ЛІТЕРАТУРА - Міністерство освіти і науки України

Ì²Í²ÑÒÅÐÑÒÂÎ ÎÑÂ²ÒÈ ² ÍÀÓÊÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈË²ÒÅÐÀÒÓÐÀÏÎËÜÑÜÊÀ ÒÀ ÇÀÐÓÁ²ÆÍÀ(³íòåãðîâàíèé êóðñ)5 – 12 êëàñèÏðîãðàìà äëÿ çàãàëüíîîñâ³òí³õ íàâ÷àëüíèõçàêëàä³â ç ïîëüñüêîþ ìîâîþ íàâ÷àííÿÇàòâåðäæåíî Ì³í³ñòåðñòâîì îñâ³òè ³ íàóêè Óêðà¿íèËüâ³âÂèäàâíèöòâî “Ñâ³ò”2005

Çàòâåðäæåíî Ì³í³ñòåðñòâîì îñâ³òè ³ íàóêè Óêðà¿íè(Ëèñò ¹ 1/11-6611 â³ä 23.12.2004)Âèäàíî çà ðàõóíîê äåðæàâíèõ êîøò³â. Ïðîäàæ çàáîðîíåíîÏðîãðàìó ï³äãîòóâàëè:Ëåáeäü Ð.Ê., Á³ëåíüêà Î.Â.Â³äïîâ³äàëüíà çà âèïóñê — Êîøê³íà Æ.Î.Ëåáåäü Ð.Ê., Á³ëåíüêà Î.Â.Ë³òåðàòóðà ïîëüñüêà òà çàðóá³æíà (³íòåãðîâàíèé êóðñ):Ïðîãðàìà äëÿ 5–12 êëàñ³â äëÿ çàãàëüíîîñâ³òí³õ íàâ÷àëüíèõçàêëàä³â ç ïîëüñüêîþ ìîâîþ íàâ÷àííÿ. — Ëüâ³â: Ñâ³ò, 2005. —176 ñ.ISBN 966-603-450-6.ISBN 966-603-450-6© Ì³í³ñòåðñòâî îñâ³òè ³ íàóêè Óêðà¿íè, 2005© Ëåáåäü Ð.Ê., Á³ëåíüêà Î.Â., 2005© Âèäàâíèöòâî “Ñâ³ò”, 20052

ZA£O¯ENIA PROGRAMULiteratura jako szkolny przedmiot zajmuje szczególne miejsce wprocesie ogólnokszta³c¹cego nauczania szko³y, jest jednym z najbogatszychŸróde³ moralno-estetycznych i kulturalno-historycznych wartoœci.Program nauczania literatury (polskiej i powszechnej) dla szkó³ zpolskim jêzykiem wyk³adowym jest opracowany zgodnie z PañstwowymiStandardami, które obejmuj¹ trzy linie kszta³c¹ce ukazuj¹ce obowi¹zkowypoziom literackiego przygotowania uczniów w warunkachdwunastoletniej szko³y.Pierwsz¹ lini¹ kszta³c¹c¹ jest linia aksjologiczna. Realizujemy j¹ wprogramie nauczania poprzez odpowiedni dobór utworów literaturyklasycznej pisarzy polskich i œwiatowych. Wybrane utwory polskiej iœwiatowej literatury charakteryzuj¹ siê du¿ymi wartoœciami artystycznymi,s¹ w³asnoœci¹ œwiatowej i s³owiañskiej kultury. Wcielamy duchowewartoœci, które sprzyjaj¹ moralnemu wychowaniu oraz s³u¿¹ ogólnemukulturalnemu i estetycznemu rozwojowi uczniów.Drug¹ lini¹ kszta³c¹c¹ jest linia literaturoznawcza. Konkretyzuje onatreœæ i strukturê nauczania w celu g³êbokiego doznania przez uczniówduchowej i moralno-estetycznej wartoœci utworów literatury piêknej.Formuje u uczniów ca³oœciowe przedstawienie rozwoju œwiatowej iojczystej literatury od czasów œredniowiecznych do wspó³czesnoœci. Wprogramie realizuje siê zadanie nauki polskiej literatury w kontekœcieœwiatowej literatury, czemu sprzyja uwzglêdnienie historycznieuwarunkowanych przedstawicieli rozwoju œwiatowej i polskiej literatury.Trzeci¹ lini¹ kszta³c¹c¹ jest linia kulturologiczna. Zabezpiecza onaprzez poœrednictwo przyci¹gaj¹cej przy nauce programowych utworówinformacji historyczno-kulturalnego i socjalno-kulturalnego charakteru,które pozwalaj¹ uczniom g³êbiej poznaæ zachodz¹ce w literaturze zmiany,oceniæ wybitne artystyczne zjawiska jako nie odosobnion¹ czêœæ kulturyw ca³oœci.W programie uwzglêdnia siê znacz¹ce miejsce dla nauki polskiejliteratury z wzajemnym powi¹zaniem z literatur¹ innych narodów, copozwoli uczniom z powodzeniem opanowaæ ogólnoludzki sens i narodow¹oryginalnoœæ poznawanych utworów. Utwory wyznaczone przez program3

opracowywane s¹ tak¿e w szerokim kontekœcie z innymi dziedzinamisztuki — muzyk¹, kinem, teatrem, sztukami plastycznymi.Cel przedmiotu — opanowanie przez uczniów ogólnoludzkichduchowych i artystycznych wartoœci polskiej i œwiatowej literatury,zaciekawienie ich i zachêcenie do czytania oraz zapoznania siê z najlepszymiwzorcami literackiego s³owa, przyswojenie przez uczniów wiedzyo rozwoju polskiej literatury w kontekœcie œwiatowego literackiego procesuod najdawniejszych czasów do wspó³czesnoœci, wzbogacenie i rozszerzenieczytelniczego horyzontu.Literatura jako szkolny przedmiot pomaga uczniom w formowaniuca³oœciowych œwiatopogl¹dowych wyobra¿eñ i ogólnoludzkich wartoœcidrog¹ w³¹czenia przez utwór literacki do kulturowych nagromadzeñ swegonarodu i ludzkoœci, w rozszerzeniu kulturalno-poznawczych zainteresowañ,w wychowaniu estetycznych wartoœci i potrzeb.G³ówne zadania wytyczone w nauce literatury (polskiej ipowszechnej):• rozwijaæ u uczniów zainteresowanie do czytania i poznania utworówwybitnych pisarzy polskich i œwiatowych, wychowywaæ aktywnegoi œwiadomego czytelnika, uczyæ ogólnej czytelniczej i jêzykowejkultury, rozwijaæ twórcze zdolnoœci uczniów, zwracaæ uwagê nakulturê polemiki, uczyæ krytycznego myœlenia oraz samodzielnejanalizy i oceny przeczytanego utworu;• ujawniaæ duchowy i artystyczny potencja³ utworów polskiej ipowszechnej literatury, wartoœci jej ogólnoludzkich upodobanychidea³ów, sprzyjaæ temu, ¿eby one stawa³y siê przyk³adami dlauczniów;• uczyæ literackich utworów jako sztuki s³owa, uczyæ poj¹æ ich artystycznyœwiat, niepowtarzalnoœæ ich indywidualnego stylu autora,zaznaczaj¹c narodow¹ oryginalnoœæ i ogólnoludzkie znaczenie;• formowaæ u uczniów umiejêtnoœæ analizy i interpretacji poznanychutworów, stwarzaæ sprzyjaj¹ce psychologiczno-pedagogicznewarunki dla samodzielnych wypowiedzi uczniów w procesie pracynad artystycznym tekstem, sprzyjaæ przejawieniu siê osobistegostosunku ucznia do przeczytanego utworu i do samodzielnej jegooceny;• aktywizowaæ artystyczno-twórcze potrzeby uczniów, systematycznierealizowaæ pracê nad rozwojem ich samodzielnej twórczejdzia³alnoœci, ustnej i pisemnej wypowiedzi, pomagaæ w ujawnieniuindywidualnych zdolnoœci uczniów;4

• uczyæ aktywnego wykazania osobistego stosunku do omawianegoutworu, opanowania kultury podczas prowadzenia dialogu, obcowaniaw kulturalnym spo³eczeñstwie;• przygotowywaæ kwalifikowanych czytelników, umiej¹cych orientowaæsiê w ró¿norodnej wspó³czesnej literaturze piêknej, wybieraæksi¹¿kê do czytania, samodzielnie okreœlaæ jej artystyczn¹ wartoœæ,sprzyjaæ temu, ¿eby czytelnictwo w szkole i po jej ukoñczeniu sta³osiê ich ¿yciow¹ koniecznoœci¹.Zawartoœæ programu dla klas 5–9 wyznacza siê wed³ug zainteresowañuczniów i ogólnych zadañ wzbogacenia ich ¿yciowego i czytelniczegodoœwiadczenia na podstawie wybranych utworów polskich i œwiatowychpisarzy. Utwory te w³¹czaj¹ folklor i literaturê piêkn¹, poruszaj¹ problemydobra i z³a, mi³oœci i cierpienia, ludzkiej godnoœci, wspania³oœci natury,ludzkiego ¿ycia. W adnotacjach do przerabianych tematów uwagêkoncentruje siê na aktualnych dla wspó³czesnego czytelnika pytaniach iproblemach, które daj¹ mo¿liwoœæ traktowaæ utwór literacki w kontekœciewspó³czesnego ¿ycia. Program skierowany jest na formowanie u uczniówró¿norodnych umiejêtnoœci pracy z tekstem, w tym tak¿e umiejêtnoœcidawania pozytywnej charakterystyki bohaterów i uzasadniaæ j¹, umieækomentowaæ fragmenty utworu, analizowaæ jego komponenty, braæ udzia³w dialogu na temat poruszanego problemu. W tym wypadku uczniomdaje siê mo¿liwoœæ dla wiêkszej samodzielnej wypowiedzi ze swojegopunktu widzenia.Adnotacje do przerabianych tematów u³o¿one s¹ w ten sposób, ¿ebynauczyciel móg³ orientowaæ siê w materiale, “rozstawiaæ” potrzebneakcenty w nim podczas przygotowania siê do lekcji i dobrania najbardziejw³aœciwej metodyki ich przeprowadzenia.Osobliwoœci¹ danego programu jest integracja programu nauczanialiteratury polskiej i powszechnej. W 5–7 klasach ona jest realizowana napodstawie zasady tematyczno-chronologicznej, przyci¹gaj¹ w niej uwagêspecyficzne w³aœciwoœci literatury. Materia³ nauczania integruje siê napodstawie g³ównych, odpowiadaj¹cych literaturze pojêæ, których opanowaniestanowi okreœlenie literackiego wykszta³cenia i rozwojum³odzie¿y.Tak, wiêc zgodnie z rozdzia³ami programu w 5 klasie uczeñ zapoznajesiê z pojêciami i zagadnieniami: autor, tematyka i bohater utworu oraztematyka dzieciêca i przyrodnicza w literaturze piêknej. Program 6 klasyrozszerza i pog³êbia wiadomoœci uczniów o literackim utworze, jegokomponentach, co jest ukazane w poszczególnych rozdzia³ach (autor,5

ohater, fabu³a i kompozycja utworu). W 7 klasie materia³ nauczania ³¹czysiê w rozdzia³y, które pozwalaj¹ uczniom nie tylko zaznajomiæ siê znowymi utworami polskiej i œwiatowej literatury, ale z teoretyczno-literackimipojêciami.Takie podejœcie daje wiêcej mo¿liwoœci dla integracji materia³unauczania zawartego w programie, skoncentrowanie uwagi na wspólnychdla wszystkich literatur w³aœciwoœciach utworów literackich. Równoczeœniezaproponowane utwory w programie s¹ skomponowane tak, ¿epryncypialnie chronologia ich opanowania nie narusza siê. Dziêki temuuczniowie 5–7 klas zapoznaj¹ siê z najlepszymi utworami polskiej iœwiatowej literatury, bêd¹ zapoznani z takimi pojêciami jak: autor i jegotwórczoœæ, artystyczny tekst i jego komponenty i inne. Program przewidujedok³adn¹ i nastêpuj¹c¹ po sobie pracê nad opanowaniem, utrwaleniemtych pojêæ, wzbogaceniu wiadomoœci o nich, od tematu do tematu i odklasy do klasy. Na przyk³ad pojêcie autorskiego stosunku do przedstawionychbohaterów w 5 klasie przyswaja siê z pocz¹tku tylko praktycznie,nastêpnie uczniowie powinni zapoznaæ siê ze sposobami wyra¿aniastosunku do bohaterów przez autora, póŸniej to pojêcie siê utrwala. Analogiczniew ten sposób zapoznaj¹ siê z innymi pojêciami i terminamiliterackimi ukazanymi w podanych rozdzia³ach. W ten sposób zaproponowanatematyczno-chronologiczna zasada przedstawienia materia³unauczania ma w programie ci¹g³e i wzajemnie powi¹zane dzia³anie: zjednej strony, uczniowie ucz¹ siê zrozumieæ poznany utwór i znaczeniekomponentów literackiego tekstu, a z drugiej strony poj¹æ, jak odbiera goczytelnik, który ju¿ opanowa³ niezbêdne wiadomoœci i umiejêtnoœci.W 8 klasie okazuje siê program nauczania przejœciowym od propedeutycznegodo systematycznego w 9–12 klasach, wykorzystuje siêchronologiczn¹ zasadê integracji materia³u nauczania, który jest zjednoczonyw rozdzia³ach wed³ug epok literackich kolejno po sobie nastêpuj¹cych.Pozwala to uczniom korygowaæ poznawane utwory z okreœlon¹historyczn¹ i literack¹ epok¹, dokonywaæ podsumowañ o osobliwoœciachrozwoju literatury na ka¿dym konkretnym etapie.Zaczynaj¹c od 9 klasy, materia³ nauczania integruje siê na podstawiehistoryczno-literackiej, dlatego polska i œwiatowa literatura jest przedstawionaw programie za pomoc¹ bloków nauczania. Ka¿dy z nichjednoczy utwory pisarzy polskiej i œwiatowej literatury okreœlonejhistorycznej epoki. Nastêpstwo przedstawionych bloków ka¿dej z literaturokreœla siê zmian¹ epok w œwiatowym literackim procesie. Takie podejœciepozwala poznaæ polsk¹ literaturê w kontekœcie œwiatowej literatury.6

W klasach 9–12 polska i œwiatowa literatura jest przedstawionaca³oœciowo: od staro¿ytnej do wspó³czesnej.Dany program zawiera now¹ rubrykê „Kontekst nauczania”, w którejkonkretny utwór proponuje siê opracowaæ w zestawieniu z innym wczeœniejpoznanym na lekcjach (utwory polskich i pisarzy innych krajów).Tarubryka daje wiêcej mo¿liwoœci w realizacji jak wewn¹trz literackichtak i miêdzy literackich zwi¹zków, rozszerza czytelniczy horyzontuczniów, pozwala formowaæ u nich komparatywne umiejêtnoœci —porównuje postêpy i zachowanie bohaterów, zdarzenia i okolicznoœci wutworach literackich ró¿nych narodów. Oprócz tego uczniowie przyswajaj¹wiadomoœci kulturologicznego charakteru, udzielaj¹c osobliwej uwagihistorycznym faktom i geograficznym wiadomoœciom, w³aœciwoœciombytu, narodowego ustroju, opisanych w utworach. To pozwala uczniomrozszerzyæ i wzbogaciæ swoje wiadomoœci o œwiecie i ludziach, uzyskaæobraz o narodowym samo istnieniu literatur ró¿nych narodów. Kulturologicznyaspekt tej rubryki ma wiêksze jeszcze znaczenie w zwi¹zku ztym, ¿e poznawany materia³ nauczania mo¿na rozpatrywaæ nie tylko wporównaniu z innymi literackimi utworami, ale i z innymi dziedzinamisztuki — muzyk¹, teatrem, kinem sztukami plastycznymi.Wiadomo, ¿e wskaŸnikiem owocnej pracy nauczyciela jest zainteresowanieuczniów poznawanym materia³em, utworem literackim, ichwypowiedzi na temat osobistego stosunku do przeczytanego utworu iocenie jego. W zwi¹zku z tym szczególn¹ uwagê nale¿y udzielaæ rozwojowitwórczej dzia³alnoœci i wypowiedzi uczniów w procesie opracowywaniatekstu literackiego utworu. Taka praca powinna siê przeprowadzaæ systematyczniena ka¿dej lekcji. Ponadto w programie jest opracowana rubryka„Rozwój twórczej dzia³alnoœci i wypowiedzi”, w której przewidziane s¹specjalne lekcje nauczania ró¿nymi sposobami opracowywania tekstuliterackiego i s¹ okreœlone przyk³adowe ich tematy. Na tych lekcjachnauczyciel ma mo¿liwoœæ zwróciæ szczególn¹ uwagê na formowanie ju¿sprawdzonych w metodyce umiejêtnoœci opracowywania tekstów jakrównie¿ i tych podyktowanych potrzeb¹ czasu. Na przyk³ad naukaumiejêtnoœci prowadzenia dialogu, czytaæ i komentowaæ okreœlony tekst,samodzielnie analizowaæ literacki tekst w stosunku do postawionegozadania.Istniej¹ca w programie zasada wariantowoœci umo¿liwia nauczycielowiw poszczególnych wypadkach wybieraæ utwory dla tekstowego nauczania.To dotyczy w wypadku opracowywania bajek, mitów, baœni, lirycznychwierszy, a tak¿e wiêkszych utworów polskiej i œwiatowej literatury.7

W rozdziale „Pañstwowe wymagania dotycz¹ce poziomu ogólnokszta³c¹cegoprzygotowania ucznia” s¹ konkretyzowane wiadomoœci iumiejêtnoœci uczniów, przyswajane przez nich na ka¿dym etapie nauki.Przewidziane rezultaty uwzglêdniaj¹ treœæ adnotacji do poznawanegotematu, jak i wymagania do wiadomoœci i umiejêtnoœci uczniów, którepowinni opanowaæ w ci¹gu roku szkolnego. To pozwoli nauczycielowirealnie oceniæ (diagnozowaæ) rezultaty w nauce uczniów, stale fiksowaæstopieñ ich przed³u¿enia w zdobywaniu wiadomoœci i formowaæ umiejêtnoœci,a tak¿e prawid³owo i w nale¿ytej kolejnoœci dozowaæ utrudnieniezadañ i kontrolowaæ ich wype³nianie.Zrealizowaniu zadañ literackiego kszta³cenia i rozwoju uczniów bêdziesprzyjaæ praca nauczyciela, podstawowa w twórczej wspó³pracy z uczniamii stopniowym udostêpnianiu im coraz wiêkszej samodzielnoœci. To pozwoliuczniom g³êbiej przyswoiæ duchowne i moralno-estetyczne bogactwopoznawanych utworów, rozwijaæ ich czytelnicze umiejêtnoœci i artystyczno-twórczezdolnoœci.W 10–12 klasach w programie materia³ nauczania integruje siê jak w9 klasie. Na historycznej osnowie opracowany jest w formie bloków.Blokowy system pozwala uczniom obrazowo przedstawiæ i g³êbiejzrozumieæ osobliwoœci rozwoju polskiej i œwiatowej literatury na ka¿dymhistorycznym etapie. Takie podejœcie sprzyja obiektywnoœci i ca³oœciowemuopanowaniu œwiatowego literackiego procesu, okreœla miejsce wnim polskiej literatury.Wybór materia³u nauczania dla programu podporz¹dkowany jest kilkupodstawowym warunkom, okreœlaj¹cym literackie kszta³cenie uczniówstarszych klas: rozwojowi samodzielnego myœlenia, moralnej i intelektualnejsfery osobowoœci.W starszych klasach uczniowie posiadaj¹ bardziej z³o¿one umiejêtnoœciw opracowaniu tekstów, które formuj¹ na wszystkich etapach nauki.Wiadomoœci które uczeñ zdobywa na lekcjach literatury w ci¹gu 12lat nauki, kszta³towanie pojêæ, umo¿liwiaj¹ uczniowi poruszanie siê poœródtradycji i kultury wspó³czesnej. Literatura jest najlepszym punktem wyjœciado dyskusji o naszym stosunku do œwiata i o miejscu, które w tym œwieciezajmujemy.8

VK L A S A(2 godziny tygodniowo — rocznie 70 godzin,czas rezerwowy — 4 godziny)WstêpTreœæmateria³u nauczania1Rola ksi¹¿ki w ¿yciu cz³owieka.Ksi¹¿ka i jej komponenty (ok³adka, tytu³,spis treœci, twórcy ksi¹¿ki — autor,ilustrator, redaktor, korektor, zecer itp.)Rozdzia³ IBaœnie polskie i obceEwa Szelburg-Zarembina„Baœñ o kocie w butach”Maria Konopnicka„O sierotce Marysi”(fragmenty)Jan Brzechwa„Wiosna”„Siedmiomilowe buty”Józef Ignacy Kraszewski„Kwiat paproci”Hans Christian Andersen„S³owik” , „Stokrotka”Jakub i Wilhelm Grimmowie ,,Œnie¿ka”Pañstwowe wymaganiadotycz¹ce poziomu ogólnokszta³c¹cegoprzygotowania ucznia2Wyró¿nia rolê ksi¹¿ki i czytelnictwaw kulturalnym ¿yciu cz³owieka.Opowiada o przedmiocie szkolnym —„Literatura”, który proponuje zapoznaniesiê z utworami polskich iœwiatowych pisarzy.Nazywa komponenty ksi¹¿ki.Rozumie relacjê autor — czytelnik.Dostrzega w tekœcie osobê opowiadaj¹c¹.Zna treœæ poznanych baœni, umieopowiedzieæ je, objaœniæ osobliwoœcibudowy baœni, odró¿nia j¹ odinnych poznanych rodzajów literackich.Ocenia zachowanie baœniowychbohaterów i wyra¿a osobisty stosunekdo nich.Porównuje jêzyk bohaterów, odró¿-nia pierwiastek ludowy.Przeciwstawia dobro — z³u, ludzkoœæ— egoizmowi.Spostrzega satyrê w treœci.9

1 2Charles Perrault„Wró¿ki”Krótkie opowiadanie o ¿yciu pisarzy— autorów baœni.Odzwierciedlenie w baœniach œwiatafantastycznego i realnego.Wyra¿enie w nich ludowych przyk³adównajlepszych cech charakterucz³owieka; ukazanie odwagi, mêstwa,dobroci, pracowitoœci, twórczoœci.Pokonanie ¿yciowych trudnoœci wd¹¿eniu do dobra i pokonaniu z³a.Rola fantastycznych elementów.WyraŸne czytanieWyraŸnie czyta tekst przestrzegaj¹clogiczny akcent, logiczn¹ pauzê.Teoretyczne wiadomoœciPojêcie okreœlaj¹ce baœñ, osobliwoœcijej budowy, jêzyka jej bohaterów.Dialog jako sposób wyra¿ania myœli,uczuæ i nastrojów bohaterów.Kontekst opracowania tematuObrazy i ekranizacja baœni.Dokonuje przek³adu intersemiotycznego.Odró¿nia k³amstwo od zmyœlenialiterackiego kszta³tuj¹cego œwiatprzedstawiony.Wskazuje realistyczne i fantastyczneelementy œwiata przedstawionegobaœni.Porz¹dkuje wydarzenia zgodnie zchronologi¹.Ustnie opisuje postaæ literack¹, omawiapostêpowanie bohaterów, stosujes³ownictwo zwi¹zane z okreœlon¹tematyk¹ baœni.Formu³uje prawdy baœniowe jakopouczenia wyp³ywaj¹ce z treœci.Umie okreœliæ co to jest baœñ, wydzielaœwiat fantastyczny, nazywa bohaterówœwiata fantastycznego i realnego.Zestawia ró¿ne epizody, fragmentybaœni z ilustracjami, obrazami ifilmami.Rozdzia³ IIUtwory zwi¹zane ze œwiatem iœrodowiskiem dzieckaBoles³aw Prus„Anielka”Henryk Sienkiewicz„Janko Muzykant”Odró¿nia g³ówny w¹tek, wydarzenia,postaci zmyœlone i prawdziwe,narratora.Uk³ada plan wydarzeñ, wskazuje wopowiadaniu, w powieœci, w noweli:opis, dialog, opowiadanie.10

Maria Konopnicka„A jak poszed³ król na wojnê”Stanis³aw Ryszard Dobrowolski„A jak poszed³ król...”Maria D¹browska„Olek”Konstanty Idelfons Ga³czyñski„Mali pomocnicy”1 2Obrazy z ¿ycia utalentowanych dzieci.Œwiat dzieciêcy w noweli, wierszu,opowiadaniu. Cechy charakteru bohaterów:Anielki, Janka, Olka. Œwiat zabawdzieciêcych, wzajemne stosunkimiêdzy dzieæmi podczas zabawy.Talent dziecka wiejskiego i jego droga¿yciowa.PrzyjaŸñ i mi³oœæ dziecka do zwierz¹t.WyraŸne czytanieW³aœciwa intonacja podkreœlaj¹canastrój utworu.Teoretyczne wiadomoœcinarrator, g³ówny w¹tek, wydarzenia,bohaterowie (zmyœleni i prawdziwi).Kontekst opracowania tematuObrazy z ¿ycia dzieci uwiecznione wutworach i malarstwie.Wyodrêbnia ci¹g zdarzeñ (w¹tki),postacie (wyszukuje wyrazy i wyra-¿enia nazywaj¹ce postacie).Rozró¿nia literacki portret bohatera(utalentowanego wiejskiego dziecka).Poznaje ró¿norodnoœæ dzieciêcychcharakterów, wie co to jest poczuciegodnoœci.Odró¿nia kontrast ukazany dlalepszego zapoznania siê z postaciami.Rozró¿nia dialog i monolog wutworze.Opowiada treœæ utworu w chronologicznymporz¹dku, w skrócie.Ustala sytuacjê mówienia w ró¿nychtypach tekstu (kto do kogo, o kim i oczym).WyraŸnie czyta tekst ze zrozumieniemtreœci.U¿ywa w³aœciwej intonacji zaznaczaj¹cmodulacj¹ dŸwiêku nastrójutworów.Zapoznaje siê z funkcj¹ narratoratekstu.Wydziela g³ówny w¹tek w utworze.Przelicza i nazywa wydarzenia i bohaterówutworu (zmyœlonych i prawdziwych).Zestawia treœæ poznanych utworów zobrazami znanych malarzy przedstawiaj¹cychw swych pracach dzieci.11

1 2Rozdzia³ IIIOjczysta ziemia i mowaJózef Wybicki„Mazurek D¹browskiego”Jan Kopczewski„Stary wiarus z Reggio”Antoni S³onimski„Polska”W³adys³aw Broniewski„Polska mowa”„Miasto kochane”Zapoznaje siê z genez¹ powstaniahymnu polskiego.Opisuje miejsce, gdzie znajduje siêPolska, Warszawa — jej stolica, wiekto najlepiej umie o niej powiedzieæ.WyraŸne czytanieModulacja g³osu, w³aœciwa intonacja.Teoretyczne wiadomoœciRefren. Pieœni. Hymn — rodzaj pieœni.Strofa (zwrotka), wers (powtórzenie).Pog³êbia uczucie narodowe, poznajehymn, tworzy w³asny system wartoœci,postawê patriotyczn¹.Odró¿nia gatunki literackie: proza, wiersz.Zna pojêcia: autor, pisarz, poeta,czytelnik, tytu³.Umie objaœniæ co to jest refren.Nazywa uczucia i myœli wyra¿one wwierszach.Œpiewa hymn, kolêdy, piosenki.Rozumie refren jako powtarzaj¹c¹ siêczêœæ piosenki, wiersza.Okreœla pojêcie pieœni i hymnu jakojej rodzaju.Rozumie jak nale¿y siê zachowaæpodczas œpiewania hymnu.Wie, gdzie nale¿y czytaæ g³oœniej idlaczego.Czyta wyraŸnie, przekazuje nastrójutworu.Kontekst opracowania tematuSymbolika pañstwa,hymn — stosunek ka¿dego obywatelado symboliki swojego kraju.12

1 2Rozdzia³ IVNajwiêksi polscy poeciAdam Mickiewicz„Zachód s³oñca”(fragment „Pana Tadeusza”)Adam Mickiewicz„Poranek”(fragment „Pana Tadeusza”)Adam Mickiewicz„Zosia wœród ptactwa”(fragment „Pana Tadeusza”)Juliusz S³owacki„W pamiêtniku Zofii Bobrówny”Juliusz S³owacki„Wró¿ka Goplana”(fragment „Balladyny”)Biograficzne fakty z ¿yciorysów klasykówpolskich.Obrazy poetyckie przedstawiaj¹cepiêkno przyrody (zachód i wschóds³oñca, gospodarstwo domowe) wefragmentach „Pana Tadeusza”WyraŸne czytanieWyraŸne czytanie tekstu, odró¿niarolê dŸwiêkowych i wzrokowych wra-¿eñ w tekœcie.Teoretyczne wiadomoœciDŸwiêkonaœladownictwo, nadawca wwierszu, obraz poetycki, epitety. Pejza¿,porównania.Kontekst opracowania tekstuPoetyka obrazów przyrody w poznanychutworach (fragmentach), w malarstwie,na ilustracji w podrêczniku.Odtwarza artystyczny obraz poznanegoutworu, opisuje zachód i wschóds³oñca na podstawie fragmentów utworu.Wyodrêbia obrazy w tekœcie lirycznym.Wyjaœnia znaczenia podstawowe inaddane (symbole), porównania i ichfunkcje.Rozpoznaje porównanie poetyckie ijêzyk codzienny na podstawie po³¹czenia„jak”.Dostrzega poetyck¹ funkcjê porównia,epitetu.Przez wyraŸne czytanie tekstu o¿ywiago, wzbogaca, oddaje odpowiedninastrój.Umie naœladowaæ g³osy przyrody iwyszukaæ je w wierszu jako wyrazypowtarzaj¹ce siê.Odró¿nia nadawcê w wierszu, opowiadao nim na podstawie jego s³ów.Opisuje pejza¿.Wie, co to jest epitet i porównanie.Porównuje pejza¿e rodzinnej przyrodyprzedstawione na dzie³ach sztukpiêknych (malarstwo, grafika, itp.).Wie, co to jest obraz artystyczny,porównanie, jêzyk w prozie i w wierszu.13

Rozdzia³ VWspó³czeœni poeci — dzieciomKazimiera I³³akowiczówna„Samotnoœæ”„Zatkane uszy”1 2Dzieli wyraz na sylaby, okreœla iloœæsylab w wyrazie, rozpoznaje linijkêwiersza jako wers, postrzega zwrotkêjako graficznie wydzielon¹ czêœæwiersza, pos³uguje siê terminami:zwrotka, refren, rym (utrwalenie).Hanna Januszewska„Lwy”Joanna Kulmowa„S³owa prawdziwe”„Ksiê¿yc”„Przepis na mazurek”„Litery i ¿onkile”Józef Ratajczak„Liœcie jak listy”„Miasto na drzewie”, „Szukanie lwa”„Zaklêcia”Czes³aw Mi³osz„Droga”Obrazy z ¿ycia dzieciêcego przedstawionew sposób poetycki przez znanychpisarzy-poetów.G³êboki liryzm, osobliwoœci poetyckiegojêzyka.Czytanie wyraŸneLogiczny akcent, pauza, zni¿enie tonug³osu.Wiadomoœci teoretyczneZwrotka, refren, rym (utrwalenie).Rymy dok³adne i niedok³adne.Uosobienie, o¿ywienie.Kontekst opracowania tematuPoetyka literackiego s³owa (muzyka,media).Wyró¿nia rym jako wspó³brzmieniezakoñczeñ wyrazów w wersie.Wskazuje wyrazy brzmi¹ce identyczniei podobnie.Oznacza literowo wersy rymuj¹ce siê.WyraŸnie czyta wiersz z intonacj¹.Recytuje wiersz z w³aœciw¹ ekspresj¹,poprawnie artykuluje.Dostrzega zwi¹zek piosenki zwierszem.Umie okreœliæ rym, zwrotkê, wers.Zastosowuje uosobienia i o¿ywieniaw przyk³adach, korzystaj¹c z treœciwiersza.Daje przyk³ady rymu dok³adnego iniedok³adnego, oznacza go przypomocy umownych znaków.Poprawnie wymawia, recytuje, naœladujedŸwiêki.14

Rozdzia³ VIPrzys³owia i zagadki1 2Nazywa ma³e formy ustnej ludowejtwórczoœci.Polski folklor. Dzieciêca twórczoœæludowa (wyliczanki, rymowanki).Znaczenie ludowej twórczoœci, wyra-¿anie w niej uczuæ, ludowej m¹droœcii ci¹g³ego d¹¿enia ludzi do dobra,prawdy, piêkna i szczêœcia.WyraŸne czytanieDok³adnoœæ, prawid³owoœæ i czytanieze zrozumieniem treœci.Teoretyczne wiadomoœciPojêcie rytmu i rymu.Kontekst opracowania tematuOdzwierciedlenie spostrzegawczoœci,m¹droœci, twórczej fantazji w zagadkach,przys³owiach i powiedzeniach.Rozwój dzia³alnoœci twórczej i rozwójmowy.Nauczanie tworzenia wypowiedzi ustnychz elementami rozumowania.Rozdzia³ VIIW muzeum, na scenie i na ekranieOpowiadanie biograficzne o JanieMatejce.Helena Boguszewska„Nigdy nie zapomnê”Hans Christian Andersen„W teatrze”Zna na pamiêæ przys³owia na tematy:przyrodnicze, pracy, ojczyzny,stosunków miêdzy ludŸmi.Wyodrêbia w przys³owiu bezpoœredni¹i przenoœn¹ wymowê, m¹droœæ ludow¹.Odró¿nia przys³owia od powiedzenia(z³otej myœli).Rozwi¹zuje zagadki i zauwa¿a w nichtwórcz¹ fantazjê, doœwiadczenie i ludowoœæ.WyraŸnie czyta utwory ma³ych formfolklorystycznych.Objaœnia znaczenie pojêæ „rytm”, „rym”.Podaje przyk³ady rymu i rytmu.Znajduje podobieñstwo w zagadkach,przys³owiach i powiedzeniach polskichi innych narodów.Tworzy ustn¹, zwiêz³¹ wypowiedŸ.Umie odnieœæ siê krytycznie do poznanegoutworu.Zna epizody z ¿ycia wybitnych przedstawicielikultury i sztuki narodu polskiegoi innych narodów.Rozró¿nia rodzaje teatru — lalkowy,aktorski.15

1 2Helena Duninówna“Najwiêksze wydarzenie mojegodzieciñstwa”Maciej Kwiatkowski„W krainie radiowych czarów”Poprzez krótkie fragmenty utworówukazanie epizodów z ¿ycia wielkichludzi sztuki.Korzysta z pism dzieciêcych. Odczytujeilustracje w piœmie.Rozró¿nia rodzaje audycji radiowych(informacyjna, rozrywkowa).Opisuje ustnie utwór ze zwróceniemuwagi na stosunek do literackiegopierwowzoru (na podstawie utworu ijego inscenizacji).Wielka rola œrodków przekazu w¿yciu cz³owieka.Wiadomoœci teoretyczneTerminy zwi¹zane z teatrem, kinem,telewizj¹, filmem.Kontekst opracowania tematuZwi¹zek literatury z innymi dziedzinamisztuki.Opisuje inscenizacjê uwzglêdniaj¹cpoznane terminy zwi¹zane z teatrem,radiem, telewizj¹, filmem.Gromadzi, wyjaœnia i porz¹dkujepojêcia zwi¹zane z filmem, teatrem,telewizj¹, kinem, obrazem, rzeŸb¹,architektur¹, muzeum, sztuk¹ ludow¹.Korzysta ze s³owników terminologiiliterackiej.Porównuje dziedziny sztuki, ichzwi¹zek miêdzy sob¹, pos³uguje siêterminami.Rozdzia³ VIIIOpracowanie lektury obowi¹zkowej,wybranej przez nauczycielaHans Chrystian AndersenWybór baœniMaria Kownacka„Rogaœ z doliny Roztoki”Carlo Collodi„Pinokio”Zna treœæ utworu, wyodrêbnia g³ównyw¹tek, bohaterów i miejsce akcji.Gromadzi s³ownictwo dotycz¹ce opisubohatera lub dowolnego epizodu.Potrafi napisaæ plan wydarzeñ iopowiedziæ treœæ utworu wed³ugplanu.Mo¿e twórczo, wed³ug swojej fantazjiprzed³u¿yæ g³ówny w¹tek oraztwórczo zmieniæ zakoñczenie utworu.16

1 2Krótkie opowiadanie o autorachlektur.Baœnie H.Ch. Andersena opisuj¹realny i fantastyczny œwiat dziecka.Wzbogacaj¹ jego wyobraŸniê imarzenia.Maria Kownacka opowiada oprzyjaŸni dzieci: Józi, Rózi, Jêdrka iMarysi do osieroconego jelonka Rogasia.Dzieci opiekowa³y siê ma³ymRogasiem, a kiedy wyrós³ musia³y siêpogodziæ z faktem rozstania siê zezwierzêciem.Carlo Collodi przedstawia fantastycznegodrewnianego pajaca Pinokia,jego B³êkitn¹ Wró¿kê oraz lisa i kotajako oszustów. S¹ to postacie ze œwiatafantazji i œwiata realnego. Dzieckowzbogaca wyobraŸniê poprzezœledzenie wydarzeñ zwi¹zanych zfantastycznymi bohaterami.WyraŸne czytanieG³oœne i ciche czytanie tekstu ze zrozumieniem.Czyta g³oœno i cicho z w³aœciw¹intonacj¹. Podczas czytania zwracauwagê na nastrój i uczucia jakie chcewywo³aæ w czytelniku autor.17

Na opanowanie materia³u — 56 godzin.Na lekcje rozwoju twórczej dzia³alnoœci i rozwoju mowy — 6 godzin.Na lekcje omówienia literatury uzupe³niaj¹cej — 4 godziny (uczniowiesamodzielnie wybieraj¹ utwory).Rezerwowe lekcje — 4 godziny.LITERATURA PRZEZNACZONA DLA OPANOWANIA PAMIÊCIOWEGOJózef Wybicki — „Mazurek D¹browskiego”Ewa Szelburg-Zarembina — „Wiersze” (wiersze zwi¹zane s¹ z porami roku)W³adys³aw Broniewski — „Polska mowa”Joanna Kulmowa — „Ksiê¿yc”Julian Tuwim — „Dwa wiatry”Juliusz S³owacki — „W pamiêtniku Zofii Bobrówny”LITERATURA UZUPE£NIAJ¥CA(utwory przeznaczone dla samodzielnego czytania przez uczniów)Ludwik Jerzy Kern — „Ferdynand Wspania³y”Janusz Korczak — „Król Maciuœ Pierwszy”Jadwiga Korczakowska — „Spotkanie nad morzem”Maria Krüger — „Ucho, dynia, sto dwadzieœcia piêæ”Jacob i Wilhelm Grimmowie — „Wybór baœni”Sat-Okh — „Bia³y mustang”Wojciech ¯urkowski — „Porwanie w Tiutiurlistanie”E. Burnett — „Tajemniczy ogród”A. i Cz. Centkiewiczowie — „Odarpi, syn Egigwy”J. Parandowski — „Przygody Odyseusza”A. Lingren — „Rasmus i w³óczêga”A. Lingren — „Mio, mój Mio”M. Twain — „Królewicz i ¿ebrak”M. Twain — „Przygody Hucka”L.C. Carroll — „Alicja w Krainie Czarów”18PODSTAWOWE RODZAJE USTNYCH I PISEMNYCH PRACZ LITERATURY W 5 KLASIEP³ynne i wyraŸne g³oœne czytanie tekstów literackich i naukowych (wtym tak¿e nauka niektórych wierszy na pamiêæ).Ustne (i pisemne) dok³adne streszczenie (z twórczym zadaniem)fragmentów epickiego opowiadania oraz z elementami opisu (pejza¿).

U³o¿enie planu do tekstu literackiego utworu (kilka epizodów).Ustna zwiêz³a odpowiedŸ na pytanie dotycz¹ce treœci jednego lub kilkuepizodów.Ustne opowiadanie o bohaterze przerabianego utworu.Ustna i pisemna wypowiedŸ ucznia o przeczytanym utworze (zwyra¿eniem swojego stosunku do bohaterów).PODSTAWOWE WYMAGANIA DOTYCZ¥CE WIEDZY I UMIEJÊTNOŒCIUCZNIÓW 5 KLASYUczniowie powinni znaæ:• autora, tytu³ i treœæ przerabianego utworu: g³ównych bohaterów,kolejnoœæ i zwi¹zek wydarzeñ;• teksty, proponowane przez program dla nauki na pamiêæ;• podstawowe pojêcia: epitet, porównanie, uosobienie, pejza¿opowiadanie, temat, literacki bohater, fabu³a utworu;• podstawowe elementy logicznej wyrazistoœci (pauza, akcent).Uczniowie powinni umieæ:• œwiadomie, biegle, wyraŸnie czytaæ g³oœno znane literackie inaukowe teksty (przyk³adowe tempo czytania 100–110 s³ów naminutê);• wydzielaæ epizody, ustalaæ tymczasowy i przyczynowo-skutkowyzwi¹zek miêdzy wydarzeniami w przerabianym utworze;• znajdowaæ w przerabianym utworze epitety, porównania, uosobieniai objaœniaæ ich rolê w kontekœcie;• opowiadaæ ustnie i pisemnie (w formie streszczenia) epizod (lubkilka epizodów), uk³adaæ plan niewielkiego epickiego opowiadania;• dawaæ zwiêz³¹ ustn¹ odpowiedŸ na pytania nauczyciela i podrêcznika;• wypowiadaæ siê na temat w³asnego stosunku do bohatera literackiegoutworu;• okreœlaæ stosunek autora do bohaterów na podstawie przedstawieniaich postêpowania i zachowania;• okreœlaæ miejsce logicznego akcentu i logicznej pauzy w oddzielnychfragmentach;• podczas czytania dialogu z podzia³em na role przekazywaæszczegó³y nastroju postaci;• umiejêtnie korzystaæ z informacji zawartej w wypisach , w przeczytanychksi¹¿kach i ze s³owników.19

VIK L A S A(2 godziny tygodniowo — rocznie 70 godzin,czas rezerwowy — 4 godziny)WstêpTreœæmateria³u nauczania1Literatura piêkna i jej wp³yw na czytelnika.Znaczenie czytania utworów literaturypiêknej pisarzy narodów œwiata iwp³yw czytelnictwa na kulturalny rozwójspo³eczeñstwa.Ksi¹¿ka jest moim przyjacielem.Pañstwowe wymaganiadotycz¹ce poziomu ogólnokszta³c¹cegoprzygotowania ucznia2Nazywa g³ówne pozytywne w³aœciwoœciliteratury piêknej — ukazanierzeczywistoœci w obrazach sztuki literackiej.Objaœnia jak oddzia³uje sztuka s³owana czytelnika, jak¹ rolê pe³ni¹ ksi¹¿kiw ¿yciu cz³owieka.Opowiada o swoich wra¿eniach posamodzielnym przeczytaniu literackichutworów.Nazywa ulubionych bohaterów ksi¹-¿ek pisarzy polskich i innych narodów.Rozdzia³ IIdzie jesieñ — koniec wakacjiAnna Kamieñska„Koniec wakacji”Czes³aw Mi³osz„Ojciec objaœnia”Maria D¹browska„Odjazd”(fragment ksi¹¿ki„Uœmiech dzieciñstwa”)Tadeusz Ró¿ewicz„Bursztynowy ptaszek”Formu³uje refleksje wywo³ane treœci¹wiersza.Rozumie przenoœnie i umie je wyodrêbniæ.Wyodrêbnia postaæ mówi¹c¹ w wierszu(postaæ fikcyjna, poeta itp.)Rozumie funkcjê opisu w poezji icodziennym jêzyku.Dzieli wers na sylaby, robi pauzy g³osowe(wewn¹trz wersu krótsz¹, nakoñcu d³u¿sz¹).20

Teoretyczne wiadomoœciPostaæ mówi¹ca w wierszu.Intonacja wierszowa.Funkcja opisu w poezji.1 2WyraŸne czytaniePoprawnie czyta wiersz w odpowiednimtempie zgodnie z jego budow¹.Wyró¿nia postacie, wydarzenia, czasi miejsce akcji (realistyczne i fantastyczne).Na podstawie tekstu nazywa uczuciai podaje ich przyczyny.Opisuje przejœcia bohaterów.Kontekst opracowania tematuObraz przyrody w wyobra¿eniudziecka.Dostrzega dos³owny i ukryty senswiersza; obraz jesieni, obraz koñca¿ycia itp.Wyrabia wra¿liwoœæ estetyczn¹, opisujeuczucia.Rozdzia³ IIW szkoleJan Brzechwa„Globus”Janusz Korczak„Szko³a”Stanis³aw Ryszard Dobrowolski„Moja pierwsza czytelnia”Teoretyczne wiadomoœciNadawca i adresat w wierszu.Rola biblioteki w szkole.Wie, co to jest strofa, wers, intonacjawersów, pauza.Wypowiada siê i uzasadnia swoj¹wypowiedŸ na podstawie wyszukanychfragmentów tekstu.Umie bibliograficznie opisaæ ksi¹¿kê.Opisuje wra¿enia czytelnika, wypowiadasiê o dzia³alnoœci biblioteki wszkole, gromadzi s³ownictwo.Odró¿nia nadawcê i adresata wiersza.WyraŸne czytanieCzytanie informacyjne, krytyczne itwórcze. WyraŸne czytanie tekstu zodpowiednim przestankowaniem.Kontekst opracowania tematuRola szko³y w ¿yciu dziecka.21

Rozdzia³ IIIW œwiecie mitów1 2Wierzenia staro¿ytnych Greków.Bogowie i ludzie w ich mitach i legendach.Zna pojêcie mitologii i mitu.Tworzy samodzielnie kilkuzdaniow¹wypowiedŸ na temat wierzeñ Grekówdotycz¹cych ró¿nych zjawisk przyrody.Jan Parandowski„O mitach greckich”„Dedal i Ikar”Wanda Markowska„Demeter i Kora”(fragmenty z ksi¹¿ki„Mity Greków i Rzymian”)Pawe³ i Witold Cienkowski„Po nitce Ariadny do stajni Augiasza”Cland-Catherine Ragache,France Philips“Dar rzeki”(fragment ksi¹¿ki“Wilki” Mity i legendy)Wanda Markowska„Syzyf”Robert Graves“Prometeusz”(fragment ksi¹¿ki „Mity greckie”)Homer„Odyseja”(fragmenty — pieœni IX,X,XII)Leopold Staff„Odys”Umie na podstawie tekstu wyjaœniæsposób wp³ywu mitologii na naszjêzyk (frazeologizmy: niæ Ariadny,olimpijski spokój itd.).Rozumie przynale¿noœæ do kulturyeuropejskiej, poszerza s³ownictwo.Ocenia cechy osobowoœci postacirzeczywistych.Uzasadnia wiêŸ przyczynowo-skutkow¹na podstawie wydarzeñ.Wyszukuje fragmenty tekstu dopodanego tematu.Opowiada o dziejach Odysa, na podstawieplanu.Wyjaœnia przenoœny sens wiersza.Potwierdza wp³yw literatury greckiejna literaturê polsk¹.Wie, co to jest rytm wiersza (g³osowapauza wewn¹trz wersu i na koñcu),staranniewymawia wyrazy rymuj¹cesiê, w³aœciwie moduluje,przestrzega tempo i si³ê g³osu.Kornel Ujejski“Maraton”22

Teoretyczne wiadomoœciPojêcie mitu i mitologii.Odró¿nienie mitu od baœni.Frazeologizmy.1 2Kontekst opracowania tematuCechy wspólne i ró¿nice w mitachró¿nych narodów na temat powstaniaœwiata i cz³owieka.Przygotowanie do twórczej pracy1. Poznajemy œwiat greckich bogów.2. Dlaczego uznaje siê Prometeusza zanajpiêkniejsz¹ postaæ mitologii greckiej?3. O „czarodzieju, który ptakomwydar³ tajemnicê lotu”.4. Jak siê w staro¿ytnej Grecji odbywa³yzawody sportowe?Rozdzia³ IVPieœni i legendyArtur Oppman„Syrena”Stefan Krzysztof Kuczyñski„Herb Warszawy”Wie, co to jest legenda (podanie).Wyró¿nia œwiat fantastyczny odfaktów rzeczywistych — historycznych.Umie opisaæ herb Kijowa, Warszawyi innych miast.Izabela Koniusz„Dwie rzeki”(fragment ksi¹¿ki„Legendy znad Odry”)Krzysztof Seliga„Zofka z Sandomierza”Anna Kamieñska„O pieœniach ludowych”Julian Przyboœ(antologia polskiej pieœni ludowej —fragmenty)„ZachodŸ¿e, s³oneczko”„Plon niesiemy, plon”„Zakuka³a kuku³eczka”„Idzie ¿o³nierz borem, lasem”Kazimiera I³³akowiczówna„Œwiêty Kazimierz”Opisuje pos¹g Œwiatowida. Opowiadao wydarzeniach legendarnych ihistorycznych, gromadzi s³ownictwo.Ukazuje zwi¹zek legendy z histori¹kraju, wymienia cechy charakterubohaterki Zofki.Znajduje ró¿nicê miêdzy baœni¹, legend¹i mitem.Wie, co to jest pieœñ ludowa, refren,wyszukuje strofy zbudowane na zasadziekontrastu (smutek — radoœæ,nadmiar — brak).Odró¿nia wyrazy zdrobnia³e.Umie odró¿niæ nastrój pieœni.Nazywa uosobienia (zimy, wiosny).23

Alojzy Jirásek„O Czechu”(fragment z ksi¹¿ki„Stare podania czeskie”)1 2Zna popularne przys³owia ludowe.Opisuje postacie.Maria Krüger„Dziewczyna i gwiazdy”(podanie afrykañskie)Teoretyczne wiadomoœciLegenda i podanie.Pieœni ludowe i ich pochodzenie.Ró¿nica miêdzy baœni¹, legend¹ imitem.Uosobienia.Œwiat fantastyczny i fakty historyczne.WyraŸne czytanieCzytanie twórcze, rozpoznawanie wtekstach cech podania, motywówwêdrownych.Czytanie staranne i wyraziste.Opowiada wed³ug planu.Prace twórcze1. Opisz herb Warszawy i Kijowa.2. Opisz swoimi s³owami pos¹g Œwiatowida.3. Oceñ cechy charakteru i postêpowanieZofki.4. Wymieñ cechy pieœni ludowej i dajodpowiednie przyk³ady.5. Napisz plan opowiadania „Dziewczynai gwiazdy” i na podstawieplanu przygotuj opowiadanie o dobrejMbi.Kontekst opracowania tematuZrozumienie: genezy legendy i jejznaczenia dla kszta³towania postawodbiorcy, funkcji odrealniania faktówhistorycznych.Rozdzia³ VŒwiat bajkiEzop — twórca pierwszych bajek.Oœmieszanie wad ludzkich pod postaciamizwierz¹t.Krótka nota o Ignacym Krasickim ijego twórczoœci.Ignacy Krasicki — bajki:Wie, co to jest bajka i mora³.Nazywa cechy bohaterów bajek, czytastarannie, formu³uje mora³, dostrzegaalegoriê.Próbuje wyra¿aæ w³asne opinie i ocenydotycz¹ce dobra i z³a.Podejmuje próby porz¹dkowaniaw³asnej wypowiedzi.24

„Wó³ i mrówki”„¯ó³w i mysz”„Lis i wilk”„Wilczki”„Przyjaciele”Ignacy Krasicki„Czapla, ryby i rak”Adam Mickiewicz„Lis i kozie³”Leonardo da Vinci„Figowiec”Jean de La Fontaine„Konik polny i mrówka”1 2WyraŸne czytanieStaranne i wyraŸne czytaniejednej osoby oraz z podzia³em na role,inscenizacja.Teoretyczne wiadomoœciBajka i mora³ bajki jako pouczenie,narodowa m¹droœæ.Bajka jako gatunek literacki.Alegoria.Kontekst opracowania tematuPrzedstawienie bajek jako gatunkuliterackiego. M¹droœæ narodowa wbajkach pisarzy polskich i innychnarodów.Czyta bajkê z podzia³em na role.Objaœnia pojêcie bajki i alegorii.Zauwa¿a w morale bajki narodow¹m¹droœæ.Zna na pamiêæ 2–3 bajki.Przygotowanie do szerszej odpowiedzipisemnej na tematy:1. Na podstawie poznanych bajek I. Krasickiegouzasadnij, ¿e ka¿da z bajek jestzbudowana na zasadzie kontrastu.2. Odszukaj w ka¿dej bajce mora³, czylipouczenie.3. Opowiedz swoimi s³owami co przydarzy³osiê czapli?4. Na czym polega sztuka s³owa w bajkachI. Krasickiego?Rozdzia³ VITradycje ludoweTomasz Chludziñski„Zdrowia, szczêœcia winszujemy”Opowiada o starodawnych zwyczajachwielkanocnych, o zwyczajachw ró¿nych regionach kraju.25

Maria Zió³kowska„Kraszanki, pisanki”Konstanty Idelfons Ga³czyñski„Wróbla Wielkanoc”WyraŸne czytanieCzyta wyraŸnie z odpowiednim tempemi intonacj¹.Kontekst opracowania tematuTradycje ludowe w ¿yciu rodzinnymka¿dego cz³owieka i narodu.1 2Teoretyczne wiadomoœciHistoria tradycji narodowych irodzinnych.Rozró¿nia adresata wiersza.Argumentuje swoje wypowiedzi przypomocy fragmentów wiersza.Opisuje jako odbiorca swoje wra¿eniai myœli.Rozdzia³ VIIW krêgu kulturyWanda Chotomska„Dwaj panowie przed teatrem”Jan Kreczmar„Co to by³o za zwierzê?”Eugeniusz Szermentowski„W³asna droga”(fragment ksi¹¿ki„M³odoœæ, talent, animusz”)Jan Edward Kucharski„Przed szklanym ekranem”Teoretyczne wiadomoœciDialog opowiadanie, opis(utrwalenie).Zawód aktora i s³ownik teatralny.Rozró¿nia dialog, opowiadanie i opis.Czyta z podzia³em na role.W³aœciwie intonuje s³owa bohaterów.Umie naœladowaæ g³osowo i ruchowobohaterów tekstu.Zapoznaje siê z prac¹ aktora, wzbogacas³ownik teatralny.Dzieli siê z innymi na temat przeczytanegotekstu.Rozumie sens tytu³u, akapitu.Ustala o czym lub o kim mówi nadawca.26

1 2Kontekst opracowania tematuPrzekaz s³owa literackiego poprzeztelewizjê, teatr, radio.WyraŸne czytanieWyraŸnie czyta z podzia³em na role,naœladuje g³osowo bohaterów utworów.Rozdzia³ VIIIUtwory klasyki literackiejKrótka biografia wybitnych przedstawicieliliteratury polskiej — AdamaMickiewicza i Juliusza S³owackiego.Adam Mickiewicz„ŒwiteŸ”„Œmieræ Pu³kownika”Jan S. Kopczewski„Prawda o Emilii”Juliusz S³owacki„Sowiñski w okopach Woli”Karol KoŸmiñski„Obroñca Woli”Juliusz S³owacki„Listy do matki”WyraŸne czytanieCzyta z odpowiedni¹ intonacj¹ wyraŸnie,ze zrozumieniem tekstu.Teoretyczne wiadomoœciMotyw wêdrowny w tekœcie.Fikcja literacka i prawda historyczna.Wiersz bia³y.Wyszukuje w¹tki fantastyczne.Wyodrêbnia motywy wêdrowne,strofy wywo³uj¹ce nastrój grozy.Znajduje w utworze fikcjê literack¹ iprawdê historyczn¹.Umie powiedzieæ jak jest zbudowanywiersz (strofy, wersy, iloœæ sylab wwersie, rym lub brak rymu, wierszbia³y).Porównuje i argumentuje swojewypowiedzi na tematy przyczynowoskutkowe,wynikaj¹ce z treœci utworu.Wie jak napisaæ list.Wyró¿nia przerzutniê w wierszu.Twórcze prace1. Jakie postacie i wydarzenia historycznes¹ opisane w wierszu „ŒmieræPu³kownika”?2. Wska¿ w balladzie „ŒwiteŸ”motywy wêdrowne znane ci z podañludowych.3. Okolicznoœci œmierci genera³aSowiñskiego.27

Poprawne pisanie listów (utrwalenie).Przerzutnia.1 2Kontekst opracowania tematuZrozumienie genezy legendy, oddzia-³ywanie na uczucia patriotyczne,ukazanie faktów historycznych i fikcjiliterackiej.4. Wybierz list, który wed³ug ciebiemóg³ byæ najmilszy dla matki JuliuszaS³owackiego.Rozdzia³ IXOpracowanie lektury obowi¹zkowej(wybranej przez nauczyciela)Henryk Sienkiewicz„W pustyni i w puszczy”Autor opisuje prze¿ycia i przygodyNel i Stasia podczas podró¿y poAfryce.Mark Twain„Przygody Tomka Sawyera”W ksi¹¿ce autor opisuje perypetie¿yciowe Tomka, g³ównego bohatera ijego kolegów.Ferenc Molnar„Ch³opcy z Placu Broni”Autor opisuje ch³opców z PlacuBroni, którzy miêdzy sob¹ walcz¹o Plac, który jest symbolem Ojczyzny.Teoretyczne wiadomoœciZapoznanie siê z lektur¹ obowi¹zkow¹.Dyskusja na temat problematykiutworów.Zasady kulturalnej rozmowy idyskusji.Charakterystyka postaci.Zna treœæ utworu.Wyodrêbnia g³ówny i poboczny w¹tekbohaterów i miejsce akcji.Potrafi opowiadaæ treœæ wed³ug napisanegoplanu.Gromadzi s³ownictwo dotycz¹ceopisu bohatera lub wydarzenia.Umie znaleŸæ bohatera o cechach dodatnich.Wskazuje bohatera któregochce naœladowaæ.Dokonuje prezentacji lektury i wyra-¿a swoj¹ opiniê. Zwraca uwagê naestetykê swej wypowiedzi.Zaznacza odpowiednie fragmenty,cytuje, komentuje.Prowadzi dyskusjê ze œwiadomymzastosowaniem wyrazów i zwrotówuwydatniaj¹cych stanowisko dyskutanta.Ocenia sytuacjê, rozpoznaje i nazywauczucia bohatera literackiego.28

1 2Kontekst opracowania lekturyZapoznanie z obowi¹zkow¹ lektur¹dostosowan¹ do wieku i zainteresowañuczniów.Na opanowanie materia³u — 56 godzin.Na lekcje rozwoju twórczej dzia³alnoœci i rozwoju mowy — 6 godzin.Na lekcje omówienia literatury uzupe³niaj¹cej — 4 godziny (uczniowiesamodzielnie wybieraj¹ utwory).Rezerwowe lekcje — 4 godziny.LITERATURA DO OPANOWANIA PAMIÊCIOWEGOJulian Tuwim„Strofy o póŸnym lecie”Tadeusz Kubiak„Na start”Maria Konopnicka„Pieœñ o domu”Józef Ratajczak„Rozmowa ciszy”Stanis³aw Grochowiak„Na s³otê”Uczy siê tekstu na pamiêæ.Uwzglêdnia intonacjê w³asn¹ dla ka¿degowiersza.Zwraca uwagê na emocjonalnoœæ oraz nauczucie, nastrój wywo³any w wierszu.Kontroluje w³asn¹ recytacjê, porównuje zinnymi.LITERATURA UZUPE£NIAJ¥CA(Utwory przeznaczone dla samodzielnego czytania przez uczniów)Gustaw Morcinek — „£ysek z pok³adu Idy”Janusz Domagalik — „Piêæ przygód detektywa Konopki”Eliza Orzeszkowa — „Dobra Pani”, „A.B.C.”Wiktor Woroszylski — „Cyryl, gdzie jesteœ?”Zygmunt Nowakowski — „Przyl¹dek Dobrej Nadziei”Halina Rudnicka — „Uczniowie Spartakusa”Seweryna Szmaglewska — „Czarne stopy”Maria D¹browska — „Pies”, „Ptaki”.Maria Konopnicka — „Dym”, „Nasza szkapa”, „Urbanowa”James Oliver Curwood — “£owcy wilków”Janatan Swift — „Podró¿e Guliwera”Adolf Gjems-Selmer — „Nad dalekim cichym fiordem”Wiliam Makepiece Thackeray — „Pierœcieñ i ró¿a”R.R.J.Tolkien — „Rudy D¿il i jego pies”29

PODSTAWOWE RODZAJE USTNYCH I PISEMNYCH PRACZ LITERATURY W 6 KLASIEBieg³e g³oœne czytanie literackich i naukowych tekstów (tak¿ewyuczonych na pamiêæ).Ustna i pisemna wypowiedŸ (streszczenie) — dok³adne i zwiêz³e —fragmentów epickiego utworu, w tym z elementami opisu (pejza¿, portret).U³o¿enie planu opowiadania o bohaterze.Rozwiniêta ustna i pisemna odpowiedŸ na temat treœci kilku epizodówlub czêœci przerabianego utworu. Ustne i pisemne wypracowanie —rozwa¿anie o bohaterze literackiego utworu.Ustna i pisemna ocena przeczytanego literackiego utworu, artystycznejsztuki, filmu i telewizyjnego programu (z wyra¿eniem swojego stosunkudo bohaterów i wydarzeñ w utworze).PODSTAWOWE WYMAGANIA DOTYCZ¥CE WIEDZYI UMIEJÊTNOŒCI UCZNIÓW 6 KLASYUczniowie powinni znaæ:• tytu³y i autorów przerobionych utworów;• akcjê utworu (fabu³ê) i bohaterów poznanych utworów;• podstawowe pojêcia: portret, pejza¿, alegoria, uosobienie, epitet,metafora, temat i idea, fabu³a i kompozycja literackiego utworu,sposoby wyra¿enia autorskiego stosunku do bohaterów.Uczniowie powinni umieæ:• przedstawiæ w wyobraŸni artystyczne obrazy narysowane przezpisarzy i s³ownie ich objaœniaæ;• wydzielaæ epizody w przerabianym utworze i okreœlaæ ich znaczeniedla charakterystyki ich bohaterów;• wydzielaæ podstawowe epizody w literackim utworze i komentowaæ je;• znajdowaæ w tekœcie przerabianego utworu œrodki artystyczne iobjaœniaæ ich rolê w kontekœcie;• dokonaæ charakterystyki bohatera przerabianego utworu wyra¿aj¹cw³asny stosunek do niego;• prawid³owo, biegle i g³oœno czytaæ literackie, naukowo-popularnei publicystyczne teksty;• wyraŸnie czytaæ literackie utwory;• czytaæ monolog postaci, przejawiaj¹c swój stosunek do niej.30

VII K L A S A(2 godziny tygodniowo — rocznie 70 godzin,czas rezerwowy — 4 godziny)Treœæmateria³u nauczania1WstêpCz³owiek jako g³ówna postaæ przedstawionaw literaturze piêknej.Osobowoœæ autora, jego trud, rozumienieœwiata i odnoszenie siê doprzedstawionych bohaterów.Pañstwowe wymaganiadotycz¹ce poziomu ogólnokszta³c¹cegoprzygotowania ucznia2Opieraj¹c siê na wiadomoœciachzdobytych na lekcjach literatury wpoprzednich klasach, objaœnia, ¿eg³ówn¹ postaci¹ przedstawian¹ wliterackim utworze jest cz³owiek; znim zwi¹zane s¹ wydarzenia, przedmioty,przyroda; podaje przyk³adystosunku autora do przedstawionychprzez niego bohaterów (z utworówpoznanych w klasach 5–6).Rozdzia³ IŒwiat rzeczywisty w utworachpisarzyEdward Stachura„Jasny pobyt nadrzeczny”(fragmenty)Truman Capote„Tamta gwiazdka”(fragmenty)Konstanty Idelfons Ga³czyñski„Pieœñ o ¿o³nierzach z Westerplatte”Tadeusz Konwicki„Piorun rzeczywistoœci”Wyró¿nia narratora, postaæ literack¹.Umie objaœniæ s³owo rzeczywistoœæ,dystans.Odró¿nia pieœñ od tekstu informacyjnegoo faktach historycznych.Zna rym ¿eñski i mêski, wyrazywielosylabowe i jednosylabowe.Rozumie pojêcia: rzeczywistoœæ,prawdopodobieñstwo, fikcja, wskazujecechy narratora i formynarracji.Uk³ada dialog.31

Andrzej B³a¿ej„Dziwna lekcja”(fragmenty)1 2Prowadzi dyskusjê w sposób kulturalny,stosuje modalne s³ownictwoCharakteryzuje bohatera, wyró¿niacechy osobowoœci i warunki koniecznedo osi¹gniêcia sukcesów.Stanis³aw Kowalewski„Dziennik Bogusi R.”(fragmenty)Sue Townsed„Dramatyczna decyzja”(fragmenty z ksi¹¿ki „Bolesne dojrzewanieAdriana Mola”)Wiadomoœci teoretyczneNarrator, forma narracji, fikcja(utrwalenie).Rym ¿eñski i mêski.Dziennik, pamiêtnik, wspomnienia.Dialog (utrwalenie).Dyskusja.Rozró¿nia pojêcia: dziennik, pamiêtnik,wspomnienia.W dyskusji cytuje, komentuje,wnioskuje. Uk³ada zakoñczenie zhumorystycznym podtekstem.Zadania do pracy twórczej1. Odszukaj dialogi we fragmencieutworu „Jasny pobyt nadrzeczny” iokreœl kto z kim rozmawia.2. Zredaguj kilka zapisków wdzienniku dotycz¹cym w³asnego¿ycia.3. Wymyœl zakoñczenia historii oucieczce Adriana (w sposób humorystyczny).WyraŸne czytanieCzytanie informacyjne i twórcze.WyraŸne g³oœne czytanie z intonacj¹.Kontekst opracowania tematuUkazanie w utworach powy¿szychautorów zdarzeñ rzeczywistych orazfikcyjnych, prawdopodobnych, któremog³yby mieæ odpowiedniki wrzeczywistoœci.Podkreœlenie roli pracy jako warunkudojœcia do sukcesu i kszta³towaniaw³asnej osobowoœci.32

Rozdzia³ IIŒwiat wyobraŸniZbigniew Herbert„Pude³ko zwane wyobraŸni¹”Maciej Kwiatkowski„Teatr wyobraŸni(fragment ksi¹¿ki „Kulisy radia”)Leopold Staff„Kieszeñ”William Wharton„Modig, czyli dzielny”1 2Rozumie rolê wyobraŸni w twórczoœciliterackiej, umie uruchomiæ w³asn¹wyobraŸniê.Poznaje pracê twórców radiowych,swoistoœæ jêzyka s³uchowiska radiowego.Zwiêksza swoj¹ wyobraŸniê jako s³uchacz.Œwiat ch³opiêcej kieszeni porównujeze swoj¹ kieszeni¹ i opisuje j¹.Odró¿nia rymy parzyste i okalaj¹ce.Charakteryzuje bohatera.Teoretyczne wiadomoœciCharakterystyka poœrednia i bezpoœrednia.Jêzyk radia.Rymy parzyste i okalaj¹ce.Dokonuje charakterystyki narracji:poœredniej i bezpoœredniej.WyraŸne czytanieCzyta wyraŸnie, informacyjnie itwórczo, z podzia³em na role.Kontekst opracowania tematuPodkreœlenie roli wyobraŸni w pracytwórczej ucznia.Poznanie pracy twórców radiowych ioddzia³ywanie swoistym jêzykiem nas³uchacza.33

1 2Rozdzia³ IIIŒwiat podró¿y, przygód i fantastykiHenryk Sienkiewicz„Przygoda w górach”„Sachem”Jules Verne„Tajemnicza wyspa”(pierwszy rozdzia³ ksi¹¿ki)Zofia Kossak-Szczucka„Ho³d pruski”Wie, co to jest powieœæ wspó³czesna.Opowiada tekst, wyszukuje wyrazyinformuj¹ce.Okreœla pojêcie fabu³y, wyszukuje wkolejnoœci zdarzenia zawarte wfabule.Wie, co to jest powieœæ podró¿nicza.Nazywa przestrzeñ w dziele literackimi wie, co to jest powieœæ (opowiadanie)historyczna.Wojciech ¯ukrowski„Samotny rejs”Konrad Fia³kowski„Forma kontraktu”Stanis³aw Lem„Wielkie lanie”(fragmenty)Teoretyczne wiadomoœciFabu³a utworu.Powieœæ wspó³czesna, podró¿nicza,obyczajowa, historyczna, fantastyczno-naukowa.Charakterystyka poœrednia i bezpoœrednia.WyraŸne czytanieWyraŸnie czyta tekst, g³oœno imilcz¹co ze zrozumieniem treœci.Dokonuje charakterystyki postaci wsposób poœredni i bezpoœredni.Wie, co to jest powieœæ obyczajowalub spo³eczna.Umie pracowaæ ze s³ownikiem jêzykapolskiego.Wie, co to jest powieœæ fantastyczno-naukowa.Okreœla pojêcia: epika, narrator, œwiatprzedstawiony, czytelnik, fabu³a,akcja, w¹tek.Twórcze prace1. Uzasadnij, ¿e „Ho³d pruski” jestopowiadaniem historycznym.2. Co sk³ada siê na fabu³ê opowiadania„Sachem” ?34

1 2Kontekst opracowania tematuZapoznanie z ró¿nymi rodzajamipowieœci.3. Omów sk³adniki œwiata przedstawionegopowieœci „Tajemniczawyspa”.4. Jakie by³y motywy postêpowaniaLeonida Teligi?Rozdzia³ IVŒwiat lirycznego s³owaTeofil Lenartowicz„Kalina”Maria Renata Mayenowa„O liryce”(fragment ksi¹¿ki „O sztuce czytaniawierszy”)Leopold Staff„Gêsiarka”Julian Tuwim„Kapuœniaczek”Tadeusz Ró¿ewicz„Przepaœæ”Józef Ignacy Kraszewski„Dziad i baba”Julian Tuwim„Rwanie bzu”„Ga³¹Ÿ”„Gor¹ce mleko”Anna Kamieñska„Pastereczka”Wyszukuje œrodki poetyckie okreœlaj¹ceuczucia; uosobienia.Wymienia sk³adniki obrazu poetyckiego,które mog³yby byæ sk³adnikamiobrazu malarskiego.Wie, co to jest œredniówka i sta³yakcent.Rozpoznaje i omawia funkcjê œrodkówpoetyckich, wypowiada swewra¿enia.Opisuje obrazy poetyckie codziennymjêzykiem, porównuje, wyra¿aswoj¹ refleksjê.Poznaje i omawia ró¿ne sposobyujmowania tego samego tematu.Okreœla rym w wierszu: krzy¿owy(przeplatany), dok³adny i niedok³adny.Nazywa temat wiersza.Okreœla adresata wiersza, uczuciawyra¿one przez postaæ mówi¹c¹ wwierszu.Zna pojêcie aluzja, porównuje rymy,odró¿nia wiersz bia³y.35

1 2Jan Twardowski„Do moich uczniów”„Podziêkowanie”Boles³aw Leœmian„Odjazd”„Wiosna”Teoretyczne wiadomoœciRymy krzy¿owe, dok³adne i niedok³adne.Temat wiersza.Œrodki poetyckie.Œredniówka, sta³y akcent.Osoba mówi¹ca i adresat wiersza.Formu³uje refleksje wiersza w³asnymis³owami.Rozpoznaje cechy liryki w tekœcieprozatorskim.Rozpoznaje cechy liryki bezpoœredniej,omawia sztukê s³owa poetyckiego.Wybiera wiersze z tomików antologii,interpretuje, wyra¿a w³asneupodobania.WyraŸne czytanieCzyta starannie, wyraziœcie, z podzia-³em na role.Kontekst opracowania tematuZapoznanie z utworami lirycznymi.Zamierzone stosowanie wybranychstruktur i s³ownictwa.Sztuka s³owa.Interpretacja g³osowa w wierszu.Recytacja.Rozdzia³ VŒwiat balladyAdam Mickiewicz„Œwitezianka”„Powrót taty”Jadwiga Chamiec„Królestwo ballady”(fragment ksi¹¿ki„Ciê¿sz¹ podajcie mi zbrojê”)Adam Mickiewicz„Trzech Budrysów”36Okreœla pojêcie ballady.Zna treœæ ballad.Okreœla fragmenty zawieraj¹ce ¿yciowepouczenie, nawi¹zuj¹ce doludowych wierzeñ.Odró¿nia œwiat rzeczywisty i zmyœlonyw balladzie.

Teoretyczne wiadomoœciPojêcie ballady.Rola pouczenia w balladzie.1 2WyraŸne czytanieCzyta wyraŸnie z odpowiedni¹intonacj¹, g³osowo wyró¿nia nastrójwiersza.Kontekst opracowania tematuBallada jako ztwór zawieraj¹cypouczenie.Twórcze prace1. Napisz krótkie streszczenie odziewczynie, co siê utopi³a w Œwitezi.2. Przedstaw w balladzie „Powróttaty” fragmenty epickie i liryczne.3. Czym siê ró¿ni ballada „TrzechBudrysów” od innych ballad AdamaMickiewicza?Rozdzia³ VIŒwiat kulturyDanuta Jad³owska„Papirusy, papierki, gryzipiórki”Feliks Przy³ubski„Pierwszy s³ownik jêzyka polskiego”(fragment ksi¹¿ki „Opowieœæ oLindem i jego s³owniku”)Wies³aw Stradomski„O scenariuszu i scenopisiefilmowym”Boles³aw BartoszewiczAndrzej Hausbrandt„ABC teatru”Juliusz S³owacki„Balladyna”(fragmenty)Marcin Przasnyski„Komputerowy na³óg”Pracuje ze s³ownikiem jêzykapolskiego i wyrazów obcych.Zna rodzaje s³owników, pracuje zes³ownikiem wyrazów bliskoznacznych.Zna s³ownictwo zwi¹zane z filmem.Wzbogaca s³ownictwo zwi¹zane zteatrem. Okreœla cechy, którymipowinien byæ obdarzony aktor.Charakteryzuje postacie. Odró¿niacechy dramatu od cech utworunarracyjnego.Zna pojêcia: dramat, dialog, tekstpoboczny, sztuka teatralna.Wymienia cechy osobowoœcicz³owieka, które rozwija komputer, aktóre niszczy.Wypowiada w³asny pogl¹d na tematroli ksi¹¿ki w ¿yciu m³odzie¿y teraz iw najbli¿szej przysz³oœci.37

Roman Antonowicz„Gutenberg do lamusa”(fragmenty)Maciej Tomaszewski„Telewizyjne oszustwa”(fragmenty)1 2WyraŸne czytanieWyraŸnie, g³oœno i biegle czyta tekst.Czytanie informacyjne.Teoretyczne wiadomoœciRodzaje s³owników i sposobykorzystania z nich.Dramat, tekst poboczny, sztukateatralna, dialog.Kontekst opracowania tematuRodzaje s³owników i prawid³owoœæpos³ugiwania siê nimi.Swoistoœæ sztuki filmowej i jêzykafilmu.Donios³oœæ pracy aktora i s³ownictwozwi¹zane z teatrem.Poznanie historii ksi¹¿ki.Swoistoœæ obrazu telewizyjnego ijego oddzia³ywanie na telewidza.WypowiedŸ porz¹dkuje, argumentuje.Wzbogaca s³ownictwo zwi¹zane ztelewizj¹.Praca twórcza1. Opiszê postaæ wybranego aktora.2. Napiszê sprawozdanie z filmu.3. U³o¿ê plan opowiadania „ABCteatru”Rozdzia³ VIIOpracowanie lektury obowi¹zkowej(wybranej przez nauczyciela)Lucy M. Montgomery„Ania z Zielonego Wzgórza”W ksi¹¿ce ukazane s¹ dzieje osieroconegodziecka zdanego na opiekêobcych. Autorka porusza problemZna treœæ lektury.Ocenia i wyra¿a w³asne upodobania.Charakteryzuje postacie bohaterów.Odnajduje w fikcji literackiej treœcibliskie ¿yciu.38

1 2tragizmu losów dziewczynki Ani,uwydatnia rolê domu rodzinnego w¿yciu cz³owieka.Irena Jurgielewiczowa„Ten obcy”W tej powieœci obyczajowej autorkaprzedstawia stosunki miêdzy dzieæmia doros³ymi, przyjaŸñ i kole¿eñstwo.Kornel Makuszyñski„Szatan z siódmej klasy”Poszukuje bohatera o pozytywnychcechach charakteru, godnego donaœladowania.Opowiada wybrane zdarzenia zeswoim komentarzem.Okreœla g³ówny w¹tek i poboczne.Prezentuje dany utwór w celu zachêceniado jego przeczytania, wysuwaswoje argumenty.Autor w tym utworze przedstawi³niezwyk³e przygody gimnazjalistyAdama Cisowskiego.Stanis³aw Lem„Opowieœæ o pilocie Pirxie”Przedstawione s¹ niezwyk³e przygodyfantastycznego pilota Pirxa.Na opanowanie materia³u — 55 godzin.Na lekcje rozwoju twórczej dzia³alnoœci — rozwoju mowy — 7 godzin.Na lekcje omawiania literatury uzupe³niaj¹cej — 4 godziny (uczeñsamodzielnie wybiera utwór).Rezerwowe lekcje — 4 godziny.LITERATURA DO OPANOWANIA PAMIÊCIOWEGOAnna Kamieñska„Widok z gór”Adam Asnyk„Ulewa”Leopold Staff„Mowa”Czes³aw Mi³osz“Przypowieœæ o maku”Umie wiersz na pamiêæ.Zwraca uwagê na emocjonalnoœæ i nastrójw wierszu.Recytuje ze œwiadom¹ modulacj¹ g³osu.39

LITERATURA UZUPE£NIAJ¥CA(utwory przeznaczone dla samodzielnego czytania przez uczniów)Maria D¹browska — „Marcin Kozera”Daniel Defoe — „Robinson Kruzoe”Adam Bahdaj — „Wakacje z duchami”Arkady Fiedler — „Dywizjon 303”Maciej Kuczyñski — „Atlantyda, wyspa ognia”Ma³gorzata Musierowicz — „Kwiat Kalafiora”, „K³amczucha”Edmund Niziurski — „Sposób na Alcybiadesa”Boles³aw Prus — „Anielka”, „Grzechy dzieciñstwa”Alfred Szklarski — „Tajemnicza wyprawa Tomka”Dorota Terakowska — „W³adca Lewawu”Maciej Wojtyszko — „Bromba i inni”Artur Conan Doyle — „Przygody Sherlocka Holmesa”Eric Knight — „Lassie, wróæ”Karol May — „Skarb w Srebrnym Jeziorze”Thoms M. Reid — „Dolina bez wyjœcia”Robert L. Stevenson — „Wyspa skarbów”Jules Verne — „Tajemnicza wyspa”, „Piêtnastoletni kapitan”J.K. Rowling — „Harry Potter i kamieñ filozoficzny”PODSTAWOWE RODZAJE USTNYCH I PISEMNYCH PRACZ LITERATURY W 7 KLASIEP³ynne, g³oœne czytanie literackich, naukowo-popularnych ipublicystycznych tekstów.WyraŸne czytanie literackich utworów lub urywków z nich (w tymrównie¿ tekstów przeznaczonych do opanowania pamiêciowego).Ustna i pisemna, dok³adna i zwiêz³a wypowiedŸ (streszczenie) epickiegoutworu lub urywków z niego.Artystyczne streszczenie urywków z literackiego utworu.Ustna i pisemna, rozwiniêta odpowiedŸ na pytania.Ustne i pisemne wypracowanie-rozwa¿anie na podstawie przerobionegoutworu.Ustna i pisemna odpowiedŸ na problemowe pytanie.Udzia³ w dialogu podczas omawiania oddzielnego literackiego utworu.U³o¿enie planu w³asnej ustnej i pisemnej wypowiedzi.Ustna i pisemna ocena przeczytanego literackiego utworu.40

PODSTAWOWE WYMAGANIA DOTYCZ¥CE WIEDZYI UMIEJÊTNOŒCI UCZNIÓW 7 KLASYUczniowie powinni znaæ:• autora, tytu³ i objaœniæ treœæ przerobionych utworów;• wydarzenia (fabu³ê) i bohaterów przerobionych epickich utworów;• osobliwoœci kompozycji przerobionych utworów;• podstawowe pojêcia: humor, satyra, metafora, œrodek artystyczny,charakter literackiego bohatera, literacki rodzaj (opowiadanie,powieœæ, poemat, nowela, wiersz, baœñ, ballada);• teksty, proponowane przez program dla opanowania pamiêciowego.Uczniowie powinni umieæ:• wydzieliæ w literackim utworze epizody, wa¿ne dla charakterystykiwystêpuj¹cych osób;• okreœliæ ideowo-literack¹ rolê elementów fabu³y (wystawy, pocz¹tki,kulminacje i rozwi¹zania);• okreœliæ w kontekœcie ideowo-artystyczn¹ rolê œrodków poetyckich(epitetów, porównañ, uosobieñ, metafor, œrodków artystycznych);• odró¿niaæ epickie i liryczne utwory;• prawid³owo, p³ynnie, g³oœno czytaæ artystyczne, naukowopopularnei publicystyczne teksty;• wyraŸnie czytaæ utwory literackie;• opowiadaæ ustnie i pisemnie (streszczenie) — dok³adnie, zwiêŸleepickie utwory lub urywki z nich;• uk³adaæ ustne i pisemne wypracowanie-rozwa¿anie na podstawieprzerobionego utworu;• dawaæ charakterystykê bohaterom literackiego utworu (indywidualn¹i porównawcz¹);• braæ udzia³ w dialogu przy omówieniu oddzielnego literackiegoutworu;• daæ (ustnie i pisemnie) ocenê o przeczytanym literackim utworze(motywuj¹c swój stosunek do bohaterów i wydarzeñ);• korzystaæ z informacji zawartych w wypisach i przeczytanychksi¹¿kach.41

VIII K L A S A(2 godziny tygodniowo — rocznie 70 godzin,czas rezerwowy — 4 godziny)Treœæmateria³u nauczania1WstêpLiteratura jako sztuka s³owa, jej rolaw zaspokojeniu i rozwoju emocjonalno-intelektualnychpotrzeb czytelnikaoraz jej udzia³ w moralnoestetycznymwychowaniu ucznia.Odró¿nienie literatury piêknej odinnych rodzajów sztuki.Pañstwowe wymaganiadotycz¹ce poziomuogólnokszta³c¹cegoprzygotowania ucznia2Nazywa g³ówn¹ odró¿niaj¹c¹ w³aœciwoœæliteratury piêknej — jejobrazowoœæ.Zwraca uwagê na znaczenie sztukis³owa w moralnym i kulturalnymrozwoju cz³owieka.Objaœnia czym odró¿nia siê literaturapiêkna od innych rodzajów sztuki(malarstwo, muzyka, rzeŸba, film).Rozdzia³ ILiryka w naszym ¿yciuEdward Stachura„Prefacja”Maria Pawlikowska-Jasnorzewska„Ranny ptak”„Szkicownik poetycki”Czes³aw Mi³osz„Wyprawa do lasu”„Trwoga”, „Odnalezienie”Leopold Staff„Czucie niewinne”„Niedziela”Dokonuje analizy i interpretacjiutworu poetyckiego.Okreœla nadawcê, odbiorcê i sytuacjêliryczn¹.Odró¿nia rodzaj liryki.Wymienia œrodki stylistyczne iokreœla ich funkcjê.Analizuje budowê wiersza.Zwraca uwagê na zmieniaj¹c¹ siêtreœæ wiersza w ró¿nych jego czêœciachi na funkcjê tego zabiegu stylistycznego.42

Julian Tuwim„Czereœnie”„Nauka”1 2Podkreœla funkcjê œrodków artystycznychw wierszu.Wis³awa Szymborska„Koniec i pocz¹tek”Liryka patriotycznaJan Lechoñ„Pieœñ o Stefanie Starzyñskim”W³adys³aw Broniewski„Bagnet na broñ”Antoni S³onimski„Alarm”Objaœnia tytu³ utworu.Zwraca uwagê na stany psychicznepodmiotu lirycznego.Okreœla problematykê wiersza,postawê wobec ¿ycia.Podaje krótk¹ informacjê o autorachwierszy.Jan Lechoñ„Przypowieœæ”Ignacy Krasicki„Œwiêta mi³oœci kochanej ojczyzny...”Piosenki ¿o³nierskie„Pierwsza Brygada”„Wojenko, wojenko...”„Rozszumia³y siê wierzby p³acz¹ce”„Hej, ch³opcy!”„Czerwone maki na Monte Cassino”Wiadomoœci teoretyczneLiryka refleksyjna, liryka poœrednia ibezpoœrednia, liryka opisowa, lirykaapelu, liryka patriotyczna.Przerzutnia, pytania retoryczne, œredniówkaw wierszu, poetycki opis sytuacji,podmiot liryczny.Zna treœæ piosenek na pamiêæ, umieje zanuciæ.WyraŸnie czyta wiersz g³oœno i cichoze zwróceniem uwagi na intonacjê,wyraŸnie wymawia koñcówki.43

1 2Kontekst opracowania tematuZapoznanie z ró¿nymi rodzajamiliryki i jej wartoœci w naszym ¿yciu.Uœwiadomienie, ¿e nie nale¿y zapominaæo przesz³oœci, trzeba szanowaæhistoriê narodu, ¿yæ uczciwie idoceniaæ w ¿yciu uniwersalne wartoœci:sprawiedliwoœæ, godnoœæ,cz³owieczeñstwo.Rozdzia³ IIŒwiat w epiceMiko³aj Rej„¯ywot cz³owieka poczciwego”(fragmenty)Adam Mickiewicz„Pan Tadeusz”(fragment„Opowiadanie Gerwazego”),(fragment „SpowiedŸ Jacka Soplicy”)Adam Mickiewicz„Reduta Ordona”„ŒwiteŸ”„Zaj¹c i ¿aba”(z Lafontaine´a)Ignacy Krasicki„Ptaszki w klatce”„Dwa psy”„S³owik i szczygie³”„M¹dry i g³upi”„¯ona modna”Joseph Conrad„Tajfun”(fragmenty)Zna treœæ utworów.Znajduje archaizmy i objaœnia je.Ustala genezê utworu: epilog i inwokacjê.Wyró¿nia omówienie; podkreœlafunkcjê przenoœni.Odró¿nia œwiat przedstawiony wutworze, akcjê, fabu³ê, bohaterów, sposóbprowadzenia narracji.Umie u³o¿yæ plan szczegó³owy.Okreœla intencjê wypowiedzi.Wyró¿nia postaæ statyczn¹ i dynamiczn¹,charakteryzuje postaæ.Objaœnia s³owa: introspekcja, francuszczyzna,makaronizmy, mezalians,adaptacja, didaskalia.Podkreœla rolê œrodków artystycznych;porównania i epitety oceniaj¹ceujemnie i dodatnio; kompozycjê opart¹na kontraœcie; apostrofy; animizacjê;wyrazy dŸwiêkonaœladowcze.44

Ernest Hemingway„Stary cz³owiek przy moœcie”1 2Kontekst opracowania tematuUkazanie epiki wierszowanej; eposu;cech epiki.Wiadomoœci teoretyczneOpinia poparta argumentem.Œrodki jêzykowe oceny; komentarza.S³ownictwo zapo¿yczone.Epika — proza.Archaizm.Ballada i bajka jako gatunek literacki;alegoria; sens alegoryczny.Œwiat przedstawiony, narracja, czasakcji, fabu³a, retrospekcja, intencjawypowiedzi.Postaæ statyczna i dynamiczna.Ballada — motyw winy i kary,pouczenie, wierzenia ludowe.Znajduje w balladzie motywy wêdrowneznane z podañ polskich lubobcych; wydarzenia oraz postaciehistoryczne i legendarne; strofy budz¹cenastrój grozy i tajemniczoœci.Zna cechy bajki jako gatunku literackiego.Poszukuje cech osobowoœci charakterystycznychdla bohaterów powieœci.WyraŸne czytanie g³oœne i ciche zezrozumieniem tekstu. Æwiczenie dykcji;wyraŸne wymawianie po³¹czeñwyrazowych.Rozwój twórczej dzia³alnoœci1. Napisz w formie wniosku, jakiewierzenia ludowe zawiera ballada„ŒwiteŸ”.2. Uzasadnij, ¿e wiersz „Reduta Ordona”podtrzymywa³ Polaków na duchuw czasie niewoli.3. Scharakteryzuj Jacka Soplicêuwzglêdniaj¹c przemiany w osobowoœcibohatera.Rozdzia³ IIITradycje i obyczajeHenryk Sienkiewicz„Rycerskie œlubowanie”(„Krzy¿acy”— fragment „O tym, jakDanusia uratowa³a Zbyszka”)W³adys³aw Stanis³aw Reymont„Wesele Boryny”, „Œmieræ Boryny”(„Ch³opi” — fragmenty)Umie odró¿niæ w¹tki utworu, scenyimprowizowane.Poznaje, co to jest duma rycerska, godnoœæ,zwyczaje rycerskie.Opowiada wed³ug samodzielnie utworzonegoplanu.Charakteryzuje rycerstwo polskie ikrzy¿ackie.45

S³awomir Mro¿ek„Wesele w Atomicach”Boles³aw Prus„Praktyka kupiecka”(fragment powieœci „Lalka”)Jonathan Swift„Podró¿e Guliwera”(fragmenty)1 2Umie postawiæ problem, dyskutuje,argumentuje, wyci¹ga odpowiedniewnioski.Zna obrzêdy weselne: orszak weselny,œlub, zwyczaje weselne, przyœpiewki,oczepiny.Poznaje realistyczny obraz wsi polskiejw XIX wieku.Juliusz Verne„Magannga”(fragment z ksi¹¿ki„Piêtnastoletni kapitan”)Jan Kochanowski„Fraszki”Stanis³aw Jerzy Lec”Fraszki wspó³czesne”Ludwik £ubiñski„Pieœni taneczne i weselne”BibliaNarodzenie Jezusa(Ewangelia wed³ugœw. £ukasza 2,1–7)Pasterze u ¿³obka(Ewangelia wed³ug œw. £ukasza2,8–20)Mêdrcy ze Wschodu(Ewangelia wed³ug œw. Mateusza2,1–12)Jan Twardowski„Trochê plotek o œwiêtych”Objaœnia s³owa: realizm, satyra, groteskaoraz pojêcia: dialektyzm, animizacja.Porównuje utwory; omawia stosuneknarratorów do œwiata przedstawionego.Wie, co to jest fraszka.Uzasadnia, ¿e prawda o ludziachzawarta we fraszkach ma charakterponadczasowy.Znajduje podobieñstwa i ró¿nicemiêdzy prawdami zawartymi wefraszkach Jana Kochanowskiego aprawdami zawartymi we fraszkachwspó³czesnych autorów.Zna biblijn¹ opowieœæ o narodzeniuChrystusa (ho³d Trzech Króli,pasterzy utrwalony w kolêdach).W pieœniach wyodrêbnia fragmentyo charakterze modlitewnym (uwielbienie,dziêkczynienie, b³aganie,proœba itp.).46

Franciszek Karpiñski”Pieœni nabo¿ne”1 2Opowiada o tradycji Œwi¹t Bo¿egoNarodzenia.Wiadomoœci teoretyczneSposoby wypowiedzi: charakterystyka,opis, opowiadanie.Fraszka, prawdy zawarte we fraszkach.Jase³ka, sposób przedstawienia scenynarodzin Pana Jezusa.Pojêcia: realizm, satyra, groteska.Kontekst opracowania tematuZapoznanie z tradycjami religijnymii œwieckimi narodu polskiego iukraiñskiego. Porównanie tradycji wczasach odleg³ych i wspó³czesnych.Wyszukuje w tekœcie:obrazy, postacie, wydarzenia zwi¹zanez „Jase³kami”.Umie u³o¿yæ ¿yczenia œwi¹teczne.Poznaje folklor swojego regionu.Opisuje stroje ludowe.Rozwój twórczej dzia³alnoœci1. Przygotuj informacjê o w¹tku dotycz¹cymDanusi i Zbyszka z „Krzy-¿aków”.2. Uzasadnij, ¿e fraszki Jana Kochanowskiegomaj¹ charakter ponadczasowy.3. Opracuj zgodnie ze swoim wyobra-¿eniem scenariusz pt. „OczepinyJagny”.Rozdzia³ IVOd dramatu do teatruWis³awa Szymborska„Wra¿enia z teatru”Leopold Grzegorek„Dlaczego ludzie stworzyli teatr?”Henryka Witalewska„Bogactwo i ró¿norodnoœæ sztukiteatru”Odró¿nia pojêcia: dramat, dramaturgia,dramatyczny.Zna s³ownictwo zwi¹zane z teatrem.Odró¿nia rodzaje dramatu: dramatantyczny, szekspirowski, romantyczny,groteskowy, melodramat,misterium, jase³ka.Wymienia cechy aktora zwi¹zane zjego prac¹; aktorskie œrodki wyrazu.47

1 2Adam Mickiewicz„Dziady cz. II”Aleksander Fredro„Trzy po trzy”„Zemsta”Wac³aw Borowy„Akcja w “Zemœcie”Maria Mazurkiewicz„Dramat i teatr”Maria Jab³oñska„O komiŸmie”Tytus Czy¿ewski„U szopy”William Shakespeare„Romeo i Julia”(fragmenty)Konstanty Idelfons Ga³czyñski„Teatrzyk „Zielona Gêœ” ma zaszczytprzedstawiæ biurokratê na wakacjach”Witold Rudziñski„Co to jest opera?”(fragmenty)Jerzy Waldorf„Za kulisami baletu”Wiadomoœci teoretyczneDramat, dramaturgia, dramatyczny.Dramat antyczny, szekspirowski,romantyczny, groteskowy, melodramat,misterium, jase³ka.Objaœnia pojêcia: rezonatory, mimika,gest, etiuda, scenka improwizowana,scena, scenografia, rekwizyt,plastyka cia³a; inscenizacja,teatr telewizji, teatr jednego aktora,teatr ¿ywego planu.Ustala wydarzenia prawdopodobne inieprawdopodobne.Objaœnia wierzenia ludowe orazmotywy winy i kary.Okreœla w utworze kompozycjê:ekspozycjê, zawi¹zanie akcji, punktkulminacyjny, rozwi¹zanie akcji(intrygi).Zna pojêcia: komizm sytuacyjny, komizms³owny, komedia.Wie, co to jest adekwatny tytu³.Wyjaœnia s³owo jednoaktówka.Znajduje podobieñstwa i ró¿nicemiêdzy teatrem prawdziwym a teatremtelewizji; zwraca uwagê na specyfikêteatru telewizji.Objaœnia pojêcia: opera, balet, baletmistrz,baletki, spektakl baletowy,primabalerina.WyraŸne czytanie ciche — poznaniedos³ownej treœci. Czytanie interpretacyjne.Czytanie zbiorowe ichóralne. Czytanie informacyjne.48

1 2Teatr telewizji, teatr jednego aktora,teatr ¿ywego planu.Komizm sytuacyjny, s³owny, komedia.Jednoaktówka.Teatr prawdziwy, telewizyjny.Opera, balet, baletmistrz, primabalerina.Kontekst opracowania tematuZapoznanie ze œrodkami sztuki teatralnej,baletem klasycznym, nowoczesnym,musicalem; z ró¿nymitworzywami sztuki teatralnej: s³owem,muzyk¹, tañcem.Rozwój twórczej dzia³alnoœci1. Napisz charakterystykê porównawcz¹Czeœnika i Rejenta; zastosujcytaty.2. Zbierz bibliografiê o operze i twórcachopery.3. Napisz wspomnienie o pierwszejzabawie w teatr.Rozdzia³ VW œwiecie filmu, radia i telewizjiJerzy Ko³odyñski„Film czy ksi¹¿ka?”Witold Bobiñski„Narodziny „¿ywych fotografii”Od „¿ywych fotografii” do sztukifilmowej, czyli jêzyk filmu.Maria Mazurkiewicz„Prasa, radio, telewizja”Aleksander Kumor„Radio i telewizja a ksi¹¿ka”Objaœnia, co to jest plan filmowy,adaptacja filmowa, produkcja filmu,projekcja, jêzyk filmu.Wie, co to jest masowy przekaz.Okreœla funkcjê i cechy informacji;ró¿nice miêdzy przekazem prasowym,radiowym a telewizyjnym.Zna definicjê informacji multimedialnej.Odró¿nia wartoœci s³owa drukowanego,ksi¹¿ki i prasy.Kontekst opracowania tematuPrzybli¿enie zwi¹zku literatury z filmem;podobieñstwa, ró¿nice, zale¿noœci.Wiadomoœci teoretyczneEtapy tworzenia adaptacji.Rozwój twórczej dzia³alnoœci1. Czy wspó³czesnemu cz³owiekowipotrzebna jest ksi¹¿ka? — rozprawka.2. Oceñ wartoœæ, przydatnoœæ, waloryestetyczne obejrzanego programutelewizyjnego.49

1 2Praca twórców filmu.Narracja w powieœci i jej odpowiednikiw filmie. Rozdzia³ w powieœci— sekwencja filmu.Jêzyk filmu: kadr, ujêcie, scena, sekwencja.Ruchy kamery, ruch w kadrze.Wartoœci ksi¹¿ki i wartoœci filmu.Elementy historii kina.3. Napisz sprawozdanie z obejrzanegofilmu.Rozdzia³ VIOpracowanie lektury obowi¹zkowej,wybranej przez nauczycielaCharles Dickens„Opowieœæ wigilijna”Autor ukazuje problem wa¿nychwartoœci w ¿yciu cz³owieka: mi³oœæ dodrugiego cz³owieka, mi³osierdzie,litoœæ nad cierpi¹cym, radoœæ ¿ycia,przyjaŸñ, ¿yczliwoœæ dla ludzi, bezinteresownoœæ,szczêœcie oraz antywartoœciniszcz¹ce to ¿ycie: pragnieniebogactwa za wszelk¹ cenê,egoizm, sk¹pstwo, chciwoœæ, nienawiœæ,pogarda dla ludzi.Jack London„Zew krwi”W utworze ukazana jest brutalnawalka o byt, w której zwyciê¿aj¹ najsilniejszejednostki, przedstawione s¹surowe warunki ¿ycia na Pó³nocy.Bohater powieœci pies Buck przechodziró¿ne koleje swego ¿ycia, jestpoddawany okrutnej tresurze, musizapomnieæ o swoich poprzednichprzyzwyczajeniach i po tragicznejZna treœæ lektury.Wymienia wartoœci i antywartoœci w¿yciu cz³owieka.Odnajduje ukryty sens.Wyszukuje w tekœcie odpowiedniefragmenty dla rozwi¹zania postawionegoproblemu.Zna treœæ lektury.Umie porównaæ warunki ¿ycia naPó³nocy i surowoœæ ich w stosunkudo warunków œrodkowoeuropejskich.Potwierdza sw¹ wypowiedŸ ró¿nymifragmentami wyszukanymi w tekœcie.Opowiada losy bohatera (psa) i porównujedo losów ludzi na Pó³nocy.Umie wyt³umaczyæ sens tytu³u „Zewkrwi”.50

1 2œmierci swojego pana przy³¹cza dostada wilków, zew krwi zwyciê¿y³.Aleksander Kamiñski„Kamienie na szaniec”Opowieœæ o bohaterskiej walce i œmiercim³odych ludzi z Szarych Szeregówpodczas II wojny œwiatowej.Treœæ ksi¹¿ki oparta jest na rzeczywistychfaktach, jest dokumentem,któremu autor nada³ formê opowieœci.Ukazane s¹ sposoby reagowania naœwiat m³odych ludzi w ciê¿kich warunkachwojennych, wzajemnaprzyjaŸñ, zrozumienie, ¿yczliwoœæ dlaludzi, umiejêtnoœæ radzenia sobie wtrudnych sytuacjach, kierowanie zespo³amiludzi, patriotyzm.Zna treœæ lektury.Wie, co to znaczy apoteoza bohaterów.Œledzi rozwój akcji, umie wyodrêbniæg³ówny w¹tek utworu.Potrafi wymieniæ poszczególne dzia-³ania bohaterów i ich poœwiêcenie wimiê przyjaŸni.Wskazuje na bohatera, który najbardziejwywar³ na nim wra¿enie ichcia³by go naœladowaæ.Wie, do jakiego utworu zosta³ nawi¹zanytytu³ „Kamienie na szaniec”.Na opanowanie materia³u — 57 godzin.Na lekcje rozwoju twórczej dzia³alnoœci i rozwoju mowy — 5 godzin.Na lekcje omawiania literatury uzupe³niaj¹cej — 4 godziny (uczeñsamodzielnie wybiera utwór).Rezerwowe lekcje — 4 godziny.LITERATURA DO OPANOWANIA PAMIÊCIOWEGOJerzy Liebert„Pocz¹tek jesieni”Umie wiersz na pamiêæAntoni S³onimski„Alarm”Maria Konopnicka„Rota”Adam Mickiewicz„Koncert nad koncertami”(fragment z „Pana Tadeusza”)Jan Kochanowski„Fraszki” (do wyboru 2)Recytuje ze œwiadom¹ modulacj¹g³osu.Zna zasady poprawnej recytacjiwiersza.Zwraca uwagê na poprawn¹ wymowêi akcent.51

LITERATURA UZUPE£NIAJ¥CA(utwory przeznaczone dla samodzielnego czytania przez uczniów)Adolf Dygasiñski — „Wilk, psy i ludzie”Halina Górska — „Druga brama”Józef Ignacy Kraszewski — „Stara baœñ”, „Dzieciê Starego Miasta”Adam Mickiewicz — „Gra¿yna”Gustaw Morcinek — „Wyr¹bany chodnik”Igor Newerly — „Ch³opiec z salskich stepów”Zbigniew Nienacki — „Ksiêga strachów”Hanna O¿ogowska — „Za minutê pierwsza mi³oœæ”Ksawery Pruszyñski — „Opowiadania” (wybór)Kazimierz Przerwa-Tetmajer — „Na skalnym Podhalu” (wybór opowieœci)Maria Rodziewiczówna — „Lato leœnych ludzi”Henryk Sienkiewicz — „Ogniem i mieczem”, „Potop”, „Pan Wo³odyjowski”Frances E. Burnett — „Tajemniczy ogród”John Ronald Reuel Tolkien — „Hobbit”, „W³adca pierœcieni”James Oliver Curwood — „£owcy wilków”Melchior Wañkowicz — „Szkice spod Monte Cassino”Aleksander Fredro — „Zemsta”Henryk Sienkiewicz — „Krzy¿acy”, „Z pamiêtnika poznañskiegonauczyciela”, „Bartek Zwyciêzca”, „Za chlebem”52PODSTAWOWE RODZAJE USTNYCH I PISEMNYCH PRACZ LITERATURY W 8 KLASIEP³ynne, g³oœne czytanie literackich, naukowo-popularnych i publicystycznychtekstów.WyraŸne czytanie utworów literatury piêknej, w tym i dramatów.Ustna i pisemna wypowiedŸ — dok³adne, podebrane i œcis³e streszczenieniewielkiego epickiego utworu lub jego fragmentu.Artystyczne streszczenie urywków z literackiego utworu.Ustne, s³owne obrazowanie. Inscenizacja literackich utworów.Komentowanie fragmentów utworów literackich z wyra¿eniem w³asnegostosunku do przedstawionej treœci.Ustne i pisemne wypracowanie — rozwa¿anie na podstawie przerobionegoutworu.Rozwiniêta odpowiedŸ na pytania nauczyciela i podrêcznika.Problemowa charakterystyka (indywidualna, porównawcza, grupowa)bohaterów utworów.

Udzia³ w dialogu przy opracowaniu oddzielnego literackiego utworu.U³o¿enie planu w³asnej ustnej i pisemnej wypowiedzi.Ustna i pisemna opinia (recenzja) o przeczytanym literackim utworze,o filmie i programie telewizyjnym (z motywacj¹ swojego stosunku dobohaterów i wydarzeñ w utworze).PODSTAWOWE WYMAGANIA DOTYCZ¥CE WIEDZYI UMIEJÊTNOŒCI UCZNIÓW 8 KLASYUczniowie powinni znaæ:• autora, tytu³ i objaœniæ sens tytu³u utworu;• podstawowe tematy i osobliwoœci kompozycji przerobionychutworów;• wydarzenia (fabu³ê) i bohaterów poznanych literackich utworów(bohaterów i wzajemnie powi¹zane wydarzenia, w¹tki);• podstawowe pojêcia: literacki obraz, temat, idea, fabu³a, kompozycjautworu, rodzaje i gatunki literatury; humor i satyra; antyteza,podtekst;• charakterystyczne cechy dramatycznych, lirycznych i epickichutworów;• teksty, proponowane przez program do opanowania pamiêciowego.Uczniowie powinni umieæ:• odró¿niaæ utwór literatury piêknej od utworu naukowo-popularnegoi publicystycznego;• okreœlaæ ideow¹ rolê elementów fabu³y, kompozycji (autorskacharakterystyka, postêpowanie i portret bohaterów, pejza¿ itd.);• okreœlaæ ideowo-artystyczn¹ rolê obrazowo-ekspresyjnych œrodkówjêzykowych;• komentowaæ fragmenty (epizody, sceny) literackiego tekstu zwyra¿eniem osobistego stosunku do przedstawionego obrazu;• scharakteryzowaæ bohatera utworu, okreœlaæ stosunek autora dobohatera;• porównywaæ bohaterów w celu ujawnienia autorskiego stosunkudo nich;• odró¿niaæ utwory epickie, liryczne, liryko-epickie i dramatyczne;• prawid³owo, p³ynnie, g³oœno czytaæ artystyczne, naukowopopularnei publicystyczne teksty;• wyraŸnie czytaæ utwory literackie;53

54• opowiadaæ ustnie i pisemnie (streszczenie) — dok³adnie, zwiêŸle iwyborczo — epickie utwory lub fragmenty z nich;• uk³adaæ ustne i pisemne wypracowanie-rozwa¿anie na podstawieprzerobionego utworu;• dawaæ rozszerzon¹ odpowiedŸ na pytanie, scharakteryzowaæ (indywidualnie,porównawczo i grupowo) bohaterów literackiegoutworu;• braæ udzia³ w dialogu przy omówieniu oddzielnego literackiegoutworu;• uk³adaæ plan w³asnej ustnej i pisemnej wypowiedzi;• uk³adaæ (ustnie i pisemnie) opiniê (recenzjê) o przeczytanymliterackim utworze, o dzie³ach innych rodzajów sztuki (motywuj¹cswój stosunek do bohaterów i wydarzeñ);• korzystaæ z informacji wypisów, literackich i naukowo-popularnychwydawnictw, a tak¿e ze szkolnych s³owników literackich terminów.

IX K L A S A(2 godziny tygodniowo — 70 godzin rocznie,czas rezerwowy — 3 godziny)Treœæmateria³u nauczaniaPañstwowe wymaganiadotycz¹ce poziomu ogólnokszta³c¹cegoprzygotowania ucznia1WprowadzenieZnaczenie literatury dla rozwoju spo-³eczeñstwa i w ¿yciu cz³owieka.Dzie³a literatury piêknej s¹ œrodkiemartystycznym przyswojenia rzeczywistoœciod czasów staro¿ytnych dowspó³czesnych, wyra¿aj¹ œwiat uczuæ,prze¿yæ, przedstawiaj¹ ludzi.Spotykamy siê ze specyfik¹ artyzmus³owa, jego obrazowoœci¹, estetyk¹ iemocjonalnoœci¹.Zapoznanie z ogólnym pojêciemœwiatowego literackiego procesu iumiejscowienie w nim polskiejliteratury.Teoretyczne wiadomoœciPojêcie procesu historyczno-literackiego.2Odkrywa znaczenie literatury wrozwoju spo³eczeñstwa i cz³owieka.Objaœnia, na czym polega specyfikaliteratury piêknej, jakie ona maznaczenie dla duchowego i moralnegowychowania ludzi, w rozwoju ichczytelniczych i estetycznych upodobañi potrzeb.Objaœnia sens pojêcia „œwiatowegoprocesu literackiego” i umiejscowieniaw nim literatury polskiej.Rozdzia³ ILiteratura antycznaMitologia greckaWybrane mity („Mit o powstaniu œwiata”,„Prometeusz”)(przypomnienie treœci mitów z poprzednichklas)Zna treœæ mitów.Umie nazwaæ poszczególnych bogóww mitologii greckiej.55

1 2Okreœla znaczenie mitologii, jejwp³yw na staro¿ytnych twórców eposówi dramatów antycznych.WyraŸnie czyta mit o Prometeuszu,komentuje urywki zawieraj¹ce opisbohaterskiego czynu Prometeusza,charakteryzuje obraz Prometeusza,jego mêstwo i si³ê ducha, oceniapostêpowanie tytana, objaœnia sensdramatycznego konfliktu w tragedii,podaje przyk³ady aforyzmów.BibliaStary Testament i Nowy TestamentPrzypowieœci biblijneWyró¿nia powiedzenia wspó³czesne,które maj¹ Ÿród³o w mitologiigreckiej.Wie, ¿e „Biblia” jest Ÿród³em kulturyeuropejskiej.Opowiada treœæ wybranych ksi¹gbiblijnych Starego Testamentu (KsiêgaRodzaju, Ksiêga Wyjœcia, KsiêgaHioba, Ksiêga Koheleta, KsiêgaPsalmów).Odró¿nia postacie biblijne i ichwzajemne rodzinne wiêzy.Zna przypowieœci Nowego Testamentu(Apokalipsa œw. Jana).Okreœla frazeologizmy biblijne.Eposy staro¿ytneHomer„Iliada”„Odyseja”Zna treœæ eposów, ich kompozycjê.56

Wergiliusz„Eneida”1 2Wyró¿nia w eposie fabu³ê, inwokacjê,akcjê, narracjê, bohaterów, styl.Liryka grecka i rzymskaWie, co to jest poezja tyrtejska.Twórcy liryki antycznej: Tyrtajos, Safona,Anakreont, Symonides, Wergiliusz,Owidiusz.Horacy„Pieœni zwane Carminami”Okreœla pojêcia: anakreontyk, epigramat.Opowiada o twórcach liryki antycznej.Dramat antyczny (tragedia)Sofokles„Antygona”Antyczni filozofowie:Sokrates, Platon, Epikur, Arystoteles.Zna treœæ „Antygony”.Umie okreœliæ kompozycjê i cechytragedii greckiej oraz funkcjê dramatu.Teoretyczne wiadomoœciNajwa¿niejsi twórcy antyczni i ichdzie³a, filozofowie i ich pogl¹dy.Biblia i jej podzia³; t³umaczenia; frazeologizmybiblijne, gatunki biblijne:psalmy, apokalipsa (proroctwo), przypowieœæ(parabola).Okreœla pojêcia: ironia sokratyczna,idealizm obiektywny, epikureizm, stoicyzm,etyka, materializm, metafizyka.Opowiada o antycznej kulturze, podkreœlajej rolê w œwiatowej kulturze.Dzia³alnoœæ twórcza1. Wyjaœnij, dlaczego „Biblia” jest takwa¿na w dziejach ludzkoœci.57

1 2Pojêcia: klasycyzm, mitologia, antycznatragedia, epos, frazeologizmy zwi¹zanez antykiem.Kontekst opracowania tematuAntyk jako podstawa póŸniejszych,odwo³añ, myœl i dorobek artystycznytwórców antyku jest odwiecznymautorytetem. Klasycyzm.Rola i znaczenie Biblii w dziejachludzkoœci (Ÿród³o kultury, sacrum,kodeks moralny, magazyn motywów,niezwyk³y artyzm, i uroda jêzyka,historyczny zapis zdarzeñ, obyczajów,osób sprzed wieków).Rozdzia³ IILiteratura œredniowieczaOgólna charakterystyka epoki (nazwa,chronologia, uniwersalizm œredniowiecza,filozofia).2. Jaki temat podejmuje Apokalipsa œw.Jana?3. Najs³ynniejsza tragedia grecka„Antygona” — rozwa¿ spór g³ównychbohaterów.4. „Iliada” jako epos, jego wartoœæ.Okreœla, co decydowa³o o uniwersalizmieEuropy.Umie okreœliæ cechy œredniowiecznejEuropy (teocentryzm, dualizm œwiata,magia i tajemniczoœæ, anonimowoœæautorów, styl romañski i gotycki, dansemacabre).Umiejscawia epokê w zasiêgu czasowym.Literatura powszechna„Pieœñ o Rolandzie”Zna treœæ eposu, wyró¿nia fabu³ê iakcjê utworu.Opowiada o doskona³ym rycerzuRolandzie, opisuje jego jako wizerunekidealnego w³adcy.„Dzieje Tristana i Izoldy”Opowiada treœæ utworu o nieszczêœliwejmi³oœci dwojga ludzi.58

1 2Dante Alighieri„Boska komedia”(napisana po w³osku, ukazuje drogêcz³owieka do Boga,nale¿y traktowaæ utwór jako pomostmiêdzy schy³kiem œredniowiecza apocz¹tkiem renesansu)Literatura polskaHistoriografia — dzieje pañstwa, kronikaGalla Anonima i inne kroniki opisuj¹cepañstwo polskie w jêzyku ³aciñskim.Umie znaleŸæ uniwersaln¹ wymowêutworu.Charakteryzuje bohaterów.Zna treœæ utworu.Umie okreœliæ jego budowê (sk³ada siêz trzech czêœci: „Piek³o”, „Czyœciec”,„Raj”).Okreœla problematykê utworu.Okreœla wzorce osobowe doskona³ychw³adców przedstawione w kronikach.Ocenia wartoœci literackie kronik iuzasadnia, dlaczego utwór ten zaliczanyjest do zabytków jêzyka polskiegochocia¿ jest napisany w jêzyku³aciñskim.Nazywa pierwsze zabytki jêzykapolskiego (Geograf Bawarski, BullagnieŸnieñska, Ksiêga henrykowska).Hagiografia„Legenda o œw. Aleksym”Zna budowê i treœæ utworu.Umie wyró¿niæ poszczególne etapyschematu ¿ywota œwiêtego.Okreœla topikê zawart¹ w ¿ywocie(topos porzucenia domu rodzinnego,motyw œlubowania czystoœci, skrajnaasceza, cudowne zdarzenia).59

Liryka maryjna„Bogurodzica” (XIII w.)„¯ale Matki Boskiej pod Krzy¿em”1 2Zna s³owa pieœni na pamiêæ.Analizuje treœæ i kompozycjê „Bogurodzicy”.Wyró¿nia podmiot liryczny.„Rozmowa Mistrza Polikarpa zeœmierci¹”Okreœla problematykê utworu, budowê(zbudowany jest na zasadziedialogu).Wyjaœnia pojêcie „memento mori”(pamiêtaj o œmierci).Komentuje przes³anie utworu-taniecœmierci (dase macabre).Literatura œwieckaS³ota„O zachowaniu siê przy stole”„Satyra na leniwych ch³opów”Objaœnia znamiona satyry spo³ecznejzawarte w treœci utworu.Zna problematykê utworów.Teoretyczne wiadomoœciWiersz œredniowieczny, historiografia,hagiografia, alegoria, danse macabre,plankt, pasja.Kontekst opracowania tematuOkreœlenie cech najd³u¿szej epoki literackiej.Zapoznanie z pierwszymi utworami,napisanymi w jêzyku polskim.Okreœla dworskie i biesiadne zwyczaje,zasady dobrego wychowania.Komentuje konflikt spo³eczny miêdzych³opem i panem, wypowiada swoj¹ocenê sytuacji.Dzia³alnoœæ twórcza1. Decyzja Rolanda w oczach wspó³czesnegocz³owieka. Czy honor pozosta³najwy¿sz¹ wartoœci¹?2. W jakich utworach œredniowieczniautorzy podejmowali temat mi³oœci iœmierci?60

Rozdzia³ IIILiteratura renesansu1 2Okreœla epokê jako bogactwo nowychpr¹dów umys³owych i religijnych.Nazwa i chronologia epoki, wynalazki,g³ówne nurty i sztuka.Zna has³o humanistów „Cz³owiekiemjestem i nic, co ludzkie, nie jest miobce” i wie na czym polega nurt humanistycznyw epoce renesansu.Opowiada o znaczeniu wynalazkudruku i o odkryciach geograficznych.Zna typowe pojêcia dla epoki renesansu(humanizm, antropocentryzm,reformacja, irenizm, harmonia, mecenat,utopia).Wymienia wybitnych twórców sztukirenesansu i zna ich dzie³a.Europejscy przedstawiciele literaturyrenesansuErazm z Rotterdamu „Pochwa³ag³upoty”,Niccolo Machiavelli „Ksi¹¿ê”,Tomasz Morus „Utopia”,Giovanni Boccacio „Dekameron”,Francesco Petrarka „Sonety do Laury”,Lodovico Ariosto „Orland szalony”,Torguato Tasso „Jerozolima wyzwolona”.William Szekspir„Makbet”(nowator w dziedzinie kompozycjidramatu)Opowiada o g³ównych przedstawicielachreformacji (Marcin Luter,Jan Kalwin, król Henryk IV).Opowiada o znanych twórcach literaturyrenesansu, myœli epoki.Zauwa¿a, ¿e w renesansie nastêpujerozwój gatunków literackich( kontynuacjaeposu, Petrarka wylansowa³sonet, Boccacio ustali³ model noweli,Montaigne rozpropagowa³ esej, Szekspir³amie regu³y tragedii antycznej).Wie na czym polega nowatorstwoSzekspira w dziedzinie kompozycjidramatu.61

1 2Literatura polska w epoce renesansuMiko³aj Rej„Krótka rozprawa miêdzy trzemaosobami, Panem, Wójtem a Plebanem”„¯ywot cz³owieka poczciwego”Umie wymieniæ wa¿ne daty polskiegorenesansu i wydarzenia historyczne znimi zwi¹zane.Zna treœæ przerobionych utworów.Opowiada o zas³ugach M. Reja, któryw swych utworach stworzy³ mit polskiejarkadii ziemiañskiej, zapocz¹tkowa³w literaturze motyw szlacheckiegodworku.Okreœla problematykê poznanegoutworu, zwraca uwagê na niesprawiedliwoœæspo³eczn¹ i jej krytykê.Jan Kochanowski„Odprawa pos³ów greckich”Wylicza zas³ugi Jana Kochanowskiegoi ich znaczenie dla literatury polskiej(wprowadza wzór artysty, propagujeidea³ patriotyzmu, kreuje filozoficzn¹wizjê œwiata, wizjê cz³owieka,wprowadza tragediê nowo¿ytn¹, pieœñ,tren, t³umaczy biblijne psalmy).Zna dok³adnie treœæ utworu.Wyszukuje cechy spo³eczne Atenorai Aleksandra.Wydziela poszczególne czêœci utworuz punktu widzenia rozwoju zdarzeñ.„Treny”Interpretuje utwór jako dramat myœlii wyraz kryzysu filozoficznego.Bada kompozycjê ca³oœci na tle wiedzyo gatunku antycznym.Podaje przyk³ady kontrastu ¿ycia iœmierci jako zasady obrazowania.62

„Pieœni”„Pieœñ œwiêtojañska o Sobótce”1 2Nazywa wartoœci, które najbardziejceni autor.Wyszukuje argumenty, które s³u¿¹pochwale wsi.„Fraszki”„Do gór i lasów”„Raki”„Na dom w Czarnolesie”Wypowiada siê na temat ponadczasowychwartoœci pieœni Jana z Czarnolasu.Interpretuje autobiograficzn¹ fraszkê„Do gór i lasów”.Odczytuje fraszkê „Raki” wspakwprowadzaj¹c atmosferê zabawy.Okreœla religijn¹ i filozoficzn¹ postawêwyra¿on¹ we fraszce „Na domw Czarnolesie”.Piotr Skarga„Kazania sejmowe”Podsumowuje dokonania Piotra Skargi(nazywa wady spo³eczeñstwa polskiego,g³osi wizjê upadku ojczyzny,wprowadza do literatury alegoryczneujêcia).Nazywa funkcjê jak¹ pe³ni topos w kazaniachSkargi.Szymon Szymonowicz„¯eñcy”Omawia staro¿ytn¹ genezê i konwencjonalnycharakter sielanki i jak gowzbogaci³ autor.Wie, co to jest sielanka niekonwencjonalna.Andrzej Frycz Modrzewski„O poprawie Rzeczypospolitej”„O karze za mê¿obójstwo”Wymienia osi¹gniêcia A.F. Modrzewskiego— pierwszego polskiegopublicysty (stworzy³ projekt reformyRzeczypospolitej).63

Miko³aj Sêp-Szarzyñski„Rymy abo wiersze polskie”1 2Wskazuje przerzutnie i peryfrazy wsonetach, wymienia kulturowe zjawiskaepoki, które wp³ynê³y na dramatycznynastrój w sonetach.Wiadomoœci teoretyczneNajwa¿niejsze dzie³a epoki renesansui ich problematyka.Filozofia renesansowa zawarta w literaturzeepoki.Gatunki literackie uprawiane w renesansie.Renesansowe utwory o wsi.Pojêcia epoki: antropocentryzm, harmonia,humanizm, irenizm, makiawelizm,mecenat, utopia.Praca twórcza1. Przes³anie najwa¿niejszych dzie³renesansowych.2. Konflikty spo³eczne odzwierciedlonew literaturze renesansowej.3. Ocena roli renesansu w polskiej kulturze.Kontekst opracowania tematuPrzybli¿enie renesansowej tematykiutworów.Ukazanie wartoœci propagowanych wrenesansie i aktualnoœæ ich we wspó³czesnoœci(prawoœæ, potêpienie, zdrady,cnota i rozum).Rozdzia³ IVLiteratura barokuCharakterystyka, idea³y, zjawiskaepoki.Okreœla znaki szczególne, któredecydowa³y o nastaniu nowej epoki.Objaœnia nazwê epoki i zjawiska z ni¹zwi¹zane: kontrreformacjê, marinizm,gongoryzm, klasycyzm, sarmatyzm.Twórcy barokowej EuropyJohn Milton„Raj utracony”Wskazuje na motyw charakterystycznydla literatury barokowej, naniezwyk³¹ kreacjê szatana przedstawionegow eposie „Raj utracony”.64

Gianbattista Marino“Poezje”Torguato Tasso“Jerozolima wyzwolona”Luis de Gongora“Poezje”1 2Wyszukuje fragmenty utworu, którepotwierdzaj¹, ¿e jest to epos rycerski.Miguel Cervantes“Don Kichot”Molier“Œwiêtoszek”Pierre Corneille“Cyd”Opisuje wa¿nego bohatera literackiegoDon Kichota.Opowiada o komediach obyczajowychMoliera zawieraj¹cych komizmcharakterów niezwyk³ych postaci.Mówi o nowym typie bohatera jakimjest Cyd.Literatura barokowa w PolsceJan Andrzej Morsztyn„Wybór wierszy”Objaœnia na czym polega rygorintelektualny w wierszach.Dokonuje analizy wersyfikacyjnejwiersza „Do trupa”.Daniel Naborowski„Wybór wierszy”Jan Chryzostom Pasek„Pamiêtniki”Wac³aw Potocki„Transakcja wojny chocimskiej”Wyszukuje zwi¹zki treœciowe miêdzyutworami „Do Anny”, „Marnoœæ”,„Krótkoœæ ¿ywota”.Opowiada treœæ pamiêtników iwskazuje w tekœcie makaronizmy,wyjaœnia ich genezê.Wskazuje i okreœla funkcjê œrodkówretorycznych, interpretuje obrazypoetyckie, analizuje treœæ mowyChodkiewicza.65

1 2Wiadomoœci teoretyczneMarinizm, gongoryzm, poeci metafizyczni,klasycyzm.Œrodki stylistyczne — koncept, kontrast,paradoks, anafora, hiperbola,inwersja.Literatura dworska, ziemiañska, plebejska.Pamiêtnikarstwo, epistolografia.Poezja metafizyczna, œwiatowychrozkoszy, sarmacka, mieszczañskoplebejska.Kontekst opracowania tematuPrzybli¿enie dzie³a barokowego, którezadziwia swoimi ozdobami iprzepychem ale jednoczeœnie przedstawiazagubionego cz³owieka niewierz¹cego w trwa³oœæ ¿ycia doczesnego,wierz¹cego w ¿ycie po œmierci.Charakteryzuje polsk¹ sztukê baroku(portret trumienny, portret sarmacki).Zna pojêcia: konserwatyzm, kosmopolityzm,rokoko, emblemat, epistolografia.Prace twórcze1. Jakie idea³y g³osili myœlicielebaroku?2. Czym by³ sarmatyzm w siedemnastowiecznejPolsce?3. Ulubione tematy twórców baroku.Rozdzia³ VLiteratura OœwieceniaCharakterystyka epoki na tle historycznym.Podaje granice czasowe epoki iwydarzenia historyczne.T³umaczy nazwê epoki — epoka, wktórej uwierzono w rozum, epoka krytycyzmuwobec zjawisk i instytucji,rewolucja mechanistyczna.66

1 2Literatura powszechna epokioœwieceniaObjaœnia pojêcia: oœwieceniowy, wolnomyœliciel,oœwieceniowy liberynt.Wymienia postawy cz³owieka oœwieconegoi objaœnia ich znaczenie (krytycyzm,racjonalizm, humanizm,empiryzm, sensualizm, deizm, ateizm).Zna nurty epoki oœwiecenia(klasycyzm, sentymentalizm, rokoko).Opowiada o encyklopedystach francuskichi ich dziele.Wolter„Kandyd”(powiastka filozoficzna)Jan Jakub Rousseau“Nowa Heloiza”Denis Diderot“Kubuœ Fatalista i jego pan”Zna treœæ utworu i jego problematykê.Objaœnia na czym polega wolterianizm.Opowiada treœæ powieœci o mi³oœci,wypowiada siê na temat postêpowaniabohaterów, charakteryzuje ich iocenia.Dostrzega w powieœci motyw podró¿y,wêdrówki.Opowiada pe³n¹ humoru opowieœæ opodró¿y Kubusia i jego pana, która jestwyk³adem na temat teorii predestynacji.Umie znaleŸæ g³ówny w¹tek i oceniæpostêpowanie bohaterów.Daniel Defoe„Przypadki Robinsona Crusoe”Jonathan Swift„Podró¿e Guliwera”Œledzi przygody g³ównego bohatera –indywidualisty i ocenia jego postêpowanie.Opowiada treœæ utworu, który napisanyjest w formie fikcyjnego dziennikaczterech podró¿y bohatera.67

Literatura oœwieceniowa w Polsce1 2Ocenia postêpowanie Guliwera icharakteryzuje jego osobowoœæ.Umiejscowienie epoki na tle historycznym.Charakteryzuje epokê na tle historiiPolski.Opowiada o Sejmie Wielkim, insurekcjikoœciuszkowskiej i legionachD¹browskiego we W³oszech.Wymienia wydarzenia kulturalne:powstanie Teatru Narodowego wWarszawie, obiady czwartkowe,rozwój prasy („Monitor”), powstanieklubu politycznego KuŸnicy Ko³³¹tajowskiej.Wyszczególnia zmiany w oœwiacie:powstanie Collegium Nobilium,Szko³y Rycerskiej, Komisji EdukacjiNarodowej, Towarzystwa do Ksi¹gElementarnych, Towarzystwa Przyjació³Nauk.Przedstawiciele klasycyzmu w PolsceIgnacy Krasicki„Monachomachia”„Antymonachomachia”Wie, co to jest poemat heroikomiczny.Wypowiada siê na temat problematykiutworu.Wyró¿nia i opisuje poszczególnesceny humorystyczne, krytykuj¹cezakonników.„Miko³aja Doœwiadczyñskiego przypadki”Opowiada treœæ pierwszej polskiejpowieœci nowo¿ytnej.68

1 2Charakteryzuje g³ówn¹ postaæ Miko-³aja i ocenia j¹.Objaœnia cel filozoficzny i satyrêobyczajow¹ utworu.Bajki„Szczur i kot”„Ptaszki w klatce”„Malarze”„Jagniê i wilcy”„Dewotka”„Kruk i lis”Podaje definicjê bajki.Wyszukuje wady ludzkie pod mask¹zwierz¹t.Odnajduje w treœci bajek prawdê ¿yciow¹.Opowiada o bajce narracyjnej i udramatyzowanej.Satyry„Do króla”Mówi w jakiej tonacji napisany jestutwór, wskazuje przyk³ady ironii.Wybiera z tekstu zdania o charakterzeaforyzmu, sentencji.„Œwiat zepsuty”Okreœla obraz œwiata i podaje objawyzepsucia.Wyszukuje œrodki retoryczne.„Pijañstwo”Adam NaruszewiczSatyry„Chudy literat”Objaœnia budowê, podaje przyk³adykomizmu sytuacyjnego, interpretujepuentê utworu, wyjaœnia mechanizmna³ogu.Wyszukuje w treœci fragmenty mówi¹ceo sarmackiej szlachcie, o jejg³upocie i braku znajomoœci literatury.Julian Niemcewicz„Powrót pos³a”Na podstawie treœci utworu szukaodpowiedzi na to, ¿e utwór jest komedi¹polityczn¹.69

1 2Opisuje sceny, które charakteryzuj¹ dwaobozy (obóz reform, obóz staregoporz¹dku).Odtwarza schemat intrygi.Na podstawie zebranego materia³ujêzykowego charakteryzuje postaæStaroœciny.Stanis³aw TrembeckiBajkiMyszka, kot i kogut””Franciszek Zab³ockiKomedie„Fircyk w zalotach”„Sarmatyzm”Przedstawiciele sentymentalizmu wPolsceFranciszek Karpiñski„Laura i Filon”„Do Justyny”„Têsknoœæ na wiosnê”Pieœni religijne„Kiedy ranne wstaj¹ zorze”„Bóg siê rodzi”Dionizy KniaŸnin„Dwie lipy”„Do w¹sów”Porównuje Trembeckiego jako bajkopisarzaz Krasickim.Podaje przyk³ady rozmaitych nastrojówi emocji s³u¿¹cych b³yskotliwemuscenicznemu dialogowi.Okreœla na czym polega aktualnoœætych utworów we wspó³czesnoœci.Opowiada o tradycjach sielanki, mówio fragmentach utworu, które œwiadcz¹o tym, ¿e jest to sielanka sentymentalna.Wyszukuje ró¿nice i opisuje odmiennewizje Boga, ró¿n¹ postawê modl¹cegosiê, wskazuje na odpowiadaj¹cetemu sposoby wyrazu poetyckiego.Przedstawia funkcjê obrazu poetyckiego(t³o, sceneria zdarzeñ).Opowiada o stosunku autora do tradycjinarodowych.Wojciech Bogus³awski„Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale”70Wskazuje na elementy gwary i stylizacjiludowej.

1 2Józef WybickiPieœñ Legionów Polskich we W³oszech””Publicystyka oœwiecenia w PolsceStanis³aw Staszic„Przestrogi dla Polski”Hugo Ko³³¹taj„Do Stanis³awa Ma³achowskiego (...)Anonima listów kilka”Franciszek Salezy Jezierski„Katechizm o tajemnicach rz¹dupolskiego”Stanis³aw Konarski„O skutecznym rad sposobie”Wiadomoœci teoretyczneCharakterystyka epoki Oœwiecenia natle historycznym.Geneza nazwy epoki.Pojêcia zwi¹zane z oœwieceniem: krytycyzm,racjonalizm, humanizm, empiryzm,sensualizm, deizm, ateizm,libertynizm, tabula rasa, wolterianizm.Twórcy i myœliciele oœwieconej Europyi ich dzie³a.Gatunki literackie: powieœæ, powiastkafilozoficzna, bajka.Nurty oœwieceniowe: klasycyzm, sentymentalizm,rokoko.Wymienia, co nowego wniós³ autor dodramatu „Krakowiacy i górale”Opowiada o genezie i sytuacji historycznej,w której powstawa³y pieœnilegionowe.Porównuje pierwotn¹ wersjê hymnuz dzisiejsz¹.Okreœla, czym by³ utwór St. Staszicadla Polski w epoce oœwiecenia (apel oskutecznoœæ dzia³añ w celu uratowaniaojczyzny).Mówi o konkretnym projekcie reformustrojowych w Polsce zawartych wutworze H. Ko³³¹taja.Opowiada o roli utworu i ogromnejjego poczytnoœci przez spo³eczeñstwopolskie, o nawi¹zaniu do piœmiennictwareligijnego.Wymienia propozycje podane przezautora w stosunku do zmian politycznychw Polsce.Prace twórcze1. Dlaczego bajki I. Krasickiego uwa¿asiê za arcydzie³a oœwieconej literatury?2. Sporz¹dŸ plan rozprawki na temat:„Œmiech, drwina, szyderstwo jako narzêdziewalki o nowego obywatela wliteraturze oœwiecenia”.71

1 2Publicystyka polskiego oœwiecenia(St. Konarski, St. Staszic, H. Ko³³¹taj,Fr. S. Jezierski).Twórcy polskiego oœwiecenia i ichdzie³a.Kontekst opracowania tematuPrzybli¿enie epoki oœwiecenia jakowieku rozumu i filozofów oraz ogromnychprzemian.Zapoznanie z utworami wybitnychpisarzy europejskich i polskich, którzytworzyli w epoce oœwiecenia.Na opanowanie materia³u — 60 godzin.Na lekcje rozwoju twórczej dzia³alnoœci i rozwoju mowy — 6 godzin.Rezerwowe lekcje — 4 godziny.LITERATURA DO OPANOWANIA PAMIÊCIOWEGO„Bogurodzica”Jan Kochanowski — „Fraszki”( do wyboru 3)Jan Kochanowski — „Treny” (tren VIII)Jan Andrzej Morsztyn — „Do trupa” (sonet)Daniel Naborowski — „Marnoœæ”Torguato Tasso — „Jerozolima wyzwolona” (dowolny fragment)Ignacy Krasicki — „Bajki” (do wyboru 3)Ignacy Krasicki — „Do króla”Stanis³aw Trembecki — „Myszka, kot i kogut”Franciszek Karpiñski — „Laura i Filon”Franciszek Dionizy KniaŸnin — „Do w¹sów”72LITERATURA UZUPE£NIAJ¥CA(utwory przeznaczone dla samodzielnego czytania przez uczniów)Biblia — Stary testament (Ksiêgi — fragmenty),Nowy Testament — Przypowieœci (wybór), z Listów œw. Paw³a (wybranefragmenty), z Apokalipsy œw. Jana (wybrane fragmenty)Jan Parandowski — „Mitologia” (wybrane mity)Homer — „Iliada”, „Odyseja”

Wergiliusz — „Eneida” (fragmenty)Tyrtajos — „Liryki” (wybrane)Safona — „Liryki” (wybrane)Anakreont — „Liryki” (wybrane)Symonides — „Liryki” (wybrane)Horacy — „Pieœni” (wybrane)Sofokles — „Antygona”A.Gall — “Kronika Polska” (fragmenty)„Legenda o œw. Aleksym” (fragmenty)„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Œmierci¹” (fragmenty)„Pieœñ o Rolandzie”„Dzieje Tristiana i Izoldy”Dante Alighieri — „Boska komedia” (fragmenty)Przec³aw S³ota — „O zachowaniu siê przy stole”, „Satyra na leniwychch³opów”Giovanni Boccaccio — „Dekameron” (nowela „Sokól”)Erazm z Rotterdamu — „Pochwa³a g³upoty” (fragmenty)Ariosta — „Orland szalony”Szekspir — „Makbet”Niccolo Machiavelli — „Ksi¹¿ê” (fragmenty)Michel de Montaigne — „Próby“ (fragmenty)Torguato Tasso — “Jerozolima wyzwolona” (fragmenty)Fracesco Petrarka — „Sonety do Laury” (wybrane)Miko³aj Rej — „Krótka rozprawa miêdzy trzema osobami, Panem, Wójtema Plebanem”Jan Kochanowski — „Treny”, „Odprawa pos³ów greckich”, „Pieœni”(wybrane), „Fraszki” (wybrane)Piotr Skarga — „Kazania sejmowe” (wybrane)Szymon Szymonowicz — „¯eñcy”Andrzej Frycz Modrzewski — „O poprawie Rzeczypospolitej”Miguel Cervantes — „Don Kichot”Molier — “Œwiêtoszek”John Milton — “Raj utracony” (fragmenty)Jan Andrzej Morsztyn — „Wybór wierszy” (wybrane)Daniel Naborowski — „Wybór wierszy” (wybrane)Jan Chryzostom Pasek — „Pamiêtniki” (fragmenty)Wac³aw Potocki — „Transakcja wojny chocimskiej”Wolter — „Kandyd”Jan Jakub Rousseau — „Nowa Heloiza”Denis Diderot — „Kubuœ Fatalista i jego pan”Daniel Defoe — „Przypadki Robinsona Crusoe”Jonathan Swift — „Podró¿e Guliwera”73

Ignacy Krasicki — „Monachomachia”, „Miko³aja Doœwiadczyñskiegoprzypadki”, „Bajki” (wybór),”Satyry” („Do króla”, „Œwiat zepsuty”, „Pijañstwo”)Adam Naruszewicz — „Chudy literat”J.U.Niemcewicz — „Powrót pos³a”Franciszek Zab³ocki — „Fircyk w zalotach”Franciszek Karpiñski — „Laura i Filon”Stanis³aw Staszic — „Przestrogi dla Polski” (fragmenty)Wojciech Bogus³awski — „Krakowiacy i górale”74PODSTAWOWE RODZAJE USTNYCH I PISEMNYCH PRACZ LITERATURY W 9 KLASIEWyraŸne czytanie utworów literackich.U³o¿enie planu samodzielnej ustnej i pisemnej wypowiedzi.Ustne i pisemne streszczenie fragmentów epickiego utworu.Wypracowanie-miniatura na podstawie literackiego utworu lub nadowolny temat.Komentowanie urywków z literackiego utworu z wyra¿eniem w³asnegostosunku do przedstawionego problemu.Ustne i pisemne wypracowanie-rozwa¿anie na temat problematykiutworu (równie¿ indywidualna, porównawcza, grupowa charakterystykabohaterów utworu).Udzia³ w dialogu podczas omawiania oddzielnego literackiego utworu.Plan i tezy literacko-krytycznego artyku³u.Informacja i referat na literacki temat.Recenzja ( lub wypowiedŸ) na temat przeczytanej ksi¹¿ki, na tematfilmu, programu telewizyjnego, spektaklu (z motywacj¹ swojego stosunkudo bohatera i zdarzeñ).PODSTAWOWE WYMAGANIA DOTYCZ¥CE WIEDZYI UMIEJÊTNOŒCI UCZNIÓW 9 KLASYUczniowie powinni znaæ:• ka¿d¹ podan¹ przez program epokê literack¹, jej t³o historyczne,g³ówne nurty i cechy;• wa¿ne momenty z biografii pisarzy poznanych epok;• fabu³ê, w³aœciwoœci kompozycji, rodzaj i gatunek poznanych utworówliterackich;• podstawowe cechy pojêæ „literacki obraz”, „literatura piêkna”, „humor”,„satyra”;

• g³ównych i wielkich twórców epok i ich dzie³a;• teksty przeznaczone przez program do opanowania pamiêciowego.Uczniowie powinni umieæ:• prawid³owo, biegle czytaæ g³oœno literackie, publicystyczne i literacko-krytyczneteksty;• wyraŸnie czytaæ literackie utwory;• wypowiadaæ siê ustnie i pisemnie (streœciæ) — dok³adnie, wyborczoi œciœle — epickie utwory lub ich fragmenty;• komentowaæ urywki (epizody, sceny) literackiego tekstu z wyra-¿eniem w³asnego stosunku do nich;• analizowaæ utwory zgodnie z proponowanym zadaniem;• okreœlaæ poznane utwory pod wzglêdem rodzaju literackiego (epika,liryka dramat);• okreœlaæ ideowo-artystyczn¹ rolê elementów fabu³y, kompozycji,systemu obrazów literackich i jêzykowych œrodków artystycznych;• podkreœlaæ rolê bohatera w ideowej treœci utworu i autorskiego stosunkudo bohatera;• uzasadniaæ swój stosunek do utworu i bohatera;• braæ udzia³ w dialogu podczas omawiania oddzielnego utworuliterackiego;• u³o¿yæ plan w³asnej ustnej i pisemnej wypowiedzi;• przygotowaæ wypracowanie lub referat na literacki temat na podstawiejednego lub kilku Ÿróde³.75

WstêpEtapy rozwoju œwiatowej i polskiejliteratury (powtórzenie i uogólnieniepoznanych wiadomoœci w klasie IX).Znaczenie polskiej literatury i jejnarodowa odrêbnoœæ.ROMANTYZMTreœæmateria³u nauczaniaRozdzia³ IRomantyzm w Europie1X K L A S A(2 godziny tygodniowo — 70 godzin w ci¹gu roku,czas rezerwowy — 4 godziny)Pañstwowe wymaganiadotycz¹ce poziomu ogólnokszta³c¹cegoprzygotowania ucznia2Nazywa etapy rozwoju œwiatowej literatury,z którymi zapozna³ siê w klasieIX, podkreœla znaczenie polskiejliteratury i odró¿nia jej w³aœciwe cechynarodowe.Dokonuje syntezy literatury od œredniowieczado oœwiecenia, syntezynajwa¿niejszych tematów literackich(Bóg, mi³oœæ, ¿ycie, jêzyk, œmieræ,cz³owiek i obywatel).1. Nazwa, geneza i granice czasoweeuropejskiego romantyzmu.Objaœnia, sk¹d siê wziê³a nazwa epokii co oznacza.Umiejscawia, epokê w granicach czasowychi opowiada o wydarzeniachhistorycznych.2. Najwa¿niejsze has³a i pojêcia romantyzmu.Wypowiada najwa¿niejsze has³a romantyzmu.Okreœla najwa¿niejsze pojêcia romantyzmu(irracjonalizm, profetyzm,mistycyzm, mesjanizm, historyzm,ludowoœæ, indywidualizm, orientalizm,frenezja).76

1 2Mówi o wynalazkach technicznych(rozwój kolei, pierwsza linia telegraficzna,parowiec, rozwój fotografii,wynalezienie lampy naftowej).3. Preromantyzm w Niemczech.Opowiada o okresie „Burzy i naporu”w Niemczech.4. Wielcy filozofowie romantyzmueuropejskiego.Pogl¹dy filozofów na temat wolnoœci:I. Kant — autonomia jednostki, aktywnoœæpoznawcza, etyka kategorycznegoimperatywu;J.G.Fichte — filozofia czynu, kontrkulturaaktem wonoœci;G.W.F.Hegel — wolnoœæ jednostki ahistoryczna koniecznoœæ.Myœl filozoficzna G.W.Leibniza,I.Kanta, F.Schellinga.Wymienia przedstawicieli preromantyzmui objaœnia krótko ich dokonania.Zna g³ówne pogl¹dy romantycznychfilozofówWypowiada siê rzeczowo z uwzglêdnienieminformacji cytatu komentarza.Wie na czym polega dialektyka Hegla(teza — antyteza — synteza).Opowiada o autorze i jego pogl¹dachfilozoficznych — ciekawej jednoœcisztuki i nauki, wiêzi cz³owieka z przyrod¹.Interpretuje wybrane pogl¹dy.Notuje w ró¿nych formach (streszczenietekstu naukowego lub konspektutekstu).Zabiera g³os w dyskusji (ustnie lubpisemnie).5. Twórcy i dzie³a literackie europejskiegoromantyzmu.Opowiada treœæ utworu, charakteryzujewerterowskiego bohatera,omawia problematykê utworu.77

1 2Pisarze niemieccyJohann Wolfgang Goethe„Cierpienia m³odego Wertera”„Faust”Okreœla powieœæ jako bibliê romantyków(wykreowa³a nowy typ bohatera,pewien model ¿ycia, rozpropagowa³aWeltschmerz jako uczucie m³odegopokolenia, nakreœli³a wzór romantycznej,nieszczêœliwej mi³oœci, spowodowa³amodê na typ i strój werterowski).Okreœla dramat i jego cechy epickie.Opowiada treœæ i wskazuje na problematykêutworu.Mówi o istocie dobra i z³a oraz relacjimiêdzy nimi.Ocenia aktywnoœæ poznawcz¹ cz³owieka.Okreœla faustyzm jako d¹¿enie cz³owiekado poznania tajemnicy i sensu¿ycia.„Król Olszyn”Friedrich Schiller„Rêkawiczka“Recytuje na pamiêæ czêœæ ballady.Maluje s³ownie obrazy wynikaj¹ce ztreœci ballady.Pisarze angielscyJames Macpherson„Pieœni Osjana“Opowiada o autorze jako twórcy nowoczesnegodramatu.Zna treœæ utworu, okreœla sens scenykoñcowej oraz rolê rozbudowanegoprzygotowania do tej sceny.Wyró¿nia w³aœciwoœci stylistyczne inarracyjne œpiewów Osjana.78

1 2Mówi o cudownoœci œwiata celtyckiejPó³nocy, o obcowaniu z duchami.Walter Scott„Waverley“George Gordon Byron“Giaur”Zna treœæ utworu.Opowiada o tytu³owym bohaterze,który zosta³ przedstawiony na tlewydarzeñ historycznych Szkocji.Zna treœæ utworu i okreœla cechy bohaterabajronicznego.Wskazuje na motyw wolnoœci, charakteryzujepostacie.Mówi o powieœci poetyckiej, poemaciedygresyjnym.Pisarze francuscyVictor Hugo“Nêdznicy”Opowiada o ¿yciu i twórczoœci V. Hugo.Zna treœæ utworu i jego problematykê,charakteryzuje bohaterów.Pisarze rosyjscyAleksander Puszkin“Eugeniusz Onegin”Opowiada treœæ poematu.Zna na pamiêæ fragmenty utworu.Poeci dekabryœciAleksander Bestu¿ewKonrad RylejewAleksander Gribojedow“M¹dremu bieda”Opowiada o twórczoœci poetów rosyjskich.Przedstawia g³ównego bohatera Czackiego,który reprezentuje dekabrystowskieidea³y wolnoœci i przeciwstawiasiê œrodowisku moskiewskiej szlachty.79

1 2Niko³aj Gogol“Rewizor”Zna treœæ utworu i jego problematykê.Opowiada treœæ poematu.Micha³ Lermontow„Demon”Recytuje fragmenty utworu.Pisarze ukraiñscyTaras Szewczenko„Dumka”, „Testament”Zna utwory na pamiêæ.Teoretyczne wiadomoœciGeneza i has³a epoki romantyzmu.Wa¿ne pojêcia dla danej epoki i ichznaczenie (irracjonalizm, profetyzm,mistycyzm, mesjanizm, historyzm,ludowoœæ, indywidualizm, orientalizm,frenezja).Znaczenie myœli filozoficznej i g³ównieuropejscy filozofowie.Pojêcie o psychologicznym romansie,wewnêtrznym monologu.Twórcy europejskiego romantyzmu iich utwory.Bohater werteryczny i bajroniczny.Kontekst opracowania tematuPrze³om romantyczny, apologia buntu,nowa wizja œwiata i cz³owieka.Konkretyzowanie w umyœle uczniawizerunku œwiata romantyków, uchwycenieg³ównych tendencji w literaturze,indywidualnych pomys³ów twórczych,syntezowanie wiedzy.80Mówi o treœci utworów, która wyros³az bogatych tradycji narodowegofolkloru.Prace twórcze1. Scharakteryzuj bohatera werterowskiegoi bajronicznego — porównaj.2. W co zw¹tpi³ Faust i czym jestmotyw faustowski?

Rozdzia³ IITwórcy polskiego romantyzmu1 21. Pocz¹tek epoki i wydarzenia historycznew Polsce.2. Adam MickiewiczFakty z biografii poety i ich wp³yw najego twórczoœæ.Wymienia utwory, które zapocz¹tkowa³yepokê romantyzmu w Polsce(K. Brodziñski „O klasycznoœci i romantycznoœci”,A. Mickiewicz „Balladyi romanse”).Opowiada o wydarzeniach historycznychw Polsce.Zna biografiê A. Mickiewicza.„Oda do m³odoœci”Umie na pamiêæ wiersz i zna jegoprzes³anie.Konstruuje d³u¿sz¹ wypowiedŸ wed-³ug planu.Dokonuje czêœciowej syntezy wiadomoœci.Formu³uje argumenty w sporze klasykówz romantykami o jêzyk literatury.„Ballady i romanse”“Romantycznoœæ”“Lilije”, ŒwiteŸ”Charakteryzuje Karusiê jako bohaterkêromantyczn¹.Wyjaœnia podwójny sens s³owa„widzê”.Przedstawia racje antagonistów.Redaguje wypowiedŸ interpretacyjn¹i porównawcz¹.Wymienia cechy gatunkowe ballady.81

1 2Analizuje wybrane ballady pod k¹temrealizmu i fantastyki, przejawówludowoœci, sposobów tworzenia nastroju,obrazu natury, typów bohaterówi ich prze¿yæ.“Dziady” cz. IIOkreœla relacje miêdzy œwiatem ¿ywychi umar³ych.Opisuje sceneriê i klimat spotkañ zduchami.Wyjaœnia sens przes³añ moralnych,komentuje ich aktualnoœæ.“Dziady” cz. IVOpisuje prze¿ycia bohatera.Nazywa ró¿norodne stany emocjonalneGustawa wobec ukochanej.Wykrywa podobieñstwa i ró¿nice wkreacji postaci z bohaterem bajronicznymi werterowskim.Wyszukuje nawi¹zania w ró¿nychtekstach kultury do modelu idealnejmi³oœci.“Dziady” cz. IIIDokonuje ukierunkowanego przegl¹dudramatu.Opisuje sytuacjê i portret psychologicznybohatera.Wyjaœnia sens snu i przemiany bohatera.Bada kontekst biograficzny i historycznyutworu.82

1 2Odczytuje sceny dos³owne i metaforyczne.Odnajduje nawi¹zania do Biblii iwyjaœnia ich funkcjê.Wskazuje na synkretyzm gatunkowyw scenie I.Analizuje monolog liryczny.Dostrzega jêzykowy wyraz zmiennychemocji Konrada.Korzysta z ró¿nych Ÿróde³ w celuobjaœnienia symboliki, liczb, niedomówieñ.Wyjaœnia pojêcie mesjanizmu.Rozwija martyrologiczn¹ koncepcjêhistorii Polski.Przypomina znaczenie terminów:profetyzm, mesjanizm, stylizacjabiblijna.Formu³uje s¹dy poparte cytatami.Tworzy wypowiedŸ argumentacyjn¹inspirowan¹ s³owami Wysockiego.Przywo³uje poznane utwory prezentuj¹cedwa oblicza polskiego spo-³eczeñstwa.Dokonuje eksplikacji tekstu „SenSenatora” dostrzegaj¹c elementy groteski.83

1 2Analizuje mechanizm w³adzy metod¹mataplanu.Samodzielnie interpretuje „Ustêp”rozwijaj¹c temat: cz³owiek pod w³adz¹despotyzmu.„Sonety krymskie”„Stepy akermañskie”„Burza”„Bakczysaraj”„Czatyrdach”Zna jeden sonet na pamiêæ.Opisuje krajobrazy uwiecznione wwierszach.Przeprowadza funkcjonaln¹ analizêœrodków artystycznych.Dokonuje syntezy pod k¹tem kreacjipodmiotu lirycznego i bohatera.Samodzielnie interpretuje sonet.Zna cechy gatunkowe sonetu.Analizuje œrodki wyrazu w utworzeliterackim i dziele plastycznym.Zna pojêcia: sonet, hiperbolizacja,personifikacja, orientalizm.„Konrad Wallenrod”Wskazuje na dramatyzm losów postaci,tragizm ¿yciowych wyborów, konfliktracji w sumieniu bohatera.Podkreœla rolê Halbana w misji Konrada.Wykrywa funkcjê motta, ballady.Przedstawia etapy biografii bohatera,przyczyny i przejawy przemianywewnêtrznej.84

1 2„Pan Tadeusz”Wykrywa symbolicznoœæ, umownoœæbiografii.Przedstawia swoiste nietypowe cechySoplicy jako bohatera romantycznego.Zna pojêcie eksplacji i metamorfozy.Analizuje scenê œmierci, dostrzegaj¹csakralizacjê i hiperbolizacjê.Samodzielnie interpretuje fragmenttekstu, np. wybrany opis natury.Dostrzega zwi¹zek miêdzy problematyk¹tekstu a sytuacj¹ historyczn¹Polski.Dyskutuje na temat makiawelizmu w¿yciu politycznym Polaków w ró¿-nych czasach historycznych.Formu³uje tematy i problemy doomówienia (geneza w œwietle inwokacji,epilogu; wspó³czesnoœæ iprzesz³oœæ; realizm i idealizacja;tradycja narodowa podstaw¹ bytu;idealizuj¹cy portret szlachty; obrazynatury wzmocnieniem arkadyjskiejwizji œwiata; optymistyczna wersjahistorii).Przygotowuje prezentacjê zagadnieñ.Syntezuje wiedzê.Prezentuje w³asne prze¿ycia wynikaj¹cez kontaktów ze sztuk¹.Korzysta z literatury Ÿród³owej, samodzielniewyszukuje informacji.85

Liryki lozañskie„Nad wod¹ wielk¹ i czyst¹”„Pola³y siê ³zy”1 2„Ksiêgi narodu polskiego i pielgrzymstwapolskiego”(proza biblijna)Interpretuje obraz natury w utworzejako mataforê ¿ycia i pracy.Analizuje formê wiersza , eliptycznoœæ,kunsztownoœæ.Wypowiada siê na temat refleksji nad¿yciem i losem, miejsca cz³owieka wœwiecie, stanu ducha, wiersza-p³aczu iautobiografizmu liryków.Opowiada o stylizacji biblijnej wutworze i mesjanizmie.Praca twórcza1. Moda romantyczna jako przejawmanifestowania indywidualnoœci.2. Podwójny wymiar podró¿y: wycieczkaprzez egzotyczne tereny,zg³êbianie obszarów psychiki podró¿nika(na podstawie „Sonetów krymskich”.Juliusz S³owackiLiryka„Testament mój”„Roz³¹czenie”„Rzym”„Anio³ ognisty”Zna biografiê poety.Nazywa w³aœciwoœci liryki S³owackiego;nowe sposoby budowania i funkcjonalnoœcipejza¿y.Mówi o atmosferze smutku i osamotnieniabohatera wierszy genezyjskich;wykreowaniu nowego typubohatera (profety, wieszcza), rozdartegomiêdzy œwiatem ducha i materii.Analizuje i interpretuje tekst, dostrzegaj¹cpatos, liryzm, œrodki stylistycznes³u¿¹ce funkcji retorycznej.86

1 2„Podró¿ do Ziemi Œwiêtej”(fragment Pieœni I )„Wyjazd do Neapolu”(fragment Pieœni VIII)„Grób Agamemnona”„Hymn” („Smutno mi, Bo¿e”)Wynotowuje w kalendarium utworyJ. S³owackiego powsta³e w efekciepodró¿y na Wschód.Interpretuje eliptyczne metafory, wyjaœnianawi¹zania do mitologii i kulturystaro¿ytnej.Odczytuje znaki symboliczne i aluzjehistoryczne.Wyjaœnia powi¹zania utworu z histori¹Polski.Wypisuje cytaty dotycz¹ce Polski dawneji wspó³czesnej oraz Polskiprzysz³ej.Opisuje charakter twórczoœci J. S³owackiegona podstawie autorefleksjipoety.Wykrywa stosunek romantyka doHomera (podziw, kompleks).Formu³uje refleksje osobiste i uniwersalnena podstawie „Hymnu”.„Kordian”Zna treœæ utworu.Redaguje notatkê w dowolnej formiena podstawie aktu I.Samodzielnie analizuje monolog lirycznysceny I.Wyjaœnia metaforyczne okreœlenia.Dokonuje eksplikacji tekstu.Porównuje tekst literacki i obraz.87

1 2Nadaje tytu³ obrazowi cytatem z monologu,uzasadnia wybór.„Oda do wolnoœci”Bada zwi¹zek utworu literackiego zhistori¹ Polski.Wykrywa elementy tradycjiliterackiej.Wskazuje wyk³adniki funkcji impresywnej.Streszcza akt III dramatu.Ocenia bohatera.Redaguje wypowiedŸ: DrogaKordiana do samopoznania.Interpretuje wybran¹ scenê np. Kordianprzed sypialni¹ cara lub w szpitaluwariatów.Rzeczowo uczestniczy w dyskusji:Kordian — bohater?, szaleniec?, efekciarz?„Beniowski”Wyró¿nia dwa ci¹gi tematyczne wutworze: epicki, opowiadaj¹cy o przygodachtytu³owego bohatera i dygresyjny,maj¹cy charakter aluzji idygresji na ró¿ne tematy.Okreœla gatunkowe w³aœciwoœci poematudygresyjnego.Wie, co to jest ironia autorska, jejistota, typy, funkcja.Mówi o ariostyzmie utworu.88

1 2Opowiada o sposobach kreowaniag³ównego bohatera; stosunku autora doŸróde³ historycznych.Wyszukuje fragmenty utworu mówi¹ceo odmiennoœci J. S³owackiego ijego nowym programie poetyckim(odmiennym od Mickiewiczowskiego).Praca twórcza1. Dokonaj oceny Kordiana w aspekciemoralnym, psychicznym i politycznym.2. Udowodnij, ¿e „Beniowski” jestpoematem dygresyjnym.Zygmunt Krasiñski„Nie – Boska komedia”Zna biografiê Zygmunta Krasiñskiego.Opowiada treœæ utworu, wie, ¿e sk³adasiê z dwóch czêœci:I — dramat rodzinny, II — dramatspo³eczny.Formu³uje argumenty i kontrargumentyna podstawie tekstu.Opisuje obóz rewolucjonistów w konwencjireporta¿u.Pos³uguje siê frazeologizmami: dantejskiesceny, okopy œw. Trójcy,Stawia hipotezy interpretacyjne dotycz¹cetytu³u, ostatniej sceny.Prezentuje w³asne opinie na tematweryfikacji koncepcji dziejów Z. Krasiñskiegoprzez historiê XX wieku.89

1 2„Psalm wiary”Analizuje i interpretuje fragment„Psalmu wiary”.Porównuje myœl historiozoficzn¹ w„Psalmie wiary” i „Nie – Boskiejkomedii”.Aleksander Fredro„Œluby panieñskie, czyli magnetyzmserca”Porównuje kreacje postaci.Wskazuje charakterystyczne cechymi³oœci sentymentalnej, romantyczneji fredrowskiej w formie monologów lubdialogów o fikcyjnych imionach.T³umaczy pojêcia: komedia charakterów,intryga, komizm, magnetyzmserc (mesmeryzm).Charakteryzuje bohaterów i ocenia ich.Cyprian Kamil NorwidLiryka„Coœ ty Atenom zrobi³ Sokratesie”Zna biografiê poety.Analizuje kompozycjê utworu w kontekœcietreœci.Formu³uje hipotezy dotycz¹ce interpretacjiprzemilczenia i je weryfikuje.Popiera tezê C. Norwida w³asnymiargumentami.„Fortepian Szopena”Bada na podstawie Ÿróde³ kontekstbiograficzny utworu.Parafrazuje fragment tekstu (zwrotka 1–6).Wskazuje na nawi¹zanie do antykugreckiego, biblijnego, kultury narodowej.90

1 2„W Weronie”S³ucha wyk³adu interpretacyjnego znotowaniem (zwrotka 7).Dowodzi reporta¿owego charakterufragmentu — obrazowanie, jêzyk(zwrotki 8–9).Przypomina terminy: anafora, pytanieretoryczne, profetyzm, parabola, aluzjaliteracka.Samodzielnie interpretuje wiersz.Okreœla funkcjê nawi¹zañ do tradycjiszekspirowskiej.Wskazuje cechy poetyki C. K. Norwida.„Bema pamiêci ¿a³obny rapsod”Wypowiada siê o utworze jako o arcydzie³upoezji, olœniewaj¹cym bogactwemzwi¹zków obrazowo-nastrojowych,lapidarnoœci¹ i celnoœci¹ s³owa.Opowiada treœæ utworu zwracaj¹cuwagê na archaizacjê pogrzebu i jejsens oraz na g³ówn¹ postaæ bêd¹c¹symbolem rycerskiego bohaterstwa.Ukraiñska szko³a poetówJózef Bogdan Zaleski„Dumka Mazepy”Seweryn Goszczyñski„Zamek kaniowski”Wyszukuje w utworze fragmentówprzedstawiaj¹cych ukraiñski folklor ipejza¿ oraz motywy zaczerpniête zhistorii Kozaków.Zna treœæ powieœci poetyckiej stworzonejna motywach z powstania luduukraiñskiego w 1768 r. (tzw. koliszczyzny).Mówi o literaturze wybitnie ludowej,jej duchowoœci.91

1 2Antoni Malczewski„Maria”Opowiada o motywie Kozaka jakowolnego syna stepów.Okreœla step ukraiñski jako ksiêgêhistorii oraz cmentarzysko, na którymnieustannie odradza siê cz³owiek inatura.Romantyczni poeci krajowiWincenty Pol„Pieœñ o ziemi naszej”W³adys³aw Syrokomla(Ludwik Kondratowicz)„Lalka”(gawêda dziecinna)Mówi o nastroju w utworze i atmosferzebezbrze¿nego smutku i rozpaczy.Zna utwór na pamiêæ.Wyró¿nia w wierszu jego melodyjnoœæ,ukazuje patriotyzm i przywi¹zanie doojczyzny.Opowiada treœæ wiersza.Przedstawia problematykê utworu orazanalizuje jêzyk utworu.Obrazuje epizody z ¿ycia ludu wiejskiego.Teofil Lenartowicz„Z³oty kubek”Podkreœla znaczenie liryki wiejskiej.Analizuje treœæ wiersza, wyszukujemotywy pieœni ludowej.Powieœciopisarze okresu romantyzmuJózef Ignacy Kraszewski„Ulana”Zna biografiê J.I. Kraszewskiego iwymienia nazwiska innych powieœciopisarzyokresu romantyzmu.Opowiada treœæ utworu, analizuje j¹pod wzglêdem poruszanego problemuw utworze.92

1 2Charakteryzuje bohaterów i ichocenia.Wiadomoœci teoretyczneHistoryczne Ÿród³a romantyzmu.Nowi bohaterowie i nowy model obywatelskiejpostawy.Za³o¿enia filozoficzne romantyzmu wPolsce.G³ówne tematy i motywy twórczoœciromantyków.Gatunki literackie wprowadzone przezpisarzy romantycznych.Kreacja poezji, poety w polskiej literaturzeromantycznej.Dramat romantycznyKontekst opracowania tematuPrzybli¿enie literackiej epoki romantyzmu;œwiatopogl¹du, postawy idziedzictwa romantycznego.Omówienie utworów klasyków, któreodkry³y prawdy o cz³owieku i œwieciena tyle uniwersalne, ¿e przystaj¹ onedo ka¿dego niemal wspó³czesnegoœwiatopogl¹du.Prace twórcze1. Jak widziano w romantyzmie rolêpoezji i poety?2. Dobro i z³o w III cz. „Dziadów”Adama Mickiewicza.3. „A kiedy trzeba, na œmieræ id¹ pokolei, jak kamienie na szaniec”.(J. S³owacki „Testament mój”).Romantyczna wizja ofiary.POZYTYWIZMRozdzia³ IIINowy œwiatopogl¹d filozoficzny ispo³ecznyWiek pary i elektrycznoœci — wynalazkijako przejaw zmian cywilizacyjnych.Charakteryzuje przemiany cywilizacyjnei spo³eczne, wykorzystujewiadomoœci z historii.93

1 2Rozwój nauk filozoficznych i spo-³ecznych.Filozofia pozytywna A. Comte´a.Sk³adniki nowego œwiatopogl¹du.Prze³om antyromantyczny.Aktywnie s³ucha wyk³adu.Analizuje definicje nowych kierunkówi teorii.Porównuje œwiatopogl¹d romantycznyi pozytywistyczny, tworz¹cpary cech przeciwstawnych.Okreœla pojêcia: scjentyzm, ewolucjonizm,organicyzm, agnostycyzm,utylitaryzm, empiryzm.Wiadomoœci teoretycznePoznaje myœli filozoficzne pozytywistóweuropejskich, wymieniawynalazki i mówi o zmianach cywilizacyjnych,porównuje i zestawia europejskiromantyzm z pozytywizmem.Zapoznaje siê z nowymi pojêciami:scjentyzm, ewolucjonizm, organicyzm,agnostycyzm, utylitaryzm, empiryzm.Kontekst opracowania tematuCo by³o powodem narodzenia siênowej epoki i jej nowe pr¹dy filozoficzneoraz warunki spo³eczne.Rozdzia³ IVŒwiatowa literatura pozytywizmuHonoriusz Balzak„Ojciec Goriot”Zna biografiê pisarza.Funkcja opisu pensjonatu, regu³y ¿yciamikrospo³ecznoœci, charakterystykabohaterów. Studium osobowoœci. Dramatojca. Goriot sprawc¹ i ofiar¹ swychczynów.Kariera Rastignaca, ewolucjawewnêtrzna postaci.94Analizuje opis pensjonatu i jegomieszkañców.Charakteryzuje bohaterów.Objaœnia uniwersalnoœæ postaci i ichlosów.

Wartoœci etyczne i moralne a kult pieni¹dzai awansu spo³ecznego.Obraz Pary¿a jako miasta bogactw,pokus, rozwi¹z³oœci.Miejsce utworu w cyklu „Komedialudzka”.Fryderyk Stendhal„Czerwone i czarne”Powieœæ psychologiczna; wewnêtrznawalka bohatera i jego przeobra¿enia.Kobiece obrazy w powieœci.Osobliwoœci poetyki i stylu utworu.Antoni Czechow„Po powrocie z teatru”1 2Paradoksy mi³oœci; namiêtnoœæ ipowœci¹gliwoœæ, bliskoœæ i dystans.Idealizacja mi³oœci.Analizuje sytuacjê miêdzy ojcem icórkami w kategoriach walki miêdzydobrem i z³em, m³odoœci¹ i staroœci¹.Dyskutuje na temat ró¿nych aspektówkariery w XIX wieku i dziœ.Samodzielnie rozwija pisemne zagadnienie:Iluzja i deziluzja w ¿yciu bohaterówH. Balzaka.Analizuje narracjê w fragmencie opisowym.Objaœnia symbolikê kolorów umieszczon¹w tytule.Wyszukuje g³ówny w¹tek utworu icharakteryzuje bohatera.Ocenia postêpowanie bohatera, jego¿yciowe motto.Komentuje i opowiada treœæ utworu.Uk³ada plan wydarzeñ, wed³ug któregopisze streszczenie.Opowiada o studium pisarza naduniwersaln¹ natur¹ i psychik¹ m³odegocz³owieka.Fiodor Dostojewski„Zbrodnia i kara”Geneza powieœci w œwietle biografii F.Dostojewskiego.Przyczyny zabicia lichwiarki i skutkidla sprawcy.Komentuje wiarygodnoœæ przemianybohatera.Wyjaœnia cechy powieœci psychologicznej.95

1 2„Zbrodnia” i „kara” w powieœci.Konflikt racji postaw miêdzy Raskolnikowemi Soni¹.Rola kobiet w ¿yciu bohatera.Schemat powieœci kryminalno-sensacyjneja problematyka psychologiczna.Z³o w cz³owieku — czêœæ osobowoœciczy choroba duszy.Z³o w œwiecie.Dramatyczna wizja cz³owieka jakoistoty miêdzy dobrem i z³em. Polifonizmpowieœci.Wykrywa zwi¹zki teorii Raskolnikowaz filozofi¹ F.W. Nietzschego.Pracuje z tekstem w celu sformu³owaniaracji bohatera.Analizuje metaforyczny sens tytu³u.Przeprowadza wywiad z psychologiemlub etykiem na temat osobowoœciRaskolnikowa.Wyjaœnia racjonalistyczne Ÿród³a z³a.Opisuje „piekieln¹” przestrzeñ Petersburga.Wykrywa ideê powieœci.Odnajduje dyskusje miêdzy racjami wdialogach bohaterów i monologach.Dokonuje przegl¹du i komentarzydotycz¹cych powieœci i ocenia ichtrafnoœæ.Gustaw Flaubert„Pani Bovary”Edukacja sentymentalna Emmy.Poezja marzeñ a proza ¿ycia.Okreœla kompozycjê powieœci, w którejzdarzenia, fakty, wypowiedzi stanowi¹same w sobie komentarz.Charakteryzuje g³ówn¹ bohaterkê powieœciEmmê Bovary.Wie, co oznacza termin bovaryzm.Okreœla stosunek pisarza do stworzonejprzez siebie postaci.96

Lew To³stojAnna Karenina””(fragmenty)Mi³oœæ niszcz¹ca.Szczêœcie — spe³nienie pragnieñ?Wyobra¿enia a rzeczywistoœæ wzwi¹zku Anny z Wroñskim.Emil Zola„Germinal”(fragmenty)1 2Cechy naturalizmu jako pr¹du literackiego.Europejskie wzory naturalizmu G. Flauberta,E. Zola.Charakterystyka œrodowiska proletariackiegoi bur¿uazji.Strajk jako symboliczna wizja lepszejprzysz³oœci, któr¹ trzeba stworzyæ drog¹rewolucji proletariackiej.Wiadomoœci teoretycznePojêcie realizmu pisarzy epoki pozytywizmu.Twórcy nowoczesnej powieœci realistycznejw zachodniej Europie.Realizm w prozie rosyjskiej.Naturalizm w twórczoœci E. Zoli.Pojêcia: bowaryzm, bohater realistyczny,realizm szczegó³u, scjentyzm,utylitaryzm, praktycyzm.Charakteryzuje g³ówn¹ bohaterkêAnnê.Formu³uje hipotezy, dlaczego mi³oœæniszcz¹ca jest czêstym ujêciem tegouczucia.Ukazuje wewnêtrzn¹ walkê Anny —koniecznoœæ wyboru miêdzy byciemmatk¹ a kochank¹, macierzyñstwem akobiecoœci¹ (swoje wypowiedzi popierafragmentami utworu).Wymienia wyznaczniki pr¹du naturalistycznego.Rozpoznaje elementy naturalizmu wczytanym tekœcie.T³umaczy tytu³ utworu.Wyró¿nia w¹tki powieœci.Charakteryzuje Stefana Lautiera iocenia jego postêpowanie.Praca twórcza1. Uzasadnij, co to jest bowaryzm ijakiej powieœci zawdziêczamy tentermin?2. Oceniê postêpowanie g³ównegobohatera „Zbrodni i kary”.3. Mój stosunek do tytu³owej bohaterkiAnny Kareniny — oceniê jej postêpek...97

1 2Topos mi³oœci ojcowskiej w literaturzerealizmu.Kontekst opracowania tematuPrzybli¿enie wielkich osobowoœciProzy realistycznej. Najwa¿niejszePowieœci europejskiego realizmu i ichznaczenie w powszechnej literaturze.Rozdzia³ VWartoœci i postawy w programiepolskiego pozytywizmuWarunki kszta³towania siê programupolskiego pozytywizmu — rola Szko³yG³ównej.M³odzi pozytywiœci. Has³a programowe.Wzorce osobowe w polskiejrzeczywistoœci popowstaniowej.PublicystykaBoles³aw Prus„Szkic programu w warunkachobecnego rozwoju spo³eczeñstwa”Aktywnie s³ucha wyk³adu.Pracuje z podrêcznikiem.Odnajduje postawy i wartoœci pozytywistyczneu bohaterów lektur z poprzednichklas.Okreœla pojêcia: praca u podstaw, pracaorganiczna, tolerancja, liberalizm,demokratyzm, emancypacja.Interpretuje has³o pracy organicznej,odwo³uj¹c siê do przyk³adu z artyku³u.Zabiera g³os w dyskusji na temat aktualnoœcipostulatu.Aleksander Œwiêtochowski„My i wy”Formu³uje argumenty i kontrargumentystron sporu.Spo³eczeñstwo jako organizm —egzemplikacja has³a pracy organicznej.Pomyœlnoœæ jednostki, harmonia dzia-³añ, u¿ytecznoœæ — warunki rozwojuspo³ecznego.Pozytywiœci a romantycy. Atak „m³odych”,zarzuty „starych” wobec pozytywistówi ich odpowiedŸ.Polemizuje z tezami A. Œwiêtochowskiegolub je potwierdza.98

Konfrontacja konfliktu ze sporemromantyków z klasykami.Program literacki polskiego pozytywizmuRola prasy1 2Nowe gatunki: felieton, kronika, list zpodró¿y.Jêzyk ezopowy. Postulat spo³eczneju¿ytecznoœci, zwrot ku prozie.Przedstawia wiadomoœci o felietonachB. Prusa lub listach z podró¿yH. Sienkiewicza na podstawie samodzielnejlektury.Notuje w ró¿nych formach.Okreœla swoje stanowisko wobecobowi¹zków artysty i jego dzie³a.P. Chmielowski„Utylitaryzm w literaturze”F. Krupiñski„Romantyzm i jego skutki”Zabiera g³os w dyskusji (za lubprzeciw) na temat sztuki spo³ecznieu¿ytecznej.Analizuje wp³yw mesjanizmu naœwiadomoœæ Polaków dawniej i dziœ.U¿ytecznoœæ literatów. Tendencja wliteraturze.Krytyka poezji romantycznej, powrótargumentacji racjonalistycznej.Odrzucenie mesjanistycznej ocenyprzesz³oœci narodowej.Nowe gatunki — felietonB. Prus„Bez tytu³u”(fragment kroniki)Przypomina pojêcia: felieton,kronika.W. Pisarska„Zanim zaczniesz pisaæ”Felietonistyka B. Prusa.Kpina z cech narodowych — malkontenctwa,zawiœci.99

1 2Formy pracy dziennikarskiej. Odró¿-nienie faktów od opinii.Felietony uczniów na temat postaw,cech m³odego pokolenia.Ocena prac.Wartoœci teoretyczneZnaczenie publicystyki w formowaniunowych postaw pozytywistycznych.Porównywanie i zestawienie dwóchepok romantyzmu i pozytywizmu.Felieton, reporta¿, rola prasy w szerzeniuhase³ nowej epoki.Kontekst opracowania tematuRozwój polskiej publicystyki w epocepozytywizmu; jej ró¿norodnoœæ tematykii form nowoczesnego reporta¿u ifelietonu.Charakteryzuje postawy bohaterówfelietonu.Analizuje tematykê, styl, jêzyk.Wykrywa cechy felietonu.Redaguje felieton.Rozdzia³ VINowela pozytywistycznaNowela w³aœciwa, nowela-opowiadanie.Tematyka nowel: niedola dzieckawiejskiego i biedoty miejskiej, potrzebascjentyzmu, pracy u podstaw, nierównoœæspo³eczna, problem ¿ydowski.Portrety bohaterów — kontrast, idealizacja.Heroizm powstañców, apoteozaczynu. Wizja przysz³oœci. Interpretacjatytu³u.Eliza Orzeszkowa„Gloria victis”Uniwersalnoœæ przes³añ.Osi¹gniêcia w zakresie konstrukcjinarracji.100Przypomina treœæ nowel poznanych wpoprzednich klasach.Charakteryzuje bohatera wcielaj¹c siêw jego rolê.Objaœnia funkcjê dialogu (histori¹) awiatrem (natur¹).Odczytuje intencje autorki.

1 2Wskazuje wyró¿niki stylu i jêzyka(patos, emocjonalnoœæ, liryzm, nastrojowoœæ,poetyckoœæ).Analizuje sposób budowania portretuliterackiego.Maria Konopnicka„Mendel Gdañski”Porównuje umys³owoœæ i mentalnoœæMendla i zegarmistrza.Tematyka ¿ydowska w literaturze.Psychologiczny portret Mendla.Stosunek Polaków do ¯ydów. Ideautworu.Odnajduje elementy jêzyka ezopowegow opisie powstania.Wykrywa zwi¹zek noweli z programempozytywistycznym.Objaœnia pojêcia: peryfraza, ksenofobia,aluzja, jêzyk ezopowy.Charakteryzuje bohaterów w œwietlewypowiedzi.„Mi³osierdzie gminy”Wykrywa elementy stylizacji.Chwalebne cele a rzeczywiste celedzia³añ mieszkañców.Teoria w mowie radcy a praktyka licytacji.Tragizm losu g³ównego bohatera.Funkcja stylizacji Kunzla na Chrystusa.Samodzielnie interpretuje fina³ i tytu³.Stawia hipotezê dotycz¹c¹ miejscaakcji.Uczestniczy w dyskusji: Czy k³amstwomo¿e byæ wartoœci¹?Boles³aw Prus„Kamizelka”Broni swego stanowiska, rzeczowoargumentuje.Obraz uczucia ma³¿onków — k³amstwow imiê mi³oœci, oszukiwanie chorego.Pesymistyczny obraz œwiata i nadziejaw finale noweli.Przywo³uje inne znane nowele zbudowanewed³ug „teorii soko³a”.101

1 2Klasyczna konstrukcja noweli — „teoriasoko³a”.Henryk Sienkiewicz„Szkice wêglem”Streszcza g³ówny w¹tek.Interpretuje losy postaci w kontekœciehistorycznym utworu.Tragiczne losy rodziny.Negatywne zjawiska w ¿yciu spo-³ecznym.Pesymizm, czarny obraz rzeczywistoœci.Indywidualizacja postaci. Tragizm ikomizm.Odmiana opowiadania: luŸna kompozycja,dygresja i epizody.Wiadomoœci teoretyczneNowela w³aœciwa, nowela-opowiadanie.Problem bohatera z ludu.Pojêcia: ksenofobia, aluzja, jêzykezopowy.Stylizacja, jêzyk i kompozycja noweli.Kontekst opracowania tematuOsi¹gniêcia nowelistyki pozytywistycznej.Wykrywa ró¿ne sposoby indywidualizacjipostaci, elementy karykatury.Prace twórcze1. W jaki sposób pisarze pozytywistyczniwo³aj¹ o walkê z nêdz¹ i nieszczêœciem?2. Problem ¿ydowski i równouprawnieniemniejszoœci narodowej.Rozdzia³ VIIPozytywizm — epoka powieœciEliza Orzeszkowa„Nad Niemnem”Wykrywa zwi¹zki miêdzy powieœci¹E. Orzeszkowej a epopej¹ A. Mickiewicza.Dwa plany czasowe. Dwór i zaœcianek.Praca miernikiem wartoœci cz³owieka.Nauka przesz³oœci — funkcja dwóchmogi³.Konflikty rodzinne (m¹¿ — ¿ona,rodzice — dzieci).102Komentuje anachronizm wizji œwiata.Analizuje opisy dwóch mogi³ (symbolika,rola natury).

Realizm powieœci.Ocena romantycznej przesz³oœci:oœmieszenie schematów postaw (Emilia,Zygmunt), idealizacja powstania1963 roku. Pozytywna i spo³eczna rolamezaliansu.Pog³êbienie demokratyzmu i kulturypracy jako Ÿród³a zdobyczy cywilizacji.Powieœæ a film.Henryk Sienkiewicz„Potop”1 2Geneza i tendencja utworu.Postawa ró¿nych warstw spo-³eczeñstwa wobec najazdu szwedzkiegoa uk³ad zdarzeñ. Ocena przyczynklêski Rzeczypospolitej.Rekonstrukcja historii czy optymistycznynarodowy mit?Ocena sarmatyzmu.Sposoby kreowania bohaterów.Andrzej Kmicic jako wzór osobowyPolaka. Onufry Zag³oba jako syntezacech polskiej szlachty.Wp³ywy schematów literackich nakszta³t postaci.Pracuje z tekstem, wykrywaj¹c racjebohaterów i analizuj¹c ich jêzykoweportrety.Rozpoznaje sposoby mówienia o powstaniu(przemilczenia, aluzje, peryfrazy).Wykrywa tezy autorki, dowodzi jeodwo³uj¹c siê do tekstu.Wyra¿a swoj¹ opiniê o adaptacji filmowej.Wyjaœnia sens koñcowej wypowiedziZag³oby w kontekœcie tendencji „Trylogii”.Pracuje z tekstem w grupach w celuscharakteryzowania bohatera zbiorowego.Korzysta z literatury fachowej badaj¹cSienkiewiczowsk¹ wizjê historii.Wskazuje pozytywne i negatywneaspekty sarmatyzmu.Porównuje postacie Kmicica, Soplicy,wskazuj¹c cechy wspólne i ró¿ne.Wykrywa elementy baœniowe, homeryckie,romansowe, z eposu rycerskiegow konstrukcji postaci.Wyszukuje porównania homeryckie iinne œrodki artystyczne.103

1 2Filmowe wersje powieœci historycznychHenryka Sienkiewicza„Ogniem i mieczem”W re¿. J. Hoffmana„Quo vadis”W re¿. J. KawalerowiczaWyra¿a swój s¹d na temat filmów.Pos³uguje siê pojêciami dotycz¹cymifilmu.Dostrzega korespondencjê sztuk.Ocena adaptacji filmowych (udana —nieudana).Problemy zwi¹zane z adaptacj¹ powieœcihistorycznych.Podobieñstwa literackiej, malarskiej ifilmowej wizji.Boles³aw Prus„Faraon”Akcja powieœci w staro¿ytnym Egipcie.Powieœæ historiozoficzno — polityczna.Uniwersalne wartoœci ³¹cz¹cedawne cywilizacje ze wspó³czesn¹.Opowiada o problematyce utworupodejmuj¹cej temat psychologii w³adzyi rz¹dzenia.Œledzi przebieg zdarzeñ, który dowodzi,¿e postêp w dziejach dokonujesiê mimo klêsk jednostek.Charakteryzuje Ramzesa XIIIFormu³uje problemy do omówienia.Boles³aw Prus„Lalka”Uczestniczy w dyskusji, argumentujes¹dy cytatami.Opinie uczniów o powieœci.Tematy i problemy w utworze.Portret Izabeli: cechy indywidualne itypowe dla arystokratki.Portret Wokulskiego: biografia, analizaz³o¿onej osobowoœci, rola mi³oœci,blaski i cienie kariery.Trzy pokolenia idealistów. Obraz œrodowiskspo³ecznych, ich reprezentanci.Cechy powieœci realistycznej.104Indywidualnie pracuje z tekstem (fragmenty).Pracuje w grupie, charakteryzuje wskazan¹postaæ.Syntezuje wiadomoœci w celu zrekonstruowaniawizerunku grupy spo-³ecznej.Interpretuje zakoñczenia powieœci.

1 2Rzecki jako humorysta, gawêdziarz,krytyczny obserwator, filozof.Ocena postaci. Wizerunek ¯ydów wpowieœci.Wiadomoœci teoretyczneNaturalizm w powieœci polskiej.Powieœæ historyczna.Poetyka powieœci realistycznej.Pojêcia: retrospekcja, iluzja, deziluzja,narrator: subiektywny, auktorialny,personalny, ksenofobia.Stylistyka wybranych fragmentówlektur (naœladownictwo mowy potocznej,elementy prowincjalne,gwarowe).Kontekst opracowania tematuNowelistyka i proza realistyczna jakodominuj¹ce gatunki w pozytywiŸmie.Ukazanie w nowelach obrazu œrodowiskawiejskiego i miejskiego.Œwiatopogl¹d twórców powieœci —powieœæ powinna pouczaæ, przedstawionyw powieœci œwiat jest efektemuwa¿nej obserwacji i analizy rzeczywistoœci.Formu³uje pytania, na które B. Pruspróbowa³ odpowiedzieæ.Przygotowuje i przeprowadza konkursklasowy: „I kto to mówi?”.Okreœla pojêcia: fabu³a, akcja, retrospekcja,iluzja, deziluzja, narratorsubiektywny, narrator auktorialny,narrator personalny.Prace twórcze1. Na przyk³adzie jednej wybranejpierwszoplanowej postaci w „Lalce”B. Prusa omów sposoby charakteryzowaniabohatera w powieœci realistycznej.2. Udowodnij, ¿e E. Orzeszkowa w„Nad Niemnem” portretuje ró¿ne charakteryludzi w ró¿nym wieku, ró¿negopochodzenia i stanu maj¹tkowego.3. Dlaczego powieœci H. Sienkiewiczasta³y siê czytelniczym bestselerem?(Przeanalizuj „Potop”).Rozdzia³ VIIIPoezja czasów niepoetyckichAdam Asnyk„Sonet XIII”Formu³uje tezy w formie równowa¿-ników zdañ bogatych treœciowo.105

1 2„Do m³odych”„Ach jak mi smutno”Wskazuje cechy poetyki, zw³aszczadyskursywnoœæ, kolokwialnoœæ.Wiecznie ¿ywa przesz³oœæ.Inspiruj¹ca rola tradycji.Rola wybitnych jednostek.Dorobek narodowy — wysi³ek wielupokoleñ.Pogl¹dy, wzory i postawy pozytywistycznew poezji.Stosunek do romantyzmu.Wzglêdnoœæ wszelkiej idei, przemijaniejako nieodwracalny proces.„Prawdziwa m¹droœæ” w dobie zmierzchuidealizmu.Mi³oœæ jako uczucie destrukcyjne, niszcz¹ce.Klêska mi³osna na wymiarogromnej katastrofy, jest przyczyn¹utraty marzeñ, powoduje uczuciesmutku.Maria Konopnicka„W Weronie”„Kubek”Nawi¹zanie do tradycji romantycznej.Temat szekspirowski.Przyk³ad liryki intymnej.Historia kubka, który ma magiczn¹moc.Wiadomoœci teoretycznePoezja pozytywistyczna i postromantyczna.106Samodzielnie analizuje wiersz.Redaguje wypowiedŸ interpretacyjn¹ iporównawcz¹ („Do m³odych” a „Odado m³odoœci” ).Wyszukuje fragmenty, które mówi¹ onastrojach dekadenckich.Okreœla wydŸwiêk wiersza i popieraswoj¹ wypowiedŸ cytatami z utworu.Utwór „Do m³odych” zna na pamiêæ.Przypomina poznane utwory lirycznepoetki.Porównuje dwa ujêcia legendy mi³oœciRomea i Julii.Wyszukuje ró¿ne teksty kultury inspirowanehistori¹ kochanków.Opowiada treœæ wiersza o nieszczêœliwejmi³oœci.Okreœla funkcjê zwyczajnego przedmiotu,który przypomina najpiêkniejszechwile ¿ycia dwojga kiedyœ kochaj¹cychsiê ludzi.

1 2Asnyk — poeta programowy — apeldo nadchodz¹cych pokoleñ, pesymistycznakonstatacja.Nurty w poezji Marii Konopnickiej:bunt, ludowoœæ, kunszt.Kontekst opracowania tematuLiryka jako wzór poezji prostej i komunikatywnej,dociera do nowego odbiorcyi zarazem utrzymuje ci¹g³oœætradycji romantycznej.A. Asnyk i M. Konopnicka pozostaj¹pod wp³ywem dziedzictwa romantycznego,bior¹c zeñ przede wszystkimte pierwiastki, które nie by³y w sprzecznoœciz kultem pracy oraz ideami postêpuspo³ecznego.Nurt refleksyjno-filozoficzny w poezji.Praca twórcza1. Stosuj¹c kryteria historyczne i estetycznespróbuj opisaæ poezjê powstaj¹c¹w okresie Pozytywizmu.2. Cz³owiek w poezji Adama Asnyka.Do opanowania materia³u — 61 godzina.Na lekcje rozwoju twórczej dzia³alnoœci i rozwoju mowy — 5 godzin.Rezerwowe lekcje — 4 godziny.LITERATURA DLA OPANOWANIA PAMIÊCIOWEGOTaras Szewczenko — „Dumka”, „Testament”Aleksander Puszkin — „Eugeniusz Onegin” (fragment)Johann Wolfgang Goethe — „Król Olszyn” (fragment)Adam Mickiewicz — „Oda do m³odoœci” ( jeden sonet do wyboru)Juliusz S³owacki — „Testament mój”Wincenty Pol — „Pieœñ o ziemi naszej” (fragment)Adam Asnyk — „Do m³odych”Maria Konopnicka — „Kubek”LITERATURA UZUPE£NIAJ¥CA(utwory przeznaczone dla samodzielnego czytania przez uczniów)Johann Wolfgang Goethe — „Cierpienia m³odego Wertera“, „Faust“Friedrich Schiller — „Rêkawiczka”James Macpherson — „Pieœni Osjana”107

Walter Scott — „Waverley” (fragment)George Gordon Byron — „Giaur”Victor Hugo — „Nêdznicy” (fragmenty)Aleksander Puszkin — „Eugeniusz Onegin”Aleksander Gribojedow — „M¹dremu biada”Niko³aj Gogol — „Rewizor” (fragmenty)Micha³ Lermontow — „Demon” (fragmenty)Adam Mickiewicz — „Ballady i romanse” (wybrane),„Dziady”, „Sonetykrymskie” (wybrane), „Konrad Wallenrod”, „Pan Tadeusz”, „Liryki lozañskie”(jedna do wyboru)Juliusz S³owacki — „Liryki” („Hymn”, „Grób Agamemnona”), „Kordian”,„Beniowski”Zygmunt Krasiñski — „Nie – Boska komedia”, „Psalm wiary”Aleksander Fredro — „Œluby panieñskie”Cyprian Kamil Norwid — „Coœ ty Atenom zrobi³, Sokratesie”, „FortepianSzopena”, „ Weronie”, „Bema pamiêci ¿a³obny rapsod”Józef Bohdan Zaleski — „Dumka Mazepy”Seweryn Goszczyñski — „Zamek kaniowski” (fragmenty)Antoni Malczewski — „Maria” (fragmenty)W³adys³aw Syrokomla — „Lalka”Teofil Lenartowicz — „Z³oty kubek”Józef Ignacy Kraszewski — „Ulana” (fragmenty)Honoriusz Balzak — „Ojciec Goriot”Antoni Czechow — „Po powrocie z teatru”Fiodor Dostojewski — „Zbrodnia i kara”Gustaw Flaubert — „Pani Bovary”Lew To³stoj — „Anna Karenina” (fragmenty)Emil Zola — „Germinal” (fragmenty)Eliza Orzeszkowa — „Gloria victis”, „Nad Niemnem”Maria Konopnicka — „Mendel Gdañski”, „Mi³osierdzie gminy” „Wiersze”(do wyboru)Boles³aw Prus — „Kamizelka”, „Faraon”, „Lalka”Henryk Sienkiewicz — „Szkice wêglem”, „Potop”, „Ogniem i mieczem”,„Quo vadis”Adam Asnyk — „Liryka” (jeden wiersz do wyboru)108PODSTAWOWE RODZAJE USTNYCH I PISEMNYCH PRACZ LITERATURY W 10 KLASIEWyraŸne czytanie utworów literackich.Uk³adanie planu samodzielnej ustnej i pisemnej wypowiedzi.Komentowanie fragmentów z utworów literackich.

Ustne i pisemne wypracowanie-rozwa¿anie problematyki przerabianegoutworu (w tym indywidualna, porównawcza, grupowa charakterystyka),a tak¿e wypracowanie-rozwa¿anie na temat przerobionegoutworu publicystycznego.Udzia³ w dialogu podczas omawiania utworu literackiego.Plan i tezy artyku³u krytyki literackiej.Referat i odczyt na temat literacki (wed³ug jednego lub kilku Ÿróde³).Recenzja na temat przeczytanej ksi¹¿ki, obejrzanego filmu, programutelewizyjnego, spektaklu (z motywacj¹ swojego stosunku do bohaterów izdarzeñ utworu).PODSTAWOWE WYMAGANIA DOTYCZ¥CE WIEDZYI UMIEJÊTNOŒCI UCZNIÓW 10 KLASYUczniowie powinni znaæ:• wa¿ne fakty z ¿ycia i twórczoœci poznawanych pisarzy;• fabu³ê, w³aœciwoœci kompozycji, systemy obrazów poznawanych utworów;• ocenê utworów w artyku³ach krytyki literackiej;• podstawowe cechy pojêæ: artystyczny obraz, literacki typ, romantyzm,realizm, pozytywizm, powieœæ realistyczna, historyczna,obyczajowa, psychologiczna, dramatyczny konflikt, indywidualnystyl pisarza;• teksty proponowane przez program do opanowania pamiêciowego.Uczniowie powinni umieæ:• analizowaæ przerabiany utwór bior¹c pod uwagê jego artystyczn¹odrêbnoœæ;• wyraŸnie czytaæ utwór literacki;• okreœlaæ przynale¿noœæ utworu do literackiego rodzaju (epika, liryka, dramat);• ukazywaæ g³ówn¹ problematykê utworu;• okreœlaæ ideowo-artystyczn¹ rolê elementów fabu³y, kompozycji,systemu obrazów i jêzykowych œrodków artystycznych;• komentowaæ fragmenty (epizody, sceny) literackiego tekstu zwyra¿eniem swojego stosunku do przedstawionej treœci;• uzasadniaæ swój stosunek do utworu i bohaterów;• braæ udzia³ w dialogu podczas omawiania oddzielnego utworu literackiego;• przygotowaæ informacjê, referat, odczyt na literacki temat napodstawie jednego lub kilku Ÿróde³;• napisaæ recenzjê na przeczytan¹ ksi¹¿kê, a tak¿e na utwór z innegorodzaju sztuki, powi¹zany z literatur¹.109

XI K L A S A(2 godziny tygodniowo — 70 godzin w ci¹gu roku,czas rezerwowy — 4 godziny)Treœæmateria³u nauczania1WstêpLiteratura koñca XIX wieku ipocz¹tku XX wieku. Epoka M³odejPolski i dwudziestolecia miêdzywojennego.Pañstwowe wymaganiadotycz¹ce poziomu ogólnokszta³c¹cegoprzygotowania ucznia2Zdobywa dojrza³oœæ intelektualn¹przejawiaj¹c¹ siê w œwiadomymkorzystaniu z wiedzy o literaturze ikulturze w interpretacji dzie³ literackichi w odbiorze tekstów kultury.Bierze udzia³ w dyskusji, korzystaj¹cz wiadomoœci poznanych w klasiedziesi¹tej.Epoka M³odej PolskiRozdzia³ IPrze³om antypozytywistyczny1. Klimat œwiata i pogl¹d prze³omuwieków.Ramy czasowe. Ró¿ne nazwy epoki.Poczucie kryzysu cywilizacji i kultury.Filozoficzne Ÿród³a — pogl¹dyA. Schopenhauera, F.W. Nietzschego,H. Bergsona. Podstawy ¿yciowedekadentyzmu, bunt modernistyczny,indywidualizm.Apologia sztuki, konflikt miêdzyartyst¹ a filistrem.Wyjaœnia nazwy epoki.S³ucha wyk³adu, notuj¹c.Analizuje zwi¹zki miêdzy œwiatopogl¹demromantycznym i modernistycznym.Zna pojêcia: modernizm, neoromantyzm,schopenhaueryzm, bergsonizm,nietzcheanizm.110

1 22. Odrodzenie tendencji romantycznych.M³odopolskie manifesty.Z. Przesmycki„Maurycy Maeterlinck i jego...”A. Górski„M³oda Polska”S. Przybyszewski„Confiteor”Program sztuki symbolicznej.Symbol a alegoria. Spór o sztukê „narodow¹”w czasach bankructw i ideiprzewrotu wartoœci.Od ¿ycia spo³ecznego i utylitaryzmuku ¿yciu duszy jednostki i estetyzmowi.Postulat nieograniczonej wolnoœciartysty „sztuki dla sztuki”.3. Spory wokó³ zadañ sztuki.L. Krzywicki„O sztuce i nie – sztuce”Z. Przesmycki„Walka ze sztuk¹”W. Na³kowski„Forpoczty ewolucji psychicznej itroglodyci”Wp³yw zjawisk nowoczesnej cywilizacjina sztukê.Sztuka wysoka (elitarna), niska (popularna).Typy osobowoœci a model artysty.Odczytuje g³ówne tezy w poszczególnychmanifestach.Wybiera najwa¿niejsze myœli i je interpretuje.Wyszukuje filozoficzne inspiracjepogl¹dów S. Przybyszewskiego.Analizuje s³ownictwo, stylistykê manifestu,wykrywa elementy stylizacjibiblijnej.Bierze udzia³ w dyskusji na tematfunkcji sztuki w czasach romantyzmu,pozytywizmu, modernizmu.Dyskutuje na temat aktualnoœci tezkrytyków m³odopolskich.Analizuje wybrane teksty kultury masowej.Redaguje rozprawkê dotycz¹c¹ funkcjisztuki dawniej i dziœ.Dyskutuje na temat zadañ sztuki:autonomicznoœæ i estetyzm czy spo-³eczna u¿ytecznoœæ.Wyjaœnia pojêcia: symbolizm, sztukadla sztuki.111

4. Kierunki artystyczne prze³omuwieków.1 2Reprodukcje obrazów:W. Podkowiñski„W ogrodzie”;W. Weiss„Demon”;E. Munch„Krzyk”,„Dziewczêta na moœcie”;C. Monet„Impresja wschodz¹cego s³oñca”,„Kobieta z parasolk¹”;A. Renoir„Œniadanie wioœlarzy”;C. Pissaro„Bulwar Montmartre”;A. Böcklin“Wyspa umar³ych”;G. Klimt„Poca³unek”, „Judyta”, „Salome”;J. Pankiewicz„Targ na kwiaty w Pary¿u”;J. Malczewski„Melancholia”, „Œmieræ”.Przygotowuje prezentacjê jednego kierunku.Analizuje wskazan¹ reprodukcjê obrazu,rozpatruj¹c styl.Dopisuje dialog lub fabu³ê do postacii sytuacji przedstawionej na obrazie.Samodzielnie analizuje obraz impresjonistyczny.Czyta tekst z notowaniem.Odnajduje cechy stylu secesyjnego wanalizowanych dzie³ach sztuki.AntologiaA. Hutnikiewicz„G³ówne motywy i w¹tki sztuki modernizmu”Impresjonizm, symbolizm, ekspresjonizm— nowe kierunki w sztukachplastycznych.Wybitni twórcy i ich dokonania.Wp³yw sztuk piêknych na literaturê.Secesyjne zainteresowanie motywamifauny i flory. Portrety kobiece.112

1 25. Nowe zjawiska kultury artystyczneji literackiej.T. ¯eleñski (Boy)„O bardzo niegrzecznej literaturze”„Cygan nieznany”W. Berent„Próchno” (fragmenty)Cyganeria artystyczna, kawiarnia literacka,kabaret.Strój, poza. Secesja w sztuce u¿ytkowej.Narodziny polskiego filmu.¯ycie miêdzynarodowej cyganeriiartystycznej.Funkcja impresjonizmu w opisieœwiata.Opisuje wygl¹d „kawiarenki literackiej”.Wskazuje elementy impresjonistycznew opisie tañca.Okreœla œrodowisko cyganerii i jejbezpardonow¹ „walkê z filistrem”.6. Portret modernistycznego artysty.M. Komornicka„Na rozdro¿u”T. Mann„Tonio Kröger”S. Brzozowski„Legenda M³odej Polski”Syntezuje wiedzê, opisuj¹c portretmodernistycznego artysty w œwietlepoznanych utworów.Porównuje wizerunek artysty romantycznegoi modernistycznego.Cena duchowej niezale¿noœci, sprzeciwuwobec stereotypów, d¹¿enia dospo³ecznej wolnoœci.Dystans wobec spo³eczeñstwa, poczucieodmiennoœci, wyobcowanie.Zag³uszanie „smutku istnienia”.Spo³eczny rodowód modernistycznegoartysty. Diagnoza psychiki.113

1 2Wiadomoœci teoretyczneNazwy epoki i jej granice czasowe.Prze³om antypozytywistyczny i g³ównepr¹dy literackie. Pogl¹dy filozoficzne.Pojêcia: modernizm, neoromantyzm,symbolizm, sztuka dla sztuki, secesja.Kontekst opracowania tematuUsystematyzowanie wiedzy o pocz¹tkachepoki prze³omu XIX i XX wiekupozwalaj¹cej zrozumieæ rzeczywistoœæhistoryczn¹, spo³eczn¹ i artystyczn¹„piêknych czasów”.Rozdzia³ IIPoezja m³odopolska1. Europejskie inspiracje poezji m³odopolskiej.Ch. Baudelaire„Do czytelnika”„Albatros”P. Verlaine„Niemoc”, „Sztuka poetycka”A. Rimbaud„Statek pijany”Porównuje styl ¿ycia i formy buntupoetów romantycznych i modernistycznych.Analizuje obrazy w wierszu jakoekwiwalenty stanów psychicznych.Wyjaœnia na przyk³adach estetykêbrzydoty.Ch. Baudelaire, P. Verlaine, A. Rimbaud— wybitni twórcy nowoczesnejpoezji europejskiej, „poeci przeklêci”.Tragizm ludzkiej egzystencji: grzesznoœæ,moralny upadek, atrofia woli,odwagi, poczucie nudy.Rezygnacja walki ze z³em, œmieræduchowa.Los poety w zmarnia³ym œwiecie,bezradnoœæ i œmiesznoœæ wœródludzi — b³aznów.114Bada funkcjonowanie w literaturzemotywu poety — ptaka.Wyra¿a swój s¹d o sytuacji poety wœwiecie.Formu³uje zalecenia dla poety na podstawiewiersza.Bada muzycznoœæ tekstu.

1 2Konfrontacja idealisty z rzeczywistoœci¹.Nowe techniki poetyckie — muzycznoœæ.Topos wêdrówki. Symbolika ¿eglugi,statku. Natura oceanu. Bogactwo izmiennoœæ doznañ. Synteza wra¿eñ.Plastyka obrazów.2. Poezja œwiadectwem nastrojówkoñca wieku.K. Przerwa-Tetmajer„Koniec wieku”„Nie wierzê w nic”Wyznanie dekadenta. Rejestracjaœwiadomoœci cz³owieka schy³ku wieku:brak sensu i celu ¿ycia, kryzyswartoœci i idei, niemoc, rozpacz.Ekwiwalent obrazowy prze¿yæ – szalonyrzeŸbiarz jako twórca i destruktor.3. Apoteoza sztuki.K. Przerwa-Tetmajer„Evviva Varte”E. Okuñ„Grajek (Filistrzy)”(reprodukcja)Kult artysty i sztuki. Kontrast miêdzyartyst¹ a filistrem. Duma, pragnienies³awy twórcy. Sztuka jedyn¹ wartoœci¹dla idealistów.4. Liryka pejza¿u i nastroju.K. Przerwa-Tetmajer„Melodia mgie³ nocnych”Stawia hipotezy dotycz¹ce odczytaniasymboli, uzasadnia je.Analizuje motyw „homo viator”.Interpretuje teksty, formu³uj¹c przes³ankii wnioski z nich wynikaj¹ce.Analizuje funkcjê pytañ retorycznych.Wykrywa nawi¹zania do „Biblii”, dofilozofii A. Schopenhauera.Charakteryzuje podmiot zbiorowy.Zestawia utwór z innymi tekstamirealizuj¹cymi motyw „non omnismoriar”.Szuka zwi¹zków miêdzy wierszem afilozofi¹ epoki.Analizuje wiersz, badaj¹c wyk³adnikipoetyki impresjonistycznej.Wyszukuje ró¿ne przejawy muzycznoœci.115

1161 2M³odopolska synteza sztuk.Dynamika tañca mgie³. Synestezja wsposobie opisu wra¿eñ.Atmosfera hipnotycznego zauroczenia.Muzycznoœæ w sferze s³owno-obrazoweji dŸwiêkowej. Rejestracja impresji.Terapeutyczna funkcja kontaktuz natur¹.5. M³odopolska wizja œmierci, nirwany,mi³oœci.K. Przerwa-Tetmajer„Hymn do Nirwany”„Ja, kiedy usta...”S. Korab-Brzozowski„O, przyjdŸ”J. Malczewski„Œmieræ”(reprodukcja)Poszukiwania lekarstwa na smutek icierpienie. Formy m³odopolskiegoeskapizmu. Przemiany wizerunkuœmierci w kulturze (znaki œmierci dawnieji dziœ).Erotyzm m³odopolski. Pesymistycznakoncepcja prze¿yæ erotycznych.Funkcja mi³oœci w dobie dekadentyzmu:przejaw hedonizmu, formaterapii.6. Poetyka modernistyczna.J. Kasprowicz„Krzak dzikiej ró¿y w CiemnychSmreczynach”Omawia korespondencjê sztuk (wierszobraz).Zna pojêcia: pytanie retoryczne, nirwana,kontrast, impresja, muzycznoœæ,synestezja.Interpretuje wiersze.Szuka zwi¹zków miêdzy literackim iplastycznym wizerunkiem œmierci.Wypowiada siê w formie ustnej i pisemnej.Dyskutuje nad problemem profanacjiw sztuce, odwo³uj¹c siê do przyk³adówz kultury wspó³czesnej (moda, plastyka).Zna pojêcia: eskapizm, hedonizm.Analizuje wiersz zgodnie ze wskazaniem.

1 2„Ksiêga ubogich”Bada zasadê cyklu.Impresjonistyczna technika obrazowania.Symbolika górskich roœlin.Nastrojowoœæ. Zwi¹zek utworów zklimatem epoki.Poezja prostych, dobrych uczuæ.Zgoda na naturalny porz¹dek œwiata.Koncepcja ¿ycia w duchu chrzeœcijañskiejpokory i ludowego stoicyzmu.Rola klamry kompozycyjnej.7. Katastrofizm w poezji (Bóg iszatan).Prezentuje referat dotycz¹cy tematu„Tatry w kulturze M³odej Polski”.Parafrazuje wiersz, akcentuj¹c zanegowanepostawy ludzi.Opisuje jêzyk wypowiedzi, zw³aszczadyskursywnoœæ.J. Kasprowicz„Dies irae”T. Miciñski„Lucifer”Selektywnie czyta tekst wed³ug wskazówek.Wskazuje elementy ekspresjonizmu,naturalizmu w opisach.Wizja totalnej zag³ady w dniu S¹duOstatecznego. Naturalistyczny opisludzkich zachowañ. Rozpaczliwybunt bezradnego, samotnego cz³owieka,oskar¿enie Boga. Bóg jakosurowy, gniewny sêdzia.Prometeizm.Wizerunek szatana jako syntezy przeciwieñstw.Ekspresjonistyczna kreacjawbrew tradycji biblijnej.8. Antydekadenckie wezwania.L. Staff„Kowal”Portret kowala. Symbolika jegopostawy. Postulat aktywnoœci twórczegooddzia³ywania na w³asny los.Porównuje wizerunek Boga w utworachró¿nych epok.Wyjaœnia postawê prometejsk¹ podmiotu.Korzysta ze s³owników, szukaj¹c informacjio Luciferze.Porównuje m³odopolskie kreacje szatanaz biblijnymi i romantycznymi.Stawia hipotezy interpretacyjne dotycz¹cesymboliki obrazu pracuj¹cegokowala.117

1 2Zwi¹zek sonetu z klimatem myœlowymepoki.Wyszukuje filozoficzne Ÿród³a kreacjisilnej jednostki.9. Liryka pejza¿u i nastroju.L. Staff„Deszcz jesienny”Zna wiersz na pamiêæ.Dominanta kompozycyjna. Sposobybudowania nastroju, obrazy , refleksje,motyw p³aczu, muzycznoœæ i rytmicznoœærefrenu. Krajobraz psychiczny.Oryginalny wizerunek szatana.10. Afirmacja ¿ycia i programpoetycki.L. Staff„¯ycie bez zdarzeñ”„Przedœpiew”„Ars poetica”Refleksja nad w³asnym ¿yciem, bilansdoœwiadczeñ. Zgoda na œwiat,harmonia z natur¹. Klasyczna filozofia¿ycia — postawa stoicko-epikurejska.Odwo³anie do antyku i renesansu.Franciszkanizm.Program poetycki L. Staffa. Stosunekdo odbiorcy. Zadania poezji.Analizuje swoj¹ postawê wobec ¿ycia(aktywizm, fatalizm).Samodzielnie analizuje refren, wskazuj¹cprzejawy muzycznoœci.Notuje w sposób obrazowy i skrótowy.Dobiera ilustracjê muzyczn¹ do tekstu.Przypomina znaczenie terminów:symbolizm, sonet, sylabotonizm, onomatopeja,instrumentacja g³oskowa.Opisuje i komentuje postawê poety.Odnajduje aluzje do utworów J. Kochanowskiego,naœladowanie stylupoety.Redaguje zalecenie dla m³odegoliterata wed³ug L. Staffa.Porównuje za³o¿enia programoweL. Staffa i innego poety, np. J. S³owackiego.Wiadomoœci teoretyczneAntydekadenckie wezwania.Program poetycki dekadenta.Ekwiwalent prze¿yæ obrazowych.Prace twórcze1. Cechy poetyki modernistycznej napodstawie utworu J. Kasprowicza118

1 2Aluzje do utworów poetów z wczeœniejszychepok.Retrospekcja, narracja poœrednia,narracja piêtrowa.Zwi¹zki miêdzy literatur¹ a filozofi¹epoki.Pojêcia: pytanie retoryczne, nirwana,kontrast, impresja synestezja.„Krzak dzikiej ró¿y w CiemnychSmreczynach”.2. Pisemna wypowiedŸ na temat:„Cz³owiek m¹dry to ...”. Wykorzystajrefleksje L. Staffa ukazane w programiepoetyckim.Kontekst opracowania tematuWybitni przedstawiciele europejskiejinspiracji w poezji m³odopolskiej wporównaniu do twórczoœci polskichpoetów koñca XIX wieku.Rozdzia³ IIIProza m³odopolska1. Europejskie wzory prozatorskie.Kontynuacja realizmu. Powieœci modernistyczne.Wybitni twórcy i ichosi¹gniêcia. Poetyka powieœci.J. Conrad„Lord Jim”Portret psychologiczny Jima: idealizm,maksymalizm ¿yciowy, bezkompromisowoœæ,marzycielstwo, niedojrza³oœæ.Heroiczna etyka honoru,„mglisty idea³ postêpowania”.Uniwersalna problematyka utworu:bezsilnoœæ cz³owieka wobec losu, postawaw sytuacji ekstremalnej, godnoœæ.Konstrukcja narracji.O. Wilde„Portret Doriana Graya”Analizuje przyczyny i skutki zachowaniasiê bohatera.Ocenia postêpowanie bohatera.Uczestniczy w debacie na temat postawm³odych ludzi wobec œwiata i¿ycia.Objaœnia terminy: retrospekcja, narracjapoœrednia, narracja piêtrowa.Formu³uje refleksje nad spo³ecznymikonsekwencjami hedonizmu.Odnajduje zwi¹zki miêdzy literatur¹a filozofi¹ epoki.Syntezuje wiadomoœci, badaj¹c relacjemiêdzy piêknem a dobrem.119

J.K. Huysmans„Na wspak”1 2Analizuje przyczyny bulwersuj¹cychzachowañ dawniej i dziœ.Pragnienie wiecznej m³odoœci bohatera.Amoralne postêpowanie,lekcewa¿enie norm ograniczaj¹cychwyj¹tkow¹ jednostkê. Apologia sztukii artysty. Relacja miêdzy estetyk¹ ietyk¹.Ekscentryczne i perwersyjne zachowaniebohatera sposobem na nudê,banalnoœæ, przeciêtnoœæ. Humorystycznakompromitacja postaci.2. Dramatyczny obraz powstania styczniowego.S. ¯eromski„Rozdziobi¹ nas kruki, wrony”„Wierna rzeka”Szymon Winrych jako ostatni bohaterromantyczny. Postawa heroiczna adeheroizacja sceny œmierci. Naturalizmkulminacyjnej sceny. Symbol krukówi wron. Dramatyczny obraz powstania.Diagnoza przyczyn klêski — ideautworu.3. Synkretyzm powieœci polskiegomodernizmu.S. ¯eromski„Ludzie bezdomni”Psychologiczny portret Judyma.Spo³eczeñstwo i wra¿liwoœæ moralnabohatera. Przyczyny klêski i misji.Sytuacja tragiczna — nieuchronnoœæczy wytwór imaginacji? Rodowódliteracki postaci — cechy romantycznei pozytywistyczne.120Bada zwi¹zki postaci z bohaterem romantycznym.Interpretuje utwór z uwzglêdnieniemkontekstu historycznego, literackiego.Przedstawia propozycje odczytaniasymboli.Porównuje realizacjê tematupowstania styczniowego w poznanychutworach.Analizuje pierwszy rozdzia³, wykrywaj¹csygnalizowanie wa¿nych tematówi motywów.Rozwa¿a racje Judyma i Joasi, inscenizuj¹cwywiady z bohaterami.Bada opiniê kolegów o decyzjiJudyma (ankieta, wywiad).Przedstawia swoj¹ konkretyzacjêdalszych losów Judyma w dowolnejformie.Przygotowuje konspekt dotycz¹cyobecnoœci naturalizmu, impresjonizmui symbolizmu w powieœci.

1 2Wieloznaczny sens bezdomnoœci wpowieœci. Impresjonistyczne cechyutworu. Synkretyzm stylu.Liryczny pamiêtnik Joasi. Portretdekadenta. Wizerunek inteligentów wtwórczoœci S. ¯eromskiego.Warsztat artystyczny pisarza.4. Obraz miasta.W.S. Reymont„Ziemia obiecana”(film w re¿. A. Wajdy)¯ycie £odzi i walka jej mieszkañcówo przetrwanie. Trzej przyjaciele ikonkurenci. Miasto — organizm —potwór. Barwne i ciemne strony egzystencjimiejskiej. Interpretacja biblijnejformu³y „ziemi obiecanej”.5. Obraz wiejskiej spo³ecznoœci.W.S. Reymont„Ch³opi”(„Jesieñ”)Kompozycja powieœci. Czas biologicznyi sakralny. Porz¹dek ¿yciawiejskiego, hierarchia spo³ecznoœci.Ziemie i praca jako wartoœæ. Jednostkai gromada.Trzech narratorów. Dialektyzacja.Wp³ywy modernistyczne w realistycznejpowieœci.Mitologizacja ¿ycia ch³opów. Realistycznyi mityczny wymiar postaci.Lipce jako axis mundi.Wiadomoœci teoretycznePoetyka powieœci.Redaguje monolog Joasi po rozstaniuz Judymem (drama).Objaœnia tytu³y wybranych rozdzia-³ów w kontekœcie ich treœci.Syntezuje wiedzê.Ogl¹da fragmenty lub ca³oœæ filmu.Opisuje kadry i sekwencje obrazówcharakteryzuj¹ce rytm ¿ycia miasta.Syntezuje wiedzê, badaj¹c stosunekpisarzy XIX wieku do miasta.Pracuje z tekstem, wyra¿a s¹dy i jeargumentuje.Porównuje obrazy pracy w powieœciW.S. Reymonta, E. Orzeszkowej, S. ¯eromskiego.Samodzielnie analizuje scenê œmierciBoryny.Bada wp³ywy ró¿nych kierunkówestetycznych na kszta³t powieœci.Stawia hipotezy dotycz¹ce walorówpowieœci nagrodzonej Nagrod¹ Nobla.121

1 2Portret psychologiczny bohaterapowieœci.Synkretyzm powieœci.Czas biologiczny i sakralny wkompozycji powieœci.Dialektyzacja, mitologizacja.Realistyczny i mityczny wymiarpostaci.Kontekst opracowania tematuWybitni przedstawiciele europejskieji polskiej prozy 2 po³. XIX wieku.Rozdzia³ IVDramat m³odopolski1. Europejskie wzory dramaturgii m³odopolskiej.Prace twórcze1. W.S. Reymont „Ziemia obiecana” —miasto, organizm, potwór.2. Bezsilnoœæ cz³owieka wobec losu napodstawie powieœci J. Conrada „LordJim”.H. Ibsen„Dzika kaczka”Pracuje z podrêcznikiem.Reforma w teatrze. Wielcy twórcy: G.Craig, K. Stanis³awski.Dramat naturalistyczny, symboliczny,ekspresjonistyczny.Fa³sz, gra pozorów a bezwzglêdnaprawda w „Dzikiej kaczce”.2. Polskie arcydzie³a dramatyczne.Prezentuje wiadomoœci wynikaj¹ce zw³asnych zainteresowañ.Dokonuje sprawozdania z indywidualnejlektury.S. Wyspiañski„Wesele”Bada kontekst macierzysty utworu.J. Malczewski„B³êdne ko³o”(reprodukcja)Pierwowzory postaci, geneza dramatu.Polaków portret w³asny w akcie I:ch³opi a inteligenci.Realistyczna komedia obyczajowa.122Pracuje w grupie, charakteryzuj¹c bohaterazbiorowego, np. ch³opi o sobie,ch³opi o inteligentach.Wyjaœnia przes³ania kolejnych dialogów.Syntezuje wiedzê w formie rozprawki:

1 2Osoby dramatu i sceny wizyjnew akcie III: rodowód i funkcja.Rozrachunek S. Wyspiañskiego zewspó³czesnymi w akcie III: niedojrza³oœæobu warstw.Symbole i sceny symboliczne. Cechydramatu.Wesele wobec tradycji literackiej.Malarstwo i muzyka w dramacie.Kompromitacja mitów.Dlaczego w bronowickiej chacie niezabrzmia³ z³oty róg?Uczy siê na pamiêæ wybranych cytatów.Analizuje korespondencjê sztuk.Wykrywa aluzje i nawi¹zania do utworówromantycznych.Analizuje didaskalia.Korzysta z literatury fachowej.G. Zapolska„Moralnoœæ pani Dulskiej”Portret rodziny. Przejawy „dulszczyzny”,„ko³tuñstwa”: osobowoœæbohaterki, styl ¿ycia, ubiór, wygl¹dmieszkania. Skandal w porz¹dnymdomu. Tragifarsa. Cechy dramatunaturalistycznego.Charakteryzuje bohaterów.Analizuje postawy dzieci Dulskiej wkonfrontacji z zachowaniami wspó³czesnejm³odzie¿y.Opisuje portrety wspó³czesnych Dulskich.Porównuje didaskalia w dwóch dramatach.Wiadomoœci teoretyczneDramat naturalistyczny.Porównuje didaskalia.Kontekst opracowania tematuPrzybli¿enie dramaturgii polskiej okresuM³odej Polski i porównanie zdramaturgi¹ europejsk¹.Prace twórcze1. Ró¿ne postacie symbolizmu wdramacie m³odopolskim.2. Anegdotyczna geneza dramatu„Wesele”.123

1 2Literatura okresu miêdzywojennegoRozdzia³ VAwangarda europejska1. Przewrót w sztuce i kulturze.Reprodukcje:„Panny z Avignon” P. Picassa,„Nad Witebskiem” M. Chagalla.Wyjaœnia termin awangarda.Przygotowuje prezentacjê jednegokierunku na podstawie tradycyjnych inowoczesnych Ÿróde³ informacji.ród³a i funkcje sztuki awangardowej.Rodzaje eksperymentów artystycznychna pocz¹tku XX wieku, wykorzystanienowoczesnych œrodkówprzekazu.Kubistyczna rewolucja w malarstwie.Nowe kierunki w sztuce i literaturze,ich przedstawiciele.2. Wyzwolona wyobraŸnia surrealizmu.Wyra¿a w³asne prze¿ycia i opiniewynikaj¹ce z kontaktu ze sztuk¹.Okreœla pojêcia: kubizm, futuryzm,dadaizm, nadrealizm, kola¿, asambla¿,dekala¿, frotta¿, rekla¿, fuma¿.Reprodukcje:„P³on¹ca ¿yrafa” S. Dali,„Akt schodz¹cy po schodach”M. Duchampa,„S³oñ Celebes” M. Ernsta,„Terapeuta” R. Magritte’a,„Hera” F. Picabii,„Strach” I. Tanguy’ego.Ocenia wartoœæ nowych zjawisk dlakultury.Interpretuje dzie³o sztuki awangardowejjako wyraz treœci pozaœwiadomych.K. Rudziñska„Awangarda a kultura masowa”Sztuka jako wyraz treœci pozaœwiadomych.Zasada procesu twórczegowed³ug André Bretona.Poetyka marzenia sennego w malarstwieSalvadora Dali, Marcela Du-Wskazuje wyró¿niki surrealizmu(nadrealizmu) w literaturze, sztukachplastycznych.124

1 2champa, Maxa Ernsta, René Magritte’a ,Francisa Picabii, Ivesa Tanguy’ego.Opisuje wybrany obraz, dostrzegaj¹cpo³¹czenie realizmu z wizj¹ psychodeliczn¹.3. Futuryzm w³oski i rosyjski.F.T. Marinetli“Manifest futuryzmu”Przejawy buntu w³oskich futurystów.Rosyjscy egofuturyœci i kubofuturyœci.Futuryzm a totalitaryzmy.Futurystyczna wizja historii sztuki ikultury.Kontekst opracowania tematuWymienia nowe kierunki w sztuce,wyjaœnia ich nazwy w kontekœcie za³o-¿eñ programowych.Wskazuje i wyjaœnia cechy konstytutywnesztuki awangardowej (antytradycjonalizm,antyrealizm, antypsychologizm).Wiadomoœci teoretyczneNowe pojêcia zwi¹zane z awangard¹europejsk¹. Futurystyczna wizja historiisztuki i kultury jako ci¹g autonomicznych,prezentystycznychzjawisk.Okreœla cechy sztuki futurystyczneji zadania artysty na podstawie manifestuMarinettiego.Rozdzia³ VIPolska awangarda poetycka1. Prowokacje polskich futurystów.Reprodukcja:„My i wojna” E. Okuñ.S. M³odo¿eniec„XX wiek”Opisuje i interpretuje obraz jako noweujêcie tematu wojny.Bada jêzykowy obraz nowoczesnegoœwiata, dokonuj¹c analizy neologizmów.125

B. Jasieñski„Zmêczy³ mnie jêzyk”1 2Wskazuje w wierszach ró¿ne sposobyosi¹gania ekspresji.A. Watt„¯ywoty”Analizuje konsekwencje przyjêcia„ortografii futurystycznej”.Wolnoœæ artystów w Polsce odrodzonej,poszukiwanie nowych tematówi nowego jêzyka. Program w³oskichfuturystów a deklaracja polskichartystów.Symptomy XX wieku wed³ug S. M³odo¿eñca— telegraficzny opisprzemian w technice i kulturze, wizji¿ycia indywidualnego i spo³ecznego.Nowy jêzyk poezji B. Jasieñskiego iA. Wata. Skandal obyczajowy iliteracki.2. Kontestatorstwo i eksperyment formalny.B. Jasieñski„Manifest w sprawie poezji futurystycznej”Specyfika polskiego futuryzmu na tlew³oskich hase³.Odwrót od kultury wysokiej, oficjalneji fascynacja prymitywizmem.Bunt nihilistyczny a wartoœciowepostulaty.Komentuje ortografiê futurystyczn¹jako element buntu wobec tradycji.Dyskutuje na temat skandalu i prowokacjijako sposobu zaistnienia artystyna rynku.Wymienia nowe tematy poezji futurystycznej(np. wynalazki techniczne,kino, kultura masowa, ¿yciecodzienne).Komentuje przejawy skandalu i prowokacjiw poezji futurystycznej.Pracuje w grupie z tekstem, formu-³uj¹c prawa i obowi¹zki artysty, zasadysztuki futurystycznej, koncepcjê dzie³asztuki.Porównuje manifesty literackie futurystówi S. Przybyszewskiego.T. Czy¿ewski„Melodia t³umu”„Hymn do maszyny mojego cia³a”Wie, co to jest poemat symultaniczny.Futurystyczny obraz miasta.Dramaturgia ¿ycia: pêd, poœpiech,ruch, nerwowoœæ, samotnoœæ w t³umie.126Wyodrêbnia s³owa-klucze.

1 2Poetyka poematu symultanicznego.Cz³owiek jako maszyna doskona³a,cz¹stka rzeczywistoœci technicznej.Wykrywa zasadê logiczn¹ uk³adu graficznegowiersza.Wskazuje elementy buntu wobec modernizmu,ale i nawi¹zania do minionejepoki.B. Jasieñski„But w butonierce”Interpretuje tytu³ jako przejaw kontestacji.Niekonsekwencja w realizacji programufuturystycznego.Buta m³odoœci i pycha rzekomegogeniuszu futurysty. Prowokacyjnedeklaracje zerwania z tradycj¹.3. Konstruktywizm w poezji AwangardyKrakowskiej.T. Peiper„Punkt wyjœcia”„Powojenne wezwanie”Wyjaœnia za³o¿enia programowegrupy na podstawie artyku³u zamieszczonegow „Zwrotnicy”.Odnajduje realizacjê hase³ programowychw wierszach.Zestawia has³o 3 M z postulatamifuturystów.Analizuje poœredni sposób wyra¿aniauczuæ podmiotu lirycznego.J. Przyboœ„Echo”„Odjazd”„Notre-Dame”Reprodukcja:K. Kobro-Strzemiñska„Kompozycja przestrzenna”.Przedstawia w³asne propozycje interpretacjimetafor (opartych naelipsie).Wskazuje w wierszach opisy przestrzenii je analizuje.Twórcy i program grupy krakowskiej.Wezwanie T. Peipera do intelektualneji moralnej pracy artysty nad umys³owoœci¹i œwiadomoœci¹ czytelników— obywateli nowego pañstwa.Sytuacja spo³eczna poety o wiejskimrodowodzie — autobiograficznarefleksja J. Przybosia.Dostrzega podstawowe cechy sk³adnii kompozycji wybranego utworu.Porównuje literackie i plastycznesposoby kreowania przestrzeni.Okreœla pojêcia: kreacjonizm, ekwiwalentyzacjauczuæ, elipsa.127

1 2Wywo³ywanie nowych przestrzenipoprzez s³owa i dŸwiêki, emocje iprze¿ycia.Katedra gotycka jako konstrukcjaarchitektoniczna oraz przestrzeñ sakralna.Budowanie œwiata poprzez metafory.Kontekst opracowania tematuPrzedstawienie praw i obowi¹zkówartysty na podstawie polskich manifestówfuturystycznych.Za³o¿enia programowe AwangardyKrakowskiej.Teoretyczne wiadomoœciTematyka poezji futurystycznej, cechyjêzyka futurystów, futurystycznyobraz miasta, wizerunek cz³owiekajako maszyny, sposoby konstruowanianowych przestrzeni. Program AwangardyKrakowskiej.Pojêcia: poemat symultaniczny, kreacjonizm,ekwiwalentyzacja uczuæ,elipsa.Opisuje obrazy poetyckie jako odpowiednikistanu emocjonalnego.Prace twórcze1. Skomentuj oryginaln¹ koñcow¹metaforê wiersza J. Przybosia „Notre-Dame”.2. Wymieñ i okreœl has³a programupoetyckiego Awangardy Krakowskiej.Rozdzia³ VIISkamandryci — piêkna plejada1. Sceny miejskie wed³ug J.Tuwima.J.Tuwim„Do krytyków”„Kartka z dziejów ludzkoœci”„Ranyjulek”Dzieje Skamandra.Poszerzenie przestrzeni literatury.Wspólne pogl¹dy skamandrytów na ¿ycie.Programowy elektyzm grupy.128Przedstawia sk³ad grupy i g³ówneza³o¿enia poezji skamandrytów.Szuka informacji na temat historiigrupy, redaguje notatkê.Przedstawia historiê grupy i charakteryzujestosunek skamandrytówdo przesz³oœci i tradycji literackiej.

1 2Miasto Tuwima — realia, obyczaje,ludzie. Jêzyk opisu: leksyka, frazeologia,sk³adnia.Biologicznoœæ radosna i drapie¿na,prymitywna. Kpina, ¿art, ironia.2. Witalizm Kazimierza Wierzyñskiego.K. Wierzyñski„Manifest szalony”Postawa wobec tradycji literackiej ikulturowej.Przekszta³cone frazeologizmy sposobemopisu œwiata.Humor, emocjonalnoœæ.3. Dyskusja z tradycj¹ u Jana Lechonia.Wykrywa cechy poezji skamandryckiejna przyk³adzie wczesnychwierszy J. Tuwima.Charakteryzuje bohatera, sytuacjêliryczn¹, poetykê, nastrój w wierszach.Opisuje obraz ¿ycia miasta, ró¿neoblicza biologizmu i witalnoœci cz³owieka.Wskazuje w wierszach ironiê, kpinê,¿art, elementy groteski w ujêciurzeczywistoœci.Okreœla pojêcia: elektyzm, eufonia,witalizm.Dokonuje analizy porównawczejwierszy „Manifest szalony” K. Wierzyñskiegoi „Evvival’arte!”K. Przerwy-Tetmajera.Pracuje ze s³ownikiem frazeologicznym.Rozpoznaje cytaty i aluzje w wierszuK. Wierzyñskiego oraz okreœla ichznaczenie dla wymowy ideowejutworu.Okreœla postawê podmiotu mówi¹cego— wobec œwiata i wobecludzi.J. Lechoñ„Pytasz, co w moim ¿yciu ...”„Toast”Szuka w wierszach nawi¹zañ dobaroku, romantyzmu, M³odej Polski.129

1 2Kontrasty okreœlaj¹ce ludzki los.Egzystencjalny smutek i perspektywaœmierci.Maksymalizm twórczy Ÿród³em dramatu¿yciowego poety.Wyjaœnia tytu³ „Toast” w kontekœcietreœci wiersza.4. Estetyzuj¹ce tendencje skamandrytów.A. S³onimski„Bia³e noce”J. Iwaszkiewicz„Erotyk”Parnasizm A. S³onimskiego — erudycyjnoœæ,kulturowoœæ, kunszt rymotwórczyi wersyfikacyjny.Uroda ³adu, piêkno a œmieræ wed³ugJ. Iwaszkiewicza.Estetyzuj¹cy opis mi³oœci.Redaguje krótk¹ i rzeczow¹ informacjêdo leksykonu o m³odzieñczejtwórczoœci obu poetów.Wskazuje w wierszach wyró¿niki parnasizmu.Wyjaœnia przejawy tendencji parnasistowskich.Opisuje wizjê Europy wed³ug J. Iwaszkiewicza.5. Ewolucja poezji wielkiej pi¹tki.J. Tuwim„Sitowie”„Mieszkañcy”„Bal w operze”Zwrot ku klasycyzmowi.Nurt satyryczny: szopki polityczne,monologi kabaretowe, teksty piosenek.Mêka artysty zwi¹zana z koniecznoœci¹twórczego interpretowaniaœwiata.Spontanicznoœæ i bezpoœrednioœæodbioru zjawisk walorem dzieciñstwa.130Notuje informacje dotycz¹ce ewolucjitematyki i poetyki utworów poety.Dyskutuje na temat procesutwórczego: mêka czy radoœæ?Zapisuje utwory literackie dotycz¹cepowstawania dzie³a, wykorzystuje ichidee w formie argumentacji.Wymienia g³ówne rysy portretumieszczan.

1 2Satyryczne spojrzenie na model egzystencjimieszczañskiej.Groteskowe przedstawienie i jêzykform¹ oceny zjawiska.Kontrasty w ¿yciu spo³ecznym i politycznym.Katastroficzny pogl¹d natemat przysz³oœci Polski. Nowatorstwopoematu.Opisuje zjawiska polityczne ispo³eczne oraz sposób ich przedstawienia.Wskazuje elementy groteski w jêzykupoematu.Komentuje aktualnoœæ obrazu pañstwaw utworze.Okreœla pojêcia: autotematyzm, satyra,animalizacja, reifikacja, groteska.J. Iwaszkiewicz„Do przyjaciela”Wyjaœnia zasadê kompozycyjn¹ wtytule i utworze.Wspólna Europa wielkiej kultury, ale iodwiecznych konfliktów narodowoœciowych.Postawa klasycystyczna (piêkno sztukii natury, harmonia ¿ycia, wartoœcimoralne) wyró¿nikiem wspólnotypoetów ró¿nych nacji.Interpretuje pary antonimów jakowyraz sprzecznoœci œwiata.K. Wierzyñski„Ojczyzna chocho³ów”„Skok o tyczce”Analizuje jêzyk przywo³añ, cytatów,aluzji.Bogactwo aluzji literackich i nawi¹zañdo polskiej literatury romantycznej.Konwencja retorycznego dialogu.Atrybuty mitologii narodowej œrodkiemdo opisu konfliktu miêdzy przywódc¹i narodem.Zachwyt nad piêknem ruchu cz³owiekausi³uj¹cego pokonaæ ograniczenianatury. Porównanie fenomenem przyrodycelem sportowca.Rozwija w formie eseju refleksjê natemat „tragicznej wolnoœci” Polaków.Analizuje porównywanie sportowcówdo zjawisk przyrody.Redaguje g³os w dyskusji na temat:Wspó³czesny sport — pokonywanierywali czy praw rz¹dz¹cych czasem iprzestrzeni¹.Okreœla pojêcie: dialog retoryczny.131

A. S³onimski„Ko³ysanka”„Smutno mi, Bo¿e”1 2Odzwierciedlenie problemów w Polscei w Europie w latach 30 w poezjiA. S³onimskiego. Pesymistyczny obrazepoki — kryzys wiary w dobroniesione przez naukê, symbolem wynalazczoœcistaje siê gaz — œrodekzag³ady.Zaanga¿owanie polityczne podmiotu,apel do sumieñ.Porównanie obczyzny z ojczyzn¹.Œwiadomoœæ odepchniêcia przez rodakówz powodu semickiego pochodzenia.Kontekst opracowania tematuPrzedstawienie historii grupy skamandrytówi ich stosunek do przesz³oœcii tradycji literackiej ukazany wich utworach.Wiadomoœci teoretyczneCechy poezji skamandryckiej, jêzykapoetyckiego (kolokwializmy, wulgaryzmy,dosadne frazeologizmy).Ironia, kpina, ¿art, oblicza biologizmui witalnoœci cz³owieka w œwietle wierszyJ.Tuwima.Tendencje parnasistowskie.Pojêcia: elektyzm, eufonia, animalizacja,reifikacja, groteska, dialogretoryczny, intertekstualizm.Formu³uje pozorne i rzeczywiste intencjepodmiotu mówi¹cego.Okreœla funkcjê tytu³u.Dokonuje analizy porównawczej wierszyA. S³onimskiego i J. S³owackiego.Wyjaœnia pojêcie: intertekstualnoœæ.Prace twórcze1. Czego domaga siê od poezji KazimierzWierzyñski?2. Dokonaj interpretacji dowolnegowiersza J. Tuwima.132

Rozdzia³ VIIISatelici Skamandra1. Literacka œcie¿kaKazimiery I³³akowiczówny.K. I³³akowiczówna„Nieœwiêta mêka”„Pejza¿”„Powrót”1 2Ró¿norodnoœæ poezjiK. I³³akowiczówny: skamandryckietematy, modernistyczne sposoby obrazowaniai tonacja emocjonalna.Motywy biblijne s³u¿¹ce osobistemuwyznaniu. Znaczenie tytu³u.Filozoficzno-metafizyczny wymiarkrajobrazu. Funkcje symboliki i fantastykiw zapisie sennego marzenia.Powrót do krainy dzieciñstwa z perspektywydoœwiadczeñ doros³oœci.Dzieciêce postrzeganie œwiata (funkcjaepitetów emocjonalnych).Wyszukuje informacje biograficzneukazuj¹ce ró¿ne role spo³eczne KazimieryI³³akowiczówny.Analizuje sposób opisu indywidualnegocierpienia.Wskazuje modernistyczne cechyobrazowania: onirycznoœæ, psychizacjakrajobrazu.Samodzielnie wyszukuje inne realizacjemotywu powrotu.Dokonuje interpretacji porównawczej,zestawiaj¹c wiersz „Powrót” zwybranym przez siebie.2. Religijne treœci wierszy JerzegoLieberta.J. Liebert„Druga ojczyzna”„JeŸdziec”„Kantyczka moribundów”„Na lipê czarnolesk¹”Dramatyczne tony w wierszachJ. Lieberta.Dwie ojczyzny — ziemska, niebiañska.Od zmys³owego opisu œwiatado metafizycznej wiary w mi³oœæwieczn¹. Pragnienie ³adu, harmonii ipogody wobec ciê¿aru ¿ycia, smutkui niepokoju doczesnoœci.Grupuje s³ownictwo dotycz¹ce obuojczyzn, wyjaœnia sformu³owaniemetaforyczne.Opisuje wizjê „miejsca szczêœliwego”.Analizuje motyw walki jako dominantêkompozycyjn¹.Interpretuje koñcowy dwuwers wkontekœcie ca³oœci utworu.Wyszukuje parafrazê modlitwy „Ojczenasz”, rozwa¿a sens ró¿nic.133

1 2Relacje miêdzy Bogiem i cz³owiekiem.Nieustanny proces wyborówetyczno-moralnych istot¹ ¿ycia.Naturalistyczne obrazy choroby jakozbli¿anie siê ku œmierci.Dramatycznie przerwana litania próœb.Nawi¹zanie do fraszki J. Kochanowskiego.Klasyczna harmonia wtreœci i kompozycji tekstu.3. Kobieta i mi³oœæ wed³ug MariiPawlikowskiej-Jasnorzewskiej.Samodzielnie interpretuje wiersz,koncentruj¹c siê na znaczeniu tradycjiczarnoleskiej wed³ug J. Lieberta.M. Pawlikowska-Jasnorzewska„Gwiazdy spadaj¹ce”„Mi³oœæ”„Morze i niebo”Trzy fazy twórczoœci: mi³oœæ, natura,wojna. Mi³osna tematyka tomu „Poca³unki”.Tonacja ¿artobliwa i refleksyjna.Minimum s³ów, maksimumsugestii. Konwencja rozmowy, ironicznydystans wobec siebie. Manifestacjakobiecoœci, przewaga prze¿yæ zmys³owychnad intelektualnymi.Wyszukuje wiadomoœci na tematœrodowiska rodzinnego poetki i jejzainteresowañ.Wskazuje zwi¹zki wierszy z poetyk¹skamandrytów, ale i cechy awangardowe.Wyjaœnia okreœlenie: „polska Safona”.Interpretuje wybrany wiersz, wykorzystuj¹czasadê konstrukcyjnotreœciow¹.Okreœla pojêcia: miniatura poetycka,puenta, ironia.Kontekst opracowania tematuUkazanie problematyki utworówpoetów luŸno zwi¹zanych ze Skamandrem;wyrazistych zwi¹zków ztradycj¹ literack¹.Prace twórcze1. Jak rozumiesz postulat powrotu„do rzeczy prostych” w wierszu„Powrót” K. I³³akowiczówny?2. Dokonaj pisemnej interpretacjiwiersza J. Lieberta „Na lipê czarnolesk¹”,uwzglêdniaj¹c znaczenie,134

1 2Teoretyczne wiadomoœciRó¿norodnoœæ tematyczna twórczoœcipoetów, nowe tendencje i nawi¹zaniado tradycji literackiej. Syntetycznoœæwypowiedzi w wierszach MariiPawlikowskiej-Jasnorzewskiej.Metafizyczna koncepcja dwóchojczyzn Jana Lieberta.Model kobiecoœci w œwietle wierszy„polskiej Safony”.Miniatura poetycka.jakie poeta przypisywa³ tradycjiczarnoleskiej.Rozdzia³ IXDwa bieguny poezji dwudziestolecia.1. Trudne mi³oœci W³adys³awa Broniewskiego.W. Broniewski„D¹b”„Ulica Mi³a”„Poezja”„Ja i wiersze”„Historia”Formu³uje trzy peryfrazy okreœlaj¹ceW. Broniewskiego jako poetê.Analizuje literacki (motywy) i jêzykowywyraz zaanga¿owania poety.Okreœla pojêcie: panteizm.Reprodukcje:B.W. Linke„Morze w krwi”,„Autobus”.Heroizm zmagañ z ¿yciem, etyka godnegoprzyjmowania przemijania, œmierci —„d¹b” metafor¹ osobowoœci poety.Poetycki reporta¿ z ulicy Mi³ej w toniespo³ecznego zaanga¿owania a ekspresjakoszmaru kapitalistycznegomiasta w grafikach B.W. Linkego.Program poetycki w duchu romantycznegotyrteizmu i rewolucyjnychidei.135

2. Œwiat i zaœwiatBoles³awa Leœmiana.B.Leœmian„Dziewczyna”„Œnigrobek”„Garbus”„Taka cisza w ogrodzie”„Gdy domdlewasz ...”„Po ciemku”„Romans”1 2Koncepcja „cz³owieka wyrzuconegow nieistnienie”. Tajemnice ¿ycia wed-³ug B. Leœmiana.Natura jako demiurg. Symbolicznywalor fantastyki. Filozoficzny podtekstludowoœci.Leœmianowskie wyobra¿enie mi³oœcii œmierci.Twórczoœæ poety wobec g³ównych tendencjidwudziestolecia.Interpretuje wybrany utwór z perspektywysymbolizmu.Samodzielnie bada zwi¹zki wierszyz tradycj¹ literack¹, zw³aszcza romantyczn¹i m³odopolsk¹.Przygotowuje krótk¹ wypowiedŸ,bêd¹c¹ rozwiniêciem tematu lekcji napodstawie wybranych utworów.Kontekst opracowania tematuProgram poetyckiW. Broniewskiego.Miejsce i rola cz³owieka w œwiecie napodstawie twórczoœciB. Leœmiana.Prace twórcze1. Pisemna interpretacja wierszaW. Broniewskiego „Poezja”.2. Wyobra¿enie mi³oœci i œmierci napodstawie twórczoœci B. Leœmiana.Wiadomoœci teoretyczneNeologizmy pe³ni¹ce funkcjê kreowanianowej rzeczywistoœci.Twórczoœæ B. Leœmiana na tle tendencjidwudziestolecia.Program poetyckiW. Broniewskiego.Pojêcia: panteizm, symbolizm.136

1 2Rozdzia³ XW krêgu prozyStefan ¯eromski„Przedwioœnie”Dwie koncepcje rozwoju kraju: ewolucjareprezentowana przez ówczesnegowiceministra Szymona Gajowca— program nawi¹zuje do postulatówpracy organicznej; komunistycznarewolucja to druga koncepcjareprezentowana przez wywrotowcaLulka.Mit szklanych domów, z którym po razpierwszy spotyka siê Cezary Barykapodczas podró¿y do kraju, ojciec rysujemu idealistyczny obraz kraju, w którymwszyscy s¹ sobie równi i szczêœliwi.Ukazanie sprzeciwu autora wobecrewolucji komunistycznej.Maria D¹browska„Noce i dnie”Wielka epopeja, saga rodzinna, powieœærealistyczna sk³adaj¹ca siê zczterech czêœci.Wymowa symboliczna tytu³u utworu;¿ycie cz³owieka sk³ada siê z nastêpuj¹cychpo sobie dni i nocy tworz¹cychstrumieñ up³ywaj¹cego czasu.Autorka ukaza³a parê ma³¿eñsk¹ silnieskontrastowan¹, ró¿ni¹c¹ siê w³aœciwiewszystkim: Bogumi³ jest ekstrawertykiem,Barbara jest introwertyczk¹.Ró¿ni¹ce siê od siebie sylwetkipsychologiczne dope³niaj¹ siêwzajemnie tworz¹c piêkny obrazzwi¹zku pe³nego cz³owieczeñstwa.Zna treœæ utworu i jego problematykê.Przedstawia pogl¹dy ¯eromskiego narewolucjê rosyjsk¹; uzasadnia przyczynynegatywnej oceny.Charakteryzuje g³ównego bohaterautworu Cezarego Barykê.Opowiada o micie szklanych domów,utopijnej idei Seweryna Baryki.Okreœla fabu³ê i akcjê utworu.Wypowiada siê na temat charakterystykibohaterów powieœci dokonanejprzez pisarkê.Opowiada treœæ utworu i okreœla jegoproblematykê.Analizuje losy ¿yciowe bohaterówpowieœci, które tworz¹ bogat¹ galeriêtypów i charakterów.Okreœla typ narracji i formê monologuwewnêtrznego.137

1 2Jêzyk powieœci prosty, ale jednoczeœniebogaty i pe³en uroku.Maria Kuncewiczowa„Cudzoziemka”Powieœæ psychologiczna o ostatnimdniu ¿ycia pierwszoplanowej bohaterki— Ró¿y ¯abczyñskiej, któranieœwiadoma zbli¿aj¹cego siê kresuswoich dni, wspomina przesz³oœæ ipróbuje zrozumieæ komplikacje w³asnego¿ycia.Historia kobiety niespe³nionej.Teoria kompleksów powoduj¹cychzaburzenia w prze¿yciach w³asnychbohaterki i jej kontaktach z otoczeniem.Konstrukcja narracji i czasu.Studium samotnoœci i wyobcowaniacz³owieka.Ocenia znakomite studium obrazuj¹cedojrzewanie cz³owieka do pe³nej¿yciowej odpowiedzialnoœci, dozrozumienia transcendentnego sensuistnienia oparte na myœli filozoficznejBergsona.Interpretuje tytu³ w kontekœcie biografiibohaterki i jej osobowoœci.Charakteryzuje bohaterkê, punktemwyjœcia czyni¹c podwójne imiê.Opisuje sposób prezentacji psychikibohaterkiProponuje w³asn¹ interpretacjê utworu.Zajmuje stanowisko wobec wybranejopinii.Zofia Na³kowska„Granica”Mówi o konstrukcji, która nawi¹zujedo budowy dzie³a muzycznego.Problematyka powieœci — funkcjapierwszego rozdzia³u. Poszukiwanieprawdy o cz³owieku — m³odzieñczedeklaracje Zenona i kolejne kroki w¿yciu osobistym i zawodowym, uwarunkowaniapostawy i jej konsekwencje.Samoocena cz³owieka aos¹d œrodowiska. Nacisk ról spo-³ecznych i uk³adów klasowych (schematów)na jednostkê, deformacjaosobowoœci w trybach w³adzy. Cechypowieœci psychologicznej.138Dokonuje interpretacji pierwszegorozdzia³u w kontekœcie ca³ej powieœci.Interpretuje tytu³, rozwa¿aj¹c ró¿negranice dotycz¹ce mo¿liwoœci egzystencjalnychi spo³ecznych cz³owieka.Notuje cytaty o charakterze aforyzmów,jeden z nich czyni przedmiotemd³u¿szej refleksji.Formu³uje argumenty dotycz¹ce uwarunkowañpostawy g³ównego bohatera.

1 2Witold Gombrowicz„Ferdydurke”W. Gombrowicz we wspomnieniach —geniusz czy wariat?Narrator a bohater. Józio na progudoros³oœci. S³owa — klucze do interpretacjiœwiata przedstawionego.Szko³a wed³ug autora. Demaskacjafa³szywych form w trzech œrodowiskach.Koncepcja ¿ycia jako przybieraniaform, odgrywania ról. Cechyutworu jako powieœci awangardowej.Aututematyzm.Bruno Schulz„Sklepy cynamonowe”Mitologizacja dzieciñstwa, domu,miasteczka.Obraz miasta w kontekœcie nadrealizmu,ekspresjonizmu, sensualizmuopisów oraz jêzyka symbolipsychoanalizy.Fascynacja narratora postaci¹ ojca –reprezentanta tradycyjnego kupiectwa,wielkiego maga, biblijnego proroka.Kreacja œwiata, wzglêdnoœæ czasu iprzestrzeni.Franz Kafka„Proces”Bohater utworu — realnoœæ postaci,ale metaforycznoœæ losu (anoni-Opowiada o ukazanych warstwachspo³ecznych i granicach miêdzy nimi.Ocenia postêpowanie g³ównego bohateraZenona.Wyra¿a swój s¹d o lekturze.Dyskutuje na temat pozytywnych inegatywnych aspektów funkcjonowaniaformy.Wskazuje elementy satyry i groteskiw obrazie szko³y.Rozpoznaje groteskê na poziomiekonstrukcji bohatera, œwiata, jêzyka.Odczytuje powieœæ jako parodiêró¿nych motywów i utworów literackich.Pracuje z fragmentem tekstu.Analizuje i interpretuje obraz miasteczkai postaæ ojca.Odczytuje fragment z perspektywybiograficznej.Wyszukuje i prezentuje informacje oosobowoœci B. Schulza i jej projekcjiw grafikach.139

1 2mowoœæ, brak wyrazistej biografii).Problem winy. Groteskowo zdeformowanyœwiat przedstawiony: przestrzeñmiasta jako labirynt, koszmarwêdrówki po gmachu s¹du, absurdalnoœænieosi¹galnego sêdziego.Parabolicznoœæ fabu³y.Analizuje czas i miejsce akcji, konstrukcjêbohatera i narratora jako wyk³adnikiparaboli.Rozwa¿a proroczy charakter powieœciw kontekœcie przemian wydarzeñ XXwieku.Proponuje w³asn¹ interpretacjê utworu.Jaros³aw Iwaszkiewicz„Panny z Wilka”Problem czasu i pamiêci. Próba odnalezieniastraconego czasu. Zrozumieniesamego siebie, sensu swojego¿ycia wobec niemo¿noœci przywróceniaprzesz³oœci. Sztuka ¿yciapanien z Wilka, idea „wiecznejkobiecoœci”Michai³ Bu³hakow„Mistrz i Ma³gorzata”Biografia M. Bu³hakowa — los twórcyw pañstwie totalitarnym.Trzy p³aszczyzny w utworze:realistyczna, historyczna, fantastyczna.Satyra na ¿ycie spo³eczne i politycznew Moskwie lat 30. Œrodowisko moskiewskichliteratów. Postawy bohaterówwobec z³a — problem „pi³atyzmu”.Funkcja si³ szatañskich w ¿yciu mieszkañcówMoskwy.Kontekst opracowania tematuRó¿norodnoœæ tematyki i konstrukcjipowieœci w okresie dwudziestoleciamiêdzywojennego.Zdobywa informacjê na tematpogl¹dów M. Prousta na kwestiêczasu.Charakteryzuje konstrukcjê czasu inarracji.Opisuje relacjê miêdzy przesz³oœci¹a teraŸniejszoœci¹ w psychicebohatera.Wyszukuje ró¿ne przejawy wp³ywupañstwa totalitarnego na jednostkê.Formu³uje tezy interpretacyjne dotycz¹ceproblematyki powieœci.Porównuje utwory pod k¹tem przedstawieniasi³ szatañskich.Przedstawia w formie mapy skojarzeñdzia³ania i efekty œwity Wolanda.Prace twórcze1. S¹d nad Polsk¹ i sen o Polsce w„Przedwioœniu”.2. Koncepcja ¿ycia w „Granicy”.140

1 2Wiadomoœci teoretyczneSpo³eczno — polityczne i etyczno —obyczajowe uwarunkowanie postawybohatera, konstrukcja narracji. Warunkii styl ¿ycia ludzi z ró¿nych œrodowisk.S³owa-klucze s³u¿¹ce interpretacjiœwiata przedstawionego.3. Kreacja bohatera w „Procesie”F.Kafki.4. Wartoœci artystyczne powieœci„Mistrz i Ma³gorzata”.Rozdzia³ XIPoezja katastroficznego niepokojuJózef Czechowicz„Na wsi”„Pieœñ”„¯al”„Modlitwa ¿a³obna”Awangardowe cechy liryki J. Czechowicza.Wspó³wystêpowanie motywów arkadiii apokalipsy. Z³udne piêkno œwiata,znaki zagro¿enia, irracjonalne lêki.Topika biblijna i wizje nadrealistyczneWskazuje instrumentacjê g³oskow¹jako sposób budowania arkadyjskoœcikrajobrazu.Interpretuje obrazowe transpozycjeuczuæ i przeczuæ.Czes³aw Mi³osz„Elegia”„Roki”„Ob³oki”Interpretuje wybrany utwór pod k¹temsposobu wyra¿enia katastroficznychpogl¹dów.Jerzy Zagórski„Bajka o zimie”Wileñscy ¿agaryœci. Poetyckie fantazjotwórstwoJ. Zagórskiego. Wizyjnoœæi symbolika Cz. Mi³osza.Konstanty Ildefons Ga³czyñski„O mej poezji”„Serwus, madonna”„Ulica Towarowa”Wyszukuje informacje dotycz¹cebiografii i sylwetki twórczej poety,zwracaj¹c uwagê na erudycjê.141

1 2Poeta w ró¿nych rolach: liryk wykorzystuj¹cytradycyjne rekwizytypoetyckie w konwencji sentymentalnoromantycznej;kpiarz i cygan o m³odopolskimrodowodzie; pe³en goryczyrejestrator beznadziejnoœci ¿ycia.Kontekst opracowania tematuUkazanie w twórczoœci poetów dwóchobrazów: pokoju pe³nego jeszczeciep³a i bezpieczeñstwa, ale ju¿zagro¿onego zag³ad¹ oraz œwiatapoddanego zag³adzie.Wiadomoœci teoretyczneLiryka poetów wileñskich o tematycekatastroficznej, o g³êbokim kryzysiekultury europejskiej, który nieuchronnieprowadzi do dziejowegodramatu. Poezja awangardowaT. Peipera i J.Czechowicza.Groteska i drwina w poezjiK.I. Ga³czyñskiego.Komentuje opiniê o K.I. Ga³czyñskimjako o poecie okolicznoœciowym, popularnym.Opisuje koncepcjê artysty i stosunekdo w³asnej poezji w œwietle wierszyautotematycznych.Prace twórcze1. Katastrofizm w poezji dwudziestolecia.2. Liryka ¿agarystów.Rozdzia³ XIIW krêgu dramatuJerzy Szaniawski„¯eglarz”Przedstawia kolejno kreacje postaciwystêpuj¹cych w komedii.Intelektualny charakter pisarstwa —„dramaty idei”.Komedia o wzglêdnoœci prawdy, prawdaprze¿yæ.Trzy zasadnicze typy bohaterów i zawi¹zanymiêdzy nimi konflikt dramatyczny.Przemyœlana i celowa kompozycjaods³aniaj¹ca kolejno ró¿ne per-142Opowiada o losach kapitana Szmidtai konflikcie dramatycznym utworu.Analizuje „prawdê” Jana i jej zwyciêstwo.Mówi o mechanizmie tworzenia siê iupadania mitów.

1 2spektywy, w których mo¿emy patrzeæna istniej¹c¹ w mieœcie legendê obohaterskim kapitanie Nucie.Stanis³aw Ignacy Witkiewicz„Szewcy”Formu³uje tezy interpretacyjne i poddajeje pod dyskusjê.Twórca w³asnej teorii Czystej Formy,która g³osi³a postulaty: odpolitycznieniesztuki, wyzwolenie sztukispod rygorów realizmu, szczególnakreacja bohaterów.Dramat o mechanizmach w³adzy.Przewroty spo³eczne (faszystowski,komunistyczny, technokratyczny)prowadz¹ce do uniformizacji ¿ycia,zaniku indywidualnoœci i metafizycznychpragnieñ. Elementy groteskiw konstrukcji œwiata przedstawionegoi jêzyka.Kontekst opracowania tematuUkazanie utworów dramatycznych,przedstawiaj¹cych w konwencji groteskiobraz przysz³ego spo³eczeñstwa,w którym zanik „instynktu metafizycznego”i totalna „mechanizacja”¿ycia prowadz¹ do spo³ecznej i historycznejzag³ady.Teoretyczne wiadomoœciTwórczoœæ S.I. Witkiewicza i jegopostulaty teorii Czystej Formy.„Dramaty idei” J. Szaniawskiego.Tworzy zestawienia cytatów do poszczególnychtez.Odnajduje elementy Czystej Formyw dramacie.Dokonuje syntezy literackiej: os¹drewolucji.Prace twórcze1. Ró¿ne rewolucje w „Szewcach”S.I. Witkiewicza.Do opanowania materia³u — 60 godzin.Na lekcje rozwoju twórczej dzia³alnoœci i rozwoju mowy — 6 godzin.Rezerwowe lekcje — 4 godziny.143

LITERATURA DO OPANOWANIA PAMIÊCIOWEGOJan Kasprowicz — „Ksiêga ubogich” (fragment)Leopold Staff — „Deszcz jesienny”Julian Tuwim — „Sitowie”Kazimierz Wierzyñski — „Skok o tyczce”Jaros³aw Iwaszkiewicz — „Pozdrowienie”Antoni S³onimski — „Smutno mi, Bo¿e”Kazimiera I³³akowiczówna — „Pejza¿”Boles³aw Leœmian — „Dusio³ek”144LITERATURA UZUPE£NIAJ¥CA(utwory przeznaczone dla samodzielnego czytania przez uczniów)Z. Przesmycki — „Maurycy Maeterlinck i jego stanowisko ...”,„Walka ze sztuk¹” (fragment)S. Przybyszewski — „Confitor” (fragment)A. Górski — „M³oda Polska” (fragment)L. Krzywicki — „O sztuce i nie-sztuce”T. ¯eleñski — „O bardzo niegrzecznej literaturze”, „Cygan nieznany”W. Bernet — „Próchno”M. Komornicka — „Na rozdro¿u”T. Mann — „Tonio Kröger”S. Brzozowski — „Legenda M³odej Polski“Ch. Baudelaire — „Do czytelnika”, „Albatros”P. Verlaine — „Niemoc”, „Sztuka poetycka”A. Rimbaud — „Statek pijany”K. Przerwa-Tetmajer — „Koniec wieku”, „Nie wierzê w nic”,„Evviva Varte”, „Melodia mgie³ nocnych”, „Hymn do Nirwany”, „Ja, kiedyusta ...”S. Korab-Brzozowski — „O, przyjdŸ”A. Watt — „¯ywoty”T. Czy¿ewski — „Melodia t³umu”, „Hymn do maszyny mojego cia³a”T. Peiper — „Punkt wyjœcia“, „Powojenne wezwanie“J. Przyboœ — „Echo”, „Odjazd”, „Notre-Dame”J. Tuwim — „Do krytyków”, „Kartka z dziejów ludzkoœci”, „Ranyjulek”,„Sitowie”, „Mieszkañcy”, „Bal w operze”K. Wierzyñski — „Manifest szalony”, „Ojczyzna chocho³ów”J. Kasprowicz — „Krzak dzikiej ró¿y w Ciemnych Smreczynach”, „Ksiêgaubogich”, „Dies irae”T. Miciñski — „Lucifer”L. Staff — „Kowal”, „¯ycie bez zdarzeñ”, „Przedœpiew”, „Ars poetica”

J. Conrad — „Lord Jim”O.Wilde — „Portret Doriana Graya”J.K. Haysmans — „Na wspak”S. ¯eromski — „Rozdziobi¹ nas kruki, wrony”, „Wierna rzeka”,„Ludziebezdomni”, „Przedwioœnie”H. Ibsen — „Dzika kaczka”S. Wyspiañski — „Wesele”G. Zapolska — „Moralnoœæ pani Dulskiej”S. M³odo¿oniec — „XX wiek”B. Jasieñski — „Zmêczy³ mnie jêzyk”, „But w butonierce”J. Lechoñ — „Pytasz, co w moim ¿yciu ...”, „Toast”A. S³onimski — „Bia³e noce”, „Ko³ysanka”J. Iwaszkiewicz — „Erotyk”, „Do przyjaciela”, „Panny z Wilka”K. I³³akowiczówna — „Nieœwiêta mêka”, „Powrót”J. Liebert — „Druga ojczyzna”, „JeŸdziec”, „Kantyczka moribundów”,„Nalipê czarnolesk¹”M. Pawlikowska-Jasnorzewska — „Gwiazdy spadaj¹ce”, „Mi³oœæ”,„Morzei niebo”W. Broniewski — „D¹b”, „Ulica Mi³a”, „Poezja”, „Ja i wiersze”, „Historia”B. Leœmian — „Dziewczyna”, „Po ciemku”, „Romans”, „Œnigrobek”,„Garbus”, „Taka cisza w ogrodzie”, „Gdy domdlewasz ...”M. D¹browska — „Noce i dnie”M. Kuncewiczowa — „Cudzoziemka”Z. Na³kowska — „Granica”W. Gombrowicz — „Ferdydurke”B. Schulz — „Sklepy cynamonowe”F. Kafka — „Proces”M. Bu³hakow — „Mistrz i Ma³gorzata”J. Czechowicz — „Na wsi”, „Pieœñ”, „¯al”, Modlitwa ¿a³obna”Cz. Mi³osz — „Elegia”, „Roki”, „Ob³oki”J. Zagórski — „Bajka o zimie”K.I. Ga³czyñski — „O mej poezji”, „Serwus, madonna”, „Ulica Towarowa”J. Szaniawski — „¯eglarz”S.I. Witkiewicz — „Szewcy”REPRODUKCJEW. Podkowiñski — „W ogrodzie”W. Weiss — „Demon”E. Munch — „Krzyk”, „Dziewczêta na moœcie”C. Monet — „Impresja wschodz¹cego s³oñca”, „Kobieta z parasolk¹”A. Renoir — „Œniadanie wioœlarzy”C. Pissaro — „Bulwar Montmartre”145

A. Böcklin — “Wyspa umar³ych”G. Klimt — „Poca³unek”, „Judyta”, „Salome”J. Pankiewicz — „Targ na kwiaty w Pary¿u”J. Malczewski — „Melancholia”, „Œmieræ”, „B³êdne ko³o”E. Okuñ — „Grajek (Filistrzy)”, „My i wojna”P. Picasso — „Panny z Avignon”M. Chagall — “Nad Witebskiem”S. Dali — „P³on¹ca ¿yrafa”M. Duchamp — „Akt schodz¹cy po schodach”M. Ernst — „S³oñ Celebes”R. Magritte — „Terapeuta“F. Picabio — „Hera“I. Tanguy — “Strach”K. Kobro-Strzemiñska — “Kompozycja przestrzenna”B.W. Linke — „Morze w krwi”, „Autobus”Re¿. A. Wajda — „Ziemia obiecana”FILMPODSTAWOWE RODZAJE USTNYCH I PISEMNYCH PRACZ LITERATURY W 11 KLASIEWyraŸne czytanie utworów literackich.U³o¿enie planu swojej ustnej i pisemnej wypowiedzi.Komentowanie urywków z utworów literackich.Ustne i pisemne wypracowanie-rozwa¿anie charakteru problemowego(w tym indywidualna, porównawcza i grupowa charakterystyka) napodstawie przerobionego utworu literackiego, a tak¿e wypracowanierozwa¿aniecharakteru publicystycznego.Udzia³ w dialogu podczas analizowania utworu literackiego.Plan i tezy artyku³u krytyki literackiej.Odczyt i referat na temat literacki (na podstawie jednego lub wieluŸróde³).Recenzja na przeczytan¹ ksi¹¿kê, na film, program telewizyjny,spektakl (z motywacj¹ swojego stosunku do bohaterów i wydarzeñ wutworze).146

PODSTAWOWE WYMAGANIA DOTYCZ¥CE WIEDZY IUMIEJÊTNOŒCI UCZNIÓW 11 KLASYUczniowie powinni znaæ:• biografie znamienitych pisarzy, treœæ utworów literackich;• estetyczne, ogólnoludzkie i historyczne znaczenie literackichutworów;• tytu³y i autorów najwa¿niejszych utworów klasyki polskiej iœwiatowej wskazanych w wykazie lektur;• ramy czasowe epok i dostrzegaæ zwi¹zek miêdzy nimi a wydarzeniami historycznymi, literackimi, prze³omami œwiatopogl¹dowymi;• charakterystyczne literackie osobliwoœci przerabianych utworów;• istotne znaczenie terminów literackich wystêpuj¹cych w programienauczania.Uczeñ powinien umieæ:wykazaæ siê znajomoœci¹ i rozumieniem teksów literackich poznanychw szkole:• odró¿niaæ tekst literatury piêknej od innego rodzaju piœmiennictwa,• opisaæ elementy œwiata przedstawionego,• streszczaæ g³ówne w¹tki,• charakteryzowaæ g³ównych bohaterów,• okreœlaæ tematykê utworu i odnajdywaæ g³ówn¹ ideê,• analizowaæ tekst w celu wyjaœnienia funkcji œrodków jêzykowych,• rozpoznawaæ i odró¿niaæ sensy dos³owne i metaforyczne,• interpretowaæ utwór w kontekœcie dla niego najwa¿niejszym,• wskazaæ nawi¹zania do tradycji literackiej,• wskazaæ przyk³ady zwi¹zków literatury z innymi sztukami,• odnaleŸæ w tekœcie wartoœci ogólnoludzkie,• wskazaæ charakterystyczne cechy jêzyka poszczególnych spo-³ecznych œrodków przekazu;dostrzegaæ zwi¹zki miêdzy poznanymi tekstami kultury a œwiatopogl¹dem,filozofi¹, kultur¹, sztuk¹ epok literackich:• objaœniaæ t³o epoki, wskazuj¹c najwa¿niejsze wydarzenia,• wyjaœniaæ podstawowe pojêcia zwi¹zane ze œwiatopogl¹dem epok,• wymieniaæ pr¹dy literackie i wyjaœniaæ ich nazwy,• wskazaæ nurty filozoficzne i ich przedstawicieli,• odnaleŸæ has³a i idea³y epoki w tekstach literackich i wymieniægatunki literackie typowe dla danej epoki,147

• dostrzec charakterystyczne motywy literackie i tematy (mi³oœci,domu, rodziny, œmierci, wêdrówki),• scharakteryzowaæ wzorce osobowe b¹dŸ typowe cechy bohatera,• rozpoznawaæ style w sztuce;Do umiejêtnoœci uczniów równie¿ w³¹czamy:• komentowanie tekstu poznanego utworu,• samodzieln¹ analizê i ocenê literackich utworów,• interpretacjê wybranego literackiego tekstu lub niewielkiego poobjêtoœci utworu,• okreœlenie roli systemu obrazów, fabu³y, kompozycji, gatunkowychosobliwoœci, ekspresji i œrodków wyrazu,• wyjaœnienie autorskiego stosunku do przedstawionej treœci utworu,• porównanie ró¿nych punktów widzenia podczas polemiki i zdolnoœæudowadniania swojego punktu widzenia (prowadzenie dialogu),• porównanie literackich utworów z ró¿nymi rodzajami sztuki,• wyraŸne czytanie literackich utworów, w tym opanowanie na pamiêæ,• przygotowanie referatów i odczytów na literacki temat.148

XII K L A S A(2 godziny tygodniowo — 70 godzin w ci¹gu roku,czas rezerwowy — 4 godziny)Treœæmateria³u nauczania1WstêpOgólna charakterystyka polskiej iœwiatowej literatury XX wieku;wp³yw wojny œwiatowej, rewolucji,totalitarnych re¿imów na jej rozwój.Tradycje i nowatorstwo w prozie,poezji, dramacie. Obrona osobowoœcii kultury w utworach literackichznamienitych pisarzy XX stulecia.Pañstwowe wymaganiadotycz¹ce poziomu ogólnokszta³c¹cegoprzygotowania ucznia2Bierze udzia³ w dyskusji na tematnadchodz¹cej nowej epoki na podstawieju¿ poznanego materia³uw XI klasie.Rozdzia³ IPokolenie KolumbówSzczególny wyraz artystyczny zyska³atwórczoœæ pisarzy urodzonych oko³oroku 1920; byli to: Krzysztof KamilBaczyñski, Tadeusz Gajcy, AdamTrzebiñski, Tadeusz Borowski.1. ”Dorastanie do trumny” rocznika1920.K.K. Baczyñski„Pokolenie”T. Gajcy„Wczorajszemu”Wojenne losy przedstawicieli pokoleniaKolumbów. Biografie twórczem³odych poetów. Czas dojrzewaniajako „dorastania do trumny”. Arkadiadzieciñstwa i apokalipsa m³odoœci,Tworzy zestawienia, selekcjonujedane.Porównuje biografie.Wyraziœcie czyta ze zrozumieniemsensu i trosk¹ o estetykê.Grupuje cytaty.Opisuje prze¿ycia i dylematym³odych.149

1 2marzenia a rzeczywistoœæ. Dylematytwórcy ubezw³asnowolnionego przezwojenny czas.2. Os¹d historii pokolenia.Wskazuje w wierszach opis dylematówpoety i ¿o³nierza.K.K. Baczyñski„Pokolenie”„Historia”T. Gajcy„Do potomnego”T. Borowski„Pieœñ”Zapisuje za pomoc¹ cytatów dialogmiêdzy poetami dotycz¹cy os¹du pokolenia.Okreœla pojêcia historiozofia i katastrofizmhistoryczny.Komentuje sposób przedstawienianatury i historii.Historiozofia wed³ug K.K. Baczyñskiego.Aluzja do koncepcjiromantycznych. Dramat jednostek ipokolenia. Poczucie klêski i winy.Niepewnoœæ oceny w przysz³oœci.3. Mi³oœæ w czasach zag³ady.K.K. Baczyñski„Erotyk”„Niebo z³ote ...”„Ten czas”Gromadzi s³ownictwo wokó³ krêgówtematycznych: czas mi³oœci, czasœmierci.Uroda œwiata a okupacyjny koszmar.Cechy obrazowania (wizyjnoœæ,baœniowoœæ, ekspresjonizm).4. Pokolenie apokalipsy spe³nionej.Redaguje wypowiedŸ interpretacyjn¹,porównawcz¹ lub syntetyzuj¹c¹.T. Gajcy„Ju¿ nie potrzebujemy”Referuje ocenê polskiej poezji miêdzywojennej.150

1 2A. Trzebiñski„Pokolenie liryczne i dramatyczne”W. Bojarski„O now¹ postawê cz³owieka tworz¹cego”Wyjaœnia koncepcjê pokolenia dramatycznego.Dokonuje streszczenia logicznegotekstu, notuj¹c przes³anki, wnioski ikoñcow¹ tezê.Funkcja pisma „Sztuka i Naród”, losyjego redaktorów.Wybór tradycji literackiej.Ocena poezji spod znaku Skamandra iAwangardy Krakowskiej. Wojennaliryka trudu. Odwrót od liryki ku dramatowikoniecznoœci¹ w czasach czynuw literaturze.Relacja miêdzy sztuk¹ a ¿yciem. Krytycznaocena alienacji pracy wobecsztuki, ekspansja rozrywki.Potrzeba nowej postawy artysty realizuj¹cegoprzes³anieC. Norwida.Kontekst opracowania tematuPrzedstawienie pokolenia Kolumbówi ich prze¿yæ wyra¿onych w wierszach.Wiadomoœci teoretycznePodmiot jednostkowy i zbiorowy wwierszach.Katastrofizm generacyjny i historyczny.Katastroficzne i apokaliptyczne obrazyi wizje.Reinterpretacja motywów romantycznych.Tragiczno-heroiczna postawa podmiotui imperatyw walki.Odnosi wywód W. Bojarskiego doprzemian w kulturze wspó³czesnej.Prace twórcze1. Przedstaw i skomentuj myœl historiozoficzn¹poetów okupacyjnych.2. Scharakteryzuj postawy i rozterkipokolenia Kolumbów.3. Porównaj stosunek do historii JanaLechonia i Krzysztofa Kamila Baczyñskiego.151

Rozdzia³ IIPokolenie „Wspó³czesnoœci”1 2Poetyckie g³osy „Wspó³czesnoœci”Przedstawiciele pokolenia. DebiutyspóŸnione, w³aœciwe, powtórzone.Sytuacyjny charakter wspólnotypoetów.1. Kulturowe inspiracje ZbigniewaHerberta.„Dlaczego klasycy”„Przes³anie Pana Cogito”„Do Marka Aurelego”Poeta nurtu spod znaku T.S. Eliota.Przyczyny zwrotu ku antykowi. Dekalogklasycyzmu moralnego. Ocenapostaw ludzkich, literatury, kultury wczasach wspó³czesnych.Postawa pana Cogito — indywidualnalektura.2. W³adza, obywatel, naród — refleksjeZbigniewa Herberta.„Tren Fortynbrasa”„Rozwa¿ania o problemie narodu”„Prolog”Reinterpretacja szekspirowskiegotematu. Dwa œwiaty wartoœci i modelew³adzy. Monolog i dialog w utworze.Szukanie prawdy o polskim narodzie —ukryte i jawne pytania. PostawaZ. Herberta wobec problemu.Ojczyzna dawna i obecna, historiozofiapoety.Tworzy zestawienie dotychczas omówionychw szkole wierszyZ. Herberta.Wyjaœnia za³o¿enia neoklasycyzmu.Redaguje w³asn¹ wypowiedŸ zainspirowan¹wierszami o panu Cogito natemat: Trud wiernoœci sobie.Formu³uje pisemnie g³os w dyskusjiwynikaj¹cej z wiersza „Tren Fortynbrasa”Bada i w³¹cza kontekst autobiograficznydo interpretacji utworów.Syntezuje wiedzê na temat funkcjinawi¹zañ kulturowych u Z. Herberta.Analizuje ewolucjê postawy Z. Herberta.152

1 23. Nowy wymiar dialogu z tradycj¹.Z. Herbert„Homilia”Interpretuje funkcjê nawi¹zañ do tragediiantycznej.Elegijny nastrój rachunku z ¿ycia.Od m¹droœci i optymizmu pana Cogitopo sceptycyzm i gorycz. Cz³owiek aBóg.4. „Szumy, zlepy, ci¹gi” w poezjiMirona Bia³oszewskiego.„Filozofia Wo³omina”„Szare eminencje zachwytu”„Sztuki piêkne mojego pokoju”Reprodukcja:„Wyrazy” M. Jaremianki.Debiut M. Bia³oszewskiego — nobilitacjakultury peryferyjnej.Mit ma³ego miasteczka i próba jegouobecnienia w poezji. Sakralizacjaœwiata. Poetyzacja rzeczywistoœci codziennej.Poezja rupieci. Nowa konwencjajêzykowa, s³owo obiektemanalizy, zabawy; tworzenie, wykorzystanieidiolektów.Przekraczanie granic kultury wysokieji niskiej.Szuka socjologicznych uwarunkowañeksperymentów poety.Analizuje jêzyk wierszy, wskazuj¹czjawiska powtarzalne.Wskazuje zwi¹zki miêdzy poezj¹M. Bia³oszewskiego a propozycjamiawangardy miêdzywojennej.Opisuje obraz.Dyskutuje na temat postaw ludzi, ichspo³ecznej oceny.5. Estetyka brzydoty Stanis³awa Grochowiaka.„Œwiêty Szymon”„P³on¹ca ¿yrafa”Reprodukcja S. Dali„P³on¹ca ¿yrafa”.Tworzy zestawy skojarzeñ z pojêciami:piêkno, brzydota.Odczytuje wiersz jako interpretacjêobrazu.Omawia nawi¹zania do tradycji literackiej,wskazuje kontynuacje i polemiki.153

S. Grochowiak„Ikar”„Objawienie œwiêtego Jana”„Upojenie”1 2Bunt wobec z³a i okrucieñstwa, cierpienieludzi prostych.Etyczne Ÿród³o buntu. Polemika zeœredniowieczn¹ ascez¹. Refleksja nadludzk¹ natur¹: biologizm, ale i duchowoœæ.Protest przeciw schematyzmowi, frazesomw ¿yciu spo³ecznym.Wiersz a obraz — miejsce wspólne,miejsce ró¿ne.Nobilitacja trudu, brzydoty w zestawieniuz piêknem nieu¿ytecznym.Estetyczny wymiar buntu poety.Inspiracje biblijne, œredniowieczne,barokowe. Ironia i satyra. Antyromantycznywizerunek poety zbratanegoz pijanym narodem.Erotyk antysentymentalny.Samodzielnie wyszukuje przejawyturpizmu w poezji wczeœniejszychepok.6. Wiersze przeciw estetom AndrzejaBursy.„Sobota”„Fiñski nó¿”„Dyskurs z poet¹”Wyszukuje informacje na tematA. Bursy jako „kaskadera literatury”.Dyskutuje o formach kontestacji rzeczywistoœciprzez m³odzie¿/artystów.Legenda literacka poety. Rozczarowanierzeczywistoœci¹ Ÿród³em kontestacjii antyestetyzmu.Sobotnia biesiada afirmacj¹ m³odoœcii alternatyw¹ wobec zaanga¿owania wsocjalistyczny model œwiata.Liryczne po¿egnanie dzieciñstwa.Poezja, piêkno, estetyzm kontra fizjologiai wulgarnoœæ.Zabiera g³os w sprawie wulgaryzmówjako elementu stylu artystycznego.Porównuje wiersz „Dyskurs z poet¹”z utworem „Kanon” S. Grochowiaka,zwracaj¹c uwagê na portret poety i jegorolê.154

7. Prozaicy „Wspó³czesnoœci”.1 2Za³o¿enia programowe twórców skupionychwokó³ czasopisma „Wspó³czesnoœæ”.Indywidualnoœci prozaików.Rodzaje grup literackich.„Wspó³czesnoœæ” jako typ grupy sytuacyjnej.Marek H³asko, Ireneusz Iredyñski,Marek Nowakowski, W³adys³aw LechTerlecki i ich twórczoœæ.Kontekst opracowania tematuPrzybli¿yæ sylwetki poetów i ich twórczoœæ— pokolenia „Wspó³czesnoœci”jako grupy sytuacyjnej.Wiadomoœci teoretyczneOkolicznoœci debiutu Z. Herberta icechy jego twórczoœci.Specyfika ujêcia rzeczywistoœci wwierszach M. Bia³oszewskiego.Pojêcie turpizm — wierszeS. Grochowiaka.Literackie przejawy buntu wobecœwiata A. Bursy.Proza pokolenia „Wspó³czesnoœci” ijej problematyka.Zdaje sprawozdanie z samodzielnieopracowanej lektury — M. H³asko„Pierwszy krok w chmurach”.Prace twórcze1. Piêkna brzydota w wierszach S. Grochowiaka.2. Typ bohatera w opowiadaniachM. H³aski.Rozdzia³ IIIPokolenie Nowej Fali1. Kondycja pokolenia i rzeczywistoœcispo³ecznej w wierszach Ewy Lipskiej.„My”, „Egzamin”Wydarzenia marca 1968 roku prze-¿yciem pokoleniowym. Nieufnoœæwobec za³amanej rzeczywistoœci.Wyszukuje informacje o konsekwencjachdla kultury wydarzeñ z 1968 roku.Redaguje bibliografiê zagadnieniow¹.Porównuje wiersz z innym manifestempokoleniowym.155

1 2Ksi¹¿ki – manifesty g³ównych twórcówformacji Nowej Fali.Portret pokolenia. Bolesne odczuwaniewewnêtrznej sprzecznoœci miêdzyustabilizowanym ¿yciem a poczuciempustki, têsknota za ide¹ i wartoœciami.Analizuje grê jêzykow¹ w wierszach,badaj¹c przekszta³cenia frazeologizmów.2. Badanie stanu jêzyka w poezjiStanis³awa Barañczaka.„Spójrzmy prawdzie w oczy”„Wype³niæ czytelnym pismem”„Co dziœ rzucili”Wskazuje elementy publicystyki wpoezji.Okreœla problematykê wierszy, zwracaj¹cuwagê na uwik³ania cz³owieka wpolitykê.Twórcze wykorzystanie neologizmóww celu obna¿enia k³amstwa. Odankiety do przes³uchania – diagnozasytuacji cz³owieka lat 70. i ¿yciaspo³ecznego. Postawa niezgody naœwiat.Kontekst opracowania tematuPrzedstawienie okolicznoœci powstaniaformacji Nowej Fali, jej literatów orazich twórczoœci.Teoretyczne wiadomoœciPrzekszta³cenia frazeologiczne (modyfikacje,kontaminacje, nowe konteksty).Jêzykowe sposoby demaskowaniazak³amanej rzeczywistoœci.Przedstawiciele Nowej Fali.Rozdzia³ IVŒwiadectwo zbrodni i zag³ady1. Liryka pora¿ona Tadeusza Ró-¿ewicza.„Kuglarz œwiêtoœci”Wnioskuje na temat w¹tków i motywówpowtarzaj¹cych siê w wierszach(z 1947 i 2001roku).156

„Widzia³em cudowne monstrum”„Poci¹gi”„Ocalony”„Lament”1 2Kompleks ocalenia w poezji T. Ró-¿ewicza — obsesyjne tematy, obrazy.Potrzeba nowego jêzyka poezji poOœwiêcimiu.Powojenny poeta jako kuglarz œwiêtoœci.Kryzys humanizmu. Rejestracjaœwiadomoœci cz³owieka, który prze¿y³wojnê. Pozornoœæ ocalenia, okaleczeniepsychiki, utrata wiary w religiêi cz³owieka. Poszukiwanie autorytetumoralnego.2. Œwiadomoœæ cz³owieka ustabilizowanegow dramacie TadeuszaRó¿ewicza.„Œwiadkowie, albo nasza ma³a stabilizacja”Teatr Ró¿ewicza — prze³amaniekonwencji klasycznej i awangardowej.Cechy konstrukcyjne i tematyka dramatów.System wartoœci spo³eczeñstwapolskiego w latach 60.Nasza ma³a stabilizacja jako znakmarazmu duchowego i materializmucz³owieka.Zag³ada wartoœci w czasach pokoju.Sumuje wnioski z analizy wierszy,charakteryzuj¹c cz³owieka poczuwaj¹cegosiê do odpowiedzialnoœci zaz³o.Wskazuje cechy poetyki „œciœniêtegogard³a”.Wykrywa funkcjê trawestacji „credo”oraz nawi¹zañ kulturalnych.Nazywa wartoœci z punktu widzeniafilozofii, etyki, religii nieobecne w¿yciu bohaterów dramatu.Analizuje jêzyk bohaterów jako obrazich œwiadomoœci (skróty, powtórzenia,prozaizmy, kolokwialne frazeologizmy,skojarzenia).Interpretuje fragment, wi¹¿¹c jegowymowê z ide¹ ca³ego dramatu.Analizuje konstrukcjê bohatera literackiego.Interpretuje tytu³.3. Cz³owiek pora¿ony w dramacieTadeusza Ró¿ewicza.„Kartoteka”Odczytuje utwór jako refleksjê o kryzysieformu³y dramatu.157

1 2Brak podmiotowoœci i to¿samoœcibohatera. Pamiêæ jak kartoteka. Standestrukcji œwiadomoœci po doœwiadczeniachwczesnej m³odoœci.4. Egzystencjalizm J. P. Sartre w dramacie„Muchy”Interpretuje motto w kontekœcieutworu.Analizuje zabiegi narracyjne.5. Proza Zofii Na³kowskiej jako œwiadectwooskar¿enia i ostrze¿enia.„Medaliony”Geneza i formu³a „Medalionów”.Utwór jako dokument ludobójstwa.Degradacja ludzkiej psychiki, degradacjainteligencji w s³u¿bie zbrodniczejideologii. Pytania o graniceeksperymentów medycznych i prawodecydowania o ludzkim ¿yciu. Konstrukcjanarracji.6. Obóz oœwiêcimski jako fakt zbrodniczy,cywilizacyjny, kulturowy, socjologiczny.Opisuje fizyczne i psychiczne doznaniai prze¿ycia bohaterów opowiadañ.Uczestniczy w dyskusji na temat aktualnoœcipytañ postawionych przezautorkê w kontekœcie wspó³czesnychdyskusji o klonowaniu, eutanazji.Wyjaœnia powi¹zania opowiadañ zhistori¹ Polski i Europy.Pracuje z tekstem lektury, stawiaj¹ctezy interpretacyjne i dokumentuj¹c jecytatami.S. Szmaglewska„Dymy nad Birkenau”T. Borowski„Po¿egnanie z Mari¹”Nazywa kolejne etapy budowania spo-³eczeñstwa koncentracyjnego.Formu³uje historiozofiê T. Borowskiego.Œwiat obozowy z perspektywy cz³owiekazlagrowanego. Metody i skutkidegradacji i upodlenia cz³owieka przezfaszyzm.Technika narracyjna: behawioryzm,antypsychologizm.Tragizm cz³owieka „epoki pieców”.Obóz jako model nowego porz¹dku158Zabiera g³os w dyskusji: czy opowiadanias¹ zara¿one nihilizmem, czyg³êboko etyczne?

1 2europejskiego, spo³eczeñstwa koncentracyjnego.Obozy jako konsekwencjahistorii. Zakwestionowaniepostêpu cywilizacyjnego i kulturowego.Recepcja opowiadañ G. Herlinga-Grudziñskiego.7. „Inny œwiat” jako dokument, traktatmoralny i dzie³o literackie.J. Czapski„Na nieludzkiej ziemi”G. Herling-Grudziñski„Inny œwiat”J. Andrzejewski„Popió³ i diament”A. So³¿enicyn„Jeden dzieñ Iwana Denisowicza”Odczytuje utwór w kontekœcie autobiograficznym,historycznym i literackim.Analizuje portrety ludzi.Okreœla stanowisko autora wobecrelatywizmu moralnego.Wyszukuje przyk³ady ró¿nych rólnarratora.Wykrywa klamrow¹ kompozycjêutworu.Literatura lagrowa i ³agrowa — pograniczedokumentu literatury piêknej.Antycywilizacja sowieckich ³agrów.Analiza totalitaryzmu sowieckiegojako systemu przemyœlanego wyniszczeniafizycznego i zniewoleniacz³owieka.Postawy ludzi w nieludzkich warunkach.Tytu³ i motto. Przes³anieodautorskie w epilogu. Konstrukcjanarratora. Literackie sposoby komentowaniaobozowej rzeczywistoœci.Œwiat jako s³owo-klucz.Wskazuje przyk³ady zabiegów literackich,okreœla ich funkcjê.Pisze rozprawkê na temat: Czy powojnie zostali niewinni i ocaleni?159

8. Cywil o powstaniu warszawskim.1 2M. Bia³oszewski„Pamiêtnik z powstania warszawskiego”Reprodukcja:„Domy-¿o³nierze” B.W. LinkegoDramat wydarzeñ powstañczych zperspektywy lat. Rola pamiêci. Warszawapodziemna. Rachunek piwnicowy.¯ycie spo³eczne. Osaczenia wiêŸniapodziemi. Pamiêtnik mówiony — strumieñœwiadomoœci i jego jêzykowyzapis.Dom-¿o³nierz i dom-arka w potopiewojennym.9. Przywódca o powstaniu w getciewarszawskim.H. Krall„Zd¹¿yæ przed Bogiem”H. Krall jako dziennikarka zag³ady¿ydowskiego œwiata.Temat i konwencja utworu.¯ycie i walka w getcie w relacji ostatniegoprzywódcy. Demitologizacjaprzywódców i powstañców. WyœcigEdelmana o ludzkie ¿ycie. Rachunki zBogiem. Literatura faktu.Bada okolicznoœci powstania utworu,dostrzegaj¹c dystans czasowy.Porównuje utwór z innymi tekstamikultury o powstaniu, dostrzegaj¹cdemitologizacjê.Analizuje narracjê, zwracaj¹c uwagêna cechy jêzyka mówionego.Analizuje wizerunek domu w utworzei na obrazie.Grupuje fakty literackie i refleksjebohatera wokó³ pojêæ has³owych, np.g³ód, ¿ycie, œmieræ, bohaterstwo.Pracuje ze s³ownikiem terminów literackich,analizuj¹c definicjê literaturyfaktu.Bada losy ¯ydów w czasie wojny wswojej okolicy (realizacja œcie¿ki regionalnej).Analizuje dane fakty i komentarzedotycz¹ce holocautu.10. Zag³ada narodu ¿ydowskiego.A.S³onimski„Elegia miasteczek ¿ydowskich”Przygotowuje krótk¹ prezentacjê natemat kultury ¿ydowskiej na podstawiefragmentów filmów i albumów.Analizuje wiersz A. S³onimskiego iobraz M. Chagalla, szukaj¹c zwi¹zkówpod k¹tem portretów ¯ydów.160

1 2Reprodukcja: „Spacer” M. Chagalla.J. Tuwim„My, ¿ydzi polscy”„¯ydek”Holocaust na ziemiach polskich wczasie wojny. Symbole ¿ydowskiekultury i znaki zag³ady. Postacie ¯ydówjako u¿ytecznych cz³onków lokalnejspo³ecznoœci i miejscowych magów.Przejawy antagonizmów dwóch narodów.Strata dla polskiej kulturyszczyc¹cej siê bogat¹ ró¿norodnoœci¹wp³ywów.Dramat Polaka-¯yda. Manifest i lamentpolskiego literata. Poetycki obraz ¯ydazagubionego w œwiecie.Kontekst opracowania tematuPrze¿ycia i refleksje bohatera jednostkowegoi ca³ego pokolenia napodstawie utworów mówi¹cych okatastrofizmie historycznym i generacyjnym.Teksty kultury poœwiêcone zag³adzienarodu i kultury ¯ydów.Wiadomoœci teoretyczneCechy poetyki Ró¿ewicza.Funkcja kontrastów i paralelizmów.Deprawuj¹cy wp³yw faszyzmu nacz³owieka. Odejœcie od ujêcia martyrologicznegona rzecz depatetyzacji idemitologizacji.Ocena faszyzmu i stalinizmu.Cechy literatury faktu. Wk³ad ¯ydówpolskich do kultury narodowej.Dokonuje syntezy z zakresu literaturyi korespondencji sztuk, wzbogacaj¹c j¹o teksty kultury poznane w drodzesamokszta³cenia.Prace twórcze1. „Kartoteka” T. Ró¿ewicza — typdramatu, podejmowanie tematu. Twójstosunek do lektury.2. Niszczenie spo³eczeñstwa i próbajego ocalenia w obozach i ³agrach.161

Rozdzia³ VW poszukiwaniu œwiata wartoœci1 21. Od destrukcji œwiata ku wartoœciomg³oszonym przez leopolda Staffa.L. Staff„Mitologia”“Rzut w przysz³oœæ”L. Staff jako poeta czterech epok.Destrukcja œwiata wartoœci ukazanapoprzez zag³adê natury. Dialog Staffaz przes³aniami wczeœniejszych wierszy(np. „Przedœpiew”). Powrót postawyopartej na ideach humanistycznych ichrzeœcijañskich.Rozpoznaje w wierszu nawi¹zania domitologii i tradycji literackiej.Komentuje przes³anie sonetu.Dokonuje syntezy literackiej, redaguj¹ckonspekt dotycz¹cy ewolucjipostawy L. Staffa i poetyki utworóww ró¿nych okresach.2. Zadania poezji wed³ug Czes³awaMi³osza.Cz. Mi³osz„Przedmowa”„Campo di Fiori”Notuje cytaty o charakterze „skrzydlatychs³ów”.Objaœnia klasycyzm Cz. Mi³osza jakorodzaj œwiatopogl¹du.Rola poezji ocalenia wartoœci, wywo-³ywanie buntu przeciw przemocy,obojêtnoœci, z³u, kszta³towanie postawmoralnych.3. Mi³oœæ do ludzi i œwiata w poezji ks.Jana Twardowskiego.„Stwarza³”„Wierzê”„Ostrobramska”„Na wsi”„Mrówko, wa¿ko, biedronko”Zapisuje refleksje wynikaj¹ce z wierszy,grupuj¹c je wokó³ s³ów: cz³owiek,œwiat, Bóg, wiara.Wskazuje zwi¹zki nauki ksiêdza zpostaw¹ franciszkañsk¹.Wskazuje charakterystyczne cechystylu poety, np. aforystycznoœæ, humorobok liryzmu, kolokwialne frazeologizmy.162

1 2Poezja ks. Jana Twardowskiego najwybitniejsz¹realizacj¹ wspó³czesnejliryki religijnej.Afirmacja œwiata w jego piêknie iró¿norodnoœci.Konkret wiejski œladem obecnoœciBoga i Ÿród³em pewnej wiary cz³owieka.Mi³oœæ do ludzi wyra¿ona wspó³czuciemdla cierpienia, zrozumieniadla s³aboœci i grzechu.Analizuje i interpretuje wiersze,formu³uj¹c refleksje dotycz¹ce postawycz³owieka wobec czasu, prawhistorii, losu i przeznaczenia, œmierci.4. Twórczoœæ Karola Wojty³y.Rozwa¿ania na temat: czego lêka siêwspó³czesny cz³owiek?Czyta utwory K. Wojty³y, analizujeje, znajduje m¹droœci ¿yciowe.5. M¹droœæ ¿ycia wed³ug Wis³awySzymborskiej.„Rehabilitacja”„Trzy s³owa najdziwniejsze”„W rzece Heraklita”„W zatrzêsieniu”„Kot w pustym mieszkaniu”Samodzielnie odczytuje przemówieniesztokholmskie nobilistki.Uzasadnia intelektualny charakterpoezji.Sylwetka nobilistki. Ró¿ne formy literackietwórczoœci, np. „lepieje”.Rozrachunek ze stalinizmem, z w³asn¹naiwnoœci¹ i lekkomyœlnoœci¹. Rehabilitacjazmar³ych i siebie samej.Sytuacja cz³owieka wobec przemijania,paradoksy ludzkiego ¿ycia,niepojêtnoœæ istnienia.6. J. Tuwim„Kwiaty polskie”Interpretuje wiersze J. Tuwima.7. Powojenna twórczoœæM. Jasturna.163

1 2Kontekst opracowania tematuDostrze¿enie przemiany postawyL. Staffa w wierszach powojennych.Piêkna wymowa poezji ks. Jana Twardowskiego.Portret wspó³czesnego cz³owieka ijego problemów na podstawie wierszyW. Szymborskiej.Wiadomoœci teoretyczneZadania poety i poezji wed³ug Cz. Mi³osza.Aluzje literackie i cytaty kulturowe.Moralistyczne przes³ania utworów.Intelektualny charakter poezji.Walory poezji nobilistów.Prace twórcze1.G³os Cz. Mi³osza w dyskusji o zadaniachpoezji.2. Ironia i humor w twórczoœciW. Szymborskiej.Rozdzia³ VICz³owiek w œwiecie z³a i absurdu1. Z³o nigdy nie umiera.J. Iwaszkiewicz„M³yn nad Lutyni¹”Wybitny nowelista. Problemy psychologiczneludnoœci w okupowanym kraju.Opowiada treœæ noweli, analizujewydarzenia, charakteryzuje bohaterów.W. ¯ukrowski„Lotna”Tematyka wojenna, utwór pe³endoznañ, bogactwa barw i kszta³tów.Analizuje problematykê utworu,ocenia bohaterów na podstawie poznanychfragmentów.Albert Camus„D¿uma”Reprodukcja: „D¿uma” A. Böcklina.Powieœæ jako kronika zarazy: przebiegepidemii, obraz miasta w uœciskud¿umy, zachowanie zbiorowoœci.164Porównuje portrety lekarzy w poznanychutworach.

1 2Postawy moralne jednostek w sytuacjizagro¿enia — bohaterowie jako rzecznicytez utworu.Portrety ludzi „zad¿umionych”, postawybohaterów wobec z³a.Laicki humanizm. A. Camus wobecegzystencjalistów. Przes³anie powieœcii „Mitu o Syzyfie”.Paraboliczne sensy.Analizuje motywy dzia³ania bohaterówtechnik¹ drzewka decyzyjnego.Redaguje tematyczny katalog cytatówz powieœci.Wyjaœnia wyk³adniki konstrukcjiparabolicznej.2. Cz³owiek w okowach absurdu.Wybrany cytat czyni mottem refleksjina temat z³a w œwiecie.Samuel Beckett„Czekaj¹c na Godota”Teatr absurdu S. Becketta. Tragicznawizja ludzkiego losu: bierne trwanie,bezsensownoœæ nieuzasadnionegooczekiwania, doœwiadczenie przemocyi poni¿enia. Funkcja aluzji biblijnychw portretowaniu wspó³czesnego cz³owieka.3. Proza amerykañska.E. Hemingway„Komu bije dzwon”Pokazanie wartoœci ¿ycia i mo¿liwoœæoddania go w imiê okreœlonej sprawy.Ukazanie prawdziwych scen z ¿yciaprostych ludzi przy pomocy prostegojêzyka codziennegoAnalizuje fragmenty z podrêcznika wkontekœcie wyk³adu interpretacyjnego.Wyra¿a swój s¹d o „antyteatrze”.Konfrontuje teoriê Witkacego z realizacj¹S. Becketta.Przedstawia problematykê utworu,jej bohaterów oraz wartoœci ludzkie.Opowiada treœæ fragmentów utworu,obrazuje wydarzenia, które wywar³yna nim du¿e wra¿enie.W. Faulkner„Zap³ata ¿o³nierska”Jerome D. Salinger„Buszuj¹cy w zbo¿u”Ocenia bohaterów i ich czyny.Okreœla problematykê utworów m³odychamerykañskich pisarzy, porównujej¹ z utworami europejskimi.165

1 24. ZapowiedŸ pañstwa totalitarnego.George Orwell„Rok 1984”G. Orwell jako pisarz rozpatrzy .Analiza mechanizmów spo³ecznych ipolitycznych prowadz¹cych do totalitaryzmu.Czarna wizja przysz³oœci zdominowanejprzez totalitaryzmy.Inwigilacja, propaganda, manipulacja,zak³amanie jêzyka w czasach WielkiegoBrata.Wyjaœnia pojêcie antyutopia.Bada kontekst historyczny utworu.Porównuje utwory ze znanymi sobieantyutopiami.Wyszukuje elementy alegorii i paraboli.Analizuje cel i mechanizm nowomowy.Komentuje wspó³czesne zjawiska w¿yciu spo³ecznym jako spe³nienie obawG. Orwella.Kontekst opracowania tematuOdczytanie powieœci jako utworu omechanizmach zbiurokratyzowanychanonimowych instytucji ¿ycia publicznegoi zapowiedŸ totalitaryzmów.Wiadomoœci teoretyczneSpecyfika kompozycji utworu (trzyp³aszczyzny).Kwestia pi³atyzmu. Sugestie metaforycznychsensów. Koncepcja laickiegohumanizmu, teatru absurdu,antyrealizm.Prace twórcze1. Przedstawiæ wizjê ludzkiego losu wabsurdalnym œwiecie w œwietle fragmentówdramatu S. Becketta „Czekaj¹cna Godota”.2. Zaraza jako z³o w œwiecie i cz³owiekuna podstawie powieœci „D¿uma”A. Camusa.166

Rozdzia³ VIIŒwiadectwo upadku1 21. Spo³eczny taniec w narzuconymrytmie.B. Show„Pigmalion”S. Mro¿ek„Tango”Portret wspó³czesnej rodziny — konfliktmiêdzypokoleniowy w zwi¹zku zkryzysem wartoœci.Ocena inteligencji. Obraz mechanizmówtotalitarnych.Wykorzystanie parodii i groteski wkonstrukcji œwiata przedstawionego,bohaterów, kompozycji. Uniwersalnoœæproblematyki dziêki zastosowaniukonwencji. Porównanie utworu z innympod okreœlonym k¹tem, np. portretinteligenta, motyw tañca.2. W chaosie norm, zasad i wzorów.Interpretuje perypetie rodziny jakodrogê od wolnoœci poprzez chaos dototalitaryzmu.Wyszukuje nawi¹zania do tradycjiromantycznej i miêdzywojennej (dokonkretnych utworów).Zestawia i charakteryzuje pary postaci,wskazuj¹c bohatera parodiowego.Dyskutuje na temat mechanizmu rewolucjiobyczajowej.T. Ró¿ewicz„Spadanie, czyli o elementach ...”Wypisuje frazeologizmy okreœlaj¹cesytuacjê wspó³czesnego cz³owieka.Moralna i egzystencjalna tragediacz³owieka XX wieku tematemtwórczoœci T. Ró¿ewicza.Przemiany obyczajowoœci i poczuciamoralnoœci — zestawienie przesz³oœcii wspó³czesnoœci.Swobodne nawi¹zanie do wielu tekstówkultury. Opozycja pionu i poziomuznakiem kompletnego rozpadu norm,wzorów, zasad we wszystkich dziedzinach¿ycia w przeciwieñstwie doRozszyfrowuje aluzje, cytaty i kryptocytaty.Interpretuje tytu³ i puentê utworu.Szuka kontekstu literackiego dlautworu, porównuje sposób prezentacjiidei.167

1 2jednoznacznego upadku moralnego wprzesz³oœci.3. Cz³owiek schwytany w sieæ.S. Lem„Bomba megabitowa”Fascynacja technicznymi mo¿liwoœciamicywilizacji, ale niepokój ostan psychiczny i moralny cz³owiekaw twórczoœci S. Lema. Nieufnoœæwobec kierunków rozwoju cywilizacji.Sceptycyzm S. Lema wobecInternetu. Idea „Arki NoegoInternetu”.„Solaris”Autor porusza szereg odwiecznychproblemów moralno-filozoficznychludzkoœci: dobra i z³a,odpowiedzialnoœci, mi³oœcibliŸniego.4. Symboliczne miejsce.T. Konwicki„Ma³a apokalipsa”Komentuje ideê wybranego utworufabularnego S. Lema.Precyzuje i hierarchizuje argumentyprzeciw Internetowi przedstawioneprzez S. Lema.Formu³uje kontrargumenty.Opowiada poznany fragment utworu,charakteryzuje g³ówne postacie iocenia ich postêpowanie.Okreœla motyw wêdrówki bohatera –inteligenta polskiego.Wyszukuje cytaty potwierdzaj¹cefilozoficzny, etyczny i polityczny wymiarpowieœci.Warszawa jako miejsce metaforyczne— jej elementy nabieraj¹znaczenia symboli.Miejsce, w którym nast¹pi apokalipsa,wszystko ulegnie dekonstrukcji, cozobrazuje upadek ustroju.Kontekst opracowania tematuPrzemiany obyczajowe i moralne w¿yciu cz³owieka XX wieku.Prace twórcze1. „Tango” S. Mro¿ka jako dramatrodzinny i polityczny.2. Kryzys wartoœci i jego Ÿród³a w„Ma³ej apokalipsie”.168

1 2Wiadomoœci teoretyczneFunkcja literatury realizmu socjalistycznego.Arkadyjski obraz socjalistycznegomiasta jako odmiana utopii.Poetyka socrealizmu w prozie i poezji.Dezintegracja osobowoœci wspó³czesnegocz³owieka i jego zagubieniew œwiecie ci¹gle zmieniaj¹cych siêmód, stylów i konsumpcyjnych ekscytacji.Funkcja „formy nieczystej” jakosposobu opisu wspó³czesnego œwiata.Do opanowania materia³u — 60 godzin.Na lekcje rozwoju twórczej dzia³alnoœci i rozwoju mowy — 6 godzin.Rezerwowe lekcje — 4 godziny.LITERATURA DO OPANOWANIA PAMIÊCIOWEGOK. Wierzyñski — „Manifest szalony”W. Broniewski — „Poezja”W. Szymborska — „Rehabilitacja”L. Staff — „Rzut w przysz³oœæ”K. I. Ga³czyñski — „Ulica Towarowa”T. Ró¿ewicz — „Lament”Cz. Mi³osz — „Ob³oki”J. Twardowski — „Wierzê”LITERATURA UZUPE£NIAJ¥CA(utwory przeznaczone dla samodzielnego czytania przez uczniów)K. K. Baczyñski — „Pokolenie”, „Erotyk”, „Niebo z³ote”, „Pokolenie”, „Tenczas”T. Gajcy — „Wczorajszemu”, „Do potomnego”, „Ju¿ nie potrzebujemy”T. Borowski — „Pieœñ”, „Po¿egnanie z Mari¹”A. Trzebiñski — „Pokolenie liryczne i dramatyczne”W. Bojarski — „O now¹ postawê cz³owieka tworz¹cego”169

Z. Herbert — „Dlaczego klasycy”, „Przes³anie Pana Cogito”, „TrenFortynbrasa”, „Do Marka Aurelego”, „Rozwa¿ania o problemie narodu”,„Prolog”, „Homolia”M. Bia³oszewski — „Filozofia Wo³omina”, „Szare eminencje zachwytu”,„Sztuki piêkne mojego pokoju”, „Pamiêtnik z powstania warszawskiego”S. Grochowiak — „Œwiêty Szymon”, „P³on¹ca ¿yrafa”, „Ikar”, „Objawienieœwiêtego Jana”, „Upojenie”A. Bursy — „Sobota”, „Fiñski nó¿”, „Dyskurs z poet¹”M. H³asko — „Pierwszy krok w chmurach”E. Lipska — „My”, „Egzamin”S. Barañczak — „Spójrzmy prawdzie w oczy”, „Wype³niæ czytelnie pismem”,„Co dziœ rzucili”T. Ró¿ewicz — „Kuglarz œwiêtoœci”, „Widzia³em cudowne monstrum”,„Poci¹gi”, „Ocalony”, „Œwiadkowie, albo nasza ma³a stabilizacja”, „Kartoteka”,„Spadanie, czyli o elementach ...”S. Lem — „Bomba megabitowa”Z. Na³kowska — „Medaliony”S. Szmaglewska — „Dymy nad Birkenau”G. Herling-Grudziñski — „Inny œwiat”J. Czapski — „Na nieludzkiej ziemi”J. Andrzejewski — „Popió³ i diament”H. Krall — „Zd¹¿yæ przed Bogiem”A.S³onimski — „Elegia miasteczek ¿ydowskich”J. Tuwim — „My, ¯ydzi polscy”, „¯ydek”, „Kwiaty polskie”L. Staff — „Mitologia”Cz. Mi³osz — „Przedmowa”, „Campo di Fiori”J. Twardowski — „Stwarza³”, „Ostrobramska”, „Na wsi”, „Mrówko, wa¿ko,biedroneczko”W. Szymborska — „Trzy s³owa najdziwniejsze”, „W rzece Heraklita”, „Wzatrzêsieniu”, „Kot w pustym mieszkaniu”A.Camus — „D¿uma”S. Beckelt — „Czekaj¹c na Godota”G. Orwell — „Rok 1984”S. Mro¿ek — „Tango”T. Konwicki — „Ma³a apokalipsa”K. Wojty³a — wybrane utworyREPRODUKCJE„Wyrazy” M. Jaremianki„P³on¹ca ¿yrafa” S. Dali„Domy-¿o³nierze” B.W. Linkego„Spacer” M. Chagalla„D¿uma” A. Böcklina170

PODSTAWOWE RODZAJE USTNYCH I PISEMNYCH PRACZ LITERATURYW 12 KLASIEWyraŸne czytanie utworów literackich.Ustne i pisemne wypracowanie-rozwa¿anie charakteru problemowego(w tym indywidualna, porównawcza, grupowa charakterystyka) napodstawie przerabianego utworu literackiego, a tak¿e wypracowanierozwa¿aniecharakteru publicystycznego.Udzia³ w dialogu w procesie analizy utworu literackiego.Plan i tezy artyku³u krytyki literackiej.Sprawozdanie i referat na temat literacki (na podstawie jednego lubkilku Ÿróde³).Recenzja na przeczytan¹ ksi¹¿kê, film, program telewizyjny, spektakl(z motywacj¹ swojego stosunku do bohatera i wydarzeñ w utworze).PODSTAWOWE WYMAGANIA DOTYCZ¥CE WIEDZYI UMIEJÊTNOŒCI UCZNIÓW W 12 KLASIEUczniowie powinni znaæ:• biografiê znamienitych pisarzy, treœæ utworów literackich;• wyró¿niki dzie³a literackiego;• estetyczne, ogólnoludzkie i historyczne znaczenie utworu literackiego;• terminy literackie zawarte w programie;• rodzaje i gatunki literackie.Uczniowie powinni umieæ:• orientowaæ siê w twórczoœci pisarzy polskich i obcych wymienionychw podrêcznikach lub innych Ÿród³ach wskazanych przez nauczyciela;• opowiadaæ fabu³ê utworu;• streszczaæ w¹tki;• oceniaæ bohaterów literackich wed³ug ró¿nych kryteriów;• precyzowaæ problematykê tekstów;• odnajdywaæ wartoœci ideowe;• interpretowaæ tekst i dokonaæ jego wartoœciowania;• interpretowaæ utwór w kontekœcie biograficznym, historycznym;• okreœlaæ funkcjê nawi¹zañ do tradycji literackiej;• wskazaæ przyk³ady korespondencji sztuk;• dostrzegaæ sposoby manipulacji odbiorc¹ i zagro¿enie ze stronymass mediów;171

• odnaleŸæ w tekœcie kultury wartoœci dla narodu, dla siebie samego;• charakteryzowaæ jêzyk kultury niskiej;• dostrzegaæ zwi¹zki miêdzy ramami czasowymi epoki a wydarzeniamihistorycznymi, literackimi, prze³omami œwiatopogl¹dowymi;• wyjaœniaæ kontekst historyczny, polityczny, gospodarczy epoki;• scharakteryzowaæ wizjê œwiata i cz³owieka;• dostrzegaæ podobieñstwa i ró¿nice miêdzy œwiatopogl¹dami ró¿nych epok;• wskazaæ i omówiæ wyró¿niki pr¹dów literackich i artystycznych;• oceniaæ zjawiska literackie;• rozpoznaæ konwencje artystyczne;• wykryæ filozoficzne uwarunkowania koncepcji œwiata przedstawionego,konstrukcji bohatera;• wykryæ uwarunkowania doboru gatunków literackich (np. funkcj¹literatury, postaw¹ ideow¹ twórcy);• porównaæ utwory literackie o podobnych motywach;• przedstawiæ ewolucjê w ujêciu wybranych motywów, tematów, to posów;• charakteryzowaæ w³aœciwy epoce kanon piêkna.ÊÐÈÒÅÐ²¯ ÎÖ²ÍÞÂÀÍÍß ÍÀÂ×ÀËÜÍÈÕ ÄÎÑßÃÍÅÍÜ Ó×Í²ÂÃîëîâíèì çàâäàííÿì âèêëàäàííÿ ïðåäìåòà º ë³òåðàòóðíà îñâ³òà, ðîçâèòîêãóìàí³òàðíî¿ êóëüòóðè òà òâîð÷èõ çä³áíîñòåé ó÷í³â, âèõîâàííÿ â íèõ ñâ³òîãëÿäíèõîð³ºíòàö³é, ôîðìóâàííÿ âì³ííÿ ñàìîñò³éíî îçíàéîìëþâàòèñÿ ç òâîðàìè ìèñòåöòâàñëîâà, ñâ³äîìî ñïðèéìàòè âò³ëåí³ â íèõ åñòåòè÷í³, äóõîâí³ ö³ííîñò³.Îá’ºêòîì âèâ÷åííÿ íà óðîêàõ ë³òåðàòóðè º õóäîæí³é òâ³ð, éîãî åñòåòè÷íàïðèðîäà òà äóõîâíî-åòè÷íà ñóòí³ñòü, ùî é çóìîâëþº îðãàí³çàö³þ óðîêó ë³òåðàòóðè.Ó öåíòð³ óðîêó ë³òåðàòóðè çíàõîäèòüñÿ àíàë³ç òà ³íòåðïðåòàö³ÿ õóäîæíüîãîòâîðó, îäíàê äîö³ëüíî, äå ìîæëèâî, çàëó÷àòè ð³çí³ êîíòåêñòè ë³òåðàòóðíîãîïðîöåñó (ë³òåðàòóðí³ øêîëè, òå÷³¿, íàïðÿìêè, çâ’ÿçêè ì³æ íàö³îíàëüíèìèë³òåðàòóðàìè) ³ êóëüòóðíî-³ñòîðè÷íîãî ïîñòóïó. Â÷èòåëü ìàº ÷³òêî âèçíà÷èòèîñíîâí³ òà ôîíîâ³ çàâäàííÿ, ä³áðàòè ñïîð³äíåí³ ôàêòè ç ³íøèõ âèä³â ìèñòåöòâ,çàáåçïå÷èòè íåîáõ³äíèé îáñÿã òåîðåòèêî-ë³òåðàòóðíèõ çíàíü.Ïðîòå îçíàéîìëåííÿ ç ð³çíèìè êîíòåêñòàìè, òåîðåòèêî-ë³òåðàòóðíèìèïîíÿòòÿìè òà ë³òåðàòóðíèìè çâ’ÿçêàìè íå º îñíîâíèì íàïðÿìêîì ðîáîòèâ÷èòåëÿ ë³òåðàòóðè, à ëèøå äîäàòêîâèìè çàñîáàìè ðîçêðèòòÿ ñâîºð³äíîñò³ òàåòè÷íîãî ñåíñó òâîðó. Ïð³îðèòåò çàëèøàºòüñÿ çà àíàë³çîì ïîåòèêè òà êîíöåïö³¿òåêñòó ç ìåòîþ ïîäàëüøîãî ³íòåãðóâàííÿ çäîáóòèõ çíàíü ó äóõîâíèé ñâ³ò ó÷í³â.Ïåðåîð³ºíòàö³ÿ ïðîöåñó íàâ÷àííÿ íà ðîçâèòîê îñîáèñòîñò³ ïåðåäáà÷àº³íäèâ³äóàëüíî-äèôåðåíö³éíèé, îñîáèñò³ñíî-îð³ºíòîâàíèé ï³äõ³ä, êîëè ó â÷èòåëÿíà ïåðøîìó ì³ñö³ — äèòèíà, ó÷åíü — îñîáèñò³ñòü, ôîðìóâàííÿ ÿêî¿ ìàºñïðÿìîâóâàòèñÿ çàñîáàìè ñëîâåñíîãî ìèñòåöòâà òà ïåäàãîã³÷íî¿ ìàéñòåðíîñò³.Äëÿ çàáåçïå÷åííÿ åôåêòèâíèõ âèì³ðíèê³â çàïðîâàäæåíî 12-áàëüíó ñèñòåìóîö³íþâàííÿ íàâ÷àëüíèõ äîñÿãíåíü ó÷í³â.172

Ð³âåíü íàâ÷.äîñÿãíåíü². Ïî÷àòêîâèéII. Ñåðåäí³éIII. Äîñòàòí³éIV. ÂèñîêèéÒàáëèöÿÁàëèÊðèòåð³¿ îö³íþâàííÿ íàâ÷àëüíèõ äîñÿãíåíü ó÷í³â1 Ó÷åíü â³äòâîðþº ìàòåð³àë, íàçèâàþ÷è îêðåìèé ôàêò.2 Ó÷åíü ðîçóì³º íàâ÷àëüíèé ìàòåð³àë ³ ìîæå â³äòâîðèòè ôðàãìåíò ç íüîãî îêðåìèì ðå÷åííÿì.3 Ó÷åíü ðîçóì³º íàâ÷àëüíèé ìàòåð³àë, çà äîïîìîãîþ â÷èòåëÿ äàº â³äïîâ³äü âèñëîâëþâàííÿì.4 Ó÷åíü ìàº óÿâëåííÿ ïðî çì³ñò òâîðó, çäàòíèé ïåðåêàçàòè íåçíà÷íó éîãî ÷àñòèíó òà çàäîïîìîãîþ â÷èòåëÿ âèçíà÷èòè îñíîâí³ ñþæåòí³ åëåìåíòè.5 Ó÷åíü çíàº çì³ñò òâîðó, ïåðåêàçóº îêðåìó éîãî ÷àñòèíó, çà äîïîìîãîþ â÷èòåëÿ çíàõîäèòüïðèêëàäè ó òåêñò³.6 Ó÷åíü çíàº çì³ñò òâîðó, çäàòíèé ïåðåêàçàòè éîãî ÷àñòèíó, çà äîïîìîãîþ â÷èòåëÿ âèä³ëÿºãîëîâí³ åï³çîäè.7 Ó÷åíü âîëîä³º ìàòåð³àëîì ³ íàâè÷êàìè àíàë³çó ë³òåðàòóðíîãî òâîðó çà ïîäàíèì ó÷èòåëåìçðàçêîì, íàâîäèòü îêðåì³ ïðèêëàäè ç òåêñòó.8 Ó÷åíü âîëîä³º ìàòåð³àëîì, ï³ä êåð³âíèöòâîì ó÷èòåëÿ àíàë³çóº òåêñò, âèïðàâëÿº äîïóùåí³ïîìèëêè ³ äîáèðàº äîêàçè íà ï³äòâåðäæåííÿ âèñëîâëåíî¿ äóìêè.9 Ó÷åíü âîëîä³º ìàòåð³àëîì ³ íàâè÷êàìè àíàë³çó ë³òåðàòóðíîãî òâîðó, îö³íþº îêðåì³ë³òåðàòóðí³ ÿâèùà. äîáèðàº àðãóìåíòè íà ï³äòâåðäæåííÿ âëàñíèõ ì³ðêóâàíü.10 Ó÷åíü âîëîä³º ìàòåð³àëîì ³ íàâè÷êàìè àíàë³çó ë³òåðàòóðíîãî òâîðó, ñèñòåìàòèçóº íàáóò³çíàííÿ, çíàõîäèòü ³ âèïðàâëÿº äîïóùåí³ ïîìèëêè.11 Ó÷åíü âîëîä³º ìàòåð³àëîì, âì³ííÿìè òà íàâè÷êàìè àíàë³çó õóäîæíüîãî òâîðó, âèñëîâëþºâëàñí³ äóìêè, ñàìîñò³éíî îö³íþº ë³òåðàòóðí³ ÿâèùà.12 Ó÷åíü â³ëüíî âîëîä³º ìàòåð³àëîì òà íàâè÷êàìè àíàë³çó ë³òåðàòóðíîãî òâîðó, çäàòíèé äîîðèã³íàëüíèõ, òâîð÷èõ ð³øåíü ð³çíîìàí³òíèõ çàâäàíü.173

Íà óðîêàõ ë³òåðàòóðè äîì³íóþ÷îþ ôîðìîþ íàâ÷àííÿ ³ çä³éñíåííÿ êîíòðîëþçà äîñÿãíóòèìè ðåçóëüòàòàìè º ä³àëîã, ÿêèé â³äáóâàºòüñÿ íà âñ³õ åòàïàõíàâ÷àëüíî¿ ä³ÿëüíîñò³ òà äî ÿêîãî ó÷í³â çàëó÷àº â÷èòåëü, ñïîíóêàþ÷èðîçì³ðêîâóâàòè, ðîáèòè óçàãàëüíåííÿ ³ âèñíîâêè, âèñëîâëþâàòè âëàñí³ äóìêèé îö³íêè. Ïðè öüîìó â³äáóâàºòüñÿ ïåðåâ³ðêà òà îö³íþâàííÿ íàâ÷àëüíèõäîñÿãíåíü ó÷í³â ³ ð³âíÿ ¿õíüî¿ êîìïåòåíòíîñò³, òîáòî ïîòî÷íå îö³íþâàííÿ çíàíüòà âì³íü. Ï³ä ÷àñ òàêîãî îö³íþâàííÿ îáîâ’ÿçêîâèì ìàº ñòàòè êîíòðîëü çàïðî÷èòàííÿì êîæíèì ó÷íåì âèçíà÷åíèõ ïðîãðàìîþ òâîð³â ³ çíàííÿì ¿õ çì³ñòó,çà âèêîíàííÿì çàçíà÷åíèõ ó ïðîãðàì³ âèä³â óñíèõ òà ïèñüìîâèõ ðîá³ò. Çà çãîäîþó÷íÿ â³äïîâ³äí³ áàëè çà òåìó ìîæóòü áóòè âèñòàâëåí³ íà ï³äñòàâ³ ïîòî÷íèõîö³íîê.Çíàííÿ íàïàì’ÿòü âèçíà÷åíèõ ïðîãðàìîþ òâîð³â òà ¿õ âèðàçíå ÷èòàííÿîö³íþºòüñÿ 12 áàëàìè.Îñíîâíîþ ñòðóêòóðíîþ îäèíèöåþ êîæíîãî íàâ÷àëüíîãî ïðåäìåòà º òåìà,ùî ïåðåäáà÷åíà íàâ÷àëüíîþ ïðîãðàìîþ.Ï³ä ÷àñ òåìàòè÷íîãî îö³íþâàííÿ ê³ëüê³ñòü áàë³â, ÿêó îòðèìóº ó÷åíü, ìàºáóòè ðåçóëüòàòîì îö³íêè îïàíóâàííÿ íèì êîæíî¿ êîíêðåòíî¿ òåìè.Òåìàòè÷íå îö³íþâàííÿ º îáîâ’ÿçêîâèì, ³ ðåçóëüòàòè éîãî ïðîâåäåííÿ ô³êñóþòüñÿó æóðíàë³ â îêðåì³é êîëîíö³ (Çà òåìó...).Òåìàòè÷íó àòåñòàö³þ â ïðîöåñ³ íàâ÷àííÿ ë³òåðàòóðè êðàùå ïðîâîäèòè çàïåâíèìè áëîêàìè (ðîçä³ëàìè) êóðñó, çâàæàþ÷è íà òå, ùî íà âèâ÷åííÿ á³ëüøîñò³ë³òåðàòóðíèõ òâîð³â âèçíà÷åíî íåâåëèêó ê³ëüê³ñòü ãîäèí,ßêùî âèâ÷åííÿ òåìè íå çàâåðøåíî â ìåæàõ ñåìåñòðó (÷âåðò³), òî àòåñòàö³ÿ çàíåþ ïåðåíîñèòüñÿ íà íàñòóïíèé ñåìåñòð (÷âåðòü). ßêùî ó÷åíü ç ïîâàæíî¿ïðè÷èíè íå çì³ã ïðîéòè àòåñòàö³þ ç îêðåìî¿ òåìè, òî íà éîãî ïðîõàííÿ öÿàòåñòàö³ÿ ìîæå áóòè ïåðåíåñåíà íà ³íøèé òåðì³í, àëå íå ï³çí³øå, í³æ íà òèæäåíü,Äëÿ òåìàòè÷íîãî îö³íþâàííÿ íàâ÷àëüíèõ äîñÿãíåíü ó÷í³â ó æóðíàë³â³äâîäÿòüñÿ äâ³ êë³òèíêè: äëÿ ïåðøî¿ ³ äëÿ ìîæëèâî¿ ïîâòîðíî¿ àòåñòàö³¿. Ó÷íÿìäîçâîëÿºòüñÿ ïåðåñêëàäàòè òåìó çàäëÿ ï³äâèùåííÿ áàë³â. Çà âåäåííÿ çîøèò³â çë³òåðàòóðè îö³íêè âèñòàâëÿþòü îäèí ðàç íà ñåìåñòð.Ï³äñóìêîâå îö³íþâàííÿ çä³éñíþºòüñÿ íàïðèê³íö³ ñåìåñòðó òà íàâ÷àëüíîãî ðîêó.Ï³äñóìêîâ³ áàëè çà ñåìåñòð âèçíà÷àþòü çà ðåçóëüòàòàìè òåìàòè÷íîãî êîíòðîëþ.Ñåìåñòðîâ³ áàëè âèñòàâëÿþòü çà óìîâàìè ïðîõîäæåííÿ óñ³õ çàïëàíîâàíèõòåìàòè÷íèõ àòåñòàö³é. Â³äïîâ³äíî âèñòàâëÿþòü, ³ ï³äñóìêîâ³ áàëè çà ð³ê. Óâèïóñêíèõ (9-õ ³ 12-õ) êëàñàõ ïåðåäáà÷åíî ïðîâåäåííÿ äåðæàâíî¿ àòåñòàö³¿ äëÿïåðåâ³ðêè îñâ³òíüîãî ð³âíÿ ó÷í³â.Îòæå, ôîðìè îö³íþâàííÿ íàâ÷àëüíèõ äîñÿãíåíü ó÷í³â - ïîòî÷íå, òåìàòè÷íå,ï³äñóìêîâå îö³íþâàííÿ — íà ñó÷àñíîìó åòàï³ íàáóâàþòü ³íøîãî õàðàêòåðó,ñòèìóëþþ÷è ó÷í³â äî ï³äâèùåííÿ ð³âíÿ íàâ÷àëüíèõ çäîáóòê³â.174

SPIS TREŒCIZA£O¯ENIA PROGRAMU ........................................................................................... 3K L A S A V ................................................................................................................... 9K L A S A VI ................................................................................................................ 20K L A S A VII ............................................................................................................... 31K L A S A VIII .............................................................................................................. 42K L A S A IX ............................................................................................................... 55K L A S A X ................................................................................................................. 76K L A S A XI ............................................................................................................. 110K L A S A XII ............................................................................................................. 149ÊÐÈÒÅÐ²¯ ÎÖ²ÍÞÂÀÍÍß ........................................................................... 172175

Íàâ÷àëüíà ïðîãðàìàÌ²Í²ÑÒÅÐÑÒÂÎ ÎÑÂ²ÒÈ ² ÍÀÓÊÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈËåáåäü Ð.Ê., Á³ëåíüêà Î.Â.Ë²ÒÅÐÀÒÓÐÀÏÎËÜÑÜÊÀ ÒÀ ÇÀÐÓÁ²ÆÍÀ(³íòåãðîâàíèé êóðñ)5–12 êëàñèÏðîãðàìa äëÿ çàãàëüíîîñâ³òí³õ íàâ÷àëüíèõçàêëàä³âç ïîëüñüêîþ ìîâîþ íàâ÷àííÿÇàòâåðäæåíî Ì³í³ñòåðñòâîì îñâ³òè ³ íàóêè Óêðà¿íèÂèäàíî çà ðàõóíîê äåðæàâíèõ êîøò³â. Ïðîäàæ çàáîðîíåíîÐåäàêòîð Â. Ëàôàðîâè÷Òåõí³÷íèé ðåäàêòîð Ñ. ÄîâáàÊîìï’þòåðíå âåðñòàííÿ Ë. Ñåìåíîâè÷Ï³äï. äî äðóêó 01.12.2005. Ôîðìàò 60õ84 1 / 16. Óìîâí. äðóê. àðê. 10,23.Óìîâí. ôàðáî-â³äá. 10,58. Îáë.-âèä. àðê. 8,76. Íàêëàä 300 ïðèì.Ñâ³äîöòâî äåðæ. ðåºñòðó: ñåð³ÿ ÄÊ ¹ 22.Âèä. ¹ 73. Çàì. ¹ 555-5Äåðæàâíå ñïåö³àë³çîâàíå âèäàâíèöòâî “Ñâ³ò”79008 Ëüâ³â, âóë. Ãàëèöüêà, 21www.dsv-svit.lviv.uae-mail: office@dsv-svit.lviv.uaÍàäðóêîâàíî â äðóêàðí³ÂÀÒ “Ëüâ³âñüêà êíèæêîâà ôàáðèêà “Àòëàñ”79005 ì. Ëüâ³â, âóë. Çåëåíà, 20

ЛІТЕРАТУРА - Міністерство освіти і науки України

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?