Korzenie Prusów. Stan i możliwości badań nad dziejami plemion ...

26 Wojciech Nowakowskikulturowych, o których ciągle nie sposób rozstrzygnąć, czy były to tylko procesyakulturacyjne, czy też ruchy ludności. Najwcześniejszym z tych zjawisk,a być może także najistotniejszym dla ukształtowania się oblicza średniowiecznychPrus, było uformowanie się na przełomie II i III w. tzw. kulturysudowskiej 59 – jej niezbyt szczęśliwie dobrana nazwa sugeruje bezpośrednizwiązek z ptolemeuszowymi Soudinoi. Centrum kultury sudowskiej leżałozresztą nad Czarną Hańczą, pokrywało się więc z jedną z hipotetycznychlokalizacji Soudinoi. Przy wyraźnej odmienności obrządku pogrzebowego – birytualizmoraz kurhanowa forma grobów sugerują wpływ sambijskiej kulturyDollkeim-Kovrovo – nie do podważenia jest związek kultury sudowskiej z kulturąbogaczewską z Pojezierza Mazurskiego; właśnie w tym przypadku niemożna na razie rozstrzygnąć, czy nad Czarną Hańczę dotarły grupy „bogaczewskich”imigrantów, czy też były to tylko oddziaływania kulturowe.Podobnie niejasne są relacje między kulturą sudowską a jej wschodnimsąsiadem, czyli tzw. kulturą kurhanów wschodniolitewskich 60 . Znaleziskazaliczone do najwcześniejszego okresu tej kultury nie różnią się od materiałówkultury sudowskiej, a w dodatku wykazują wyraźne nawiązania do kulturybogaczewskiej. Taką „przewodnią” formą, wspólną dla wszystkich trzechobszarów kulturowych, były beczułkowate bransolety mankietowe: największąkoncentrację znalezisk można zaobserwować na terytorium kultury bogaczewskiej,ale pełny zasięg obejmuje także kulturę sudowską oraz kulturękurhanów wschodniolitewskich 61 . Wydaje się więc, że na rozległym obszarzeod Czarnej Hańczy niemal aż po Dźwinę uformowała się na przełomieII i III w. wielka strefa kulturowa z charakterystyczną, kurhanową, formągrobów 62 . Jej podział na „kulturę sudowską” i „kulturę kurhanów wschodniolitewskich”nie odzwierciedla więc pradziejowych różnic kulturowych,lecz raczej – współczesne granice polityczne. Zupełny brak przekazów źródełantycznych nie pozwala na jakiekolwiek rozbudowane interpretacje, możnatylko przyjąć, że w obrębie tej strefy archeologicznej – stanowiącej prawdopodobnieślad jakiejś wspólnoty, być może etnicznej – kilka wieków późniejuformowały się plemiona jaćwięskie.W okresie późnorzymskim można zresztą dostrzec istnienie jeszcze jednej,o wiele większej i ważniejszej, strefy archeologicznej. Wyznacza ją przede——————59M. Kaczyński, Problem zróżnicowania wewnętrznego „kultury sudowskiej” w późnym podokresie wpływówrzymskich i okresie wędrówek ludów, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCCCXXII– Prace Archeologiczne 22, Kraków 1976, s. 253–289.60A. Tautavièius, Baltskie plemena na territorii Litvy v I tysjaèel. n.é., w: Iz drevnejšej istorii baltskichnarodov (po dannym archeologii i antropologii), Riga 1980, s. 83–84, ryc. 3; por. W. Nowakowski, Od Galindaido Galinditae, s. 77–78.61W. Nowakowski, Kulturowy krąg zachodniobałtyjski w okresie wpływów rzymskich. Kwestia definicjii podziałów wewnętrznych, w: Archeologia bałtyjska, Olsztyn 1991, s. 66, ryc. 8.62Idem, Od Galindai do Galinditae, s. 78–80.