Uvod - Vlada Crne Gore

EKONOMSKI I FISKALNI PROGRAM ZA CRNU GORU 2008 - 2011. GODINE
MINISTARSTVO FINANSIJA CRNE GORE
poreza koji zavise od nivoa uvoza i potrošnje. Takođe, evidentan je i pad prometa nepokretnosti, što se osjeća u padu
prihoda po ovom osnovu. Sa druge strane, ohrabruje konstantno povećanje prihoda od poreza na dohodak i doprinosa,
i pogotovo povećana naplata poreza na dobit, što ukazuje na smanjenje „sive ekonomije” i značajan rast ekonomske
aktivnosti.
3.1.1.1 Fiskalni rizici na prelasku u 2009. godinu
Svi fiskalni rizici Crne Gore koji su važili u prethodnim godinama, još uvijek postoje, neki od njih su se čak i bitno povećali,
pod uticajem produbljivanja globalne finansijske i ekonomske krize u drugoj polovini 2008. godine. Nekoliko najznačajnijih
su:
- Prevelika zavisnost budžetskih prihoda od izvora koji zavise od uvoza – poreza na dodatu vrijednost, akciza i poreza na
međunarodnu trgovinu i transakcije (carine). Odnos između uvoznog i unutrašnjeg bruto PDV-a je oko 75:25 u korist uvoznog,
i u slučaju značajnog smanjenja uvoza može biti ugrožena fiskalna održivost budžeta. Iako je prihod po osnovu PDV-a i dalje
bio najznačajniji izvor prihoda u 2008. godini, struktura izvora prihoda se mijenja u korist poreza na dohodak fizičkih lica i
poreza na dobit, što jasno ukazuje na jačanje unutrašnje ekonomske aktivnosti i smanjenu zavisnost od izvora prihoda koji
su determinisani nivoom uvoza. Ipak, u slučaju produbljavanja krize, fiskalna održivost budžeta može da dođe u pitanje.
U tom smjeru idu i preporuke Svjetske banke iz dokumenta »Izvještaj pregleda javne potrošnje i institucija u Crnoj Gori«
objavljenog u novembru 2008. godine, a tiču se vođenja oprezne fiskalne politike usljed privremenog karaktera prihoda koji
zavise od nivoa SDI, uvoza i potrošnje.
- Zavisnost od kretanja na svjetskom tržištu aluminijuma. KAP sa svojim repro-lancem čini polovinu crnogorske ekonomije
i time u značajnoj mjeri determiniše prihode države. Trenutna cijena aluminijuma na svjetskom tržištu ne omogućava
profitabilno poslovanje, što na duži rok ugrožava funkcionisanje KAP-a. Postoji dodatni fiskalni rizik, podizanjem tužbe
vlasnika KAP-a prema državi Crnoj Gori od oko 300 miliona € za navodno netačne informacije o finansijskom stanju KAP-a
u trenutku preuzimanja od strane novih vlasnika. Takođe, u slučaju eventualnog otpuštanja radnika Prerade, postoji rizik od
povećanih izdataka za obeštećenje tehnoloških viškova, odnosno adekvatan socijalni program.
- Međunarodno tržište turističkih usluga, a time i Crna Gora kao turistička destinacija, je veoma izloženo spoljnim uticajima.
Prema sadašnjim najavama, turistička sezona 2009. godini biće neizvjesnija od prethodnih, zbog smanjene opšte kupovne
moći na globalnom turističkom tržištu, što znači potencijalno manje prihode od turizma i za državu i za turistički sektor.
- Potencijalni fiskalni rizik predstavljaju obaveze povraćaja oduzete imovine i obeštećenja bivših vlasnika. Izmjenama
i dopunama zakona o obeštećenju ovaj rizik je značajno umanjen, jer su godišnje isplate ograničene do nivoa od 0,5%
procijenjenog BDP-a za svaku fiskalnu godinu. U prethodnim godinama otplata obaveza po osnovu restitucije iznosila je oko
8 miliona € godišnje, a tako je planirano i za 2009. godinu, što ne predstavlja veliko opterećenje za Budžet CG. Ovaj rizik se
dodatno smanjuje i kroz prijevremeni otkup obveznica po osnovu restitucije kao i kroz mogućnost korišćenja ovih obveznica
na berzi u privatizacionim procesima.
- Dodatno finansiranje infrastukturnih objekata, uključujući autoput Bar-Boljare. U srednjem roku predviđa se kreiranje
okvira za konsolidovano upravljanje fiskalnim rizicima javne potrošnje, uključujući javno-privatno partnerstvo. U cilju analize
i kvalitetnog upravljanja fiskalnim rizikom po ovom osnovu, Ministarstvo finansija u cilju izračunavanja fiskalnog uticaja
izgradnje autoputa Bar Boljare priprema različite scenarie vezane za fiskalni prostor, kao i trošak eventualnog direktnog
zaduženja države u cilju izgradnje čitavog autoputa.
- Pritisci na povećanje državnog budžeta zbog preuzimanja dodatnih obaveza u procesu evropskih integracija. Umjesto
apsolutnog povećanja potrošnje treba primijeniti organizacione mjere reforme državne uprave i posvetiti pažnju jačanju
administrativnih kapaciteta u Crnoj Gori kroz manju ali efikasniju državnu upravu.
- Ranjivost crnogorske ekonomije na eksterne šokove – globalna finansijska kriza inicirana krizom na tržištu nekretnina
u SAD-u pokazala je ranjivost međunarodnog finansijskog tržišta čije se negativne reperkusije prelivaju i na crnogorsku
ekonomiju. U cilju prevencije posljedica, Vlada Crne Gore predložila je Zakon o podršci bankarskom sektoru, kojim država
garantuje za sve depozite privrede i građana i međubankarske kredite crnogorskih banaka. Osim toga, obezbjeđuje pozajmice
bankama radi održavanja likvidnosti i vrši dokapitalizaciju banaka. Takođe je usvojen set mjera fiskalne i socioekonomske
politike za preventivno djelovanje i ublažavanje posljedica globalne ekonomske krize.
- Jedan od fiskalnih rizika koji dobija na značaju sa produbljivanjem efekata globalne krize na Crnu Goru je nemogućnost
finansiranja povećanog fiskalnog deficita u slučaju zadržavanja planiranog nivoa budžetske i javne potrošnje uz istovremeni
značajniji pad tekućih prihoda. Naime, usljed krize na globalnom finansijskom tržištu, i zemljama sa znatno većim kreditnim
rejtingom od Crne Gore, veoma je otežana dostupnost kapitala. U slučaju Crne Gore, svako zaduživanje na međunarodnom
tržištu veće od 70-100 miliona € praktično će biti nemoguće u 2009. godini, što značajno limitira manevarski prostor. U
ovakvom razvoju događaja, jedini instrument koji stoji na raspolaganju je smanjenje budžetskih izdataka do nivoa mogućeg
za finansiranje tekućim prihodima i raspoloživim nivoom pozajmica.
41