(3)

Kitap Tanïtan Kitap (3)
Varoluşçuluk’a İki Ayrı bakış: Sartre ve İbn Arabî (Suzan Nur Başarslan)
Açıklamaların ve nedenlerin dünyası, varoluşun dünyası
değildir, der Sartre Bulantı(1) adlı eserinde (s.192). Gösterge
dahi gösterdiği şeyin ne olduğunu anlatmaya yardımcı
değildir. İşlevi hakkında fikir verebilir ama o varlığın ne
olduğunu anlamayı sağlamaz. Bulantı’nın atkestanesinin
köküydüm ben adlı varlığın duyumsanmasının yaşandığı
bölüm mekân ve zamana dair çıkarımların kahramanın
bilincinde keşfidir ve bize şunu açımlar: Hareket denen şey,
ol’uş halidir ki iki oluşun ortaya çıkardığı sonuç, hareket ve bu
süreci algılayış ise zaman’dır; bu da zaman ve hareket denen
kavramların aslında olmadığı ve her şeyin ol’uş halini algılayışa
bu tanımların verildiği sonucuna götürür. İbn Arabî de bunu
Füsusu’l Hikem’de(2) şöyle ifade eder: …onlar Allah’ın her
solukta(kün emri) belirdiğini görür. Oysa belirme
tekrarlanmaz. Öyleyse onlar, her belirtinin yeni bir yaratılış
demek olduğunu ve eski varoluşu giderdiğini gönül gözüyle
görürler. İlahi tecellinin bir varoluş giderip yenisini getirmesi,
ilkinin gidişi anında varlığın yok olmasıdır. Yeni bir varlığın yaratılışı da başka bir İlahi belirmenin onu
oluşturmasıdır (s:105). Buradan da çıkacak sonuç, yaratım-yok oluş-yaratım şeklinde her an yeni bir
belirmenin yaşanması zaman-mekân dediğimiz şeylerin olmadığıdır ki bu da bizi Sartre’ın dediklerine
ulaştırır. Cartoon gibi, çizgiler öyle süratlidir ki, bir önceki resim/Belirme bellekte vardır ama asl olan
yok olduğudur. Geçmiş bellek, gelecek ise yoktur. Hiçlik de bir aşama tıpkı var oluş gibi. Onunla
algılanabiliyor. Yani neden’e mahkum. Yokluk/hiçlik de bu anlamda varlık / yaratılandır. Varlık
tecelliyse/ soluksa/kün emri, bu tecelli onu hem kelime yapıyor hem de bu kelimenin sonucunda
varlık. Yokluk da bir kelime ve aynı işleme tabii. Ayan-ı sabitedeki bilginin kün’lenmesinden sonraki
tecellisi, yaratım/varlık’tır. Ve var oldukları anda yokluğa mecburdurlar. Öyleyse hakikat tüm bu
nedenlerin dışında, ona tabii olmayan ama onunla nisbet edilerek anlaşılan, -oysa aklı aşmadan
hakke’l yakîne ulaşılamayacak - bilgi’nin ya da hâlin ötesindedir. Tam bu noktada Sartre varlık’ı
hiçlik’e bağlayarak, onu akılla tanımlayarak, onu Tanrı’dan kopararak ve insanı var olan maddede
maddi başlangıçla sınırlayarak Arabî’den ayrılır.
Ayan-ı sabite, kısaca maddi başlangıçtan önceki bilgi alanıdır ve bu alan Yaratıcı’nındır. Her varlık bu
alanda yokluk halinde ama bilgi şeklinde bulunmaktadır. Her var olacağa dair bilginin ve onun isim
olarak varlığının yer aldığı bir alandır. Buna yakın bir ifadeyi Miguel de Unamuno’nun La Niebla/Sis(3)
adlı eserinde görürüz: “Bize ne ad verirlerse adımız odur. Homeros zamanında insanların ve
nesnelerin ikişer adı vardı: birisi insanların taktıkları ad, öteki de tanrıların verdikleri ad. Tanrı beni
nasıl adlandıracak?” (s:9) der. Arabî de isimlendirme konusunda paralel bir görüş ortaya koyar, fiziki
dünyada verdiğimiz/kullandığımız isimlerin dışında, ayan-ı sabitedeki isimlendirmeden bahseder.
Arabi’nin görüşüne geçmeden isimlendirme hakkında şunları ifade etmek gereklidir. İsimlendirme,
maddi dünyada anlamların kavramlaşarak kabı/libası olma işlevini yüklenir ve onları genellemeyle
dolayımlı da olsa fiziki alanda belirgin hale getirir. Fiziki alana ait olmalarının ispatı, şey’lerin, her dilde
farklı göstergelerle -harflerin birleşimi olan kelimelerle- ifade olmalarıdır. Harfler anlamsız şekillerdir
ve seslerin kendisi değildirler sadece onu imlerler. Seslerin birleşmesiyle oluşturulan kelimeler de
şey’in/varlığın kendisi değildirler. Bu noktada bir varlığı isimlendirmek onun kendisini kendisi olmayan
şeyle anlatmak demektir. Aslında bu durum yaratılmış olan her şey için aynıdır. İnsanın kendisi de bir
kelimedir ve her ne kadar farklı farklı kelimelerle var olsa bile aslında varlığın kendisi değil, onu işaret
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
7