Myśli i słowa. Podręcznik klasa 8

284 KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE
Komunikacja
i kultura języka
Komunikacja i kultura języka Błąd językowy
3. Błąd językowy
POZNAJEMY JĘZYK
Nieświadome odstępstwo od normy językowej nazywamy BŁĘDEM JĘZYKOWYM. Jeśli wskutek błędu dochodzi
do zaburzenia komunikacji, wypowiedź staje się niejasna, niezrozumiała, błąd ma charakter rażący.
Jeśli błąd nie przeszkadza w zrozumieniu wypowiedzi, oceniany jest jako pospolity. Pozostałe odstępstwa,
na przykład nieporadność stylistyczna, to usterki językowe.
Podstawową przyczyną popełniania błędów językowych jest nieznajomość systemu języka, brak wiedzy
gramatycznej, nieznajomość norm i zasad użycia środków językowych. Czasem bezrefleksyjnie naśladujemy
niewłaściwe wzory zachowania językowego albo ulegamy językowej modzie. Bywa i tak, że nie przywiązujemy
wagi do poprawności językowej – mimo znajomości reguł poprawnościowych lekceważymy
je. Tymczasem poprawność językowa nie tylko warunkuje skuteczną komunikację, lecz także świadczy
o kulturze użytkowników języka.
Błędy językowe mogą dotyczyć różnych warstw języka:
• błędy wymowy – polegają na niepoprawnej wymowie wyrazu (wziąłem: [wziełem] zamiast [wziołem]);
• błędy fleksyjne – wiążą się z niepoprawną odmianą wyrazu (szłem zamiast poprawnego szedłem);
• błędy leksykalne – dotyczą niewłaściwego użycia wyrazu w kontekście innych słów (zaadoptować [zamiast
zaadaptować] strych na mieszkanie);
• błędy składniowe – wynikają z niepoprawnego połączenia wyrazów w zdaniu (Idąc do domu, zaczął padać
deszcz);
• błędy stylistyczne – polegają na niedostosowaniu stylu do sytuacji komunikacyjnej, mieszaniu stylów wypowiedzi,
powtórzeniach wyrazowych (Janek jest piętnastolatkiem, jest uczniem gimnazjum, jest bardzo
lubiany przez kolegów);
Błędy pisowni to:
• błędy ortograficzne – będące skutkiem niedostosowania się do zasad ortograficznych ustalających sposób
zapisu wyrazów i ich połączeń (występują tylko w języku pisanym);
• błędy interpunkcyjne – związane z nieprzestrzeganiem zasad użycia znaków interpunkcyjnych (występują
tylko w języku pisanym).
Nie każde odstępstwo od normy jest klasyfikowane jako błąd językowy. Bywa, że nadawca świadomie
wprowadza pewne innowacje językowe, by osiągnąć zamierzone cele. W wypowiedziach żartobliwych –
takich jak satyry, fraszki – lub w tekstach silnie nacechowanych emocjonalnie autorzy celowo łamią normę,
co stanowi szczególny środek stylistyczny (na przykład Julian Tuwim w jednej ze swoich fraszek napisał:
Na wiersz Peipera i Putramenta / szkoda papiera i atramenta).
Relacje między poprawnością językową a walorami artystycznymi wypowiedzi określa tak zwana licentia
poetica, która pozwala artystom na odstępstwa od normy językowej, jeśli są one uzasadnione odpowiednimi
efektami artystycznymi. Twórca może używać na przykład niezgodnych z normą form odmiany wyrazów,
zmieniać szyk słów w zdaniu, wykorzystywać wyrazy niezgodnie z ich znaczeniem.