تئاتر امروز- شماره ۱- گروه تئاتر اگزیت تابستان ۱۴۰۰

برجسته می شود.‏ نمایش در چهار زمان متفاوت تعریف می شود.‏ پس از انقلاب
که مردم چهار راه الکی خوشند و آواز می خوانند؛ سال هاي جنگ که مردم
چهار راه ترسخورده و منزوي شده اند؛ پس از جنگ که مردم چهار راه مسخ
شده اند و سال هاي اخیر که مردم فرصت طلب و سودجو شده اند.‏ هر چهار
سویه،‏ مانند ساعتی که در دست نهال است و از وقت عقب مانده است،‏
کنایه اي به جامعه اي عقب مانده است.‏ بیضایی خود دراین باره می گوید:‏
‏«چهارراه با زمان کار می کند.‏ از همان لحظه ي اول نهال فرخی مسأله ي
گم کردن زمان دارد.‏ ساعتش همخوان نیست با دیگر ساعت ها!‏ آقاي
وقت شناس اعلام می کند زمان را نمی شود گفت چون تا بگویی گذشته است.‏
هر یکی از نقش ها گاه به گاه درمی آیند و زمان را اعلام می کنند؛ دکه دار،‏
پاسبان،‏ خبرنگار،‏ زن دست فروش و...‏ نهال فرخی دائم ساعت می پرسد»!‏ و این
همه درحالی ست که همواره وقت تنگ است و شخصیت ها از زمان جا
مانده اند.‏ یک لایه از تعلیقی که با زایمان زن پستچی ‏(نامه خالی کن!‏ نامه بر،‏
نامه رسان که آخر معلوممان نمی شود نام درست حرفه اش در نمایشنامه
چیست؟)‏ هم مشخصاً‏ به این گذر شتابان زمان اشاره دارد.‏ شتاب زمان که در
گفت گوهاي بین سارنگ و نهال هم مطرح است.‏
جامعه ي مصرف گرا و مردم مسخ و ناتوان از تغییر وضعیت بغرنجی که در آن
گرفتارند،‏ آچمز شده.‏ براي چنین مردم مات و مبهوتی اصولاً‏ چرا باید اثري
هنري خلق شود؟ آیا این اثر براي مردم ایران تولید شده است؟ چه لزومی
داشته در این زمان ایده اي متعلق به پنجاه سال پیش و نگاهی تلخ و نومید
که دو دهه از ثبتش گذشته را باز از انبار بیرون کشید و نمایش داد؟
شخصیت ها و جامعه اي که بیضایی تصویر می کند،‏ همانقدر دور از واقعیت
هستند که زبان نمایشنامه.‏ گویی بیضایی حتی زبان پاکیزه ي فارسی را که
می نوشت فراموش کرده،‏ براي تیپ هایی مثل دانش آموز یا راننده،‏ زبانی
تیپیک و مستعمل که دیگر هیچ دانش آموز و راننده اي با آن صحبت نمی کند
استفاده شده و زبانی تصنعی متن شبیه واژه آفرینی هاي بی قدر فرهنگستانی
است،‏ که حتی خود نویسنده هم نه به کار برده و نه به این زبان می اندیشد.‏
یک نمونه از چندینی چون:‏ ‏«نامه خالی کن»،‏ ‏«سر میزبان»‏ و ترکیبات و
اسامی از این قبیل،‏ واژه ي ‏«صداگیر»‏ است که به جاي ‏«میکروفون»‏ در جاي
جاي نمایشنامه بارها تکرار شده،‏ اما بیضایی در نشست پرسش و پاسخ با
مخاطبان نمایش خود از آن استفاده نمی کند و به درستی می گوید:‏
‏«میکروفون»‏ و همچنین است که متن را بر خلاف ادعاي نویسنده که امروزي
شماره یکم
تابستان 1400
113