(3)

Kitap Tanïtan Kitap (3)
normalliğiyle “vatan” davasının birleşmesi; “sanat, toplum içindir” temayülünü kuvvetlendirdi.
Nitekim cumhuriyetten evvel ve sonra Türkiye’de yaşanan bu sürecin Sovyet Rusya’da, Arap
diyarında, NAZİ Almanyasında, Demirperde ülkelerinde hep beraber yaşanması bir tesadüf olmasa
gerektir. Sanatın, toplumu terbiye ve tevcih etme aracı olarak görülmesi önce iktidarların sonra da
muhalefetin bir silahına dönüşmesine yol açtı.
Fikirleri sebebiyle genelde sol bağnazlığın estetik kurbanları olan Nihal Atsız, Cahit Zarifoğlu, Sezai
Karakoç gibi müstesna mütefekkir şair yazarların kaderini kısmen paylaşan bir isim de bu
kamplaşmalara işaret eden Peyami Safa’dır. Ancak onun bu mevzuda bir kat daha derdi vardır:
Peyami Safa’ya sahiplenen bazı kesimlerin onu anlamayarak fikirlerinin çarpıtılmasına ve bir
toptancılığa kurban edilmesine yol açmalarıdır bu dert. Çünkü yaşarken de öldükten sonra da esasta
yalnız kalmış bir entelektüeldir o. “Sanat Edebiyat Tenkit*” adlı eserinde san’at mes’eleleri hakkında
yazdıkları arasında dolaşıldıkça onun münferit fikir dünyasında ne ölçüde yalnız kaldığını görmek de
mümkün olmaktadır. Bu yazının maksadıysa Peyami Safa’ya geç kalmış bir şahitlik sunmaktır.
“Türk şiirinde Arabın aruzunu benimsemekle Fransızın Aleksandrenini ödünç almak arasında
abeslik farkı yoktur…”
Peyami Safa’nın aruz vezni hakkındaki düşüncelerine baktığımızda, öldüğü birilerince kabul edilemese
de divan edebiyat geleneği ve onun biçimsel temeli olan aruz veznine hiç tereddüt etmeden rahmet
okuduğu görülür: “Dil inkılâbı gibi vezin inkılâbı da edebiyatımızın sathına (yüzeyine)** değil, dibine
ait zaruretlerden doğmuştur. Aruzu yalnız gayri milli bir vezin oluşu öldürmedi. Hoş, yalnız bu kadarı
bile kültürümüzün köklerini Arap ve Acem tesirinden, ortaçağ tefekküründen ve medrese retoriğinden
kurtararak milli bünyesine iade ettiğimiz bir devirde geldiği yere uğurlamamız için kâfi bir sebepti.
Türk şiirinde Arabın aruzunu benimsemekle Fransızın Aleksandrenini ödünç almak arasında abeslik
farkı yoktur ve bu bakımdan aruz, şiirimizin en az kendi kendisi olduğu Osmanlı devrinin bir
yadigârından başka bir şey değildir.”
Aruzun terk edilerek yerine hece ölçüsünün kullanılmasını ya da serbest nazım kullanımını, “inkılâp”
kelimesiyle anan Safa; bu değişimin sebebiniyse milliyetçilikten ziyade estetiğe bağlar. Cumhuriyet
döneminin popüler bir tartışması olan “aruza dönüş” konusunda hiçbir cepheye yüz vermez. Kendi
kuşağından önceki şairlerin; aruz-hece münakaşasından, milli-gayri milli tezadından, Fuzuli’nin Türk
olup olmadığından başka hiçbir mesele getirmediklerini düşünmektedir. Öyle ki nihayetinde “içine
kâmil ve halis manasıyla modern bir şiirin grift bünyesini sığdıramayacak kadar iptidai (ilkel) ve dar
kalıplardan da mürekkep (bileşik) olduğu için aruza dönmemiz imkânsız” olduğunu söyler.
Ortaçağ tefekküründen ve medrese retoriğinden geldiğini söylediği aruzla Batı’dan gelebilecek nazım
ölçülerinin arasında bir kıyas farkı bulunmadığına değinen Peyami Safa, aynı eserde bu ifadesini daha
da açar ve en iptidai yazım biçimlerinden bile geri olduğunu belirttiği aruzun ortaçağa mahsus bir
ahenk telakkisinden başka bir şey olmadığını vurgular.
“Türk romanının ortaya koyacak hiçbir meselesi yok!”
Bununla birlikte edebiyatımızın Tanzimat’tan sonra geçirdiği değişime bakarken, yukarıda aktarılan
ifadelerinden uzaklaşmaya başladığı da görülür. Tanzimat dönemine kadar en azından mistik bir
kültüre bağlı olan Türkiye edebiyatının basit bir romantizme inmesinden rahatsızdır: “Tasavvuf
kültüründen kopup Batı kültürünü benimsemeye çalışan Türk edebiyatının henüz o mistisizm yerine
hiçbir tefekkür ikame etmediği“nden, “edebiyatımızın mistik nefesini kaybettikten sonra yalnız kadın
ve vatan aşkı içinde kaldığı”ndan ve “Türk romanının ortaya hiçbir mesele koyamadığından” yakınır.
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
114