Myśli i słowa. Podręcznik klasa 8

Fonetyka. Akcent wyrazowy i zdaniowy
247
Fonetyka 5. Akcent wyrazowy i zdaniowy
POZNAJEMY JĘZYK
AKCENT WYRAZOWY polega na wyróżnieniu pewnych sylab w wyrazie, na przykład za pomocą wzmocnienia
głosu. W języku polskim w większości wyrazów sylabą akcentowaną jest sylaba przedostatnia (druga od
końca): li ‐ te ‐ ra ‐ tu ‐ ra, książ ‐ ka, roz ‐ praw ‐ ka.
AKCENT ZDANIOWY polega na dodatkowym wyróżnieniu wyrazu w zdaniu za pomocą środków fonetycznych
(na przykład wzmocnienia głosu czy intonacji).
Intonacja to zmiana wysokości tonu; gdy dotyczy zdania, mamy do czynienia z intonacją zdaniową, gdy dotyczy
wyrazu – z intonacją wyrazową.
Niektóre wyrazy akcentuje się na innej sylabie niż przedostatnia.
Akcent na trzeciej sylabie od końca mają:
• wyrazy zakończone na -yka, -ika (mu - zy - ka, pe - da - go - gi - ka);
• formy 1. i 2. osoby liczby mnogiej czasu przeszłego (po - szliś - my, pi - sa - liś - cie);
• wszystkie formy liczby pojedynczej i formy 3. osoby liczby mnogiej trybu przypuszczającego (czy - tał - bym,
pi - sa - li - by);
• formy liczebników od 400 do 900 (o - siem - set, dzie - wię - ciu - set).
Akcent na czwartej sylabie od końca mają formy 1. i 2. osoby liczby mnogiej trybu przypuszczającego (czy
- ta - ły - byś - my, mó - wi - li - byś - cie).
Niekiedy wyrazy jednosylabowe, takie jak na, się, nim, ze, go, nie mają akcentu, stanowią całość akcentową
z wyrazem sąsiednim (na ziemi, uspokój się, nad nim, ze sobą, widział go).
ORTOGRAFIA I INTERPUNKCJA
Oprócz stosowanych najczęściej znaków interpunkcyjnych wyznaczających intonację i akcent w zdaniu – czyli
kropki, przecinka, znaku zapytania i wykrzyknika – mamy jeszcze do dyspozycji inne znaki. Należą do nich:
• cudzysłów – stosowany do wydzielania słów cytowanych i oznaczenia specyficznego użycia wyrazu: Adam
napisał w liście: „Serdecznie wszystkich zapraszam na wystawę moich obrazów”.
• wielokropek – służący najczęściej do zaznaczenia zawieszenia głosu, przerwania toku wypowiedzi: A las
szumiał, szumiał...
• nawias – sygnalizujący, że dana partia tekstu ma charakter dopełniający, dodatkowy, stanowi dopowiedzenie
do głównego toku wypowiedzi: Wszyscy wiedzieli (niektórzy się tylko domyślali), co oznacza ten zapis.
• pauza, inaczej myślnik – sygnalizujący najczęściej miejsce nieoczekiwane, zaskakujące w toku wypowiedzi;
czasem uwypukla emocje, wyodrębnia wtrącenia do tekstu: Za polem las, za lasem – znów pole; Od środy – czyli
po upływie dwóch dni – przestał mieć nadzieję; wprowadza też dopowiedzenia dialogowe: Nie mam pojęcia,
o czym mówisz – stwierdził Marek.
• średnik – będący znakiem rozdzielającym słabszym od kropki, służy do oddzielania w miarę samodzielnych,
równorzędnych części wypowiedzenia: Dzwony biły; na kościelnej wieży widać było pierwsze płomienie.