizvoda za 

7,1% kao i rasta cijena usluga koje su bile više za 13%. U okviru kategorije industrijskih proizvoda rast od 8,6% zabilježile su 

cijene industrijsko prehrambenih proizvoda. Na visoku stopu rasta su pored cijena hrane uticale i cijena električne energije 

(20,87%), tečnih goriva i maziva (12,6%), kao i cijene iz kategorije «saobraćajne i PTT usluge» koje su zabilježile rast od 

15,7%. Godišnja stopa rasta cijena na malo u septembru je iznosila 9,8%. U oktobru u odnosu na kraj prethodne godine 

cijene na malo su zabilježile rast od 7,7%. 

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su tokom prvih devet mjeseci porasle za 13,9%. Cijene iz kategorije «vađenja 

ruda i kamena» su za prvih devet mjeseci ostvarile rast od 18,9%, cijene u prerađivačkoj industriji su porasle za 15,8%, dok 

su cijene proizvodnje električne energije, gasa i vode ostvarile rast od 7,9%. Godišnja stopa rasta u junu mjesecu je iznosila 

17,1%. U oktobru u odnosu na kraj prethodne godine cijene proizvođača su zabilježile rast od 13,8%. 

Tržište rada. Rast privredne aktivnosti tokom 2007. i prve polovine 2008. godine pozitivno se odrazio na tržište rada. Ovaj 

period karakteriše stalan rast broja zaposlenih i konstantno smanjenje broja registrovanih nezaposlenih lica. Na kraju 2007. 

godine zabilježeno je 159.223 zaposlenih lica, što je za 5,6% više u odnosu na kraj 2006. godine. Posmatrano po sektorima, 

najveći rast je zabilježen u državnoj upravi i socijalnom osiguranju, što je rezultat promijenjenog obuhvata podataka broja 

zaposlenih MONSTAT-a u 2006. godini. Rast broja zaposlenih je zabilježen i u sektoru građevinarstva, trgovine, hotela i 

restorana kao i u sektoru finansijskog posredovanja. 

Grafik 2.1.3: Broj zaposlenih u pojedinim mjesecima perioda 2006-2008. godine 

175.000 

170.000 

165.000 

160.000 

155.000 

150.000 

145.000 

2006.g. 

2007. g 

2008. g. 

140.000 

135.000 

130.000 

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 


Broj zaposlenih je u prvih devet mjeseci u prosjeku iznosio 165.314, i bio je viši za 6,1% u odnosu na prosječan broj 

zaposlenih u istom periodu prethodne godine. Najveći rast broja zaposlenih zabilježen je u sektoru građevinarstva 34,1%, 

hotelima i restoranima 30%, ribarstvu 16,2%, finansijskom posredovanju 11,9%, saobraćaju, skladištenju i vezama 11,8%, 

proizvodnji električne energije, gasa i vode 8,8%. Pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru prerađivačke industrije za 5,9% 

i sektoru vađenja ruda i kamena za 1,6%. 

13



Grafik 2.1.4: Broj nezaposlenih u pojedinim mjesecima perioda 2005-2008. godine 

65,000 

60,000 

55,000 

50,000 

45,000 

40,000 

35,000 

2005.g. 

2006.g. 

2007. g. 

2008. g. 

30,000 

25,000 

20,000 

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 

Izvor: Zavod za zapošljavanje CG 

Uporedo sa rastom broja zaposlenih smanjivao se i broj nezaposlenih. Na kraju 2007. godine registrovano je 31.469 

nezaposlenih lica, što je za 19,1% manje u odnosu na kraj 2006. godine. Trend pada broja nezaposlenih se nastavio 

i u 2008. godini, pa je broj registrovanih nezaposlenih lica u prvih šest mjeseci ove godine u prosjeku iznosio 30.643, 

ili 17,7% manje nego u istom periodu prethodne godine. Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvih devet mjeseci ove 

godine u prosjeku je iznosio 29.861, ili 15,5% manje nego u istom periodu prethodne godine. Prema podacima Zavoda za 

zapošljavanje u septembru je evidentirano 28.276 lica koja traže zaposlenje, dok ih je u oktobru bilo 28.666. Najniža stopa 

nezaposlenosti od 10,6% zabilježena je u avgustu ove godine. Tada je na evidenciji Zavoda za zapošljavanje bilo 27.954 

registrovana nezaposlena lica. U oktobru je zabilježena stopa od 10,85%. Konstantan pad broja nezaposlenih odnosno 

porast broja zaposlenih su posljedica pozitivnih kretanja na tržištu rada. 

Monetarna kretanja 4 

Kreditna aktivnost banaka i depoziti. Bankarski sektor je intenzivno rastao u 2007. godini, djelujući kao jedan od ključnih 

faktora ekonomskog razvoja Crne Gore. Aktiva bankarskog sektora je, dostigavši iznos od skoro 3 milijarde € na kraju godine, 

bila iznad nivoa procijenjenog iznosa BDP-a. U odnosu na kraj 2006. godine, aktiva banaka je uvećana dva puta, depoziti blizu 

dva puta, a kapital banaka 1,6 puta. Krediti su za godinu dana uvećani 2,6 puta, a u okviru njih krediti sektoru stanovništva 

2,5 puta, a privredi blizu tri puta. Rast kredita u Crnoj Gori bio je značajno iznad rasta zabilježenog u zemljama regiona, pa 

je CBCG donijela niz mjera u cilju boljeg upravljanja rizicima u bankama, odnosno povećanja sigurnosti, kao i usporavanja 

kreditne ekspanzije. 

Opis/Period 

Tabela 2.1.4: Odabrani monetarni pokazatelji, krajevi perioda 

2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. 

Promjena 

2007- 

2002. 

Promjena 

2007-2006. 

u 000 000 eura rast u % 

Novčana masa M21 n/a 494,3 546,5 867,3 1.586,7 2.728,2 - 1.141,6 - 71,9 

Aktiva banaka 340,5 349,8 444,4 695,8 1.431,4 2.976,4 2.635,9 1.544,9 774,1 107,9 

Ukupni krediti 124,7 200,6 281,5 375,9 847,2 2.246,6 2.121,9 1.399,4 1.701,6 165,2 

Krediti privredi 78,7 126,6 175,6 230,1 471,3 1.364,4 1.285,7 893,1 1.633,7 189,5 

Krediti stanovništvu 22,3 49,9 74,4 104,3 311,2 795,0 772,7 483,9 3.465,0 155,5 

Ukupni depoziti 205,5 211,0 273,2 487,9 1.075,8 2.091,1 1.885,6 1.015,3 917,6 94,4 

Depoziti privrede 72,7 91,0 85,5 143,9 321,0 663,5 590,8 342,5 812,7 106,7 

Depoziti stanovništva 22,2 45,1 79,3 175,7 499,4 1.019,3 997,1 519,9 4.491,4 104,1 

Izdvojena obavezna rezerva 35,6 27,1 33,2 61,7 172,8 259 223,4 86,2 627,5 49,9 

Izvor: Centralna banka Crne Gore 

2007. 

2002. 

2007. 

2006. 

4 - Kod analize monetarnih kretanja treba imati u vidu da, obzirom na upotrebu eura kao platežnog sredstva, CBCG predstavlja tip centralne banke sa 

ograničenim mogućnostima monetarne politke. 

14



Osim rasta kredita, u 2007. godini zabilježen je značajan porast depozita, koji su porasli za skoro dva puta i na kraju 

2007. godine premašili iznos od dvije milijarde €. Pri tome su se depoziti stanovništva povećali sa 499,4 miliona € na 

1.019,3 miliona €; tokom 2007. godine su rasli prosječno mjesečno po 6,2%. Ipak su krediti rasli brže od depozita, tako da 

je koeficijent krediti/depoziti na kraju 2007. godine iznosio 1,08, što predstavlja pogoršanje u odnosu na kraj 2006. godine, 

kada je iznosio 0,79. Pored rasta kamatnih stopa na svjetskom, odnosno evropskom tržištu, aktivne kamatne stope u Crnoj 

Gori su opadale u prvoj polovini i bile stabilne tokom druge polovine 2007. godine i u decembru su bile za 0,85 procentnih 

poena niže nego godinu dana ranije. 

Prva tri kvartala 2008. godine karakterisao je vidno umjereniji rast kreditne aktivnosti banaka. Dok je prosječni mjesečni 

rast kredita u prva tri kvartala 2007. godine iznosio 8,8%, u istom periodu 2008. bio je značajno niži i iznosio je 2,7%. Rast 

ukupnih kredita za prvih devet mjeseci 2007. godine bio je 113,7%, dok je u istom razdoblju 2008. iznosio 27% (što je u 

granicama rasta očekivanog preduzetim mjerama Centralne banke za usporavanje kreditnog rasta). Na kraju septembra 

2008. godine, ukupni krediti su iznosili 2.852,3 miliona € ili 57,5% više u odnosu na isti mjesec 2007. godine. 

Grafik 2.1.5: Godišnja promjena kredita banaka u %, u odnosu na krajeve kvartala 

200 

150 

100 

50 

50 

169 177 

153 

114 

92 

81 

66 

50 

41 41 41 43 42 

58 

0 

III VI IX 

2004 2005 2006 2007 2008 


Aktiva banaka je iznosila 3.407,7 miliona € na kraju drugog kvartala 2008. godine. U odnosu na kraj prvog kvartala, aktiva 

je porasla za 9,1%. Porast aktive banaka u odnosu na kraj 2007. godine iznosio je 14,5%, a godišnji rast 60,5%. Ukupna 

aktiva banaka na kraju juna 2008. godine bila je iznad nivoa planiranog BDP-a za 2008. godinu, tako da je pokazatelj odnosa 

nivoa aktive na kraju juna i planiranog BDP-a iznosio 117%, dok je odnos ostvarene aktive za prva dva kvartala 2008. godine 

i ostvarenog BDP-a u istom periodu iznosio 31,6%. 

Opis/Period 

Tabela 2.1.5: Osnovni monetarni pokazatelji 

IX 2008. 

XII 2007. 

IX 2008. 

IX 2007. 

Novčana masa M21 8,8% 18,7% 

Aktiva banaka 18,0% 38,7% 

Ukupni krediti 27,0% 57,5% 

Krediti privredi 23,7% 55,5% 

Krediti stanovništvu 32,1% 61,2% 

Ukupni depoziti 11,2% 27,8% 

Depoziti privrede 3,3% 16,3% 

Depoziti stanovništva 9,3% 20,7% 

Izdvojena obavezna rezerva 11,0% 12,1% 


Ukupni depoziti položeni kod banaka iznosili su 2.325,9 miliona €, na kraju septembra 2008. godine. Uz prosječni mjesečni 

porast od 1,2%, na kraju septembra su dostigli iznos za 11,2% viši nego na kraju 2007., odnosno za 27,8% viši nego na kraju 

istog mjeseca 2007. godine. Depoziti sektora stanovništva tokom prva tri kvartala 2008. godine su mjesečno (u prosjeku) 

rasli po 1%, što je znatno niže od 7,1% iz istog perioda 2007. godine. Tokom prvog kvartala rasli su prosječno mjesečno za 

1,3%, dok su u maju, junu i septembru zabilježili mjesečni pad od 0,6%, 0,7% i 0,8%, respektivno. Do usporavanja rasta 

depozita ovog sektora došlo je usljed manjih SDI u nekretnine, što je predstavljalo značajan izvor rasta depozita, posebno 

u 2007. godini. Istovremeno, promet na tržištu kapitala je značajno umanjen. Umanjen promet i pad berzanskih indeksa 

uz dospijeće obaveza vraćanja kredita koji su korišćeni za trgovanje na tržištu kapitala u prethodnom periodu uticalo je na 

usporavanje rasta depozita stanovništva. Takođe, značajno se smanjio i onaj dio depozita koji su ranije dolazili iz „slamarica“, 

jer je većina tog dijela štednje već ušla u bankarski sistem ili na tržište kapitala. 

15



Novčana masa. Konstantan rast depozita kod banaka i CBCG uticao je na porast svih novčanih agregata tokom 2007. 

godine. Najširi monetarni agregat – novčana masa M21 dostigao je iznos od 2,7 milijardi € na kraju 2007. godine, uz 

godišnju stopu rasta od 71,9%. Visok rast novčane mase, kao i povećana tražnja za novcem, podržana, prije svega, kreditnom 

ekspanzijom koja je karakterisala 2007. godinu, nijesu značajno doprinijeli porastu inflacije, što pokazuje i nivo bazne inflacije 

(5,18%). Na kraju godine, zabilježen je veći iznos novčane mase od BDP-a. Samim tim, brzina opticaja novca bila je niža od 

1, čime se nastavio trend smanjenja ovog pokazatelja. 

Tabela 2.1.6: Novčana masa, krajevi perioda 

Opis/Period 2004. 2005. 2006. 2007. 

u milionima eura 

M1 430,7 596,3 1.078,8 1.535,3 

M11 437,1 614,7 1.098,5 1.556,9 

M2 535,5 802,3 1.507,1 2.606,3 

M21 546,5 867,3 1.586,7 2.728,2 

u % 

Rast M21, godišnji 10,6 58,7 82,9 71,9 


Novčana masa (monetarni agregat M21) iznosila je 2.968 miliona € na kraju septembra 2008. godine. Za prvih devet 

mjeseci 2008. uvećana je za 8,8%, dok je godišnji porast iznosio 18,7%. U strukturi novčane mase M21 značajno je povećano 

učešće oročenih depozita (za 8,2 procentnih poena u odnosu na kraj 2007. godine, odnosno za 8,5 procentnih poena u 

odnosu na kraj septembra 2007.), iznosivši 51,1% na kraju septembra 2008. godine. 

Tabela 2.1.7: Novčana masa, krajevi perioda, u milionima eura 

Opis/Period 

2007 2008 

III VI IX XII III VI 

M1 1.165,7 1.324,7 1.404,4 1.535,3 1.421,0 1.450,1 

M11 1.200,2 1.358,0 1.436,3 1.557,0 1.461,6 1.489,5 

M2 1.721,4 2.028,7 2.283,3 2.606,3 2.589,7 2.725,9 

M21 1.834,3 2.194,0 2.500,2 2.728,2 2.755,6 2.920,1 


Grafik 2.1.6: Ročna struktura novčane mase M21, u milionima € 

1,800 

1,600 

1,400 

1,200 

1,000 

800 

600 

400 

200 

0 

M11 

Oročeni depoziti 

IX XII IX 

2007. 2008. 


Likvidnost banaka. Bankarski sektor je karakterisao zadovoljavajući nivo likvidnosti tokom 2007. godine, što potvrđuje 

konstantno znatno viši nivo raspoloživih likvidnih sredstava banaka u zemlji i inostranstvu od izvršenih plaćanja. Ukupna 

sredstva banaka raspoloživa za plaćanje kretala su se u intervalu od 366,1 do 612,3 miliona € i iznosila su prosječno 472,2 

miliona € u 2007. godini, što je bilo znatno više od prosjeka ostvarenog u 2006. godini. Posmatrano po mjesecima, najviši 

nivo prosječnih raspoloživih sredstava za plaćanje zabilježen je u septembru (536,8 miliona €), a najniži u martu (410 miliona 

€). Izvršena plaćanja banaka konstantno su bila značajno niža od raspoloživih sredstava za plaćanje i prosječno su iznosila 

46,7 miliona €. Na osnovu kretanja raspoloživih sredstava i izvršenih plaćanja ostvarivan je suficit u prosječnom iznosu od 

425,5 miliona €. Koeficijent prosječna izvršena plaćanja/prosječna raspoloživa sredstva za plaćanje u 2007. godini iznosio 

je 0,099 i sličan je kao u prethodnoj godini kada je iznosio 0,102. 

16



Tabela 2.1.8: Prosjek raspoloživih likvidnih sredstava i 

izvršenih plaćanja banaka, u hiljadama € 

Opis/period 2004. 2005. 2006. 2007. 

Raspoloživa likvidna sredstva banaka 87.899 137.166 267.724 472.216 

Izvršena plaćanja 15.084 17.935 27.337 46.708 

Suficit 72.815 119.231 240.387 425.508 


Na kraju 2007. godine, likvidna aktiva banaka 5 iznosila je 663,7 miliona € i u odnosu na kraj 2006. godine povećana je za 

151,8 miliona €, ili 29,7%. Učešće likvidne u ukupnoj aktivi iznosilo je 22,3% i niže je u odnosu na kraj 2006. godine, kada je 

iznosilo 35,8%. Tokom 2007. godine, samo je jedna banka sedam dana koristila obaveznu rezervu za likvidnost. 

Prema osnovnim pokazateljima likvidnosti, banke su tokom prva tri kvartala 2008. godine izmirivale svoje tekuće obaveze 

i održavale likvidnost iznad propisanog minimuma. U prvih devet mjeseci 2008. godine, ukupna sredstva banaka raspoloživa 

za plaćanje iznosila su prosječno 453 miliona €, dok su izvršena plaćanja banaka prosječno iznosila 46,4 miliona €. Na 

osnovu kretanja raspoloživih sredstava i izvršenih plaćanja, koja su konstantno bila značajno niža od raspoloživih sredstava 

za plaćanje, ostvarivan je suficit u prosječnom iznosu od 406,6 miliona €. 

Tabela 2.1.9: Prosjek raspoloživih likvidnih sredstava i izvršenih plaćanja banaka, u hiljadama € 

Opis/period 

2007. 2008. 

Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 

Prosjek raspoloživih sredstva za plaćanje 414.887 435.808 517.250 515.904 469.590 441.300 446.519 

Prosjek izvršenih plaćanja 38.437 51.020 48.966 48.126 41.033 49.221 49.238 

Prosjek: suficit 376.450 384.788 468.284 467.779 428.557 392.079 397.281 


Na kraju septembra 2008. godine, likvidna aktiva banaka iznosila je 453,8 miliona €. Učešće likvidne u ukupnoj aktivi 

iznosilo je 12,9% i niže je i u odnosu na kraj 2007. godine (18,1%) i septembar 2007. (20,5%). Koeficijent krediti/depoziti 

iznosio je 1,23 na kraju septembra 2008. i pogoršan je kako u odnosu na kraj 2007. godine (1,07), tako i u odnosu na 

septembar 2007. godine (1,00). Tokom prva tri kvartala 2008. godine, nije bilo korišćenja obavezne rezerve za likvidnost. 

Vlasnička struktura i nove aktivnosti banaka. Vlasnička struktura kapitala banaka u Crnoj Gori na kraju 2007. godine 

pokazuje dominantno učešće kapitala u stranom vlasništvu – 75,73%. Na domaći privatni kapital odnosilo se 21,77%, 

a državni kapital 2,5% kapitala banaka (indirektno učešće države). Inače, u 2007. godini još jedna banka, First Financial 

Bank, dobila je dozvolu za rad, a po prvi put je jedna banka emitovala obveznice, čiji su kupci bile rezidentne i nerezidentne 

finansijske institucije. Takođe, dvije banke su dobile dozvolu za obavljanje kastodi poslova, a još jedna banka čeka na dozvolu. 

Jedna banka ima dozvolu za bavljenje investicionim bankarstvom i može obavljati brokerske i dilerske poslove, kao i poslove 

preuzimanja emisija akcija. Banke su pokazale interesovanje za učešće na tržištu kapitala i kroz osnivanje penzionih fondova 

(banke se javljaju kao osnivači društva za upravljanje dobrovoljnim penzionim fondovima), kao i kroz osnivanje brokerskih/ 

dilerskih društava. Na kraju septembra 2008. godine vlasnička struktura kapitala ostaje veoma slična, uz 77,56% inokapitala, 

i sa 20,19% domaćeg privatnog kapitala tj. 2,25% državnog kapitala. 

Mjere podrške bankarskom sistemu 

Vlada Crne Gore je u dogovoru sa CBCG donijela Zakon o mjerama za zaštitu bankarskog sistema („Službeni list Crne 

Gore“ br 64/08), koji sadrži veoma opsežan set mjera koji se odnosi na: 

1. Garantovanje punog iznosa depozita građana i privrede koji se nalaze kod banaka koji posluju u CG; 

2. Izdavanje garancija za stvaranje među bankarsko tržište, tj. stvaranje uslova za održanje likvidnosti kroz međubankarsko 

kreditiranje 

3. Prijevremenu otplatu duga banci u slučaju da banka ima problema sa likvidnošću, 

4. Dokapitalizaciju banke kupovinom njenih akcija, pod uslovom a da se sredstva za dokapitalizaciju ne mogu obezbijediti 

iz drugih izvora, 

5. Konačno, Zakonom se daje ovlašćenje CBCG da bankama pruži mogućnost fleksibilnijeg korištenja sredstava izdvojenih 

na računima obavezne rezerve, dajući kratkoročne pozajmice likvidnosti do 30 dana. 

5 - Novčana sredstva i depoziti kod depozitarnih institucija. 

17



Na taj način stvoren je prilično raznovrstan i jak institucionalni i finansijski okvir zaštite bankarskog sistema Crne Gore, 

koji bi trebao da obezbiedi njegovu sigurnost. 

Kada je u pitanju implementacija mjera, koja predstavlja u stvari indikator kvaliteta poslovanja našeg bankarskog 

sistema, odnosno njegove likvidnosti, šira javnost je već upoznata da je jedna banka, „Prva banka Crne Gore-Osnovana 

1901“ iskoristila jednu od mjera predviđenih Zakonom, a koja se odnosi davanje kredita za likvidnost u iznosu od 44 miliona 

eura od strane Vlade Crne Gore na period od tri mjeseca sa mogućnošću produžetka roka na godinu dana. Prva banka Crne 

Gore je založila 93,5% akcija, dok će CBCG odrediti ovlašteno lice koje će nadzirati i odobravati isplatu sredstava kredita. 

Prethodno je većina banka iskoristila mogućnost prijevremene otplate duga banci od strane države u cilju poboljšanja 

likvidnosti. Do kraja 2008. godine nije bilo drugih zahtjeva niti najava za korišćenjem mjera i mehanizama ponuđenih 

Zakonom o zaštiti bankarskog sektora. 

18 

Platni bilans i tekući račun 

Osnovne karakteristike platnobilansnih odnosa Crne Gore u 2007. godini su: rekordan priliv stranih direktnih investicija, 

rekordan priliv prihoda po osnovu turizma, visoke stope rasta priliva sredstava iz inostranstva kroz bankarski sistem, rekordan 

uvoz i rekordni deficit tekućeg računa platnog bilansa. 

Na tekućem računu platnog bilansa u 2007. godini zabilježen je rast deficita, u poređenju sa istim periodom prethodne 

godine, kao posljedica pogoršanja spoljnotrgovinskog odnosa. Deficit tekućeg računa platnog bilansa iznosio je 825,1 milion 

€ ili 32,5% BDP-a, i bio je za 55,3% viši nego u 2006. godini. Deficit tekućeg računa najvećim dijelom je generisan deficitom 

na računu roba koji je u 2007. godini iznosio 1.341,6 miliona €, što je za 58% više u odnosu na 2006. godinu. Značajno 

povećanje uvoza roba u odnosu na izvoz tokom 2007. godine i zadržavanje relativno nepovoljne strukture razmjene doveli 

su do rekordnog spoljnotrgovinskog deficita. Na nastavak trenda snažnog uvoza roba iz 2006. godine dominantno su uticali 

visok priliv stranih direktnih investicija, visok priliv kredita, odnosno porast tražnje za investicionim i potrošačkim dobrima. 

Pokrivenost spoljnotrgovinskog deficita suficitom ostvarenim na ostalim podračunima tekućeg računa iznosila je 38,5%. 

U uslovima eurizacije deficit tekućeg računa platnog bilansa nosi manje rizike, nego u slučajevima zemalja koje imaju 

svoju valutu, ali to nikako ne znači da se smije ignorisati. 

Razlozi za deficit tekućeg računa su brojni. Nizak nivo proizvodnje električne energije u prethodnoj godini uticao je na 

značajan uvoz. Rekordne cijene naftnih derivata na svjetskom tržištu su takođe uticale na rast vrijednosti uvoza ove kategorije 

proizvoda. Veliki priliv SDI uticao je na rast uvoza, jer su strani investitori uvozili opremu, sirovine, enterijer, građevinski 

materijal i drugo, da bi pokrenuli proces proizvodnje. Ujedno, u ovom periodu su urađeni i važni kapitalni infrastrukturni 

projekti, finansirani od strane države, koji su imali uticaj na povećani uvoz proizvoda namijenjenih investiocionoj potrošnji. 

Takođe, veliki priliv kapitala koji je skoncentrisan u sektoru stanovništva rezultirao je rastom uvoza, prije svega onog 

usmjerenog ka potrošnim dobrima. Niska konkurentnost domaćih proizvođača je takođe važan uzrok deficita. U uslovima 

euroizovane, visokootvorene ekonomije sa niskim transakcionim troškovima domaći i strani proizvodi postaju supstiti, i 

stanovništvo se lako preusmjerava prema uvoznim proizvodima. Treba istaći i da je, izuzetno visoka stopa rasta kredita u 

2007. godini sa svoje strane uticala u velikoj mjeri na kreiranje dodatne tražnje za uvoznim proizvodima. Prema mišljenju 

MMF-a, deficit tekućeg računa se može smatrati i ravnotežnim odgovorom sistema na veliki priliv stranog privatnog kapitala 

i visoku stopu rasta kredita. Prestankom priliva SDI izvjesno je da će se jedan značajan dio deficita smanjiti. I u drugim 

zemljama prisutna je izrazita korelacija između priliva SDI i deficita tekućeg računa platnog bilansa, tako da u tom smislu 

Crna Gora nije izuzetak. 

Karakteristike platnobilansnih odnosa Crne Gore su: stalno produbljivanje neravnoteže, dominacija sirovina u izvozu, 

izuzetno mala diverzifikovanost izvoza, izuzetno visoka geografska koncentracija izvoza, brz rast uvoza, uz zanemarljiv rast 

izvoza. Osnovni razlozi koji su doveli do rasta deficita tekućeg računa platnog bilansa su: niska konkurentnost domaćih 

proizvođača, visok uvoz električne energije, rast cijena nafte na svjetskim berzama, veliki priliv SDI, rast potrošnje, visoka 

stopa rasta odobrenih kredita i dr. U uslovima eurizacije, deficit tekućeg računa platnog bilansa nosi manje rizike, nego u 

slučajevima zemalja koje imaju svoju valutu, ali i opcije za njegovo elimisanje su sužene, jer se ne može koristiti politika 

deviznog kursa. U uslovima eurizovane, visokootvorene ekonomije sa niskim transakcionim troškovima domaći i strani 

proizvodi postaju supstituti, i stanovništvo se lako preusmjerava prema uvoznim proizvodima. Deficit tekućeg računa se 

može smatrati i ravnotežnim odgovorom sistema na veliki priliv stranog privatnog kapitala i visoku stopu rasta kredita. Sa 

smanjenjem priliva kapitala, značajni dio deficita će imati samokorigujući efekat. 

Zaduživanjem radi izgradnje turističkih objekata, infrastrukture, podizanja nivoa tehničko-tehnološke opremljenosti, 

odnosno finansiranjem produktivnih investicija stvaraju se preduslovi da se sadašnje zaduživanje vraća budućim 

suficitima. Iako je deficit tekućeg računa u velikoj mjeri posljedica ubrzanog razvoja, zabrinjava činjenica da je sve 

manjim dijelom pokriven stranim direktnim investicijama, a raste učešće privatnog spoljnog duga. Neto prilivom SDI 

pokriveno je svega 52% deficita tekućeg računa platnog bilansa u 2007. godini, a u 2006. godini ta pokrivenost je 

iznosila 88%. Analiza kretanja najvažnijih stavki platnog bilansa Crne Gore u periodu od zadnjih par godina pokazala je



da se visoki i dugotrajni deficiti tekućeg računa ne mogu beskonačno eksterno finansirati, ali isto tako i da ne postoji 

jedinstveni kriterijumi za ocjenu održivo sti deficita tekućeg računa u praksi. Imajući u vidu visok priliv stranih direktnih 

investicija i veliki investicioni ciklus nije realno očekivati da se u narednih nekoliko godina značajnije smanji deficit 

tekućeg računa. 

Tabela 2.1.10: Tekući račun Crne Gore u periodu 2005 – septembar 2008. godine, u hiljadama € 

2005. 2006. 2007. jan. - sept. 2008. 

jan. - sept. 

2006/2005 2007/2006 2008./jan.-sept. 

2007 

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -154.045 -531.207 -825.110 -640.242 344,84 155,33 238,33 

1. ROBE 2 -513.653 -849.325 -1.341.646 -1.084.079 165,35 157,97 142,06 

1.1. Izvoz 460.648 648.327 659.734 415.339 140,74 101,76 83,87 

1.2. Uvoz 974.301 1.497.651 2.001.380 1.499.418 153,72 133,63 119,16 

2. USLUGE 195.540 197.099 440.133 399.318 100,80 223,31 91,02 

2.1. Prihodi 329.765 418.036 674.056 665.343 126,77 161,24 111,95 

2.2. Rashodi 134.225 220.937 233.923 266.025 164,60 105,88 170,91 

3. DOHOCI 17.512 30.800 17.010 -7.894 175,88 55,23 

3.1. Prihodi 62.291 65.334 89.420 79.217 104,88 136,87 123,41 

3.2. Rashodi 44.779 34.534 72.410 87.111 77,12 209,68 179,38 

4. TEKUĆI TRANSFERI 146.556 90.220 59.394 52.412 61,56 65,83 130,46 

4.1. Transferi u Crnu Goru 163.455 108.555 100.775 80.213 66,41 92,83 114,26 

4.2. Transferi iz Crne Gore 16.899 18.336 41.381 27.800 108,50 225,69 92,59 

Izvor: CBCG 

Ukupan obim robne razmjene u 2007. godini veći je za 24% u odnosu na 2006. godinu. Ostvareni stepen pokrivenosti 

uvoza izvozom roba iznosio je 33%, što je za 10 procentnih poena manje nego u 2006. godini. Prema podacima MONSTAT-a, 

po opštem sistemu trgovine, Crna Gora je u periodu januar – decembar 2007. godine ostvarila ukupnu robnu razmjenu sa 

inostranstvom u iznosu od 2.614,9 miliona €, od čega je izvoz iznosio 631.04 miliona €, dok je uvoz iznosio 1.983,9 miliona 

€. Pokrivenost robnog uvoza izvozom iznosila je 31,8%. 

Posmatrajući strukturu izvoza, vodeći izvozni proizvod je aluminijum i njegovi proizvodi, koji u ukupnom izvozu 

učestvuje sa 360,3 miliona € (57,1%). Zatim slijede gvožđe i čelik 63,2 miliona € (10%), mineralna goriva, mineralna 

ulja i proizvodi njihove destilacije, bitumenozne materije, mineralni voskovi 42,3 miliona € (6,7%), pića, alkoholi i sirće 

25,4 miliona € (4%). 

Indeks 

Tabela 2.1.11: Struktura izvoza roba u 2007. godini, u hiljadama € 

OPIS Vrijednost % učešća 

Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 360 291,51 57,10 

Gvožđe i čelik 63 158,79 10,01 

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije;bitumenozne materije; mineralni voskovi 42 262,41 6,70 

Pića, alkoholi i sirće 25 385,73 4,02 

Drvo i proizvodi od drveta;drveni ugalj 19 636,17 3,11 

Reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uredjaji i njihovi djelovi 17 977,58 2,85 

Proizvodi od gvožđa i čelika 17 342,87 2,75 

Voće za jelo, uključujući jezgrasto voće; kore agruma ili dinja i lubenica 14 419,16 2,28 

Izvor: MONSTAT 

Posmatrajući strukturu uvoza u 2007. godini, najviše je uvezeno optičkih, fotografskih i sličnih instrumenata i aparata i 

njihovih djelova mineralnih goriva, vozila, mineralnih ulja i proizvoda njihove destilacije i reaktora. Vodeći uvozni proizvodi 

su optički, fotografski, kinematografski, mjerni, kontrolni, precizni, medicinski i hirurški instrumenti i aparati; njihovi djelovi 

i pribor 312, 6 miliona € (15,8%), zatim slijede mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije; bitumenozne 

materije; mineralni voskovi 181, 8 miliona € (9,2%), vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i 

pribor 173, 8 miliona eura € (8,8%). 

19



Tabela 2.1.12: Struktura uvoza roba u 2007. godini, u hiljadama € 

OPIS Vrijednost % učešća 

Optički, fotografski, kinematografski, mjerni, kontrolni, precizni, medicinski i hirurški instrumenti i 

aparati; njihovi djelovi i pribor 

312 598,74 15,76 

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije;bitumenozne materije; mineralni voskovi 181 767,86 9,16 

Vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i pribor 173 779,40 8,76 

Reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uredjaji i njihovi djelovi 159 128,78 8,02 

Električne mašine i oprema i njihovi djelovi; aparati za snimanje i reprodukciju zvuka; televizijski aparati 

za snimanje i reprodukciju slike i zvuk, djelovi i pribor za te proizvode 

144 430,12 7,28 

Razni gotovi proizvodi 85 526,25 4,31 

Proizvodi od gvožđa i čelika 70 649,71 3,56 

Namještaj, posteljina, madraci, nosači madraca, jastuci i slični punjeni proizvodi; lampe i druga svijetleća 

tijela, na drugom mjestu nepomenuti ili uključeni; osvijetljeni znaci, osvijetljene pločica imenima i slično, 64 909,33 3,27 

montažne zgrade 

Gvožđe i čelik 64 492,85 3,25 

Plastične mase i proizvodi od plastičnih masa 49 829,04 2,51 


Posmatrajući razmjenu roba po zemljama, Crna Gora je u 2007. godini ostvarila najveći promet sa potpisnicama CEFTA 

sporazuma u iznosu od 1.093,8 miliona €, dok je sa zemljama EU-27 ostvarila nešto manji promet u iznosu od 1.019,9 

miliona €. 

Najviše robe izvezeno je u Italiju 193,3 miliona € ili 30,6% od ukupnog izvoza, zatim u Srbiju 135,3 miliona € (21,4%) 

Mađarsku 89 miliona € (14,1%) i Grčku 85,8 miliona € (13,6%), dok je najviše robe uvezeno iz Srbije 652,3 miliona € 

(32,9%), Slovenije 126,9 miliona € (6,4%), zatim iz Italije 125,4 miliona € (6,32%). 

Tabela 2.1.13: Robna razmjena po zemljama, u hiljadama € 

ZEMLJA IZVOZ % učešća UVOZ % učešća 

UKUPNO 631 037,37 100,00 1 983 864,62 100,00 

UKUPNO EU 427 084,55 67,68 592 835,44 29,88 

Austrija 1 324,28 0,21 49 524,50 2,50 

Belgija 553,50 0,09 3 759,55 0,19 

Bugarska 460,67 0,07 8 444,34 0,43 

Češka 2 920,68 0,46 22 757,82 1,15 

Danska 6,01 0,00 812,49 0,04 

Estonija 0,00 0,00 3,84 0,00 

Finska 24,58 0,00 14 588,10 0,74 

Francuska 204,59 0,03 10 294,80 0,52 

Grčka 85 776,70 13,59 29 413,19 1,48 

Holandija 2 770,04 0,44 12 144,34 0,61 

Irska 361,58 0,06 441,05 0,02 

Italija 193 351,73 30,64 125 401,37 6,32 

Kipar 889,59 0,14 2 675,39 0,13 

Letonija 6,69 0,00 10,56 0,00 

Litvanija 71,02 0,01 0,00 0,00 

Luksemburg 2,86 0,00 672,19 0,03 

Mađarska 88 991,71 14,10 25 151,67 1,27 

Malta 92,97 0,01 352,23 0,02 

Njemačka 9 327,21 1,48 75 513,54 3,81 

Poljska 5,69 0,00 15 550,59 0,78 

Portugalija 3,01 0,00 120,21 0,01 

Rumunija 122,14 0,02 11 035,61 0,56 

Slovačka 188,54 0,03 4 037,72 0,20 

Slovenija 36 096,41 5,72 126 895,60 6,40 

Španija 582,38 0,09 10 934,57 0,55 

Švedska 122,60 0,02 32 611,88 1,64 

Vel.Britanija 2 827,37 0,45 9 688,29 0,49 

20



UKUPNO CEFTA 182 935,52 28,99 910 917,25 45,92 

Albanija 9 431,72 1,49 14 295,54 0,72 

BiH 20 352,72 3,23 102 423,61 5,16 

Makedonija 1 140,56 0,18 19 061,58 0,96 

Moldavija 0,00 0,00 5,15 0,00 

Hrvatska 6 245,18 0,99 121 352,00 6,12 

Srbija 135 339,40 21,45 652 264,29 32,88 

Kosovo 10 425,94 1,65 1 515,08 0,08 

OSTALE ZEMLJE 2 1017,30 3,33 480 111,93 24,20 

Obim razmjene usluga, tokom 2007. godine, iznosio je 907,9 miliona € ili 42,1% više nego u istom periodu 2006. godine. 

U razmjeni usluga u 2007. godini ostvaren je suficit u iznosu od 440,1 miliona €, 123,3% više nego u 2006. godini. Prihodi 

od usluga u 2007. godini iznosili su 674,1 milion € i povećani su za 61,2% u odnosu na prethodnu godinu. Najveći prihodi 

ostvareni su po osnovu putovanja 459,5 miliona €, zatim transporta 72 miliona €, građevinskih usluga 49,8 miliona € i 

ostalih poslovnih usluga 46,8 miliona €. 

Grafik 2.1.7: Struktura prihoda od usluga u 2007. godini 

Ostale usluge 

3% 

Transport 

11% 

Gradjevinske 

usluge 

7% 

Putovanja 

68% 

Ostale poslovne 

usluge 

7% 

Komunikacijske 

usluge 

4% 

Izvor: CBCG 

Rashodi od usluga iznosili su 233,9 miliona €, što predstavlja povećanje od 5,9% u odnosu na 2006. godinu i rezultat 

je povećanje rashoda u oblasti transporta i ostalih poslovnih usluga. Posmatrajući strukturu, najveći rashodi ostvareni su u 

oblasti ostalih poslovnih usluga 57,8 miliona €, zatim transporta 56,4 miliona € i građevinskih usluga 35,8 miliona €. 

Grafik 2.1.8: Struktura rashoda po osnovu usluga u 2007. godini 

Transport 

24% 

Ostale poslovne 

usluge 

24% 

Putovanja 

12% 

Građevinske 

usluge 

15% 

Usluge osiguranja 

5% 

Lične, kulturne i 

rekreativne usluge 

4% 

Računarske i 

informatičke 

usluge 

4% 

Ostalo 

12% 

Izvor: CBCG 

Na računu faktorskih dohodaka i transfera tokom 2007. godine ostvaren je suficit od 76,4 miliona € ili 36,9% manje 

nego u 2006. godini. Priliv stranih direktnih investicija u Crnu Goru, tokom 2007. godine, iznosio je 1.007,7 miliona €, dok je 

istovremeno odliv iznosio 482,8 miliona €. Neto priliv direktnih investicija u posmatranom periodu iznosio je 524,9 miliona 

eura, što je za 12,5% više u odnosu na 2006. godinu. Kod portfolio investicija u posmatranom periodu zabilježen je priliv 

od 119,3 miliona €, dok je istovremeno odliv sredstava po ovom osnovu iznosio 124,2 miliona €. Priliv sredstava po osnovu 

Ostalih investicija, tokom 2007. godine iznosio je 1.157,3 miliona €, dok je istovremeno odliv iznosio 836,2 miliona €. 

Osnovne karakteristika platnobilansnih kretanja u prvih devet mjeseci 2008. godine su relativno visok deficit tekućeg računa, 

koji je u najvećem dijelu generisan trgovinskim deficitom, i visok priliv neto stranih direktnih investicija. Kretanja na tekućem 

računu platnog bilansa Crne Gore u prva tri kvartala 2008. godine dominantno su bila pod uticajem robne razmjene. 

21



Prema preliminarnim podacima, deficit na tekućem računu u prva tri kvartala 2008. godine iznosio je 640,2 miliona € 

ili 27,5% BDP-a. Rezultati spoljnotrgovinske razmjene roba i dalje su zabrinjavajući s obzirom na rast spoljnotrgovinskog 

deficita i zadržavanje relativno nepovoljne strukture razmjene i niskog nivoa diverzifikacije izvoza. Ukupni obim razmjene na 

računu roba u prva tri kvartala 2008. godine iznosio je 1.914,8 miliona €, odnosno veći je za 9,2% u odnosu na isti period 

2007. godine. Ostvareni stepen pokrivenosti uvoza izvozom roba iznosio je 27,7%, što je za 12 procentnih poena manje nego 

u istom periodu 2007. godine. U trećem kvartalu 2008. godine, u odnosu na isti kvartal 2007. godine, pokrivenost je bila 

manja za 8 procentnih poena. 

Grafik 2.1.9: Pokrivenost uvoza izvozom u 2007. i 2008. godini po mjesecima 

80% 

70% 

60% 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 

Januar 

Februar 

Mart 

April 

Maj 

Jun 

Jul 

Avgust 

Septembar 

Oktobar 

Novembar 

Decembar 

Jan 

Feb 

Mart 

April 

Maj 

Jun 

Jul 

Avgust 

Septembar 

2007 2008 

Izvor: Monstat i CBCG 

U međunarodnoj razmjeni roba u prva tri kvartala 2008. godine Crna Gora je zabilježila rast uvoza roba i istovremeno pad 

izvoza (posebno aluminijuma i proizvoda od aluminijuma). Prema preliminarnim podacima Monstat-a, Crna Gora je u prva 

tri kvartala 2008. godine ostvarila ukupnu robnu razmjenu sa inostranstvom u iznosu od 1.870,5 miliona €, od čega se na 

izvoz odnosilo 388,6 miliona €, a na uvoz 1.481,9 miliona € 6 . U odnosu na isti period prethodne godine obim razmjene je 

povećan za 8,9%. 

Prema podacima Monstat-a, izvoz robe u prvih devet mjeseci 2008. godine iznosio je 388,6 miliona €, što je za 17,8% 

manje u odnosu na isti period 2007. godine. Ovaj značajan pad izvoza je prije svega vezan za pad izvoza aluminijuma kao i 

pad njegove cijene. Pored aluminijuma, najveći uticaj na izvoz i dalje imaju proizvodi odgvožđa, čelik i mineralna goriva i ulja i 

proizvodi njihove destilacije. Struktura izvoza roba može se ocijeniti kao nepovoljna imajući u vidu da 66% izvoza čine sirovine 

(aluminijum, gvožđe i čelik, mineralna goriva i ulja). 

Tabela 2.1.13: Struktura izvoza roba u periodu januar – septembar 2008. godine, u hiljadama € 

OPIS Vrijednost Učešće u % 

Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 155.025,49 39,90 

Gvožđe i čelik 70.095,96 18,04 

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije;bitumenozne materije; mineralni 

voskovi 

31.272,81 8,05 

Pića, alkoholi i sirće 16.182,57 4,16 

Proizvodi od gvožđa i čelika 16.126,66 4,15 

Farmaceutski proizvodi 14.251,15 3,67 

Drvo i proizvodi od drveta;drveni ugalj 11.053,32 2,84 

Voće za jelo, uključujući jezgrasto voće; kore agruma ili dinja i lubenica 10.178,07 2,62 

Nuklerni reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uredjaji i njihovi djelovi 9.029,20 2,32 

Bakar i proizvodi od bakra 4.859,27 1,25 


6 - Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore za 2007. i 2008. godinu prikazani su po opštem sistemu trgovine. CBCG vrši 

prilagođavanje podataka dobijenih od Monstata za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodologijom MMF-a (Balance of Payments Manual, Fifth edition, IMF, 

1993). 

22



U prva tri kvartala 2008. godine izvoz aluminijuma i proizvoda od aluminijuma iznosio je 155 miliona €, što je za 45,1% 

manje u odnosu na isti period 2007. godine. Na pad izvoza aluminijuma značajno je uticao pad cijene aluminijuma na 

svjetskom tržištudok su u isto vrijeme cijene sirovina ostale iste ili se povećale. Pored aluminijuma, značajno učešće u izvozu 

imaju gvožđe i čelik u iznosu od 70 miliona € (18%). U posmatranom periodu vrijednost izvoza proizvoda grupe gvožđe i 

čelik povećana je za 63,9% u odnosu na isti period 2007. godine. Povećanje izvoza gvožđa i čelika može se objasniti rastom 

njihovih cijena na svjetskom tržištu. 

Tabela 2.1.14: Pet proizvoda sa najznačajnijim uticajem na pad izvoza roba 

u periodu januar – septembar 2008. godine, u hiljadama € 

I-IX 2007 I-IX 2008 Razlika 

Aluminijum, sirovi 277.263 150.954 -126.309 

Toplo valjana žica u koturovima, od gvožđa ili nelegiranog čelika 21.275 12.709 -8.565 

Drvo obrađeno po dužini rezanjem, glodanjem ili sječenjem ili ljuštenjem, uključujući i 

rendisano, brušeno, čeono spojeno, 

10.771 6.894 -3.876 

Ulja dobijena od nafte i ulja dobijena od bitumenoznih minerala, osim sirovih; proizvodi, na 

drugom mjestu nepomenuti niti obuhvaceni, koji sadrže po masi 70% ili više ulja od nafte 

ili ulja dobijena od bitumenoznih minerala 

32.682 30.075 -2.606 

Banane, uključujući brašnaste banane (“plantains”), svježe ili suve 9.482 7.300 -2.181 


Uvoz robe u posmatranom periodu iznosio je 1.481,9 miliona eura, što je za 19% više u odnosu na isti period 2007. 

godine. Za razliku od izvoza, uvoz roba je više divezifikovan. Naveći uticaj na povećanje uvoza u posmatranom periodu 

imao je uvoz reaktora, kotlova, mašina i mehaničkih uređaja, zatim vozila i električnih mašina i oprema i njihovih djelova. 

Tri najvažnija uvozna proizvoda čine 28,5% ukupnog uvoza. Imajući u vidu da crnogorska privreda zavisi od uvoza sirovina i 

energenata, nije realno očekivati značajnije smanjenje uvoza roba u narednom periodu, čemu ide u prilog i izuzetno visok 

priliv stranih direktnih investicija. 

Tabela 2.1.15: Struktura uvoza roba u periodu januar – septembar 2008. godine, u hiljadama € 

OPIS Vrijednost Učešće u % 

Reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uredjaji i njihovi djelovi 160.801,46 10,85 

Vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i pribor 152.779,32 10,31 

Električne mašine i oprema i njihovi djelovi; aparati za snimanje i reprodukciju zvuka; televizijski aparati 

za snimanje i reprodukciju slike i zvuka, djelovi i pribor za te proizvode 

109.144,57 7,37 

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi, njihove destilacije; bitumenozne materije; mineralni voskovi 85.212,27 5,75 

Gvožđe i čelik 78.634,65 5,31 

Proizvodi od gvožđa i čelika 75.267,56 5,08 

Namještaj, posteljina, madraci, nosači madraca, jastuci i slični punjeni proizvodi; lampe i druga svijetleća 

tijela, na drugom mjestu nepomenuti ili uključeni; osvijetljeni znaci, osvijetljene pločica imenima i slično, 

montažne zgrade 

66.320,83 4,48 


Tabela 2.1.16: Pet proizvoda čiji je izvoz najviše porastao 


I-IX 2007 I-IX 2008 Razlika 

Šipke od gvožđa ili nelegiranog čelika, samo kovane, toplo valjane, toplo vučene ili toplo ekstrudirane, i sl 4.304 26.829 22.524 

Ostali legirani čelici u ingotima ili drugim primarnim oblicima; poluproizvodi od ostalih legiranih čelika 12.616 25.962 13.345 

Ljekovi koji se sastoje od dva ili više sastojaka koji su pomiješani za terapeutsku ili profilaktičku upotrebu, ali 

koji nijesu pripremljeni u odmjerene doze niti u obliku ili pakovanju za prodaju na malo 

0 8.013 8.013 

Ostale cijevi i šuplji profili (npr: sa otvorenim spojevima, zavarene, zakovane ili zatvorene na slican nacin), od 

gvožđa ili čelika 

4.566 11.674 7.107 

Brodovi-svetionici, vatrogasna plovila, ploveci bageri, ploveće dizalice i ostala plovila kod kojih je plovidba 

podređena njihovoj glavnoj funkciji; ploveći dokovi; ploveće i uronjive bušace ili proizvodne platforme 

0,00 3.759,50 3.759,50 


23



Posmatrajući strukturu izvoza prema grupama zemalja, Crna Gora najviše robe u 2008. godini izvozi u zemlje Evropske 

unije čak 58,7% ukupnog izvoza. Najviše robe izvezeno je u Italiju 101,2 miliona € (26%), Srbiju 84,4 miliona € (22%), Grčku 

51,6 miliona € (13,3%) i Sloveniju 34,2 miliona € (8,8%). 

Tabela 2.1.17: Robna razmjena po zemljama po opštem sistemu trgovine 


ZEMLJA Izvoz Učešće u % Uvoz Učešće u % 

UKUPNO 388.561,57 1.481.935,16 

UKUPNO EU 227.926,15 58,66 489.205,17 33,01 

Austrija 9.095,29 2,34 46.049,40 3,11 

Grčka 51.600,47 13,28 15.025,69 1,01 

Holandija 3.237,79 0,83 8.460,04 0,57 

Italija 101.156,44 26,03 118.755,46 8,01 

Kipar 595,26 0,15 1.247,36 0,08 

Mađarska 7.543,43 1,94 22.963,91 1,55 

Njemačka 9.171,03 2,36 74.441,86 5,02 

Rumunija 1.037,96 0,27 9.673,13 0,65 

Slovačka 363,56 0,09 3.423,08 0,23 

Slovenija 34.215,54 8,81 105.378,46 7,11 

Španija 47,68 0,01 11.272,14 0,76 

Švedska 561,41 0,14 14.778,32 1,00 

Velika Britanija 3.027,23 0,78 2.846,62 0,19 

UKUPNO CEFTA 143.005,92 36,80 848.640,04 57,27 

Albanija 7.830,01 2,02 15.699,26 1,06 

BiH 19.002,30 4,89 108.864,15 7,35 

Makedonija 945,85 0,24 20.393,70 1,38 

Moldavija 0,00 0,00 0,89 0,00 

Hrvatska 4.150,65 1,07 106.918,12 7,21 

Srbija 84.389,92 21,72 594.230,75 40,10 

Kosovo 26.687,19 6,87 2.533,17 0,17 

OSTALE ZEMLJE 17.629,50 4,54 144.089,95 9,72 


U prva tri kvartala 2008. godine zabilježen je izuzetno visok uvoz iz zemalja u okruženju Srbije 40,1% (594,2 miliona €), 

Hrvatske 7,2% (106,9 miliona €) i BiH 7,3% (108,9 miliona €). Posmatrajući uvoz iz zemalja EU, najviše robe je uvezeno iz 

Italije 118,7 miliona € (8%), zatim iz Slovenije 105,4 miliona € (7,1%) i Njemačke 74,4 miliona € (5%). 

U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u periodu januar - septembar 2008. godine ostvarila suficit u iznosu od 

399,3 miliona €, što je za 9% manje u odnosu na isti period prethodne godine. Najznačajniji izvori suficita su rast prihoda u 

oblasti turizma i komunikacijskih usluga. Najveći prihodi ostvareni su po osnovu putovanja 492,5 miliona €, zatim transporta 

67,7 miliona €, građevinskih usluga 40,3 miliona € i ostalih poslovnih usluga 30,2 miliona €. Posmatrajući strukturu 

rashoda, najveći rashodi ostvareni su u oblasti ostalih poslovnih usluga 72,1 milion €, što je posljedica povećanje rashoda 

po osnovu raznovrsnih poslovnih usluga (arhitektonske, inženjerske, računovodstvene i konsalting usluge i sl.).Naime, ove 

usluge su preduslov za razvoj kapitalnih investicija doprinoseći bržem razvoju osnovnih izvora rasta turizma, gradjevinarstva, 

telekomunikacija i finansija. 

Na računu faktorskih dohodaka ostvaren je deficit u iznosu od 7,9 miliona €, dok je na računu transfera ostvaren je 

suficit od 52,4 miliona €. Neto priliv stranih direktnih investicija u Crnu Goru u posmatranom periodu iznosio je 434 miliona 

€, što je za 15,4% više u odnosu na 2007. godinu. Ukupan priliv stranih direktnih investicija iznosio je 668,5 miliona €, dok 

je istovremeno odliv iznosio 234,4 miliona €. Na računu portfolio investicija u posmatranom periodu zabilježen je priliv od 

121,6 miliona €, dok je istovremeno odliv sredstava po ovom osnovu iznosio 131,2 miliona €. Neto priliv sredstava po osnovu 

Ostalih investicija, u prva tri kvartala 2008. godine, iznosio je 273 miliona €. 

24



2.2. Projekcije makroekonomskih indikatora Crne Gore za period 2008 – 2011 

Srednjoročne projekcije makroekonomskih indikatora kao i njihovih elementa su bazirane na analitičkoj tehnici 

finanasijskog programiranja kao i ekonomerijskog projektovanja za one makroekonomske indikatore za koje su u okviru 

CBCG i Minstarstvu Finansija razvijeni odgovarajući modeli. U okviru izrade projekcija makroeknomskih indikatora za potrebe 

komaparativne analize korištene su projekcije MMF-a za period 2008. do 2012. godine, 7 pri čemu je u tekstu razrađen 

tzv. realni scenario koji podrazumjeva nastavak započetih reformi u Crnoj Gori, ali imajući u vidu potencijalno prelivanje 

finansijske krize na realne tokove, koji će u uticati i na Crnu Goru. Tako je za potrebe komparativne analize korišten strukturni 

model Ministarstva finanasija Crne Gore koji je bio upotrebljen i pri projekcijama Srednjeročnog buđžetkog okvira 2008- 

2011. Iako se radi o jednostavnom modelu koji sadrži svega nekoliko osnovnih makroekonomskih indikatora, treba uzeti u 

obzir da Crna Gora raspolaže vremenskim serijama makroeknomskih indikatora koje počinju od 2000. godine, vremenske 

serije prije tog perioda uslijed specifičnih političko - ekonomskih razloga nisu upotrebljive kao osnov za projekcije, dok kad su 

u pitanju serije monetarnog sektora one su kvalitetne od 2002. godine. Sa druge strane, vremenske serije u periodu 2000.- 

2007., su pretpjele najmanje 4 strukturna preloma, koje značajno otežavaju projekcije: (i) uvođenje eura kao osnovnog 

sredstva plaćanja u 2002. godini, (ii) dobijanje državne nezavisnosti u maju 2006. godini, (iii) uvođenje PDV-a i (iv) snažan 

priliv SDI (najveći u Evropi mjeren nivoom prilivom SDI kao % BDP, a potom i najvećim spoljnorgovinskim deficitom u 2007. 

godini, a prema preliminarnim procjenama u 2008. godini). (v) trenutna finansijska kriza koja sprječava i najrazvijenije 

ekonomije da sa sigurnošću predvide srednjoročni efekat kretanja makroindikatora. S tim u vezi, projekcije su bazirane na 

razradi dva scenarija uzimajući u obzir relativnu snagu posljedica globalne finansijske krize na crnogorski makroekonomski 

okvir u 2009. godini. Prema Realnom scenariju finansijska kriza ima limitirane efekte na tokove na crnogorsku ekonomiju, 

dok Krizni scenario ili tzv. „pesimististički scenario“ se bazira na dugoročnijem i jačem uticaju finansijske krize na crnogorske 

ekonomske tokove. 

U ANEKSU su tabelama 1a, 1b, 1c i 1d pretstavljeni kvantitativni pokazatelji koji se odnose na razvoj lične potrošnje, 

investicione potrošnje, nivoa bruto kapitalne formacije, nivoa zaliha kao i spoljnotrgovinskog deficita BDP-a Crne Gore u 

oba scenarija paraleleno, kretanja inflacije mjerene indeksom cijena na malo kao i odgovarajućim deflatorima, promjene u 

troškovima radne snage i njene produktivnosti i najzad detaljan prikaz kretanja spoljotrgovinskod deficita, nivoa prihoda i 

transfera kao i pozicija kapitalnog i finananskog računa platnog bilasa Crne Gore u periodu 2008 - 2011. godine. 

Rizici crnogorske ekonomije 

Projektovanje makroekonomskih pokazatelja na srednji rok, imajući u vidu nemogućnost sagledavanja punih efekata 

najnovije finansijske krize, povezano je sa visokim nivoom neizvjesnosti. Naime sama EU je u prethodnoj godini imala čak 

četiri prilagođavanja makroekonomskih indikatora za narednu godinu, dok je MMF u procesu revizije druge procjene date u 

Macroeconomic Outlooku za oktobar mjesec. U tom pravcu, projekcije makroekonomskih indikatora predstavljene u ovom 

dokumentu predstavljaju samo potencijalne scenarije koji su bazirani na najnovijim inputima crnogorskih realnih tokova, 

monetarne statistike, statistike platnog bilansa i fiskalnih projekcija. 

Generalna reporuka prestavnika MMF-a je da se u narednom periodu zemlje moraju razmotriti i najrizičnije i nemoguće 

scenarije razvoja njihove ekonomije. U tom pravcu u okviru EFP-a, a za potrebe planiranja mjera monetarne i fiskalne politike, 

razrađena su dva secanrija, Realni scenario i Krizni scenario koja se baziraju na različitim perecepcijama realizacije pojedinih 

rizika koji se odnose na Crnu Goru, a koji bi mogli eskalirati u narednoj godini. U tom pravcu sednjoročne projekcije za 2010. 

i 2011. godinu prestavljaju sa ove perspektive izuzetno neizvijesnu kategoriju, tako da je u scenario analizama osnovna 

pažnja posvećena što je moguće tačnijoj projekciji glavnih ekonomskih inikatora za 2009. godinu. 

S tim u vezi Ministrstvo Finansija Crne Gore i CBCG u cilju utvrđivanja ekonomske održivosti sistema, kao i implementacije 

mjera za suzbijanje ozbiljnijeg prelivanja finansijke krize na ekonomske tokove u Crnoj Gori, kreirala scenarija srednjeročenog 

makroekonomksog okvira, praveći alternative u odnosu na nivo različitih rizika koji su realni imajući u obzir činjenicu da je 

Crna Gora mala i visoko otvorena ekonomija, koja će malo vjerovatno imati mogućnost da izbjegne prenošenje šokova 

globalne krize. U svakom slučaju osnovna namjera je kao što je naglašeno da se mjerama fiskalne, monetarne i strukturne 

politike pokuša minimizirati negativan uticaj. 

Osnova za kreiranje scenarija predstavlja razradu rizika crnogorske privrede koji se predviđaju za narednu godinu, a čija bi 

realizacija značajno mogla da utiče na smanjenje privredne aktivnosti i usporavanje crnogorske ekonomije. Negativni uticaji 

globalne finansijske krize i recesija većine industrijalizovanih zemalja, Crnu Goru pogađaju kroz više kanala. Sve potencijalne 

7 - Obzirom na volatilna ekonomsko finansijska kretanja u poslednjem razdoblju smatrali smo da je to adekvatnije rešenje nego da se uzmu »Assumptions on the 

external economic environment underlying the Spring 2008 forecats«. 

25



uticaje nije moguće navesti, ali je važno sagledati i potencijalno kvantifikovati najvažnije. Stoga smo rizike svrstali u tri grupe 

u zavisnosti da li se predomonantno odnose na monetarnu sferu, fiskalne tokove ili realne tokove ekonomije. 

Rizici crnogorske ekonomije – Realni tokovi 

Pad priliva Stranih Direktnih Investicija - Zbog postojeće situacije u kojoj će kreditna sredstva biti skuplja i njihova 

ponuda ograničena realno je očekivati manji priliv stranih direktnih investicija, kao i stranih portfolio investicija. 8 Posljedice 

su: 

Niže cijene nekretnina 9 . To između ostalog, stvara probleme firmama iz sektora građevinarstva, posebno zbog njihove 

kreditne zaduženosti. Problemi se, posljedično, javljaju i za banke, koje teže mogu naplatiti te kredite. Čak i uz preuzimanje 

predmeta kolaterala prodaja će biti otežana budući da je tržišna vrijednost kolaterala niža i broj potencijalnih kupaca znatno 

manji. 

Niže cijene akcija. Povlačenje stranih portfolio investitora izmedju ostalih faktora utiče dodatno na opadanje cijena 

HOV. Kao i sa nekretninama, problemi su još veći za one koji su kreditima finansirali kupovinu akcija. Problemi se, posljedično, 

javljaju i za banke, koje teže mogu naplatiti te kredite. Čak i uz preuzimanje predmeta kolaterala, naplata će biti otežana ne 

samo zbog niže cijene akcija već i zbog značajno manjeg broja potencijalnih kupaca. 

Smanjenje uvoza - manji priliv SDI će svakako uticati na opadanje uvoza, što će pozitivno uticati na kretanje deficita 

tekućeg računa platnog bilansa. Međutim, visok uvoz roba ima za posljedicu drastično smanjenje buđžetskih prihoda imajući 

u vidu da je fiskalni prihodi značajano odnose na prihode ostvarane kroz Porez na dodatu vrijednost. 

Manji priliv depozita – manji priliv SDI će se direktno odraziti na usporavanje priliva depozita. U prethodnom periodu 

naročito kroz prodaju nekretnina jedan dio SDI 10 je ulazio u bankarski sistem u vidu oročene štednje. Prekidanje ovog kanala 

će direktno uticati na manje mogućnosti banaka da odobravaju kredite. 

Manji prihodi od turizma - Moguće je smanjenje broja stranih turista. Posljedice su: 

Smanjivanje suficita usluga tj. povećanje deficita tekućeg računa po ovom osnovu. Direktno će biti pogođeni hoteli i 

restorani, kao i mali (i mikromali) biznisi koji posluju u oblasti turizma. 

Indirektan uticaj. Biće pogođeni njihovi dobavljači tj. povezani sektori (transport, poljoprivreda, trgovina) sa sektorom 

turizma. Takođe, indirektno će biti pogođena i država, zbog manjih prihoda, uz sve dalje efekte, kako je to opisano u gornjem 

dijelu teksta. Osim toga, smanjiće se uvoz robe koja se koristi u oblasti turizma. 

Niža cijena i/ili manja tražnja aluminijuma. Ovo znači niže prihode za Kombinat aluminijuma Podgorica, ubjedljivo 

najvećeg pojedinačnog crnogorskog izvoznika roba. To, povlači: viši robni deficit tj. deficit tekućeg računa po ovom osnovu, 

moguće otpuštanje (ili niže plate) zaposlenih u KAP-u i u firmama koje su u lancu sa KAP-om, i niže prihode države, sa svim 

daljim efektima, kako je to opisano u gornjem dijelu teksta. Međutim, s druge strane, smanjenje proizvodnje u KAP-u dovelo 

bi do smanjenja potrebe za uvozom električne energije. 

Građevinski sektor – će značajno pogoditi opadanje cijena i nivoa tražnje. Manji negativni efekat će biti po osnovu 

opadanja cijena, jer još uvijek postoji značajna razlika izmedju prodajne cijene i cijene koštanja. Mnogo veći negativan efekat 

se može očekivati po osnovu opadanja tražnje, jer će biti manje stambenih kredita i manje kupaca iz inostranstva. Imajući 

u vidu započetu preveliku gradnju stambenih objekata i činjenicu da je jedan broj građevinskih firmi već visoko zadužen, 

mogu se očekivati kod nekih firmi i problemi sa otplatom kredita, što može uticati na rast neperformansne aktive bankarskog 

sistema. 

Izvozni sektor – s obzirom da sve prognoze ukazuju da će naše najvažnije izvozno tržište, to jest tržište EU, zahvatiti 

recesija onda će biti mnogo teže prodati domaće proizvode, jer će se strana tražnja značajno smanjiti. Ovo će negativno 

uticati i na deficit tekućeg računa platnog bilansa. 

8 - SDI predstavlju najneizvjesniju stavku za projektovanje. Najnoviju izvještaj MMF-a za Crnu Goru ( Decembar, 2008. godine) kao potencijalnu šansu crnogorske 

ekonomije u narednoj godini navode značajan priliv SDI u 2009. godini. 

9 - Prema najnovijem Istraživanju CBCG za novembar mjesec cijene nekretnina su u Novembru mjesecu u odnosu na mart pale za 12,2% (Kvartalni izvještaj 

Glavnog ekonomiste, Decembar 2008), pri čemu su generalna očekivanja 12 najvećih Agencija za nekretnine u CnojGori da će cijene nekretnina kao i agregatna 

tražnja za njima opadati i u 2009. godini. 

10 - Na osnovu analiza CBCG, oko 14% od kupnog priliva SDI se slivalo u bankarski sektor. 

26



Rast nezaposlenosti 11 - kao posljedica problema sa kojima će se suočiti veliki broj preduzeća. Vjerovatno će prva na 

udaru biti strana radna snaga i oni koji su zaposleni na određeno vrijeme. 

Širenje problema nelikvidnosti u privredi – uslijed smanjene ponude kredita, otežane prodaje proizvoda i ostalih 

navedenih efekata zaoštriće se problem likvidnosti privrede. Naročito opasna situacija može biti stvaranja lanca nelikvidnosti. 

U ovakvoj situaciji jedan broj preduzeća verovatno neće biti u mogućnosti da vrati kredite bankama, pa se može očekivati 

rast neperformansne aktiv 

Rizici crnogorske ekonomije – Fiskalni tokovi 

Budžetski deficit i njegovo finansiranje - kao posljedica svega navedenog, imajući u vidu da već pri stopi rasta BDP-a 

manjoj od 6% ulazimo u deficit, a realno gledano rast od 6% će biti jako teško ostvariti. 

Odlaganje nekih projekata privatizacije i time manji budžetski prihodi -Naime, iako je Vlada za 2008. godinu 

planirala planom privatizacije niz značajnih projekata (EPCG, Brodogradilište Bijela AD, HTP Budvanska Rivijera AD, HTP 

Ulcinjska Rivijera AD, Duvanski Kombinat AD,Barska Plovidba AD, Marina Bar AD.) 12 , imajući u vidu oslabljenu investicionu 

tražnju na globalnom nivou, osnovna intencija je da se ovi procesi ne sprovode po minimalno procijenjenim vrijednostima, te 

da se ukoliko tražnja za ovim projektima bude nedovoljna ili po cijenama koje su ispod procijenjenih, isti projekti radije odlože 

za vremena kada će internacionalna tržišta kapitala biti ojačana. To posljedično može značiti da određeni broj projekata neće 

biti realizovan odnosno odložen, što če uticati na nivo SDI, nivo budžetskih prihoda i nivo ekonomske aktivnosti. 

Rizici crnogorske ekonomije - Finansijski sektor 

Skuplje zaduživanje bankarskog sistema u inostranstvu – Imajući u vidu da veliki broj banaka u sistemu predstavlja 

afilijacije majki banaka, pretpostavka je da će u uslovima stagnacije rasta depozita ili eventualnog pada, biti neophodno 

zaduživanje iz inostranstva koje u uslovima smanjene likvidnosti banakarskog tržišta imati reperkusiju u rastu kamatnih 

stopa. Posljedice su: 

Viši nivo aktivnih kamatnih stopa iz prije svega dva kanala - rasta referentnih kamatnih stopa će biti ugrađen u 

kamatnu stopu, što će značiti skuplje kredite, kao i vjerovatno rast rata onima koji su se zaduživali po varijabilnim kamatnim 

stopama. Naporedo će se dogoditi i rast pasivnih kamatnih stopa, jer će banke na ovaj način nastojati da privuku slobodna 

novčana sredstva da bi povećale svoj kreditni potencijal, a više pasivne kamatne stope se takođe reflektuju i u višim aktivnim 

stopama. 

Manja ponuda kredita – uticaće dodatno na opadanje cijena nekretnina i akcija, a firmama će biti otežano finansiranje 

proizvodnje. Negativni uticaj na likvidnost privrede je očigledan. 

Rast neperformansne aktive – izvesno je da jedan broj preduzeća usled značajno otežanih uslova poslovanja neće biti 

u mogućnosti da vrati svoje kredite, što će voditi rastu neperformansne aktive. 

11 - Zavod za zapošljavanje Crne Gore preduzeo je set akcija kojim će se pokušati preduprijediti potencijalni rast nezaposlenosti. Tako je ZZZCG u procesu 

satelitske obrade svih većih poslodavca u Crnoj Gori i snimajući stanje po firmama - deficitarni i suficitarni kadar, njihove planove i kako bi preduzeli kvalitetne 

mjere i aktivnosti za 2009. godinu. Međutim, u uslovima značajnog usporavanja privredne aktivnosti, realno je očekivati da će jedan broj radnika, uglavnom 

nerezidenata-sezonskog tipa, biti otpušten. 

12 - Odluka o Planu Privatizacije za 2009. godinu; 

27



Oprez kod zaduživanja 

Aktivne 

kamatne 

stope 

Stimulisanja štednje 

i očuvanje 

povjerenja u 

finansijski sistem 

Pasivne 

kamatne 

stope 

(rast) 

Kamatne 

stope 

Inostrane 

kamatne stope 

Usporavanje 

rasta i rast ino 

duga 

Skuplje 

pozajmice 

Smanjenje 

prihoda od 

turizma 

Platni bilans 

Smanjenje SDI i 

portfolio 

investicija 

Smanjenje deficita 

tekućeg računa 

Bolja zaštita od rizika 

Dokapitalizaciije 

Bankarsi sektor 

Manje raspoloživih 

sredstava za privredu 

Smanjenje 

budžetskih 

prihioda po 

osnovu PDV 

Smanjenje 

uvoza 

Produktivnost i 

zaposlenost u 

građevinarstvu, industriji 

i turizmu 

Prudencione mjere 

Rješavanje 

problema 

likvidnosti u 

bankarskom 

sektoru 

Mjere ograničenja 

kreditneog rasta 

Restriktivna fiskalna 

politika 

Ograničavanje tekuće 

javne potrošnje 

Realni sektor 

Pad cijena 

energenata i 

ostalih 

povezanih 

cijena 

Sprečavanje prenošenja 

problema u bankarskom 

sistemu, hlađenje ekonomije 

smanjenje agregatne tražnje, 

usporavanje ekonomskog rasta, 

pad zaposlenosti 

Trošiti na kapitalne 

investicije 

Rast inoduga 

28



Imajući u vidu sve navedene rizike, koji se smatraju relevantnim u sledeće dvije godine, kreirana su dva osnovna scenarija, 

koja se razlikuju u nivou ostvarenja negativnih trendova pomentih rizika. Dok se Realni scenario bazira na optimističkom 

pristupu limitiranog efekta finanasijske krize na crnogorske ekonomske tokove, Krizni scenario se bazira na pretpostavci 

značajnijeg ostvarenja ovih rizika u 2009. i 2010. godini. U narednoj tabeli je dat pregleda najupečatljivijih razlika između 

ova dva scenarija imajući u vidu kretanje makroindikatora. 

Osnovne pretpostavke Realnog scenarija i Kriznog scenarija – uporedni pregled najvažnijih razlika 

Realni scenario 

Realni rast BDP-a u 2009. godini je 5%, crnogorska ekonomja ima 

relatvno visoku rezistentnost na finansijsku krizu 

Eksterna tražnja je rigidna u 2009. godini, 

Globalna finansijska kriza ima limitiran efekat na konkurentnost 

crnogorskih proizvoda, izvoz roba pada marginalno za 2,5%, dok 

prihod od turizma u 2009. godini ostaje na nivou iz ove godine. U 2010. 

godini pretpostavka je de će uslijed ozdravljenja lobalne ekonomije 

tokom 2010. godine doći do značajnog rasta izvoza imaući u vidu trend 

njegovog smanjenja tokom 2008 i 2009. godine. Sličan trend i u sektoru 

usluga, „catch up“ efekat , stagnacije baze iz 2009. godine u sektoru 

turizma dovodi do rasta prihoda ovog sektora, zajedno sa saobraćajem u 

nivou od 29,5%. 

Izvoz 2009. pad -1,2% 

Izvoz roba 2009. pad -2,5% 

Izvoz usluga 2009. pad 0% 

Izvoz u 2010. 25% 

Izvoz roba u 2009. 19,5% 

Izvoz usluga u 2010 29,5% 

Uvoz stagnira u 2009. godini uslijed pada privdedne aktivnosti, ali 

tokom 2010. godine ponovo raste uslijed jačanja prliva SDI i povečanja 

agregatne tražnje. 

Pad uvoza roba i usluga u 2009. -2,5% 

Rast uvoza roba i usluga u 2010. 11% 

Priliv SDI u narednom periodu ostaje visok, čineći njihovo učešće u BDP-u 

na nivou od 11,4% u 2009., 12,9% u 2010. i 10,8% u 2011. godini 

Uslijed i dalje prisutnog prliva SDI u nekretnine, i usporenog ali i dalje 

visokog uvoza bruto kapitalna formacija usporava procijenjeni rast iz 

2008. goine od 20% i raste u 2009. godini za 7%. 

Krizni scenario 

Realni rast BDP-a u 2009. godini je 2,5%, u 2010. se nastavlja trend 

usporenog rasta crnogorska ekonomija je pogođena finansijkom krizom 

na sredji rok 

Eksterna tražnja je izrazito smanjena, niska cijena alumijuma i gvožđa 

se nastavlja i u 2009. i 2010. godini. Proizvodnja alumijuma je u 2009. 

prepolovljena, tako da je pad izvoza koji jezapočeo u 2008. godini od 

8% nastavljen i u 2009. godini kada izvoz roba pada za 14%. Sa druge 

strane, prihodi od turizma u 2009. godini pada ju za 2%. Sve se to 

odražava na pad izvoza od 7,3% u 2009. godini. 

Izvoz 2009. -7,3% 

Izvoz roba 2009. -14% 

Izvoz usluga 2009.-2% 

Izvoz u 2010. 8,4% 

Izvoz roba u 2010. 6% 

Uslijed pada agregatne tražnje kroz smanjenje priliva SDI, usporavanje 

kreditnog rasta koji ne može biti apsorbovan rastom nominalnih zarada 

uslijed pada obračunatih stopa doprinosa, dovode do značajnog pada 

uvoza kako investicionih tako i proizvoda široke potrošnje u 2009. 

U 2010. godini uslijed veće privredne aktivnosti podstaknute jačim 

prilivom SDI, odnosno realizacijom odloženih investicija dolazi do rasta 

uvoza od oko 13%. 

Pad uvoza roba i usluga u 2009. -20,3% 

Rast uvoza roba i usluga u 2010. 12,4% 

Priliv SDI u narednoj godini je usporen, i iznosi svega 8,5% BDP-a u 

2009. godini, 9,6% BDP-a u 2010. i 11,1% BDP-a u 2011. godini 

Uslijed značajnog pada SDI, pada cijena nekretnina, kao i uslijed pada 

uvoza, bruto kapitalna formacija u 2009. godine pada za 39,3% 

Zaposlenost u 2009.godine raste za 3,2% Zaposlenost u 2009.godini pada za 3% 

REALNI SCENARIO – LIMITIRANI UTICAJ GLOBALNE FINANSIJSKE KRIZE 

NA CRNOGORSKU EKONOMIJU 

Realni scenario je baziran na pretpostavci limitiranog uticaja finansijske krize na crnogorsku ekonomiju. Kao posljedica 

limitiranog efekta globalne finansijske krize dolazi dousporavanja privredne aktivnosti u 2009. godini sa 8,1% koliko je 

procijenjena u 2008. godini na 5% koliko je procijenjena u 2009. godini. Usporavanje privredne aktivnosti je prije svega 

posljedica usporavanja izvora rasta iz prethodnih godina u 2009. godini. koja se prvenstveno reflektuje na smanjenje uvoza 

za 2,5-3% u odnosu na 2008. godinu, pad izvoza roba i stagnaciju prihoda od turizma ostvarenih u 2008. godini, pad 

transfera iz inostranstva za 30%, pad prliva SDI za gotovo 130 miliona € (odnosno 23%), što se sve reflektuje na ostvarenje 

budžetskog deficita od 2,4% BDP-a. Sa druge strane uslijed očekivanog usporavanja privredne aktivnosti, smanjenja kreditne 

aktivnosti i agregatne tražnje uz opadajuća inflatorna očekivanja i očekivane niske cijene nafte inflacija ima trend opadanja u 

2009. godini. Usljed usporavanja privrednog rasta i stagnacije strateških sektora dolazi do minimalnog pada nezaposlenosti 

29



od 0.5 p.p, koji je ublažen mjerama Vlade kroz poreske olakšice u cilju povećanja osnovice i smanjenje sive ekonomije, tako 

da se bilježi rast zaposlenosti od svega 2,1% u 2009. godini. Period nakon 2009. godine predstavlja fazu oporavka koji se 

reflektuje kroz snažan rast izvoza, nešto slabiji rast uvoza, novi priliv SDI, koje su odložene u 2009. godini,oporavak kreditne 

aktivnosti, što sve dovodi do uspostavljanja makroekoomske stabilnosti posmatrano sa stanovišta nivoa inflacije, stope 

nezaposlenosti i buđžetskog deficita. 

Tabela 2.2.1: Glavni ekonomski indikatori Crne Gore, srednjoročne projekcije 

za Realni scenario u periodu 2007 - 2011. godine 

Godina 2007p 2008f 2009f 2010f 2011f 

BDP u tekućim cijenama, mil. € 2807,90 3339 3716 4099 4452 

Realni BDP , mil. € 2378,9 3035,3 3505,5 3901,6 4283,0 

Rast realnog BDP, % 10,7 8,0 5,0 5,0 4,5 

Inflacija ITZ, % 3 7,7 8,0 5,0 3,5 3,0 

Rast zaposlenosti (osobe), % 3,7 6,1 3,2 3,5 3,0 

Stopa nezaposlenosti, % 11,9 10,7 9,8 8,8 8,5 

Suficit/deficit javnog sektora, % BDP 6,35 1,43 -2,4 -1,2 -0,6 

Izvoz roba i usluga, tekuđe cijene, mil. € 1305,1 1322,0 1306,2 1632,9 1947,7 

Stope rasta izvoza roba i usluga, % 30,1 14,2 -2,6 11,1 9,4 

Uvoz roba i usluga, tekuće cijene, mil. € 2217,8 2520,5 2457,2 2728,2 2985,2 

Stope rasta uvoza roba i usluga, % 29,0 13,6 -2,5 11,0 9,4 

Bilans razmjene roba i usluga, tekuće cijene, mil. € -912,7 -1198,5 -1151,9 -1095,2 -1037,0 

Bilans razmjene roba i usluga, % BDP -32,5 -35,9 -31,0 -26,7 -23,3 

Bilans tekućeg računa, tekuće cijene, mil. € -836,3 -1147,2 -1115,1 -1012,0 -970,9 

Bilans tekućeg računa, % BDP -29,8 -34,4 -30,0 -24,7 -21,8 

Bruto kapitalna formacija, nominalno, mil. € 683,6 820,0 883,0 913 869 

Realne stope rasta bruto kapitalnih formacija, % 45,5 20,0 7,7 3,4 -4,8 

Spoljni državni dug, mil. € 

Spoljni dug, % BDP 

Lična potrošnja 

Tokom 2007. godine usljed značajnog rasta neto zarada, visokog priliva SDI kao i uslijed ekspanzivne politike bankarskog 

sektora za posjedicu je imali i značjan rast lične potrošnje, koja je bila podsticaj za potencijalno pregrijavanju crnogorske 

ekonomije. U tom prvacu, lična potrošnja je porasla sa 1.660,9 miliona € u 2006. godini na 2.157,6 miliona € u 2007. godini, 

prije svega uslijd rasta kreditne aktivnosti koja je bila karakteristična za tu godinu. Međutim iako je posmatrano u apsolutnim 

ciframa došlo do značajnog rasta potročnje domaćinstva, ipak posmatrano sa stanoviša učešća lične potrošnje u BDP-u, ona 

je u odnosu na 2006. godinu opala sa 77,3% na 76,8% BDP-a. Tokom 2008. godine očekuje se nastavk trenda rasta lične 

potrošnje u svim segmentima (transport, komunikacija, edukacija, hrana i piće, restorani, itd), tako da bi nivo lične potrošnje 

porastao za 3.2 p.p. i dostigao nivo od 80% BDP-a. 

Kada su u pitanju izvori finansiranja lične potrošnje za 2008. godinu, ona je prvenstveno finansirana iz daljeg rasta 

realnog dohotka kao i priliva stranih direktnih investicija za koji postoji pretpostavka da će u 2008. godini premašiti nivo iz 

2007. godine od 524,9 miliona €. Sa druge strane uslijed značajnog pada tržišta kapitala kao i uslijed značajnog usporavanja 

rasta kreditne aktivnosti, posmatrao sa stanovišta stope rasta, ovaj rast je nešto manji u odnosu na 2007 godinu ( 31% na 

29,9%). 

U sferi kontrolisanja bankarskog sisistema CBCG je krajem 2007. godine revidirala politiku obavezne rezerve i usvojila set 

mjera za ograničavanje kreditnog rasta s ciljem da doprinesu održavanju nivoa sigurnosti i solventnosti banaka, poboljšanju 

finansijske discipline i boljem upravljanju kreditnim rizicima. 

U februaru 2008. godine usvojen je novi Zakon o bankama, a set nove podzakonske regulative u septembru 2008. 

godine. Mjere koje su se odnosile na ograničavanje kreditnog rasta banaka i kretanje nivoa opštih rezervi produžene su do 

kraja 2008. godine. 

Prethodne mjere vode značajnom usporavanju kreditne aktivnosti koja će kroz smanjenje odobrenih kredita stanovništvu 

dovesti do smanjenja lične potrošnje u 2009. godini. Prema projekcijama rasta privredne aktivnosti od 5%, odgovarao bi rast 

kredita stanovništvu od 14,2%, što je znatno niže u odnosu na projekcije za 2008. godinu (25%). Takođe očekuje se pad SDI 

30



od 125 miliona Eura u odnosu na projekciju iz 2008. godine, što će dovesti do značajnog pada agregatne tražnje za 3 p.p. i 

zadržaće se na nivou od 77% BDP-a. U 2010.godini kao i u 2011. godini usljed pretpostavljenog oporavka priliva SDI, rasta 

kreditne aktivnosti, i značajnijeg rasta zaposlenosti lična potrošnja će se zadržati na nivou od 77% BDP-a u 2010. i 2011. 

godini 

Grafik 2.2.1: Učešće pojedinačnih kategorija potrošne strane BDP-a za Crnu Goru 2008-2011 

100,0 

80,0 

75,0 

80,9 

74,2 73,1 69,9 

77,3 76,8 80,0 77,0 77,0 77,0 

60,0 

40,0 

20,0 

0,0 

-20,0 

-40,0 

-60,0 

29,9 

25,2 24,9 

26,8 

26,3 

27,0 27,6 27,4 27,3 26,0 

21,9 24,3 24,6 23,8 22,3 24,8 

17,5 14,6 17,1 18,0 

19,5 

13,3 

5,9 4,1 2,1 -0,5 -0,3 

3,6 3,7 3,9 3,0 1,5 1,9 

2001 -12,2 1,0 42,4 14,1 44,0 59,6 21,3 -5,7 6,9 -4,0 

-16,4 -16,1 -17,5 

-23,6 -24,5 

-23,3 

-29,7 

-26,7 

-32,5 

-31,0 

-35,9 

Licna potrosnja Potrosnja drzave Bruto investicije u fiksni kapital Promjene zaliha Saldo izvoza i uvoza roba I usluga 

Bruto kapitalna formacija 

Bruto kapitalna formacija predstavlja najteži element za pojekciju, imajući u vidu da struktura investicija u Crnoj Gori se 

upravo odnosi na investicije u turizam i građevinarstvo. Pretpostavke koje se odnose na procjenu bruto kapitalne formacije 

bazirane su na: praćenju indeksa i pokazatelja koji odražavaju izrazit rast sektora građevinarstva i turizma; značajan rast 

cijena nekretnina tokom 2007. godine i prve polovine 2008. godine; kao i značajan uvoz novih i polovnih mašina i automobila. 

Naime, evidentno je naročito od početka 2007. godine, da se značajan dio investicija odnosio na investicije u nekretnine 

koji su iskorišteni za izgradnju novih stambenih i turističkih objekata, popravku i unaprijeđenje postojećih, unaprijeđenje 

zemljišta, što je sve uslovilo značaan rast nivoa kapitalne formacije, tako da se može zaključiti da je bruto kapitalna formacija 

naročito od 2007. godine izuzetno porasla najviše zahvaljujući ovoj kategoriji. 

S tim u vezi, bruto kapitalna formacija za 2007. godinu iznosi 683,6 miliona €, ostvarujući rast od 44% u odnosu na 2006. 

godinu. što je uslovilo rast učešća u BDP-u sa 21,9% na 24,3% u 2007. godini. U 2008. pretpostavlja se nastavak trenda, 

uslijed daljeg rasta investicija u nepokretnosti, značajnog uvoza mašina i opreme tako da bruto kapitalna formacija dostiže 

nivo od oko 820 milona € (rast od 20%) ili 24,6% BDP-a. 

Međutim u narednoj godini prema realnom scenariju dolazi do značajnog pada SDI od 26,7%, značajnog pada uvoza, 

smanjenja kreditne aktivnosti kako prema fizičkim tako i prema privrednim društvima. Kao posljedica javlja se i blagi rast 

bruto kapitalne formacije za 7,71% u odnosu na 2008. godinu i dostiže nivo od 883 miliona €, odnosno 23,8% BDP-a. Tokom 

2010. godine dolazi do rasta bruto kapitalne formacije uslijed dodatnih investicija i potencijalno jače kredine aktivnosti 

i povećanog uvoza i ona se zadržava na nivou od 22,3% BDP-a. Tokom 2011. godine sa umjerenijim rastom privredne 

aktivnosti, umjerenijim prilivom SDI i uvoza, bruto kapitalna formacija se zadržava na nivou od 19,5% BDP-a. 

Kao i protekle godine naglašavamo da Crna Gora kao mali ekonomski sistem ima izuzetnu povezanost razvoja sa prlivom 

SDI. Imajući u vidu trenutnu finansijsku krizu kao i nedostatak likvidnih sredstava na internacionalnim finansijskim tržištima 

i tržištima kapitala, veoma je teško predvidjeti investicione tokove u 2009. godini kada je Crna Gora u pitanju. 

Spoljnotrgovinski deficit 

Crna Gora predstavlja malu otvorenu ekonomiju koju već nekoliko godina karaktriše visok priliv SDI, visok priliv prihoda od 

turizma, visok priliv sredstava iz inostranstva u bankarski sistem i posljedično vosok nivo uvoza odnosno visok deficit tekućeg 

računa platnog bilansa kome najviše doprinosi spoljnotrgovinski deficit. Visok spoljnotgovinski deficit nastao je prije svega 

usljed snažnog priliva SDI i priliva kreditnih sredstava koji su uticali na porast agregatne tražnje kako za investicionim tako i 

za potrošnim dobrima. 

Tokom 2007. godine deficit tekućeg računa platnog bilansa je iznosio 912,7 miliona € ili 32,5% i bio je oko 44% viši u 

odnosu na 2006. godinu. Razlozi za stvaranje visokog deficita se nalaze prije svega u visokoj cijeni naftnih derivata koji je 

31



bio karakterističan za 2007. godinu, visok uvoz potrošnih dobara nastao uslijed slabe diverzifikovanosti domaće proizvodnje 

(pokrivenost robnog uvoza izvozom iznosila je 31,8%) izarazitog rasta raspoloživog dohotka. Takođe prisutan je visok uvoz 

investicionih dobara nastao uslijed visokog priliva SDI, kao i visokog uvoza električene energije uslijed nešto niže proizvodnje 

u 2007. godini. Ovaj trend se nastavlja i u prva tri kvartala 2008. godinekada je Crna Gora zabilježila rast uvoza roba i 

istovremeno pad izvoza (posebno aluminijuma i proizvoda od aluminijuma) koji je uslovio pogoršanje spoljnotrgovinskog 

deficita, za koji se pretpostavlja da će dostići nivo od 39,7% BDP-a. 

Za 2009. godinu pretpostavka je da će se djelovanje ekonomske krize reflektovati kroz: (i) smanjenje uvoza roba i usluga 

na nivou od oko 3% u odnosu na prethodnu godinu-smanjenje agregatne tražnje i prliva SDI dovodi do stagnacije uvoza, pri 

čemu se ima u vidu pretpostavka o većoj rigidnosti uvoza na dolje u slučaju limitiranja izvora njegovog finansiranja, (ii) pad 

izvoza i stagnacija prihoda od turizma – uslijed niskih cijena aluminijuma i gvožđa i čelika, kao i uslijed poslovnih poteškoća 

Aluminijumskog kombinata i Željezare Nikšić dolazi do pada izvoza roba za dodatnih 3% u odnosu na 2008. godinu kada se 

pretpostavlja pad izvoza roba od 15% u odnosu na 2007. godinu. 

Naporedo, najnoviji izvještaj WTO Svjetske turističke organizacije pretpostavllja da će rast turizma u 2009. godini biti 2%. 

U scenario analizi uzimamo konzervativniji pristup prema kome prihodi od turizma ostaju na nivou iz 2008. godine, (iii) pad 

transfera iz inostranstva – za 30%- uslijed globalne finanaisjske krize transferi iz inostranstva značajno padaju. 

Imajući gore navedene pretpostavke u obzir u 2009. godini se pretpostavlja pad spoljnorgovinskog deficita kako u 

apsolutnim tako i u relatvnim pokazateljima, spoljnotrgovinski deficit pada sa 1.198,5 milona eura na 1.151,9 miliona €, 

odnosno 31% BDP-a. 

Prema Realnom scenariju, pretpostavlja se da poslije 2009. godine dolazi do oporavka crogorske privrede, koji se 

reflektuje kroz snaćan rast izvoza roba i usluga od gotovo 25% u 2010. godini,odnosno 19,3% u 2011. godini uslijed rasta 

prihoda od turizma, kao i uslijed rasta izvoza roba od strane najvećih izvozika. Naporedo, sa oporavkom kreditne aktivnosti 

i rasta SDI priliva, ponovo započinje investicioni zamajac koji će se reflektovati kroz rast uvoza ali na nešto nižem nivou u 

odnosu na prethodne dvije godine (11,1% u 2010 odnosno 9,4% u 2011. godini). Kao posljedica gorenavedenog javlja se 

dalje smanjenje deficita tekučeg računa platnog bilansa koji do 2011. godine treba da da ostigne nivo 23,3% BDP-a Crne 

Gore. 

500 

Grafik 2.2.2: Struktura tekućeg računa platnog bilansa Crne Gore 2005-2011 

0 

-500 

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 

-1000 

-1500 

Bilans tekućeg računa, tekuće cijene, mil. EUR 

Neto faktorski prihodi iz inostranstva 

Neto kamate iz inostranstva 

TekucI transferi 

Zalihe 

Za potrebe procjene zaliha, korisni su finansijski iskazi crnogorskih preduzeća za period 2004-2007. godine, pri čemu 

je projekcija bazirana na osnovu privrednog ciklusa koji podrazumijeva smanjenje zaliha ili potencijalno njihov negativni 

saldo u GDP-ju u periodu 2007-2008. (3,7% BDP-a u 2007. godini odnosno 3,8% u 2008. godini ), dok tokom 2009.godine 

dolazi do pada zaliha uslijed činjenice da privreda želi da iskoristi postojeće zalihe, bez mogućnosti za dodatno zaduživanje 

za investicije u obrtna sredstva. Nakon 2009. godine dolazi do brzog oporavka crnogorske ekonomske aktivnosti koji se 

reflektuje kroz rast tražnje i samim tim pad zaliha na nivo od 1,5% BDP-a 2010. godini odnosno 1,9 % u 2011. godini. 

Cijene 

Inflacija je u 2007. godini u Crnoj Gori bila u porastu i može se objasniti uticajem kretanja cijena na svjetskom tržištu, 

prije svega cijene nafte i prehrambenih proizvoda tako da je visoka inflacija bila pojava u svim ekonomijama. Takođe, interni 

razlozi rasta inflacije bili su i otklanjanje cjenovnih dispariteta u oblasti energetike i telekomunikacija te veliki rast agregatne 

tražnje kao rezultat rasta plata, visoke stope rasta kredita, velikog priliva stranih direktnih investicija, prodaje nekretnina, 

transfera iz inostranstva itd. 

32



Tokom 2008. godine inflacija je nastavila da raste to jula mjeseca, pri čemu su uslijed inflatornih očekivanja (zbog čega je 

i bazična inflacija počela da se približava ukupnoj inflaciji) daljem rastu cijena uticale cijene prehrambenih proizvoda, kao i 

rast cijena nafte i naftnih derivata uz rast cijena telekomunikacijskih usluga. Međutim, poslije pada cijena nafte, i globalnih 

recesivnih procesa koji su se reflektovali kroz usporavanje privrednog rasta, stagnaciju ili opadanje agregatne tražnje i rast 

nezaposlenosti, došlo je i do pada nivoa cijena koji se reflektovao i na pad inflacije u Crnoj Gori. 

Stoga je za očekivati da će se do kraja godine inflacija dodatno smanjiti i dostići nivo od 7.5% mjereno indeksom troškova 

života. U sledećoj godini, uzimajući u obzir smanjenje agregatne tražnje, raspoloživosti likvidnih sredstava, limitirane kreditne 

ekspanzije, uz potencijalni nastavak trenda stagnacije i niske cijene nafte i naftnih derivata, očekuje se pad inflacije na 5% 

u 2009. godini mjerena indeksom troškova života. 

U srednjeročnom periodu pretpostavlja se cjenovna stabilnost koja će se bazirati na umjerenom rastu agregatne tražnje, 

umjerenom rastu uvoza uz veći rast izvoza, tako da se pretpostavlja nivo inflacije od 3,5% u 2010., odnosno 3% u 2011. 

godini. 

Kada se govori o deflatoru, on bi imajući u vidu činjenicu slabljenja domaće tražnje i potencijalno izraženije tražnje za 

uvoznim robama trebao da se nalazi iznad vrijednosti inflacije, mjerene indeksom troškova života. Sa druge strane uslijed 

pretpostavljenog smanjenja proizvodnje na domaćem tržištu, smanjena ponuda domaćih proizvođača mogla bi da utiče na 

dalji rast tražnje za uvoznim robama, što bi deflator usmjeravalo ka nivou većem od inflacije. U tom pravcu pretpotavka je da 

će se deflator kretati u rasponu 10,1% u 2008. godini, 6,0% u 2009. a da će se uslijed stabilizacije izvoznog tržišta i rasta 

agregatne tražnje deflator u 2010 i 2011. godini približiti inflaciji. 

Grafik 2.2.3: Deflator i Indeks Troškova Života, period 2000-2011. godine 

30.0 

25.0 

20.0 

26.5 

20.2 

15.0 

10.0 

5.0 

0.0 

9.2 8.3 

9.1 

10.1 

7.7 7.4 7.5 

6.2 5.9 

6.0 

4.3 

5.0 5.0 

3.1 

4.0 

1.5 

2.4 2.8 

3.5 3.0 

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 

Deflator% 

ITZ% 

Tržište rada i faktorska cijena rada 

Prema procjenama realnog scenarija u narednom periodu treba očekivati minimalni rast zaposlenosti. Naime imajući u 

vidu usporavanje privredne aktivnosti, kao i smanjenje agregatne tražnje, posebno eksterne tražnje ino-trgovinskih partnera, 

može se očekvati da pojedina preduzeća u cilju održanja rentabilnosti jedan broj radnika moraju otpustiti, ili smanjiti zarade. 

U tom pravcu, pretpostavka je da će u narednoj godini doći do minimalnog rasta zaposlenosti od svega 3,1%, u odnosu na 

6,7% koliko je procijenjen rast zaposlenosti za 2008. godinu. Tako bi se stopa nezaposlenosti marginalno snizila sa 10,7% 

koliko je procjena za 2008. godinu na 9,8 % u 2009. godini, koju će karakterisati slabiji sezonski efekat uslijed stagnacije 

prihoda od turizma. U srednjeročnom periodu 2010. i 2011. godine predviđa se rast zaposlenosti od 3,5% u 2010. i 3 % u 

2011. godini, kojima bi se stopa nezaposlenosti spustila do kraja 2011. godine na nivo targetiran Nacionalnom strategijom 

zapošljavanja od 8,5 %, a koji odgovara ekvivalentu od oko 182.546 zaposlenih lica. Pretpostavljeni rast zaposlenosti se 

bazira na prije svega na implementaciji kvotnog sistema, uvedenog na zapošljavanje stranih radnika (40,000 nerezidenata) 13 , 

implementacijom projekta Posao za Vas, kao i implentacijom Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje, kojim 

se smanjuju stope poreza za zdravstveno i penziono osiguranje. 

Pretpostavka je da će neto zarade u 2009. godini i pored rasta po osnovu smanjenja stope poreza na dohodak fizičkih lica, 

stagnirati. Uslijed pada eksterne tražnje, privreda će prilagoditi svoje troškove u pravcu smanjenja ili limitiranja zarada. Tako 

13 - U ovoj godini, do 8. decembra, u Crnoj Gori je zaposleno 55.810 nerezidenata, ZZZCG 2008 

33



u 2009. godini rast zarada je predviđen na nivou od 13% (11 p.p. manje u odnosu na 2008. godinu). Tokom 2010 i 2011. 

godine rast neto zarada je projektovan na nivou inflacije i produktivnosti rada projektovanih za ove godine (7,7% i 6,8%), što 

podrazumijeva rast neto zarada na godišnjem nivou od oko 12%, dostižući nivo od 594 € do 2011. godine. 

KRIZNI SCENARIO – ZNAČAJAN UTICAJ GLOBALNE FINANSIJSKE KRIZE 

NA CRNOGORSKU EKONOMIJU U 2009. GODINI 

Krizni scenario je baziran na pretpostavci značajnog uticaja finansijske krize na crnogorsku ekonomiju, koja se prvenstveno 

reflektuje na drastično usporenje privredne aktivnosti. Prema ovom scenariju realni rast BDP-a u 2009. godini je svega 

2,5%, smanjenje agregatne tražnje i smanjenje uvoza za 20,3% u odnosu na 2008.godinu, pad izvoza roba i blagi pad 

prihoda od turizma ostvarenih u 2008. godini, pad transfera iz inostranstva za 50%, pad priliva SDI za gotovo 270 miliona 

€ (odnosno 50,9%), što se sve reperkusira na ostvarenje budžetskog deficita od preko 6% BDP-a, pod pretpostavkom 

održavanja istog nivoa potrošnje. Sa druge strane uslijed očekivanog usporavanja privredne aktivnosti, smanjenja kreditne 

aktivnosti i agregatne tražnje uz opadajuća inflatorna očekivanja i očekivane niske cijene nafte inflacija ima trend opadanja 

u 2009. godini i pretpostavka iz Realnog scenarija su primjenjljive na Krizni scenario. Uslijed usporavanja privrednog rasta i 

stagnacije strateških sektora dolazi do rasta nezaposlenosti od 0.7 p.p, koji je i pored ublažavanja mjera Vlade dovodi do pada 

zaposlenosti od 3% u 2009. godini. Period nakon 2009. godine kao i u Realnom scenariju, predstavlja fazu blagog oporavka 

koji se reflektuje kroz snažniji rast izvoza, nešto slabiji rast uvoza, novi priliv SDI, koje su odložene u 2009. godini, djelimični 

oporavak kreditne aktivnosti, što sve dovodi do uspostavljanja makroekoomske stabilnosti posmatrano sa stanovišta nivoa 

inflacije, stope nezaposlenosti i buđžetskog deficita. U tom pravcu, u 2010. godini očekuje se realni rast BDP-a od 3,5%, dok 

se u 2011. godini uslijed postepenog nestanka efekata globalne ekonomske krize dolazi do jačanja ekonomske aktivnosti 

refelktovane kroz privredni rast od 4,5% na godišnjem nivou. 

Tabela 2.2.2: - Glavni ekonomski indikatori Crne Gore, srednjoročne projekcije 

za Krizni scenario u periodu 2000-2011. godine 

Godina 2007p 2008f 2009f 2010f 2011f 

BDP u tekućim cijenama, mil. € 2808 3338,6 3629,1 3959,3 4323,5 

Realni BDP, mil. € 2378,9 3035,3 3422,1 3756,1 4137,5 

Rast realnog BDP, % 10.3 8.0 2.5 3.5 4.5 

Inflacija ITZ, % 4 7,7 8,0 5,0 3,5 3,0 

Rast zaposlenosti (osobe), % 3,7 6,1 -3,0 2,2 3,1 

Stopa nezaposlenosti, % 11,9 10,7 11,6 10,6 9,5 

Suficit/deficit javnog sektora, % BDP 6,35 1,43 -2,44 -1,64 -0,71 

Izvoz roba i usluga, tekuđe cijene, mil. € 1305,1 1322,0 1225,9 1338,5 1478,8 

Stope rasta izvoza roba i usluga, % 22,4 1,3 -7,3 9,2 10,5 

Uvoz roba i usluga, tekuće cijene, mil. € 2217,8 2520,5 2008,0 2257,9 2614,2 

Stope rasta uvoza roba i usluga, % 29,0 13,6 -20,3 12,4 15,8 

Bilans razmjene roba i usluga, tekuće cijene, mil. € -912,7 -1198,5 -782,1 -919,4 -1135,5 

Bilans razmjene roba i usluga, % BDP -32,5 -35,9 -21,6 -23,2 -26,3 

Bilans tekućeg računa, tekuće cijene, mil. € -836,3 -1137,2 -759,6 -846,1 -1069,3 

Bilans tekućeg računa, % BDP -29,8 -34,1 -20,9 -21,4 -24,7 

Bruto kapitalna formacija, nominalno, mil. € 683,6 820,0 553,0 702,31 870,9 

Realne stope rasta bruto kapitalnih formacija, % 45,5 20,0 -39,3 27,0 24,0 

Spoljni dug, % BDP 27,5 27,8 41,2 40,7 39,7 

Lična potrošnja 

Osnovna pretpostavka kod Kriznog scenarija je da uslijed izrazitog uticaja globalne finansijske krize dolazi do naglog 

pada agregatne tražnje koja se poslije projektovanog nivoa od 80% u 2008. godini u 2009. godini pada za 3,8 p.p. odnosno 

na 76,2% BDP-a (Tabela x) rastući svega 3,8% u odnosu na potrošnju u 2008. godini. Razlozi za drastičan pad agregatne 

tražnje se nalaze u izrazitom padu prliva SDI od 61,8% (odnosno 5,8% BDP-ja ), značajno usporavanje bankarske aktivnosti 

(projektovani rast kredita stanovništva je u 2009. godini je na nivou od 11,1% - godišnji rast) , značajni pad transfera iz 

inostranstva od 50%, kao i rast nezapolenosti od 3% na godišnjem nivou. Jedini kanal za relaksiranje agregatne tražnje je 

povećanje neto zarada kroz smanjenje poreza i doprinosa na zarade, međutim ova mjera ima limitiran efekat i neće biti u 

mogućnosti da apsorbuje negativna dešavnja na ostalim izvorima finansiranja agregatne tražnje. Domaćinstva se uslijed 

34



velike neizvjesnosti odlučuju na odlaganje kupovine potrošačkih dobara što izaziva izrazit pad agregatne tražnje. U 2010. 

godini dolazi do blagog oporavka privredne aktivnosti tako da je rast BDP a u 2010. godini na nivou od 3,5%, praćen nešto 

jačim prilivom investicija (rast od 47,6%)i većim uvozom (rast od 12,4%), uslijed veće agregatne tražnje koja se zadržava na 

nivou od 77,4% BDP-a U 2011. godini je pretpostavljen dalji rast i konačno smirivanje efekata finansijske krize, koji dovode 

do rasta BDP-a , rasta investicija, rasta kreditne aktivnosti (oko 15%), rasta raspoloživog dohotka, što sve kumulativno dovodi 

do rasta agregatne tražnje na nivo od 78,2%. 

Grafik 2.2.4: Učešće pojedinačnih kategorija potrošnje u BDP-ju za Crnu Goru, 

period 2008-2011. godine - Krizni scenario 

100,0 

80,0 

75,0 

80,9 

74,2 73,1 

69,9 

77,3 76,8 

80,0 

76,2 77,4 78,2 

60,0 

40,0 

20,0 

0,0 

-20,0 

-40,0 

25,2 24,9 26,8 

29,9 

26,3 

27,0 27,6 27,4 27,9 26,5 25,6 

21,9 

24,3 24,6 

17,5 

14,6 17,1 18,0 

13,3 

15,2 17,7 20,1 

5,9 4,1 2,1 -0,5 -0,3 

3,6 3,7 3,9 2,2 1,6 1,4 

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 

-23,6 -24,5 

-16,4 -16,1 -17,5 

-21,6 

-29,7 

-32,5 

-35,9 

-23,2 -25,4 

-60,0 

Licna potrosnja 

Bruto investicije u fiksni kapital 

Saldo izvoza i uvoza roba I usluga 

Potrosnja drzave 

Promjene zaliha 

Bruto kapitalna formacija 

Evidentno je, naročito od početka 2007. godine, da se značajan dio investicija odnosio na investicije u nekretnine koji su 

iskorišteni za izgradnju novih stambenih i turističkih objekata, popravku i unaprijeđenje postojećih, unaprijeđenje zemljišta, 

što je sve uslovilo značajan rast nivoa bruto kapitalne formacije, tako da se može zaključiti da je bruto kapitalna formacija 

naročito od 2007. godine izuzetno porasla najviše zahvaljujući ovoj kategoriji. Sa druge strane, kategorija uvezenih novih i 

polovnih autmobila i mašina, kompjutera i softvera, predstavlja značajnu stavku u formiranju bruto kapitalne formacije. 

Isto kao i prethodnom scenariju polazna osnova za projekcije predstavlja nivo bruto kapitalne formacije iz 2008. godine 

za koji se pretpostavlja da prati nastavak trenda iz 2007. godine. Naime, uslijed daljeg rasta investicija u nepokretnosti, 

značajnog uvoza mašina i opreme bruto kapitalna formacija dostiže nivo od oko 820 milona € ili 24,6% BDP-a, bilježeći rast 

od 20% u odnosu na 2007. godinu. 

Međutim, u 2009. godini prema Kriznom scenariju dolazi do značajnog pada SDI od 46,55%, značajnog pada uvoza 

(20,3%), smanjenja kreditne aktivnosti kako prema fizičkim tako i prema parivrednim društvima. Kao posljedica generalne 

slabije likvidnosti privatnog sektora, nepovoljnijih uslova za finansiranje investicionih projekata, radi očuvanja rentabilnosti 

poslovanja, privreda se oslanja na kapitalnu formaciju iz protekle godine te se zajedno uz očekvani dalji pad cijena nekretnina 

javlja se i pad bruto investicija u fiksni kapital od 39,3% u odnosu na 2008. godinu i zadržava se na nivou od 16,2% BDPa za 

2009. godinu. Tokom 2010. i 2011. godine dolazi do nastavka ekonomske aktivnosti, pretpostavlja se rast priliva SDI, i nešto 

jači kreditni rast (12,4%- godišnji nivo), što se reflektuje kroz rast bruto kapitalne formacije od 29,4% u odnosu na 2009. 

godinu, odnosno 15,2% BDP-a. Dalji rast bruto investicija u fiksni kapital se poslije pada u 2009. godini oporavlja i nastavlja 

rast u 2010. godini na nivou od 27% ili 17,7% BDP-a, dok se u 2011. godini zadržava na nivou od 20,6% BDP-a. 

Spoljnotrgovinski deficit 

Prema Kriznom scenariju spoljnotrgovinski deficit u 2008. godini je procijenjen na 35,9% BDP, rastući sa nivoa od 32,5% 

BDP-a koliki je procijenjen u 2007. godini. Dalje podubljavanje spoljnotrgovinskog deficita se ostvaruje uslijed stagnacije 

izvoza roba i usluga (prije svega uslijed pada izvoza roba od oko 8% i stagnacije rasta prihoda od usluga od svega 10%), kao 

i simultanim rastom izvoza od oko 13,6%. 

35



Tokom 2009. godine uslijed izrazitog pada agregatne tražnje od oko 4 p.p, zaustavljanja značajnog priliva SDI, dolazi do 

pada uvoza od 20,3%. Sa druge strane uslijed pada eksterne tražnje, otežanih uslova za dobijanje kreditne podrške i samim 

tim slabljenja konkurentnosti crnogorskog izvoznog sektora izvoz roba nastavlja da pada za 14% vraćajući se približno na 

nivo izvoza iz 2005. godine, dok izvoz usluga, prije svega reflektovan kroz turizam i saobraćaj pada za 2%. Kumulativno 

posmatrano, spoljnotrgovinski deficit drastično pada u strukturi BDP-a i zadržava se na nivou od 21,6% BDP-a, padajući za 

38,8% u odnosu na spoljotgovinski deficit projektovan za 2008. godinu. 

Tokom 2010 godine uslijed efekta „odložene tražnje“ iz 2009. godine koja je podstaknuta novim impulsom priliva SDI, 

rastom neto zarada i kreditne aktivnosti, dolazi do rasta uvoza od 12,4%. Naporedo, usljed pretpostavljene stabilizacije 

eksterne tražnje, prije svega u sektoru usluga u 2010. godini se pretpostavlja rast od 9,2%, od čega je rast sektora usluga 

10%, a rast izvoza roba 8%. To sve utiče na pogoršanje spoljnotrgovinskog deficita koji dostiže nivo od 23,2% BDP-a. Trend 

rasta izvoza se nastavlja i u 2011. godini (10,5%), tako da se tek u 2011. godini nivo izvoza roba približava onom ostavrenom 

u 2008. godini dok izvoz uluga bilježi rast od 13,5%. Naporedo, dolazi do rasta uvoza od 15,8%, tako da se na kraju 2011. 

predviđa spoljnotrgovinski deficit na nivou 26,3% BDP-a. 

Zalihe 

Kretanje nivoa zaliha u Kriznom scenariju se unekoliko razlikuje u odnosu na kretanje zaliha u Realnom scenariju. Name 

tokom 2009. godine osnovna pretpostavka je da se umjesto aktivne proizvodnje koriste zalihe, što dovodi do njihovog 

„topljenja“ tokom 2009. godine na nivo od 2,2% BDP-a. Tokom 2010. i 2011. godine dolazi do daljeg odliva zaliha uslijed 

povećane agregatne tražnje koja se postepeno aktivira tokom 2010. i 2011. godine, tako da se zalihe nalaze na nivou od 2% 

BDP-a u 2011. godini. 

Tržište rada i faktorska cijena rada 

Prema procjenama Kriznog scenarija, u 2009. godini dolazi do pada zaposlnosti od oko 3% u odnosu na 2008. godinu, 

povećavajući stopu nezaposlenosti za 0,7 p.p. na nivo od 11,6%. Naime, uslijed usporene privredne aktivnosti i smanjenje 

agregatne tražnje, posebno eksterne tražnje ino-trgovinskih partnera, može se očekvati da će pojedina preduzeća u cilju 

održanja rentabilnosti poslovanja, jedan broj radnika otpustiti, ili smanjiti zarade. Uslijed prilagođavanja turističke sezone, 

manja je sezonska zaposlenost. Smanjenje sezonske zaposlenosti će uticati na smanjenje fluktuacija zaposlenosti na 

mjesečnom nivou (posebno u mjesecima ljetnje turističke sezone), tako da će ova pojava imati uticaj na smanjenje nivoa 

prosječne zaposlenosti. 

U srednjeročnom periodu 2010. i 2011. godine predviđa se rast zaposlenosti od 1,9% u 2010. i 3,1 % u 2011. godini, 

kojima bi se stopa nezaposlenosti spustila do kraja 2011. godine na nivo od 9,7%, a koji odgovara ekvivalentu od oko 

169.092 zaposlenih lica. 

36

JAVNE FINANSIJE



Reforme u oblasti javnih finansija u periodu 2007. - 2011. godine su usmjerene na smanjenje ukupnog javnog duga, 

smanjenje poreskog opterećenja građana i privrede, kao i rast fleksibilne i međunarodno konkurentne ekonomije, 

predvođene privatnim sektorom. Nastavljeni su procesi kojima je zajednički cilj poboljšanje upravljanja budžetom. 

Značajan korak u tom kontekstu je konsolidacija budžeta kroz spajanje van-budžetskih fondova na sistem Trezora, u 2008. 

godini. Time je poboljšano upravljanje gotovinom i državnim depozitima, racionalnost trošenja javnih prihoda i transparentnost 

javnih finansija. 

Pored navedenog, strateški okvir javnih finansija podrazumijeva nastavak implementacije programskog budžeta kako bi 

se povećala efektivnost upotrebe novca poreskih obveznika. Istovremeno, implementacija srednjoročnog budžetskog okvira 

sa uvođenjem limita budžetske potrošnje za sve budžetske jedinice treba da obezbijedi realizaciju ključnih ciljeva ekonomske 

politike, uz predvidljivost raspoloživih finansijskih sredstava. 

Procjene fiskalnih pokazatelja u Crnoj Gori za srednjoročni okvir 2009 - 2011. godine zasnovani su na procijenjenim 

podacima o kretanju BDP-a i drugih makroekonomskih agregata, podacima o kretanju javne potrošnje u periodu od 2005. 

do 2007. godine, ostvarenju javne potrošnje za devet mjeseci 2008. godine, procjeni ostvarenja u 2008. godini, i procjeni 

negativnih efekata globalne ekonomske krize na Crnu Goru u 2009. i narednim godinama, kao i mjerama za njihovo 

ublažavanje. 

Neizbježnost ekonomskih ciklusa i neminovno usporavanje ekonomije u određenom trenutku pozicionira potrebu za 

stvaranjem uslova za dugoročnu produktivnost ekonomije i pored pojedinih procikličnih odluka u tom kontekstu. Stoga, 

sprovođenje poreskih reformi pored stvaranja dodatnog prostora privredi za investiranje ima za cilj i uspostavljanje dugoročne 

kontrole nad državnim rashodima shodno politici uravnoteženog budžeta. 

Osim toga, Crna Gora kao potencijalni kandidat za ulazak u EU ima za cilj jačanje institucionalnih kapaciteta, usklađivanje 

sa propisima Evropske unije, razvoj građanskog društva, unaprijeđenje regionalne i prekogranične saradnje, kao i snaženje 

mogućnosti korišćenja fondova EU. Za realizaciju navedenih ciljeva Crna Gora će u periodu 2008. - 2013. godine, u okviru 

IPA programa Evropske unije koristiti sredstva Instrumenata Pretpristupne pomoći (IPA Fond). 

Imajući sve gore navedeno u vidu, potrebno je kontinuirano analizirati srednjoročnu fiskalnu održivost koju determinišu 

politika zarada u javnom sektoru, implementacija poreskih reformi, realizacija kapitalnog budžeta, odnosno definisanje 

odgovora na visoke zahtjeve za investicijama u infrastrukturu i servisiranje domaćeg duga. Definisanje srednjoročnog okvira 

budžetske potrošnje će pomoći usaglašavanju konkurentnih potreba za budžetskim sredstvima. 

38 

Makroekonomski i 

fiskalni okvir (u % BDP-a) 

Tabela 3.1: Osnovni makroekonomski i fiskalni parametri za period 2000 – 2011. godine: 

2007 2008 2009 2010 2011 

izvršeno Projekcija 

budžetski 

scenario 

centralni 

scenario 

krizni 

scenario 

budžetski 

scenario 

centralni 

scenario 

krizni 

scenario 

budžetski 

scenario 

centralni 

scenario 

Nominalni rast BDP-a 30.7% 18.9% 14.5% 11.3% 8.7% 10.8% 10.3% 9.2% 9.2% 8.7% 9.2% 

Realni rast BDP-a 10.7% 8.1% 7.0% 5.0% 2.5% 6.5% 5.0% 3.5% 6.0% 4.5% 4.5% 

Javni prihodi 47.72 45.93 44.60 44.34 39.55 42.62 43.93 43.13 41.14 43.15 42.79 

Konsolidovana javna 

potrošnja 

41.37 44.50 44.44 46.74 41.98 41.72 45.13 44.77 40.23 43.75 43.50 

Deficit/Suficit 6.35 1.43 0.16 -2.40 -2.44 0.90 -1.20 -1.64 0.91 -0.60 -0.71 

Kamate 0.99 0.72 0.67 0.70 0.70 0.71 0.76 0.83 0.67 0.72 0.79 

Primarni deficitt/suficit 7.34 4.03 0.83 -1.70 -1.74 1.61 -0.44 -0.81 1.58 0.12 0.08 

Povećanje / smanj. 

depozita 

4.44 3.11 -0.76 -0.62 -0.38 -0.12 0.23 -0.34 -0.21 0.52 0.01 

krizni 

scenario 

Kao što se može vidjeti iz tabele, period 2007 - 2008. godine karakterišu veoma visoke stope ekonomskog rasta, suficit 

budžeta javnog sektora i značajno povećanje depozita. Za period 2009 - 2011. godine razrađena su tri scenarija, u zavisnosti 

od stepena uticaja globalne ekonomske krize na Crnu Goru. U budžetskom i centralnom scenariju zadržan je isti apsolutni 

nivo javne potrošnje ali je zbog različitih nominalnih vrijednosti BDP-a relativno učešće izdataka u centralnom scenariju 

veće. 

U tzv. kriznom scenariju uz značajan pad javnih prihoda procjenjuje se da bi projektovani nivo potrošnje bio neodrživ, pa 

je stoga neophodno reducirati kapitalne rashode, kako bi se došlo do novoa deficita od oko 2,4%, koji je moguće finansirati 

kroz aranžmane sa međunarodnim finansijskim institucijama i drugim potencijalnim kreditorima.



3.1. Sektor javnih finansija – fiskalni okvir i upravljanje dugom 

3.1.1. Trendovi u javnim finansijama u periodu 2007 - 2008. 

Period 2007 – 2008. godine karakteriše visok nivo budžetskih i javnih prihoda, redovno servisiranje svih zakonskih i 

budžetskih obaveza, višak javnih prihoda nad konsolidovanim izdacima i povećanje depozita javnog sektora. U isto vrijeme, 

došlo je do značajnog povećanja izdataka javnog sektora uzrokovano povećanim izdacima za penzije, značajnim ulaganjima 

u infrastrukturu i povećanim zaradama u javnom sektoru. Sve obaveze prema domaćim i međunarodnim finansijskim 

institucijama (otpata dugova) uredno su servisirane. Nijesu stvarane neizmirene obaveze. U ovom periodu vođena je oprezna 

fiskalna politika, s obzirom na privremeni karakter povećanih tekućih prihoda. Nije došlo do povećanja javnog duga, već je 

inostrani dug značajno smanjen prijevremenim otplatama duga Svjetskoj banci. Takođe, nivo depozita Države značajno je 

povećan u ovom periodu – 4,44% BDP-a u 2007. godini i 3.11% BDP u 2008. godini (procjena). 

O P I S 

Tabela 3.1.1.1: Pregled planiranih i ostvarenih primitaka i izdataka javnog sektora 

u 2007. i 2008. godini, u miliona € i procentima BDP-a: 

Ostvarenje 2007 Plan 2008 Projekcija 2008 

u mil € u % BDP-a u mil € u % BDP-a u mil € u % BDP-a 

TEKUĆI PRIHODI 1340.02 47.72 1374.01 41.16 1533.11 45.93 

Porezi 782.94 27.88 832.80 24.95 944.77 28.30 

Doprinosi 306.79 10.93 269.95 8.09 297.31 8.91 

Takse 33.77 1.20 37.21 1.11 35.51 1.06 

Naknade 122.74 4.37 168.33 5.04 192.09 5.75 

Ostali prihodi 70.98 2.53 49.93 1.50 51.60 1.55 

Primici od otplate kredita 22.81 0.81 15.78 0.47 11.83 0.35 

KONSOLIDOVANA JAVNA POTROŠNJA 1161.77 41.37 1373.64 41.15 1485.35 44.50 

TEKUĆA JAVNA POTROŠNJA 974.51 34.70 1103.64 33.06 1178.18 35.30 

Tekući izdaci 565.26 20.13 560.16 16.78 586.52 17.57 

Transferi za socijalnu zaštitu 298.78 10.64 285.06 8.54 328.42 9.84 

Transferi instit. pojed. NVO i javnom s. 81.16 2.89 220.51 6.61 220.71 6.61 

Ukupni kapitalni izdaci 187.26 6.67 270.01 8.09 307.16 9.20 

Pozajmice i krediti 9.57 0.34 22.10 0.66 22.09 0.66 

Otplata garancija 0.06 0.00 0.60 0.02 0.60 0.02 

Rezerve 18.95 0.67 15.21 0.46 19.84 0.59 

DEFICIT/SUFICIT 178.25 6.35 0.37 0.01 47.76 1.43 

FINANSIRANJE -178.25 -6.35 -0.37 -0.01 -47.76 -1.43 

Domaće finansiranje -80.73 -2.88 -27.93 -0.84 -53.42 -1.60 

Pozajmice i krediti iz domaćih izvora 17.50 0.62 15.05 0.45 15.05 0.45 

Otplata dugova rezidentima 29.73 1.06 6.95 0.21 6.94 0.21 

Otplata obaveza iz prethodnog perioda 68.50 2.44 36.03 1.08 61.53 1.84 

Otplata stare devizne štednje 9.46 0.34 12.50 0.37 12.50 0.37 

Otplata po osnovu restitucije 0.00 0.00 8.00 0.24 8.00 0.24 

Otplata obaveza iz preth. perioda 59.04 2.10 15.53 0.47 41.03 1.23 

Inostrano finansiranje -80.72 -2.87 24.79 0.74 24.00 0.72 

Pozajmice i krediti iz inostranih izvora 3.52 0.13 37.46 1.12 36.67 1.10 

Otplata dugova nerezidentima 84.24 3.00 12.67 0.38 12.67 0.38 

Donacije 1.65 0.06 5.40 0.16 3.56 0.11 

Prihodi od privatizacije ili depoziti 106.12 3.78 97.38 2.92 81.78 2.45 

POVEĆANJE/SMANJENJE DEPOZITA 124.57 4.44 100.00 3.00 103.69 3.11 

39



Javna potrošnja u 2007. godini iznosila je 1.161,77 miliona € odnosno 41.37% BDP-a. Učešće tekuće javne potrošnje 

(konsolidovana javna potrošnja umanjena za ukupne kapitalne izdatke - Kapitalni budžet RCG, kapitalni izdaci u tekućem 

budžetu i kapitalni izdaci fondova i opština) u 2007. godini ukupno je iznosilo 974,51 miliona € što čini 37.70% BDP-a za 

2007. godinu. 

Tekući gotovinski suficit javnog sektora u 2007. godini planiran je u iznosu od 29,92 miliona €, a dostigao je iznos od 

178,25 miliona €, što čini 6,35% procijenjenog BDP-a za 2007. godinu. Suficit je najveći kod Budžeta Crne Gore u iznosu od 

172,94 miliona €, dok je kod Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaren suficit u iznosu od 2,39 miliona €. Zavod 

za zapošljavanje je ostvario deficit od 0,68 miliona €, Republički fond zdravstva je ostvario suficit u iznosu od 1,51 miliona 

€ i lokalna samouprava suficit u iznosu od 2,08 miliona €. Povećanje depozita u 2007. godini iznosilo je 124,56 miliona € ili 

4,44% BDP-a. Razlog za ovako visoko ostvarenje tekućih javnih prihoda je sljedeći: visok nivo stranih direktnih investicija, brz 

rast bankarskih kredita, rast i razvoj turističkog sektora i izrazito dinamično tržište kapitala i tržište nepokretnosti uzrokovali 

su veoma visok nivo prihoda koji zavise od uvoza i potrošnje – PDV-a, carina, akciza i poreza na promet nepokretnosti. 

Takođe, značajan rast zarada u javnom i ostalim sektorima ekonomije doprinio je rastu prihoda po osnovu poreza na dohodak 

i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje. 

Trend snažnog rasta tekućih prihoda budžeta nastavio se i u prvoj polovini 2008. godine, što je omogućilo rebalans 

budžeta CG u junu 2008. godine. Osnovni razlog za povećanje izdataka budžeta u 2008. godini bio je da se, usljed 

povoljnih fiskalnih trendova, otplate obaveze prema licima koja su postala tehnološki viškovi u ranijim godinama, 

a otplata obaveza po tom osnovu je kasnila, otplate neizmirene obaveze prema penzionerima, nastale odlukom o 

vanrednom usklađivanju penzija i prijevremeno otplati dio obaveza po osnovu stare devizne štednje, kako bi se smanjio 

unutrašnji dug. Osim toga, povećani su kapitalni izdaci koji se tiču izrade projektne dokumentacije i dovršetka nekih 

projekata u 2008. godini za koje je procijenjeno da su prvobitno planirana sredstva nedovoljna. Važno je napomenuti 

da su svi gore pomenuti izdaci jednokratnog karaktera, i da zbog toga ne ulaze u bazu za planiranje izdataka u 2009. 

godini, već naprotiv, da smanjuju buduća opterećenja na budžet CG. Takođe je došlo do povećanja izdataka za zarade, 

zbog Izmjena zakona o zaradama državnih funkcionera i nosilaca ustavno-sudskih funkcija, kod kojih je minimalna 

cijena rada povećana sa 50 na 75 €. 

Najznačajnija povećanja predviđena Izmjenama i dopunama zakona o budžetu za 2008. godinu: 

Sredstva za bruto zarade zaposlenih Zakonom o izmjenama i dopunama zakona o budžetu Crne Gore za 2008. godinu 

uvećana su za 16,05 miliona €. Do većeg izdvajanja sredstava za bruto zarade došlo je zbog primjene novih zakonskih 

rješenja koji regulišu ovu oblast; 

Otplata obaveza iz prethodnih godina povećana je za 25,50 miliona €. Najveći dio sredstava u iznosu od 14,50 miliona 

€ odnosi se na isplatu druge vanredne penzije korisnicima penzijskog i invalidskog osiguranja. Odlukom o otkupu obveznica 

devizne štednje građana koje dospjevaju 2016. i 2017. godine predviđeno uvećanje od 10,0 miliona €, a ostatak sredstava 

planiran je za obaveze predviđene Zakonom o isplati deviznih sredstava građana položenih preko preduzeća Jugoskandik 

dd Beograd; 

Transferi za socijalnu zaštitu povećani su za 43,5 miliona € a odnose se na sredstva za tehnološke viškove 20,6 

miliona € i sredstva za isplatu penzija Fonda PIO 22 miliona €; 

Kapitalni izdaci su uvećani za 28,8 miliona € i to kapitalni izdaci u tekućem budžetu 10,55 miliona € i Kapitalni budžet 

CG za 18,23 miliona €: 

- Za Direkciju javnih radova planirana su sredstva za kapitalne projekte u kapitalnom budžetu za 2008. godinu u iznosu 

od 35.642.973,00 €. Izmjenama i dopunama Zakona o budžetu za 2008. godinu uvećana su sredstva za kapitalne projekte 

za 15.133.800,00 €. 

- Za Direkciju za saobraćaj planirana su sredstva za kapitalne projekte u kapitalnom budžetu za 2008. godinu u iznosu 

od 31.790.000,00 €. Izmjenama i dopunama Zakona o budžetu za 2008. godinu uvećana su sredstva za kapitalne projekte 

u iznosu od 3.100.000,00 €. 

Rashodi za materijal i usluge povećani su za 12,82 miliona €. Značajno povećanje od 10,00 miliona € odnosi se 

na ugovorene usluge, za realizaciju projekta Centralni registar stanovništva, stručno usavršavanje zaposlenih, izrada i 

održavanje softvera, medijske i promotivne aktivnosti i dr. Rashodi za nabavku kancelarijskog materijala, rezervnih djelova i 

sitnog inventara povećani su za 0,77 miliona €. 

Sredstva tekuće budžetske rezerve povećana su za 4,10 miliona €. Ova sredstva koristiće se za nepredviđene izdatke, 

do kraja 2008. godine. 

Globalna ekonomska kriza još uvijek nije značajno uticala na ostvarenje prihoda budžeta Crne Gore u 2008. godini. Nije 

došlo do značajnog pogoršanja fiskalnih pokazatelja u decembru 2008. godine, tako da će prihodi budžeta CG biti ostvareni 

u skladu sa planom, uz takođe visok nivo izvršenja izdataka budžeta i gotovinskim suficitom. 14 

S obzirom na usporavanje rasta međunarodne razmjene i nivoa odobrenih bankarskih kredita, nešto niže je ostvarenje 

14 - Na osnovu preliminarnih podataka o ostvarenju izvornih prihoda za 12 mjeseci 2008 godine, na dan 15. 01. 2009. godine, – 101,6 % u odnosu na plan, i 

izvršenja budžeta za isti period, Ministarstvo finansija procjenjuje da će budžet CG za 2008. godinu biti u potpunosti izvršen u skladu sa planom. 

40



poreza koji zavise od nivoa uvoza i potrošnje. Takođe, evidentan je i pad prometa nepokretnosti, što se osjeća u padu 

prihoda po ovom osnovu. Sa druge strane, ohrabruje konstantno povećanje prihoda od poreza na dohodak i doprinosa, 

i pogotovo povećana naplata poreza na dobit, što ukazuje na smanjenje „sive ekonomije” i značajan rast ekonomske 

aktivnosti. 

3.1.1.1 Fiskalni rizici na prelasku u 2009. godinu 

Svi fiskalni rizici Crne Gore koji su važili u prethodnim godinama, još uvijek postoje, neki od njih su se čak i bitno povećali, 

pod uticajem produbljivanja globalne finansijske i ekonomske krize u drugoj polovini 2008. godine. Nekoliko najznačajnijih 

su: 

- Prevelika zavisnost budžetskih prihoda od izvora koji zavise od uvoza – poreza na dodatu vrijednost, akciza i poreza na 

međunarodnu trgovinu i transakcije (carine). Odnos između uvoznog i unutrašnjeg bruto PDV-a je oko 75:25 u korist uvoznog, 

i u slučaju značajnog smanjenja uvoza može biti ugrožena fiskalna održivost budžeta. Iako je prihod po osnovu PDV-a i dalje 

bio najznačajniji izvor prihoda u 2008. godini, struktura izvora prihoda se mijenja u korist poreza na dohodak fizičkih lica i 

poreza na dobit, što jasno ukazuje na jačanje unutrašnje ekonomske aktivnosti i smanjenu zavisnost od izvora prihoda koji 

su determinisani nivoom uvoza. Ipak, u slučaju produbljavanja krize, fiskalna održivost budžeta može da dođe u pitanje. 

U tom smjeru idu i preporuke Svjetske banke iz dokumenta »Izvještaj pregleda javne potrošnje i institucija u Crnoj Gori« 

objavljenog u novembru 2008. godine, a tiču se vođenja oprezne fiskalne politike usljed privremenog karaktera prihoda koji 

zavise od nivoa SDI, uvoza i potrošnje. 

- Zavisnost od kretanja na svjetskom tržištu aluminijuma. KAP sa svojim repro-lancem čini polovinu crnogorske ekonomije 

i time u značajnoj mjeri determiniše prihode države. Trenutna cijena aluminijuma na svjetskom tržištu ne omogućava 

profitabilno poslovanje, što na duži rok ugrožava funkcionisanje KAP-a. Postoji dodatni fiskalni rizik, podizanjem tužbe 

vlasnika KAP-a prema državi Crnoj Gori od oko 300 miliona € za navodno netačne informacije o finansijskom stanju KAP-a 

u trenutku preuzimanja od strane novih vlasnika. Takođe, u slučaju eventualnog otpuštanja radnika Prerade, postoji rizik od 

povećanih izdataka za obeštećenje tehnoloških viškova, odnosno adekvatan socijalni program. 

- Međunarodno tržište turističkih usluga, a time i Crna Gora kao turistička destinacija, je veoma izloženo spoljnim uticajima. 

Prema sadašnjim najavama, turistička sezona 2009. godini biće neizvjesnija od prethodnih, zbog smanjene opšte kupovne 

moći na globalnom turističkom tržištu, što znači potencijalno manje prihode od turizma i za državu i za turistički sektor. 

- Potencijalni fiskalni rizik predstavljaju obaveze povraćaja oduzete imovine i obeštećenja bivših vlasnika. Izmjenama 

i dopunama zakona o obeštećenju ovaj rizik je značajno umanjen, jer su godišnje isplate ograničene do nivoa od 0,5% 

procijenjenog BDP-a za svaku fiskalnu godinu. U prethodnim godinama otplata obaveza po osnovu restitucije iznosila je oko 

8 miliona € godišnje, a tako je planirano i za 2009. godinu, što ne predstavlja veliko opterećenje za Budžet CG. Ovaj rizik se 

dodatno smanjuje i kroz prijevremeni otkup obveznica po osnovu restitucije kao i kroz mogućnost korišćenja ovih obveznica 

na berzi u privatizacionim procesima. 

- Dodatno finansiranje infrastukturnih objekata, uključujući autoput Bar-Boljare. U srednjem roku predviđa se kreiranje 

okvira za konsolidovano upravljanje fiskalnim rizicima javne potrošnje, uključujući javno-privatno partnerstvo. U cilju analize 

i kvalitetnog upravljanja fiskalnim rizikom po ovom osnovu, Ministarstvo finansija u cilju izračunavanja fiskalnog uticaja 

izgradnje autoputa Bar Boljare priprema različite scenarie vezane za fiskalni prostor, kao i trošak eventualnog direktnog 

zaduženja države u cilju izgradnje čitavog autoputa. 

- Pritisci na povećanje državnog budžeta zbog preuzimanja dodatnih obaveza u procesu evropskih integracija. Umjesto 

apsolutnog povećanja potrošnje treba primijeniti organizacione mjere reforme državne uprave i posvetiti pažnju jačanju 

administrativnih kapaciteta u Crnoj Gori kroz manju ali efikasniju državnu upravu. 

- Ranjivost crnogorske ekonomije na eksterne šokove – globalna finansijska kriza inicirana krizom na tržištu nekretnina 

u SAD-u pokazala je ranjivost međunarodnog finansijskog tržišta čije se negativne reperkusije prelivaju i na crnogorsku 

ekonomiju. U cilju prevencije posljedica, Vlada Crne Gore predložila je Zakon o podršci bankarskom sektoru, kojim država 

garantuje za sve depozite privrede i građana i međubankarske kredite crnogorskih banaka. Osim toga, obezbjeđuje pozajmice 

bankama radi održavanja likvidnosti i vrši dokapitalizaciju banaka. Takođe je usvojen set mjera fiskalne i socioekonomske 

politike za preventivno djelovanje i ublažavanje posljedica globalne ekonomske krize. 

- Jedan od fiskalnih rizika koji dobija na značaju sa produbljivanjem efekata globalne krize na Crnu Goru je nemogućnost 

finansiranja povećanog fiskalnog deficita u slučaju zadržavanja planiranog nivoa budžetske i javne potrošnje uz istovremeni 

značajniji pad tekućih prihoda. Naime, usljed krize na globalnom finansijskom tržištu, i zemljama sa znatno većim kreditnim 

rejtingom od Crne Gore, veoma je otežana dostupnost kapitala. U slučaju Crne Gore, svako zaduživanje na međunarodnom 

tržištu veće od 70-100 miliona € praktično će biti nemoguće u 2009. godini, što značajno limitira manevarski prostor. U 

ovakvom razvoju događaja, jedini instrument koji stoji na raspolaganju je smanjenje budžetskih izdataka do nivoa mogućeg 

za finansiranje tekućim prihodima i raspoloživim nivoom pozajmica. 

41



42 

3.1.1.2 Mjere ekonomske politike na ublažavanju posledica globalne ekonomske krize 

na Crnu Goru u 2009. godini 

Crnogorska ekonomija će kao mala i otvorena u 2009. godini u značajnoj mjeri biti pod uticajem negativnih kretanja u 

svjetskoj ekonomiji. Negativni trendovi na globalnom nivou značajno su uticali na korekciju procjene rasta BDP u Evropskoj 

uniji i zemljama regiona. Jasno je da će takva kretanja, s obzirom da su glavni ekonomski partneri Crne Gore nalaze u 

Evropskoj uniji i regionu imati uticaja na ekonosku aktivnost u Crnoj Gori. Istovremeno, značajan priliv kapitala kroz SDI u 

Crnu Goru je dolazio iz emerging ekonomija poput Rusije, a velika očekivanja su bila u vezi sa investitorima iz zemalja poput 

Dubajia koje su takođe značajno pogođene globalnom finansijskom i ekonomskom krizom. Zbog toga su makroekonomski 

indikatori u izvjesnoj mjeri korigovani i projektovani u 2009. godini na nižem nivou u odnosu na prethodnu godinu, a 

takođe se konzervativno planira i rast u narednim godinama, uz izradu alternativnih scenarija, u slučaju produbljavanja 

krize. 

Realni sektor u Crnoj Gori u 2009. godini biće pogođen kroz smanjenje tražnje i cijena proizvoda koji značajno utiču na 

BDP u Crnoj Gori (aluminijum, čelik), potencijalno smanjenje rasta u građevinarstvu i turističkoj djelatnosti, kao i limitiranim 

i skupljim izvorima finansiranja. 

Zbog toga, makroekonomski i fiskalni okvir za Crnu Goru u periodu 2009 - 2011. godine baziran je na očekivanjima 

postepenog sniženja stopa rasta, sniženja fiskalnih prihoda budžeta CG i lokalne samouprave, kao i korišćenju sredstava 

depozita i zaduživanju za potrebe finansiranja planiranog nivoa javne potrošnje. 

Vlada Crne Gore je kroz predloženi Budžet CG za 2009. godinu usvojila paket mjera ekonomske politike koje idu u pravcu 

očuvanja makroekonomske stabilnosti, povećanja produktivnosti i očuvanja povoljnog ekonomskog ambijenta kroz sljedeće 

instrumente: 

Jačanje investicija u infrastrukturu (iskustvo iz prethodnih kriza pokazuje da se zemlje u razvoju moraju prilagoditi 

novoj fiskalnoj realnosti i oprezno upravljati javnim finansijama u cilju obezbjeđivanja dugoročnih ulaganja u infrastrukturu 

i socijalni razvoj, izbjegavajući nepotrebna ograničenja javne potrošnje u cilju održavanja visokog i kvalitetnog ekonomskog 

rasta na dug rok) i jačanu podrške razvoju privatnog sektora (kroz omogućavanje MSP sektoru lakši pristup kreditima). 

Povećavanje izdataka u kapitalnom budžetu, čime će se povećati investiciona potrošnja i omogućiti uslovi za održanje 

trenda ekonomskog rasta, iznosi 164% odnosno preko 4% BDP. Predlogom Budžeta za 2009. godinu, opredijeljena su 

sredstva u iznosu 225 miliona € za potrebe kapitalnih izdataka, u odnosu na 85 miliona € koliko je bilo opredijeljeno 

u 2008. godini. Na nivou javnog sektora (uključujući opštine) kapitalna ulaganja u 2009. godini su procijenjena na 

9,84% BDP-a. Ipak, ukoliko dođe do značajno nižeg ostvarenja budžetskih prihoda od planiranog iznosa biće neophodno 

smanjenje rashoda u kapitalnom budžetu. U takvim okolnostima biće odloženi pojedini projekti za koje se procijeni da 

nijesu preduslov za značajne privatne investicije i da njihovo usporenje neće bitnije negativno uticati na ekonomski rast 

i važne strukturne reforme. 

Smanjenje tekuće, neproduktivne budžetske potrošnje, kojom se stvara prostor za podršku građanima i privredi (set 

mjera definisan u nastavku) i jačanje investicija u infrastrukturu, kroz: 

- Obuzdavanje rasta tekućih izdataka ispod nivoa rasta BDP-a, odnosno relativno smanjenje tekuće javne potrošnje sa 

41,5% BDP u 2008. na 39,22% BDP u 2009. godini; 

- (Privremeno) zamrzavanje 10% rashoda za materijal i usluge u prvom polugodištu 2009. godine. Članom 12 Zakona o 

budžetu CG za 2009. godinu definisano je da Vlada može, na predlog Ministarstva finansija, usvojiti kriterijume za utvrđivanje 

redosljeda prioriteta u plaćanju Budžetom utvrđenih obaveza, a da će dinamika potrošnje sredstava za rashode za materijal 

i usluge, kod svih potrošačkih jedinica u prvom polugodištu biti umanjena za 10% ove kategorije, u cilju podešavanja sa 

kretanjem prihoda budžeta. Procijenjena ušteda za prvih 6 mjeseci 2009. godine po ovom osnovu je 6.5 miliona €. 

Podrška građanima i privredi obezbjeđivanjem dodatne likvidnosti, kroz: 

- Dalje smanjenje opterećenja na zarade, što će voditi rastu neto zarada. U 2009. godini je planirano smanjenje 

poreza na dohodak fizičkih lica sa 15% na 12%, kao i smanjenje stopa doprinosa za obavezno socijalno i zdravstveno 

osiguranje. Navedeno će doprinijeti obezbjeđivanju dodatnih izvora likvidnosti za građane kroz rast neto zarada, što će 

jačati komponentu individualne potrošnje, u ukupnom iznosu na nivou ekonomije od oko 53 miliona € ili 1,5% BDP. Politika 

smanjenja opterećenja na rad već nekoliko godina predstavlja osnovni cilj fiskalne politike, a planirana dinamika rasterećenja 

ugrađena je u zakonske propise, značajno prije naznaka uticaja globalne krize na crnogorsku ekonomiju. Stoga ova mjera, ne 

samo da može djelovati kontraciklično već predstavlja konzistetnu politiku koja u dugom roku i bez obzira na okolnosti vodi 

konkurentnijoj privredi CG; 

- Prijevremenoj otplati unutrašnjeg duga po osnovu restitucije i stare devizne štednje, čime će se takođe ojačati 

komponenta potrošnje i obezbijediti dodatna likvidnost, u iznosu od 20 miliona €, odnosno 0,6% BDP. Istovremeno, time 

se uz značajan diskont smanjuje visina javnog duga i stvara prostor za eventualna nova zaduženja za slučaj potrebe 

finansiranja deficita;



- Ukidanje naknade za auto-puteve, od januara 2009. godine. Ova naknada je predstavljala dio maloprodajne cijene za 

gorivo, a procjena je da će njenim ukidanjem biti manji trošak - namet na nivou ekonomije (građani i privreda) u iznosu od 

oko 5 miliona € ili oko 0.15% BDP. 

- Ukidanje naknade za korišćenje gradjevinskog zemljista. Ova mjera stupa na snagu od početka 2009. godine čime 

će privreda biti rasterećena za oko 23 miliona € obaveza po ovom osnovu (koliko su iznosili prihodi opština po ovom 

osnovu u 2008. godini), odnosno oko 0,75% BDP-a. U značajnom dijelu ovo rasterećenje će imati pozitivne implikacije 

na velike sisteme poput EPCG čime će se stvori osnova za pozitivniji rezultat i investicije ili umanjenje cijene električne 

energije. 

- Smanjenjem cijena električne energije za malu i srednju privredu uz istovremeno nastavljanje programa subvencionisanja 

najugroženijih kategorija stanovništva. Vlada CG je u decembru 2008. godine donijela odluku o smanjenju cijena električne 

energije za sektor male i srednje privrede u iznosu od 10%, odnosno oko 8 miliona € na nivou godine, kroz umanjenje 

poreskih potraživanja koje država ima prerma EPCG. Ovo bi značilo dodatnu likvidnost za malu i srednju privredu Crne Gore 

u iznosu od oko 0.3% BDP-a. Prethodno povećanje cijena koje je odobrila regulatorna Agencija za energetiku, koje najviše 

pogađa domaćinstva je dalji korak ka tržišnim cijenama i predstavlja preduslov za privlačenje značajnih privatnih investitora 

u energetski sektor. 

- Ukidanje obaveza plaćanja socijalnih doprinosa na otpremnine radnika. Tom mjerom se želi pomoći restrukturiranje 

kompanija, kao i obezbijediti potencijalno veće otpremnine. 

- Stvaranje uslova da se obezbijede dugoročne kreditne linije bankarskom sektoru od međunarodnih finansijskih institucija 

(EIB, KfW) radi podrške malim i srednjim preduzećima. Za ove namjene Vlada je spremna da obezbijedi garancije u iznosu 

oko 100 mil eura što je predviđeno budžetom za 2009. godinu. 

Socio – ekonomske mjere; Pored mjera fiskalne politike, Vlada Crne Gore sprovodi i socio – ekonomske mjere u 

cilju održavanja ekonomskog rasta, jačanju životnog standarda i podsticanju preduzetništva. Naime, Vlada Crne Gore 

realizuje projekat pod nazivom „Posao za Vas” koji ima za cilj da promoviše i podstakne aktivno zapošljavanje, kao i podrži 

dostupnost finansijskih sredstava za kvalitetne projekte. Realizacija ovog projekta ne podrazumijeva klasičan oblik socijalne 

podrške, gdje se kroz jednostrane transfere, obezbjeđuje podrška ugroženim kategorijama stanovništa, već se bazira na 

omogućavanju i lakšem pristupu obezbjeđivanja izvora finansiranja za fizička i pravna lica koja žele da se bave biznisom. 

Za realizaciju projekta, u narednoj godini, opredijeljena su finansijska sredstva u iznosu od 18,15 miliona €, odnosno 0,5% 

BDP-a. Pomenuto, u krajnjem doprinosti, povećanju zaposlenosti, proširenju poreske baze i rastu ekonomske aktivnosti i 

životnog standarda, za razliku od klasčnih mjera socijalne politike kojima se socijalni problemi rješavaju samo na određen 

vremenski period. 

Evidentno ja da se svim navedenim mjerama podspješuje komponenta potrošnje, individualne, investicione i javne, u 

cilju objezbjeđivanja dodatne likvidnosti i za realni i bankarski sektor i time kotracikličnog djelovanja na elemente recesije. 

Ukupan iznos ovog podspješivanja kroz fiskalne i socio-ekonomske mjere iznosi oko 9.5% procijenjenog BDP-a, odnosno 

preko 320 miliona €. 

3.1.1.3 Ciljevi i osnovna usmjerenja fiskalne politike u narednom srednjoročnom periodu 

Uzevši u obzir da je Crna Gora eurizovana ekonomija, poseban akcenat je na mjerama fiskalne politike Osnovni ciljevi 

fiskalne politike u srednjem roku, koji polaze od pozitivnih očekivanja za naredne fiskalne godine su: 

Unaprjeđenje transparentnosti i kontrole trošenja javnih resursa – potpuna integracija državnih fondova, nastavak 

implementacije kapitalnog i programskog budžeta, početak implementacije srednjoročnog okvira budžetske potrošnje, 

izmjena zakonske regulative koja se tiče interne finansijske kontrole; 

Smanjenje fiskalnog opterećenja na ekonomiju i domaćinstva – nastavak poreskih reformi na smanjenju stope poreza 

na dohodak i stopa obaveznih socijalnih doprinosa, ukidanje naknade za puteve i naknade za korišćenje građevinskog 

zemljišta, subvencije domaćinstvima i MSP za utrošenu električnu energiju; 

Nastavak smanjenja »sive« ekonomije – pojačani napori Poreske uprave i gore navedene poreske olakšice kao podsticajne 

mjere ka legalizovanju biznisa; 

Funkcionisanje održivog sistema javnih finansija – relativno smanjenje tekuće potrošnje, uz povećanje kapitalnog budže 

ta, uravnotežen tekući budžet i smanjenje javnog duga. 

Uvažavajući realnost mogućeg negativnog razvoja događaja u dijelu ekonomske aktivnosti u narednim godinama (scenario 

značajno nižih stopa ekonomskog rasta) i posljedičnog reflektovanja na javne finansije (smanjenje prihoda), posljednji od 

43



navedenih ciljeva (funkcionisanje održivog sistema javnih finansija) će podrazumijevati poštovanje mastritskih fiskalnih 

kriterijuma (javni dug ispod 60% BDP, maksimalni deficit 3% BDP), kroz: 

44 

- značajnije smanjenje tekuće potrošnje; 

- odlaganje i usporavanje realizacije kapitalnih projekata kako bi se značajno smanjila kapitalna potrošnja; 

- zaduživanje za pokriće fiskalnog deficita, maksimalno do 2,4% BDP. 

U periodu 2009-2011. godine doći će do nastavka implementacije sljedećih fiskalnih i budžetskih reformi: 

Nastavak smanjenja poreskog opterećenja – snižavanje stope poreza na dohodak fizičkih lica sa 15% u 2008. na 

12% u 2009. godini i na 9% u 2010. godini. Ova mjera značajno utiče na stvaranje stimulativnijeg okvira za razvoj privatnog 

preduzetništva i povećanje konkurentnosti, kao i smanjenje zaposlenosti u okviru »sive ekonomije« i uvođenje u legalne 

tokove, što se vidi iz povećane fiskalne naplate po ovom osnovu. 

Nastavak smanjenja stope doprinosa – snižavanje stope doprinosa za zdravstveno osiguranje sa 12 % u 2008. godini 

na 10,5 % u 2009. godini i 9 % u 2010. kao i snižavanje stope doprinosa za penzijsko osiguranje sa 21 % u 2008. godini na 

20,5 % u 2009. i 20 % u 2010. godini. 

Ograničavanje nivoa tekuće javne potrošnje predviđeno je smanjenjem njenog učešća u BDP-u sa oko 37,5 % u 2009. 

na ispod 33 % u 2011. godini. Krajnji cilj je smanjena uloga države u ekonomskom životu zemlje, što će omogućiti veću 

konkurentnost privatnog sektora uz povećanje zaposlenosti i rasta realnih zarada. 

Uz smanjenje nivoa tekuće javne i budžetske potrošnje, u srednjem roku 2009-2011. obezbijediće se sredstva za 

nastavak implementacije Kapitalnog budžeta CG u iznosu od 6,63% BDP-a. Dodatna sredstva koja se planiraju za ove 

namjene, kroz ulaganja u infrastrukturu omogućiće stvaranje pretpostavki za brži rast i razvoj ekonomije. 

Nastavak isplate obaveza po osnovu stare devizne štednje i restitucije, pri čemu je otplata obaveza po osnovu restitucije 

ograničena na iznos do 0,5% BDP-a godišnje, da bi se obezbijedila fiskalna održivost budžeta CG. 

Korišćenje pretpristupnih fondova EU – IPA fondovi u periodu 2008-2013. godine, pri čemu su Crnoj Gori kao 

potencijalnom kandidatu dostupna sredstva prve dvije komponente – Podrška tranziciji i jačanju institucija i Regionalna i 

prekogranična saradnja. U periodu 2009-2011. godine, biće raspoloživo godišnje korišćenje do nivoa od oko 33 miliona 

€. 

Ostvarenje viška izvornih prihoda nad konsolidovanim javnim izdacima od 0,7-0,8% BDP-a prosječno godišnje 

u periodu 2009-2011. Višak prihoda nad izdacima omogućiće akumuliranje rezervi za kapitalne investicije, saniranje 

posljedica eventualnih eksternih šokova i prijevremenu otplatu kreditnih obaveza prema međunarodnim finansijskim 

institucijama. 

Implementacija srednjoročnog budžetskog okvira - Pretpostavka za koncipiranje i primjenu sradnjoročnog budžetskog 

okvira je reforma procesa pripreme i planiranja budžeta i uvođenje finansijskih limita (plafona) za budžetske korisnike u 

višegodišnjem periodu. Budžetske aproprijacije za višegodišnji period će se bazirati na strateškim dokumentima Vlade i 

pojedinih resornih Ministarstava u skladu sa fiskalnim okvirom ukupne javne potrošnje. Na taj način se uvodi metod „odozgo 

na dolje” u procesu pripreme i planiranja budžeta (za razliku od dosadašnjeg metoda „odozdo na gore”). Implementacija 

podrazumijeva uspostavljanje limita u srednjoročnom periodu u kumulativnom iznosu, po ekonomskoj klasifikaciji, i po 

budzetskim korisnicima dok će detaljan pregled troškova biti preciziran godišnjim zakonima o budžetu. Ključna prednost 

uvođenja srednjoročnog budžetskog okvira ogleda se u stabilnijoj i održivoj fiskalnoj politici, većem kapacitetu za regulisanje 

budućih budžetskih efekata/rezultata i poboljšanoj mogućnosti Vlade da izvrši alokaciju resursa u sklopu programa i 

organizacionih jedinica, u skladu sa svojom politikom i prioritetima. 

Nastavak implementacije Kapitalnog budžeta CG - Nastavak implementacije Kapitalnog budžeta CG u nivou od 6,5% 

BDP-a godišnje u periodu 2009-2011. godine. Planira se formiranje baze podataka o svim projektima, koji su povezani sa 

budžetom. Time bi se postigla adekvatna analiza fiskalnih rizika, kao i poboljšao proces donošenja odluka kod izbora prioriteta. 

Usvajanje novog zakona o koncesijama i privatno javnom partnerstvu će biti značajan regulatorni okvir za upravljanje jednim 

dijelom investicija. 

Potpuna implementacija programskog budžeta - Kod implementacije programskog budžeta u Crnoj Gori zastupnjen je 

model Budžetskog programa koji predstavlja glavnu aktivnost (program) ili grupu aktivnosti (potprogrami) koji se realizuje 

preko potrošačkih jedinica. Uvedena su dva nivoa primjene programskog budžeta koji se iskazuju preko programa i 

potprograma. Reformom programskog budžeta uvodi se logična programska klasifikacija za cjelokupan budžet, kao i priprema 

IT sistema za monitoring i izvršenje budžeta prema programskoj strukturi. Postepeni prelazak sa linijskog na programski 

budžet implementira se od 2005. godine. Potpuna implementacija programskog budžeta, koja uključuje indikatore i potpunu 

primjenu metoda “odozgo na dolje” u procesu pripreme i planiranja budžeta, predviđa se u srednjem roku. Vlada Crne Gore



usvojila je Odluku o načinu izrade i sadržini programskog budžeta kojom se utvrđuje način izrade i sadržina programskog 

budžeta koji pripremaju potrošačke jedinice radi planiranja godišnjeg zakona o budžetu i način dostavljanja Izvještaja o 

realizaciji programskog budžeta. Programski budžet potrošačkih jedinica u Zakonu o budžetu Crne Gore za 2009. godinu 

sadržaće u: 

(a) normativnom dijelu 

- naziv potrošačke jedinice, 

- naziv programa i 

- jedinstveni identifikacioni broj (organizacioni kod); 

(b) obrazloženju 

- naziv potrošačke jedinice, 

- izjavu o misiji, 

- naziv programa, 

- jedinstveni identifikacioni broj (organizacioni kod) 

- opis programa i 

- izvore finansiranja. 

3.1.2 Srednjoročni fiskalni okvir za period 2009 – 2011. godine 

Predloženi budžet Crne Gore za 2009. godinu bazira se na procjeni rasta BDP za 2009. godinu iz sredine 2008. godine 

(na nivou od 7%). Potpuno je jasno da je u promijenjenim međunarodnim uslovima ovaj makro i fiskalni scenario optimističan. 

Drugi dio poglavlja tako artikuliše dva srednjoročna fiskalna scenarija Crne Gore za period 2009 – 2011. godine. 

Oba se scenarija bitno razlikuju na prihodnoj strani (prije svega kao posledica različitih stopa predvidjenog privrednog 

rasta u 2009. godini) i posledično i u predviđenom obimu deficita javnih finansija. Prvi imenovan „realni” scenarij bazira za 

stopi rasta od 5%, u 2009. godini, dok drugi, imenovan kao „pesimistički” scenarij pretpostavlja stopu rasta od 2.5% u toj 

istoj godini. 

Takođe, prvi alternativni scenario pretpostavlja isti nivo potrošnje kao u usvojenom predlogu budžeta za 2009. godinu uz 

veće finansiranje – preko zaduživanja u inostranstvu, dok je u drugom nivo potrošnje planiran budžetom za 2009. godinu 

neodrživ i pretpostavka je da će doći do rebalansa budžeta i značajnog smanjenja kapitalnih izdataka u 2009. godini i 

srednjem roku. 

a) Usvojeni budžet Crne Gore za 2009. godinu 

Osnovne makroekonomske i fiskalne pretpostavke na kojima je zasnovan Budžet Crne Gore u 2009. godini razvijene su 

u toku drugog i trećeg kvartala 2008. godine, kada se razmjere globalne ekonomske krize i njene dugoročne implikacije 

na crnogorsku ekonomiju još nijesu mogle predvidjeti. Zbog toga makroekonomski i fiskalni pokazatelji u svjetlu najnovijeg 

razvoja djeluju optimistički. 

Makroekonomski i fiskalni okvir (u % BDP-a) 

Makroekonomski pokazatelji 

Fiskalni pokazatelji 

Tabela 3.1.2.1: Osnovni makroekonomski i fiskalni pokazatelji iz 

Zakona o budžetu Crne Gore za 2009. godinu: 

Nominalni rast BDP-a 14.50 

Realni rast BDP-a 7.0 

Inflacija 4.5 

Uvoz 78.0 

Izvoz 48.0 

Deficit tekućeg računa 27.0 

Neto strane direktne I ostale investicije 23.1 

Domaći krediti 110.4 

Bankarski depoziti 69.0 

Javni prihodi 44.60 

Konsolidovana javna potrošnja 44.44 

Deficit/Suficit 0.16 

Kamate 0.80 

Primarni deficit/suficit 0.96 

Povećanje / smanjenje depozita -0.76 

2009 Projekcija 

45



U skladu sa projektovanim makroekonomskim parametrima, Skupština Crne Gore je usvojila Predlog budžet Crne Gore 

za 2009. godinu. 

Tabela 3.1.2.2: Osnovni fiskalni planovi javne potrošnje za srednjoročni okvir: 

O P I S 

Plan 2009 Projekcija 2010 Projekcija 2011 

mil € % BDP mil € % BDP mil € % BDP 

IZVORNI PRIHODI 1705.12 44.60 1805.40 42.62 1902.94 41.14 

Porezi 1076.61 28.16 1136.61 26.83 1182.56 25.57 

Doprinosi 373.20 9.76 402.40 9.50 435.32 9.41 

Takse 40.94 1.07 43.29 1.02 46.33 1.00 

Naknade 129.93 3.40 136.50 3.22 144.48 3.12 





Tekući izdaci 593.08 15.51 620.55 14.65 648.27 14.02 

Kapitalni izdaci Tekućeg budžeta 49.90 1.31 51.61 1.22 56.42 1.22 



Kapitalni budžet 340.69 8.91 363.79 8.59 389.05 8.41 


Rezerve 27.89 0.73 21.95 0.52 24.22 0.52 

SUFICIT / DEFICIT 6.33 0.17 38.36 0.91 42.20 0.91 

FINANSIRANJE -6.33 -0.17 -38.36 -0.91 -42.20 -0.91 


Inostrano finansiranje 16.91 0.44 13.03 0.31 5.34 0.12 

Donacije 8.81 0.23 8.79 0.21 8.76 0.19 


POVEĆANJE/SMANJENJE DEPOZITA -28.89 -0.76 -5.01 -0.12 -9.73 -0.21 

Fiskalne projekcije u budžetskom scenariju su bazirane na makroekonomskom scenariju koji podrazumijeva usmjeren rast 

ekonomskih aktivnosti i stabilan i niži nivo inflacije u odnosu na period 2007-2008. godine. Očekivano je da nivo inostranih 

investicija postepeno opada s visokog nivoa u 2008. godini. U periodu od 2009-2012. godine očekivan je postepeni pad nivoa 

bankarskih kredita što bi dovelo do umjerenog pada potrošnje domaćinstava i stabilizacije investicione aktivnosti. Smanjenje 

privatne potrošnje kombinovano s planiranim smanjenjem tekuće javne potrošnje obezbijedilo bi poboljšanje platnog bilansa 

i smanjenje deficita tekućeg računa. Očekivano umjereno smanjenje uvoza roba kao i blagi rast prihoda po osnovu izvoza 

roba i usluga trebalo je da rezultira značajnim poboljšanjem trgovinskog bilansa. Na dalje je bila očekivana visoka naplata 

tekućih prihoda – u skladu sa nominalnim rastom BDP-a, zasnovana na proširenju poreske baze zbog smanjenja stopa 

poreza i doprinosa, novim zakonskim rješenjima o zapošljavanju nerezidenata i povećanju akciza na duvanske proizvode, 

kao i relativno visokim nivoom uvoza i potrošnje i samim tim i prihodima po tom osnovu. 

Takođe je bila očekivana i visoka naplata izvornih prihoda lokalne samouprave – prvenstveno po osnovu lokalnih poreza 

i naknada, kao i značajna kapitalna ulaganja u lokalnu infrastrukturu. 

b) Dva alternativna scenarija fiskalnih agregata u period 2009 – 2011. godine 

Ministarstvo finansija je, u međuvremenu, zajedno sa Centralnom bankom Crne Gore, razvilo dva alternativna 

makroekonomska scenarija, i u skladu sa njima dva alternativna fiskalna scenarija. Prvi imenovan „realni” scenarij zasnovan 

je na realnom rastu BDP-a od 5% godišnje u godinama 2009. i 2010. te 4,5% u 2011. godini, dok je drugi, to jest „krizni” 

scenarij zasnovan na realnom rastu BDP-a od 2,5% u 2009. godini, 3,5% u 2010. godini te 4,5% u 2011. godini. U zavisnosti 

od različitih stopa rasta, scenariji predviđaju različite nivoe javnih prihoda i rashoda, uz održivi nivo fiskalnog deficita i 

finasiranja potrošnje. 

46



Tabela 3.1.2.3: „Realni” scenario; realni rast BDP-a od 5% u 2009. godini, 

5% u 2010. godini te 4,5% u 2011. godini: 

O P I S 

Projekcija 2009 Projekcija 2010 Projekcija 2011 

Mil € % BDP mil € % BDP mil € % BDP 


Porezi 1000.53 27.55 1084.60 27.52 1159.64 27.12 

Doprinosi 363.57 10.01 389.62 9.89 419.69 9.82 

Takse 40.94 1.13 43.79 1.11 44.56 1.04 

Naknade 121.43 3.34 121.80 3.09 126.40 2.96 





Tekući izdaci 593.08 16.33 615.55 15.62 644.29 15.07 

Kapitalni izdaci Tekućeg b. i fondova 49.90 1.37 51.61 1.31 58.42 1.37 


Transferi instit. pojed. NVO 243.15 6.69 260.10 6.60 264.86 6.19 



Rezerve 27.89 0.77 21.95 0.56 24.19 0.57 

SUFICIT / DEFICIT -87.18 -2.40 -47.43 -1.20 -25.76 -0.60 

FINANSIRANJE 87.18 2.40 47.43 1.20 25.76 0.60 



Donacije 8.81 0.24 8.79 0.22 8.76 0.20 


POVEĆANJE/SMANJENJE DEPOZITA -22.40 -0.62 9.20 0.23 22.32 0.52 

Moguće pogoršanje makroekonomskih indikatora u srednjem roku značajno će se odraziti na fiskalne bilanse osjetljive na 

eksterne uticaje – direktno kroz smanjenje poreza na dodatu vrijednost na uvozne proizvode, i indirektno kroz usporavanje 

ekonomskog rasta izazvano smanjenjem priliva stranih investicija i smanjenjem izvoza. Uz pretpostavku da se planirani 

nivo potrošnje u cjelosti izvrši, sektor javnih finansija bi po tom scenariju imao gotovinski deficit od 2,4% BDP-a, uz značajno 

smanjenje depozita države i pozajmice iz inostranih izvora na novou od oko 100 miliona € godišnje. Primjenom mjera 

prevencije i ublažavnja uticaja eksternih šokova, u srednjem roku bi se sistem javnih finansija stabilizovao sa deficitom od 

ispod 1% BDP-a i manjim korišćenjem sredstava depozita. Rast ekonomije prema centralnom scenariju ne bi ugrozio fiskalnu 

održivost budžeta CG i nivo budžetske potrošnje planiran budžetom CG za 2009. godinu. U tom smislu, Zakon o budžetu 

omogućava izvršenje svih rashodnih kategorija uz „pokrivanje deficita“ do maksimalnog iznosa od 80 miliona €, tokom 

budžetske godine. 

U narednoj tabeli prikazan je srednjoročni okvir javne potrošnje koji je zasnovan na „kriznom” scenariju koji za 2009. i 

2010. godini predviđa još veće usporavanje ekonomskog rasta uzrokovanog mogućim produbljivanjem globalne ekonomske 

krize i njenim produženim trajanjem. 

Tabela 3.1.2.4: „Krizni” scenario; realni rast BDP-a od 2,5% u 2009. godini, 

3,5% u 2010. godini te 4,5% u 2011. godini: 

O P I S 

Projekcija 2009 Projekcija 2010 Projekcija 2011 

mil € % BDP mil € % BDP mil € % BDP 


Porezi 869.17 23.96 974.31 27.15 1061.43 27.08 

Doprinosi 354.66 9.78 377.93 10.53 407.10 10.39 

Takse 36.94 1.02 34.29 0.96 35.26 0.90 

Naknade 103.43 2.85 97.70 2.72 105.05 2.68 



47





Tekući izdaci 593.08 16.35 615.55 17.15 644.29 16.44 

Kapitalni izdaci Tekućeg budžeta 19.90 0.55 31.61 0.88 48.42 1.24 





Rezerve 27.89 0.77 19.95 0.56 24.19 0.62 

SUFICIT / DEFICIT -88.45 -2.44 -58.91 -1.64 -27.80 -0.71 

FINANSIRANJE 88.45 2.44 58.91 1.64 27.80 0.71 



Donacije 8.81 0.24 8.79 0.25 8.76 0.22 

Prihodi od privatizacije 76.51 2.11 51.88 1.45 49.49 1.26 

POVEĆANJE/SMANJENJE DEPOZITA -13.67 -0.38 -12.28 -0.34 0.27 0.01 

Zbog nižeg ostvarenja tekućih prihoda i nemogućnosti zaduženja za finansiranje planiranog nivoa potrošnje iz budžetskog 

scenarija, neminovno je da u ovom slučaju mora doći do rebalansa budžeta CG i budžeta lokalne samouprave. Zbog toga što 

je tekuća potrošnja neeelastična i već konzervativno planirana – rast svih tekućih izdataka samo u skladu sa projektovanim 

nivoom inflacije, moralo bi da dođe do značajnog smanjenja kapitalnih izdataka u odnosu na usvojeni budžet za 2009. 

godinu. Ukupni kapitalni izdaci u srednjem roku ne bi smjeli da prelaze 6% BDP-a, da bi se očuvala održivost sistema javnih 

finansija. Pored značajnog smanjenja kapitalnih izdataka, i po ovom scenariju bi pozajmice u svrhu finansiranja ovako 

planirane potrošnje iznosile oko 100 miliona € godišnje, uz korišćenje depozita države u 2009. i 2010. godini. 

3.1.3 Strategija upravljanja javnim dugom 

Državni dug Crne Gore na 30. septembar 2008. godine, bez javnih preduzeća, iznosi 928,0 miliona € ili 27,8% bruto 

domaćeg proizvoda (BDP) 15 . Unutrašnji dug iznosi 453,9 miliona € ili 13,6% BDP-a, dok spoljni dug iznosi 474,1 miliona 

€ ili 14,2% BDP-a. Garancije Crne Gore za kredite javnih preduzeća iznose oko 58 miliona €, ili 1,7% BDP-a, odnosno 

6,3% državnog duga. Državni dug čini oko 82,3% ukupno realizovanih budžetskih prihoda u 2007. godini (bez prihoda od 

privatizacije, kredita i donacija), a 73,7% planiranih budžetskih prihoda u 2008. godini. 

U odnosu na kraj trećeg kvartala 2007. godine, državni dug je uvećan za 155 miliona €. Unutrašnji dug uvećan je za 

181,5 miliona €, dok je spoljnji dug umanjen za 26,5 miliona €. Pad spoljnjeg duga, u odnosu na treći kvartal 2007. godine, 

uzrokovan je redovnom amortizacijom i prijevremenom otplatom dvije tranše IBRD kredita u iznosu od oko 40 miliona € u 

decembru 2007. godine. Do kraja 2008. godine biće prijevremeno otplaćen dug prema Velikoj Britaniji u okviru Pariskog 

kluba povjerilaca, u iznosu od oko 0,5 miliona funti, i Japanu (METI) u iznosu od oko 1,0 miliona €, a u potpunosti će biti 

izmiren i dug prema Anglo Yugoslav banci (u USD). 

Rast unutrašnjeg duga u toku 2008. godini uzrokovan je prije svega usvajanjem Zakona o obeštećenju korisnika prava 

iz penzijskog i invalidskog osiguranja kojim je planirana isplata zaostalih penzija u ukupnom iznosu od 105,0 miliona €, 

i evidentiranjem obaveza državnih fondova prema komercijalnim bankama, a shodno odredbama izmijenjenog Zakona 

o budžetu kojim je predviđeno uključivanje vanbudžetskih fondova u budžet Države. U odnosu na kraj trećeg kvartala 

prošle godine učešće unutrašnjeg duga u ukupnom dugu poraslo je sa 35,2% na 48,9%. Unutrašnji dug će rasti i u 

narednom periodu, uslijed restitucije, preuzimanja obaveza preduzeća, prije svega Željeznice Crne Gore A.D., tako da 

iznos unutrašnjeg duga može dostići 20% BDP. (Dio eventualnog preuzimanja obaveza Željeznice Crne Gore A.D. odnosi 

se i na ino kredite.) Na osnovu Zakona o isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem 

van Crne Gore, uvećan je dug po osnovu stare devizne štednje. Skupština Crne Gore usvojila je i Zakon o isplati deviznih 

sredstava građana položenih kod Dafiment banke AD Beograd i Banke privatne privrede DD Podgorica položenih preko 

preduzeća Jugoskandik DD Beograd. Obaveza po osnovu ovog zakona isplaćivaće se do 2017. godine, i procjena ukupne 

obaveze je oko 9,5 miliona €. 

Navedeni podatak o stanju ino duga podrazumijeva iznose angažovanih (povučenih) kreditnih sredstava po pojedinim 

kreditima. Od ukupno raspoloživih kreditnih sredstava ostaje neangažovano po osnovu IDA kredita oko 11,8 miliona SDR, 

15 - Prema najnovijim procjenama BDP će u 2008. godini iznositi 3.338 miliona €. 

48



KfW kredita (vodosnabdijevanje faza II i III) 28,3 mil. eura, EBRD kredita za projekat rehabilitacije puteva u iznosu od oko 

2,6 miliona €, Poljskog kredita u iznosu od oko 1,0 miliona €, Mađarskog kredita u iznosu od oko 3,2 miliona € i Francuskog 

kredita za EPCG oko 1,9 miliona €. Takođe, u budućem periodu očekuje se da će biti povučena sredstva robnog kredita Vlade 

Španije za reciklažni centar u Podgorici u iznosu od 5,0 miliona €, a uslov za povlačenje je potpisivanje posebnog Sporazuma 

između Ministarstva finansija CG i španske strane, sredstva kredita Erste Bank iz Austrije u iznosu od 6,0 miliona €, kredita 

Međunarodne banke za obnovu i razvoj (IBRD) za projekat „Katastar“ u iznosu od 11,0 miliona € i „Energetska efikasnost“ 

u iznosu od 6,5 miliona €, kao i 4,0 miliona € iz kredita Evropske investicione banke (EIB) potpisanog za vrijeme SCG, za 

projekat rehabilitacije puteva i 5,0 miliona € za projekat otpadne vode. Shodno navedenom, ukupan iznos raspoloživih a 

nepovučenih sredstava je oko 88,3 miliona €. 

U toku 2008. godine potpisani su: ugovor o kreditu sa Erste Bank iz Austrije, za projekat „Nabavka opreme za kliniku 

za onkologiju“ u iznosu od 6,0 miliona €, ugovori o kreditu sa IBRD za projekat „Katastar“ u iznosu od 11,0 miliona € i 

„Energetska efikasnost“ u iznosu od 6,5 miliona €, ugovori sa EIB za projekte iz aranžmana potpisanih za vrijeme SCG, a koji 

su se odnosili na projekte, u Crnoj Gori, iz oblasti puteva 4,0 miliona €, rekonstrukcije aerodroma 1,0 miliona €, otpadne vode 

5,0 miliona € i energetike 3,0 miliona €, kao i novi ugovor za projekat rehabilitacije željezničke infrastrukture u iznosu od 7,0 

miliona €. Osim navedenog, potpisani su i ugovori sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD) za druge faze projekata 

obnove željezničke infrastrukture u iznosu od 5,0 miliona € i regionalno vodosnabdijevanje u iznosu od 7,0 miliona €, kao i 

Ugovor o kreditu između Elektroprivrede Crne Gore i KfW za projekat „Zamjena filtera u TE Pljevlja i Proširenje trafostanica 

Ribarevine i Podgorica 5“ u iznosu od 15,0 miliona € (koji je efektivan od 01.01.2009. godine), u kojima se Vlada Crne Gore 

javlja kao garant. 

Iako je potpisivanje planirano za 2008. godinu, očekuje se da će Ugovor o garanciji za projekat izgradnje regionalnog 

vodovoda sa Abu Dabi fondom za razvoj, u iznosu od 15,0 miliona € i prvi kreditni aranžman sa Razvojnom bankom Savjeta 

Evrope (CEB) za projekat „Stanovi solidarnosti“, u iznosu od 5,0 miliona €, biti potpisan u toku 2009. godine. 

Depoziti Ministarstva finansija na 30. septembar 2008. godine iznose oko 195,8 miliona €, uključujući i 38.477 unci 

zlata, što je za oko 83,0 miliona € više nego na kraju 2007. godine, dok depoziti državnih fondova, prema podacima 

Centralne banke CG na 30. avgust 2008. godine iznose 69,0 miliona €. U toku je procedura revidiranja Ugovora o obavljanju 

bankarskih poslova i usluga u vezi sa sprovođenjem odluka o državnom dugu sa Centralnom bankom Crne Gore, u cilju 

efikasnijeg plasiranja depozita. Državni dug Crne Gore sa javnim preduzećima na dan 30. septembar 2008. godine iznosio 

je 1.035,3 miliona € ili 34,2% BDP-a. Iznos obaveza preduzeća u većinskom državnom vlasništvu izračunat je na osnovu 

garancija Vlade, podataka Centralne banke i podataka dostavljenih od strane preduzeća. U prethodnoj regulativi, Zakon 

o zaduživanju i upravljanju dugom javnog sektora posmatrao je isključivo dug javnog sektora, koji je, osim duga centralne 

vlade, opština i državnih fondova, uključivao i dug preduzeća u većinskom državnom vlasništvu, dok izmijenjeni opšti 

Zakon o budžetu definiše pojam državni dug u skladu sa terminologijom evropskog sistema integrisanih ekonomskih 

računa, ESA-95. 

Tabela 3.1.3.1: Visina i struktura državnog duga Crne Gore u periodu 2008-2011. godine 

OPIS 2007 Septembar 2008 Septembar 2009 Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija 

Unutrašnji dug (u mil. €) 272,4 453,9 897,9 963,5 980,6 

-„Budžetski” scenario 9,7 13,6 23,5 22,7 21,2 

-„Realni” scenario 9,7 13.6 24,2 23,5 22,0 

Inostrani dug (u mil. € ) 500,6 474,1 634,1 704,1 788,3 

-„Budžetski” scenario 17,8 14,2 13,9 11.9 10,6 

-„Realni” scenario 17.8 14.2 17,0 17,2 17,7 

Ukupan dug (u mil. €) 773,0 928,0 1.532,0 1.667,6 1.768,9 

-„Budžetski” scenario 27,5 27,8 37,4 34,6 31,8 

-„Realni” scenario 27.5 27.8 41,2 40,7 39,7 

Napomena: „Budžetski” scenario: BDP u 2007. godini 2.808 miliona €, procijenjeni BDP u 2008. godini 3.338 milina €, 

BDP u 2009. godini 3.822 milini €, u 2010. godini 4.235 miliona €, a u 2011. godini 4.625 miliona €, odnosno po stopi rasta 

BDP-a od 7% na godišnjem nivou. ”Realni” scenario: BDP u 2007. godini 2.808 miliona €, procijenjeni BDP u 2008. godini 

3.338 miliona €, BDP u 2009. godini 3.715 miliona €, u 2010. godini 4.096 miliona €, a u 2011. godini 4.452 miliona €, 

odnosno po stopi rasta BDP od 5% na godišnjem nivou. 

U tabeli 3.1.3.1 je projektovan je iznos državnog duga, na osnovu preuzetih zakonskih i ugovornih obaveza Države, u cilju 

procjene održivosti duga, iako je nerealno očekivati da će dug već u toku 2009. godine dostići navedeni iznos, prije svega 

zbog višegodišnjeg povlačenja kreditnih sredstava i procedura vezanih za rješavanje pitanja duga po osnovu restitucije. 

Procjena Odsjeka za upravljanje dugom i gotovinom je da će se u 2009. godini povećati iznos ino duga za oko 130,0 miliona 

49



€, bez finansiranja eventualnog budžetskog deficita, dok će se unutrašnji dug povećati u iznosu od oko 150,0 miliona €. 

Nominalni iznosi državnog duga u tabeli 3.1.3.1 su prikazani po „realnom” scenariju, i razlikuju se od „budžetskog” scenarija 

u projekcijama ino duga, iz kojega će se vjerovatno finansirati eventualni deficit, naime u periodu od 2009. do 2011. godine 

ino dug je uvećan za po 100 miliona €. 

U slučaju rasta BDP-a od 2,5%, nominalni iznos duga u projekcijama iz tabele 3.1.3.1 ne bi se promijenio, jer bi rebalansom 

budžeta i smanjenjem rashoda iznos neto finansiranja u cilju pokrivanja deficita ostao na nivou od 100 miliona € godišnje kao 

i u scenariju rasta BDP-a od 5%. Što se tiče učešća državnog duga po BDP, uslijed činjenice da su projekcije nominalnog duga 

rađene na osnovu ugovorenih obaveza, koje se, na osnovu dosadašnjeg iskustva, ne podudaraju sa stvarnom dinamikom 

angažovanja sredstava, smatramo da u narednom periodu ni pri manjim stopama rasta dug neće preći 40% od BDP-a. 

Grafik 3.1.3.1: Otplata duga u periodu od 2000 – 2012. godine (u milionima €) 

120,0 

100,0 

80,0 

60,0 

40,0 

Ino dug 

Domaći dug 

Ukupno 

20,0 

0,0 

2009 2010 2011 2012 

Projekcija kretanja unutrašnjeg duga u periodu od 2009. do 2011. godine, navedena u tabeli 3.1.3.1, zasnovana je na 

pretpostavkama da će dug po osnovu restitucije dostizati zakonski limit od 10% BDP-a godišnje (već u 2009. godini će 

dostići ovaj nivo, što je nerealno očekivati, jer je pretpostavka da će svi zahtjevi biti riješeni), dok će otplata ovih obaveza 

biti 0,5% BDP-a godišnje. Iznos otplate obaveze po osnovu zaostalih penzija biće 34 miliona € godišnje, i isplatiće se u 

potpunosti do 2011. godine. Predviđeno je i novo zaduženje u 2009. godini u cilju finansiranja projekata Direkcije za 

saobraćaj, za rješavanje problema uskih grla u saobraćaju. Pretpostavka je da će iznos duga lokalnih samouprava ostati 

na sadašnjem nivou, a u toku je priprema akta Ministarstva finansija kojim će se detaljnije odrediti postupak zaduživanja 

lokalnih samouprava. Otplata obaveze po osnovu devizne štednje iznositi oko 14 miliona € godišnje. Vlada je usvojila, u 

cilju smanjenja unutrašnjeg duga, Odluku o otkupu obveznica devizne štednje građana za 2016. i 2017. godini i do sada 

je otkupljeno obveznica u vrijednosti od 406.230,00 €. Ministarstvo finansija razmatra i otkup obveznica restitucije u cilju 

smanjenja unutrašnjeg duga. 

U projekciji kretanja ino duga planirana su i nova zaduženja i transferni zajmovi su projektovani u skladu sa dogovorenim 

okvirom saradnje sa međunarodnim i bilateralnim kreditorima, a sredstva će se koristiti za finansiranje projekata iz oblasti 

otpadnih voda, regionalnog vodosnadbijevanja, putne i željezničke infrastrukture i energetike. U 2010. godini predviđen 

je otpis oko 11,2 miliona € obaveza prema KfW iz Pariskog kluba povjerilaca kroz zamjenu duga za projekat otpadnih 

voda na primorju. Za razliku od prošlogodišnje projekcije, nijesmo predvidjeli prijevremenu otplatu tranše IBRD kredita, jer 

smatramo da je sa stanovišta troškova mnogo efektivniji otkup obveznica stare devizne štednje i restitucije, kojima se trguje 

sa značajnim diskontom na crnogorskom tržištu kapitala. 

U projektovanju iznosa spoljnjeg duga uključene su obaveze po osnovu neriješenih dužničkih pitanja prema Libiji, Kuvajtu, 

Češkoj i Slovačkoj i UBS banci po osnovu obveznica izdatih u okviru Londonskog kluba. Dug prema vladama ove četiri zemlje 

Crnoj Gori je pripao po osnovu raspodjele nealociranog duga (5,88% od 38% za Srbiju i Crnu Goru), i shodno Sporazumu o 

pitanjima sukcesije iz Beča 29. juna 2001. godine rješava se usaglašenim stavovima u okviru Komiteta za podjelu finansijske 

aktive i pasive bivše SFRJ. Komitet nije zasjedao više od dvije godine. Što se tiče API obveznica pokušava se naći mogućnost 

bilateralnog rješavanja ovoga pitanja, jer je kreditor, UBS banka, do skoro insistirao na multilateralnom okviru za rješenje. 

Ukupan iznos obaveze po osnovu neriješenih dužničkih pitanja vjerovatno će iznositi oko 1% BDP-a. 

U 2009., 2010. i 2011. godini dodato je po 100,0 miliona € za finansiranje eventualnog budžetskog deficita, koji se 

u narednom periodu može javiti uslijed nižeg rasta BDP-a od prethodno planiranog u makroekonomskim projekcijama, a 

50



očekujemo da će se finansiranje obezbijediti iz inostranih izvora. Odsjek za upravljanje dugom i gotovinom je već kontaktirao 

potencijalne kreditore i procjenjuje se da postoji mogućnost da se obezbijedi projektovani iznos od 100,0 miliona € za 

finansiranje deficita. Međutim, razvoj finansijske krize i njen uticaj na likvidnost i nedostatak povjerenja na kreditnom tržištu, 

posebno prema kreditorima sa špekulativnim rejtingom, onemogućavaju dostupnost pouzdanog izvora finansiranja. Navedena 

projekcija ne uključuje obaveze koje će nastati po osnovu izgradnje autoputa Bar-Boljare, kao ni druge infrastrukturne 

projekte koji nijesu definisani saradnjom sa međunarodnim finansijskim institucijama i bilateralnim kreditorima. 

Očekuje se skori završetak tendera za koncesionara za čitav autoput ili jednu dionicu, a Ministarstvo finansija radi na 

upoređivanju troškova direktnog zaduživanja i putem koncesija, kao i na izradi fiskalnog okvira za eventualno finansiranje 

autoputa. Iako je riječ o značajnom projektu, limiti određeni fiskalnim okvirom obezbijediće da finansiranje ovog projekta 

bude održivo sa stanovišta duga, prihoda i otplate duga. 

Takođe, u projekcijama duga, nije uzet u obzir eventualni rast obaveza Fonda PIO i Fonda za zdravstveno osiguranje, usljed 

negativnih demografskih kretanja strukture stanovništva. Strategija za upravljanje dugom za period 2008-2010. godine, koju 

je Vlada Crne Gore usvojila ne uzima u obzir ove eventualne obaveze koje bi u značajnoj mjeri mogle uticati na održivost 

duga, s obzirom na to da Strategija pokriva trogodišnji period. Inače, osnovni rezultat Analize održivosti duga, iz Strategije za 

upravljaje dugom 2008-2010. godine, je da je državni dug Crne Gore u principu održiv, i samo u slučaju negativnog kretanja 

BDP i budžetskog deficita u dužem roku mogu se javiti određeni problemi. 

Valutna struktura državnog duga Crne Gore je povoljna: unutrašnji dug je u eurima, dok je od ukupnog iznosa spoljnjeg 

duga dio obaveza prema Pariskom klubu servisiran u drugim valutama (oko 26% duga u USD i oko 3% u ostalim), kao i 

obaveze po osnovu IDA kredita (u SDR). Kamatna struktura je takođe povoljna jer oko 77% iznosa spoljnjeg duga ima fiksnu 

kamatnu stopu i kreće se od 2% do 5,8%, dok je u okviru unutrašnjeg duga kamatna stopa 2% kod obaveza po osnovu 

restitucije i devizne štednje, i već je uračunata u nominalni iznos duga. Krediti kod domaćih banaka su trenutno najskuplji 

i Ministarstvo finansija je već realizovalo značajan dio otkupa ovih kredita i planira se nastavak otkupa i u toku naredne 

godine. Prijevremeni otkup kredita je dio mjera Vlade za poboljšanje likvidnosti bankarskog sektora a u skladu sa Zakonom 

o mjerama zaštite bankarskog sektora koji je nedavno usvojen u Skupštini. 

Glavni izazov kod upravljanja dugom će stoga biti integrisanje poslova vezanih za dug sa raspoloživom gotovinom, 

projekcije kretanja gotovine i identifikovanje alternativnih načina zaduživanja Države. Pozajmice od međunarodnih finansijskih 

institucija će biti jedan od izvora finansiranja projekata u skladu sa investicionim planovima Vlade Crne Gore (Vlada), ali u cilju 

izbjegavanja stvaranja viška gotovine, treba ispitati načine za smanjivanje već planiranih pozajmica i finansiranje projekata 

iz raspoloživih sredstava. Ne očekuje se da će biti komercijalnih pozajmica putem izdavanja obveznica i drugih dugoročnih 

državnih papira, dok treba nastaviti aktivnosti otkupa duga uslijed budžetskog suficita. Emitovanje državnih papira moguće 

je u slučaju refinansiranja odnosno otkupa duga. 

Što se tiče uticaja globalne finansijske krize na trošak zaduživanja, s obzirom na to da su glavni izvor finansiranja Crne 

Gore međunarodne finansijske institucije, koje u skladu sa svojim kreditnim rejtingom (AAA) pozajmljuju sredstva na 

tržištu kapitala po najpovoljnijim uslovima i proslijeđuju ih Crnoj Gori uz maržu do maksimalno 1%, smatramo da se trošak 

finansiranja Države neće značajnije povećati. Međutim, međunarodne finansijske institucije dodjeljuju kreditna sredstva 

samo za određene projekte i problemi se mogu javiti, kao što je već navedeno, u slučaju potrebe finansiranja tekuće potrošnje 

Države. 

3.1.4 Budžetske implikacije glavnih strukturnih reformi 

Nastavak procesa privatizacije 

Primici od privatizacije i prodaje imovine u 2009. godini planirani su u iznosu od 35 miliona €. Planirani iznos primitaka 

po osnovu prodaje vojne imovine iznosi 3 miliona €, a ostatak se odnosi na prihod od planirane prodaje imovine i akcija koje 

država posjeduje u preduzećima: Institut Simo Milošević Igalo – 20 miliona €, Jadransko brodogradilište Bijela – 4 miliona 

€, Duvanski kombinat, AD Podgorica – 2 miliona €, Institut crne metalurgije – 2 miliona €, NIP Pobjeda – 3 miliona € i 

Mljekara »Zora« Berane – 1 miliona €. Politika privatizacije u 2009. godini zavisiće od efekata globalne krize na Crnu Goru, 

što nije uzeto u obzir u toku pripreme budžeta za 2009. godinu, pa ni u oblasti privatizacije. Pitanje je da li će budžetski plan 

prihoda od privatizacije biti ostvaren u novonastaloj situaciji, uzevši u obzir da ni u prethodnoj godini, u značajno povoljnijoj 

investicionoj klimi, nije bio do kraja ostvarivan. 

Eliminisanje biznis barijera 

Direktni budžetski rashodi za eliminisanje biznis barijera planirani na nivou Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća 

Zakonom o budžetu za 2009. godinu iznose 153.333 € a odnose se na sistemsko preispitivanje svih propisa kojima se 

reguliše privreda kako bi se eliminisali suvišni, nefunkcionalni i zastarjeli propisi, skratili rokovi u kojima organi uprave 

postupaju po zahtjevu stranaka, te smanjili troškovi koji po tom osnovu opterećuju privredne subjekte. 

51



Osim toga, od 1. januar 2009. godine ukida se Naknada za korišćenje građevinskog zemljišta što za cilj ima smanjenje 

opterećenja za investitore. Neto efekat primjene ove mjere je oko 23 miliona €, što je značajna olakšica, ali istovremeno i 

smanjenje prihoda lokalne samouprave za isti iznos u narednoj godini. Jedan dio nedostatka ovih prihoda lokalne samouprave 

će vjerovatno nadomjestiti kroz značajnije razrezivanje i sprovođenje naplate poreza na imovinu, koji je zakonski definisan u 

vrlo fleksibilnom rasponu. 

Unapređenje putne infrastrukture i drumskog saobraćaja 

Tabela 3.1.4.1: Kapitalnim budžetom za 2009. godinu planirano je da se preko Direkcije 

za saobraćaj realizuju sljedeći projekti: 

Opis 

Iznos 

Direkcija za saobraćaj 94,6 mil € 

Put Risan-Grahovo-Žabljak 5,5 mil € 

Održavanje državnih puteva 22,0 mil € 

Rekonstrukcija puta Boan-Bukovica 1,5mil € 

Projektovanje Jadransko-jonskog autoputa 1,0 mil € 

Rješavanje uskih grla na saobraćajnoj mreži Crne Gore 23,4 mil € 

Treće trake na magistralnim putevima 7,0 mil € 

Izrada projekta auto-puta Bar-Boljari, dionica Mateševo-Andrijevica, zaobilaznica Podgorica i eksproprijacija zemljišta 23,5 mil € 

Održavanje željezničke infrastructure 9,7 mil € 

Prekategorizacija puteva i izgradnja raskrsnica 1,0 mil € 

Povećanje zaposlenosti i izmjena zakonske regulative na tržištu rada 

U okviru programa »Posao za vas«, čija je svrha povećanje zaposlenosti u nerazvijenom centralnom i sjevernom dijelu Crne 

Gore, a prvenstveno usmjerenom socijalno ugroženim kategorijama stanovništva, budžetom za 2009. godinu opredijeljena 

su sredstva od 18,5 miliona €. 

Od 1. januara 2009. godine stupa na snagu novi Zakon o zapošljavanju i radu stranaca, na osnovu koga treba da se izrade 

i usvoje tri podzakonska akta, kojima će se preciznije propisati procedure i sistemski uskladiti zapošljavanje stranaca u Crnoj 

Gori. Neto pozitivni efekat na budžet Crne Gore po osnovu nove regulative u 2009. godini se procjenjuje na 18 miliona €. 

Korišćenje pretpristupnih fondova EU 

Sa aspekta korišćenja pretpristupnih fondova, neophodno je izvršiti izmjene zakona o budžetu, kojim bi se IPA sredstva 

integrisala u nacionalni budžet i na taj način omogućilo kvalitetnije praćenje korišćenja ovih sredstava. IPA sredstva nisu 

uključena u budžet za 2009. godinu, ali se očekuje da budu uključena u budžet za 2010. godinu. Da bi se uspostavila 

odgovarajuća operativna struktura za prve četiri komponente IPA-e, Nacionalni fond i operativna struktura za koordinaciju 

programiranja, planirana su budžetska sredstva u 2009. godini u iznosu od 0,3 miliona €. 

3.2. KVALITET JAVNIH FINANSIJA 

U skladu sa ciljevima i smjernicama ekonomske politike u periodu 2009-2011. godine predviđeno je smanjenje fiskalnog 

opterećenja za privredu i građane smanjenjem poreskih stopa i stopa na doprinose, nastavak implementacije Kapitalnog 

budžeta i potpuna implementacija Programskog budžeta i početak implementacije Srednjoročnog okvira budžetske potrošnje. 

Istovremeno, nastaviće se isplata obaveza po osnovu stare devizne štednje, obaveza po osnovu restitucije i otplata dugova 

međunarodnim finansijskim institucijama. 

U cilju što transparentnijeg i efikasnijeg sistema javnih finansija izmijenjeni su i dopunjeni »organski« Zakon o budžetu i 

Zakon o finansiranju lokalne samouprave. Takođe je izmijenjen i dopunjen Zakon o javnom dugu koji je postao integralni dio 

»organskog« zakona o budžetu. 

Fiskalne reforme započete u 2007. godini biće završene 2010. godine, a odnose se na snižavanje stopa poreza na 

dohodak fizičkih lica i stopa doprinosa na obavezno socijalno osiguranje čime će Crna Gora mjereno po ovim parametrima 

postati najkonkurentnija u regionu. Snižavanjem navedenih stopa obaveza na bruto zarade doći će do značajnog povećanja 

52



neto zarada kako do povećanja životnog standarda zaposlenih tako i do rasterećenja privrede. Istovremeno, bruto zarade će 

rasti po stopi projektovane inflacije što neće ugroziti fiskalnu održivost budžeta. 

Srednjoročnim okvirom javne potrošnje 2009-2011. godine predviđen je rast svih tekućih izdataka u skladu sa 

projektovanom stopom inflacije što će dovesti do pada njihovog učešća u BDP-u. Naglasak će se staviti na povećanje 

kapitalnih investicija budžeta CG i lokalne samouprave koji neće biti niži od stope nominalnog rasta BDP-a. Time će se 

obezbijediti relativan pad tekuće javne potrošnje u ukupnoj, a povećanje kapitalne potrošnje. Izgradnjom infrastrukture će se 

obezbijediti povoljniji uslovi za rast i razvoj ukupne ekonomije. 

3.3. INSTITUCIONALNI OKVIR JAVNIH FINANSIJA 

Usvajanjem Zakona o izmjenama i dopunama zakona o budžetu, sa dijelom koji se odnosi na upravljanje dugom 

i gotovinom, uključujući garancije i kredite, Zakon o zaduživanju i upravljanju dugom javnog sektora prestao je da važi. 

Glavne odredbe novog zakona koje se tiču zaduživanja i upravljanja dugom i gotovinom su da će Vlada odlučivati o uzimanju 

pozajmica i davanju garancijama u skladu sa godišnjim zakonima o budžetu, a odluke o pozajmicama i garancijama biće u 

obliku okvirne odluke koja će obuhvatati sve pozajmice koje treba da se realizuju u toku godine i pojedinačno odobravanje 

neće biti potrebno za svako pojedinačno zaduživanje. Država može da uzima pozajmice do nivoa godišnjeg zaduživanja, u 

cilju finansiranja rashoda Državnog budžeta u skladu sa godišnjim zakonom o budžetu, otkupa državnog duga, održavanja 

likvidnosti, zaštite od rizika stupanjem u svop ugovore i ugovore o kupovini derivata, finansiranja drugih potreba u skladu sa 

zakonom. 

Izmijenjenim Zakonom o budžetu predviđeno je da Ministar finansija potpisuje ugovore i druga akta o pozajmicama 

države, tj. izdavanju garancija, dok Ministarstvo finansija vodi evidenciju o pozajmicama države i podmiruje obaveze po 

osnovu pozajmica, tj. upravlja državnim dugom u skladu sa zakonom i smjernicama iz Strategije za upravljanje dugom. Cilj 

zaduživanja i upravljanja dugom je da se finansiraju rashodi državnog budžeta uz minimiziranje troškova duga, uzimajući 

u obzir relevantne rizike. Ministarstvo finansija može investirati slobodna sredstva sa Konsolidovanog računa Trezora u: 

depozite kod Centralne banke Crne Gore (CBCG) ili druge banke sa niskim kreditnim rizikom u eurima ili drugoj valuti i 

u državne hartije od vrijednosti ili druge vrste hartija od vrijednosti sa niskim kreditnim rizikom u eurima ili drugoj valuti. 

Krajnji korisnici garancija i transfernih kredita će plaćati naknadu za rizik, u iznosu od 0,5% garancije ili kredita. Vlada, na 

prijedlog Ministarstva finansija, utvrđuje osnove pregovaranja i zaključivanja ugovora o kreditima za koje se izdaje garancija. 

Ministarstvo finansija dostavlja Vladi izvještaj o pregovorima o kreditu zajedno sa tekstom ugovora o kreditu. Ministarstvo 

finansija vodi evidenciju i prati poravnanje obaveza po osnovu izdatih garancija i transfernih kredita. Garancije i transferni 

krediti se daju u skladu sa smjernicama iz Strategije za upravljanje dugom. Jedinice lokalne samouprave mogu uzimati 

dugoročne pozajmice i izdavati garancije u okviru ukupnog ograničenja utvrđenog zakonom uz prethodno odobrenje Vlade. 

Vlada može razmatrati ukupnu makroekonomsku situaciju prije izdavanja odobrenja. Javna preduzeća koja je osnovala 

država ili jedinica lokalne samouprave i pravna lica čiji je većinski vlasnik država mogu uzimati pozajmice samo uz odobrenje 

Vlade, a na predlog Ministarstva finansija. 

Strategijom za upravljanje dugom definiše se opšti program pozajmica za trogodišnji period, smjernice za utvrđivanje rizika 

za uzimanje pozajmica, smjernice za upravljanje dugom, upravljanje gotovinom i upravljanje garancijama i pozajmicama i 

druga pitanja od značaja za upravljanje dugom. 

Obezbijeđeno je funkcionisanje održivog zdravstvenog i penzijskog sistema kroz integrisanje vanbudžetskih fondova u 

sistem državnog Budžeta – od 2008. godine primici i izdaci 5 vanbudžetskih fondova planiraju se kao sastavni dio budžeta 

Države. Na taj način poboljšana je transparentost budžeta i kontrola trošenja budžetskih sredstava, a istovremeno i 

likvidnost. 

Izmjenama Zakona o budžetu izmijenjen je i budžetski kalendar u smislu da su promijenjeni rokovi za pripremu budžeta, 

pooštrena je kontrola pripreme budžeta lokalne samouprave i izmijenjen član zakona koji sed tiče metodologije obračuna 

gotovinskog deficita/suficita, u skladu sa GFS M2001 metodologijom Međunarodnog monetarnog fonda. Takođe, u toku je 

priprema novog Zakona o kontroli državne pomoći, usklađenog sa EU regulativama. Usvajanje pomenutog zakona očekuje 

se u prvom kvartalu 2009. godine. Usvojene su i Izmjene i dopune zakona o internoj finansijskoj kontroli (reviziji), kojima se 

predviđa formiranje posebnih jedinica interne revizije u resornim ministarstvima. 

Izmjenama i dopunama Zakona o finansiranju lokalne samouprave, promijenjena je struktura raspodjele zajedničkih 

prihoda između budžeta Države i budžeta opština. Naime, udio opština je porastao i to u raspodjeli Poreza na dohodak 

sa 80:20 u korist centralnog budžeta na 79:21. što je još važnije, struktura raspodjele Poreza na promet nepokretnosti je 

promijenjena sa 50:50 na 70:30 u korist budžeta opština. Takođe je ukinuta naknada za korišćenje građevinskog zemljišta, 

kao dodatno smanjenje opterećenja na investitore. 

53



Izmjenama i dopunama Zakona o zapošljavanju i radu stranaca izjednačena su rezidentna i nerezidentna lica u smislu 

plaćanja poreza i doprinosa. Naime, do sada su poslodavci koji su zapošljavali nerezidente bili u obavezi da Zavodu za 

zapošljavanje plaćaju taksu u iznosu od 2,5 € dnevno po zaposlenom, bez obaveze plaćanja doprinosa na teret poslodavca, 

a zaposleni nerezidenti nisu bili u obavezi da plaćaju porez na dohodak, opštinski prirez i doprinose na teret zaposlenog. 

Izmjenom regulative, počevši od 2009. godine, poslodavci neće biti stimulisani da zapošljavaju nerezidente zbog manjih 

obaveza što će uticati na smanjenje nezaposlenosti u Crnoj Gori. Osim toga, po osnovu naplate poreza i doprinosa na zarade 

nerezidenata, očekuje se povećanje prihoda Budžeta CG od oko 18 miliona €. 

54

STRUKTURNE REFORME



Nakon postizanja makroekonomske stabilnosti i ulaska u fazu ekonomskog rasta, Crna Gora je kroz više programa i 

strategija definisala i započela primjenu strukturnih reformi kojima bi privredni rast ubrzala i učinila održivim u dugom 

roku. 

Usvajanje Zakona o radu i regulative kojom se definiše tretman rada nerezidenata stvoreni su uslovi za fleksibilnije i 

konkurentnije tržište rada, a time i za povećanje produktivnosti. Smanjenje poreza i doprinosa takođe se stvaraju uslovi 

za konkurentniju privredu i ubrzanje procesa restrukturiranja kompanija. Uz ove politke posebno se izdvajaju mjere na 

eliminisanju biznis barijera. 

Reformama u oblasti energetike, kao i trasiranim putem ka tržišnim cijenama električne energije otvaraju se mogućnosti 

za značajna ulaganja u energetski sektor kroz strateška partnerstva sa postojećom kompanijom i nove velike projekte. 

Projekti restrukturiranja velikih infrastrukturnih preduzeća (Luka Bar, Željeznica...) treba da ove kompanije učine efikasnijim 

i spremnijim za strateška partnerstva sa privatnim sektorom, odnosno privatizacije. 

Posebno je značajan napor koji se ulaže na poboljšanju infrastrukture. U prvom redu saobraćajne, a posljednjih godina 

intenzivno se radi na poboljšanju vodosnadbijevanja, snadbijevanja Električnom energijom, tretmanu otpada i otpadnih 

voda. Informatičko društvo je poseban izazov kojem će se posvetiti pažnja narednih godina. 

Sve ove aktivnosti bi trebalo podsticajno da djeluju na nastavak značajnih privatnih investicionih aktivnosti, i u uslovima 

globalne ekonomske krize. Time će se u srednjem i dugom roku stvoriti osnove konkurentne tržišne privrede i povećanja 

blagostanja građana Crne Gore kroz održive stope ekonomskog rasta. 

56 

4.1 SEKTOR PREDUZEĆA 

4.1.1 Privatizacija 

Proces privatizacije u Crnoj Gori je u finalnoj fazi. Do sada je privatizirano više od 85% kapitala preduzeća. U Sektoru 

telekomunikacija privatizacija je izvršena u 2005. godini. Privatizacija velikih industrijskih preduzeća (Kombinat aluminijuma 

Podgorica i Željezara Nikšić) je obavljena u cjelini u 2005. i 2006. godini. Privatizacija bankarskog sektora je takođe uglavnom 

završena 2005. godine, uz prodaju zaostalih vlasničkih učešća od približno 1% u pet crnogoskrih banaka tokom 2007. i 

2008. godine. Privatizacija u sektoru turizma je uglavnom izvršena u periodu 2001-2007. godine. Većina neprivatizovanih 

kompanija su od strateškog značaja za crnogorsku ekonomiju u oblasti kompleksnih sektora energetike, saobraćaja, turizma, 

itd. Efekti privatizacije preostalog državnog vlasništva treba da doprinesu postizanju boljih ekonomskih efekata u privredi i 

jačanju konkurentnosti zemlje. 

Osnovni ciljevi privatizacije definisani u Planu privatizacije za 2008. godinu uključuju povećanje konkurentnosti i efikasnosti 

funkcionisanja privrednih društava u Crnoj Gori, podsticanje inostranih ulaganja i preduzetništva u svim oblastima, povećanje 

zaposlenosti i poboljšanje životnog standarda. Glavni metod privatizacije tokom 2008. godine je bio javni tender. Osim prodaje 

akcija i imovine putem javnog tendera, privatizacija kompanija se obavlja i prodajom akcija i imovine putem javne aukcije, 

prodajom akcija na tržištu kapitala i prodajom imovine insolventnih društava u stečajnom postupku. 

Tokom 2008. godine obavljene su sljedeće konkretne aktivnosti na privatizaciji kompanija: 

- Obavljene su aktivnosti na pripremi obnovljenog javnog tendera za prodaju većinskog paketa akcija u kompaniji 

„Jadransko brodogradilište“ AD Bijela. Nakon objavljivanja javnog tendera, u predviđenom roku pristigla je jedna ponuda. 

- Obavljene su aktivnosti na pripremi javnog tendera za prodaju većinskog paketa akcija u kompaniji „Zora“ Berane. Javni 

tender za podnošenje ponuda zainteresovanih investitora je otvoren do 27. februara 2009. godine. 

- Započeta je priprema tendera za prodaju pet malih hidroelektrana u vlasništvu “Elektroprivrede Crne Gore” AD Nikšić. 

- Priprema i realizacija javnog tendera za prodaju većinskog paketa akcija u kompaniji AD „Polimka“ Berane je uspješno 

okončana, potpisivanjem ugovora o kupoprodaji sa investitorom.



- Aktivnosti na realizaciji javnih tendera za prodaju većinskih paketa akcija u kompanijama Novinsko-izdavačko i grafičko 

preduzeće „Pobjeda“ AD Podgorica i Institut „Dr Simo Milošević“ AD Igalo su u fazi pregovora sa odabranim investitorima. 

Takođe, realizacija javnog tendera za prodaju većinskog paketa akcija u kompaniji „Montepranzo-Bokaprodukt” AD Tivat, sa 

planiranom realizacijom green field projekta za razvoj «Golf resort» kompleksa, započete tokom 2007. godine, je takođe u 

završnoj fazi. Očekuje se uspješno okončanje procesa privatizacije u ovim kompanijama, zaključivanjem ugovora o prodaji, 

uz obavezu realizacije značajnih investicija od strane kupaca akcija. 

- Pokrenuta privatizacija u kompaniji Elektroindustrija „OBOD“ AD Cetinje nakon dva neuspjela javna tendera, uslijed 

izostanka interesovanja investitora, će biti nastavljena prodajom aktive u stečajnom postupku. 

- Aktivnosti na pripremi obnovljenog javnog tendera za prodaju 100% vlasničkog udijela u društvu sa ograničenom 

odgovornošću „Duvankomerc“ Podgorica, su u završnoj fazi . Objavljivanje javnog poziva za učešće na tenderu se očekuje 

tokom januara 2009. godine. 

- Započeta je priprema javnih tendera za prodaju većinskih paketa akcija u kompanijama „Duvanski kombinat“ AD 

Podgorica, AD „Marina“ Bar i „Barska plovidba“ AD Bar. 

- Nastavljen je proces privatizacije najveće osiguravajuće kuće u Crnoj Gori - „Lovćen osiguranja“ AD, prodajom manjinskog 

paketa akcija u vlasništvu Države i državnih fondova na berzi. 

- Priprema postupka dokapitalizacije nacionalne kompanije u sektoru energetike „Elektroprivreda Crne Gore“ AD Nikšić. 

Shodno planranom konceptu dokapitalizacije, vlasničko učešće u kompaniji „Elektroprivreda Crne Gore“ AD Nikšić će biti 

ponuđeno strateškim privatnim investitorima u javnoj proceduri. 

- Priprema međunarodnih tendera za valorizaciju atraktivnih turističkih lokacija u Crnoj Gori, započeta tokom 2007. 

godine, nastavljena je i u 2008. godini. Planirani projekti u pripremi, previđaju kreiranje koncepta razvoja uz definisanje 

smjernica za ulaganja potencijalnih investitora, za sljedeće ekskluzivne turističke lokacije: Buljarica, Jaz i Ada Bojana, 

Velika Plaža, Valdanos i Ostrvo cvijeća, Kumbor, Trašte i Bigova. U ovom domenu izvršene su aktivnosti na pripremi 

objavljivanju javnih tendera za lokalitete „Mediteran“, Žabljak, “Bigovo – Trašte”, Kotor i „Valdanos“ – Ulcinj i »Njivice 

- ušće Sutorine“, Herceg Novi . Privatizacija u ovoj oblasti će se realizovati kroz postojeće privatizacione modele kao 

i kroz nove modele (privatno-javno partnerstvo kroz dugoročan zakup), i uz intezivnu komunikaciju sa potencijalnim 

investitorima. 

- Priprema procesa prestrukturiranja i privatizacije kompleksnih privrednih subjekata u domenu transporta je takođe 

intezivirana tokom 2007 i 2008. godine. Prema usvojenim strategijama započete su aktivnosti na pripremi restrukturiranja 

i procesa privatizacije u kompanijama u sektoru transporta: „Željeznica Crne Gore“ AD Podgorica i „Luka Bar“ AD Bar, 

uz uspostavljanje tzv. „Landloard modela“ luka u Crnoj Gori. U toku su aktivnosti na implementaciji usvojene strategije 

restrukturiranja nacionalne avio kompanije Montenegro Airlines doo Podgorica. Aktivnosti su usmjerene na stvaranje 

preduslova za revitalizaciju saobraćajne infrastrukture i pomorske privrede i budući razvoj kompanija uz poboljšanje 

konkurentske pozicije i na širem transportnom tržištu. 

- Planirana realizacija značajnih projekata primjenom modela javno-privatnog partnerstva i dodjelom koncesija na 

korišćenje ključne infrastrukture u domenu transporta (projekti restrukturiranja Aerodroma Crne Gore, Zeljeznica Crne 

Gore, Luke Bar, itd.) će, pored pozitivnih ekonomskih efekata u odnosnim sektorima, ograničiti buduće direktne prihode 

Vlade CG po osnovu privatizacije. Ipak, indirektni pozitivni efekti projekata na poreske prihode Budžeta, posebno zbog 

dugoročnog karaktera, su prepoznati kao stabilna osnova za finansiranje budućih kapitalnih projekata iz budžetskih 

izvora. 

Jedan od zadataka Savjeta za privatizaciju u 2008. godini jeste i iniciranje normativnih rješenja iz oblasti svojinskopravnih 

odnosa, s kojima bi se prevazišli mnogi problemi koji se odnose na imovinu, posebno rješavanje tretmana zemljišta 

u privatizovanim kompanijama. 

U 2009. godini, prema godišnjem Planu privatizacije, utvrđenom od strane Savjeta za privatizaciju, predviđene su sljedeće 

konkretne aktivnosti u domenu privatizacije: 

- Nastavak aktivnosti na realizaciji objavljenih javnih tendera za prodaju većinskih u sljedećim paketa akcija kompanijama: 

Jadransko brodogradilište“ AD Bijela, Novinsko-izdavačko i grafičko preduzeće „Pobjeda“ AD Podgorica , „Montepranzo- 

Bokaprodukt“ AD Tivat, Institut „Dr Simo Milošević“ AD Igalo i »Zora« AD Berane. 

- Nastavak i realizacija aktivnosti na pripremi javnih tendera za prodaju većinskih paketa akcija u kompanijama: „Duvanski 

kombinat“ AD Podgorica , AD „Marina“ Bar i „Barska plovidba“ AD Bar, i na pripremi javnog tendera za prodaju pet malih 

hidroelektrana u vlasništvu »Elektroprivrede Crne Gore« AD Nikšić. 

57



- Nastavak aktivnosti na pripremi i realizaciji postupka dokapitalizacije kompanije „Elektroprivreda Crne Gore“ AD 

Nikšić. 

- Realizacija aktivnosti na pripremi javnih tendera za prodaju većinskih paketa akcija u kompanijama: Hotelsko turističko 

preduzeće „Budvanska rivijera“ AD Budva, Hotelsko turističko preduzeće „Ulcinjska rivijera“ AD Ulcinj, i „Institut crne 

metalurgije“ AD Nikšić. 

- Pokretanje procesa privatizacije, u skladu sa usvojenim programima restrukturiranja, u kompanijama: „Luka Bar“ AD 

Bar, „Željeznice Crne Gore“ AD Podgorica, „Montenegro airlines“ AD Podgorica, i „Pošta Crne Gore“ DOO Podgorica. 

- Nastavak započetih aktivnosti na realizaciji javnih tendera za valorizaciju vojno-turističkih kompleksa za lokalitete 

„Mediteran“, Žabljak, “Bigovo – Trašte”, Kotor i „Valdanos“, Ulcinj, ostrvo „Mamula“, skladište Rakite i kasarna „Orjenski 

bataljon“ – Kumbor. 

- Nastavak započetih aktivnosti i priprema i realizacija javnih procedura za odabir investitora za implementaciju 

projekata valorizacije ekskluzivnih turističkih lokaliteta: „Ada Bojana“, „Velika plaža“, „Njivice“, „Utjeha“, „Buljarica“ i 

„Jaz“. 

Kako je navedeno u dijelu fiskalnih implikacija strukturnih reformi, ukupni primici od privatizacije i prodaje imovine u 

2009. godini planirani su u iznosu od 35 miliona € (za detaljnije pogledati pomenuti dio). 

58 

4.1.2 KONKURENCIJA, DRŽAVNA POMOĆ I JAVNE NABAVKE 

4.1.2.1 Konkurencija 

Usvajanjem Izmjena i dopuna Zakona o zaštiti konkurencije (Sl. list RCG, br. 37/07) stvorene su institucionalne 

pretpostavke za osnivanje Uprave za zaštitu konkurencije kao operativno nezavisnog tijela za zaštitu konkurencije 

(Uredba o dopunama Uredbe o načinu i organizaciji rada državne uprave, Sl. list RCG br. 06/07, koja je stupila na 

snagu 24.11.2007. godine). Uprava je preuzela poslove na zaštiti konkurencije od Odsjeka za zaštitu konkurencije u 

Sektoru za unutrašnju trgovinu i konkurenciju u okviru Ministarstva za ekonomski razvoj. Time su se obezbijedili evropski 

principi regulative na području konkurencije, što je riješenje koje je usaglašeno sa EU u fazi pregovora o stabilizaciji i 

pridruživanju. 

Podjela nadležnosti između Uprave za zaštitu konkurencije i Ministarstva za ekonomski razvoj je izvršena Izmjenama 

i dopunama zakona o zaštiti konkurencije. Nadležnosti Uprave za zaštitu konkurencije su da: prati konkurenciju na 

tržištu uopšte i tržištima pojedinih privrednih sektora; odobrava izuzeća od zabrane pojedinih sporazuma i odobrava 

koncentracije učesnika, pod propisanim uslovima i rješava u drugim pitanjima za koje je po ovom zakonu nadležna; 

rješava u postupku utvrđivanja povreda konkurencije propisanih ovim zakonom; preduzima mjere prema učesnicima i 

udruženjima učesnika za učinjene povrede konkurencije ili radi njihovog sprječavanja, prestanka već nastale povrede 

i otklanjanja štetnih posljedica po učesnike i potrošače; analizira stanje na tržištu sa stanovišta slobodne i efikasne 

konkurencije i o utvrđenom stanju podnosi izvještaj Ministarstvu; priprema stručne osnove za izradu podzakonskih 

akata, primjene evropskih i drugih međunarodnih standarda i instrumenata iz oblasti zaštite konkurencije; uspostavlja 

međunarodnu saradnju sa ovlašćenim organima drugih zemalja i međunarodnim organizacijama; objavljuje statističke 

podatake iz oblasti zaštite konkurencije i dr. 

Ministarstvo je u okviru svojih nadležnosti zadržalo poslove predlaganja politike zaštite i razvoja konkurencije, praćenje 

sprovođenja politike zaštite i razvoja konkurencije, donošenje propisa za sprovođenje zakona i utvrđivanje metoda istraživanja 

konkurencije. 

Strategija politike konkurencije usvojena je na sjednici Vlade Crne Gore 19. juna 2008. godine, kojom je definisano stanje 

u oblasti konkurencije, ciljevi i prioriteti i način njihovog postizanja, kao i potrebni resursi za efikasno sprovođenje pravila o 

konkurenciji. Krajnji cilj je potpuna harmonizacija konkurencije i državnih odredbi sa Acquis-jem i efikasna implementacija 

ovih pravila kroz funkcionalnost nezavisnih nadležnih organa. 

U drugom kvartalu 2009. godine biće donijet novi Zakon o zaštiti konkurencije, koji će biti u potpunosti usklađen sa 

uredbama EK: Council Regulation (EC) 32003R0001, Council Regulation (EC) 32004R0139, Regulation 31965R0019, 

Council Regulation (EC) 31999R1215, Commission Regulation (EC) 31999R2790, Commission Regulation (EC) 

32002R1400. Harmonizacija podzakonskih akata sa Novim Zakonom o zaštiti konkurencije, planirana je za I kvartal 

2010. godine. Harmonizacija će zavisiti od analize budućeg potrebnog broja podzakonskih akata u cilju izbjegavanja 

nepotpune ili suvišne regulacije. Analiza će obuhvatiti i evaluaciju potreba (podnošenja zahtjeva i izdavanja rješenja) za 

podjelu pojedinačnih izuzeća i analizu radnji, koje potpadaju pod blok izuzeća, kao i uslova za podnošenje zahtjeva za 

odobrenje koncentracije.



Nakon usvajanja Novog Zakon o zaštiti konkurencije osnovaće se Agencija za zaštitu konkurencije (operativo 

nezavisnog tijela) u toku 2009. godine. Formiranjem Agencije za zaštitu konkurencije prestaće sa radom Uprava za zaštitu 

konkurencije. 

Agencija će pored kontrole koncentracija i neoperativnih radnji za postizanje višeg stepena kulture konkurencije, seminari, 

obuke, okrugli stolovi (Competition Advocacy), posebnu pažnju posvetiti: (i) evaluaciji rada, analizi riješenih slučajeva 

(kvantitativna i vremenska analiza), sa potrebnim preporukama za poboljšanje, u cilju postizanja veće efikasnosti, (ii) obuci 

sudija i zaposlenih u sektorskim regulatorima, (iii) obezbeđenju uslova za otkrivanje povreda pravila konkurencije, naročito 

prećutnih dogovora i zloupotrebe dominantnog položaja, za šta će se obezbijediti uslovi uvođenjem “Leniency programa” 

(utvrđivanje povrede prava konkurencije – nadležnost EK). 

Fiskalni efekti politike državnih pomoći. Planirani direktni budžetski rashodi povezani sa implementacijom novog 

Zakon o zaštiti konkurencije, to jest osnivanje Agencije za zaštitu konkurencije (operativo nezavisnog tijela) te harmonizacija 

podzakonskih akata sa novim Zakonom o zaštiti konkurencije iznose 167 586 EUR u 2008. godini, 138 118 € u 2009. 

godini, 259 220 € u 2010. godini i 295 687 € u 2011. godini. 

4.1.2.2 Državna pomoć 

Za politiku kontrole državne pomoći nadležno je Ministarstvo finansija. Zakonom o kontroli državne podrške i pomoći 

(„Službeni list RCG”, broj 26/07), uređeni su opšti uslovi za dodjelu, kontrolu dodjele i korišćenja, odobravanje i povraćaj 

državne podrške i pomoći, u cilju primjene principa tržišne ekonomije, očuvanja konkurencije i ispunjenja međunarodno 

preuzetih obaveza. Uredbom o bližim kriterijumima, namjeni i uslovima dodjele državne podrške i pomoći („Službeni list CG”, 

broj 13/08) i Uredbom o načinu i postupku podnošenja i sadržaju potrebne dokumentacije za prethodnu i naknadnu kontrolu 

državne podrške i pomoći („Službeni list CG”, broj 13/08), koje su usvojene u februaru 2008. godine, na detaljan način su 

uređeni uslovi i postupak za dodjelu državne podrške i pomoći. 

Donošenjem navedenih propisa stvorene su pravne pretpostavke za rad Komisije za kontrolu državne podrške i pomoći, 

koja je zvanično počela sa radom u martu 2008. godine. 

Zadatak Komisije je da razmatra, ocjenjuje i odobrava predloge državne podrške i pomoći, koje podnosi davalac, kao i da 

vrši kontrolu dodjele i korišćenja državne podrške i pomoći. Takođe, Komisija ima obavezu da pripremi Godišnji izvještaj o 

kontroli državne podrške i pomoći (Zakon o kontroli državne podrške i pomoći, “Službeni list RCG”, broj 26/07, i Pravilnik o 

sadržaju godišnjeg izvještaja o kontroli državne podrške i pomoći, “Službeni list CG”, broj 07/08). Stručne, administrativne i 

tehničke poslove za Komisiju, shodno odredbama člana 8 Zakona o kontroli državne podrške i pomoći, u okviru Ministarstva 

finansija obavlja jedinica za državnu pomoć. Na ovim poslovima trenutno rade četiri službenika. Tehničku pomoć u kreiranju 

pravnog i institucionalnog okvira za državnu pomoć pruža TRIM MNE, Projekat Evropske unije kojim upravlja Delegacija 

Evropske Komisije u Crnoj Gori. U okviru navedenog projekta organizovano je više seminara u zemlji i inostranstvu na temu 

državne pomoći. 

Tekuća i buduća usmjerenja i mjere ekonomske politike na području državnih pomoći idu u smjeru daljeg usaglašavanja 

propisa sa acquis-om, jačanja administrativnih kapaciteta, i izrade šeme državne pomoći (na državnom i lokalnom nivou), u 

cilju stvaranja uslova za potpunu primjenu metodologije Evropske unije u oblasti izvještavanja. Godišnji izvještaj o kontroli 

državne podrške i pomoći u Crnoj Gori u 2007. godini se radio po novoj metodologiji, koja obezbijeđuje sveobuhvatniju izradu 

popisa državne pomoći, dijeli državne pomoći prema primarnim ciljevima dodjele, na horizontalnu, sektorsku i regionalnu 

državnu pomoć. Metodologija upotrijebljena u izveštaju za 2007. godinu ipak nije u potpunosti primijenila metodologiju 

Evropske unije, s obzirom da se državna pomoć još uvek ne notificira kao: (i) šema državne pomoći, koja predstavlja skup svih 

akata na osnovu kojih se državna pomoć dodjeljuje korisnicima koji nijesu unaprijed poznati, i (ii) individualna državna pomoć, 

koja se na osnovu pojedinačnog akta dodjeljuje unaprijed poznatom korisniku. Navedeno će biti realizovano eksplicitnom 

primjenom Zakona i pratećih podzakonskih akata, kojima je uspostavljen pravni osnov za potpunu primjenu metodologije 

Evropske unije u oblasti izvještavanja. 

Fiskalni efekti politike državnih pomoći. Prema Godišnjem izvještaju o kontroli državne podrške i pomoći u Crnoj Gori 

u 2007. godini, koji je usvojila Komisija 25. juna 2008. godine, u 2007. godini u Crnoj Gori je dodijeljena državna pomoć u 

ukupnom iznosu od 24,847 miliona €, što je bitno manje od 65,463 miliona € u 2006. godini, ili 61,943 milion € u 2005. 

godini. 

Učešće državne pomoći u BDP-u je smanjeno sa 3,41% u 2005. godini i 3,39% u 2006. godini na svega 0,98% u 2007. 

godini. 16 Prema metodologiji Evropske unije u oblasti izvještavanja, u godišnjim izještajima se daje i prikaz dodijeljenih 

državnih pomoći bez sektora saobraćaja i poljoprivrede. 

16 - Podaci za 2005. i 2006. godinu su prerađeni u skladu sa novom metodologijom. 

59



Tabela 4.1.2.2.1: Prikaz dodijeljenih državnih pomoći 

bez sektora saobraćaja i poljoprivrede: 

Davalac državne pomoći 

(2007) 

Ukupna državna pomoć 

bez sektora saobraćaja i sektora poljoprivrede i ribarstva 

U mil. EUR 

Učešće u BDP 

u % 

Crna Gora 23,151 0,91 

EU 5 47900 0,42 

Struktura državne pomoći u 2007. godini, ima pozitivan trend, koji se ogleda, prije svega, u povećanju učešća horizontalne 

državne pomoći u ukupno dodijeljenoj državnoj pomoći, s obzirom da ova kategorija državne pomoći, u najmanjoj mjeri 

izaziva poremećaj konkurencije na tržištu. Učešće ove kategorije u ukupno dodijeljenoj državnoj pomoći u 2007. godini je 

poraslo na 59,47 %. Poređenja radi, u 2006. godini učešće horizontalne državne pomoći je iznosilo 31,19 %, a u 2005. godini 

14,37 % u ukupno dodijeljenoj državnoj pomoći. 

U narednom periodu, sredstva državne pomoći bi trebalo preusmjeriti od socijalnih ciljeva ka dobro pripremljenim 

projektima, odnosno ka horizontalnim ciljevima kao što su ulaganja u: mala i srednja preduzeća, istraživanje i razvoj 

i zapošljavanje. Cilj državne pomoći, trebalo bi da bude podrška strategiji Vlade Crne Gore u pravcu povećanja 

privrednog rasta, sprovođenja strukturnih reformi i boljeg upravljanja javnim finansijama, posebno u dijelu javnih 

rashoda. 

4.1.2.3 Javne nabavke 

Javne nabavke predstavljaju sve važniji dio crnogorske ekonomije, što je povezano sa brzim privrednim i društvenim 

razvojem kao i sa procesima tranzicije i evropskih integracija. Ukupna vrijednost javnih nabavki u Crnoj Gori iznosila 

je 411.992.511,45 € u 2007. godini, što predstavlja 18,92% GDP (u 2005. godini udio javnih nabavki u BDP iznosio 

je 12%). Zakon o javnim nabavkama je donešen od strane Skupštine 10. jula 2006. godine (www.djn.vlada.cg.yu). 

Izmijenjen je u skladu sa najmodernijim propisima o javnim nabavkama EU. Ocjene Evropske komisije su da su javne 

nabavke jedna od oblasti u kojima Vlada Crne Gore čini značajan napredak (Izvještaj o napretku Crne Gore za 2007. 

godinu). Ipak Zakon nije transponovao svo relevantno zakonodavstvo EU – Direktiva o komunalnom sektoru 2004/17 

treba da bude uvedena. 

Sistem javnih nabavki Crne Gore uključuje dvije institucije: Direkcija za javne nabavke Crne Gore i Komisija za kontrolu 

postupka javne nabavke, koje imaju jasne i dobro razdvojene funkcije. Direkcija je osnovana u avgustu 2007. godine i 

sistematizacijom je predvidjeno 15 službenika i namještenika, od čega je već 13 u stalnom radnom odnosu. Direkcija je 

odgovorna za obezbjedjivanje uslova za štedljivo, transparentno i efikasno korišćenje javnih sredstava (fondova) i kreiranje 

konkurentskih i jednakih uslova za sve ponuđače. Direkcija je izmedju ostalog nadležna za: (i) pomoć u pripremi primarne i 

sekundarne legistative, (ii) monitoring u funkcionisanju sistema javnih nabavki, (iii) pružanje savjetodavnih i konsultantskih 

usluga naručiocima, (iv) objavljivanje informacija o javnim nabavkama i (v) izvještavanje o aktivnostima u javnim nabavkama. 

Direkcija je takodje nadležna za osiguranje transparentnosti u javnim nabavkama i u njenom radu; ustanovljen je njen novi 

web sajt – www.djn.gov.me i objavljen je vodič o slobodnom pristupu informacija da bi se u javnosti podigla svijest o javnim 

nabavkama i dobrim standardima. Komisija kao drugostepeni organ odlučuje po podnijetim žalbama u postupcima javnih 

nabavki. 

Sledeće tri godine, politiku djelovanja vazanu za javne nabavke pomoći će IPA 2007. projekat, koji je dodijeljen Direkciji 

za javne nabavke, kao korisniku i Komisiji za kontrolu postupka javnih nabavki, kao partneru. U maju 2009. počeće se sa 

njegovom implementacijom i fokusiraće se na: 

Komplemetiranje pravnog okruženja za sistem javnih nabavki u Crnoj Gori (uključujući operacionalne alatke) i njihovo 

poboljšanje u pogledu efikasnosti korišćenja javnih fondova i daljeg uskladjivanja sa zakonodavstvom i praksom javnih 

nabavki u EU. 

Izgradnja održivog, permanentnog nacionalnog sistema obuke u ovoj oblasti u cilju razvoja profesionalnih vještina 

službenika javnih nabavki i drugih činovnika uključenih u implementaciju Zakona o javnim nabavkama (sudije, revizori). 

Jačanje kapaciteta Direkcije za javne nabavke da implementira svoje funkcije. 

Modernizacija sistema objavljivanja obavještenja o javnim nabavkama. 

Širenje nacionalne svijesti o važnosti zdravog i robusnog sistema javnih nabavki. 

60



Fiskalni efekti politike javnih nabavki. U okviru IPA Direkcija za javne nabavke će u 2009. i 2010 godini dobiti 1,2 miliona 

€ (po 600.000 € svake godine) za svoje aktivnosti, dok će budžetski rashodi iznositi 117.000 € u 2008. godini (Direkcija 

za javne nabavke 40.000 €, Komisija za kontrolu postupka javnih nabavki 77.000 €), 149.000 € u 2009. godini (Direkcija 

za javne nabavje 54.000 €, Komisija za kontrolu postupka javnih nabavki 95.000 €). Inicijalni predlog ovih institucija je da 

164.500 € budžetom bude opredijeljeno u 2010. godini (Direkcija za javne nabavje 60.000 €, Komisija za kontrolu postupka 

javnih nabavki 104.500 €), i 180.950 € u 2011. godini (Direkcija za javne nabavke 66.000 €, Komisija za kontrolu postupka 

javnih nabavki 114.950 €). 

4.1.3 BIZNIS OKRUŽENJE - UKLJUČUJUĆI PORESKI ASPEKT 

Poboljšanja klime za preduzetništvo, privatnu inicijativu, te razvoj malih i srednjih preduzeća (MSP) je jedan od prioriteta 

ekonomske politike Crne Gore. U tom smislu je Vlada 2008. godine intenzivirala aktivnosti na promociji značaja uloge MSP u 

ekonomiji Crne Gore na liniji usmjerenja Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća za period 2007-2010. godine, koja 

je usvojena u oktobru 2007. godine. 

Novom Strategijom razvoja malih i srednjih preduzeća 2007-2010. godine definisan je strateški okvir ciljeva i zadataka 

radi stvaranja stabilnog i stimulativnog ambijenta za intenziviranje preduzetništva i rast i razvoj malih i srednjih preduzeća. 

Ovom strategijom je, između ostalog, predviđeno da se, do kraja 2010. godine, u odnosu na 2006. godinu ostvari: 

Povećanje broja novih MSP i preduzetnika za 30% ; 

Povećanje zaposlenosti u MSP za 20% ; 

Povećanje učešća MSP u izvozu (konkurentnost, internacionalizacija) na 30% 17 ; 

Povećanje učešća MSP u BDP na 60% 18 . 

Broj MSP u Crnoj Gori je na dan 31. decembar 2007. iznosio 13.269 19 , što predstavlja povećanje od 21,88% u odnosu na 

2005. godinu (10.887 MSP). 

Broj zaposlenih u MSP se povećao sa 30.861 u 2002. godini na 94.524 u 2007. godini, što je doprinijelo povećanju 

učešća zaposlenih u MSP u odnosu na ukupan broj zaposlenih sa 27,11% u 2002. godini na 68,45% na dan 31.12.2007. 

godine. To pokazuje dinamičan rast MSP i njihov sve veći značaj u crnogorskoj privredi. 

Učešće MSP u izvozu na kraju 2005. godine iznosilo je 22,23%, pa se ocjenjuje da je, zbog problema u konkurentnosti 

preduzeća, procjena o rastu učešća MSP i izvozu na 30% do kraja 2010. realna. 

Za 2004. godinu i 2005. godinu nema zvaničnih podataka/procjena o učešću MSP u BDP-u. Procjena je da su postojeće 

ocjene precijenjene, a da do kraja 2010. godine učešće MSP u BDP-u dostigne 60%. 

Realizovane mjere aktivne politike podsticanja razvoja MSP 

U dijelu Institucionalne podrške za razvoj malih i srednjih preduzeća radi se na reorganizaciji i unaprjeđenju kapaciteta 

regionalnih/lokalnih biznis centara, formiran je Evropski centar za informacije i inovacije, Biznis inkubatori u Baru i Podgorici 

će dobiti prve „stanare”. 

Jačanje konkurentnosti privrede i stimulisanje izvozne orijentacije ostvaruje se kroz realizaciju mjera “Strategije za 

podsticanje izvoza” i strateškog operativnog plana, osnivanje Izvoznog Informativnog Centra i realizaciju grant šema za 

refundaciju troškova. 

Finansiranje malih i srednjih preduzeća realizuje se putem kreditnih linija Direkcije za razvoj MSP, Fonda za razvoj, Zavoda 

za zapošljavanje. Za prvih 6 mjeseci 2008. godine realizovano je 288 zahtjeva ukupne vrijednosti 5.553.320 € kojima je 

otvoreno 560 novih radnih mjesta. 

Vlada CG je 01. septembra 2008. godine raspisala Javni poziv za realizaciju Programa „Stimulisanje zapošljavanja sa 

akcentom na sjeverni region „Posao za Vas“. 

Do 03. decembra 2008. godine je putem 336 odobrenih kredita za samozapošljavanje posredstvom Zavoda za 

zapošljavanje, 27 odobrenih projekata od strane Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća i poslovnih banaka i 36 

17 - Ne postoje zvanični statistički podaci o učešću MSP u izvozu za 2006, 2007. 

18 - Procjena Monstata o učešću MSP u BDP-u za 2003.godinu - 58,79 % 

19 - Izvor: Poreska Uprava - Od toga je najviše bilo mikro preduzeća (9.845), preduzetnika (1.723), zatim slijede mala (1.306), srednja (395). 

61



odobrenih projekata Fonda za razvoj, u ukupnom iznosu od 10,5 miliona €, stvorena mogućnost za otvaranje 885 novih 

radnih mjesta. 

U oblasti unapredjenja biznis znanja realizuje se projekat Business Innovation Programs (BIP) u dvije srednje škole u 

Crnoj Gori, u julu 2008. godini usvojena je Strategija za cjeloživotno preduzetničko učenje, pilot projekat „Šansa mladim 

menadžerima“. Ekonomskom politikom za 2009. godinu predvidjeno je uvodjenje vaučer sistema za kurseve obuke za MSP 

i formiranje konsultantskog registra za MSP. 

Aktivnosti vezane za dostupnost infromacija MSP sprovode se kontinuirano, s tim da je predviđeno formiranje Trade 

information centra koji će preduzećima omogućiti direktan pristup bazama podataka o ino tržištima i na taj način podsticati 

izvozna preduzeća. 

Promocija preduzetništva i malih i srednjih preduzeća odvija se kroz promotivne aktivnosti, organizovanje nastupa na 

sajmovima i organizaciji poslovnih susreta. 

Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća je pripremila Program eliminisanja barijera za razvoj preduzetništva u 

Crnoj Gori, koji je Vlada usvojila 11. oktobra 2007. godine. Analiza poslovnog okruženja, napravljena u okviru Programa, 

nedvosmisleno je potvrdila, da je preduzetništvo i pored velikog broja zakonodavnih i institucionalnih reformi, i dalje opterećeno 

velikim brojem biznis barijera. Privredni subjekti se još uvijek suočavaju sa vrlo složenim procedurama i propisima, kako 

u fazi započinjanja biznisa i svakodnevnog poslovanja, tako i u slučaju zatvaranja preduzeća. Odlučujući se za sistemski 

pristup rješavanju tog problema, donijeta je odluka da se na godišnjem nivou usvajaju i implementiraju operativni planovi 

eliminisanja biznis barijera. Operativni plan za 2008. godinu Vlada je usvojila 03. aprila 2008. godine. Njime su utvrđene 

mjere koje će se tokom 2008. godine preduzeti, kao i nosioci i rokovi realizacije. 

Formiran je stručni tim za eliminisanje biznis barijera pri komisiji za ekonomsku politiku čiji je zadatak da na svaki zakosnki 

i podzakonski akt da svoje mišljenje i utiče na njegovo korigovanje u pravcu smanjenja biznis barijera. 

Usvajanjem Programa i Operativnog plana eliminisanja barijera za razvoj preduzetništva, Vlada je uspostavila institucionalni 

okvir za njegovo sprovođenje opredjeljujući se za koncept prema kojem je strateško upravljanje projektom eliminisanja biznis 

barijera povjereno Savjetu sa eliminisanje biznis barijera kojim predsjedava Premijer Crne Gore. U radu Savjeta učestvuju 

vodeća lica organa uprave i biznis asocijacija. Savjet upravlja, kontroliše i obezbjeđuje sprovođenje Programa i operativnih 

planova za eliminisanje biznis barijera. Na operativnom nivou, formiran je Operativni tim u kojem, takođe, učestvuju lica 

iz organa uprave i profesionalnih udruženja. Operativni tim obavlja poslove stručne dijagnoze stanja i predlaže mjere za 

eliminisanje biznis barijera. Administrativno-tehničke poslove za potrebe Savjeta obavlja Direkcija za razvoj malih i srednjih 

preduzeća. 

Realizovane aktivnosti na planu eliminisanja biznis barijera 

Registracija preduzeća 

Operativnim planom eliminisanja biznis barijera za 2008. godinu predviđeno je dalje ubrzanje procesa registracije 

preduzeća stvaranjem pretpostavki za uvođenje on-line registracije, u skladu sa preporukama Evropske povelje za mala 

preduzeća. Za sada cijela baza podataka Centralnog Registra Privrednog suda (CRPS) dostupna je javnosti na internet stranici 

www.crps.yu. Ministarstvo pravde je na prijedlog Privrednog suda usvojilo izmjene i dopune Uputstva o radu CRPS-a u julu ove 

godine, čime je i u pravnom smislu omogućena on line registracije, a u toku je obezbjeđivanje softverskih i hardverskih resursi 

za tu svrhu. Da bi on line registracija bila potpuno moguća potrebno je da se steknu uslovi za punu implementaciju Zakona o 

elektronskom potpisu kroz uspostavljanje sertifikacionog tijela ovlašćenog da vrši ovjeru sertifikacionog dokumenta. 

62 

Izdavanje odobrenja za obavljanje djelatnosti 

U dijelu izdavanja odobrenja za obavljanje djelatnosti najveći pomak postignut je usvajanjem Zakona o unutrašnjoj 

trgovini. Shodno ovom zakonu, ukinuta je obaveza preduzeća da prije početka obavljanja djelatnosti trgovine u trgovačkim 

radnjama od opštinskog organa uprave dobiju dozvolu za rad i uveden je tzv. sistem prijave. 

Obaveze predviđene Operativnim planom u ovoj oblasti koje se odnose na izmjene Zakona o opštem upravnom postupku 

(Skraćenje rokova u kojima su dužni da postupaju organi uprave i uvodjenje pretpostavke da ćutanje znači odobravanje) i 

pokretanje postupka izmjena i dopuna, odnosno donošenja novih jednostavnijihi transparentnijih propisa u oblastima koje 

nijesu uređene na pravi način ili uopšte nijesu uređene, do sada nijesu realizovane. Ministarstvo unutrašnjih poslova i 

javne uprave je formiralo međuresornu radnu grupu i zatražilo od svih organa uprave koji učestvuju u postupcima izdavanja 

odobrenja za obavljanje djelatnosti da dostave podatke o svojim propisima koji predviđaju uslove za dobijanje odobrenja, 

kao i relevantne predloge i mišljenja.



Usvajajući metodologiju predviđenu Operativnim planom za eliminisanje barijera iz predmetne oblasti, opštine 

Bar, Bijelo Polje i Nikšić zaključile su ugovor o savjetodavnoj i finansijskoj pomoći sa Međunarodnom finansijskom 

korporacijom, članicom grupacije Svjetske banke, i započele postupak regulatorne reforme i „giljotine propisa“ na 

lokalnom nivou. 

Urbanizam i izgradnja objekata 

Novi Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata je stupio na snagu 01. septembra 2008. godine. Usvajanjem ovog 

Zakona izvršena je svojevrsna kodifikacija ove oblasti jer su njime stavljeni van snage Zakon o planiranju i uređenju prostora, 

Zakon o građevinskom zemljištu, Zakon o izgradnji objekata i Zakon o urbanističkoj i građevinskoj inspekciji. 

U cilju otklanjanja biznis barijera najvažnije novine u odnosu na važeće propise iz predmetne oblasti, tiču se pojednostavljenja 

i skraćenja upravne procedure kada je u pitanju revizija tehničke dokumentacije i dobijanje građevinske i upotrebne dozvole. 

Po važećim propisima, vršioca revizije tehničke dokumentacije za objekte od državnog značaja određivalo je ministarstvo 

nadležno za poslove građevinarstva, a dobijanju građevinske dozvole prethodili su upravni postupci za dobijanje rješenja 

o lokaciji, određivanje vršioca revizije i dobijanje urbanističke saglasnosti na tehničku dokumentaciju. Dobijanje upotrebne 

dozvole, po do sada važećim propisima, odvijalo se kroz dva odvojena upravna postupka kojima se određivao vršilac tehničkog 

pregleda i izdavala upotrebna dozvola. Novim zakonom navedeni postupci su skraćeni i pojednostavljeni tako da investitor 

sam određuje vršioca revizije tehničke dokumentacije, sprovođenjem jednog upravnog postupka dobija građevinsku dozvolu 

i sprovođenjem jednog upravnog postupka izdaje mu se upotrebna dozvola. 

U pripremi je izrada vodiča za izgradnju investicionih objekata čiji je cilj povećanje nivoa informisanosti investitora o 

svim procedurama potrebnim za dobijanje pojedinačnih dozvola. To je ujedno način da se na jednostavan način iskristališu 

odgovornosti, prava, rokovi i troškovi u procesu izgradnje investiocionih objekata. 

Povećana su prava jedinica lokalne samouprave budući da su sada opštine nadležne za izdavanje dozvola za objekte 

do 3000 m 2 umjesto dosadasnjih 1000 m 2 . U cilju veće transparentosti, zakonom je utvrđena obaveza da se svi podaci o 

urbanistickim planovima i parcelama i izdatim građevinskim i upotrebnim dozvolama moraju naći na sajtu nadležnog organa 

u roku od 7 dana od dana donošenja. 

Evidencija podataka o biznis barijerama 

U cilju kontinuiranog prikupljanja informacija o biznis barijerama od strane privatnog sektora, Direkcija za razvoj MSP je 

izradila sajt www.biznis-barijere.com putem kojega je omogućeno predstavnicima privatnog sektora da prijave barijere sa 

kojima se suočavaju u svom poslovanju, kao i da daju svoje sugestije po pitanju eliminisanja istih. Pored toga, na sajtu ce 

se naći inormaciji o statusu svih prijavljenih barijera, osnovna biznis regulativa, korisne informacije o biznis procedurama 

( izdavanje odobrenja za obavljanje djelatnosti, izdavanje građevinskih dozvola i sl.), kao i forum (za međusobnu razmjenu 

informacija i mišljenja). 

Imajući u vidu nizak nivo informatičke opremljenosti MSP, omogućeno je i prikupljanje informacija o biznis barijerama u 

regionalnim/lokalnim biznis centrima i kancelarijama poslovnih udruženja. Sve takve lokacije su popisane na web strani i 

objavljene svim dostupnim kanalima. 

Tekuće aktivnosti 

U toku je relizacija projekta osnivanja područnih jedinica CRPS-a u nekoliko gradova Crne Gore, koje će biti stalnom 

internet linijom povezane sa CRPS-om u Podgorici, što će olakšati postupak registrovanja privrednih subjekata koji imaju 

sjedište udaljeno od glavnog grada (planirano je da se pokrije 7 opština). 

Izrada novog Zakona o inslolventnosti privrednih društava je u završnoj fazi i isti će u januaru 2009. godine biti dostavljen 

Vladi na usvajanje. Novim Nacrtom Zakona predviđeno je dalje unapređenje i ubrzanje stečajnog postupka, a biće otklonjeni 

i dosadašnji nedostaci postupka evidentirani u praksi. 

U toku je izrada podzakonskih akata iz oblasti uredjenja prostora i izgradnji objekata koji se odnose na usvajanje tehničkih 

standarda iz ovih oblasti. 

Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća sa partnerima iz javnog i privatnog sektora i međunarodnim donatorima 

priprema plan eliminisanja biznis barijera u 2009. godini. 

Buduće aktivnosti 

Dalji razvoj na eliminisanju biznis barijera treba da podrazumijeva sistemsko preispitivanje svih propisa kojima se reguliše 

privreda kako bi se eliminisali suvišni, nefunkcionalni i zastarjeli propisi, skratili rokovi u kojima organi uprave postupaju po 

63



zahtjevu stranaka, te smanjili troškovi koji po tom osnovu opterećuju privredne subjekte. Revizija ovih propisa predstavljala 

bi svojevrsnu giljotinu kojom bi se iz pravnog sistema isključili propisi koji ometaju ekonomski razvoj. Ovo konkretno znači 

da je potrebno da svi organi uprave sačine popis i izvrše provjeru svih procedura iz njihove nadležnosti koji se odnose na 

poslovanje privrednih subjekata. Sve evidentirane procedure treba analizirati i svrstati ih u kategorije, odnosno kao one koje 

treba: zadržati nepromijenjene, zadržati izmijenjene ili ukinuti, i kreira se jedinstvena lista procedura koje su „prošle test“. 

Odnosna lista predstavljala bi svojevrsni Registar, koji mora biti javno dostupan i koji će omogućiti svim zainteresovanim 

subjektima da veoma lako dođu do informacija kakve sve procedure (dozvole, odobrenja, prijave, saglasnosti i sl.) moraju 

ispuniti u obavljanju poslovne djelatnosti, pred kojim organom i u kakvom postupku, koji je pravni osnov (npr. zakon, pravilnik) 

za odnosnu proceduru, koliko će ih to koštati, koje je dokumente potrebno priložiti, te koliko je potrebno čekati da se određeni 

postupak okonča. 

Po pitanju novih propisa, buduće aktivnosti će biti usmjerene na uvođenje i punu implementaciju RIA-e 20 u pravni sistem 

Crne Gore. 

Diretkni budžetski rashodi za eliminisanje biznis barijera na nivou Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća u 2009. 

godini iznosiće 153.333 € 21 . 

Poreski aspekt biznis okruženja 

U 2008. godini značajan akcenat dat je aktivnostima vezanim za reformu poreskog sistema i poreske politike, a sve u 

nastojanju da se domaći fiskalni sistem što više prilagodi evropskim standardima. Poreski sistem Crne Gore je u velikoj 

mjeri kompatibilan sa propisima Evropske unije. Aktuelna poreska politika predstavlja stimulativan poreski okvir za 

razvoj preduzetništva, a prilagođena je i potrebama državnog budžeta i budžeta jedinica lokalne samouprave. Osnovno 

opredjeljenje kod kreiranja poreske politike je primjena niskih poreskih stopa sa što većom poreskom bazom i malim brojem 

poreskih izuzeća. Poreska politika za 2008. godinu predstavlja kontinuitet aktivnosti koje se vode u toj oblasti, a usmjerena 

je, prije svega, na usklađivanje naših poreskih propisa sa propisima Evropske unije (Acquis communautaire), stvaranje što 

povoljnijeg ambijenta za razvoj preduzetništva, podsticaj stranih ulaganja i generisanje neophodnih prihoda za finansiranje 

javne potrošnje. 

Stopa poreza na dobit pravnih lica od 2005. godine iznosi 9% i jedna je od najnižih stopa u regionu. Takođe, standardna 

stopa PDV-a (17%) i snižena stopa PDV-a (7%) su jedne od nižih stopa u regionu. U proteklom periodu došlo je i do značajnog 

smanjenja fiskalnih obaveza iz i na zarade zaposlenih, tako da projektovana poreska stopa poreza na dohodak fizičkih lica 

od 2010. godine treba da iznosi 9% (za 2008. godinu poreska stopa iznosi 15%, a za 2009. godinu 12%). Takođe, zbirna 

stopa doprinosa za obavezno socijalno osiguranje (penzijsko i invalidsko, zdravstveno i osiguranje od nezaposlenosti) od 

2010. godine treba da iznosi 30% (za 2008. godinu zbirna stopa doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iznosi 34%, 

a za 2009. godinu 32%) i ta stopa je jedna od konkurentnijih stopa u odnosu na zemlje u regionu. Smanjenjem fiskalnih 

obaveza na zarade zaposlenih i uvođenjem različitih poreskih pogodnosti, u zemlji se, sa jedne strane suzbija nelegalan rad, 

prijavljivanjem novih lica koji postaju poreski obveznici dok se, sa druge strane, smanjuje poreska evazija. 

U cilju razvoja tržišta kapitala i privlačenja stranih investicija, Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na 

dobit pravnih lica („Službeni list Crne Gore“, br. 40/08), čija su rješenja u primjeni od kraja juna 2008. godine izvršeno 

je smanjenje stope poreza na dividende i udjele u dobiti sa 15% na 9%. Takođe, ovim zakonom uvedena je mogućnost 

korišćenja poreske olakšice za ulaganja u stalna osnovna sredstva (postrojenja opreme i dr.) koja se koriste za proizvodnju 

energije iz obnovljivih izvora (solarne energije, vjetra i sl.) i energetsku efikasnost (50% ulaganja po navedenom osnovu 

je oslobođeno od plaćanja poreza na dobit). Novim zakonskim rješenjem promijenjen je i način oporezivanja kapitalnih 

dobitaka i za razliku od ranijih rješenja gdje su prihodi od kapitalnih dobitaka u cjelosti uključivani u poresku osnovicu (uz 

korišćenje poreskih olakšica), po novom rješenju, prihodi od kapitalnih dobitaka uključuju se u poresku osnovicu u godini u 

kojoj su ostvareni, u visni od 50%. 

Implementacija Zakona o objedinjenoj registraciji i sistemu izvještavanja o obračunu i naplati poreza i doprinosa 

(“Službeni list CG”, broj 29/05) i primjena modela za objedinjenu naplatu poreza i doprinosa, čija se realizacija očekuje 

od 01. januara 2009. godine, treba da doprinese pojednostavljenju registracije i naplate poreza i doprinosa, smanjenju 

troškova administracije kao i unapređenju transparentnosti poreskog sistema. U cilju implementacije navedenog modela, 

Ministarstvo finansija je donijelo dva pravilnika i to: Pravilnik o obliku i sadržini jedinstvene prijave za registraciju poreskih 

obveznika, obveznika doprinosa i osiguranika u Centralni registar (“Službeni list CG”, broj 45/08) i Pravilnik o obliku, sadržini, 

načinu popunjavanja i dostavljanja jedinstvenog obrasca o obračunatom porezu na dohodak fizičkih lica i doprinosima za 

obavezno socijalno osiguranje (“Službeni list CG”, broj 45/08). 

20 - RIA - Regulatory Impact Assessment 

21 - Iznos od 53.333 EUR odnosi se na obaveznu partcipaciju iz budžetskih sredstava za odobreni projekat IPA 2008, dok se iznos od 100.000 EUR odnosi na 

troškove istraživanja i publikacija za projekat Eliminisanje biznis barijera. Ukupan iznos ne uključuje fiskalnu procjenu mjera koje su iz oblasti eliminisanja biznis 

barijera iz nadležnosti drugih državnih organa. 

64



U cilju zaštite životnog standarda građana i stvaranja povoljnijih uslova za razvoj nautičkog turizma Zakonom o izmjenama 

i dopunama Zakona o porezu na dodatu vrijednost (“Sl.list CG”, br.16/07), koji je u primjeni od 3. januara 2008. godine, 

izvršeno je smanjenje stope PDV sa 17% na 7% za jedan broj proizvoda i usluga (servisne usluge koje se pružaju u marinama). 

Zakon o porezu na dodatu vrijednost, kao i propisi doneseni na osnovu tog zakona, u najvećoj mjeri su usklađeni sa Acquisem 

(Direktiva 112/2006/EC). 

Skupština Crne Gore, na sjednici od 10. decembra 2008. godine usvojila je Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o 

akcizama, koji je u primjeni od 1. januara 2009. godine. U cilju usklađivanja postojećih rješenja sa Direktivama EU 92/79/ 

EEC i 92/80/EEC, koje se odnose na određivanje visine akcize na cigarete i druge duvanske proizvode, predmetnim zakonom 

izvršeno je povećanje specifične akcize na cigarete, sa 1 € (0,02 € po paklici od 20 komada) na 5 € za 1000 komada (0,10 

€ po paklici od 20 komada) i proporcionalne akcize, sa 26% na 35% od njihove maloprodajne cijene, s tim što će se ovo 

rješenje primjenjivati od 1. januara 2010. godine. U prelaznom periodu (2009. godina) specifična akciza će iznositi 3 € za 

1000 komada (0,06 € po paklici) a proporcionalna 30% od maloprodajne cijene cigareta. Istovremeno, predmetnim zakonom 

izvršeno je i povećanje akcize za ostale duvanske proizvode, do nivoa minimalnog iznosa akcize u EU (za cigare i cigarilose, 

sa 10 € na 11 €, po kg, za fino rezani duvan, sa 20 € na 32 € i za drugi duvan za pušenje, sa 15 € na 20 €). Povećanje 

akcize za duvanske proizvode (a posebno cigarete) rezultiraće povećanjem budžetskih prihoda po tom osnovu. Istovremeno, 

to povećanje uticaće i na povećanje maloprodajnih cijena cigareta i drugih duvanskih proizvoda, koje se procjenjuju za 2009. 

godinu u rasponu od 11% do 26%, u zavisnosti od vrste cigareta odnosno drugih duvanskih proizvoda. 

Skupština Crne Gore, na sjednici od 11. decembra 2008. godine donijela je Zakon o izmjenama i dopunama Zakona 

o administrativnim taksama. Ovim zakonom izvršeno je usklađivanje postojećih rješenja sa odredbama člana VIII Opšteg 

sporazuma o carinama i trgovini (GATT), kojim je predviđeno da administrativne takse ne mogu predstavljati posrednu zaštitu 

domaćih proizvoda ili posredno oporezivanje uvoza, već moraju da odražavaju približni stvarni trošak pružene usluge. Takođe, 

predmetnim zakonom izvršeno je i smanjenje visine pojedinih taksenih obaveza, što će uticati na smanjenje biznis barijera 

u Crnoj Gori. 

Vlada Crne Gore, na sjednici od 4. decembra 2008. godine utvrdila je Predlog Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o 

doprinosima za obavezno socijalno osiguranje. Ovim zakonom izvršeno je usklađivanje sa novim Zakonom o radu, posebno 

u dijelu koji se odnosi na definisanje zarade zaposlenih kao osnovice za plaćanje doprinosa, pri čemu je zadržano postojeće 

rješenje da se doprinosi za obavezno socijalno osiguranje ne plaćaju na lična primanja (topli obrok, regres i dr.) koja su u 

skladu sa Zakonom o porezu na dohodak fizičkih lica izuzeta od oporezivanja. U cilju podsticaja ulaganja u dobrovoljne 

penzijske fondove kao i štednje građana, predmetnim zakonom predlaže se se ukidanje obaveze plaćanja doprinosa za 

penzijsko i invalidsko osiguranje na prihode od povremenih samostalnih djelatnosti (ugovor o djelu, autorski honorari i dr.), 

ako je sticalac tih prihoda osiguran po drugom osnovu. 

Zakonom o izmjenama i dopunama Carinskog zakona (“Sl.list CG”, br. 21/08), čija su rješenja u primjeni od 4. aprila 

2008. godine omogućeno je uvoznicima koji imaju status ovlašćenog privrednog subjekta (da su finansijski pouzdani, da 

se primjereno pridržavaju carinskih propisa i dr.) da uvoz roba vrše po pojednostavljenom carinskom postupku. Takođe, 

predmetnim zakonom omogućeno je i stranom licu (pravnom i fizičkom) da učestvuje u carinskom postupku preko carinskog 

posrednika. 

Donošenjem Uredbe o vrsti, visini i načinu plaćanja naknade za usluge carinskog organa (»Službeni list Crne Gore«, 

br.47/08) znatno je smanjen broj carinskih usluga za koje je postojala obaveza plaćanja carinske naknade, a što je u skladu 

sa članom VIII Opšteg sporazuma o carinama i trgovini Svjetske trgovinske organizacije. Prema novim rješenjima naknada za 

rad carinske službe će se plaćati samo za radnje koje carinska služba obavlja po posebnom zahtjevu carinskih deklaranata 

i ako se te radnje obavljaju van radnog vremena. Ovo rješenje treba da doprinese smanjenju troškova kod carinjenja uvozne 

robe. 

U skladu sa preuzetim obavezama iz Privremenog sporazuma o trgovini i srodnim pitanjima između Evropske zajednice, 

sa jedne strane i Republike Crne Gore sa druge strane, Vlada Crne Gore, na sjednici od 4. decembra 2008. godine donijela 

je Uredbu o usklađivanju nomenklature Carinske tarife za 2009. godinu, koja je u potpunosti usaglašena sa Kombinovanom 

nomenklaturom EU. Donošenjem ove uredbe stvoreni su povoljniji uslovi za odvijanje spoljnotrgovinskog poslovanja naših 

privrednih subjekata. Ovom uredbom obuhvaćena su rješenja sadržana u Privremenom sporazumu; CEFTA-i i Ugovorima o 

slobodnoj trgovini sa Rusijom i Turskom. Privremenim sporazumom, koji se primjenjuje od 1. januara 2008. godine propisano 

je da se za većinu proizvoda koji se uvoze u Crnu Goru primjenjuje nulta carinska stopa. Za jedan broj proizvoda carina će 

se postepeno smanjivati i ona će 2012. godine biti snižena na 50% od osnovne carinske stope, dok će se za određeni broj 

proizvoda od 2012. godine primjenjivati nulta carinska stopa. 

Osnovni pravci poreske i carinske politike Crne Gore u narednom periodu biće usmjereni ka što potpunijem usaglašavanju 

poreskih i carinskih propisa sa Acquis communautaireom, stvaranju što povoljnijeg ambijenta za privlačenje stranih investicija, 

otklanjanju biznis barijera, kao i obezbjeđenju pravednije raspodjele poreskog tereta na sve poreske obveznike. Okosnica 

poreskih prihoda postepeno treba da se pomjera sa direktnog na indirektno oporezivanje, a što je inače praksa u zemljama 

Evropske unije. 

65



66 

4.1.4 MREŽNE INDUSTRIJE 

4.1.4.1 Energetika 

Energetika je glavni nosilac ukupnog ekonomskog pa i cjelovitog društvenog razvoja Crne Gore. Kao element privredne 

infrastrukture, energetika predstavlja razvojnu bazu kompletnog ekonomskog djelovanja. Takođe, energetika predstavlja i 

autonoman privredni sektor sa značajnom ulogom u makroekonomskoj slici države. Najzad, oblast energetike odlučujuće 

utiče na kvalitet života i standard građana. 

Ukupan broj zaposlenih u 2005. godini u sektoru elektroenergetike RCG je bilo 3.645, a u sektoru uglja ukupan broj 

zaposlenih je bio 1.964. Prema raspoloživim podacima, učešće proizvodnje električne energije u ukupnoj industrijskoj 

proizvodnji RCG u 2005. godini je bilo 23,3%, a u bruto društvenom proizvodu (BDP) 4,6%. 

Od ukupne potrošnje finalne energije oko 40% čini električna energija čija je potrošnja rasla po prosječnoj stopi od 2,9%. 

Naftni derivati čine oko 43% finalne energije i njihova potrošnja je posljednjih godina rasla po prosječnoj stopi od 6,3%. 

Toplotna energija čini 9% i ona je zanemarljivo rasla na godišnjem nivou. Strategija energetike takođe projektuje rast finalne 

energije po prosječnoj godišnjoj stopi od 2,5% do 2025. godine. 

Karakteristike energetskog sektora sa aspekta nivoa usluga i cijena 

Od mrežnih energetskih sistema (takođe područje Sporazuma o formiranju Energetske zajednice Jugoistočne Evrope), 

CG trenutno raspolaže samo sa elektroenergetskim sistemom. Međutim, već od 2009. godine planiranje realizacija nekih 

projekata u oblasti gasa (gasifikacija Podgorice, Jadransko Jonski gasovod...). 

Pitanje nivoa usluga elektroenergetskog sistema je Zakonom o energetici (2003 godine) uređeno na prilično uopšten 

način, djelimično obuhvata tehničke standarde kvaliteta, dok je pitanje komercijalnog kvaliteta praktično potpuno 

nepokriveno. Regulatorna agencija za energetiku (osnovana 2004. godine) se ovim pitanjem bavi u okviru tehničke 

pomoći Evropske agencije za rekonstrukciju (EAR). Tehnička pomoć EAR je tokom 2008. godine nastavljena, samo u 

oblastima tarifa i otvaranja tržišta, pa je dalji napredak u ovoj oblasti uslovljen nastavkom tehničke podrške. Realna 

situacija sa nivoom i kvalitetom usluga je različita u raznim djelovima Crne Gore. Situacija u Podgorici i na primorju 

(osim Budve) je trenutno tehnički podnošljiva, dok situacijom na sjeveru Crne Gore, ne možemo biti zadovoljni, prije 

svega zbog nepouzdanosti prenosne i distributivne mreže tokom zime. Akcioni plan za implementaciju Strategije razvoja 

energetike Crne Gore do 2025. godine predviđa uspostavljanje konzistentnog programa rehabilitacije postojeće prenosne 

i distributivne mreže radi poboljšanja sigurnosti i pouzdanosti, kao i rekonstrukciju postojećih i izgradnju novih objekata 

prenosne i distributivne mreže. 

Regulatorna agencija za energetiku je u toku 2007. godine dva puta povećala cijene za električnu energiju. Od 1. juna 

2008. godine su počele da se primjenjuju nove tarife nakon čega je cijena za potrošače iz kategorije domaćinstava koja imaju 

dvotarifno mjerenje povećana za 15,15%, a za potrošače iz kategorije domaćinstava koja imaju jednotarifno mjerenje, cijena 

je povećana 6,7%. Cijena za mala i srednja preduzeća je smanjena za 7,5% i kao rezultat toga došlo je do znatnog smanjenja 

unakrsnog subvencioniranja. Nakon Programa subvencioniranja za period jun 2007. - jun 2008. godine, Vlada je usvojila novi 

Programa subvencioniranja potrošača električne energije za period jun 2008 - jun 2009. godine. 

Regulatorna agencija za energetiku je donijela Odluku o odobravanju tabela sa cijenama za električnu energiju 29. 

novembra 2008. godine. Cijene su povećane za sve kategorije potrošnje, osim za distributivne potrošače na 0,4 kV, koji ne 

pripadaju kategoriji domaćinstva. Cijena električne energije za domaćinstva je povećana za 9,85%. 

U cilju smanjenja negativnog uticaja povećanja cijena električne energije na socijalno ugrožene građane pripremljen 

je predlog Programa subvencioniranja potrošača električne energije za period 01. novembar 2008 - 31. novembar 2009. 

godine. 

Nivo usluga i cijene u sektoru gasa značajno opredjeljuje činjenica da u Crna Gora nema gasovoda. LPG se uvozi u 

cistijernama i distribuira u manjim bocama u što je uključen veliki broj firmi, pa se može reći da su principi konkurencije 

ostvareni. Jedini element koji ne dozvoljava potpunu konkurenciju kod naftnih proizvoda i gasa je činjenica da je najveće 

preduzeće koje se bavi ovom djelatnošću Jugopetrol iz Kotora, vlasnik većine skladišnih kapaciteta u CG. Spor Montenegro 

Bonus-a i Jugopetrola Kotor, koji traje od avgusta 2004. godine, oko definisanja prava raspolaganja skladištima naftnih 

derivata kapaciteta 54.300 m³, i to u Baru, Lipcima i Bijelom Polju, ima za posljedicu nemogućnost korišćenja cjelokupnih 

skladišnih kapaciteta naftnih derivata od strane Montenegro Bonus-a. 

Cijene naftnih proizvoda su limitirane. Uredbom o načinu obrazovanja maksimalnih maloprodajnih cijena naftnih derivata



se određuju svakih 15 dana zavisno od cijene nafte na svjetskom tržištu i odnosa eura i dolara. U vezi nivoa usluga u naftnom 

sektoru u posljednje vrijeme se pominje problem zastarelih standarda kvaliteta goriva, ali nadležno ministarstvo intenzivno 

radi na donošenju savremenih propisa kojim će se utvrditi kako novi standardi kvaliteta goriva, tako i postupak kontrole 

kvaliteta. U toku je priprema Pravilnika o kvalitetu naftnih derivata koji će definisati način i rok eliminacije upotrebe goriva sa 

sadržajem olova, kao i način kontrole goriva na mjestima na kojima se vrši promet nafte i naftinih derivata i nadležne organe 

za sprovođenje istih. 

Pitanja konkurencije (uključujući saradnju i konkurenciju između privatnih i javnih subjekata, pristup mreži, interkonekciju 

između nacionalnih mreža). Na osnovu Zaključaka Vlade Crne Gore od 06. decembra 2007. godine, u skladu sa usvojenim 

modelom, 31. marta 2008. godine Skupština akcionara EPCG je donijela odluku o formiranju 5 društava sa ograničenom 

odgovornošću - Proizvodnja, Prenos, Distribucija, Snabdjevanje i Elektrogradnja. Prenos će biti izdvojen kao posebno 

akcionarsko društvo do 1. januara 2009. godine. Nacrt Tržišnih pravila je napravljen. Ubrzo se očekuje i njihovo usvajanje 

od strane Regulatorne agencije za energetiku. Otvaranje tržišta električne energije za sve potrošače izuzev kategorije 

domaćinstva će biti 1. januara 2009. godine nakon čega će se stvoriti uslovi za prvu pravu konkurenciju u snabdijevanju za 

taj segment potrošača. Što se tiče pristupa mreži, CG se tim problemom nije do sad bavila zbog nepostojanja konkurencije u 

proizvodnji električne energije. Regulatorna agencija za energetiku je usvojila u decembru 2007. godine Pravilnik o pristupu 

treće strane na prenosnu i distributivnu mrežu. 

Po pitanju interkonekcije sa susjednim mrežama nema značajnijih problema, prije svega zato jer postojeći interkonektivni 

vodovi sa susjednim zemljama služe uglavnom za napajanje potrošača u CG. Pošto praktično samo dva subjekta uvoze 

energiju (djelimično KAP za svoje potrebe, a EPCG za sve ostale potrošače) i njihovi odnosi su regulisani ugovorom iz 2005. 

godine, objektivna situacija sprečava probleme u ovoj oblasti. Trošak tranzita kroz sisteme evropskih zemalja je stavljen pod 

kontrolu potpisivanjem ITC (Inter-TSO Compensation for transit flows) ugovora koji su potpisali TSO (Operator prenosa) iz 34 

zemlje. Po prvi put ovakav panevropski ugovor su potpisale sve članice EU i zemlje koje nijesu članice EU (uključujući i zemlje 

Jugoistočne Evrope). Ugovor je potpisan na dvije godine i stupio je na snagu 1. januara 2008. godine, čime je u mnogome 

olakšana trgovina i otvoren put ka stvaranju evropskog tržišta. 

U skladu sa preporukama međunarodnih organizacija koje okupljaju gotovo sve evropske operatore prenosne mreže, 

FC Prenos od aprila 2007. godine prenosne kapacitete na svojim granicama dodjeljuje primjenom metode eksplicitne 

aukcije. Alokacija se obavlja na osnovu Pravila za dodjelu prekograničnih prenosnih kapaciteta, a predstavlja preraspodjelu 

raspoloživih prenosnih kapaciteta zainteresovanim učesnicima u skladu sa tržišnim principima koja su dostupna na sajtu 

www.tso-epcg.com, na kome se objavljuju tokovi snaga na svim interkonektivnim dalekovodima i konzum u realnom 

vremenu. 

Uvozna energija se nabavlja preko međunarodnih tendera po procedurama Zakona o javnim nabavkama, te se se može 

zaključiti da je u tom segmentu konkurencija na zadovoljavajućem nivou. 

Status i efikasnost regulatornog tijela 

Poslove regulatora energetskih djelatnosti u CG obavlja Regulatorna agencija za energetiku. Agencija je ispunila očekivanja 

i opravdala svoje postojanje. Do kraja godine će biti usvojena nova Tržišna pravila. 

Usmjerenje i postojeće mjere ekonomske politike 

1. Ekonomska politika CG na području energetike u sljedećem razdoblju će se odvijati u okviru Strategije razvoja energetike 

Crne Gore do 2025. godine usvojene u decembru 2007. godine, Sporazuma o formiranju Energetske zajednice, Strategije 

energetske efikasnosti CG, Strategije razvoja malih hidroelektrana u CG, „mehanizma čistog razvoja” odnosno tzv. CDM 

mehanizma i uskladu sa Akcionim planom za implementaciju Strategije razvoja energetike. Osnovni dokument ekonomske 

politike na području energetike je Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine. Prema Zakonu o energetici i 

na osnovu Strategije, sektor za energetiku (Ministarstvo za ekonomski razvoj) je izradilo Akcioni plan za implementaciju 

Strategije razvoja energetike CG za period 2008 – 2012. koji je usvojen od strane Skupštine 30. oktobra 2008. godine. 

Akcioni plan predviđa realizaciju programa i projekata u vrijednosti od 1,391.081.000 €. Od toga država treba da učestvuje 

sa 22 miliona €. 

Crna Gora aktivno učestvuje u radu institucija Energetske zajednice, kao što su Savjet ministara, Stalna grupa na visokom 

nivou, Regulatorni odbor, Forum za električnu energiju, Gasni forum, Radna grupa za energetsku efikasnost itd. U skladu sa 

odredbama Sporazuma o formiranju Energetske zajednice, Crna Gora je obavljala funkciju predsjedavajuće Energetskom 

zajednicom u prvih šest mjeseci 2007. godine i organizovala sastanak Savjeta ministara 29. juna 2007. godine u Bečićima. 

Obaveze preuzete u okviru Sporazuma – implmenetacija Akcionih planova za električnu energiju i za obnovljive izvore energije 

- se implementiraju u skladu sa definisanim planom od strane Ministarstva za ekonomski razvoj. 

Jedan od novih kanala saradnje i komunikacije, ne samo sa Energetskom zajednicom, već i sa resornim organima 

Evrop ske Unije i međunarodnim donorima, otsvaren je preko osnivanja Savjeta za regionalnu saradnju, inicijativom 

67



država članica Procesa saradnje u Jugoistočnoj Evropi (SEECP) i Evropske Unije. Jedno od osnovnih polja djelovanja je 

i infrastruktura i energetika, gdje se potencira na projektima energetske efikasnosti i obnovljivim izvorima energije, koji 

su od regionalnog značaja. S tim u skladu, Crna Gora je predložila konkretne projekte u ovim oblastima, kao i u oblasti 

saniranja negativnih efekata klimatskih promjena. Regionalno angažovanje na projektima iz navedenih oblasti dovešće 

do pajačavanja konkurentnosti na tržištu energetike, diverzifikacije rizika, posebno rizika koji su svojstveni individualnim 

zemljama iz regiona, a kao indirektnu posljedicu imaće poboljšanje procesa specijalizacije i promovisanje principa 

komparativne prednosti za svaku zemlju pojedinačno. Akcioni plan za gas nije rađen s obzirom da Crna Gora nema 

razvijeno tržište gasa. Akcionim planom je predviđeno istraživanje na kopnu i podmorju i priprema izgradnje Jadranskojonskog 

gasovoda. 

Nacrt Zakona o gasu je pripremljen. Njime će se implementirati Direktiva 2003/55/EC i Pravilnik 1775/2005/EC koji 

su obavezni po Sporazumu. Svrha ovog Zakona je da se uspostavi pravni okvir za izgradnju i regulaciju sektora za prirodni 

gas u cilju kreiranja konkurentnog tržišta na prostoru Crne Gore. Ovaj zakon će biti inkorporiran u novi Zakon o energetici, 

zajedno sa Zakonom o obnovljivim izvorima energije. Usvajanje novog Zakona o energetici se očekuje početkom sljedeće 

godine 

Crna Gora stavlja akcenat na povećanje energetske efikasnosti. Strategija energetske efikasnosti CG se realizuje kroz 

implementaciju petogodišnjeg akcionog plana za energetsku efikasnost 2008 - 2012. godine, a koji je usvojila Vlada 

Crne Gore, juna 2008. godine. Kao prioritetni zadaci, prema planu radi se Zakon o energetskoj efikasnosti koji će urediti 

osnivanje posebne Agencije za energetsku efikasnost, kao i formiranje Fonda za energetsku efikasnost. Ministarstvo 

za ekonomski razvoj je pripremilo dvogodišnji operativni plan za energetsku efikasnost (2008. -2009. godine) koji će 

biti lansiran kroz projekat „Godina energetske efikasnosti“. Cilj projekta je promovisanje prioritetnih aktivnosti u oblasti 

energetske efikasnosti kroz realizaciju 17 konkretnih programa. Projekat će trajati 12 mjeseci (novembar 2008 - 

septembar 2009.), a realizacija projekta će takođe biti praćena kontinuiranom i snažnom promotivnom kampanjom. Od 

strane Ministarstva za ekonomski razvoj dostavljen je Vladi na razmatranje Program za razvoj energetske baze podataka 

u Crnoj Gori. 

Uz navedene aktivnosti iz oblasti energetske efikasnosti, Vlada Crne Gore je preko Ministarstva za obrazovanje i nauku i 

Ministarstva zdravlja, rada i socijalnog staranja inicirala implementaciju programa energetske efikasnosti u zgradama javnog 

sektora kako bi se poboljšala potrošnja u njima i kako bi predvodila u promovisanju energetske efikasnosti u Crnoj Gori. 

Strategija Svjetske banke o partnerstvu zemalja (FY07-FY10) 22 sa Crnom Gorom uključuje, prema zahtjevu Vlade CG, novo 

zajamiranje planirano za fiskalnu 2009. godinu za podršku investicionih projekata energetske efikasnosti u javnom sektoru. 

Predloženi Projekat energetske efikasnosti u Crnoj Gori će uglavnom finansirati mjere poboljšanja energetske efikasnosti 

u obrazovnim i zdravstvenim centrima kojima rukovodi Ministastvo za obrazovanje i nauku i Ministarstvo zdravlja, rada i 

socijalnog staranja. Aktivnosti iz oblasti energetske efikasnosti, u dugoročnoj perspektivi, pomažu održivom razvoju Crne 

Gore i smanjenju uvozne zavisnosti Crne Gore. 

Ministarstvo za ekonomski razvoj intenzivno radi na stvaranju povoljnih uslova za realizaciju projekata izgradnje malih 

hidroelektrana u skladu sa Strategijom malih hidroelektrana i Akcionim planom. Akcion plan predviđa izgradnju malih 

hidroelektrana u ukupnom iznosu od 80MW do 2025. godine, od toga 20MW do 2010. godine. U cilju realizacije tog 

programa, na osnovu Javnog poziva objavljenog 19. novembra 2007. godine, Vlada je u junu i julu 2008. godine donijela 

odluke o dodjeli koncesija po kombinovanom DBOT aranžmanu za istraživanje 8 vodotoka i izgradnju malih hidroelektrana. 

Ministarstvo za ekonomski razvoj zajedno sa inostranim stručnjacima unapređuje tendersku dokumentaciju i priprema novi 

tender za izgradnju mHE, koji bi trebalo da se objavi do kraja 2008. godine. 

Što se tiče ostalih vidova obnovljivih izvora energije, vjetropotencijal i izgradnja vjetrogeneratora predstavljaju aktivnosti 

koje su predviđena Strategijom razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine. Strani investitori su pokazali interesovanje 

za plasiranje sredstava i ulaganje u ovaj vid obnovljivih izvora energije. Preliminarna mjerenja govore da postoji dovoljan 

vjetropotencijal u Crnoj Gori za tehnoekonomsko korišćenje, studije za vjetrogeneratore za dvije lokacije su već izrađene, 

razmatra se mogućnost kombinacije vjetrogeneratora i fotonaponskih panela. U planu je proces definisanja uslova i načina 

za tehnoekonomsko korišćenje vjetropotencijala. U skladu sa navedenim, fundamentalni korak u skorijoj budućnosti 

je definisanje otkupne cijene za električnu energiju proizvedenu iz vjetrogeneratora, koja bi bila dovoljno podsticajna da 

motiviše ciljane investitore i indirektno stimuliše tržište električnom energijom u Crnoj Gori. Opcija „feed-in” tarifa se trenutno 

razmatra kao kanal ekonomske podsticajne šeme. 

U toku je realizacija niz konkretnih projekata u kontekstu Strategije razvoja energetike Crne gore: 

a) Na području razvoja energetske infrastrukture, izgradnje i obnavljanja regionalno važnih energetskih interkonekcija 

sa susjednim zemljama Crna Gora previđa implementaciju Memoranduma o razumijevanju izmedu Savjeta 

ministara Republike Albanije i Vlade CG o izgradnji dalekovoda 400kV između Podgorice i Tirane. Aktivnosti na ovom 

22 - Odobrio Odbor Svjetske banke 12. juna 2007. 

68



projektu za sad dobro napreduju. U toku je rješavanje imovinsko pravnih odnosa. Dio opreme za izgradnju je već 

proizvedeno. 

b) TERNA (Italijanska kompanija za prenos električne energije) i EPCG pokrenule su saradnju u cilju izrade studija 

izvodljivosti podmorske HVDC interkonekcije između elektroenergetskih sistema Italije i Crne Gore. Zaključak studija je da za 

ovaj projekat ne postoje ekonomske, tehničke i pravne prepreke. 

c) Savjet za privatizaciju je 09. jula 2008. godine donio odluku o pokretanju postupka dokapitalizacije EPCG i 

formirao Tendersku komisiju za realizaciju i praćenje procesa dokapitalizacije. Dokapitalizacija ima za cilj obezbjeđenje 

finansijskih sredstava za finansiranje značajnijih investicionih projekata, kako za izgradnju novih, tako i za revitalizaciju 

postojećih objekata EPCG. Elektroprivreda Crne Gore bi dobila strateškog partnera, tj. novog manjinskog vlasnika sa 

učešćem od 22% u ukupnom kapitalu, dok bi država zadržala većinsko vlasništvo od 55%. Dokapitalizacijom će se 

obezbijediti oko 300 miliona € sredstava za investicije i što je veoma važno, nova znanja u primjeni novih tehnologija i 

menadžmentu. 

d) Ministarstvo za ekonomski razvoj je krajem oktobra objavilo Poziv za izražavanje zainteresovanosti za izgradnju HE na 

Morači čija je vrijednost 430,1 miliona € Pozivom je predviđeno da svoju zainteresovanost potencijalni investitori treba da 

prijave Ministarstvu do 01. decembra 2008. godine. Ugovor o savjetodavnim uslugama između MER-a i IFC-a je usaglašen 

i očekuje se da će biti potpisan do kraja novembra. Pretkvalifikacija je planirana za početak 2009. godine, dok je tenderski 

proces planiran da bude u periodu maj - septembar 2009. godine. 

e) Elektroprivreda Crne Gore AD Nikšić - FC Proizvodnja je 20. maj 2008. godine objavila Javni poziv na otvoreni postupak 

javne nabavke za izbor najpovoljnijeg ponuđača za izradu Idejnog projekta i Studije opravdanosti izgradnje Termoelektrane 

»Pljevlja II«. Planirani rok za izradu projektne dokumentacije je 7 mjeseci. Na Javni poziv dostavljene su 4 ponude. 

Najpovoljniju ponudu dostavio je ponuđač CEE, d.o.o. Inženiring za energetiko in ekologijo Ljubljana, sa podizvođačima: 

Esotech, Premogovnik i Erico – Velenje. Vrijednost najpovoljnije ponude je 350.000,00 €. Sada je u toku postupak rješavanja 

žalbe jednog od neizabranih ponuđača od strane Komisije za kontrolu javnih nabavki. Nakon toga biće zaključen ugovor sa 

najpovoljnijim ponuđačem. 

U toku su i aktivnosti na realizaciji aktivnosti u okviru „mehanizma čistog razvioja“ (CDM – Clean Development Mechanism). 

Pripremljene su 4 fizibiliti studije za potencijalne CDM pilot projekte, i to za male hidroelektrane Krupac i Slano, TE na 

biomasu u Beranama, postrojenje za proizvodnju energije iz gasa sa deponije u PG. 

Uzimajući u obzir globalnu finansijsku krizu, i potencijalne negativne posledice koje se mogu odraziti i na crnogorsku 

ekonomiju, možemo konstatovati da će realizacija pomenutih projekata znatno doprinijeti ekonomskom razvoju i socijalnom 

blagostanju Crne Gore. Neki od pozitivnih efekata su: 

Priliv investicija će otvoriti nova radna mjesta, omogućiti razvoj novih profila profesionalnih kadrova i dati jak razvojni 

podsticaj ukupnoj ekonomiji uslijed nadolazeće ekonomske krize. 

Efekti povećane proizvodnje omogućiće značajne uštede na nivou države i nove budžetske prilive koji se, posredno ili 

neposredno, vraćaju do nivoa pojedinačnog domaćinstva. 

Gradnja hidroenergetskih izvora je svojevrsno obezbjeđenje potrošača u Crnoj Gori od nepredvidljivih kretanja na 

tržištu energije. 

Čitav niz pozitivnih efekata na mikroklimu, mogućnost novih privrednih aktivnosti (riječni i jezerski turizam, gajenje 

akva kultura, itd), poboljšanja kvaliteta života i obezbjeđenje vitalnog zahtjeva – vode. 

Otvaraju se mogućnosti za razvoj drugih privrednih grana u Crnoj Gori, poput građevinarstva, mašinske industrije i sl. 

Fiskalni efekti Akcionog plana za implementaciju Strategije razvoja energetike CG za period 2008.-2012. godine 

Aktivnosti i budžetska sredstva u ukupnoj vrednosti 22.678.000 € za realizaciju Akcionog plana za implementaciju 

Strategije razvoja energetike CG za period 2008. - 2012. godine su sljedeće: (i) Povećanje energetske efikasnosti i 

korišćenja obnovljivih izvora energije na strani potrošača (2.615.000 €), (ii) Povećanje efikasnosti postojećih proizvodnih 

objekata i objekata za isporuku energije (700.000 €), (iii) Priprema plana za ublažavanje posledica klimatskih promjena 

(200.000 €), (iv) Razvoj institucionalnog okvira i učešće javnosti u razvoju konkurentnog i tržišno orjentisanog sektora 

energetike (7.960.000 €), (v) Izgradnja i eksploatacija obnovljivih izvora energije (6.450.000 €), (vi) Povećanje 

proizvodnje čistije energije iz fosilnih goriva (1.560.000 €), (vii) Sačinjavanje osnove za dugoročan razvoj energetike 

Crne Gore (1.343.000 €), (viii) Sačinjavanje mehanizma za efikasno praćenje i kontrolu implementacije Akcionog Plana 

(1.850.000 €). 

69



4.1.4.2 Transport 

Transportni sistem u Crnoj Gori razvija se na način koji doprinosi ekonomskom razvoju, funkcionalnoj i modernoj saobraćajnoj 

privredi, koja će biti sposobna da se suoči sa konkurencijom u regionu. Prema podacima MONSTAT-a, učešće saobraćaja 

u BDP-u Crne Gore za 2006. godinu iznosilo je 10.7% i 13.3% u 2007. godini. 

Vlada Crne Gore je 3. jula 2008. godine usvojila Strategiju razvoja saobraćaja Crne Gore. Dokument po prvi put, na 

kvalitativno nov način određuje dugoročni razvoj saobraćaja i posebno saobraćajne infrastrukture. Strategija daje smjernice 

kako da se iskoriste potencijali geostrateškog položaja Crne Gore za tranzitni saobraćaj i usklade strane direktne investicije 

sa javnim interesom, cijeneći ekonomsku opravdanost i uticaj na životnu sredinu. 

Osnovni ciljevi strateškog razvoja saobraćajnog sistema Crne Gore su: (i) poboljšanje sigurnosti i bezbjednosti, u cilju 

očuvanja ljudskih života, materijalnih vrijednosti i očuvanja državnih sredstava; (ii) integracija u Evropsku Uniju, kroz 

povezivanje na TEN-T i poboljšanje konkurentnosti domaće transportne privrede; (iii) povećanje kvaliteta saobraćajnih usluga; 

(iv) stimulacija ekonomskog rasta kroz efikasniji i jeftiniji transport; (v) minimiziranje negativnog uticaja razvoja transporta i 

saobraćajne infrastrukture na životnu sredinu i društvo ukupno. 

70 

Putna infrastruktura i drumski saobraćaj 

Postojeće stanje. U proteklom periodu u značajnoj mjeri je popravljeno stanje putne mreže u Crnoj Gori, realizacijom 

velikog broja projekata po programima i planovima sačinjenim u Ministarstvu saobraćaja i Direkciji za saobraćaj. 

Rehabilitovan je i modernizovan čitav niz saobraćajnica, čime su stvoreni uslovi za brži i bezbjedniji protok ljudi i robe, a 

i opšti utisak o stanju saobraćajne infrastrukture znatno je popravljen. U cilju većeg stepena bezbjednosti i sigurnosti na 

putevima u prethodnom periodu otklonjeno je 47 kritičnih tačaka (identifikovanih mjesta na kojima je zabilježen najveći 

broj saobraćajnih nesreća). 

Sredstva utrošena za unaprijeđenje stanja putne mreže od 2002. godine do danas obezbijeđena su iz više izvora, kroz 

kreditne aranžmane EIB, EBRD, donacijama EAR-a, Njemačke razvojne Banke KfW, izdvajanjima iz Budžeta Crne Gore. 

U periodu od 2006. - 2008. godine iz ovih izvora, u izdvojeno je: u 2006. godini 10.435.506,36 €, u 2007. godini 

56.556.586,32 €, i u 2008. godini 63.741.916, 55 €. 

Na porast investicija države u putnu infrastrukturu, poslednjih par godina imala je uspješna primjena Zakona o putevima 

(2004. godine). Programskim Budžetom utvrđen je model finansiranja državnih puteva, na način da se sredstva obezbjeđuju 

iz naknada od maloprodajne cijene, akciza na tečno gorivo i naknada za korišćenje državnih puteva. Poslovi redovnog 

održavanja državnih puteva se finansiraju iz namjenskih sredstava tekućeg budžeta. Za 2008. godinu izdvojena su sredstva 

u iznosu od 9 miliona €. Sa privrednim društvom »Crnagoraput« AD Podgorica sklopljen je petogodišnji ugovor, po kojem su 

za svaku godinu predviđena sredstva u iznosu od 9 miliona €. 

Formiranjem Direkcije za saobraćaj CG (2006. godine), koja se stara o održavanju, rekonstrukciji i izgradnji 

putne infrastrukture, obezbijeđene su kadrovske pretpostavke za efikasnije upravljanje putevima, pa je u proteklom 

periodu ovaj organ uspješno sproveo preko 100 tenderskih procedura, vezano za izvođačke radove i izradu projektne 

dokumentacije. 

Glavni problemi odnosno slabosti Crne Gore u sektoru putne infrastrukture i drumskog saobraćaja su sljedeći: 

- Nepovoljan reljef i nedovršenost velikog dijela putne infrastrukture; 

- Akumulirani problemi u održavanju i postojanje kritičnih tačaka; 

- Nedostatak baze podataka vezanih za putnu infrastrukturu i još uvijek neefikasan model gazdovanja putevima i putnim 

pojasom; 

- Izuzetno izražena sezonska cikličnost u frekvenciji saobraćaja, tj. povećana frekvenciju saobraćaja u turističkoj sezoni; 

- Izuzetno komplikovano zimsko održavanje s obzirom na relativno visoku mrežu puteva i veliki broj prevoja i uspona u 

planinskim predjelima; 

- Definisanje i implementacija zakonskog okvira, koji će uticati na demotivisanje prevoznika da preopterećuju vozila; 

- Tehničko-tehnološka zastarjelost privrednih društava u drumskom saobraćaju; 

- Kadrovska i organizaciona nepripremljenost privrednih društava u drumskom saobraćaju za tržišno poslovanje. 

Buduće aktivnosti. Sve aktivnosti preduzete do sada, stvaranje zakonskog, institucionalnog i finansijskog okvira, 

bile su neophodne kako bi se nastavilo sa ostvarivanjem zacrtanih ciljeva. Donošenje i usvajanje novih strateških



i planskih dokumenata, Srednjoročnog programa razvoja i održavanja za period od 2008- 2011. godine i Strategije 

razvoja i održavanja državnih puteva za period od 10 godina, nastavak su intezivnih aktivnosti koje će sprovoditi na 

rehabilitaciji i modernizaciji putne mreže u Crnoj Gori. Nakon što su se stvorili neophodni uslovi, može se preći na 

narednu fazu čija će realizacija trajno i kvalitetno promijeniti saobraćajnu sliku Crne Gore i stvoriti uslove za bezbjedniji 

i efikasniji promet. 

Glavna usmjerenja i mjere ekonomske politike Crne Gore u oblasti putne infrastrukture i drumskog saobraćaja su 

sljedeći: 

- Izgradnja obilaznica na lokacijama gdje postoje uska grla i rekonstrukcija infrastrukture; 

- Izrada katastra puteva i baze podataka koja bi optimizovala buduće upravljanje putnom infrastrukturom i objedinjavanje 

projektne dokumentacije; 

- Formiranje projektnog tima za realizaciju najznačajnijih investicionih poslova na putnoj mreži; 

- Intenziviranje saradnje u vezi sa standardizacijom puteva po principima koji važe u EU; 

- Utvrđivanje stimulativne korisničke nadoknade, odnosno fer politike cijena korišćenja saobraćajne infrastrukture; 

- Podizanje nivoa kvaliteta usluga u drumskom saobraćaju i liberalizacija tranzitnog saobraćaja; 

- Harmonizacija nacionalnog zakonodavstva sa pravom EU u oblasti socijalnog i tehničkog zakonodavstva u drumskom 

saobraćaju; 

- Primjena načela nediskriminacije kod pružanja usluga međunarodnog prevoza u odnosu na domaće i strane 

prevoznike; 

- Pooštravanje kontrole obezbjeđenja tereta u transportu, čije ispadanje oštećuje infrastrukturu i zagađuje okolinu; 

- Jačanje administartivnih kapaciteta u drumskom saobraćaju. 

Realizacija „uskih grla” na magistralnim putevima u Crnoj Gori odvija se najvećim dijelom u skladu sa dinamičkim planom 

realizacije, koji je usvojen zajedno sa Programom eliminisanja uskih grla (2007 - 2009.), s tim da postoje određena manja 

odstupanja u odnosu na one projekte za čiju su realizaciju u prvoj fazi bile nadležne opštine. Programom će se smanjiti 

gužve i rasteretili glavni putni pravci u Crnoj Gori. Ukupni troškovi realizacije ovog Programa iznosiće 178.160.000,00 €. 

U fazi izrade je i Program poboljšanja protoka saobraćaja na najfrekventnijim raskrsnicama. Uporedo sa aktivnostima 

na poboljšanju postojeće putne mreže, intezivno se radi i na njenom razvoju i povećanju kapaciteta, izgradnjom novih 

puteva magistralnog i regionalnog karaktera, brzih saobraćajnica i autoputeva u Crnoj Gori. To podstiče i prognoza rasta 

saobraćaja, koja predviđa da će u periodu 2007 – 2012. godine frekvencija godišnje rasti po stopi od 6.6% (maksimalno 

8.10%; minimalno 5.10%), a u periodu 2012 – 2017. godine mogući porast na godišnjem nivou je 6.20% (maksimalni 

7.60%; minimalni 4.80%). 

Tokom 2008. i 2009. godine u skladu sa novim zakonskim okvirom, nastaviće se sa jačanjem administrativnih 

kapaciteta u sektoru drumskog sobraćaja i puteva. Planirano je nastavljanje procesa usklađivanja nacionalnog 

zakonodavstva u oblasti socijalnog i tehničkog zakonodavstva u drumskom saobraćaju. Krajem 2008. godine biće 

donesen Pravilnik o dimenzijama, ukupnim masama i osovinskom opterećenju vozila i o osnovnim uslovima koje moraju 

da ispunjavaju uređaji i oprema na vozilima u saobraćaju na putevima, kojim će se izvršiti usklađivanje s Direktivom 

1996/53/EC. Donošenjem Zakona o prevozu u drumskom saobraćaju, omogućeno je da Crna Gora u punom obimu 

učestvuje u međunarodnoj razmjeni, za razliku od prethodnog perioda u kojem je imala svega 0,5% kvote razmijenjenih 

dozvola sa drugim državama. Takođe je planirano da Skupština CG početkom 2009. godine usvoji Zakon o ugovorima o 

prevozu u drumskom saobraćaju. 

U okviru IPA fonda 07 (1,2 miliona €) dio sredstava u 2009. godini biće usmjeren na jačanje kapaciteta institucija 

odgovornih sa upravljanje putnim saobraćajem i nastavak procesa harmonizacije legislative sa acquis-om, kao i jačanje 

tehničkih kapaciteta PIU jedinice u Direkciji za saobraćaj, kako bi ispunili zadatke prioritizacije projekata, izrade studija 

izvodljivosti, projektne dokumentacije i nadzora nad izvođenjem. 

Željeznički saobraćaj 

Postojeće stanje. Tokom 2007. i 2008. godine strukturne reforme željezničkog sektora u institucionalnom smislu, 

obelježene su primjenom reformskih zakona (Zakon o željeznici, 2004. godine i Zakon o bezbijednosti u želejzničkom 

saobraćaju, 2007. godine), kao i implementacijom Strategije restrukturiranja Željeznice Crne Gore. 

Značaj novog pravnog okvira odnosi se na primjenu I i II željezničkog paketa direktiva EU i pripremom za uvođenje 

principa liberalizovanog transportnog tržišta. Kao preduslov novog načina funkcionisanja, potrebno je završiti kompleksan 

proces potpunog razdvajanja upravljača Infrastrukture od Prevoza i obezbijediti njihovo samostalno funkcionisanje kao i 

gašenje matičnog društva. Predviđeno je da se navedene aktivnosti u skladu sa dezintegracionim modelom, završe u prvom 

kvartalu 2009. godine. To će omogućiti održivi poslovno sposoban željeznički saobraćaj, koji bi privredu, koja se na njega 

oslanja, učinio konkurentnijom na tržištu, uz povećanje obima prevoza putnika i robe, transportnih prihoda, kao i smanjenje 

finansijske zavisnost željezničkog preduzeća od države. 

71



Rezultati poslovanja Željeznice s kraja 2006. godine i 2007. godine pokazuju porast naturalnih pokazatelja poslovanja te 

je u 2007. godine putnički prevoz iznosio 1.188.203 prevezenih putnika (rast od 12%), a robni prevoz 1.760.333 tona (rast 

od 8%). 

72 

Glavni problemi odnosno slabosti Crne Gore u sektoru željezničkog saobraćaja su sljedeći: 

- Nedovršena infrastruktura, akumulirani problemi u održavanju i neophodnost većih remonta, postojanje slabih tačaka 

na pruzi, kao i ograničene mogućnosti modernizacije s obzirom na nepovoljan reljef; 

- Neriješeni vlasnički odnosi neprilagođeni Zakonu o željeznici, praksi zemalja u okruženju i direktivama Evropske Unije; 

- Nesavremena oprema za održavanje infrastrukture; 

- Tehničko-tehnološka, fizička i komercijalna prestarjelost voznog parka; 

- Neorganizovan tržišni nastup sa Željeznicom Srbije i Lukom Bar; 

- Kvantitativno i kvalitativno neadekvatna kadrovska struktura zaposlenih u AD Željeznice Crne Gore; 

- Nedovoljno iskazan međunarodni značaj pruga Crne Gore. 

Buduće aktivnosti. Posle gašenja matičnog društva, novoformirana akcionarska društva u 2009. godini nastaviće 

restrukturiranje po posebnim programima. U toku je priprema tenderske dokumentacije za privlačenje strateških partnera 

koji bi na osnovu Joint Venture sa Željezničkom Infrastrukturom zaključio sa Državom višegodišnji Ugovor o tekućem i 

investicionom održavanju. Pripremiće se i dokumenta za privatizacionu transakciju, putem nalaženja strateškog partnera 

za Upravljača infrastrukture i/ili prodajom državnog paketa akcija za Željeznički Prevoz. Nakon prestanka rada Matičnog 

društva Željeznice AD Crne Gore, planira se osnivanje Direkcije za željeznice CG. 

Do momenta gašenja matičnog društva, Ministarstvo saobraćaja i Direkcija za saobraćaj izradiće Izjavu o mreži, a 

nakon toga i Metodologiju za naplatu naknada za korišćenje željezničke infrastrukture u skladu sa odredbama Zakona 

o željeznici. Sistem naplate naknada za korišćenje željezničke infrastrukture mora da bude takav da ne ugrožava razvoj 

teretnog saobraćaj, dok bi se jedan dio troškova za organizovanje putničkog saobraćaja subvencioniosao iz Budžeta. Prema 

Elaboratu o potrebi subvencioniranja putničkog saobraćaja, za plansku 2008. godinu bilo je potrebno obezbijediti subvencije 

u iznosu od 6.450.000 €. 

Novi Zakon o bezbjednosti u željezničkom saobraćaju (2008. godine), detaljno razrađuje procedure bezbijednosti i 

identifikuje organe nadležne za postupanje u incidentnim i akcidentnim situacijama, obavezuje ih na punu kooperaciju, pa 

je realno očekivati da će se u nastupajućem periodu već osjetiti pozitivni efekti implementacije Zakona. Zakonom je takođe 

predviđeno da se u III kvartalu 2009. godine osnuju slijedeći organi: Isljedni organ zadužen za istragu željezničkih nesreća i 

incidenata, Organ nadležan za bezbjednost i Notifikovani organ. 

Održavanje željezničke infrastrukture i regulisanje saobraćaja u Crnoj Gori finansira se iz Budžeta, pa su na taj način 

definisane obaveze države. U periodu od 2006 - 2008. godine izdvojena su sljedeća sredstva: u 2006. godini 8.228.119,01 

€, u 2007. godini 8.295.231,16 €, u 2008. godini 8.9 miliona €. Za 2009. godinu planirano je da se iz državnog Budžeta 

izdvoji oko 9,7 miliona €. 

Glavna usmjerenja i mjere ekonomske politike Crne Gore u oblasti željezničkog saobraćaja su sljedeći: 

- Uvođenje evropskih sigurnosnih i bezbjedonosnih standarda; 

- Uklanjanje kritičnih tačaka na kojima je prevoz usporen i dostizanje projektovanih tehničkih standarda mreže; 

- Restrukturiranje i segmentacija Željeznice na dva nova akcionarska društva-Infrastruktura i Prevoz; 

- Promovisanje međunarodnog značaja pruge; 

- Jačanje institucionalnih kapaciteta, osnivanjem organa za izdavanje licenci, regulatornog tijela, organa nadležnog za 

bezbjednost, notifikovanog organa i isljednog organa; 

- Jačanje administrativnih kapaciteta, kako u Ministarstvu saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija, tako i u Direkciji za 

željeznicu; 

Razvojni projekti željezničkog saobraćaja Crne Gore u budućem periodu su sljedeći: 

- Iz sredstava EBRD za, “Projekat hitne rehabilitacije infrastrukture Željeznica CG'', opredijeljeno je 15 miliona €. Njegova 

realizacija počela je u 2007. godini, i u tu svrhu je odobrena prva tranša u iznosu od 6 miliona €, čija realizacija je otpočela 

krajem 2007. godine i biće nastavljena u 2008. godini. Za 2008. godinu je planirano povlačenje sredstava u iznosu od 5 

miliona €, namijenjenih za sanaciju tunela (3,5 miliona €) i rješavanje tehničkih viškova zaposlenih u Željeznici CG A.D. (1,45 

miliona €), dok su za 2009. godinu predviđena sredstva u iznosu od 4 miliona €. 

- Kredit EIB-a od 34 miliona € biće odobren u nekoliko tranši. Potpisana je prva tranša za 2008. godinu (7 miliona €). 

Planirana dinamika finansiranja u okviru pomenutog kredita je povlačenje sredstava u iznosu od po 7 miliona € u 2008., 

2009., 2010., 2011. godini i 6 miliona € u 2012. godini. Najveći dio treba da se potroši na infrastrukturu, a nakon toga, manji 

dio na vozna sredstva i socijalni program.



- Nastavljeni su radovi na remontu i elektrifikaciji pruge Nikšić – Podgorica. EIB će kreditno podržati projekat sa dodatnih 

15 miliona €, za izvođenje radova koji nisu bili prvobitno predviđeni. Njeno puštanje u eksploataciju planirano je za jun 2009. 

godine. 

- Marta 2008. godine potpisan je Memorandum o zajedničkim aktivnostima na izradi projektno-studijske dokumentacije 

za povezivanje Bosne i Hercegovine i Crne Gore željezničkom prugom Čapljina-Nikšić. 

U okviru IPA fonda 07 (1,2 miliona €) dio sredstava u 2009. godini biće obezbijeđen za jačanje i osnivanje institucija 

odgovornih sa upravljanje željezničkom saobraćajem i nastavak procesa harmonizacije legislative sa acquis-om. Jačanje 

tehničkih kapaciteta PIU jedinice u Željeznici, kao i za izradu tehničke dokumentacije za modernizaciju željezničke 

infrastrukture i saobraćaja u iznosu od 1 miliona €. Za IPA-u 2009 pripremljen je project fiche za Projekat rekonstrukcije 

željezničke pruge Bar-Vrbnica, u iznosu od 5 miliona €. Očekuje se da Evropska Komisija projekat odobri u prvoj polovini 

2009. godine. 

Vazdušni saobraćaj 

Postojeće stanje. Aerodromi Crne Gore u kontinuitetu realizuje projekte unaprijedjivanja infrastrukturnih kapaciteta 

i osavremenjivanja kvaliteta servisa, u skladu sa starteškim planovima razvoja avio saobraćaja. Vrijednost investicionih 

aktivnosti projektovanih u toku 2007. godine, a čija je realizacija će se sprovesti do kraja 2008. godine, iznosi oko 10 miliona 

€. Aerodromi su opremljeni savremenom opremom, bilo da je riječ o opsluživanju aviona, putnika i robe, bilo da se radi o 

ispunjavanju standarda vezanih za bezbjednost i sigurnost na aerodromima. Usljed brzorastućeg trenda kojim Crna Gora 

postaje turistička destinacija, potrebno je kontinuirano raditi na proširivanju kapaciteta na oba aerodroma, Podgorica i Tivat. 

Aerodromsko preduzeće iz sopstvenih sredstava finansira razvojne projekte. 

Nakon potpisivanja ECAA Sporazuma (Zajednički Evropski vazdušni prostor), aktivnosti Uprave za civilno vazduhoplovstvo, 

u najvećoj mjeri, odvijaju se na implementaciji prve faze sporazuma u cilju postepene integracije u unutrašnje tržište EU. 

Do kraja II tranzicionog perioda Protokola VII ECAA Sporazuma, u podzakonskim aktima, planira se potpuna integracija EU 

direktiva u ovoj oblasti. U Zakon o vazdušnom saobraćaju koji je donijet 2008. godine. transponovani su propisi uskladjeni sa 

evropskom regulativom iz oblasti sigurnosti, bezbjednosti, upravljanja vazdušnim saobraćajem. Početkom ove godine Uprava 

je otpočela sa izdavanjem dokumenata u skladu sa ICAO i JAR propisima. U prethodnom periodu sproveden je postupak 

obezbjeđenja državnih oznaka za vazduhoplove i aerodrome. Crna Gora aktivno učestvuje u definisanju funkcionalnih 

blokova vazdušnog prostora. 

Vlada Crne Gore je usvojila Strategiju restrukturiranja »Montenegro Airlines«-a d.o.o., novembra 2007. godine. U skladu sa 

dinamičkim planom realizuju se sljedeće aktivnosti: (i) procjena vrijednosti imovine privrednog društva; (ii) restrukturiranje 

društva iz d.o.o u AD; (iii) tehničko-tehnološko, organizaciono, finansijsko, svojinsko i upravljačko restrukturiranje; (iv) emisija 

i prodaja novih akcija radi dokapitalizacije u iznosu od 30% procijenjene vrijednosti kompanije; (v) prodaja na berzi do 5% 

akcija. Realizacijom predviđenih mjera, omogućiće se uspješnije poslovanje, što će rezultirati povećanjem vrijednosti akcija i 

finansijskih efekata privatizacije. Kompanija je osposobila adekvatnu strukturu i broj letačkog i tehničkog osoblja, koji mogu 

obezbijediti punu komercijalnu eksploataciju novih aviona. 

Glavni problemi odnosno slabosti Crne Gore u sektoru vazdušnog saobraćaja su sljedeći: 

- Postojanje ograničenja u proširenju kapaciteta aerodroma i prihvatu većih vazduhoplova u interkontinentalnom 

saobraćaju; 

- Jako izražena cikličnost u potražnji kapaciteta u civilnom vazduhoplovstvu (turistička cikličnost); 

- Aerodromi Crne Gore još uvijek posluju kao Javno preduzeće i kroz razdvajanje infrastrukture od komercijalnih operacija, 

restrukturiranje i privatizaciju potrebno je poboljšati efikasnost poslovanja. 

Buduće aktivnosti. U skladu sa Zakonom o vazdušnom saobraćaju, u 2009. godini je predviđeno osnivanje Agencije za 

vazdušni saobraćaj, koja će preuzeti poslove, sredstva i zaposlene od Uprave za civilno vazduhoplovstvo. U drugom kvartalu 

2009. godine usvojiće se Zakon o obligacionim odnosima i osnovama svojinsko-pravnih odnosa u vazdušnom saobraćaju 

Crne Gore, koji će biti usklađen sa EU legislativom. 

Glavna usmjerenja i mjere ekonomske politike Crne Gore u oblasti vazdušnog saobraćaja su sljedeći: 

- Restrukturiranje JP “Aerodromi Crne Gore” i “Montenegro airlines”; 

- Integracija subjekata civilnog vazduhoplovstva u relevantne međunarodne organizacije i asocijacije; 

- Sprovođenje zahtijevanih sigurnosnih i bezbjednosnih standarda iz oblasti civilnog vazduhoplovstva; 

- Razvoj kapaciteta i kvalitetna usluga u prihvatanju putnika kroz koncept “Otvorenog neba” i kroz implementaciju 

multilateralnog i horizontalnog sporazuma; 

73



- Razdvajanje funkcija vlasnika infrastrukture, vazduhoplovne vlasti, regulatora saobraćaja i kontrole; 

- Jačanje institucionalnih i administrativnih kapaciteta. 

Planirano je da se izradi dokument na osnovu koga će se sprovesti restrukturiranje i privatizacija djelova sistema JP 

Aerodromi Crne Gore. Osnovni principi su da će infrastruktura i zemljište ostati u državnom vlasništvu, i da će se putem 

otvorenog međunarodnog tendera ponuditi na koncesiju privatnom sektoru koji će biti operator. 

Urađena je i studija razvoja generalne avijacije za aerodrom Podgorica i Tivat, koja će se implementirati u narednom 

kratkoročnom periodu. Na aerodromu Podgorica, na srednji rok, intenziviraće se i kargo saobraćaj. JP “Aerodromi Crne 

Gore“ su sklopili Ugovor o konsultantskim uslugama sa TAM timom koji je izradio Studiju o tehničkoj izvodljivosti aerodroma i 

heliodroma u sjevernoj regiji Crne Gore, kojom je prvenstveno obuhvaćen aerodrom u Beranama. Nakon toga biće definisane 

dalje aktivnosti u cilju eventualne izgradnje i rekonstrukcije ovih objekata, kao i način upravljanja istim po osnovu javnoprivatnog 

partnerstva. 

U okviru IPA fonda 2007, dio sredstva od 1.2 miliona €, a u 2009. godini biće usmjeren na unapređenje kapaciteta 

institucija odgovornih sa upravljanje avio saobraćajem i formiranje Nacinalnog trening centra za obuku pilota, kontrolora, 

inspektora, kao i nastavak procesa harmonizacije legislative sa acquis-om. 

74 

Pomorski saobraćaj 

Postojeće stanje. Pravni okvir sa kojim se uređuje oblast pomorstva u Crnoj Gori se u posljednje dvije godine intezivno 

mijenja. Krajem 2007. godine usvojeni su Zakon o moru (Sl. list CG br, 17/07 i 6/08) i Zakon o jahtama, (Sl. list RCG, br. 

46/07), a u avgustu 2008. godini stupio je na snagu Zakon o lukama (Sl. list CG, br. 51/08). Zakon o lukama uređuje 

pravni status i podjelu luka, način upravljanja, naknade, koncesije, inspekcijski nadzor kao i druga pitanja od značaja za 

luke u Crnoj Gori. Zakonom je pridviđena primjena tzv. Landloard modela luka u Crnoj Gori. AD Luka Bar će koristiti luku 

i pružati usluge na osnovu koncesije, a regulatornu, upravnu i razvojnu funkciju u ime Države će obavljati novi državni 

organ – Lučka uprava, koja će se formirati u skladu sa ovim zakonom. U januaru 2008. godine počela je primjena Zakona 

o jahtama. Na osnovu ovlašćenja iz ovog zakona donešeni su Pravilnik o obrascima i načinu vođenja Registra jahti Crne 

Gore i knjige evidencije iznajmljivanja jahti i Pravilnik o obrascima za upis jahti i boravak jahti u vodama Crne Gore (Sl. list 

CG, br. 27/08). 

Proces donošenja zakona prate i intezivne aktivnosti na jačanju adminstrativnih kapaciteta u Upravi pomorske sigurnosti 

(posebno u sektorima Uprave koji se bave traganjem i spašavanjem, tehničkom inspekcijom i ekološkom zaštitom) i Lučkim 

kapetanijama (sa naglaskom na unaprijeđenje primjene ISPS koda i državne lučke kontrole). 

U Crnoj Gori egzistira Obalska straža, na principu koordinacije i objedinjavanja resursa i aktivnosti nadležnih državnih 

organa, medju kojima je i Ministarstvo saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija. Koordinator Obalske straže je Ministarstvo 

unutrašnjih poslova i javne uprave. 

Glavni problemi odnosno slabosti Crne Gore u sektoru pomorskog saobraćaja su sljedeći: 

- Nedovoljan stepen koordinacije državnih funkcija vezanih za sigurnost, bezbjednost, ekološku zaštitu; 

- Nedostatak kapaciteta za razvoj nautičkog turizma; 

- Nedovoljno korišćenje postojeće infrastrukture u Luci Bar i njena nedovršenost; 

- Nepovezanost Luke Bar sa transhipment centrima u okruženju linijskim brodarstvom što predstavlja ograničenje njenog 

razvoja; 

- Nedostatak fiskalnih, administrativnih i komercijalnih mjera kojima bi se značajnije stimulisalo učešće privatnog kapitala 

u brodarstvu; 

- Nepostojanje lokalnog pomorskog saobraćaja. 

Buduće aktivnosti. U smislu prevazilaženja gore navedenih problema odnosno slabosti, glavna usmjerenja i mjere 

ekonomske politike Crne Gore u sektoru pomorskog saobraćaja su sljedeći: 

- Restrukturiranje Luke Bar; 

- Jačanje institucionalnih kapaciteta, osnivanjem Lučke uprave; 

- Ratifikacija relevantnih međunarodnih konvencija iz oblasti pomorstva; 

- Usvajanje i primjena standarda iz oblasti lučke kontrole i inspekcije sigurnosti i bezbjednosti plovidbe; 

- Nabavka nove opreme u okviru Uprave pomorske sigurnosti. 

U prvoj polovini 2009. godine planirano je usvajanje Zakona o sprečavanju zagađenja mora s plovila, a u drugoj polovini 

2009. godini Zakona o sigurnosti i bezbjednosti pomorske plovidbe, koje prati i ratifikacija IMO-ovih konvencija. Pripremljen



je i novi Pravilnik o zvanjima i ovlašćenjima o osposobljenosti članova posade pomorskih brodova trgovačke mornarice Crne 

Gore i uslovima za njihovo sticanje. 

U skladu sa Programom restrukturiranja Luke Bar, koji je Vlada usvojila 10. aprila 2008. godine, realizovaće se aktivnosti 

reorganizacije i segmentacije poslovnog sistema, rješavanje viška radnika; uvođenje novog pravnog i finansijskog okvira; 

ugovaranje prava i obaveza i realizacija privatizacionih transakcija. Nakon toga stvorile bi se uslovi da se otpočne realizacija 

transakcija za tri terminala i izdvojene kompanije po utvrđenom modelu privatizacije. 

Proces restrukturiranja se odvijao uz izvjesne teškoće, a realizaciju programa je dodatno usložnjavala okolnost nepostojanja 

kapaciteta da se složeni procesi strukturalnih promjena vode istovremeno sa tekućim operativnim poslovima luke. Stoga je 

menadžment Luke utvrdio akcioni i termin plan i otpočeo sa njegovim sprovođenjem, na način da je počela realizacija mjera 

na reorganizaciji i segmentaciji tzv. vanlučkih djelatnosti. 

Važna aktivnost u programu restrukturiranja je i smanjivanje broja zaposlenih kroz odgovarajuće socijalne programe za 

zbrinjavanje tehnoloških viškova. Sredstva za isplatu otpremnina za radnike će se obezbjeđivati iz poslovanja kompanije, 

prihoda dobijenih privatizacijom i dokapitalizacijom. U Ministarstvu saobraćaja pomorstva i telekomunikacija u toku su 

aktivnosti na formiranju novog državnog organa – Lučke uprave. Planirano je da se shodno utvrđenoj dinamici primjene iz 

Zakona o lukama, Lučka uprava formira do kraja 2009. godine. Tehničku pomoć za formiranje i početak rada ove institucije 

pružiće EAR i EBRD. 

U cilju revitalizacije crnogorske trgovačke flote, opredijeljena su sredstva u iznosu od 12 miliona $, od prodaje bivše 

poslovne zgrade Jugooceanije u iznosu od 6,5 miliona €, (od čega su utrošena sredstva u iznosu od 1.360.500 € za rješavanje 

socijalnog programa radnika) i sporazumnog prekida investicionog projekta Kotor Shipping Co (3.859.115 USD). Nakon 

prodaje poslovne zgrade Jugooceanije u 2007. godini, Ministarstvo je nastavilo aktivnosti vezano za prodaju nekretnina 

Jugooceanije, nakon čega će se ići u stečaj i likvidaciju. Na ovaj način Vlada je planirala da započne aktivnosti revitalizacije 

trgovačke flote i upotrebi ih za kupovinu trgovačkog broda. 

Tabela 4.1.4.2.1: Fiskalni efekti implementacije ekonomske politike 

u sektoru transporta u periodu 2008 - 2011. godine: 

Neto budžetski 

uticaj 

2008. 

€ 

2009. 

€ 

2010. 

€ 

2011. 

€ 

Direktni uticaj na 

budžetske troškove 

Održavanje i rekonstrukcija državnih 

puteva 

Rješavanje uskih grla na saobraćajnoj 

mreži 

Projekat hitne rehabilitacije željezničke 

infrastrukture 

14.700.000 14.700.000 14.700.000 14.700.000 

11.400.000 23.400.000 46.800.000 - 

12.000.000 11.600.000 7.000.000 7.000.000 

Održavanje željezničke infrastrukture 8.300.000 9.700.000 11.600.000 14.000.000 

Osnivanje i funkcionisanje Lučke Uprave 380.000 925.000 1.325.000 1.500.000 

Uprava pomorske sigurnosti * 1.100.000 1.100.000 1.200.000 1.200.000 

Direktni uticaj na 

budžetske prihode 

Uprava za civilno vazduhoplovstvo ** 1.234.000 1.234.000 1.400.000 1.550.000 

Direkcija za saobraćaj *** 14.000.000 13.000.000 14.500.000 16.000.000 

IPA fond 800.000 5.000.000 7.500.000 10.000.000 

* Uprava pomorske sigurnosti je projektovala budžetske prihode na nivou od 1.1 miliona € za 2008. godinu, po osnovu 

naknada za bezbijednost plovidbe, naknada po osnovu pružanja usluga tehničkog pregleda, i naknada po osnovu upisa, 

obnove i brisanja iz registra jahti. 

** Uprava za civilno vazduhoplovstvo je za 2008. godinu po osnovu rutnih naknada (preleta) planirala budžetski prihod 

na nivou 1.234.000 €. 

*** Direkcija za saobraćaj za 2008. godinu planirala je budžetske prihode od 14 miliona € po osnovu naknada od 

maloprodajne cijene i akciza na tečna goriva, i naknada za postavljanje reklamnih tabli. 

75



4.1.4.3 Elektronske komunikacije i poštanski saobraćaj 

Postojeće stanje. 29. jula 2008. godine je usvojen Zakon o elektronskim komunikacijama (Sl. List CG, br.50/08 od 

19.08.2008.godine), koji je stupio na snagu 27. avgusta 2008. godine. Time je dobijen novi okvir za regulaciju ove oblasti, 

a koji je sam po sebi usaglašen sa preporukama EU. Ovim zakonom razdvojena je regulatorna i nadzorna funkcija, tako da 

je novoformirana Agencija za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost, od postojeće Agencije za telekominikacije i 

poštansku djelatnost i tehničkog sektora Agencije za radio difuziju, dobila regulatorno-nadzornu, a Ministarstvo saobraćaja, 

pomorstva i telekomunikacija upravno-inspekcijsku funkciju. Prihvaćena su i prva podzakonska akta koja se donose na 

osnovu novog Zakona: Pravilnik o R&TTE ( Direktiva 1999/5/EC) i Pravilnik o EMC (Direktiva 2004/108/EC) koji se rade na 

osnovu tkz. Novog Pristupa. 

U toku 2007. godine došlo je do značajnog povećanja broja operatera u svim segmentima elektronskih komunikacija. 

Naime, glavne aktivnosti Agencije za telekomunikacije i poštansku djelatnost su bile usmjerene ka liberalizaciji tržišta i 

uvođenju konkurencije. Tako su bili raspisani tenderi i na osnovu realizovanih procedura sledeći operateri su dobili licence 

po segmentima: 

- Mobilna telefonija (3G – IMT-2000/UMTS standard) : ProMonte, T-Mobile i MTEL; 

- Pružanje fiksnog bežičnog pristupa u radio-frekventnim opsezima 3,4-3,6 GHz odnosno 3,6-3,8 GHz (WiMAX) : MTEL, 

Broadband Montenegro, T-Mobile i ProMonte; 

- Pružanje javnog servisa prenosa govora preko mreža baziranih na Internet protokolu (VoIP): PTT inzinjering, Dimal Telcom, 

Alliance Telecom, VoIP telekom, Montekom, Vox Mundi, Hemera Technologies, Posta Crne Gore I IT Montenegro. 

Na ime jednokratnih naknada operatori su uplatili oko 24,5 miliona €, a planirane investicije istih u narednom periodu 

su trebale da iznose oko 123 miliona € uz otvaranje novih 450 radnih mjesta. U 2008. godini nije bilo novih tendera po bilo 

kom osnovu. 

U segmentu mobilne telefonije, na kraju septembra 2008. godine, broj korisnika je iznosio 1.314.094 što odgovara 

penetraciji od 211,9%. Broj korisnika je veći za 29,46% u odnosu na isti period prošle godine. Broj pre-paid pretplatnika je 

1.050.098, a broj post-paid pretplatnika je 263.996. Operatori su imali sledeći udio u tržištu: ProMonte je imao 541.554 

korisnika i učesće od 41,21%, T-Mobile je imao 412.716 korisnika odnosno 31,41%, a MTel 359.824 korisnika i udio od 

27,38%. Nakon otvaranja 3G servisa u 2007. godini, mobilni operatori su nastavili sa pokrivanjem teritorije CG ovim servisom 

i sada imamo različitu pokrivenost zavisno od operatora, ali koja obuhvata preko 15-tak gradova u CG sa postotkom većim 

od 75% do planiranih 97% pokrivenosti što obuhvata i ruralna područja. 

U segmentu fiksne telefonije, pored dominantnog operatora Crnogorskog Telekoma odnosno T-Com-a, počeo je sa radom 

MTEL, krajem 2007. godine. Po najnovijim podacima za 2008.godinu od septembra, T-Com ima 160.371 POTS priključaka, 

6.715 ISDN-BRI priključaka, 175 ISDN-PRI priključaka, 3.128 ruralnih priključaka. Na kraju 2007. godine MTEL je imao oko 

1.700 priključaka. Uvodjenjem konkurencije na ovom segmentu, na tržištu su uvedeni razni paketi usluga koji omogućavaju 

korisniku veći izbor i pojeftinjenja servisa. 

U segmentu Internet servisa, pojavio se veliki rast korisnika ADSL korisnika kod T-Com-a u iznosu od 22.452 korisnika, 

od čega 17.955 fizičkih lica i 4.497 pravnih lica, kao i mogućnost “flat” usluge odnosno usluge bez ograničenja protoka 

podataka. U dijelu bežičnog pristupa internetu je takodje bilo rasta novih korisnika, tako da kod MNNews operatora imamo 

1720 korisnika, a MTEL ima 4532 korisnika, što predstavlja dodatni impuls u internet penetraciji i specijalno u broadband 

penetraciji na nivou Crne Gore. 

Posebno naglašavamo podatke iz Agencije za radio difuziju o korisnicima operatora nezavisno od platforme prenosa radio 

i TV signala (kabl, MMDS, IPTV,DTH). Broj korisnika je sledeći: 12.420 korisnika koristi kablovske operatore, 13.400 MMDS 

platformu, 23.183 korisnika DTH i 11.187 korisnika IPTV platforme, što ukupno daje broj od 60.090 korisnika do juna 2008. 

godine. Korisnicima se pruža više vrsta paketa usluga, ali još nijesu započeli pružanje Internet usluga. 

Savjet Agencije za radio-difuziju, u aprilu 2008. godine je usvojio strategiju prelaska sa analognih na digitalne radiodifuzne 

sisteme u Crnoj Gori. Po novom zakonu, tehnički sektor ove Agencije biće preveden u tehnički sektor restruktuirane 

Agencije za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost. 

U dijelu poštanskih usluga, Agencija je izdala posebnu licencu Pošti Crne Gore za obavljanje univerzalne poštanske usluge 

i licencu za obavljanje pojedinih poštanskih usluga iz domena univerzalne poštanske usluge društvu “Kingscliffe Distribution 

Montenegro”. Takođe su izdata dva rješenja za obavljanje komercijalnih poštanskih usluga kompanijama “City Express” i 

“Karal Commerce”. Ovi operatori rade pod franšizom DHL, UPS i TNT. 

76



Glavni problemi odnosno slabosti Crne Gore na području elektronskih komunikacija, a koji mogu imati negativne posledice 

za kvalitetan razvoj konkurencije na tržištu elektronskih komunikacija, su sledeći: 

- Agencija za telekomunikacije nije iskoristila privilegovan položaj nezavisnog regulatora u toku važenja starog Zakona o 

telekomunikacijama, za uvođenje stvarne konkurencije. 

- U izvještajima Evropske komisije, eksperti često iznose ocjene da će biti smanjena samostalnost Agencije, uvođenjem 

novog Zakona - što je u suprotnosti sa stavovima Evropske komisije i Evropskog parlamenta. Pozicija novog zakona je upravo 

takva, da Agencija uživa potpunu nezavisnost u kontekstu tržišne regulacije, ali ne i u politički osjetljivim područjima kao što 

su upravljanje spektrom ili bezbjednošću elektronskih komunikacija (oko čega postoje dileme i u samim tijelima Evropske 

Unije, tokom usvajanja izmjena regulatornog okvira iz 2002. godine). 

- Sadašnje upravljanje spektrom nije efikasno i konzistentno i ne može se postići kroz postojeći model, “širokopojasni 

pristup za sve” internet pristup. 

- Poseban će problem biti pristup optimizaciji sveobuhvatne koristi od digitalne dividende kroz uvođenje novih bežičnih 

pristupa i televizije visoke definicije, istovremeno osiguravajući zaštitu od intereferencije. 

- Drugi problemi su vezani za legalnu sigurnost i efektivno i pošteno uređenje uskih grla koji ograničavaju tržišnu utakmicu, 

kao što je dijeljenje prostora u zgradama što sada nije slučaj. Novi zakonski okvir omogućava da se dozvoli Ministarstvu i 

Agenciji, da podzakonskim aktima urede ulaze u zgrade, kablovske cijevi, šahtovi i ulične ormare. Ovo bi bio ključni okidač za 

investicije u nove mreže i povećanje konkurencije. 

- Agencija nije uspjela da ostvari zaštitu potrošača u prethodnom zakonskom okviru , a novi okvir bi trebao da to promijeni. 

Potrošači moraju imati izbor, a oni ga do sada nijesu imali. Trenutno je nemoguće zadržati broj pri promjeni lokacije ili 

promjene paketa usluga ili promijeniti operatora u razumnom roku. Mora se uložiti dodatni napor da se omogući prenosivost 

broja u roku od 3 dana koliki iznosi evropski cilj. 

- I na kraju Agencija mora imati mogućnost da ima alate za prisiljavanje operatora na funkcionalno odvajanje jer se 

pokazuje da su postojeća sredstva koja je Agencija imala podbacila i da nijesu uspjela ostvariti efektivnu konkurenciju na 

tržištu. Implementacija funkcionalnog odvajanja mora omogućiti isti pristup mreži svima pod jednakim uslovima uključujući 

i operatore sa značajnom tržišnom snagom i nove tržišne sudionike. 

Uprkos brzom napretku Crne Gore u razvoju informatičkog društva, činjenica je da zemlja još uvek znatno zaostaje za 

prosječnim vrijednostima u zemljama EU i ne realizuje planirane stope smanjivanja zaostajanja. 

Tako je po uporednim analizama Cullen Internationala o razvoju SEE regiona u oblasti elektronskih komunikacija, vidljiva 

pozicija Crne Gore kao vodeće u oblasti Prihodi po glavi po sektoru (20081028-Cullen-SEE-Observatory-VBO), ali sa 2% 

učešća tržišta u okviru regiona (kao i MK, KS). Nasuprot tome, Crna Gora je prva u regionu po penetraciji mobilnih korisnika 

koja ima najveći prirast od 67%. Po pitanju širokopojasne penetracije, vidljiv je i dalje nizak iznos od 2,59%, što ne daje veliku 

nadu za brz prelazak na usluge eVlade. 

Odstupanja i nerealizovane mjere predviđene u 2007 EFP: 

- Osim novog trećeg operatera M:TEL-a u mobilnoj telefoniji, koji je doprinio razvoju konkurencije sa postojećim 

operaterima, nije došlo do uvođenja značajne konkurencije u fiksnoj telefoniji i internet servisima. 

- Internet penetracija je i dalje niska u odnosu na zemlje EU, kao i na zemlje SEE, a posebno su niske vrijednosti 

kod širokopojasnog pristupa, dok su javni operateri dobili nove licence za bežični pristup internetu i to koristeci WiMAX 

tehnologiju, pa se očekivao veći prodor na tržistu ovog servisa internet tržišta. 

- Operateri koji koriste CDS platformu za prenos TV signala i dalje nisu prisutni na tržištu internet servisa, osim 

Crnogorskog Telekoma koji koristi IP TV platformu i pruža ADSL servis zajedno sa televizijskim signalom. 

- Djelimično uvodjenje konkurencije u poštanskom saobraćaju. 

Razlozi za odstupanje/nerealizovanje planova i predviđene aktivnosti za ispunjenje planiranog: 

- Osnovni razlog za uklanjanje navedenih devijacija je usvajanje Zakon o elektronskim komunikacijama, tek krajem 

avgusta 2008.godine poslije dužeg roka usaglašavanja, a planirano je bilo krajem 2007 godine, tako da tek sada kroz 

novi regulacioni okvir je moguće vršiti aktivnosti usmjerene na donošenju novih podzakonskih akata usmjenih ka razvoju 

konkurencije, zaštitu potrošača,omogućavanje pristupa svim i pod jednakim uslovima i dr. 

- Nedostatak administrativnog kapaciteta u nadležnom Ministarstvu SPT. 

- Nepostojanje posebne Strategije za širokopojasni pristup i Akcionog plana koji bi pokretao i pratio ove aktivnosti . 

- Nepostojanje Strategije za poštansku djelatnost u cilju restruktuiranja Pošte Crne Gore. 

77



Trenutno aktuelne mjere i politike u oblasti telekomunikacija: 

- Formiranje Sektora za telekomunikacije, radio-spektra i poštu pri nadležnom Ministarstvu i popunjavanje 

administrativnih kapaciteta; 

- Realizacija Strategije za poštansku djelatnost do kraja novembra 2008. godine; 

- Reorganizacija postojećih Agencija prema Zakonu o elektronskim komunikacijama, kao i ubrzane aktivnosti na 

pripremanju i donošenju novih pozakonskih akata; 

- Uključivanje u zajedničke aktivnosti sa Sekreterijatom za Evropske integracije; 

- Koordinacija aktivnosti sa nadležnim ministarstvima i ostalim organizacijama u cilju promovisanja konkurencije, 

poboljšanju usluga i smanjenju cijena usluga javnih operatera, a u konačnom cilju deregulacije i liberalizacije poštanskog 

tržišta, kao i uvodjenje EU standarda i povećanje ulaganja u razvoj ovog dijela tržista usluga. 

Buduće aktivnosti. Poslije usvajanja novog Zakona o elektronskim komunikacijama u toku su aktivnosti na polju 

organizaciono-kadrovskih promjena i koje treba da budu okončane do kraja decembra 2008. godine , izborom Savjeta 

Agencije za elektronske komunikacije i poštansku delatnost. 

Nakon ovih aktivnosti Agencija je dužna da na zahtjev Ministarstva pripremi stručne osnove za podzakonska akta za koja 

je Ministarstvo nadležno, a Ministarstvo da podnese na usvajanje nove Pravilnike, koji će biti usaglašeni sa direktivama EU. 

Rok predviđen za donošenje pratećih podazkonskih akata je od 6 do 12 mjeseci od donošenja Zakona. 

Posebna pažnja u 2009. godini biće posvećena izradi Strategije širokopojasnog pristupa i Akcionom planu na 

implementaciji strategije, a sve u cilju razvoja informatičkog društva i progresa cjelokupnog društva u Crnoj Gori. Uočena 

je niska penetracija korišćenja internet usluga i obezbjedjivanja računarske opreme, tako da i pored određenih pozitivnih 

pomaka u broju korisnika ADSL servisa i snižavanju cijene istih usluga, nije postignuto smanjenje zaostalosti za prosječnim 

vrijednostima u zemljama EU, koja trenutno iznosi 20%. 

Krajem oktobra je završena Strategija razvoja poštanske djelatnosti koja će biti urađena ali nije još usvojena što se 

očekuje do kraja decembra 2008. godine. Strategijom se daju smjernice za uvodjenje novih usluga i definisanje statusa 

pošte i perspektive njenog razvoja, kao i uvođenje EU standarda u pogledu pružanja poštanskih usluga i veća ulaganja u 

razvoj poštanskog saobraćaja za koje poštanska mreža ima komparativne prednosti. 

Tabela 4.1.4.3.1: Budžet Agencije za elektronske komunikacije je planiran kako slijedi: 

Regulacija i nadzor tržišta 2,722,600.00 52.54% 

Frekvencije 1,883,000.00 36.34% 

Numeracija i adrese 400,000.00 7.72% 

Jednokratne naknade i pošta 176,500.00 3.41% 

78



4.2. FINANSIJSKI SEKTOR 

4.2.1 BANKARSKI SEKTOR 

Dostignuti nivo razvoja bankarskog sektora 

Stabilan i siguran bankarski sistem je preduslov ekonomskog razvoja jedne zemlje. Crnogorski bankarski sistem koji u 

relativno kratkom roku ostvario značajne rezultate u kvantitativnom i kvalitativnom smislu. Za nepunih osam godina bilansna 

suma banaka povećana je za 15 puta, kreditni portfolio za 34 puta, depozitni potencijal za 16 puta. Vrijednost bilansne sume 

bankarskog sektora u 2007. godini premašila je vrijednost bruto domaćeg proizvoda za 23%. Stabilan i zdrav bankarski 

sistem predstavlja i najbolju garanciju za priliv domaćeg i stranog kapitala, o čemu svedoči i vlasnička struktura banaka u 

kojoj privatna svojina dominira sa 98%, od čega se 78% odnosi na strano vlasništvo, a 20% na vlasništvo domicilnih privatnih 

pravnih i fizičkih lica. 

Atraktivnost crnogorskog bankarskog sektora ogleda se i u njegovoj diverzifikovanosti, jer na relativno malom području 

posluje 11 banaka sa razgranatom mrežom od 191 organizacione jedinice i 2.219 zaposlenih. Aktivnosti banaka i dalje su 

dominantno usmjerene na prikupljanju depozita i odobravanju kredita, dok su poslovi investicionog bankarstva još uvijek u 

začetku, što se pokazalo kao prednost u uslovima turbulentnih kretanja na tržištu kapitala. Osim toga, kontinuirani proces 

implementacije najsavremenijih regulatornih rješenja baziranih na međunarodnim standardima, Bazelu I i II, EU direktivama i 

Osnovnim principima bankarske supervizije, kontinuirani proces edukacije supervizora i pragmatičnost u procesu odlučivanja 

u cilju kanalisanja kretanja na bankarskom tržištu u željenom pravcu, obezbijedili su pouzdan sigurnosni mehanizam od 

nepredvidljivih kretanja na globanom finansijskom tržištu. 

Ekspanzivan razvoj bankarskog sektora u 2007. godini u Crnoj Gori rezultirao je enormnim stopama rasta bilansne sume 

banaka (108%) i kreditnog portfolija (165%), a isti nije bio podržan adekvatnim stopama rasta depozita (94%) i kapitala 

(59%). Iako su ove visoke stope rasta bile u funkciji ekonomskog razvoja, iste su predstavljale latentnu opasnost sa aspekta 

makroekonomske stabilnosti. Naime, nagli rast kreditnih aktivnosti može se negativno odraziti na povećanje agregatne 

tražnje i inflatornog pritiska na jednoj strani, kao i na rizični profil banaka putem uvećanja nekvalitetne aktive na drugoj 

strani. Savjet Centralne banke Crne Gore je u četvrtom kvartalu 2007. godine donio set podzakonske regulative sa ciljem 

ograničenja ekspanzivnog kreditnog rasta, i to: Odluku o klasifikaciji aktive, rezervacijama i rezervama za kreditne gubitke, 

Odluku o dopuni Odluke o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom i poslovanju sa licima povezanim sa 

bankom, Odluku o izmjeni i dopuni Odluke o minimalnim standardima kapitala banke i Odluku o obaveznoj rezervi banaka 

kod Centralne banke Crne Gore. Primjenom navedenih odluka u 2008. godini projektovana je stopa rasta kreditnog portfolia 

na agregatnom nivou od oko 35%. Iako je mjera ograničenja kreditne ekspanije naišla na neodobravanje u bankarskim 

krugovima, nakon par mjeseci pokazala se itekako opravdanom u uslovima nadolazećih turbulentnih kretanja na 

međunarodnom finansijskom tržištu. 

Iako globalna finansijska kriza nema direktnog uticaja na crnogorsko bankarsko tržiste, jer banke nisu imale plasmane u 

loše finansijske instrumente koji su kreirani na bazi „subprime“ hipotekarnog američkog tržišta, Vlada Crne Gore i Centralna 

banka Crne Gore su blagovremeno preventivno djelovale donošenjem Zakona o mjerama za zaštitu bankarskog sistema 

koji je po hitnom postupku usvojen. Zakonom država garantuje depozite fizičkim i pravnim licima u punom iznosu, izdaje 

garancije nelikvidnim bankama za međubankarske pozajmice, izvršava prijevremenu otplatu duga prema bankama, 

kreditira nelikvidne banke iz svojih depozita ili pozajmica na finansijskom tržištu, u slučaju nesolventnosti banke vrši njenu 

dokapitalizaciju pod određenim uslovima. 

Centralna banka Crne Gore, u cilju poboljšanja likvidnosti banke, može odobriti istoj korišćenje sredstava izdvojene 

obavezne rezerve na dnevnoj osnovi na period od jednog dana do sedam radnih dana, kao i odobriti kratkoročnu pozajmicu 

do 30 dana, do 50% iznosa svog kapitala, a to je regulisano Odlukom o korišćenju obavezne rezerve banaka kod CBCG na 

period duži od jednog dana i Odlukom o odobravanju kratkoročnih pozajmica bankama. 

Performanse bankarskog sektora na dan 30. septembar 2008. godine 

U trećem kvartalu 2008. godine u bankarskom sistemu Crne Gore ključne bilansne pozicije – aktiva, ukupni krediti, 

kapital i depoziti ostvaruju umjerene stope rasta, a nastavlja se i trend smanjenja koncentracije kao posledica intenzivne 

međubankarske konkurencije. 

- Mjere koje je Centralna banka Crne Gore preduzela u cilju suzbijanja kreditne ekspanzije imale su pozitivan efekat što 

potvrđuju i podaci o ostvarenom rastu kreditnog portfolija banaka na agregatnom nivou od 27,01%, odnosno neto kredita 

79



od 26,34% na 30. septembar 2008. godine. Uz pretpostavku da finansijska disciplina svih učesnika na bankarskom tržištu 

neće biti dovedena u pitanje, očekuje se rast neto kredita na agregatnom nivou po stopi od oko 35 % ili u iznosu od oko 760 

miliona € (procjenom nije obuhvaćena nova banka koja je počela sa radom u decembru 2007. godine). 

- Ukupna bilansna suma banaka na 30. septembar 2008. godine iznosi 3.509,7 miliona € i ostvaruje rast po stopi od 

38,69% u odnosu na uporedni jednogodišnji period, odnosno 17,94% u tekućoj godini. Samo jedna banka u sistemu nije 

ostvarila rast bilansne sume u jednogodišnjem periodu. 

- Ukupan kapital banaka na 30. septembar 2008. godine iznosi 283 miliona € i ostvaruje rast po stopi od 34,25% u 

jednogodišnjem periodu, a u ovoj godini ostvaruje rast od 19,45%. U strukturi ukupnog kapitala dominantno učešće ima 

ino kapital sa 77,56%, slijede domaći privatni kapital sa 20,19% i država sa 2,25%. U jednogodišnjem uporednom periodu 

smanjeno je učešće u ukupnom kapitalu države za 0,28 procentnih poena i domaćih privatnih lica za 2,61 procentna poena, 

dok je učešće ino kapitala povećano za 2,89 procentna poena. Na kraju trećeg kvartala 2008. godine, dvije banke su u 

većinskom domaćem privatnom vlasništvu, dok su ostalih devet banaka sa većinskim (pet banke) ili 100% ino kapitalom 

(četiri banke). Banke sa većinskim ino kapitalom kontrolišu 83% bankarskog tržišta u Crnoj Gori. Koeficijent solventnosti na 

agregatnom nivou iznosi 15,64%. 

- Ukupno odobreni krediti banaka u posmatranom periodu iznose 2.852,3 miliona €, što predstavlja rast po stopi od 

57,53% u odnosu na uporedni jednogodišnji period, odnosno 27,01 % u odnosu na kraj 2007. godine. U strukturi kreditnog 

portfolija dugoročni krediti (preko jedne godine) čine 71,70% ukupno odobrenih kredita u sistemu.Najznačajniji korisnici 

kredita su privredna društva u privatnom vlasništvu (58,45%) i fizička lica (35,58%). Sa aspekta klasifikacije odobrenih 

kredita po sektorima, najviše kredita u bankarskom sistemu je odobreno sektoru stanovništva u iznosu od 1.042 miliona € 

(36,53%). Najveći neto davaoc sredstava u iznosu od 133 miliona € je sektor finansija. Trgovinska djelatnost je, takođe, veliki 

korisnik kredita sa iznosom od 718 miliona € (25%), ali se javlja kao neto primaoc sredstava u iznosu od 221 miliona €. Osim 

sektora finansija, značajan neto davaoc sredstava je sektor stanovništva. 

- Ukupni depoziti banaka na 30. septembar 2008. godine iznose 2.325,9 miliona € i ostvaruju rast po stopi od 27,82% u 

odnosu na uporedni jednogodišnji period, odnosno 11,24% u odnosu na kraj 2007. godine. Najznačajniji deponenti banaka 

su fizička lica sa učešćem od 47,90 % i privredna društva u većinskom privatnom vlasništvu sa 30,13%. Od ukupnih depozita 

u sistemu 37,07 % se odnosi na depozite po viđenju. Najveća koncentracija depozita je izražena kod sektora stanovništva, 

trgovine, finansija i transporta (73,17% ukupnih depozita). Depoziti četiri velike banke čine 80% ukupnih depozita. 

- Na nivou sistema nivo kredita prevazilazi nivo depozita za 526,3 miliona €. 

- U odnosu na kraj prethodne godine nije došlo do promjene redosljeda tržišnih pozicija u grupi velikih i srednjih banaka, 

iako su evidentne blage promjene relativnog učešća pojedinih banaka. U ukupnom poslovanju dominiraju četiri velike banke 

koje obuhvataju 78% ukupne aktive bankarskog sektora. 

Tabela 4.2.1.1. Rast stopa aktive, ukupnih kredita i depozita u bankarskom sistemu Crne Gore 

u periodu 2002 – 30.09.2008. godine 

AGREGAT Iznos (u mil. eur) rast (in % ) 

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 s.2008 02/01. 03/02. 04/03. 05/04. 06/05. 07/06. 09.08/07 

Aktiva 235 340 350 444 696 1,431 2,975 3,509 45 3 27 57 106 108 18 

Uk. krediti 83 125 201 281 376 847 2,246 2,852 51 61 40 34 125 165 27 

Depoziti 145 206 211 273 488 1,076 2,091 2,326 42 2 29 79 120 94 11 

- Banke su uredno servisirale tekuće obaveze i održavale likvidnost iznad propisanog minimuma u posmatranom 

periodu. Tokom trećeg kvartala 2008. godine sve banke iskazuju suficit sredstava, koji na agregatnom nivou iznosi 420 

miliona €. 

- Posječno ponderisane kamatne stope na ukupne kredite u sistemu iznosile su 8,58% nominalna i 9,31% efektivna. 

Prosječno ponderisane kamatne stope na kredite odobrene pravnim licima iznosile su 7,92% nominalna i 8,46% efektivna. 

Prosječno ponderisane kamatne stopa na kredite odobrene fizičkim licima iznosile su 9,72% nominalna i 10,78% 

efektivna. 

- Prema podacima na 30. septembar 2008. godine prosječna ponderisana pasivna kamatna stopa na depozite banaka 

iznosila je 3,96%, a depozite pravnih lica 3,93%, odnosno 4,01% na depozite fizičkih lica. Najveća prosječna ponderisana 

pasivna kamatna stopa realizovana je na depozite oročene na period do 5 godina i iznosi 7,02%. 

- Spred kamatnih stopa u jednogodišnjem periodu ima opadajući trend i iznosi 3,84% na 30. septembar 2008.godine. 

Spred kamatnih stopa na nivou pojedinačnih banaka se kreće u rasponu od 2,47% do 10,73%. 

80



- U trećem kvartalu 2008. godine banke u Crnoj Gori raspolažu sa razgranatom mrežom od 191 organizacione jedinice i 

255 instaliranih bankomata. Ukupan broj zaposlenih u bankarskom sektoru u jednogodišnjem periodu se povećao za 307 i 

dostigao cifru od 2.219 zaposlenih. 

- Mikrokreditiranje je postalo značajan segment u finansiranju fizičkih lica. U Crnoj Gori posluje pet mikrokreditnih 

finansijskih institucija (MFI) čija ukupna bilansna suma iznosi 69,9 miliona €. Rast bilansne sume ovih institucija na 

godišnjoj osnovi iznosi 43,93%. Ukupno odobreni krediti iznose 68,9 miliona € i ostvaruju godišnji rast po stopi od 52,40%, 

a čine 98,59% ukupne aktive MFI. Najveći iznos kredita odobren je za finansiranje poljoprivredne djelatnosti (72,31%). U 

strukturi pasive MFI dominiraju obaveze u iznosu od 51,1 miliona € ili 73,10%, od kojih se 49,7 miliona € ili 97% odnosi na 

kreditne linije. Na 30. septembar 2008. godine ukupni kapital MFI iznosi 18,8 miliona €, što čini 26,89% ukupne pasive. Od 

iznosa ukupnog kapitala 60,32% se odnosi na donirani kapital i donacije za operacije, a 39,68% na neraspoređenu dobit iz 

prethodnih godina. Ukupan broj zaposlenih u pet MFI na 30. septembar 2008.godine iznosi 152. 

Razvoj regulatornog okvira 

U 2008. godini uspostavljena je nova regulatorna osnova bankarskog sistema, odnosno usvojeni su novi Zakon o bankama 

i ključna podzakonska akta kojima se reguliše bankarsko poslovanje, i to: 

- Odluka o adekvatnosti kapitala banaka, 

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje tržišnim rizicima u banci, 

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti u bankama, 

- Odluka o minimalnim standardima poslovanja banke sa licima povezanim sa bankom, 

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom kamatne stope koji ne proizilazi iz trgovačkih aktivnosti 

banke, 

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama, 

- Odluka o metodologiji za mjerenje rizika zemlje u bankama, 

- Odluka o sadržaju i načinu vodjenja registra banaka, filijala stranih banaka, mikrokreditnih finansijskih institucija, 

kreditnih unija i predstavništava stranih banaka, 

- Odluka o internoj reviziji u bankama, 

- Odluka o osnovama sistema interne kontrole u bankama, 

- Odluka o dokumentaciji koja se prilaže uz zahtjeve za izdavanje odobrenja 

iz Zakona o bankama, 

- Odluka o izvještajima koji se dostavljaju Centralnoj banci, i 

- Odluka o kontnom okviru za banke. 

Donošenje navedenih odluka u oblasti regulacije bankarskog poslovanja predstavlja kontinuitet uskladjivanja domaće 

regulative u ovoj oblasti sa regulativom EU i neposrednu implementaciju međunarodno priznatih standarda bankarskog 

poslovanja u crnogorski bankarski sistem. Odredbe Zakona o bankama predstavljale su osnovu za opredjeljivanje karaktera 

i pravne prirode propisanih pravila bankarskog poslovanja koja se uspostavljaju usvojenim podzakonskim aktima. Odluke 

koje je Centralna banka usvojila determinišu pravila poslovanja banaka u smislu primjene medjunarodno standardizovane 

metodologije procjene rizika i na tom principu utvrdjivanja potrebnog kapitala banaka u cilju minimiziranja rizika i postizanja 

potpune stabilnosti i sigurnosti bankarskog sistema. Metodologije su zasnovane na Osnovnim principima efikasne supervizije 

banaka , Bazel-u II, kao i preporuka Međunarodnog monetarnog fonda i Svjetske banke koje su date kroz izvještaj FSAP 

misije od 18. decembra 2007. godine. 

Dešavanja na međunarodnom finansijskom tržištu, koja su rezultirala globalnom finansijskom krizom, pokazala su da 

međunarodni standardi nijesu dovoljna garancija da se kriza neće pojaviti, a što je bio jedan od opredjeljujućih faktora 

uticaja na konzervativniji pristup Centralne banke u oblasti prudencione nadležnosti. U skladu sa diskrecionim pravima 

koja nacionalnim regulatorima daju evropske direktive i nacionalno zakonodavstvo, Centralna banka je propisala strožije 

standarde nego što su minimalni dati Bazelom II, u dijelu visine koeficijenta solventnosti (10% umjesto 8%), a time i iznosa 

potrebnog kapitala za pokriće kreditnog, tržišnih, operativnog i ostalih rizika, strožiji tretman kolaterala za obezbjeđenje 

izloženosti, kraće vremenske intervale za kategorizaciju dužnika koji kasne u izmirenju svojih obaveza (60 dana umjesto 90 

dana), strožije kriterijume za upravljanje kreditnim rizikom i rizikom likvidnosti, kao najznačajnijim rizicima u crnogorskom 

bankarskom sistemu, itd. 

Banke su dužne da usaglase poslovanja sa donesenim propisima u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu 

Zakona o bankama, a najkasnije do 19. marta 2009. godine. Kada je u pitanju usaglašavanje banaka sa zakonskim 

odredbama o korporativnom upravljanju, taj rok je istekao 19. septembra 2008. godine i Centralna banka je u fazi izdavanja 

odobrenja za članove odbora direktora u bankama. 

81



Perspektive razvoja bankarskog sektora 

Crnogorski bankarski sektor je izdržao prvi nalet posledica krize na međunarodnom finansijskom tržištu, što dovoljno 

govori o njegovoj stabilnosti, likvidnosti i zdravim osnovama na kojima je baziran. Crnogorski bankarski sistem nije bio 

direktno izložen uticaju globalne finansijske krize. Međutim, sistem nije mogao ostati imun na indirektne efekte globalne 

krize, koji se ogledaju u: naglom odlivu depozitnog potencijala banaka, zaustavljanju opadajućeg trenda aktivnih kamatnih 

stopa, pooštravanju uslova za odobravanje kredita ili čak njihovom potpunom obustavljanju, otežanom pristupu sredstvima 

na ino tržištu, zaoštravanju međubankarske konkurencije u cilju pridobijanja novih deponenata ponudom većih pasivnih 

kamatnih stopa. 

Poljuljano globalno povjerenje u investiciono bankarstvo uticaće na njegovu dalju stagnaciju na našem području. Međutim, 

atraktivnost prirodnog potencijala Crne Gore i najavljene strane direktne investicije u minimalnom iznosu od 300 miliona € i 

izgradnja putne infrastrukture pozitivno će se odraziti na bankarski sektor ubrizgavanjem „svježe krvi u njegov krvotok“, što 

će imati multiplikativni efekat na sveukupni razvoj Crne Gore. Najave matičnih banaka da će podržati svoje banke u Crnoj 

Gori i obezbijediti im potreban kapital predstavljaju dodatnu sigurnost da će se situacija ubrzo stabilizovati, a povučena 

sredstva vratiti u bankarske tokove. Iako su sada otežane mogućnosti za ukrupnjavanje bankarskog sektora ili promjenu 

postojeće vlasničke strukture, ne treba isključiti ni te mogućnosti iz razloga bržeg ulaska krupnih investitora na crnogorsko 

tržište. 

Planirane aktivnosti u predstojećem periodu 

Aktivnosti Centralne banke u narednom periodu biće usmjerene u dva pravca, i to u pravcu jačanja kapaciteta Centralne 

banke, posebno u dijelu donošenja novog Zakona o CBCG i njenog povezivanja sa ECB, kao i unapređenja i jačanja 

supervizorske funkcije u pravcu implementacije novog regulatornog okvira. 

Posmatrano na kratak rok, već u novembru 2008. godine, biće usvojeni i drugi propisi kojima će se u potpunosti zaokružiti 

podzakonski regulatorni okvir za poslovanje banaka. U tom cilju biće usvojene sledeće odluke: 

1. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizicima u mikrokreditnim finansijskim institucijama, 

2. Odluka o metodama za izradu konsolidovanih finansijskih izvještaja bankarske grupe, 

3. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje operativnim rizikom u bankama, 

4. Odluka o minimalnim standardima za ulaganja banaka u nepokretnosti i osnovna sredstva i 

5. Odluka o bankarskom ombudsmanu. 

Centralna banka će u okviru sprovodjenja svoje regulatorne i supervizorske funkcije intenzivno nastaviti sa unapređenjem 

regulatornog okvira baziranog na naprednijim pristupima obračuna potrebnog kapitala za sve vrste rizika kojima su banke 

izložene u svom poslovanju, definisanim Bazelom II i CRD, kao i onog segmenta regulacije koji nije obavezujućeg karaktera, ali 

je u funkciji praktične primjene usvojenih odluka. U tom smislu, pored Smjernica za ocjenu ispunjenosti uslova kandidata za 

članstvo u odboru direktora banke koje su već usvojene, biće pripremljene i dobre prakse za upravljanje rizicima u bankama 

te jedan broj tehničkih uputstava. 

82 

4.2.2 NEBANKARSKI SEKTOR 

4.2.2.1 Osiguranje 

I Dostignuti nivo razvoja tržišta osiguranja 

Tržište osiguranja u Crnoj Gori u toku prvih šest mjeseci 2008. godine karakterišu: 

osnivanje i početak rada Agencije za nadzor osiguranja kao nezavisnog regulatornog tijela, 

aktivnosti na zaokruživanju zakonske regulative u oblasti osiguranja, 

osnivanje novih društava za osiguranje i prilagođavanje poslovanja postojećih društava novoj zakonskoj regulativi. 

Tokom 2007. godine poslove osiguranja je na tržištu obavljalo šest društava za osiguranje i jedno društvo za reosiguranje, 

dok je na kraju prve polovine 2008. godine dozvolu za obavljanje poslova osiguranja i reosiguranja imalo jedanaest društava, 

od kojih je jedno registrovano za reosiguranje, tri društva za poslove životnih osiguranja, pet društava za poslove neživotnih 

osiguranja i dva društva za poslove i životnih i neživotnih osiguranja. 

Kao važna karakteristika tržišta osiguranja izdvaja se sve veće interesovanje jakih evropskih kompanija za proširenjem 

svojih poslovnih aktivnosti u Crnoj Gori. Vlasnička struktura crnogorske industrije osiguranja zasnovana je na većinskom



udjelu stranog kapitala. Od ukupnog akcionarskog kapitala, koji je na dan 30. jun 2008. godine iznosio 28 miliona €, strani 

kapital je iznosio 16,64 miliona € (sa učešćem od 59,42%), dok je domaći kapital iznosio 11,36 miliona € (sa učešćem od 

40,58%). U sektoru osiguranja u Crnoj Gori preovlađuje privatno vlasništvo, dok država posjeduje 41,14% akcija u jednom 

osiguravajućem društvu i to u Lovćen osiguranju. 

Statistički pokazatelji za sektor osiguranja u Crnoj Gori za 2007. godinu i prvih šest mjeseci 2008. godine ukazuju na 

rast uloge i značaja sektora osiguranja u sektoru finansijskih usluga. To se može zaključiti na osnovu pokazatelja gustine 

osiguranja, koji je u 2007. godini iznosio 82,29 €, što je uvećanje za 17,14 € u odnosu na 2006. godinu kada je iznosilo 

65,15 €, ali je i dalje daleko od prosjeka zemalja članica Evropske unije, gdje je iznosila 2.174 € 23 . 

Učešće bruto premije u bruto društvenom proizvodu Crne Gore bilježi blagi rast sa 1,68% koliko je iznosilo u 2002. godini 

na 2% u 2007. godini. Ukupna bruto premija ostvarena na tržištu osiguranja pokazuje konstantan trend rasta zadnjih godina. 

U 2007. godini ona je iznosila 51,02 miliona €, što je za 28,8% više u odnosu na 2006. godinu. U prvoj polovini 2008. godine 

ukupna bruto premija iznosila je 29,43 miliona €, pa se do kraja iste može očekivati značajan rast u odnosu na 2007. godinu. 

Ovaj rast bruto premije se očekuje zbog ukidanja bonusa od 30% kod autoodgovornosti u grupi obaveznih osiguranja. 

Tabela 4.2.2.1.1: Ostvarena bruto premija po vrstama osiguranja 

u periodu 2003 – 30.06.2008, u hiljadama €: 

Vrsta osiguranja 2003 2004 2005 2006 2007 Šest mjeseci 2008 

Obavezna osiguranja 12.336 13.347 15.946 20.749 24.080 12.684 

Imovinska osiguranja 8.797 6.929 9.424 10.993 13.361 9.441 

Osiguranja nezgode 4.523 5.397 5.831 6.829 7.663 3.829 

Osiguranje života 92 444 821 1.830 5.903 3.475 

Ukupno: 25.748 26.117 32.023 40.401 51.017 29.429 

Konkurencija osiguravajućih društava na tržištu u 2007. i 2008. godini značajno raste, pa se stoga mijenja procenat 

tržišnog učešća društava u sektoru. Kao i prethodnih godina, dominantno mjesto na tržištu osiguranja ima Lovćen osiguranje. 

Međutim, u odnosu na 2006. godinu kada je Lovćen osiguranje ostvarilo bruto premiju u visini od 73,7% ukupne premije, u 

2007. godini došlo je do pada njegovog tržišnog učešća na 66,5%, dok je na kraju prvih šest mjeseci 2008. godine njegov 

tržišni udio iznosio 62,7%. Nakon njega, na kraju prve polovine 2008. godine najveće učešće uzima Montenegro osiguranje 

sa 18,7%. 

Gledano po grupama osiguranja, tržište osiguranja u 2007. godini karakteriše nizak nivo životnih osiguranja i veoma visok 

nivo neživotnih osiguranja, među kojima najveći dio pripada obaveznim osiguranjima. U odnosu na 2007. godinu kada su 

životna osiguranja učestvovala sa 11,58%, u prvoj polovini 2008. godine je došlo do neznatnog povećanja na 11,84%, dok 

su neživotna osiguranja učestvovala sa 88,16%. 

II Zakonska regulativa i jačanje institucionalnih kapaciteta 

Tržište osiguranja u 2007. godini i tokom prve polovine 2008. godine obilježila je primjena i usklađivanje cjelokupnog 

poslovanja društava za osiguranje, društava za reosiguranje, društava za zastupanje i društava za posredovanje u osiguranju, 

kao i zastupnika i posrednika u osiguranju sa odredbama Zakona o osiguranju i Zakona o obaveznom osiguranju u 

saobraćaju. 

U toku 2007. godine jedno društvo za osiguranje je usaglasilo svoju organizaciju, poslovanje i akta poslovne politike sa 

Zakonom o osiguranju i to Montenegro osiguranje. Tri društva (Swiss osiguranje, Magnat osiguranje i Zepter osiguranje) su 

u završnoj fazi usaglašavanja sa Zakonom, dok će Lovćen osiguranje i Grawe osiguranje, koji obavljaju poslove i životnih i 

neživotnih osiguranja, usaglasiti svoju organizaciju, poslovanje i akta do kraja 2010. godine kada ističe period definisan 

članom 202 Zakona. Prema novom Zakonu o osiguranju dozvolu za rad su dobila još četiri društva, i to: Atlas Life A.D., Delta 

Life A.D., Delta osiguranje A.D. i Uniqa neživotno osiguranje A.D. 

U Crnoj Gori posluje devet društava za zastupanje u osiguranju, od kojih su tri društva uskladila svoje poslovanje sa 

novim zakonom, dok je novoosnovanih šest dobilo dozvolu za obavljanje poslova zastupanja u osiguranju. Od tri društva za 

posredovanje u osiguranju, dva su uskladila svoje poslovanje, a jedno novoosnovano je dobilo dozvolu za obavljanje poslova 

posredovanja. Pored toga, ovlašćenje za obavljanje poslova zastupanja u osiguranju dobila su 184 fizička lica, a 5 lica je 

dobilo ovlašćenje za obavljanje poslova posredovanja u osiguranju. 

Zakonski okvir zaokružen donošenjem Zakona o osiguranju u decembru 2006. godine, Zakona o obaveznom osiguranju u 

saobraćaju u julu 2007. godine i Zakona o stečaju i likvidaciji društava za osiguranje u decembru 2007. godine, nadopunjen 

je usvajanjem dva podzakonska akta i to: 

23 - Podatak za 2006. godinu; Izvor: www.freen.org.yu i www.cea.eu 

83



Pravilnika o bližim uslovima za izdavanje dozvola za obavljanje poslova osiguranja, posredovanja, zastupanja i pružanja 

drugih usluga u osiguranju i načinu dokazivanja ispunjenosti tih uslova („Sl. list RCG“ br. 08/07 od 9.02.2007.), i 

Uputstva o načinu utvrđivanja visine margine solventnosti („Službeni list RCG“, br. 24/07 od 04.05.2007.). 

Planovi u dijelu zakonske regulative u cilju stvaranja tržišta atraktivnog za dalja strana i domaća ulaganja odnose 

se na implementaciju postojećih zakonskih rješenja i njihovu razradu kroz izradu podzakonskih akata u dijelu daljeg 

usklađivanja sa zakonodavstvom Evropske unije. Do kraja 2008. godine će se usvojiti 12 podzakonskih akata kojima će 

se bliže razraditi postupak kontrole poslovanja, izvještavanja i načina obračunavanja osnovnih pokazatelja razvijenosti 

tržišta osiguranja 24 . 

U 2008. godini, predstavnici Agencije za nadzor osiguranja su imali posjete odgovarajućim regulatornim tijelima 

Slovenije, Bosne i Hercegovine i Austrije sa ciljem uspostvaljanja institucionalne saradnje i razmjene najbolje međunarodne 

prakse. Projektnom saradnjom sa USAID-om, a u vezi jačanja kapaciteta finansijskog sektora u Crnoj Gori, obezbijeđeno 

je jednomjesečno prisustvo američkog eksperta za oblast osiguranja koji je pružio obuku zaposlenim u Agenciji na teme 

„Finansijska analiza osiguravajućih društava“ i „Neposredna kontrola osiguravajućih društva“. U narednom periodu planirana 

je saradnja sa raznim donatorima koja imaju za cilj organizaciono i stručno osposobljavanje Agencije, kao i usklađivanje 

domaćeg zakonodavstva sa zakonodavstvom Evropske unije. Takođe, cilj Agencije u narednoj godini je i sticanje punopravnog 

članstva u IAIS („International Assotiation of Insurance Supervisors“). 

Postojeći trendovi na tržištu osiguranja u Crnoj Gori sugerišu da će se rast ovog sektora i dalje intenzivirati. Rast obima 

poslovanja i usluga i povećana konkurencija rezultiraće boljim i konkurentnijim proizvodima za građane i privredu. Budući 

razvoj ovog sektora ide ka daljoj liberalizaciji tržišta, a sve u skladu sa relevantnim evropskim zakonodavstvom i zahtjevima 

Svjetske trgovinske organizacije. 

III Uticaj globalne finansijske krize na tržište osiguranja u Crnoj Gori 

Globalna finansijska kriza, osim poremećaja na bankarskom, izazvala je probleme i na tržištu osiguranja, pa čak propadanje 

nekih velikih svjetskih osiguravajućih kuća. Uticaj koji će tržište osiguranja u Crnoj Gori trpjeti od finansijske krize najviše je 

određen sljedećim faktorima: 

nivoom integrisanosti Crne Gore u savremeno finansijsko globalno okruženje; 

strukturom portfelja osiguranja Crne Gore i 

strukturom aktive osiguravajućih društava u Crnoj Gori. 

Imajući u vidu da domaća osiguravajuća društva nisu ostvarivala premije po osnovu osiguranja plasmana u 

finansijske instrumente čiji je kolaps izazvao krizu, niti po osnovu ulaganja u problematične finansijske derivate, može 

se konstatovati da se tržište osiguranja u Crnoj Gori ne nalazi pod direktnim uticajem globalne finansijske krize, već su 

mogući uticaji indirektnog karaktera. S obzirom da nivo integrisanosti Crne Gore u savremeno finansijsko okruženje nije 

visok, troškovi odnosno štete uzrokovane krizom proporcionalno će biti niže kod nas nego kod visoko razvijenih tržišnih 

ekonomija. Stoga, u trenutnoj situaciji konzervativne forme poslovanja osiguravajućih društava predstavljaju prednost 

za Crnu Goru. 

Struktura portfelja osiguranja Crne Gore polovinom 2008. godine ukazuje na podatak da se visok procenat (43%) bruto 

premije ostvaruje po osnovu obaveznih osiguranja, dok se 31% premije odnosi na imovinska osiguranja, 13% na osiguranje 

nezgode a svega 11,81% na životna osiguranja. Obavezna osiguranja predstavljaju najznačajniji strukturni elemenat 

portfelja osiguranja Crne Gore i u narednom periodu se očekuje dalji rast ovih premijskih prihoda, pogotovo ukoliko se ima 

u vidu obavezan karakter predmetne vrste osiguranja kao i nedavno ukidanje bonusa i povećanje premije osiguranja od 

autoodgovornosti. Eventualni uticaj krize na premijske prihode kod imovinskih osiguranja predstavljaće sumarni efekat dva 

suprotstavljena trenda - sa jedne strane, korekcije vrijednosti na tržištu nekretnina uzrokovaće nižu osnovicu za obračun 

premija dok, sa druge strane, za vrijeme finansijske krize u kojoj su svi subjekti izloženi povećanim rizicima moguće je da 

se poveća potražnja za osiguranjem imovine, zbog potrebe za dodatnom sigurnošću. Kada je riječ o osiguranju nezgode 

i životnom osiguranju, za očekivati je nastavak pozitivnih trendova, naročito u uslovima pojačane konkurentnosti usljed 

osnivanja novih osiguravajućih društava životnog osiguranja koje nude nove atraktivne proizvode. Međutim, kao korektivni 

24 - Pravilnik o statističkim izvještajima društava za osiguranje; Pravilnik o bližim kriterijumima i načinu obračunavanja prenosnih premija; Pravilnik o bližim 

kriterijumima i načinu obračunavanja rezervi za izravnanje rizika; Pravilnik o bližim kriterijumima i načinu obračunavanja rezervisanih šteta; Pravilnik o bližim kriterijumima 

i načinu obračunavanja matematičke rezerve i rezerve za učešće u dobiti; Pravilnik o načinu utvrđivanja i praćenju likvidnosti društava za osiguranje; 

Pravilnik o ograničenjima pojedinih oblika deponovanja i ulaganja tehničkih rezervi i o najvišim iznosima pojedinih deponovanja i ulaganja garantne rezerve 

društava za osiguranje; Pravilnik o sadržini i načinu polaganja stručnog ispita za obavljanje poslova posredovanja, odnosno zastupanja u osiguranju i načinu 

dokazivanja ispunjenosti drugih uslova za dobijanje ovlašćenja za obavljanje tih poslova; Pravilnik o sadržini i načinu vođenja registra podataka o društvima za 

osiguranje i drugih subjekata koji podliježu kontroli Agencije za nadzor osiguranja; Pravilnik o sadržini izvještaja, obavještenja i drugih podataka koje društvo 

za osiguranje dostavlja Agenciji za nadzor osiguranja i o načinu i rokovima njihovog dostavljanja; Pravilnik o sadržini mišljenja ovlašćenog aktuara; i Pravilnik o 

uslovima za sticanje zvanja ovlašćenog aktuara. 

84



faktor svih pozitivnih očekivanja na tržištu moramo uzeti još nedovoljno razvijenu svijest i potrebu za osiguranjem kao 

finansijskim proizvodom, naročito kod malih i srednjih preduzeća, kao i očekivano povećanje nelikvidnosti na ovom dijelu 

tržišta u 2009. godini. 

Aktivna strana bilansa osiguravajućih društava u Crnoj Gori, tj. ulaganja sredstava osiguranja, mogu se smatrati sigurnom, 

najviše zbog strogih pravila o ulaganju sredstava koja će biti određena budućim Pravilnikom o ograničenjima pojedinih oblika 

deponovanja i ulaganja sredstava tehničkih rezervi i o najvišim iznosima pojedinih deponovanja i ulaganja sredstava garantne 

rezerve društva za osiguranje, a koji je pripremljen i čije se usvajanje očekuje početkom naredne godine. Prema podacima 

o strukturi aktive društava za osiguranje u Crnoj Gori na dan 30. jun 2008. godine 33,75% ukupne aktive osiguravajućih 

kompanija se odnosi na gotovinu i depozite, 13,32% aktive predstavljaju hartije od vrijednosti, 24,54% ukupne aktive 

se odnosi na nekretnine i opremu dok se 15,17% aktive odnosi na potraživanja po osnovu premija osiguranja. Ukoliko 

pođemo od pretpostavke da će se održati elementarna finansijska stabilnost bankarskog sektora, likvidne, konzervativne 

i niskoprinosne forme ulaganja osiguravajućih društava se mogu smatrati sigurnom aktivom. Ipak, treba imati u vidu da 

će se pad cijena finansijskih instrumenata i cijena nekretnina negativno odraziti na bilanse osiguravajućih društava, i da 

osiguravači smanjenje vrijednosti aktive mogu nadoknaditi povećanjem portfelja osiguranja, smanjenjem troškova osiguranja, 

dokapitalizacijom ili eventualnom korekcijom naviše po okončanju krize. Dio aktive osiguravajućih društava koji se odnosi na 

potraživanja po osnovu premija osiguranja predstavlja stavku koja je visoko zavisna od opšte sistemske likvidnosti. Takođe, 

rizici po osiguravajuća društva mogu se naći i na strani pasive, gdje se evidentiraju sadašnje i buduće obaveze na pozicijama 

rezervi za štete. 

Može se izvesti zaključak da će globalna i regionalna kriza dovesti do usporavanja ekonomskog rasta, što će se dalje 

efektuirati kroz smanjenu agregatnu tražnju usljed opšteg nepovjerenja i recesionih očekivanja, tako da će osiguravači 

u Crnoj Gori osjetiti njene posljedice kroz visinu premijskih prihoda, povećanje troškova reosiguranja i, sa tim u vezi, 

moguće smanjenje profitabilnosti industrije osiguranja. Bez obzira na očekivano usporavanje rasta premija osiguranja u 

nastupajućem periodu koje je uzrokovano recesionim očekivanjima kao i na smanjivanje vrijednosti aktive osiguravajućih 

društava, a imajući u vidu strukturu portfelja osiguranja Crne Gore može se ustvrditi da, dugoročno posmatrano, postoji 

snažan razvojni potencijal tržišta osiguranja Crne Gore. Agencija će kroz redovne kontrole nad poslovanjem osiguravajućih 

društava posebnu pažnju obratiti na uticaj rizika tržišta kapitala, kreditnog rizika i rizika likvidnosti na bilanse crnogorskih 

osiguravača. 

Aktivnosti Agencije za nadzor osiguranja usmjerene su u pravcu poboljšanja opštih performansi tržišta osiguranja 

uspostavljanjem adekvatnog institucionalnog okvira u sferi osiguranja, u saradnji sa lokalnim osiguravajućim društvima i 

ostalim institucijama iz finansijskog sektora. 

4.2.2.2 Tržište kapitala 

Dostignuti nivo razvoja tržišta kapitala 

Reforma u oblasti tržišta kapitala je jedno od najvećih reformskih dostignuća u Crnoj Gori. 

Tokom 2007. godine ostvareni su rekordni prometi na berzama (preko 727 miliona €), veoma veliki priliv novog kapitala 

u kompanije preko tržišta kapitala (preko 200 miliona €), kao i najveća vrijednost tržišne kapitalizacije (5,7 milijardi €). U 

drugoj polovini 2007. godine svi važni pokazatelji tržišta kapitala imaju opadajući trend. 

Taj trend je u 2008. godini nastavljen i ubrzan pod uticajem međunarodne krize finansijskog tržišta. 

Ukupan promet ostvaren na crnogorskim berzama u periodu I – IX 2008. godine iznosio je 137.327.965 € odnosno 77.5% 

manje nego u prvih devet mjeseci 2007. godine. 

Ukupan broj transakcija ostvaren na crnogorskim berzama za devet mjeseci 2008. godine iznosio je 42.624. 

GODINA BROJ TRANSAKCIJA PROMET 

2005 111.053 198.442.863,00 € 

2006 114.073 377.019.476,00 € 

2007 224.637 727.013.165,00 € 

2008(I-IX) 42.624 137.327.965,00 € 

85

mINISTARSTVO FINANSIJA cRNE gORE 

EKONOMSKI I FISKALNI PROGRAM za CRnu goru 2008 - 2011. GODINE 

Tokom 2008. godine, trgovinom akcijama kompanija ostvaren je prome od oko 100 miliona € ili 73,49% ukupnog 

prometa, trgovinom akcijama investicionih fondova ostvareno je oko 25 miliona € ili 18,53% ukupnog prometa, dok je promet 

obveznicama iznosio oko 11 miliona € ili 7.98% ukupnog prometa. 

Tržišna kapitalizacija je u devetom mjesecu 2008. dostigla vrijednost od 3,23 milijardi €, što predstavlja pad od 27,85% 

u odnosi na vrijednost kapitalizacije u decembru 2007. godine. 

Tokom prvih 9 mjeseci nastavio se trend značajnog ulaganja novog kapitala u kompanije, i iznosi preko 86 miliona €. 

Tabela 4.2.2.2.1: Tokom 2008. godine sva tržišta u regionu su zabilježila 

značajan pad glavnih berzanskih indeksa: 

Promjena indeksa 

Berza 

Septembar 07/08 

Zagreb -41% 

Skopje -52% 

Banja Luka -56% 

Podgorica -61% 

Beograd -64% 

Sarajevo -65% 

Sve u svemu, pokazatelji kapitalizacija/BDP i promet/BDP jasno pokazuju da je tržište kapitala u Crnoj Gori i dalje 

razvijenije nego u ostalim zemljama regiona. 

Tabela 4.2.2.2.2: Razvoj tržišta kapitala u Crnoj Gori i zemljama regiona u 2008. godini 

Zemlja Kapitalizacija/GDP Zemlja Promet/GDP 

Crna Gora 102% Hrvatska 8% 

Hrvatska 83% Crna Gora 5% 

BIH 55% Srbija 2% 

Srbija 40% Makedonija 2% 

Makedonija 35% BIH 1% 

86



Regulativa Crne Gore na području tržišta kapitala je uskladjena sa regulativom EU: 

- Zakon o hartijama od vrijednosti je u potpunosti usklađen sa Uputstvima Evropskog parlamenta i Savjeta 2003/71/EZ, 

2004/109/EZ i odredbama koje iz njih proizilaze. 

- Zakon o investicionim fondovima propisuje samo osnivanje i funkcionisanje društava za upravljanje i zatvorenih 

investicionih fondova. Ovi fondovi nijesu regulisani zakonodavstvom Evropske Unije. 

- Zakon o preuzimanju akcionarskih društava usklađen je sa odredama Direktive Evropskog Parlamenta i Savjeta 

2004/25/EZ. Zakonom su implementirani osnovni principi Direktive o ponudama za preuzimanje. 

- Zakon o dobrovoljnim penzionim fondovima uređuje samo dobrovoljne penzione fondove koji nijesu regulisani 

zakonodavstvom EU. 

U 2008. godini razvoj tržišta kapitala u Crnoj Gori su pratili stalni procesi edukacije učesnika. 

Budući trendovi razvoja tržišta kapitala te regulatornog i nadzornog okvira 

Kriza međunarodnog finansijskog tržišta je pokazala da sadašnji sistemi i modeli regulative, niti regulatorna tijela, nijesu 

mogli izvršiti prevenciju niti su imali instrumente da pomognu investitorima. Zato su se vlade morale uključiti da preuzmu 

garantovanje za depozite u bankama, garancije za platni promet i međubankarske kredite, čak i nacionalizaciju glavnih 

banaka i osiguravajućih kuća. 

Regulativa se u principu donosi tek kada se nešto već desi, i ona kasni za „životom“. Očigledna je potreba traženja nove 

regulatorne paradigme i strukture pružanja finansijskih usluga. 

Cilj politika i regulatornih aktivnosti u Crnoj Gori je podstaći dalji razvoj tržišta kapitala i učiniti ga atraktivnim investitorima 

iz zemlje i inostranstva radi formiranja novog kapitala i povećanja ličnog bogatstva. 

Zadaci kojima se postiže cilj: 

- Zaokružiti pravni okvir i održavati ga na način koji stvara povjerenje u stabilnost sistema i integritet tržišta, 

- Izvršiti deregulaciju, odnosno umanjiti ograničenja koja sprečavaju razvoj tržišta a koja nisu neophodna radi zaštite 

investitora, 

- Unaprijediti proces donošenja administrativnih odluka kako bi se obezbijedila brza i fleksibilna usluga za učesnike na 

tržištu. 

Aktivnosti: 

Zaokruživanje regulatornog okvira i deregulacija 

Zaokruživanje regulatornog okvira odnosi se na implementaciju novih propisa, kao i izmjenu i dopunu propisa, a 

deregulacija na eliminisanje ograničenja koja sprečavaju razvoj tržišta a koja nisu neophodna radi zaštite investitora, u 

sledećim zakonima: 

- Zakon o preuzimanju akcionarskih društava, 

- Zakon o investicionim fondovima, definisanje rada otvorenih investicionih fondova, 

- Zakon o izvršnom postupku, 

- Implementacija MIFID direktive. 

Edukacija 

Komisija za hartije od vrijednosti će organizovati: 

- Specijalističku obuku za analitičare i pružaoce finansijskih usluga, i to posebno u sledećim oblastima: 

• vrednovanje investicija u pojedine hartije ili određeni portfelja hartija, 

• razrada novih tehnika prikupljanja kapitala i IPO, 

• razvoj derivatnih hartija; 

- Obuku za vođenje korporacija – korporativno upravljanje; 

- Specijalističku obuku namijenjenu za: 

• Buduće članove penzionih fondova, 

• Zaposlene u državnoj upravi i sudovima, 

• Novinare i analitičare koji prate oblast penzione reforme. 

Jačanje tržišne infrastrukture i smanjivanje troškova poslovanja na tržištu kapitala 

- Razvijanje kastodi funkcije i priznavanje inostranih kastodija 

Jačanje tržišne infrastrukture je neophodno zbog očekivanog povećanja broja transakcija. Custody funkciju ne obavlja ni 

jedna banka u Crnoj Gori, a s ciljem povećanja povjerenja domaćih i stranih investitora. 

87



- Smanjenje troškova poslovanja 

Smanjenje provizija i troškova poslovanja postaje preduslov međunarodne konkurentnosti crnogorskog tržišta kapitala. 

Povećanjem efikasnosti rada i većim stepenom informatizacije stvaraju se uslovi za smanjenje nadoknada svih učesnika na 

tržištu kapitala. Potrebno je nastaviti započeto snižavanje administrativnih naknada i podsticati neto transfering. 

Razvijanje prakse redovnog objavljvanja podataka i izvještaja o poslovanju 

Program implementacije međunarodnih finansijskih i računovodstvenih standarda i objavljivanja podataka: 

- Neophodno je poštovanje pravila o objavljivanju interesa koji zahtijeva da ključni učesnici i vlasnici, direktori, članovi 

upravnih odbora i drugi insajderi redovno objavljuju informacije o njihovom vlasništvu; 

- Isto tako potrebno je ugraditi i princip poštovanja obaveze da se ne smije iznositi pogrešna i netačna informacija. 

Aktivnosti drugih institucija na tržištu kapitala 

U cilju unapređenja razvoja tržišta kapitala potrebno je povećanje efikasnosti rada i drugih institucija na tržištu kapitala: 

• Centralna Depozitarna Agencija – će preduzeti sljedeće aktivnosti: 

- potpuna automatizacija sistema registra, kliringa i saldiranja u CDA, 

- eliminisanje “depo računa”, 

- skraćivanje vremena potrebnog za saldiranje berzanskih transakcija, 

- organizovanje i implementacija garantnog fonda što će uticati na povećanje pouzdanosti u izvršenje obaveza i sigurnosti 

učesnika na tržištu, 

- smanjivanje cijena usluga CDA. 

Berze 

Berze u svijetu sve više postaju elektronske mreže za trgovanje što značajno doprinosi smanjenju troškova transakcija i 

direktnom on-line trgovanju investitora. Vrijednost mreže je eksponencijalno zavisna od broja njenih korisnika. Neophodno je 

da se berze u Crnoj Gori prilagođavaju mrežnom uvezivanju sa drugim berzama radi zajedničkog listiranja i trgovanja, što će 

voditi produženju vremena trgovanja Potrebne aktivnosti će biti: 

- povezivanje sa drugim berzama radi dualnog listiranja ili direktnog trgovanja, 

- razvoj ili nabavka softvera i interaktivnih sajtova za praćenje trgovanja, 

- saradnja sa emitentima na pripremanju i objavljivanju periodičnih izvještaja o poslovanju kao i značajnih informacija o 

kompanijama sa A i B liste, 

Unapređenje informatičke uvezanosti učesnika na tržištu kapitala 

Cilj je prije svega uvezivanje postojećih učesnika na tržištu kapitala, kao i uključivnje u ostale informacione mreže u Crnoj 

Gori posebno informacije koje se odnose na kompanije i fondove. 

Budžetski izdaci 

Nema direktnih izdataka iz budžeta Crne Gore. 

Svi troškovi se pokrivaju iz naknada Komisije i sredstava samih učesnika na tržištu. Predviđena sredstva Komisije su oko 

700.000 € godišnje. 

Usklađivanje sa evropskim pravom 

Cjelokupna regulativa i poslovanje na tržištu kapitala zasniva se na implementaciji standarda i direktiva EU, koje je bilo 

moguće primijeniti u ovoj fazi. Nastaviće se dalja primjena evropskih standarda u ovoj oblasti. 

Komisija za hartije od vrijednosti je nezavisno nacionalno regulatorno i nadzorno tijelo odgovorno za donošenje i 

sprovođenje propisa koji se odnose na emisiju i trgovinu hartijama od vrijednosti, kao i za davanje dozvola za rad učesnicima 

na tržištu hartija od vrijednosti i kontrolu tog rada. 

Prema Zakonu o hartijama od vrijednosti, poslove registrovanja dematerijalizovanih hartija od vrijednosti, poslove kliringa 

i saldiranja sklopljenih transakcija s tim hartijama i druge poslove u vezi sa dematerijalizovanim hartijama od vrijednosti 

obavlja Centralna Depozitarna Agencija (CDA). 

88



U Crnoj Gori dozvolu za rad kao tržišta hartija od vrijednosti dobile su od Komisije dvije berze, i to Montenegroberza a.d. i 

Nova berza hartija od vrijednosti Crne Gore (Nex Montenegro berza) a.d. 

4.2.2.3 Lizing 

Na tržištu lizinga u Crnoj Gori nije promijenjeno stanje po pitanju tržišnih učesnika i zakonske regulative u odnosu na 

prošlu godinu. Navedeno podrazumijeva da se i dalje fizičkim i pravnim licima u Crnoj Gori nude se finansijski i operativni 

lizing, uz značajno veću zastupljenost finansijskog lizinga. Usluge i finansijskog i operativnog lizinga pružaju Hypo Alpe Adria 

leasing, S- leasing, NLB leasing i Porsche leasing dok se ostali davaoci lizinga bave finansijskim lizingom. Treba napomenuti 

da se tri lizing kuće bave i lizingom nekretnina - Hypo Alpe Adria Leasing, NLB leasing i Opportunity banka, dok se preostale 

lizing kuće bave pružanjem usluga lizinga nad pokretnom imovinom. 

Struktura vlasništva davaoca lizinga u Crnoj Gori je ostaje takva da su sve lizing kompanije direktno ili indirektno u 

stranom vlasništvu, osim Prve banke Crne Gore koja je u dominatnom domaćem vlasništvu. 

Zakonodavni okvir za pružanje usluga lizinga u Crnoj Gori se bazira na Zakonu o finansijskom lizingu, koji je donesen 

decembra 2005. godine, kojim se uređuju opšti okviri obavljanja posla finansijskog lizinga, dopuštajući ugovornim stranama 

da svoje odnose regulišu saglasnošću volja. Istovremeno, shodno Zakonu lizing kuće nisu predmet supervizije i kontrole 

određenog regulatornog organa, odnosno pružaoci lizinga nemaju obavezu pribavljanja posebnih dozvola za obavljanje 

lizng poslova. Svakako, lizing kuće imaju tretman kao i sva ostala prvredna društva u Crnoj Gori i u tom smislu i obavezu 

postupanja u skladu sa relevantnom zakonskom regulativom. 

Struktura plasmana - izvještaj za III kvartal 2008. godine 

Vrijednost i broj lizing poslova prema vrsti lizinga 

Posljednji podaci o broju i vrijednosti ugovora shodno vrsti, tj. operativnom ili finansijskom lizingu i dalje pokazuju trend da 

je finansijski lizing dosta zastupljeniji u Crnoj Gori. U nastavku se daje grafički pregled broja i vrijednosti zaključenih ugovora 

po vrsti liziga. 

Grafik 4.2.2.3.1: Broj i vrijednost zaključenih ugovora po vrsti lizinga 

Vrsta lizinga 

Broj ugovora 

1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

0 

I Q 

2006 

II Q 

2006 

III Q 

2006 

IV Q 

2006 

I Q 

2007 

II Q 

2007 

III Q 

2007 

IV Q 

2007 

I Q 

2008 

II Q 

2008 

III Q 

2008 

60,00 

50,00 

40,00 

30,00 

20,00 

10,00 

0,00 

Milioni 

Vrijednost ugovora 

Operativni lizing Finansijski lizing Vrijednost ugovora 

Evidentno je da parametri na tržitu lizinga u posljenje tri godine nastavljaju trend dvocifrenog rasta. Tako je broj zaključenih 

ugovora o lizingu na kraju trećeg kvartala 2008. godine iznosio 2.693 što odgovora godišnjem rastu od 70%. S druge strane 

ukupna vrijednost ugovora o lizingu u analiziranom periodu iznosila je 138,5 miliona €, što predstavlja godišnji rast od 72 i 

iznosi 4,2% projektovanog BDP-a za 2008. godinu. 

89



Predmet lizinga 

Crnogorskim zakonom o finansijskom lizingu, kao predmet ugovora o finansijskom lizingu, označene su pokretne 

nepotrošne stvari i nepokretnosti. Grafik 2 i Tabela 1 daje pregled broja ugovora i vrijednosti o finansijskom lizingu prema 

predmetu lizinga. 

Grafik 4.2.2.3.2: Uporedni pregled broja i vrijednosti zaključenih ugovora prema predmetu lizinga 

Predmet lizinga - broj ugovora 

300 

250 

Broj ugovora 

200 

150 

100 

50 

0 

I Q 2006 II Q 2006 III Q 2006 IV Q 2006 I Q 2007 II Q 2007 III Q 2007 IV Q 2007 I Q 2008 II Q 2008 III Q 2008 

Putnički automobili 

Privredna vozila (kamioni, autobusi i dostavna vozila) 

Građevinske mašine i oprema 

Brodovi 

Nekretnine 

Tabela 4.2.2.3.1: Vrijednost ugovora prema predmetu izinga: 

Vrijednost ugovora na dan 

Predmet lizinga 30.9.2007 % 30.09.2008. % 

Stopa rasta 

30. 09.2008/ 

30. 09. 2007 

Putnički automobili 23.326.441,06 28,98 36.888.375,17 26,63 58,14 

Privredna vozila 11.207.507,22 13,93 22.196.314,12 16,03 98,05 

Građevinske mašine I oprema 11.805.032,61 14,67 23.121.566,08 16,69 95,86 

Brodovi 1.223.778,63 1,52 3.033.406,16 2,19 147,87 

Nekretnine 32.920.880,57 40,90 53.067.798,99 38,31 61,20 

Ostalo 202.528,50 0,15 

Ukupno 80.483.621,05 100 138.509.989,02 70,77 72,10 

Analizirani podaci za crnogorsko tržište lizinga pokazuju da su putnički automobili i nekretnine najzastupljeniji predmeti 

lizinga, prvi po broju ugovora, a drugi po vrijednosti zaključenih ugovora. 

* * * 

Korisnici lizinga su i dalje dominatno pravna lica, što pokazuje da je lizing značajan izvor finansiranja crnogorske privrede. 

Ako uzmemo u obzir činjenicu da je lizing veoma pogodan oblik finansiranja novoosnovanih malih i srednjih preduzeća i 

preduzetnika, kao i da je Crna Gora ekonomija, čiji se privredni rast temelji upravo na SME 25 sektoru, onda je jasno da će lizing 

i u narednom periodu biti veoma popularan izvor obezbjeđivanja sredstava za obavljanje biznisa. Istovremeno, zakonski okvir 

za tržište lizinga je uspostavljen tako da pruža slobodu poslovanja pružaocima lizing usluga, u smislu da odsustva uvođenja 

mjera za obavezno rezervisanje sredstava, odnosno mjera ograničenja rasta plasmana. Tako da u takvoj situaciji su lizing 

kuće u mogućnosti da nude jeftinije usluge, budu efikasniji ili prošire asortiman ponude. U tom smislu, možemo zaključiti da 

u Crnoj Gori postoji pogodno biznis okruženje za dalji rast i razvoj ovog tržišta. Takođe, prethodno navedeno ukazuje da lizing 

sektor u posljednje dvije godine ostvaruje zapažen udio u crnogorskom finansijskom sistemu. 

Uzimajući u obzir kretanja na globalnom finansijskom tržištu svakako treba uvažiti mogućnost potencijalnog uticaja ovih 

dešavanja na kretanja na tržištu lizinga u Crnoj Gori. Generalno, tržišni akteri ocjenjuju da u ovom trenutku nemaju problema 

sa trenutnim plasmanima, što implicira da posjeduju „zdravu“ struktura plasmana. Međutim, u narednom periodu očekuju 

se problemi sa obezbeđivanjem izvora finansiranja. Pitanje je da li će pružaoci lizing usluga biti u mogućnosti da obezbjede 

kvalitetne i jeftine izvore finansiranja, što bi se moglo odraziti na nivo prženih usluga, odnosno smanjenu mogućnost 

zadovoljenja tražnje na tržištu. 

25 - Small and medium enterprises -mala i srednja preduzeća 

90



4.3 TRZIŠTE RADA 

Zaposlenost i tržište rada - Stanje i trendovi 

Ekonomski rast, koji se nastavio i u 2008. godini, pozitivno se odrazio na tržište rada u Crnoj Gori, a u odnosu na stanje 

dato u EFP za 2007 godinu u nekim segmentima, stanje je povoljnije. 

Prema MONSTAT-ovoj ,,Anketi o radnoj snazi’’ (ARS) za drugi kvartal 2008. godine, bilo je zaposleno 219.700 lica, od 

čega 56,7% muškaraca i 43,3% žena. U apsolutnom iznosu to je za 1.031 lica više u odnosu na dati podatak u EFP za 

2007. godinu. Pri tome treba imati u vidu da su podaci za 2007. godini dati za mjesec jul, kada je sezonska zaposlenost, 

zbog turističke sezone, u punom jeku. Da je došlo do povećanja zaposlenosti u ovoj u odnosu na prethodnu godinu, ukazuju 

i zvanični podaci MONSTAT-a, prema kojima je broj zaposlenih (registrovanih) na 30. septembar 2008. godine bio 167.722 

lica, ili za 6,0% više u odnosu na isti period 2007. godine. 26 Ekonomsko fiskalni program za 2007. godinu predvidio je rast 

zaposlenosti u 2008. godini za 3,7%. Struktura zaposlenih nije bitnije izmijenjena u odnosu na 2007. godinu i dalje je najveći 

broj zaposlenih u sektoru usluga, u privatnom sektoru i na neodređeno vrijeme. 

Stopa registrovane nezaposlenosti na kraju trećeg kvartala 2008. godini bila je 10,67%, dok je u istom periodu prošle 

godine bila 11,73% Imajući u vidu dugogodišnji trend smanjena nezaposlenosti, realno je očekivati da će se projektovane 

stope nezaposlenosti iz EFP do kraja 2010. godine smanjiti na ispod 10%. Projektovana dinamika smanjivanja stope 

nezaposlenosti u periodu 2007. - 2010. je za 2008. godinu donekle smanjena zbog mogućeg uticaja globalne ekonomske 

krize na tržište rada u Crnoj Gori 

Stopa anketne nezaposlenosti (ARS-drugi kvartal 2008. godine) bila je 18% dok je u zadnjem kvartalu 2007. godine 

bila 19,3%. Dakle, i stopa registrovane i anketne nezaposlenosti pokazuju trend smanjenja nezaposlenosti. 27 Važno je 

napomenuti da su realizacijom CARDS Projekta „Reforma tržišta rada i razvoj radne snage“, u okviru komponente koja se 

odnosila na unapređenje statistike tržišta rada i zapošljavanja, stvorene stručne i metodološke predpostavke za dobijanje 

pouzdanijih podataka o kretanjima na tržištu rada. 

Ostaje problem regionalne razlike u nivoima stope nezaposlenosti (veća nezaposlenost na sjeveru Crne Gore u odnosu 

na južni region). U cilju smanjenja ove disproporcije Vlada je, početkom septembra ove godine pokrenula realizaciju projekta 

„Posao za vas“, kojim se pod povoljnijim uslovima kreditira preduzetništvo, početak i povećanje konkurentnosti biznisa i 

smanjenja nezaposlenosti na sjeveru Crne Gore. 

U 2008. godini je u odnosu na 2007. godinu nastavljen trend smanjena učešća mladih u strukturi nezaposlenih (sa 

16,6% na 15,33%), dok je učešće žena u ukupnoj nezaposlenosti ostalo na približno istim nivou (45,9% : 45,56%). I dalje 

su poslodavci skloniji da zapošljavaju mlađe osobe, zbog boljeg poznavanja informatičkih vještina i znanja stranih jezika, a 

razvoj turizma, ugostiteljstva i trgovine i dalje daje veće šanse za zapošljavanje ženskoj radnoj snazi. 

Učešće dugoročno nezaposlenih lica se u 2008. godini (na dan 30. septembar) takođe smanjilo sa 62,4% na 57,0%. 

Ostaje i dalje naglašen izazov vezan za neusklađenost između ponude i tražnje po pojedinim zanimanjima. 

Zbog prisutnih deficita u ponudi domaće radne snage za određenim zanimanjima u Crnoj Gori je relativno veliko 

učešće radnog angažovanja nerezidentne radne snage (54.301 za 10 mjeseci 2008. godine) posebno u oblasti turizma i 

građevinarstva. 

U 2008. godini nastavljen je kontinuitet u realizaciji mjera aktivne politike zapošljavanja. Tako je u 414 programima obuke 

uključeno 4.234 nezaposlenih lica, u programe javnih radova 1.224 lica, kreditno je stimulisano zapošljavanje 719 lica i 

sufinansirano zapošljavanje 840 pripravnika, odnosno, ovim programima ukupno je obuhvaćeno 28,3% nezaposlenih lica 

što je iznad planiranog u 2008. godini. Posebna pažnja posvećuje se uključivanju teže zapošljivih kategorija u navedene 

programe. 

26 - Razlika u podacima registrovane i nezaposlenosti prema Anketi o radnoj snazi (ARS) može se objasniti time što se metodologija ARS, usklađena sa 

standardima EU, primjenjuje počev od zadnjeg kvartala 2007. godine, te da je neophodan period primagođavanja istoj, naročito u pogledu načina tretiranja tzv. 

,,graničnih’’ sliučajeva statusa zaposlenosti, odnosno nezaposlenosti; 

27 - Razlika u stopama registriovane nezaposlenosti i stope nezaposlenosti prema ARS objašnjena je u prethodnoj fusnoti. 

91



Ciljevi i buduće regulatorne mjere ekonomske politike na tržištu rada 

Protekli period 2007. - 2008. godine, karakterisale su značajne reforme socijalne politike Crne Gore. Tome je znatno 

doprinjela tendencija Crne Gore integrisanja u Evropsku Uniju i njene tokove, ali i par godina ranije novonastali status 

samostalne države. Težnja da pokaže rezultate bliske onima u Evropskoj Uniji i da razvije i pripremi svoje kapacitete kako bi 

što spremnije odgovorili na administrativne i druge zahtjeve Evropske Unije, u Crnoj Gori je završeno ili je još uvijek u toku 

nekoliko krupnih i veliki broj malih projekata pomoći EU na tom putu. 

Početkom septembra 2008. godine završen je CARDS Projekat „Reforma tržišta rada i razvoj radne snage“, finansiran od 

strane EU. Projekat je ocijenjen kao veoma uspješan, kako od strane finansijera tako i korisnika Projekta. Pored konkretnih 

i vidljivih rezultata, brojnih strateških i legislativnih dokumenata, preporuka, istraživanja, Projekat je doprinio izgradnji 

kapaciteta institucija tržišta rada i zapošljavanja u Crnoj Gori. 

U proteklom periodu, tačnije krajem jula 2008. godine, usvojeni su: 

1. Ažurirana Nacionalna strategija zapošljavanja i razvoja ljudskih resursa za 2007. - 2011. godinu, čiji je glavni cilj 

podizanje nivoa i kvaliteta zapošljavanja u Crnoj Gori. Prilikom izrade strategije korišćen je otvoreni metod koordinacije, i u 

potpunosti je usaglašena sa smjernicama zapošljavanja iz 2005. godine, sa obnovljenom „Lisabonskom strategijom“. 

Tri osnovna prioriteta Strategije su: 

a) povećanje zaposlenosti i smanjenje nezaposlenosti, 

b) povećanje produktivnosti i kvaliteta rada i 

c) jačanje socijalne kohezije. 

Nacionalnim akcionim planom zapošljavanja za 2008. - 2009. godinu, konkretizuju se realizacija navedenih prioriteta, 

odnosno, Nacionalne strategije zapošljavanja i razvoja ljudskih resursa u Crnoj Gori. 

1. Skupština Crne Gore donijela je novi Zakon o zapošljavanju i radu stranaca (Sl. List 22/08) koji će početi da se 

primjenjuje od 1. januara 2009. godine. Zakon je usklađen sa relevantnim propisima zakonodavstva Evropske Unije. Do 

primjene novog Zakona o zapošljavanju i radu stranaca važiće Vladina Uredba o angažovanju nerezidentnih fizičkih lica, koja 

je donijeta na inicijativu poslodavaca, a sa ciljem da im se obezbjedi potrebna radna snaga na otvorenom tržištu rada. 

2. Zakonom o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju lica sa invaliditetom, objavljenim u Službenom listu br. 49/08 od 

15. avgusta 2008. godine, uređuje je postupak profesionalne rehabilitacije radi bržeg zapošljavanja tih lica, utvrđuje kvotni 

sistem obaveznog zapošljavanja, uređuje postupak osnivanja i rada posebnih organizacija za osposobljavanje i zapošljavanje 

lica sa težim invaliditetom, koji se ne mogu zaposliti pod opštim uslovima, predviđa posebne olakšice za zapošljavanje lica 

sa invaliditetom, utvrđuje postupak osnivanja i nadležnosti Fonda za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje lica sa 

invaliditetom. 

Od januara do maja 2008. godine organizovano je nekoliko sastanaka radnih grupa za izradu Projekt fiša IPA 2008 

„Reforma tržišta rada i razvoj radne snage II“, u saradnji sa ekspertima ETF-a i predstavnicima relevantnih organizacija i 

institucija, socijalnih partnera, NVO sektora i dr. Zajedno je razvijen predlog projekta, kojim su prepoznata tri prioriteta budućeg 

djelovanja: dalji razvoj administrativnih kapaciteta institucija tržišta rada i zapošljavanja, razvoj lokalnih partnerstava za 

sprovođenje aktivnih mjera zapošljavanja i stručno obrazovanje i savjetovanje. Predlog Projekta je dostavljen predstavnicima 

Evropske Komisije na razmatranje. 

Radno pravni odnosi 

U okviru reforme radnog zakonodavstva Skupština Crne Gore je u decembru 2007. godine usvojila Zakon o socijalnom 

savjetu (Sl. List br. 16/07) i Zakon o mirnom rješavanju radnih sporova (Sl. List br. 16/07). 

Donošenjem Zakona o socijalnom savjetu obezbijedilo se stvaranja efikasnog i značajnog socijalnog dijaloga, povećanja 

kapaciteta socijalnih partnera, podizanje svijesti o socijalnom dijalogu u društvu i praćenje međunarodnih konferencija na 

temu socijalnog dijaloga u cilju sticanja iskustva EU. 

U skladu sa članom 13 tog zakona konstituisan je novi Socijalni savjeta koji čine: 11 predstavnika Vlade, 11 predstavnika 

ovlašćenih organizacija sindikata Crne Gore i 11 predstavnika ovlašćenog udruženja poslodavaca u Crnoj Gori. 

Polazna osnova za utvrdjivanje rješenja u Zakonu o mirnom rješavanju radnih sporova, predstavljaju rješenja iz prakse 

zemalja koje imaju dugogodišnje iskustvo u alternativnom rješavanju radnih sporova. To znači da je uvodjenje mirnog 

rješavanja radnih sporova, značajan korak u reformi radnog zakonodavstva i njegovoj harmonizaciji sa propisima EU, 

konvencijama i preporukama MOR-a. 

92



Novim Zakon o radu, usvojenim krajem jula 2008. godine (Sl. List br. 49/08), u smislu fleksibilnijih odnosa izmedju 

zaposlenih i poslodavaca, a da se ne ugrozi zaštita zaposlenih propisuje se: primjena direktiva Evropske unije; preciziranje 

odredaba zakona kojima se obezbjedjuje dosljedna primjena ratifikovanih konvencija i preporuka MOR-a; unapređenje 

socijalnog dijaloga kroz unapređenje kolektivnog pregovaranja; informisanje i obavještavanje zaposlenih o svim bitnim 

pitanjima od značaja za njihov materijalni i socijalni status; uspostavljanje ravnoteže u obezbjeđivanju prava i interesa 

zaposlenih s jedne strane i poslodavaca s druge strane; pojednostavljivanje procedure prilikom kolektivnog otpuštanja 

zaposlenih za čijim je radom prestala potreba; pojednostavljivanje procedure za utvrđivanje odgovornosti zaposlenih za 

povredu radne discipline; pravo zaposlenih na odbranu u slučaju otkaza ugovora o radu i dr. Dosljedno je primjenjen princip 

fleksigurnosti u koncipiranju Zakona. 

Programom postprijemne saradnje između Crne Gore i Savjeta Evrope kao i Akcionim planom za saradnju Crne Gore sa 

Savjetom Evrope, predviđeno je da Parlament Crne Gore u periodu 2008. - 2010. godine ratifikuje Evropsku socijalnu povelju 

(revidiranu). 

Upravljanje tržištem rada 

U narednom periodu Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja će nastaviti da implementira aktivnosti iz usvojene 

Nacionalne strategije zapošljavanja i razvoja ljudskih resursa za 2007. - 2011. godinu, i Nacionalnog akcionog plana 

zapošljavanja za 2008 - 2009. godinu. 

Predviđeno je da se do kraja godine koncipira novi Zakon o zapošljavanju, kao i da se započne sa istraživanjem o 

zaposlenosti u zoni „sive ekonomije“ u saradnji sa ekspertima Međunarodne organizacije rada će doprinijeti stvaranju 

realnije slike o zapošljavanju i tržištu rada u Crnoj Gori i koncipiranju aktivnosti usmjerenih na suzbijanje rada „na crno“ u 

Crnoj Gori. 

U 2009. godini Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja je planiralo da usvoji Strategiju razvoja volonterizma u 

Crnoj Gori, koja će pomoći razvoj volonterističkog duha u Crnoj Gori, povećanju zapošljivosti, a time i stope zaposlenosti, 

inkluziji socijalno ranjivih kategorija. Na osnovu Strategije razvoja volonterizma u Crnoj Gori, predviđeno je da se u 2010. 

godini usvoji Zakon o volonterizmu, kojim će se preciznije regulisati takav vid radnog angažovanja u Crnoj Gori. 

Od 1. januara 2009. godine stupa na snagu novi Zakon o zapošljavanju i radu stranaca, na osnovu koga treba da se 

izrade i usvoje tri podzakonska akta, kojima će se preciznije propisati procedure i sistemski uskladiti zapošljavanje stranaca 

u Crnoj Gori. 

U toku su bilateralni pregovori sa Vladom Italije koja je spremna da pruži Crnoj Gori pomoći na polju socijalne inkluzije 

i zapošljavanja. Ponuđena pomoć će biti usmjerena na razvoj pojedinih komponenata socijalne ekonomije/kooperativa u 

Crnoj Gori. 

REFORMA SISTEMA SOCIJALNOG OSIGURANJA 

ZDRAVSTVENA ZAŠTITA 

Realni rast BDP-a, podržava prava na zdravstvenu zaštitu u okviru kojeg se kreću i prilagođavaju zdravstveni programi 

i kapaciteti. Planirano je da javna potrošnja namijenjena zdravstvenoj zaštiti povećava apsolutni iznos sredstava za ove 

namjene uz relativno opadanje njenog ušešća u BDP-u. 

Ucešce izdataka za zdravstvo u ukupnom BDP u 2004. godini je iznosilo 6,2%, dok je za 2005. godini iznosilo 6,6%. 

Troškovi za zdravstvo po jednom korisniku u 2006. godini iznosili su 187,52 € (u 2005. godini - 182,90 € a u 2004. godini 

- 162,60 €), dok je za zdravstvenu zaštitu i ostala prava iz zdravstvenog osiguranja po jednom korisniku (broj osiguranih lica 

Fonda na dan 31. decembar 2006.godine) u 2006.godini izdvojeno 174,89 € (u 2005. godini - 173,19 € a u 2004. godini - 

152,47 €). 

Opšti indikatori zdravstvenog stanja u Crnoj Gori u 2007. godini, po podacima Instituta za javno zdravlje (Statistički 

godišnjak 2008) bili su: 

Stopa živorođenih ............................ 2,71 (na 1000) 

Opšta stopa smrtnosti ........................ 9,5 (na 1000) 

Očekivano trajanje života za žene .....................76,4 

Očekivano trajanje života za muškarce.............. 71,4 

Stopa smrtnosti žena na porođaju ......................... 0 

Stopa mrtvorodjenih ......... 0,3 (na 100 živorođenih) 

93



Stopa smrtnosti odojčadi .................. 7,4 (na 1000) 

Stopa smrtnosti ispod 5 godina ....... 12,1 (na 1000). 

Zbog promjena u kretanju vitalnih pokazatelja (živorođenih, umrlih, prirodnog priraštaja, umrle odojčadi) stanovništvo Crne 

Gore karakterišu negativne demografske posljedice koje upućuju na to da se preduzmu odgovarajuće mjere u populacionoj 

politici, u cilju promjena prirodnih i mehaničkih komponenti kretanja stanovništva. 

Po kategorizaciji MKB-10 najčešći uzročnici smrti stanovnika u Crnoj Gori, bili su: 

Bolesti sistema krvotoka, 

Tumori, 

Simptomi, znaci i patološki klinički i laboratorijski nalazi, 

Povrede, trovanja i posledice djelovanja spoljnih faktora i 

Bolesti sistema za disanje. 

Projekat izabranog doktora se već sprovodi u primarnoj zdravstvenoj zaštiti Crne Gore. Očekuje se da će izabrani ljekari 

biti spremni da pruže zdravstvenu pomoć 80% pacijenata koji im se obrate, a ustanove primarne zdravstvene zaštite treba 

da obezbijede usluge iz domena aktivnosti “izabranog doktora”. Implementacijom ovog Projekta, već je značajno poboljšan 

pristup zdravstvenim uslugama i postignut standard da se kod svakog izabranog doktora može registrovati najviše 2000 

pacijenata. 

Olakšan pristup i pružanje zdravstvenih usluga omogućeno je i preko velikog broja privatnih zdravstvenih ustanova, kojih 

po Centralnom registru privrednog suda ima 453. U narednom periodu planira se njihovo umrežavanje i povezivanje sa 

Republičkim fondom za zdravstveno osiguranje. 

U okviru “Projekta unapređenja sistema zdravstva Crne Gore” (2004 - 2008.), u najvećoj mjeri realizovane su aktivnosti 

predviđene reformom primarnog nivoa zdravstvene zaštite: implementacija modela organizacije sistema primarne 

zdravstvene zaštite u svim domovima zdravlja u Crnoj Gori, reforma stomatološke službe, integrisani informacioni sistem 

primarne zdravstvene zaštite, implementiran je novi model plaćanja primarne zdravstvene zaštite, građevinski radovi u DZ 

Podgorica, nabavljena medicinska, nemedicinska oprema i namještaj za DZ Podgorica. 

Reformom primarne zdravstvene zaštite i primjenom principa „izabranog doktora” pristup zdravstvenim uslugama se 

značajno poboljšao. Nastavak reforme sistema zdravstva Crne Gore slijedi. U toku su intenzivne konsultacije sa predstavnicima 

Svjetske banke oko finansijske podrške započete reforme. 

U toku je nastavak „Projekta unapređenja sistema zdravstva Crne Gore” (2009 – 2011.). Usvojena je Nacionalna strategija 

o upravljanju medicinskim otpadom. Pilot projekat će biti instaliran u KC Podgorica do kraja ove godine. U toku 2009. godine 

upravljanje medicinskim otpadom će biti implementirano u svim zdravstvenim ustanovama. Takođe je urađena i nalazi se 

u Vladinoj proceduri Strategije za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti u Crnoj Gori u okviru koje će se obraditi 

bolesti od većeg socio-medicinskog značaja, a planirane su aktivnosti na unapređenju znanja o hroničnim nezaraznim 

bolestima, faktorima rizika za njihov nastanak i njihova desiminacija. 

Za 2009. godinu planiran je Projekat “Energetske efikasnosti u javnim ustanovama“ koji će se finansirati iz kredita Svjetske 

banke. U planu je donošenje niza zakona i podzakonskih akata, između kojih je i priprema i donošenje Zakona o zaštiti 

prava pacijenata, Zakona o asistiranim reproduktivnim tehnologijama, Zakon o uslovima i postupku za prekid trudnoće, 

Zakon o uzimanju biološkog materijala, Zakon o genetskoj privatnosti, Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o 

zdravstvenom osiguranju, Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zdravstvenoj zaštiti. Takođe je u planu i izrada 

Srednjoročnog plana za razvoj ljudskih resursa. 

Crna Gora je predsjedavajuća zemlja Zdravstvene mreže jugoistočne Evrope od 1. jula do 21. decembra 2008. godine (u 

skladu sa dokumentom „Skoplje Pledge”). U okviru Mreže Crna Gora će voditi Projekat zaštite životne sredine i zdravlja, u vezi 

sa čim je predviđena izrada Akcioni plan za zaštitu životne sredine i zdravlja djece. 

94



REFORMA PENZIONOG SISTEMA 

Dugoročni cilj reforme penzionog sistema je zamjena postojećeg sistema generacijske solidarnosti sistemom individualne 

kapitalizovane štednje. Usvajanjem Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju u septembru 2003. godine i njegovom 

primjenom od 1. januara 2004. godine izvršena je reforma sistema tekućeg finansiranja, odnosno I stuba penzijskog 

sistema i stvorene neophodne pretpostavke za uspostavljanje normativnog okvira za II i III stub. Penzijska reforma započeta 

reformom sistema tekućeg finansiranja nastavljena je u pravcu primjene trostubnog modela penzijskog sistema, tj. uvodjenja 

III stuba penzijskog osiguranja. Uz konsultacije sa Svjetskom bankom, Vlada se opredijelila da uvodjenje III stuba, odnosno 

dobrovoljnih penzionih fondova prethodi uvodjenju obavezne individualne kapitalizovane štednje odnosno II stuba. Postojeće 

i predvidjene aktivnosti na reformi penzionog sistema su sledeće: 

SOCIJALNA ZAŠTITA 

Strategija za suzbijanje siromaštva i socijalne isključenosti 2007-2011 god. 

U svijetlu evropskih integracija, Vlada Crne Gore ostaje odlučna da nastavi sa sprovođenjem programa i aktivnosti koje 

doprinose unaprijeđenju kvaliteta života njenih građana, sa posebnim akcentom na najugroženije kategorije stanovništva. 

Prateći međunarodna kretanja na planu socijalne politike, Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja je pripremilo 

inoviranu verziju Strategije pod nazivom “Strategija za suzbijanje siromaštva i socijalne isključenosti (SSSSI)” . 

SSSSI je usmjerena na uključivanje marginalizovanih grupa stanovništva u sve oblasti društvenog života. Pojam “inkluzija” 

povezuje materijalne i socio-psihološke aspekte životnog standarda. SSSSI predlaže mjere za usmjeravanje socijalne politike 

na vulnerabilne grupe, kako siromaštvo ne bi dovelo do marginalizacije i ograničene socijalne participacije ovih grupa. 

Iz tog razloga, ova Strategija se bazira na četiri ključne oblasti, a to su: zdravstvo, obrazovanje, socijalna zaštita i 

zapošljavanje, od kojih zavisi unapređenje socijalnog i ekonomskog položaja ranjivih grupa stanovništva. SSSSI obuhvata 

161 projekat iz navedenih prioritetnih oblasti. 

Strategija razvoja socijalne i dječje zaštite 2008-2012 god. 

Osnovni cilj Strategije razvoja socijalne i dječje zaštite je razvoj mreže efikasnih usluga, izgradnja institucija i garantovanje 

osnovnih prava koja obezbjeđuju zaštitu porodice, pojedinaca i grupa u najmanje restriktivnom okruženju uz aktiviranje 

njihovih potencijala, a koji mogu da spriječe, otklone ili ublaže osnovne rizike kojima su izloženi, na principima decentralizacije 

i participativnog odlučivanja, u kome svi socijalni akteri imaju jednake odgovornosti i mogućnosti za pružanje i finansiranje 

usluga i servisa socijalne i dječje zaštite, čineći ih jednako dostupnim svim korisnicima i djelotvornim u pružanju podrške 

ranjivim grupama. 

Strategija za integraciju osoba sa invaliditetom 2008-2016 god. 

Osnovni cilj Strategije za integraciju osoba sa invaliditetom je unapređenje položaja osoba sa invaliditetom u Crnoj Gori 

i njihovo uključivanje u sve oblasti društva na ravnopravnoj osnovi u skladu sa socijalnim modelom pristupa invalidnosti. 

Zaštitu i unaprijeđenje prava osoba sa invaliditetom moguće je postići razvojem programa koji doprinose efikasnijem sistemu: 

zdravstvene zaštite, socijalne zaštite, penzijskog i invalidskog osiguranja, obrazovanja, profesionalnog osposobljavanja i 

zapošljavanja, kulture, sporta i rekreacije i obezbjeđenjem pristupačnosti sredine. 

Za ostvarivanje ove strategije predviđena je izrada akcionih planova za period od po dvije godine kojim će biti precizirane 

aktivnosti i njihovi nosioci. 

Strategija razvoja socijalne zaštite starih lica 2008-2012 god. 

Osnovni cilj Strategije razvoja socijalne zaštite starih lica okrenut je poboljšanju njihovog socijalnog statusa, jačanju 

društvene kohezije, podsticanju i njegovanju nezavisnosti i sposobnosti starih lica da pomognu sami sebi i predupređivanju 

pojava njihove marginalizacije. Realizacijom Strategije i definisanjem principa, ciljeva i zadataka razvoja i reforme socijalne 

zaštite starih lica žele se postići, pored ostalih, sljedeći opšti efekti: aktivna pozicija i uloga starog lica; afirmacija uloge i 

odgovornosti porodice; razvoj efikasnijeg i ekonomičnijeg sistema socijalne zaštite starih lica; uvodjenje sistema licenciranja 

i akreditacije u pružanju usluga socijalne zaštite starim licima; postizanje pluralizma pružalaca usluga, prije svega, kroz 

veće aktiviranje organa lokalne samouprave; formiranje novih i, u skladu sa ciljevima i zadacima reforme, transformaciju 

postojećih ustanova socijalne zaštite. 

95



Ministarstvo zdravlja rada i socijalnog staranja je sklopilo više sporazuma o saradnji koji podrazumijevaju realizaciju 

projekata u cilju unapređenja zaštite pojedinih kategorija građana: 

Memorandum o razumijevanju sa Kancelarijom UNDP-a u okviru realizacije regionalnog projekta “Unapređenje 

institucionalnih kapaciteta i mogućnosti praćenja, na centralnom i lokalnom nivou, smanjenja socijalne ugroženosti Romske 

populacije na zapadnom Balkanu”. 

Memorandum o razumijevanju za izgradnju objekta za palijativnu njegu, ukupne neto površine 3.786 m 2 u krugu 

kompleksa Doma starih „Grabovac“ Risan, u cilju poboljšanja pružanja uslova smještaja i palijativne njege starih, teško 

bolesnih i invalidnih lica u Crnoj Gori sa Fondacijom Grabovac – Holandija i njemačkom organizacijom HELP - Hilfe zur 

Selbsthilfe e.V. 

4.4. ADMINISTRATIVNE REFORME 

Javna uprava 

Promjene koje su izvršene i koje se planiraju u globalnoj organizaciji državne uprave u Crnoj Gori imaju za cilj jačanje 

institucija i administrativnih kapaciteta. U oblasti državne uprave u 2008. godini, nastavljeno je sa intenzivnim aktivnostima 

na sprovođenju novih propisa kojima se reguliše oblast državne uprave, sa posebnim akcentom na jačanju postojećih i 

osnivanju novih institucija, kao i tijela za praćenje procesa reformi na operativnom nivou i nivou politika. U tu svrhu osnovane 

su nove institucije, promijenjen je i precizno definisan djelokrugih nekih već postojećih organa državne uprave, dok je u 

više organa sistematizacija i organizacija prilagođena donošenju i implementaciji novih propisa usklađenih sa pravom EU. 

Istovremeno, rad institucija i tijela osnovanih sa zadatkom da prate sprovođenje reformi je poboljšan, naročito u pogledu 

operativne koordinacije svih aktivnosti u okviru reformskog procesa. 

U Crnoj Gori, reforma javne uprave je u posljednjoj strateškoj fazi u kojoj je potrebno obezbijediti efikasnu primjenu 

propisa, kako bi se ostvarila servisna uloga državne uprave i jačanje povjerenja građana. 

U oblasti razvoja i unaprijeđenja normativnog okvira, Zakon o državnoj upravi, kao sistemski zakon kojim se reguliše 

oblast državne uprave, je usklađen sa Ustavom Crne Gore u roku definisanom Ustavnim zakonom za sprovođenje Ustava 

Crne Gore (Sl. list CG br. 22/08). Novi Zakon o državnim službenicima i namještenicima (Sl. list CG br. 50/08), koji je stupio 

na snagu 27. avgusta 2008. godine, ima za cilj dalji razvoj sistema državnih službenika i stvaranje uslova za privlačenje 

mladih i kreativnih ljudi u državnu upravu. 

Strategijom upravne reforme Crne Gore 2002-2009. godine utvrđene su osnove, politike, glavni ciljevi i mjere u reformskom 

procesu u oblastima koje obuhvataju: državnu upravu, lokalnu samoupravu i javne službe i funkcionalni elemenat upravnog 

sistema-zaštita prava pojedinaca u odnosu prema upravi. Strategijom su definisane aktivnosti koje treba da obezbijede 

stvaranje efikasne, kompetentne i jeftine javne uprave. 

U okviru jačanja kapaciteta javne uprave, posebno će se voditi računa o administrativnim kapacitetima za proces evropskih 

integracija. Planira se da u 2009. u odnosu na 2008. godinu broj zaposlenih, neposredno angažovanih u procesu evropske 

integracije, poraste 10%, a 6% 2010. godine u u odnosu na 2009. godinu. 

Aktivnosti predviđene u 2009. godini su: 

- temeljno praćenje efikasnosti i efektivnosti primjene pozitivnih normi sa ciljem da se uočeni nedostaci i nedosljednosti 

odgovarajuće koriguju, 

- nastavljanje sa uspostavljanjem dinamične makro i mikro organizacije, tako da bude u stanju da brzo prihvati aktuelne 

i buduće zahtjeve i izazove u vršenju poslova, 

- vođenje efikasne kadrovske politike na planu jačanja administrativnih kapaciteta, uz punu afirmaciju principa podijeljene 

odgovornosti, 

- poboljšavanje tehničkih uslova i nastavljanje sa uvođenjem informacione tehnologije u procese rada, kao i dalje uvođenje 

elektronskih baza podataka. 

Uprava za kadrove 

Vlada Crne Gore je 3. jula 2008. godine usvojila Strategiju obuke državnih službenika i namještenika u Crnoj Gori za 

period 2008. - 2012. godine. U ovom dokumentu dat je prikaz budućih aktivnosti na planu obuke državnih službenika 

i namještenika, koji se zasniva na potpuno novoj organizaciji djelovanja državnih službenika i namještenika i praksi 

96



ustanovljenoj na pozitivnim propisima u Crnoj Gori kao i međunarodnim standardima. Uprava za kadrove je utvrdila Program 

stručnog usavršavanja državnih službenika i namještenika za 2008/2009. godinu. Sredstva za finansiranje ovog programa 

se obezbjeđuju iz državnog budžeta Crne Gore. Ove obuke se sprovode shodno Programu stručnog usavršavanja državnih 

službenika i namještenika za 2008/09. godinu, koji je Uprava za kadrove utvrdila početkom 2008. godine. 

Shodno Zakonu o državnim službenicima i namještenicima, Uprava za kadrove je sprovela 208 javnih oglasa, 11 javnih 

konkursa i 17 internih oglasa. Uprava je dala pozitivno mišljenje na 9 Pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji i 

5 mišljenja na Pravilnike o izmjenama i dopunama Pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji. Kao organ zadužen 

za vođenje Centralne kadrovske evidencije, Uprava za kadrove koordinira svim državnim organima, u cilju omogućavanja 

upravljanja kadrovima na elektronski podržan način. 

Uprava za kadrove je potpisala Protokol o saradnji za osnivanje Regionalne škole za državnu upravu (ReSPA), u cilju 

unaprijeđenja regionalne saradnje u oblasti državne uprave kao i jačanja administrativnih kapaciteta kroz obuke u zemljama 

zapadnog Balkana. RESPA će, prema Međunarodnom sporazumu o uspostavljanju RESPA-e, u Crnoj Gori funkcionisati kao 

međunarodna organizacija. 

Uprava je 24. novembra 2008. godine organizovala prvi Sajam zapošljavanja, koji je promovisao rad državnih organa. 

Koordinacija procesa evropskih integracija 

Sistem vertikalne i horizontalne koordinacije uspostavljen u okviru državne uprave pokazao je efektivnost i efikasnost, 

posebno u toku pripreme Nacionalnog programa za integraciju i praćenja implementacije SSP/PS. Okosnicu ovog sistema 

čine: Kolegijum za evropske integracije, kojim predsjedava Premijer, Komisija za evropske integracije, kojom predsjedava 

Potpredsjednik Vlade za evropske integracije i grupe za evropske integracije, kojima rukovode pomoćnici nadležnih 

ministarstava i koja su ključna operativna tijela. Sastav grupa za evropske integracije odgovara sastavu crnogorskog dijela 

privremenih pododbora za praćenje implementacije PS, kao zajedničkih tijela Vlade Crne Gore i Evropske komisije. U svim 

ministarstvima i organima državne uprave ustanovljene su i jedinice za evropske integracije. 

Komisija za evropske integracije koordinira upravljanje IPA sredstvima i biće proširena članovima IPA komiteta. IPA komitet 

sačinjavaju predstavnici ključnih aktera u DIS-u: CAO (Ovlascenim sluzbenikom Vlade za akreditaciju), NAO (Nacionalni 

sluzbenik za ovjeravanje), PAO (Službenik za ovjeravanje programa), i Visokim programskim službenicima (Senior Programming 

Officer – SPO), koji su imenovani u okviru resornih ministarstava. 

Sekretarijat za evropske integracije, kao organ državne uprave zadužen za koordinaciju ukupnog procesa evropskih 

integracija, ojačan je i reorganizovan u skladu sa potrebama procesa integracija sa EU. Prema novoj sistematizaciji, umjesto 

prethodna dva, SEI ima četiri sektora, sa novoosnovanim Odsjekom za koordinaciju prevođenja (Translation Coordination 

Unit). 

U izvještajnom periodu osnovan je i počeo sa radom Nacionalni savjet za evropske integracije, kao strateško savjetodavno 

tijelo visokog stepena participativnosti predstavnika crnogorskog društva, koje treba da doprinese boljoj koordinaciji i 

nadgledanju primjene Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju i praćenju budućih pregovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj 

uniji. Predsjednik Nacionalnog savjeta izabran je iz reda poslanika opozicionih političkih partija, a potpredsjednik iz reda 

poslanika parlamentarne većine. Nacionalni savjet ima 28 članova uključujući predstavnike Univerziteta, civilnog sektora i 

drugih institucija (Sl. list 49/08). Konstitutivna sjednica Nacionalnog savjeta održana je 18. septembra 2008. godine. 

Slobodno kretanje robe 

U oblasti slobodnog kretanja robe, nadležna ministarstva zadržala su zakonodavnu i nadzornu funkciju (tržišni nadzor), 

dok su za regulatornu funkciju i implementaciju oformljena posebna tijela i institucije. 

Standardizacija 

U prvoj polovini 2008. godine donijet je Zakon o standardizaciji (Sl. list CG br. 13/08), čija je osnova za izradu bio 

Anex III Sporazuma TBT/WTO pod nazivom “Kodeks dobre prakse za izradu, usvajanje i primjenu standarda”. Za oblast 

standardizacije u Crnoj Gori je nadležno Ministarstvo za ekonomski razvoj, Odsjek za infrastrukturu kvaliteta, u okviru 

Sektora za unutrašnje tržište i konkurenciju, a za implementaciju je zadužen Institut za standardizaciju Crne Gore, koji je 

registrovan kod Privrednog suda u Podgorici kao samostalna, neprofitna organizacija. U izvještajnom periodu usvojeni su akti 

vezani za završetak formiranja Instituta za standardizaciju Crne Gore gdje se Ministarstvo za ekonomski razvoj uključuje kao 

osnivač u ime Vlade Crne Gore: Statut Instituta za standardizaciju Crne Gore, Program rada i plan donošenja crnogorskih 

standarda za 2008. godinu, Cjenovnik standarda i srodnih dokumenata i Ugovor o obezbjeđenju sredstava za rad Instituta 

za standardizaciju Crne Gore u 2008. godini. 

97



Aktivnosti na uspostavljanju infrastrukture stručnih organa (tehničkih odbora, pododbora i radnih grupa) za vršenje 

djelatnosti u oblasti standardizacije su u toku. U skladu sa Planom i programom rada za 2008. godinu, Institut je usvojio 

800 crnogorskih standarda usklađenih sa evropskim i međunarodnim standardima, prema proceduri i pravilima utvrđenim 

od strane međunarodnih i evropskih organizacija za standardizaciju. Institut za standardizaciju Crne Gore je 01. jula 2008. 

godine postao član CEN-a (Affiliate status). 

Akreditacija 

Najvažnija aktivnost Akreditacionog tijela u toku 2008. godine je potpuno konstituisanje tehničkih komiteta za laboratorije 

i kontrolne organizacije i Komisije za akreditaciju na čelu sa tehničkim ekspertima. Upravni i Nadzorni odbor konstituisani su 

16. avgusta 2007. godine, a nakon toga doneseni su Statut, Poslovnik o radu Upravnog odbora, Poslovnik o kvalitetu, Politika 

kvaliteta, Pravila akreditacije, Program rada Akreditacionog tijela za 2008. godinu, Odluka o visini troškova akreditacije i 

Odluka o sistematizaciji radnih mjesta. Najznačajniji organi Akreditacionog tijela Tehnički komitet za laboratorije, Tehnički 

komitet za kontrolne organizacije i Komisije za akreditaciju uspostavljeni su u januaru 2008. godine, dok je Komisija za žalbe 

osnovana u martu 2008. godine. 

Procjena usklađenosti 

U ovoj oblasti usvojen je Zakon o tehničkim zahtjevima za proizvode i procjenu usklađenosti proizvoda sa propisanim 

zahtjevima (Sl. list CG br. 14/08), u februaru 2008. godine. Ovaj Zakon je stvorio osnovu za transpoziciju direktiva starog 

i novog pristupa za imenovanje/autorizaciju organa za procjenu usklađenosti i za osnivanje Informativnog punkta za 

notifikaciju tehničkih regulativa u Ministarstvu za ekonomski razvoj. Zakon takođe propisuje da će se sva tehnička pravila 

koja se trenutno primjenjuju u Crnoj Gori primjenjivati i u naredne dvije godine. 

Metrologija 

Zavod za metrologiju (National Metrology Institute) je osnovan u cilju razvijanja i održavanja nacionalnih etalona jedne ili 

više veličina. U julu 2008. godine pripremljen je nacrt Zakona o metrologiji, koji je u Vladinoj proceduri. Takođe je pripremljen 

nacrt Pravilnika o metrološkim uslovima za prethodno upakovane proizvode i boce kao mjerne posude. U toku je priprema 

i sljedećih akata: Zakona o kontroli predmeta od dragocjenih metala; Tarifnika za dragocjene metale; Naredbe o vrstama 

i oblicima žigova i drugih znakova koji se upotrebljavaju pri ovjeravanju mjerila; Uredbe o zakonskim mjernim jedinicama; 

Tarifnika za mjerila; Pravilnika o načinu i uslovima ovjeravanja mjerila; Pravilnika o načinu na koji se vrši ispitivanje tipa 

mjerila. 

Nadzor nad tržištem 

Nadzor nad tržištem u Crnoj Gori vrše nadležna ministarstva i organi uprave preko inspektora ovlašćenih za nadzor 

nad primjenom propisa u skladu sa nadležnostima propisanim posebnim zakonima. To su: Tžišna inspekcija kao odsjek u 

Ministarstvu za ekonomski razvoj, Sanitarna inspekcija i zdravstvena inspekcija kao odsjek u Ministarstvu zdravlja, rada i 

socijalnog staranja, Uprava za lijekove i medicinska sredstva kao organ uprave pod nadzorom Ministarstva zdravlja, rada i 

socijalnog staranja, Veterinarska inspekcija i poljoprivredna inspekcija, te Turistička i ekološka inspekcija kao organ uprave 

pod nadzorom Ministarstva turizma i zaštite životne sredine. 

Slobodno kretanje radnika 

Za oblast slobodnog kretanja radnika nadležno je Ministarstvo zdravlja, rada i socijalnog staranja. Pravni okvir u oblasti 

zapošljavanja u pogledu kretanja radnika čini Zakon o zapošljavanju i radu stranaca (Sl.list CG, br. 22/08) koji će početi sa 

primjenom od 1. januara 2009. godine. Zakonom je propisano da je stranac zaposlen, odnosno da radi u Crnoj Gori ako ima: 

radnu dozvolu, odobrenje za stalno nastanjenje odnosno privremeni boravak, zaključen ugovor o radu odnosno gradjanskopravni 

ugovor i da je prijavljen rad stranaca. Ovo se odnosi i na zabranu novog zapošljavanja stranaca. Radi regulisanja 

zapošljavanja i svih oblika rada na tržištu rada Crne Gore predvidjene su tri vrste radnih dozvola: lična radna dozvola, dozvola 

za zapošljavanje i dozvola za rad. Radne dozvole izdaje Zavod za zapošljavanje u skladu sa Zakonom o opštem upravnom 

postupku. 

Pravo osnivanja preduzeća i sloboda pružanja usluga 

Prema crnogorskom zakonodavstvu, strana društva mogu u Crnoj Gori osnovati poslovnu jedinicu, predstavništvo, dio 

stranog društva i slično, koji nema status pravnog lica, već za sve obaveze dijela stranog društva odgovara strano društvo. 

Dio stranog društva se registruje u Centralnom registru Privrednog suda, uz podnošenje propisane dokumentacije. Vlada 

Crne Gore je 24. jula 2008. godine usvojila Uredbu o izmjenama Uredbe o određivanju organa državne uprave nadležnih 

za davanje objašnjenja i mišljenja u postupku sticanja prava svojine na nepokretnostima stranih lica koja obavljaju 

djelatnost na teritoriji Crne Gore. Izmjenama je precizrano da se Uredba odnosi samo na strane državljane i pravna 

lica sa sjedištem u inostanstvu, a nikako na pravna lica koja su registrovana u Centralnom registru Privrednog suda u 

Podgorici. 

98



Zakonom o objavljivanju propisa i drugih akata (Sl. list CG, br. 05/08.) propisano je da se Službeni list Crne Gore izdaje 

u elektronskoj i štampanoj formi, kao i da je elektronsko izdanje Službenog lista Crne Gore besplatno, što je u skladu sa 

odgovarajućim direktivama EU. 

Međusobno priznavanje kvalifikacija 

Decembra 2007. godine Skupština Crne Gore usvojila je Zakon o priznavanju i vrednovanju obrazovnih isprava (Sl. list 

CG, broj 4/08), koji se temelji na Lisabonskoj konvenciji o priznavanju kvalifikacija u oblasti visokog obrazovanja u regionu 

Evrope. Priznavanje inostrane obrazovne isprave o stečenom visokom obrazovanju, radi zapošljavanja vrši Ministarstvo 

prosvjete i nauke preko Nacionalnog informacionog centra (ENIC centar), kao posebne organizacione jedinice. 

Decembra 2008. godine Skupština Crne Gore usvojila je Zakon o nacionalnim stručnim kvalifikacijama, kojim se 

reguliše pitanje sticanja i priznavanja nacionalnih stručnih kvalifikacija u Crnoj Gori. Zakon se temelji na preporukama 

daljeg osnaživanja koncepta cjeloživotnog učenja u Crnoj Gori i predstavlja osnov za adekvatnije povezivanje formalnog i 

neformalnog obrazovanja i informalnog učenja. Novousvojeni zakon treba da unaprijedi i ubrza postupak sticanja stručnih 

kvalifikacija potrebnih na tržištu rada, što će imati dugoročan uticaj na planiranje razvoja ljudskih resursa i poboljšanje 

kvalifikacione strukture stanovništva u Crnoj Gori. 

Pored toga, Vlada Crne Gore je oktobra 2008. godine usvojila Strategiju uspostavljanja crnogorskog kvalifikacionog okvira 

(za period 2008-2010. godine), čiji integralni dio čini i Radni dokument »Razvoj crnogorskog kvalifikacionog okvira«. Ovim 

dokumentom definisane su potrebne mjere i aktivnosti koje je neophodno implementirati, kako bi Crna Gora uspostavila 

Nacionalni okvir kvalifikacija, koji će biti usklađen sa preporukama navedenim u dokumentu »Evropski kvalifikacioni okvir«. 

Uspostavljanje ovog okvira će doprinijeti daljem razvoju crnogorskog obrazovnog sistema, njegovoj harmonizaciji sa evropskim 

obrazovnim prostorom, te postizanju transparentnosti kvalifikacija i mobilnosti građana unutar EU. 

Slobodno kretanje kapitala 

Sprječavanje pranja novca 

Uprava za sprječavanje pranja novca, kao organ uprave nadležan za sprječavanje pranja novca, koja radi od 2004. godine, 

organizovana je kao finansijska obavještajna služba administrativnog tipa. Uredbom o izmjenama i dopunama uredbe o 

organizaciji i načinu rada državne uprave (Sl. list Crne Gore, br. 26/08) i Zakonom o sprječavanju pranja novca i finansiranja 

terorizma, shodno nadležnostima, promijenjen je naziv organa u: Uprava za sprječavanje pranja novca i finansiranja terorizma. 

Uprava je novim obavezama, predviđenim Zakonom, prilagodila i unutrašnju organizaciju i sistematizaciju. Novim Pravilnikom 

o unutašnjoj organizaciji i sistematizaciji Uprave za sprječavanje pranja novca, usvojenim 7. februara 2008. godine, u ovoj 

Upravi sistematizovana su službenička i namještenička mjesta za 34 izvršioca. Pravilnikom su utvrđene organizacione jedinice 

u okviru kojih se obavljaju poslovi iz nadležnosti Uprave i to: Odjeljenje za analitiku, Odjeljenje za sumnjive transakcije, 

Odjeljenje za međunarodnu i unutrašnju saradnju, Odjeljenje za kontrolu obveznika, Odjeljenje za informacione tehnologije 

i prijem podataka, Referat za vođenje prvostepenog prekršajnog postupka i Služba za opšte poslove, finansije i odnose sa 

javnošću. 

Intelektualna svojina 

Zavod za intelektualnu svojinu osnovan je na osnovu Uredbe o izmjeni i dopuni Uredbe o organizaciji i načinu rada državne 

uprave iz 2007. godine, a u skladu sa Uredbom o obezbjeđivanju primjene prava iz oblasti intelektualne svojine (Sl. list RCG, 

br. 61/07). Zvanično je počeo da radi 28. maja 2008. godine. Kontrolom sprovođenja prava intelektualne svojine na tržištu 

bave se i Tržišna inspekcija i Uprava carina, koja od marta 2008. godine primjenjuje Uredbu o izmjeni Uredbe o postupanju 

carinskog organa sa robom za koju postoji osnovana sumnja da se njome povrjeđuju prava intelektualne svojine (Sl. list CG, 

br. 16/08). U Privrednom sudu postoji posebno odjeljenje koje se bavi slučajevima povrede prava intelektualne svojine. 

Fiskalni efekti politike zaštite intelektualne svojine 

Planirani budžetski izdaci za funkcinisanje Zavoda za intelektualnu svojinu su 324.000 € u 2008. godini (plus 155.000 € 

iz sredstava IPA 2008), 660.00 € u 2009. godini (plus WIPO/EPO sredstva), 726.000 € u 2010. godini, 798.000 € u 2011. 

godini i 878.000 € u 2012. godini. 

Informaciono društvo i mediji 

Vlada Crne Gore je 3. jula 2008. godine usvojila Nacrt zakona o izmjenama i dopunama Zakona o javnim radio-difuznim 

servisima Radio Crne Gore i Televizije Crne Gore s Programom javne rasprave. Nacrtom su, u skladu sa preporukama 

Savjeta Evrope, predviđene izmjene i dopune odredbi koje se tiču nadležnosti i statusa organa upravljanja javnih servisa i 

uspostavljanja efikasnijeg sistema njihovog finansiranja. U toku je izrada Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o radiodifuziji. 

Nastavljena je unutrašnja reorganizacija RTCG i smanjivanje broja zaposlenih. 

99



Poljoprivreda i ruralni razvoj 

Za poljoprivredu i ruralni razvoj nadležno je Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Mjere koje se odnose 

na tržište poljoprivrednih proizvoda sprovode se na bazi različitih propisa. Obuhvataju samo manji dio sadržaja zajedničkih 

tržišnih uređenja EU i prilagođeni su karakteristikama domaće poljoprivrede. Uspostavljanje Agencije za plaćanje u okviru 

MPŠV, koja je biti odgovorna za sprovođenje plaćanja mjera ruralnog razvoja iz EU fondova, planirano je tokom 2010. godine 

uz pomoć sredstava kreditne i donatorske pomoći (Svjetska Banka i EAR). 

U 2008. godini Veterinarska uprava nastavila je reorganizaciju i jačanje radi funkcionalnijeg vršenja poslova iz svoje 

nadležnosti, kroz povećanje broja zaposlenih, njihovu dodatnu obuku, uspostavljanje informacionih sistema i dodatno 

opremanje. Nastavljeno je opremanje Specijalističke veterinarske laboratorije i stručno osposobljavanje osoblja. Sprovodi 

se uvođenje ISO standarda 17025 za akreditaciju laboratorijskh ispitivanja, povezivanje sa nacionalnim veterinarskim 

laboratorijama drugih zemalja, kao i učešće u uporednim međulaboratorijskim ispitivanjima. 

Vlada je, u skladu sa Zakonom o državnoj upravi, donijela Uredbu o izmjenama i dopunama Uredbe o organizaciji i načinu 

rada državne uprave kojom je osnovana Fitosanitarna uprava (Sl. list CG br. 43/08). U skladu sa Zakonom o zdravstvenoj 

zaštiti bilja, u toku je formiranje Fitosanitarne uprave, čime će se organizaciono urediti fitosanitarni sektor i inspekcijska 

kontrola, uz jasnu podjelu nadležnosti i ovlašćenja. Nastavlja se i intenzivira obuka fitosanitarnih inspektora, sistem brze 

komunikacije i razmjene podataka, a izvršiće se dodatna nabavka opreme za adekvatnu fitosanitarnu kontrolu. Takođe, 

nastavljeno je unapređivanje kapaciteta Centra za zaštitu bilja Biotehničkog instituta, u čijem je sastavu fitosanitarna 

laboratorija, iz nacionalnog budžeta i donatorskih sredstava. U skladu sa novim Zakonom o sredstvima za zaštitu bilja, koji 

je usvojen u julu 2008. godine (Sl. list CG 51/08.), predviđa se formiranje Odjeljenja za sredstva za zaštitu bilja i rezidue u 

okviru Fitosanitarne uprave. 

Pored učlanjivanja u OIV i OIE početkom 2007. godine, u drugoj polovini 2007. godine Crna Gora je stekla članstvo u FAO 

i u IOC (Međunarodna organizacija za maslinovo ulje). Vlada je donijela Uredbu o postupku notifikacije u oblasti sanitarnih i 

fitosanitarnih mjera (Sl. list CG 13/08), prema kojoj je Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede nadležni organ i 

informacioni punkt (enquiry point) za sprovođenje SPS mjera. 

Vlada Crne Gore je utvrdila Predlog zakona o poljoprivredi i ruralnom razvoju, kojim se uređuju razvoj poljoprivrede i 

ruralnih područja, ciljevi i mjere agrarne politike, podsticaji u poljoprivredi i uslovi za njihovo ostvarivanje, prava i obaveze 

korisnika podsticaja, dopunske djelatnosti u poljoprivredi, organizovanje u poljoprivredi, kao i druga pitanja od značaja za 

razvoj poljoprivrede i ruralnih područja. 

Za sprovođenje ovog zakona neće biti potrebna dodatna sredstva u 2008. godini, dok je u 2009. godini potrebno 

obezbijediti sredstva u iznosu od 15.900.000 €, a u 2010. u iznosu od 18.500.000, 00 €. 

Statistika 

Vlada Crne Gore je na sjednici od 10. aprila 2008. godine usvojila novi Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji 

Zavoda za statistiku (MONSTAT), po kojem su sistematizovana službenička i namještenička mjesta za 203 izvršioca, što 

predstavlja povećanje za 82 izvršioca u odnosu na prethodni akt o sistematizaciji. Po novom Pravilniku izmijenjena je i 

organizaciona šema Zavoda, tako da sada Zavod ima pet sektora i to: Sektor za makro-ekonomske statistike, nacionalne 

račune i cijene; Sektor biznis statistike; Sektor socijalne statistike i demografije; Sektor statistike poljoprivrede i životne 

sredine i Sektor za statističku koordinaciju informaciono komunikacionu tehnologiju. Januara 2008. godine, Vlada je usvojila 

Godišnji plan statističkih istraživanja za 2008. godinu (Sl. list CG 20/08). Priprema izmjena i dopuna Zakona o statistici i 

Pravilnik o evidenciji korisnika satističkih podataka su u toku. 

Regionalna politika i koordinacija strukturnih instrumenata 

Za regionalni razvoj zadužen je Sekretarijat za razvoj, kao organ državne uprave, za koji je nadležan potpredsjednik Vlade 

za ekonomsku politiku. Koordinacije strukturnih instrumenata je u djelokrugu Sekretarijata za evropske integracije, nad 

kojim nadležnost ima potpredsjednik Vlade za evropske integracije. U okviru SEI formirana su dva sektora - za koordinaciju 

donatorske podrške i za programe prekogranične saradnje. 

Decentralizovani implementacioni sistem (DIS) za upravljanje IPA sredstvima. Vlada je u februaru 2008. godine usvojila 

Informaciju o uvođenju decentralizovanog implementacionog sistema sa indikativnim planskim okvirom i nosiocima 

aktivnosti. Pri izradi informacije uzeta je u obzir analiza o potrebama za uvođenje DIS-a koja je urađena od strane eksperata 

SIGMA, a takođe je korišćena ekspertska pomoć u okviru Twinning projekta „Jačanje institucionalnih kapaciteta za proces 

evropskih integracija“. 

100



U okviru realizacije aktivnosti na uvođenju DIS-a, u Ministarstvu finansija je sistematizacijom formiran referat koji 

će raditi poslove Jedinice za ugovaranje i plaćanje (Central Financing and Contracting Unit CFCU) i pod direktnom je 

nadležnošću ministra finansija. Pored pomenutih programa, od septembra je nastavljeno uvođenje DIS-a uz podršku 

CARDS projekta, od 0,5 miliona €. Ministarstvo finansija je pripremilo izmjene Pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i 

sitematizaciji kojim je predviđeno i formiranje Odjeljenja za reviziju IPA sredstava (revizorski organ) kao funkcionalno 

nezavisne organizacione jedinice Ministarstva finansija, koje će biti zaduženo za revizije kod subjekata zaduženih i 

uključenih u sprovođenje programa IPA, sa ciljem da se verifikuje odnosno potvrdi efikasno funkcionisanje sistema 

upravljanja i kontrole i pouzdanost računovodstvenih informacija koji se dostavljaju Evropskoj komisiji vezano za 

korišćenje sredstva pretpristupne pomoći. 

Pravosudni sistem 

U skladu sa Strategijom reforme pravosuđa (2007-2012.), koja je usvojena u junu 2007. godine, usvojen je i Akcioni 

plan za sprovođenje Strategije reforme pravosuđa (2007-2012.). Njime se preciziraju konkretne mjere za ostvarenje ciljeva 

definisanih Strategijom, nadležna tijela, precizni rokovi i budžet. Shodno Odluci Vlade (Sl. list CG, br. 28/08), osnovana 

je i Komisija za implementaciju Akcionog plana za sprovođenje Strategije reforme pravosuđa (2007-2012.). Konstitutivni 

sastanak Komisije je održan 3. juna 2008. godine, kada je osnovan i stručni tim kao podrška radu Komisije. Komisija je 

takođe usvojila svoj Poslovnik. 

U skladu sa Ustavom i Zakonom o Sudskom savjetu, osnovan je i počeo sa radom Sudski savjet, a usvojen je i Poslovnik 

Sudskog savjeta. 

Ljudska prava i zaštita manjina 

Skupština Crne Gore 12.02.2008. godine je usvojila Odluku o osnivanju Fonda za manjine (Sl. list 13/08). Fond je 

institucija koja se osniva radi podrške aktivnostima značajnim za očuvanje i razvoj nacionalnih, odnosno etničkih posebnosti 

manjina i njihovih pripadnika u oblasti nacionalnog, etničkog, kulturnog, jezičkog i vjerskog identiteta. 

Pravda, sloboda i bezbjednost 

Uredbom o izmjenama i dopunama Uredbe o organizaciji i načinu rada državne uprave (Sl. list CG br. 26/08) Ministarstvo 

unutrašnjih poslova je nadležno za: integrisano upravljanje granicom, organizaciju i finansiranje izgradnje, rekonstrukciju, 

modernizaciju i održavanje graničnih prelaza; izradu strategije srednjoročnog programa i godišnjih planova upravljanja 

graničnim prelazima; izvođenje radova na izgradnji, rekonstrukciji, redovnom i investicionom održavanju graničnih prelaza; 

priprema finansijske dokumentacije, praćenje utroška finansijskih sredstava i davanje u zakup objekata ili djelova objekata na 

graničnim prelazima. U skladu sa tim Vlada Crne Gore je utvrdila Pravilnik o izmjenama i dopunama Pravilnika o unutrašnjoj 

organizaciji i sistematizaciji MUPJU u julu 2008. godine, kojim je obrazovana posebna organizaciona jedinica za integrisano 

upravljanje granicom - Služba za integrisano upravljanje granicom. 

Vize 

Nadležni organi su prije usvajanja Zakona o strancima i potpisivanja Sporazuma EU - CG o viznim olakšicama (stupio na 

snagu 01. januara 2008.) počeli sa implementacijom strategije integrisanog upravljanja granicama i AMV . 

Nadležni organi (MUPJU, UP i MIP) su već početkom 2008. godine počeli da primjenjuju ,,bijelu listu“ Šengena, ukidajući 

vizni režim za državljane niza zemalja Azije i Latinske Amerike, kojima je dozvoljen ulazak u zonu Šengena bez viza. 

Bezbjednost dokumenata 

Ministarstvo unutrašnjih poslova i javne uprave otpočelo je 5. maja 2008. godine sa prijemom zahtjeva i izdavanjem 

novih pasoša, ličnih karata i vozačkih dozvola. U knjižici pasoša implementirani su sva tri nivoa sigurnostnih elemenata, 

a u stranici za podatke pasoša smješten je beskontaktni čip. Izdavanje novih diplomatskih i službenih pasoša počelo 

se tokom juna 2008. godine. Lična karta je u obliku kartice, u skladu sa standardima ISO/IEC 7810 za dimenzije i 

fizičke karakteristike i ISO/IEC 10373. Obrazac vozačke dozvole je takođe u obliku kartice, u skladu sa relevantnim 

standardima. 

Borba protiv organizovanog kriminala i terorizma 

U Upravi policije - Sektoru kriminalističke policije, nekadašnje Odjeljenje sa suzbijanje i sprečavanje organizovanog 

kriminala, u skladu sa novim Pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta, reorganizovano u Odsjek za borbu 

protiv organizovanog kriminala i korupcije. Odsjek je podijeljen u tri grupe: Grupa za borbu protiv ekonomskog kriminala, 

Grupa za borbu protiv opšteg – klasičnog i Grupa za borbu protiv korupcije. Kapaciteti na otkrivanju najsloženih oblika 

101



kriminala, a posebno organizovanog, unapređuju i završavanjem Forenzičkog centra u Danilovgradu, a posebno DNK-a 

labaratorije i koji je u programu Vlade za 2008. godine ušao u kategoriju kapitalnih investicija. 

Obrazovanje i istraživanje 

Vlada Crne Gore je 17. jula usvojila Strategiju naučno-istraživačke djelatnosti Crne Gore (2008-2016.), čiji je 

osnovni zadatak da kroz jasno postavljene smjernice i ciljeve, značajno poveća izdvajanja za nauku i podstakne njen 

razvoj i poveća doprinos ukupnom razvoju društva, uz najveću moguću primjenu novih i kreiranje sopstvenih znanja i 

tehnologija. Neki od ciljeva Strategije naučno-istraživačke djelatnosti Crne Gore su: isticanje važnosti nauke istraživanja 

daljeg društveno ekonomskog razvoja i transformacija modernog društva zasnovanog na znanju, pružanje Vladi Crne 

Gore stručni okvir preporuke i podrške konkretnim aktivnostima preduzetim u cilju poboljšanja i stvaranja uslova za 

bavljenje naukom i naučno-istraživačkim radom, podsticanje izdvajanja finansijskih sredstava za ulaganje u nauku 

i naučnu infrastrukturu u skladu sa preporukama Lisabonske strategije, isticanje nezamjenjive uloge i odlučujućeg 

značaja kadrovskih potencijala za razvoj nauke i tehnologije, kao i skretanje pažnje privrednim subjektima na činjenicu 

da njihov tržišni uspjeh zavisi prije svega od sticanja i upotrebe novih i boljih rezultata i razvoja novih tehnologija čiji su 

proizvodi tržišno atraktivni. 

Vlada Crne Gore je 27. marta 2008. godine usvojila Strategiju inkluzivnog obrazovanja u Crnoj Gori (2008-2012.), čiji 

je osnovni cilj obezbjeđivanje kvalitetnog i dostupnog obrazovanja djece i omladine s posebnim obrazovnim potrebama 

u skladu s njihovim interesovanjima, mogućnostima i potrebama. Najznačajniji ciljevi ove Strategije su: usklađivanje 

normativnih akata sa domaćim i međunarodnim dokumentima, sistemska podrška za profesionalni razvoj kadra, 

ostvarivanje horizontalne i vertikalne prohodnosti između obrazovno-vaspitnih ustanova kroz povezivanje redovnih i 

posebnih nastavnih planova i programa, uspostavljanje i razvijanje mreže stručne podrške i baze podataka za djecu i 

omladinu s posebnim obrazovnim potrebama na lokalnom, regionalnom i centralnom nivou, sistemsko uspostavljanje 

mehanizama neophodnih za obezbjeđivanje i osiguranje kvaliteta i praćenja rada u vaspitno-obrazovnom sistemu, 

jačanje pozitivnih stavova u odnosu na filozofiju inkluzivnog obrazovanja, kroz najširu medijsku kampanju koja uključuje 

sve medije i aktere javnog života. 

Vlada Crne Gore je marta 2008. godine usvojila Strategiju Građanskog vaspitanja i Građanskog obrazovanja u osnovnim 

i srednjim školama u Crnoj Gori (2007-2010. godina), kojom se obezbjeđuje sveobuhvatan strateški pristup u održavanju 

kvaliteta građanskog vaspitanja i građanskog obrazovanja. Ovaj dokument usmjerava se na pet ključnih oblasti koje će 

obezbijediti sveobuhvatan i planiran pristup u rješavanju izazova sa kojima se suočava građansko društvo: 1) statusi 

predmeta Građansko vaspitanje i Građansko obrazovanje i status obrazovanja za demokratsko građanstvo; 2) nastava, 

nastavni programi i metode; 3) obuka nastavnika/ca; 4) praćenje, osiguranje i unapređivanje kvaliteta; 5) korišćenje 

dodatnih resursa. Osnovni cilj dokumenta jeste da omogući učenicima u Crnoj Gori da se upoznaju sa principima i načinom 

funkcionisanja demokratskog građanstva, kao i da ova znanja stiču u ambijentu koji je jednako podsticajan i za praktikovanje 

demokratskih vrijednosti. 

U cilju dalje podrške razvoju informacionog društva u Crnoj Gori Vlada Crne Gore je decembra 2008. godine usvojila 

Strategiju uvođenja didaktičkog softvera u obrazovni sistem Crne Gore. Uvođenje ICT-a u obrazovni sistem, pored obezbjeđivanja 

značajnih resursa, prije svega znajačajne količine kompjuterske opreme, nastavnog kadra obučenog za primjenu ICT, 

uspostavljanja mrežne infrastrukture, zahtijeva i razvoj i upotrebu e-nastave, odnosno efikasno uvođenje didaktičkog softvera. 

Ovaj strateški dokument razrađuje osnovne ciljeve i principe koji će omogućiti uspostavljanje institucionalne i organizacione 

infrastrukture i procedure za uvođenje e-nastave, koje će omogućiti razvoj i upotrebu didaktičkog softvera u nastavnom 

procesu u osnovnim i srednjim školama u Crnoj Gori. 

102 

Životna sredina 

Vlada Crne Gore je 16. oktobra 2008. godine donijela Uredbu o izmjenama i dopunama Uredbe o organizaciji i načinu 

rada državne uprave (“Sl. list RCG”, broj 38/03 i “Sl. list RCG” 22/08) čime je osnovana Agencija za zaštitu životne sredine. 

U Agenciji je trenutno zaposleno 7 ljudi, a do 2011. godine bi trebalo, po predloženom modelu konsultantske kuće Eptisa koji 

je usvojen od strane Agencije, da zapošljava 80 ljudi. Napominjemo, da Vlada još uvijek nije usvojila sistematizaciju Agencije 

te stoga će predlozeni broj ljudi tek biti razmatran od strane Vlade. 

Planirani budžetski izdaci u 2008. godini iznose 271.190 €, dok su planirani budžetski izdaci za 2009.godinu 1.200.000 

€, za 2010. godinu planirani izdaci koji su utvrđeni po fiskalnoj procjeni iznose 2.871.626 €, a za 2011. godinu 30% od 

planiranog iznosa za 2010. godinu. 

Donacije planirane za potrebe Agencije do 2009. godine su budžetski planirane preko Ministarstva turizma i zaštite 

životne sredine. Kako će 2009. godina biti prva godina rada Agencije o mogućim donacijama za potrebe Agencije će se 

pregovarati nakon početka rada.



Zaštita potrošača i zdravlja 

Za politiku zaštite potrošača nadležno je Ministarstvo za ekonomski razvoj (MER). U okviru sektora za unutrašnju trgovinu 

i konkurenciju MER, formiran je Odsjek za zaštitu potrošača. Vlada Crne Gore je 17. jula usvojila Uredbu o kriterijumima za 

vršenje pojedinih poslova utvrđenim Nacionalnim programom zaštite potrošača i o bližim kriterijumima, načinu i postupku 

pružanja finansijske pomoći organizacijama potrošača. 

Spoljni odnosi, bezbjednost i odbrana 

U martu 2008. osnovana je Direkcija za zaštitu tajnih podataka. 

4.5. PRETPRISTUPNI FONDOVI 

- USPOSTAVLJANJE DECENTRALIZOVANOG SISTEMA IMPLEMENTACIJE 

Nakon potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, kojim je Crna Gora preuzela obavezu da postojeći zakonski 

okvir uskladi sa pravnom tekovinom EU, Crna Gora je otpočela izradu Nacionalnog programa za integraciju 2008-2012 (NPI), 

čija je svrha da se na odgovarajući način definiše plan aktivnosti koje je neophodno sprovesti tokom integracionih procesa. 

NPI, dokument koji je Vlada Crne Gore usvojila u junu 2008. godine, sadrži prioritete i glavne aktivnosti koje je potrebno 

preduzeti ka ostvarenju ciljeva integracija, a odnosi se na period od 2008. do 2012. godine. 

Uspješnost procesa evropskih integracija podrazumijeva kvalitetno korišćenje sredstava dodijeljenih od strane Evropske 

zajednice (EZ) Crnoj Gori. Crnoj Gori je, kao zemlji potencijalnom kandidatu za članstvo u EU, posredstvom Instrumenta za 

pretpristupnu pomoć (IPA) dodijeljeno 97,3 miliona € za period od 2007. do 2009. godine, od čega se na prvu komponentu 

odnosi 84,2 miliona €, dok se na drugu komponentu odnosi 13,1 miliona €. Do sada je u okviru programa IPA 2007 usvojeno 

trinaest projekata, čija ukupna vrijednost iznosi 42,2 miliona €, od čega se 23.87 milona € odnosi na sredstva iz IPA, dok 

će 18.33 miliona € biti finansirano iz nacionalnih izvora kofinansiranja. U okviru programa IPA 2008, usvojeno je petnaest 

projekata ukupne vrijednosti 26.8 miliona €, sa učešćem nacionalnih izvora finansiranja, u iznosu od 12.5 miliona €. U toku 

je izrada projekata za IPA 2009. 

Uspostavljanje DIS u Crnoj Gori, srednjoročnog prioriteta prema NPI, otpočelo je usvajanjem Informacije o uspostavljanju 

DIS u Crnoj Gori, koju je Vlada Crne Gore usvojila u februaru 2008. godine. Shodno stavovima sadržanim u Infomaciji, koji se 

oslanjaju na odredbe IPA implementacione uredbe, Odlukom Vlade Crne Gore imenovane su sljedeće DIS funkcije: 

Nacionalni IPA koordinator (NIPAC), čiji je nosilac potpredsjednik Vlade za evropske integracije dr Gordana Đurović; 

Predstavnik Vlade zadužen za akreditaciju (CAO), čiji je nosilac ministar finansija dr Igor Lukšić; 

Nacionalni službenik za ovjeravanje (NAO), čiji je nosilac pomoćnik ministra finansija zadužen za trezor, Dušan Perović; i 

Službenik zadužen za odobravanje projekata (PAO), čiji je nosilac koordinator Odjeljenja za finansiranje i ugovaranje, 

Nataša Kovačević 

Pomenute funkcije zadužene su za koordinaciju gotovo svih koraka u DIS. Naime, NIPAC kao sveukupni koordinator 

pomoći u okviru IPA programa, zadužen je da djeluje kao tijelo koje obezbjeđuje partnerstvo između Evropske komisije 

(EK) i Crne Gore, starajući se pri tom da koordinacija programa obezbijeđenih kroz IPA, izrada godišnjih programa za I IPA 

komponentu (pomoć u tranziciji i izgradnju institucija), kao i da učešće države i njenih institucija u programima prekogranične 

saradnje budu sprovedeni na najbolji mogući način. CAO, na osnovu prethodne provjere ispunjenosti svih predviđenih uslova, 

imenuje NAO, koji upravlja Nacionalnim fondom (NF). CAO je zadužen za akreditovanje (imenovanje) NAO i povlačenje njegove 

akreditacije, o čemu blagovremeno obavještava EK. Dakle, CAO predstavlja glavnog nosioca procesa uspostavljanja DIS, u 

smislu obezbjeđenja uslova za sticanje akreditacije kojom će biti potvrđena sposobnost domaćih institucija da samostalno 

obavljaju poslove upravljanja pretpristupnim fondovima. 

Finansijski aspekt korišćenja sredstava dodijeljenih kroz pretpristupne fondove Crnoj Gori je u nadležnosti NAO, koji vodi 

računa da sve transakcije budu sprovedene zakonito i u skladu sa procedurama. Naime, odgovornost NAO ogleda se i u 

njegovoj obavezi da na godišnjem nivou sačini Izjavu o jemstvu i u njoj potvrdi ispravnost obavljenih transakcija, funkcionisanje 

ukupnog sistema upravljanja i kontrole, kao i da pruži informacije o eventualnim izmjenama u sistemima kontole, upravljanja 

i računovodstvene evidencije. NAO je koordinator NF koji je u Crnoj Gori formiran u okviru Sektora za trezor Ministarsva 

finansija i trenutno broji troje zaposlenih. NF je zadužen za organizaciju bankarskih računa, podnošenje zahtjeva za isplatu 

sredstava EK, davanje odobrenja za prenos sredstava sa EK na Operativne strukture ili na krajnje korisnike i podnošenje 

finansijskih izvještaja EK. 

103



Za kvalitetno upravljanje i sprovođenje projekata finansiranih iz pretpristupne pomoći zadužena je operativna struktura 

na čijem čelu se nalazi PAO. Inače, operativnu strukturu čine jedinica za implementaciju i jedinice za programiranje. Prema 

NPI, predviđeno je da se u Crnoj Gori formira jedinstvena jedinica za implementaciju prve četiri IPA komponente u okviru 

Ministarstva finansija. Međutim, u nadležnosti postojeće implementacione jedinice, koja je formirana kao Odjeljenje za 

finansiranje i ugovaranje u okviru Ministarstva finansija, je samo prva komponenta, dok se potpisivanjem Sporazuma o 

saradnji sa Sekretarijatom za evropske integracije (SEI) očekuje definisanje nadležnosti u okviru II IPA komponente. Odjeljenje 

za finansiranje i ugovaranje trenutno zapošljava šest službenika, čime je ispunjen uslov predviđen u NPI i Akcionom planu 

sadržanom u Informaciji za uspostavljanje DIS. Jedinice za programiranje, kojima upravljaju Viši programski službenici, 

formirane u svim resornim ministarstvima u Crnoj Gori. 

Osim navedenih struktura u toku je uspostavljanje Revizorskog tijela (Audit Authority-AA), koje je zaduženo za provjeru 

ispravnosti i djelotvornosti sistema upravljanja i kontrole. AA je obavezan da godišnje sastavlja i ispunjava plan revizije 

IPA sredstava, koji dostavlja EK. U skladu sa dogovorom postignutim između Delegacije EK u Crnoj Gori, potpredsjednice 

Vlade za evropske integracije i predsjednikom senata Državne revizorske institucijue, AA bi trebao da bude formiran u 

okviru Državne revizorske institucije. Državna revizorska intitucija je, prema Ustavu Crne Gore, samostalno i vrhovno tijelo 

državne revizije zaduženo za kontrolu zakonitosti i uspješnosti upravljanja državnom imovinom i obavezama, budžetom i 

svim finansijskim poslovima subjekata koji se finansiraju iz javnih izvora finansiranja. Odluka o pozicioniranju AA u okviru 

Državne revizorske institucije donesena je na osnovu analize kapaciteta državnih intitucija. Naime, prema prvobitnoj 

odluci AA je trebao da bude smješten kao zasebni sektor u okviru Ministarstva finansija. Međutim, analizom je utvrđeno 

da Državna revizorska institucija raspolaže značajno brojnijim kardovima koji su obučeni da obavljaju ove poslove, dok 

bi u Ministarstvu finansija ovaj problem morao biti riješen preraspodjelom postojećih kadrova, što bi dovelo do još većeg 

nedostatka zaposlenih u ovoj instituciji. 

Pored osnivanja AA, kao tijela koje će vršiti reviziju korišćenja pretpristupne pomoći, za potrebe akreditacije u resornim 

ministarstvima neophodno je osnovati i jedinice interne revizije. Naime, usvajanjem Strategije javne unutrašnje finansijske 

kontrole (PIFC) i Pravilnika o sistematizaciji i unutrašnjoj organizaciji, u Ministarstvu finansija je formirana Centralna 

harmonizaciona jedinica, koja je zadužena za koordinaciju, obuke i usklađivanje revizorske metodologije u okviru jedinica 

interne revizije. Značaj jedinice interne revizije u Ministarstvu finansija, sa aspekta pretpristupnih fondova, ogleda se u 

činjenici da NAO i PAO mogu od te jedinice zatražiti da sprovede reviziju poslovanja NF i CFCU, respektivno, što služi kao 

potvrda da se poslovanje sprovodi u skladu sa utvrđenim pravilima i procedurama poslovanja. 

Sa aspekta korišćenja pretpristupnih fondova, neophodno je izvršiti izmjene zakona o budžetu, kojim bi se IPA sredstva 

integrisala u nacionalni budžet i na taj način omogućilo kvalitetnije praćenje korišćenja ovih sredstava. IPA sredstva nisu 

uključena u budžet za 2009. godinu, ali se očekuje da budu uključena u budžet za 2010. godinu. 

NPI predviđa učestale treninge zaposlenih u DIS strukturama, koje će od 2008. godine biti podržane sa 1.170.000 € 

strane pomoći, obezbijeđene kroz projekte Prvi koraci u uspostavljanju DIS u Crnoj Gori, u iznosu od 500.000 €, i Podrška 

implementaciji prekograničnih programa u okviru IPA Komponente II u Crnoj Gori, u iznosu od 620.000 €, finansiranih 

iz programa CARDS 2006. Osim strane pomoći, obezbijeđena su određena sredstva iz nacionalnog budžeta kojim će biti 

podržane aktivnosti zaposlenih u uspostavljenim strukturama. Za 2008. godinu predviđeno je izdvajanje 85.915 € za 

Odjeljenje za finansiranje i ugovaranje, odnosno 36.913 € za NF. Iznos ovih sredstvava će se iz godine u godinu povećavati 

shodno povećanju broja zaposlenih i aktivnosti koje će ove strukture obavljati. Pregled finansijskih sredstava kojim će biti 

podržan ovaj proces dat je u tabeli koja slijedi: 

Tabela 4.5.1: Finansijski zahtjevi za uspostavljanje DIS: 

2008. 2009. 2010. 2011. 2012. 

MF – Operativna struktura za I, II, III I IV 

komponentu 

85.915 245.172 514.684 514.684 514.684 

Budžet 

MF – Nacionalni fond (sektor trezora) 36.913 122.667 171.669 171.669 171.669 

SEI – Operativna struktura za koordinaciju 

programiranja 

147.168 183.919 183.919 183.919 183.919 

Strana pomoć 1.170.000 50.000 1.200.000 

104 

Izvor: Nacionalni program za integraciju 2008-2012 

Imajući u vidu da je uspostavljanje DIS u Crnoj Gori zvanično započelo u 2008. godini, nije moguće dati uporedne podatke 

u smislu odstupanja od planova koji su određeni prethodnim EFP. Ipak, napredak u ovom procesu može biti sagledan na



osnovu ocjene koju su dali savjetnici Generalnog direktorata za proširenje EK, koji su boravili u zvaničnoj posjeti Crnoj 

Gori, u periodu od 14. do 16. jula 2008. godine. U Izveštaju savjetnika Generalnog direktorata za proširenje navodi se da 

je Crna Gora preduzela značajne korake u procesu uspostavljanja DIS, imenujući ključne funkcije i tijela koja doprinose 

kreiranju generalne ideje IPA organizacione strukture. Međutim, treba naglasiti da pomenuta posjeta nije imala za cilj da 

pruži generalnu ocjenu o DIS procesu u Crnoj Gori, već da pruži savjete u pogledu organizovanja pojedinih tijela, definisanja 

zadataka i njihove podjele među nosiocima pojedinih funkcija odnosno pojedinim tijelima, sa posebnim osvrtom na postupak 

zapošljavanja i obuke zaposlenih, kome treba pristupiti sa posebnom pažnjom, kako bi se zahtjevi procesa uspostavljanja 

DIS kvalitetno sproveli. 

U narednom periodu očekuje se inteziviranje aktivnosti vezanih za ovaj proces, naročito u pogledu preduzimanja koraka 

za predaju zahtjeva za DIS Generalnom direktoratu za proširenje. Predaja ovog zahtjeva prema Akcionom planu sadržanom 

u Informaciji za uspostavljanje DIS u Crnoj Gori treba da bude sprovedeno u drugom kvartalu 2009. godine, dok je dobijanje 

zvaničnog odgovora po osnovu ovog zahtjeva predviđeno za poslednji kvartal iste godine. Mogući prelazak na DIS, prema 

Akcionom planu, predviđen je za prvi kvartal 2010. godine. 

Osim aktivnosti koje su direktno vezane za akreditaciju, takođe je predviđeno povećanje broja obuka zaposlenih u DIS 

strukturama koje će biti sprovedene uz pomoć konsultanata angažovanih projektom Prvi koraci u uspostavljanju DIS u Crnoj 

Gori, kao i uz pomoć Delegacije Evropske komisije u Crnoj Gori. Naime, konsultanti će na osnovu iskustava zemalja koje su 

uvele DIS i na osnovu domaćih zakonskih rješenja pružiti stručnu podršku u pogledu izrade zakonodavnog okvira kojim će se 

formalizovati pravila i radne procedure DIS tijela. Osim navedenog, predviđeno je da se tokom 2009. godine od Delegacije EK 

u Crnoj Gori preuzme određeni broj projekata kojim će upravljati Odjeljenje za finansiranje i ugovaranje, kako bi se zaposleni 

u DIS tijelima mogli na konkretnim zadacima obučiti za aktivnosti koje će samostalno obavljati nakon sticanja akreditacije 

za DIS. 

ANEKS 

„Krizni” scenario - Tabela 1a: Pregled makroekonomskih indikatora, struktura i doprinos rastu nominalnog i 

realnog rasta BDP –a u periodu 2008-2011. godine 

ESA Code 2007 2007 2008 2009 2010 2011 

Mil. (€) 

% promjena 

1. Real GDP at market prices B1*g 2378,9 10,7 8,1 2,5 3,5 4,5 

2. GDP at market prices B1*g 2,807,9 30,7 18,9 11,3 10,3 8,6 

Komponente nominalnog BDP 6 

3. Privatna potrošnja P3 2157,6 29,9 23,8 3,8 11,7 12,0 

4. Javna potrošnja P3 776,2 33,8 18,0 10,6 3,5 5,5 

5. Bruto kapitalna formacija P51 683,6 45,5 20,0 -39,3 27,0 24,0 

6. Promjena zaliha (% of BDP) P52+P53 3,7 3,9 2,2 1,6 1,4 3,7 

7. Izvoz roba i usluga P6 1305,1 22,4 1,3 -7,3 9,2 10,5 

8. Uvoz roba i usluga P7 2217,8 29,0 13,6 -20,3 12,4 15,8 

8.a. Promjena zaliha 103,2 34,1 25,9 -38,5 -18,8 -4,6 

Doprinos realnom rastu BDP-a 7 

9. Finalna domaća tražnja 2933,8 32,0 20,3 9,1 9,4 9,5 

10. Change in inventories and net acquisition of 

valuables 

P52+P53 103,2 1,13 0,74 0,19 0,15 0,13 

11. Spoljnotrgovinski bilans B11 -912,7 -10,0 -6,8 -1,9 -2,1 -2,3 

105



„Krizni” Scenario - Tabela 1b: Kretanje inflacije mjerene indeksima potrošačkih cijena, 

indeksa maloprodajnih cijena i deflatora 

Procentualne promjene, godišnji prosjeci ESA Code 2007 2008 2009 2010 2011 

1. GDP deflator 18,1 10,0 6,0 5,0 4,0 

2. Deflator privatne potrošnje NA NA NA NA NA 

3. HICP NA NA NA NA NA 

4. Promjena CPI 8 7,7 7,5 5,0 3,5 3,0 

5. Deflator javne potrošnje NA NA NA NA NA 

6. Investicioni deflator NA NA NA NA NA 

7. Izvozni deflator (roba i usluge) NA NA NA NA NA 

8. Uvozni deflator (roba i usluge ) NA NA NA NA NA 

„Krizni” Scenario - Tabela 1c: Razvoj tržišta rada u Crnoj Gori 2007-2011. 

ESA 

Code 

2007 2007 2008 2009 2010 2011 

ESA 

Code 

% promjena 

1.Zaposlenost, broj osoba 156408 3,7 6,1 -3,0 1,9 3,1 

2, Zaposlenost, broj radnih časova NA NA NA NA NA NA 

3. Stopa nezaposlenosti 11,9 -19,2 -8,4 6,4 -6,9 -10,2 

4. Produktivnost rada mjerena realnim BDP i 

brojem zaposlenih 9 

16,4 94,4 23,6 -20,0 -52,5 -11,3 

5. Radna produktivnost mjerena radnim 

časovima 

NA NA NA NA NA NA 

6. Zarade (neto) D1 338,0 19,9 24 13 12 12 

„Krizni” Scenario - Tabela 1d: Sektorski bilansi Crne Gore 2007-2011. 

Procenat GDP-ja od čega : P 2007 2008 2009 2010 2011 

1. Neto potraživanja- dugovanja vis a vis ostatka svijeta B,9 -29,4 -33,5 -20,9 -21,4 -23,6 

- Bilans proizvoda usluga -32,1 -35,9 -21,6 -23,2 -26,3 

- Bilans primarnih prihoda i transfera 2,7 1,4 0,6 1,9 2,7 

Kapitalni račun -0,05 -0,04 -0,07 -0,05 -0,01 

2. Neto potraživanja- dugovanja privatnog sektora B,9/ EDP B,9 NA NA NA NA NA 

3. Neto potraživanja- dugovanja države 

2.a. Finansijski račun (2+3) 25,7 30,1 18,7 19,4 21,5 

4. Statistička greška i omaška 3,7 4,0 2,9 2,7 3,1 

„Krizni” Scenario - Tabela 1e: BDP i sektorska distribucija investicija 

ESA Code 2007 2008 2009 2010 2011 

BDP i investicije 

BDP tekuće cijene (eur) B1g 2808 3338,6 3629,1 3959,3 4323,5 

Investicije (% of BDP) 18,7 17,4 8,5 9,6 11,1 

Rast bruto dodate vrijednosti, procenat promjene u konstantnim cijenama 

1. Poljoprivreda NA NA NA NA NA 

2. Idustrija NA NA NA NA NA 

3. Građevinarstvo NA NA NA NA NA 

4. Usluge NA NA NA NA NA 

106



„Krizni” Scenario - Tabela 1f: Razvoj eksternog sektora 

Mil. € 2007 2008 2009 2010 2011 

1. Saldo Tekućeg računa (% of GDP) -29,4 -33,5 -20,9 -21,4 -23,6 

2. Izvoz dobara 659.73 580.55 499.28 539.22 571.57 

3. Uvoz dobara 2,001.38 2,239.81 1,728.02 1,952.67 2,284.62 

4. Trgovinski bilans -1,341.65 -1,659.26 -1,228.75 -1,413.45 -1,713.05 

5. Izvoz usluga 674.06 741.46 726.63 799.30 907.20 

6. Uvoz usluga 234 280,7 280,0 305,2 329,6 

7. Bilans usluga 440 460,8 446,6 494,1 577,6 

8. Neto kamatne stope iz inostranstva -32,5 -65,0 -70,9 -80,9 -80,9 

9. Ostali neto faktorski dohoci iz inostranstva 49,5 75,0 57,8 62,0 72,0 

10. Transferi 59,39 38,0 35,6 92,1 125,0 

11. Transferi iz EU 48 57 29 74 100 

12. Bilans tekućeg računa -825 -1.117,2 -759.6 -846.1 -1,019,3 

13. Strane direktne investicije 524,88 580,00 310,00 380,00 480,00 

14. Strane rezerve -150,80 -45,00 99,00 0,00 -59,00 

15. Inopstrani dug NA NA NA NA NA 

16. Javni spoljni dug 

17. Denominirana vrijednost spoljnog duga NA NA NA NA NA 

18. Od kojih za otplatu NA NA NA NA NA 

19. Devizni kurs vis-à-vis EUR (kraj godine) NA NA NA NA NA 

20. Devizni kurs vis-à-vis EUR (godišnji prosjek) NA NA NA NA NA 

21. Neto strana štednja (BDP% 21-25) NA NA NA NA NA 

22. Domaća privatna štednja NA NA NA NA NA 

23. Domaće privatne investicije NA NA NA NA NA 

24. Domaća javna štednja NA NA NA NA NA 

25. Domaće javne investicije NA NA NA NA NA 

„Centralni” Scenario - Tabela 1a: Pregled makroekonomskih indikatora, struktura 

ESA Code 2007 2007 2008 2009 2010 2011 

Mil (€) % promjena 

1. Realni BDP u tržišnim cijenama B1*g 2378,9 10,7 8,1 5,0 5,0 4,5 

2. BDP u tržišnim cijenama B1*g 2807,9 30,7 18,9 11,3 10,3 8,6 

Komponente nominalnog BDP 

3. Privatna potrošnja P3 

2157,6 

29,9 23,8 7,1 10,3 8,6 

4. Javna potrošnja P3 776,2 33,8 18,0 10,6 5,0 3,9 

5. Bruto kapitalna formacija P51 683,6 45,5 20,0 7,7 3,4 -4,8 

6. Promjena zaliha (% of BDP) P52+P53 3,7 2,6 5,9 -24,0 -50,5 30,4 

7. Izvoz roba i usluga P6 1305,1 23,0 1,3 -1,2 25,0 19,3 

8. Uvoz roba i usluga P7 2217,8 30,5 13,6 -2,5 11,0 9,4 

8.a. Promjena zaliha 103,2 34,1 25,9 -15,4 -45,5 41,7 

Doprinos realnom rastu BDP-a 

9. Finalna domaća tražnja 2933,8 32,0 20,3 11,8 10,6 8,8 

10. Promjene u inventaru i neto preuzimanja 

vrijednosti 

P52+P53 103,2 1,13 0,74 0,33 0,15 0,16 

11. Spoljnotrgovinski bilans B11 -912,7 7,5 4,6 2,7 2,3 1,7 

107



„Centralnii” Scenario - Tabela 1b: Kretanje inflacije mjerene indeksima potrošačkih cijena, indeksa 

maloprodajnih cijena i deflatora 

Procentualne promjene, godišnji prosjeci ESA Code 2007 2008 2009 2010 2011 

1. GDP deflator 18,1 10,0 6,0 5,0 4 

2. Deflator privatne potrošnje NA NA NA NA NA 

3. HICP NA NA NA NA NA 

4. Promjena CPI 10 7,7 7,5 5,0 3,5 3,0 

5. Deflator javne potrošnje NA NA NA NA NA 

6. Investicioni deflator NA NA NA NA NA 

7 .Izvozni deflator (roba i usluge) NA NA NA NA NA 

8. Uvozni deflator (roba i usluge ) NA NA NA NA NA 

„Centralni” Scenario - Tabela 1c: Razvoj tržišta rada u Crnoj Gori 2007-2011. 

ESA 

Code 

2007 2007 2008 2009 2010 2011 

000 Procentualna promjena 

1. Zaposlenost, broj osoba 156,408 3,7 6,1 3,2 3,5 3,0 

2. Zaposlenost, broj radnih časova NA NA NA NA NA NA 

3. Stopa nezaposlenosti 11,9 -19,2 -10,1 -8,4 -10,2 -3,4 

4. Produktivnost rada mjerena realnim BDP i brojem 

zaposlenih 

16,4 94,4 23,6 -41,3 -36,7 -12,7 

5. Radna produktivnost mjerena radnim časovima NA NA NA NA NA NA 

6. Zarade (neto) D1 338,0 19,9 24,0 13,0 12,0 12,0 

„Centralni” Scenario - Tabela 1d: Sektorski bilansi Crne Gore 2007-2011. 

Procenat GDP-ja od čega : P 2007 2008 2009 2010 2011 

1. Neto potraživanja- dugovanja vis a vis ostatka svijeta B,9 -29,8 -33,5 -30,0 -24,7 -21,8 

- Bilans proizvoda usluga -32,5 -35,9 -31,0 -26,7 -23,3 

- Bilans primarnih prihoda I transfera 2,7 1,4 1,0 2,0 1,5 

Kapitalni račun -0,05 -0,04 -0,04 -0,05 -0,01 

2. Neto potraživanja- dugovanja privatnog sektora B,9/ EDP B,9 NA NA NA NA NA 

3. Neto potraživanja- dugovanja države 

2.a. Finansijski račun (2+3) 25,7 30,2 27,5 23,1 20,7 

4. Statistička greška i omaška 3,7 4,0 3,4 2,4 1,9 

„Centralni” scenario - Tabela 1e: BDP i sektorska distribucija investicija 

ESA Code 2007 2008 2009 2010 2011 

BDP i investicije 

BDP tekuće cijene (eur) B1g 2807,9 3338,6 3715,9 4098,6 4452,0 

Investicije (% of BDP) 18,7 17,4 11,4 12,9 10,8 

Rast bruto dodate vrijednosti, procenat promjene u konstantnim cijenama 

1. Poljoprivreda NA NA NA NA NA 

2. Industrija NA NA NA NA NA 

3. Građevinarstvo NA NA NA NA NA 

4. Usluge NA NA NA NA NA 

108



„Centralni” Scenario - Tabela 1f: Razvoj eksternog sektora 

Mil. € 2007 2008 2009 2010 2011 

1. Saldo Tekućeg računa (% of GDP) -29,8 -33,5 -30,0 -24,7 -21,8 

2. Izvoz dobara 631,0 580,6 566,0 678,1 725,6 

3. Uvoz dobara 1983,9 2239,8 2177,1 2445,5 2690,1 

4. Trgovinski bilans -1,353 -1,659 -1,611 -1,767 -1,964 

5. Izvoz usluga 674,1 741,5 740,2 954,8 1222,2 

6. Uvoz usluga 233,9 280,7 280,1 282,6 295,1 

7. Bilans usluga 440,2 460,8 460,0 672,2 927,1 

8. Neto kamatne stope iz inostranstva -32,5 -75,0 -70,9 -80,9 -80,9 

9. Ostali neto faktorski dohoci iz inostranstva 49.5 85.0 57.8 72.0 72.0 

10. Transferi 59,4 71,3 49,9 92,1 75,0 

11. Transferi iz EU 47,5 57,0 39,9 73,7 60,0 

12. Bilans tekućeg računa -836.3 -1,117.2 -1,114.2 -1,012.0 -971.3 

13. Strane direktne investicije 524,9 580,00 425,0 530,0 480,0 

14. Strane rezerve -150,8 -45,00 40,0 54,0 69,0 

15. Inopstrani dug NA NA NA NA NA 

16, Javni spoljni dug 500,6 474,1 634,1 704,1 788,3 

17. Denominirana vrijednost spoljnog duga NA NA NA NA NA 

18. Od kojih za otplatu NA NA NA NA NA 

19. Devizni kurs vis-à-vis EUR (kraj godine) NA NA NA NA NA 

20. Devizni kurs vis-à-vis EUR (godišnji prosjek) NA NA NA NA NA 

21. Neto strana štednja (BDP% 21-25) NA NA NA NA NA 

22. Domaća privatna štednja NA NA NA NA NA 

23. Domaće privatne investicije NA NA NA NA NA 

24. Domaća javna štednja NA NA NA NA NA 

25. Domaće javne investicije NA NA NA NA NA 

Tabela 2: Budžet CG 

ESA kod 

Godina Godina Godina Godina Godina Godina 

2006 2007 2008 2009 2010 2011 

Level % BDP-a 

Neto pozajmice (B9) po sektorima 

Sektor javnih finansija S13 124.57 4.44 3.11 -0.77 -0.12 -0.21 

2. Budžet Crne Gore S1311 32.79 1.17 0.88 -1.46 -0.67 -0.71 

4. Lokalna samouprava S1313 71.43 2.54 2.23 0.69 0.55 0.49 

5. Fondovi obavetnog socijalnog osiguranja S1314 20.35 0.72 / / / / 

Sektor javnih finansija (S13) 

6. Ukupni primici TR 1468.81 52.31 50.04 47.80 45.08 43.17 

7. Ukupni izdaci TE 1344.25 47.87 46.93 48.56 45.20 43.38 

8. Neto pozajmice EDP.B9 124.57 4.44 3.11 -0.76 -0.12 -0.21 

9. Kamate EDP.D41 incl. FISIM 27.94 0.99 0.62 0.67 0.71 0.67 

10. Primarni bilans 152.50 5.43 3.73 -0.09 0.59 0.46 

Komponente primitaka 

11. Ukupni porezi (11 = 11a+11b+11c) 709.86 25.28 25.70 26.01 24.63 23.34 

11a. Porezi na proizvodnju i uvoz D2 556.21 19.81 20.10 19.68 18.66 17.53 

11b. Porezi na dohodak i dobit D5 147.17 5.24 5.38 5.94 5.60 5.46 

11c. Prihodi od kapitala D91 6.48 0.23 0.22 0.40 0.37 0.35 

12. Socijalni doprinosi D61 306.79 10.93 8.91 9.76 9.50 9.41 

109



13. Porezi na imovinu D4 40.21 1.43 1.44 1.25 1.25 1.25 

14. Ostali prihodi (14 = 15-(11+12+13)) 411.96 14.67 13.99 10.78 9.70 9.17 

15 = 6. Ukupni primici TR 1468.81 52.31 50.04 47.80 45.08 43.17 

Pojedine komponente izdataka 

16. Zajednička potrošnja P32 510.08 18.17 15.79 13.72 12.90 12.34 

17. Ukupni socijalni transferi D62 + D63 298.78 10.64 9.84 0.00 0.00 0.00 

17a. Socijalni transferi u naturi P31 = D63 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 

17b. Ostali socijalni transferi D62 298.78 10.64 9.84 10.74 10.15 9.81 

18 = 9. Kamate (incl. FISIM) EDP.D41 + FISIM 27.94 0.99 0.62 0.67 0.71 0.67 

19. Subvencije D3 13.87 0.49 0.51 0.62 0.56 0.53 

20. Bruto kapitalna formacija P51 187.26 6.67 9.20 10.22 9.81 9.63 

21. Ostali izdaci (21 = 22-(16+17+18+19+20) 306.32 10.91 10.96 12.60 11.07 10.40 

Ukupni izdaci TE 1344.25 47.87 46.93 48.56 45.20 43.38 

p.m. Izdaci za zaposlene D1 321.50 11.45 10.46 9.32 8.75 8.30 

Table 3: Osnovni državni rashodi po djelatnostima28 

U procentima BDP-a 

COFOG Kod 

GODINA 

2009 

1. Opšte javne službe 1 4.29 

2. Odbrana 2 1.32 

3. Javni red i bezbjednost 3 3.86 

4. Ekonomski poslovi 4 5.80 

5. Zaštita životne sredine 5 0.60 

6. Poslovi stanovanja i zajednice 6 0.90 

7. Zdravstvo* 7 4.32 

8. Rekreacija, kultura i religija 8 1.27 

9. Obrazovanje 9 4.33 

10.Socijalna zaštita 10 12.41 

11. Ukupni izdaci (stavka 7 = 26 u Tabeli 2) TE 39.08 

Napomena – ovo je budžet po funkcionalnoj klasifikaciji, ne postoji tabela koja obuhvata lokalnu samoupravu. 

Tabela 4: Državni dug 

Procenat od BDP 

ESA Godina Godina Godina Godina Godina 

code 2007 2008 2009 2010 2011 

1. Ukupan dug 773,0 928,0 1.436,3 1.471,9 1.461,4 

2. Promjena stope ukupnog duga +10,3% +20,1 % +54,8% +2,5% -0,7% 

Doprinosi promjeni ukupnog duga 

3. Primary balance 

4. Troškovi kamata (incl. FISIM) 25,0 21,3 26,3 28,3 30,0 

5. Usklađeni tok zaliha 

Od čega: 

- Razlika između plaćenog i obračunatog 

- Neto akumulacija finansijskih sredstava 

Od čega: 

- Prihodi od privatizacije 

- Procjena efekata i drugo 

p.m. implicitna kamatna stopa na kredite 

Druge važeće varijable 

6. likvidna finansijska sredstva 

7. Neto finansijaki krediti (7 = 1 - 6) 

28 - Po budžetskom scenariju. 

110



Tabela 5: Odstupanja u odnosu na prethodni program 

Godina 2007 Godina 008 Godina 2009 Godina 2010 Godina 2011 

1. BDP rast (% points) 

Prethodna vrijednost 7.0 7.0 6.0 5.5 

Poslednja vrijednost 10.7 8.1 5.0 5.0 4.5 

Razlika 3.7 1.1 -1.0 -0.5 

2. Neto zaduženje (% of GDP) 

Prethodna vrijednost 0.69 2.98 2.73 2.45 

Poslednja vrijednost 4.44 3.11 -0.76 -0.12 -0.21 

Razlika 3.75 0.13 -3.49 -2.57 

3. Ukupni državni dug (% of GDP) 

Prethodna vrijednost 33,9 37,1 34,1 30,9 

Poslednja vrijednost 33,9 30,7 41,5 38,4 35,1 

Razlika -6,4 +7,4 +7,5 

Pretpostavke spoljnjeg ekonomskog okruženja 

koje su podloga predviđenim izvorima 2008 

VARIJABLE 

PROJEKCIJE ZA 

2007 2008 2009 

(godišnji prosjek) 

Pronjene* Promjene* 

Kamatna stopa (u % p.a.) 

- Euro zona: kratkoročno (3-mjesečna inter-bankarska stopa) 4.3 4.3 -0.1 3.8 -0.5 

- Euro zona: dugoročno (10-godišnje državne obveznice) 4.2 4.0 -0.5 4.0 -0.5 

Devizni kurs (“-“: depresijacija u €) 

USD / € (level) 1.37 1.55 +0.13 1.57 +0.15 

GDP (u realnim vrijednostima, % promjene) 

- Svijet, uključujući EU 5.2 4.4 -0.9 4.2 -1.2 

- USA 2.2 0.9 -0.8 0.7 -1.9 

- Japan 2.0 1.2 -0.7 1.1 -1.2 

- EU-27 2.8 2.0 -0.4 1.8 -0.6 

Svjetska trgovina (% promjena, robe) 

EU izvozna tršišta, extra-EU (obimi) 8.3 7.2 0.0 6.7 -0.8 

Svjetski uvoz , isključujući EU (obimi) 7.8 6.8 -0.3 6.4 -1.3 

Cijena svjetskog uvoza (u USD) 7.0 11.7 +6.5 2.6 +0.9 

Cijene roba 

Cijena nafte (Brent, nivou u USD/barrel) 72.5 101.2 +22.4 100.0 +24 

Cijena nafte (Brent, nivou u EUR/barrel) 52.9 65.3 +7.4 63.7 +10.2 

Cijena ne-naftnih proizvoda (u USD, % promjene) 15.3 22.3 +18.0 -0.2 +1.9 

Cijena ne-naftnih proizvoda (u EUR, % promjene) 6.0 8.1 +7.8 -1.5 +0.6 

111



FUSNOTE IZ TABELA: 

1. Stopa nezaposlenosti se bazira na proračunima Zavoda za Zapošljavanje Crne Gore 

2. Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore za 2007. i 2008. godinu prikazani su po opštem sistemu trgovine. CBCG vrši 

prilagođavanje podataka dobijenih od Monstata za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodologijom MMF-a (Balance of Payments Manual, Fifth edition, IMF, 

1993). 

3. Kao odgovarajuća mjera inflacije koristi se ideks cijena na malo, obzirom da ima kvalitetniju vremensku seriju za potrebe prognoze od indeksa troškova 

života. Monstat od 2008. godine je uveo CPI indeks. Bazna godina za izračunavanje CPI je 2007. Naime u ovoj godini se formira baza sa proizvodima koji će biti 

grupisani prema COICOP-u, prema kojem je urađena i Anketa o potrošnji domaćinstava (HBS) koja je osnov za izračunavanje pondera u CPI. 

4. Kao odgovarajuća mjera inflacije koristi se ideks cijena na malo, obzirom da ima kvalitetniju vremensku seriju za potrebe prognoze od indeksa troškova 

života. Monstat od 2008. godine je uveo CPI indeks. Bazna godina za izračunavanje CPI je 2007. Naime u ovoj godini se formira baza sa proizvodima koji će biti 

grupisani prema COICOP-u, prema kojem je urađena i Anketa o potrošnji domaćinstava (HBS) koja je osnov za izračunavanje pondera u CPI. 

5. Izvor podataka: EU/Competition-State Aid-Scoreboard 

6-7. MONSTAT jos uvijek ne raspolaže statistikom koja se odnsosi na izvozne deflatore, deflatore javne potrosnje, deflatore privatne potrosnje, deflator uvoza, 

investicioni deflator na osnovu kojeg bi mogao da se izračunaju date vrijednosti u realnim vrijednostima, 

8. Crnogorska statistika je počela sa obračunom CPI indeksa u 2008, godini , ali zbog kratkoće serije CPI serije, u projekcijama je korišten ITZ , indeks na osnovu 

kojeg je izveden CPI indeks, 

9. MONSTAT jos uvijek ne raspolaže stataistikom koja se odnosi na izvozne deflatore, deflatore javne potrosnje, deflatore privatne potrosnje, deflator uvoza, investicioni 

deflator na osnovu kojeg bi mogao da se izračunaju date vrijednosti u realnim vrijednostima. Umjesto toga u tabeli su priložene vrijednosti nominalnih 

kompinenti GDP-ja. 

10. MONSTAT je započeo da objavljivanjem CPI indeksa, međutim imajući u vidu kratkoću serije ovog indeksa njegovo prognoziranje je nemoguće. U tom pravcu 

u datoj tabeli je data projekcija Indeksa tročkova života koji je korišten kao osnova za izradu CPI indeksa. 

112

Uvod - Vlada Crne Gore

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?