FRONDA

praszających i zły czyn. Jak można mniemać, nie dopuścili się go oni sami. Wręczprzeciwnie — ci, którzy przepraszają, mają zwykle jasny i negatywny stosunek doniegodziwości, za którą przepraszają.Nie bardzo zatem wiadomo, na czym ma polegać skrucha i szczery żal zagrzechy. Jeśli bowiem z zasady nie można mówić o jedności między sprawcąa złym czynem, to skrucha i żal tracą swój osobowy i wyzwalający sens. Zbiorowewyznania win odbywają się w świetle jupiterów, a przepraszający robią wiele,by skierować na siebie uwagę świata. Wiedzą dobrze, że ich wysiłek spotkasię z życzliwym przyjęciem, a najgorsze czego mogą oczekiwać, to stwierdzenia,że w dystansowaniu się od przeszłości nie poszli dość daleko. Te akty skruchy sątakże częste. Wydaje się, że wiążą się ze zmianą podejścia współczesnych dowartości i sposobu myślenia minionych pokoleń. Nie mają wyraźnego adresata.Zdarzają się deklaracje skruchy skierowane do Boga, do żyjących dziś ofiar, wreszcie— do potomków ofiar, jak w wypadku przeprosin współczesnych Indian zazło wyrządzone im przez szesnastowiecznych konkwistadorów. Bardziej niż zadośćuczynienieistotny jest tu sam gest przeprosin.Wszystkie te istotne cechy tego zjawiska świadczą o niepewności współczesnegoczłowieka. Pierwszy raz w dziejach, jak sądzę, mamy do czynieniaz tak głębokim kryzysem tożsamości, zarówno narodowej, jak i religijnej.Dzisiejsi przywódcy narodów i przedstawiciele wspólnot wyznaniowych niesą w stanie unieść ciężaru przeszłości. Odziedziczone wartości i sposoby zachowaniawydają się im przestarzałe. Nie odpowiadają dzisiejszym miaromdobra i zła. U wszystkich, którzy przepraszają, w mniejszym czy większymstopniu możemy doszukać się przekonania, że dotychczasowa historia uległazakwestionowaniu, że ludzkość znajduje się u progu nowej ery i, aby do niejwkroczyć, trzeba najpierw rozprawić się z przeszłością. Tą przeszłością,w której panował gwałt i przemoc, prześladowanie słabych i żądza silnych,niezrozumienie, nierówności, przywileje mężczyzn i dyskryminacja kobiet,potęga dużych narodów i niezmierzone cierpienia małych, chciwość imperiówi nędza ciemiężonych, ignorancja i buta.Nowym celem ludzkości ma być powszechne przestrzeganie praw człowieka,absolutna świętość ludzkiego życia, wyrzeczenie się przymusu i sankcji orazzastąpienie ich dialogiem. Myślę, że większość inicjatorów przeprosin doskonalezdaje sobie sprawę z tego, co tak krótko wyraził Karl Jaspers, gdy zajmowałsię kwestią winy niemieckiej za zbrodnie drugiej wojny światowej: „Poczuwającsię do winy kolektywnej, czujemy też całą wielkość zadania odnowy człowiekaod podstaw". To właśnie zbiorowe przeprosiny mają być pożytecznym instrumentemw dziele „odnowy człowieka od podstaw".Tak więc mamy do czynienia dziś z nowym, ważnym i wszechobejmującymzjawiskiem. Warto zatem przyjrzeć się mu dokładniej. Przede wszystkimLATO-1998 19