Zoran Sulejmanov - Komentar na ZIS (p. 563)

Prof. d-r ZORAN SULEJMANOV
KOMENTAR
NA ZAKONOT ZA IZVR[UVAWE NA
SANKCIITE
Skopje, 1998
1

Recenzent
Prof. d-r Vlado Kambovski
CIP Katalogizacija vo publikacija
Narodna i univerzitetska biblioteka
"Sv. Kliment Ohridski", Skopje
SULEJMANOV, Zoran
Komentar na zakonot za izvr{uvawe na sankciite/ Zoran
Sulejmanov.
- Skopje: Grafohartija, 1998. ; 24 sm
ISBN 9989-9887-5-7
a) Kazni , krivi~ni, Izvr{uvawe - Makedonija - Komentirani
zakoni
COBISS - ID 28213258
Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura br. 073988/2 od
19. 06. 1998 godina, za knigata Komentar na zakonot za izvr{uvawe na
krivi~nite sankcii se pla}a povlastena dano~na stapka.
2

R E C E N Z I J A
na trudot na prof. d-r Zoran Sulejmanov
"Komentar na zakonot za izvr{uvawe na sankciite"
1.- Trudot e vo obem od 490 stranici tekst slo`en za pe~atewe.
Trudot sodr`i: Kratenki (str. 6-10); Komentar na zakonot za izvr{uvawe
na sankciitre (str. 11-446); Appendiix (str. 447-450) i Registar na
poimi (str. 451-490).
2.- Komentarot na Zakonot ja sledi negovata sistematika i sodr`i
objasnuvawa na sekoj oddelen ~len.
Vo komentarot na ~lenovite avtorot dava po{iroki eksplikacii,
koi sodr`at: teoretski objasnuvawa, objasnuvawe na poimite upotrebeni
vo zakonskata odredba i na nejzinata smisla, upatuvawe na ustanovi
i na drugi zakonski odredbi i podzakonski akti, kako i na me|unarodni
dogovori.
3.- Komentarot e podgotven mo{ne studiozno, so opfa}awe na
seta relevantna literatura, doma{na i me|unarodna, kako i so upatuvawe
na relevantna doma{na literatura. Pritoa avtorot se vpu{til
vo temelno objasnuvawe na odelni na~ela {to imaat krucijalno zxna-
~ewe ne samo vo sferata na penitencijarnoto pravo, tuku za seta kazneno-pravna
oblast. Takvata orientacija e, vo osnova prifatliva,
iako vo golema mera go opteretuva tekstot na komentarot, koj po prirodata
na ne{tata bi trebalo na ~itatelot da mu ja dade najelementarnata
informacija i objasnuvawe na smislata na zakonskata odredba.
Sepak, {irokata eksplikacija na na~elata na: zakonitost, ograni~uvawe
na dr`avnata represija, pravednost, individualizacija, humanost,
prevencija, e opravdana so faktot deka e nu`no opservirawe na
nivnata sodr`ina i pojavni formi vo razli~ni stadiumi na ostvaruvaweto
na kaznenata pravda. Izvr{uvaweto na kaznenite sankcii
pretstavuva, imeno, finalen ~in na eden dolg proces, koj zapo~nuva so
samata kriminalizacija na edno ~ove~ko povedenie i se razviva ponatamu
niz otkrivaweto i goneweto na izvr{itelot na kaznivoto delo,
negovoto sudewe i izre~uvaweto na kazna ili druga sankcija. Vo siot
toj proces mora da postoi edno vrzno tkivo, isti razvojni linii, staveni
vo ramkite na spomenatite na~ela. Za razlika od prethodnite
fazi, me|utoa, vo fazata na izvr{uvaweto na kaznata pove}e ne se ope-
3

ira so generalizirani instituti i poimi, ili so kvalifikacija i
osuda {to ostanuva na ramni{teto na zakana za storitelot na deloto.
Zakanata stanuva stvarnost, a taa stvarnost se sostoi vo konkretno,
neotpoviklivo posegawe po oddelni slobodi i prava na osudenikot
{to ja ~inat sodr`inata na kaznata ili drugata sankcija. Se raboti za
operacija in vivo, za primena na bezmilosna i studena represija vrz
~ovek koj pove}e ne e stranka, ramnopraven subjekt vo postapkata itn.,
tuku e sveden na objekt na so zakonot opredeleni postapki na organite
{to gi izvr{uvaat kaznite i drugite sankcii.
Toj fakt ja akcentira potrebata za takvo prilagoduvawe na
osnovnite kazneno-pravni na~ela, {to }e bide vo funkcija na dve, na
prv pogled, nepomirlivi celi: ostvaruvawe na za{titnata i drugite
funkcii na kazneno-pravnata represija i postapuvawe so osudenikot
kako so ~ovek {to treba da gi u`iva elementarnite slobodi i prava,
nadvor, se razbira od onie {to se zafateni so pravednata osuda, i {to
treba da se vrati vo op{testvoto so siot kapacitet na polnopraven
gra|anin. Se razbira, kaznata ne bi bila toa ako ne ostava trajni posledici
vrz ~ovekot, vrz negovtata psiha i negovata intima, eden iskus
{to isto taka mora da go ima predvid sekoja humano orientirana penitencijarna
politika i zakonodavstvo. Toa vodi kon potrebata od
vospostavuvawe na opredelena harmonija pome|u spomenatite osnovni
na~ela, vrz osnovite na humanosta kako racionalen kriterium i merka
za drugite principi. Toa ne zna~i deka kaznata, osobeno kaznata zatvor
se pretvora vo milosrdna ustanova, mesto za humano postapuvawe
vo smisla na otka`uvawe i potisnuvawe na sekakva represija, {to bi
bilo sprotivno na su{tinata i celite na kaznata.
Vo objasnuvaweto na spomenatite na~ela i nivnata vnatre{na
harmonija avtorot ja nao|a vistinskata mera, {to na krajot osnovnata
intencija na zakonodavecot po odnos na funkciite i celite na izvr-
{uvawe na kaznata i drugite sankcii ja objasnuva vo svetlinata na
postulatot za reintegracija na osudenoto lice vo op{testvoto, sfatena
kako lojalnost kon zakonot. Vrz tie osnovi avtorot gi objasnuva i
penitencijarnite na~ela (klasifikacija, osudeni~ko samoorganizirawe
itn.), pravata i dol`nostite na osudenite lica, kako i drugite
penitencijarni instituti {to se odnesuvaat na izvr{uvaweto na kaznata
i drugite sankcii.
4.- Komentarot }e bide od interes za nau~nata i stru~nata javnost,
za{to od edna strana sodr`i potreben nivo na teoretski eksplikacii
na osnovnite na~ela i instituti na penitencijarnoto pravo, a
od druga strana detalno gi objasnuva re{enijata sodr`ani vo Zakonot,
{to e mo`ne pogodno za negovata prakti~na primena.
4

Poradi toa, ~est mi e da predlo`am istiot da bide objaven,
ocenuvaj}i go kako u{te eden zna~aen prilog kon na{ata ne osobeno
bogata literatura od vakov vid.
Skopje, 1 juni 1998 godina
RECENZENT
Prof. d-r Vlado Kambovski s.r.
5

6

K R A T E N K I
- DZT - Deklaracija za za{tita na site lica od ma~ewe i drugite
oblici na svirepo, poni`uva~ko ili nehumano postapuvawe i kaznuvawe
(Declaration on the Protection of All Persons from Being Subjected to
Torture and Other Crual, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment).
Usvoena od strana na Generalnoto sobranie na ON na 9 dekemvri 1975
so rezolucija 3452 (XXX).
- DONP - Deklaracija za osnovnite na~ela na pravdata za `rtvite
na kriminalot i zloupotrebata na ovlastuvawata (Declaration of
Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power). Prepora~ana
za usvojuvawe na Sedmiot kongres na ON za prevencija na kriminalitetot
i postapuvawe so prestapnicite, odr`an vo Milano od 26
avgust do 6 septemvri 1985 godina, i usvoena od strana na Generalnoto
sobranie so rezolucija 40/34 od 29 noemvri 1985 godina.
- EZP - Evropski zatvorski pravila - Preporaka br. R (87) 3
European Prison Rules. Usvoena od Komitetot na ministrite na Sovetot
na Evropa na 404-ta sednica na Zamenicite ministri od 12 februari
1987 godina.
- EK - Evropska konvencija za za{tita na pravata na ~ovekot i
osnovnite slobodi. Usvoena na 4 noemvri 1950 godina vo Rim. Stapila
na sila na 3 septemvri 1953 godina vo soglasnost so odredbite na ~l.
66.
- EKT - Evropska konvencija za za{tita od ma~ewe i ne~ove~ko
ili poni`uva~ko postapuvawe i kaznuvawe (European Convention for
Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment,
Council of Europe, Strazburg, 26. XI. 1987, European Treaty Series/126), so
Protokolite 1 i 2.
- ZVR - Zakon za vnatre{ni raboti (SV RM 1995/19).
- ZDD - Zakon za danok od dobivka (SV RM 1993/80, 1995/33, 1995/
43 i 1996/71).
- ZDPS - Zakon za dvi`ewe i prestoj na strancite (SV RM 1992/
36 so novela 1993/26).
- ZZZ - Zakon za zdravstvena za{tita (SV RM 1991/38; 1993/46;
1995/55; pre~isten tekst 1997/17 ).
- ZZR - Zakon za za{tita pri rabota (SV RM 1987/17; 1988/51;
1990/23).
- ZIS SRM - Zakon za izvr{uvawe na sankciite za krivi~ni
dela i stopanski prestapi (SV SRM 1979/19).
- ZIP - Zakon za izvr{nata postapka (SV RM 1997/53).
- ZJO - Zakon za javnoto obvinitelstvo (SV RM 1992/80; 1993/19;
1994/9; 1996/9).
7

- ZJP - Zakon za javniete preprijatija (SV RM 1996/38).
- ZKP - Zakon za krivi~na postapka (SV RM 1997/15).
- ZMPZML - Zbir na minimalnite pravila za za{tita na maloletnite
lica li{eni od sloboda. Doneseni so rezolucija na Generalnoto
sobranie na ON 45/113, aneks od 14 dekemvri 1990 godina.
- ZOO - Zakon za osnovnoto obrazovanie ( SV RM 1995/44; so noveli
1996/24; 1977/35 i Ustavna odluka U. br. 356/95 od 24 januari 1966
(SV RM 1996/16).
- ZOU - Zakon za organite na upravata (SV RM 1990/40 i 1994/63).
- ZP - Zakon za prekr{ocite (SV RM 1997/15).
- ZPDD - Zakon za personalniot danok od dohod (SV RM 1993/80,
so ispravka 1994/3, i novela 1994/70).
- ZPIO - Zakon za penziskoto i invalidskoto osiguruvawe (SV
RM 1993/80; 1994/3; 19095/14).
- ZPOE - Zakon za organizacijata i raboteweto na posebnite
organizacii i edinici so stopanska dejnost vo kazneno-popravnite
ustanovi i vospitno-popravnite domovi (SV RM 1979/19).
- ZRO - Zakon za rabotni odnosi (SV RM 1993/80; so ispravka
1994/3; i noveli 1995/14 i 1997/53).
- ZS - Zakon za sudovite (SV RM 1995/36).
- ZSO - Zakon za srednoto obrazovanie (SV RM 1995/44; so noveli
1996/24; 1997/35 i Ustavna odluka U. br. 355/95 od 31 januari 1996 (SV
RM 1996/16).
- ZTD - Zakon za trgovskite dru{tva (SV RM 1996/28).
- KD - Kolektiven dogovor za dr`avnite, pravosudnite i
organite na lokalnata samouprava na Republika Makedonija (SV RM
1995/53).
- KZ - Krivi~en zakonik (SV RM 1996/37).
- KNUOL - Evropska konvencija za nadzor na uslovno osudeni
ili uslovno otpu{teni lica (European Convention on the Supervision of
Conditionally Sentancend or Conditionally Released Offenders). Usvoena vo
Starzbur na 30 noemvri 1964. Stapila na sila na 22 avgust 1975 godina.
- KOLOPZ - Kodeks na odnesuvawe na licata odgovorni za
primena na zakonot (Code of Conduct for Law Enforcement Officials).
Usvoeni od Generalnoto sobranie na ON so rezolucija 34/169 od 17
dekemvri 1979 godina.
- KP - Korpus na principi za za{tita na site lica od bilo kakva
forma na pritvorawe ili li{uvawe od sloboda (Bodi Of Principles for
the Protection od All Persons under Any Form of Detention or Inprisonment).
Usvoena od strana na Generalnoto sobranie na ON na 76-to zasedanie
so rezolucija 43/173 od 9 dekemvri 1988 godina.
8

- KPT - Konvencija protiv ma~ewe i drugite oblici na svirepo,
nehumano ili poni`uva~ko postapuvawe i kaznuvawe (Convention Against
Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment).
Usvoena i otvorena za potpi{uvawe, ratifikacija i pristapuvawe so
rezolucija na Generalnoto sobranie na ON 39/46 od 10 dekemvri 1984
godina. Stapi na sila na 26 juni 1987 vo soglasnost so ~l. 27 (1).
- KTOL - Konvencija za transfer na osudeni lica (Convention on
the Transfer of Sentanced Persons, Strasbourg, 21. 3. 1983).
- KUPR - Konvencija za ukinuvawe na prisilnata rabota. (The
Abolition of Forced Labour Convention). Usvoena na 25 juni 1957 godina na
Svetskata konferencija na me|unarodnata organizacija na trudot.
Stapila na sila na 17 januari 1959 godina vo soglasnost so odredbite
od ~l. 4.
- MKURD - Me|unarodna konvencija za ukinuvawe na site oblici
na rasna diskriminacija. (International Convention on the elimination of all
Forms of Racial Discrimination). Usvoena i otvorena za potpi{uvawe i
ratifikuvawe ili potpi{uvawe so rezolucija na Generalnoto sobranie
na ON 2106A (XX) od 21 dekemvri 1965.
- MPGPP - Megunaroden pakt za gra|anskite i politi~kite
prava. (International Covenant on Civil and Political Rights). Usvoen i
otvoren za potpi{uvawe i ratifikuvawe ili pristapuvawe so rezolucija
na Generalnoto sobranie na ON 2200A (XXl) od 16 dekemvri 1966
godina. Stapil na sila na 3 januari 1976 vo soglasnost so ~l. 49.
- MSV -(Making standard work - An international handbook on good
prison practice) - Funkcioniraweto na standardite - Megunaroden prira~nik
za uspe{na zatvorska praktika, Zdru`ena publikacija na Obedinetite
Nacii i Me|unarodnata kaznena reforma na angliski, francuski,
ruski i {panski jazik. Edicija pred publikacija na Me|unarodnata
kaznena reforma, Hag, mart, 1995 godina. Izdadeno so pomo{
na ministerstvoto na pravda na Holandija.
- NDP - Nacrt dopolnitelen protokol kon Konvencijata za transfer
na osudeni lica,
- NEI - Nacrt interpretativen izve{taj na Nacrt dopolnitelniot
protokol na Konvencijata za transfer na osudeni lica.
- NME - Na~ela na medicinskata etika koi se odnesuvaat na zdravstveniot
personal, posebno na lekarite, za za{tita na pritvoreni
lica od ma~ewe i drugite oblici na svirepo, poni`uva~ko ili nehumano
postapuvawe i kaznuvawe (Principles of Medikal Ethics relevant to the
Role of Health Personnel, in the Protection of Prisoners and Detaines Against
Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment).
Usvoeni od strana na Generalnoto sobranie na ON na 18 dekemvri 1982
so rezolucija 37/194.
9

- OKD - Op{t kolektiven dogovor za javnite slu`bi, javnite
pretprijatija, dr`avnite organi, organite na lokalnata samouprava i
drugi pravni lica koi vr{at nestopanska dejnost (SV RM 1994/39).
- OPPZ - Osnovni principi za postapuvawe so zatvorenicite
(Basic Principles for the Treatment of Prisoners). Usvoeni od strana na
Generalnoto odbranie na ON so rezolucija 45/111 na 68-to zasedanie
od 14 dekemvri 1990.
- OP USOO - Osnovni principi za upotreba na sila i ogneno
oru`je od strana na licata odgovorni za primena na zakonot (Basic
Principles on the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials).
Osmi kongres na ON za prevencija na kriminalitetot i tretman na
storitelite.
- PI SMP - Prakti~na implementacija na Standardnite minimalni
pravila za postapuvawe so zatvorenicite (Practical Implementation
of the Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners). Rezolucija br.
4 od 8 maj 1995 godina donesena na Devetiot kongres na ON za
prevencija na kriminalitetot i postapuvawe so prestapnicite.
- PEI SMP - Postapki za efikasna implementacija na
standardnite minimalni pravila za postapuvawe so zatvorenicite
(Procedures for the Effective implementation of the Standard Minimum Rules for
the Treatment of Prisoners). Usvoeni od strana na Ekonomsko -
socijalniot sovet na 21-to plenarno zasedanie so rezolucija 1984/47 od
25 maj 1984 godina.
- Penologija 1 - d-r Zoran Sulejmanov, Magor, Skopje, 1995.
- Penologija 2 - d-r Zoran Sulejmanov, Magor, Skopje, 1996.
- Penolo{ki kompendium - d-r Zoran Sulejmanov, Grafohartija,
Skopje, 1977.
- PP - Standardni minimalni pravila na Obedinetite nacii za
primena na sudskite postapki sprema maloletnicite (Pekin{ki
pravila) - United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of
Juvenile Justice (The Beijing Rules). Prepora~ani za usvojuvawe na Sedmiot
kongres na ON za prevencija na zlostorstvata i postapuvawe so
prestapnicite, vo Milano od 28. 08 do 6. 09. 1985 i prifateni od
Generalnoto sobranie so rezolucija 40/33 od 29 noemvri 1985 godina.
Vo 1990 godina Generalnoto sobranie na ON neposredno go dopolni
svoeto odobrenie za pe~atewe.
- RR - Re{enie za rasporeduvawe na osudenite i osudenite maloletni
lica vo kazneno-popravnite ustanovi i vospitno popravnite
ustanovi. (SV RM 1997/22).
- RS - Ramkovna spogodba za transfer na stranski zatvorenici i
preporaki za tretman na stranski zatvorenici (Model Agreement on the
10

Transfer of Foreign Prisoners and Recommendation on the Treatment of Foreign
Prisoners).
- RS UO - Ramkovna spogodba za prenos na nadzorot na prestapnicite
koi se uslovno osudeni ili se nao|aat na usloven otpust (Model
Treaty on Transfer of Supervision of Offenders Conditionally Sentanced or
Conditionally Released). Usvoena od Generalnoto sobranie na ON na 68-
to plenarno zasedanie od 14 dekemvri 1990 godina.
- SPM - Standardni minimalni pravila za postapuvawe so zatvorenicite
(Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners).
Prifateni na prviot kongres na ON za prevencija na kriminalitetot
i postapuvawe so prestapnicite, odr`an vo @eneva 1955 godina i
potvrdeni od Ekonomsko - socijalniot sovet so rezolucija 663 S
(XXIV) od 31 juli 1957 i 2076 (LXII) od 13 maj 1977).
- TD - Tokiska deklaracija - Upatstvo za lekarite za povedenie
vo vrska so ma~ewe i drugi oblici na svirepo, nehumano ili poni`uva-
~ko postapuvawe ili kaznuvawe na lica li{eni od sloboda ili
smesteni vo kazneni ustanovi. Usvoena na 29-to plenarno Sobranie na
Svetskoto medicinsko zdru`enie vo Tokio, oktomvri 1975 godina.
- TP - Standardni minimalni pravila na Obedinetite nacii za
vonzavodskite merki (Tokiski pravila) - United Nation Standars Minimum
Rules for Non-custodial Measures (The Tokyo Rules). Usvoeni od Generalnoto
sobranie na ON na 68-to plenarno zasedanie na 14 dekemvri 1990
godina.
- UDP^ - Univerzalna deklaracija za pravata na ~ovekot
(Universal Declaration of Human Rights). Usvoena i proklamirana so
rezolucija na Generalnoto sobranie na ON 217A od 10 dekemvri 1948
godina.
- UEI - Upatstvo za efikasna implementacija na Kodeksot za
odnesuvawe na licata odgovorni za primena na zakonot (Guidelines for
the Effective Implementation of the Code of Conduct for Law Enfocement
Officials). Usvoena od strana na Ekonomsko-socijalniot sovet na ON na
15-to zasedanie so rezolucija 1989/61 od 24 maj 1989 godina.
- UKE - Upatstvo za postapuvawe na sudovite za vodewe na kaznenata
evidencija, (SV RM 1997/8).
- Ustav - Ustav na RM (SV RM 1991/52).
11

12

ZAKON
ZA IZVR[UVAWE NA SANKCIITE 1
Glava I
ZAEDNI^KI ODREDBI
^len 1
(1) So ovoj zakon se ureduva izvr{uvaweto na sankciite izre~eni
za krivi~ni dela i prekr{oci (vo natamo{niot tekst: kaznivi
dela).
(2) Sankcii izre~eni za krivi~ni dela ~ie izvr{uvawe se ureduva
so ovoj zakon se: kaznite, uslovnata osuda so za{titen nadzor,
merkite na bezbednost i vospitnite merki.
(3) Sankcii izre~eni za prekr{oci ~ie izvr{uvawe se ureduva
so ovoj zakon se: kaznite, merkite na bezbednost i vospitnite merki.
_______________________
1. So primena na odredbite od ZIS se izvr{uvaat krivi~nite i
prekr{o~nite sankcii predvideni vo Krivi~niot zakonik (SV RM
1996/36) i Zakonot za prekr{ocite (SV RM 1997/15) koi se izre~eni od
sudovite vo soodvetna krivi~na odnosno prekr{o~na postapka.
Kaznivi dela e op{t naziv za krivi~nite dela i prekr{ocite.
2. Sankciite izre~eni za krivi~ni dela koi se izvr{uvaat so
ZIS se: kaznite (do`ivotniot zatvor, zatvor i pari~na kazna), uslovnata
osuda so za{titen nadzor, merkite na bezbednost (zadol`itelno
psihijatrisko ~uvawe i lekuvawe vo zdravstvena ustanova; zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe na sloboda; zadol`itelno lekuvawe na
alkoholi~ari i narkomani; zabrana na vr{ewe na profesija, dejnost
ili dol`nost; zabrana na upravuvawe so motorno vozilo; odzemawe na
predmeti i proteruvawe na stranec od zemjata) i vospitnite merki
(upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici; zasilen nadzor od
strana na roditelite, posvoitelot ili staratelot; zasilen nadzor vo
drugo semejstvo; zasilen nadzor od strana na centarot za socijalni
1
Zakon za izvr{uvawe na sankciite (vo natamo{niot tekst ZIS ) e donesen
na 24 januari 1997 god. a objaven vo Slu`ben vesnik na RM 1997/3. Vrz
osnova na svojot ~l. 333 vlegol na sila na 31 januari 1997 god.
13

aboti; upatuvawe vo vospitna ustanova i upatuvawe vo vospitno-popraven
dom).
V. Penologija 2, str.10-22.
3. Sankciite izre~eni za prekr{oci koi se izvr{uvaat so ZIS
se: kaznite (zatvor i pari~nata kazna) i merkite na bezbednost
(zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, zabrana na
vr{ewe na profesija, dejnost ili dol`nost; zabrana na upravuvawe so
motorno vozilo; odzemawe na predmeti i proteruvawe na stranec od
zemjata).
4. So ovoj zakon se izvr{uvaat i pravosilnite sudski odluki na
stranskite sudovi, dokolku se odnesuvaat na dr`avjani na Republika
Makedonija i dokolku e pokrenata postapka spored zakonot za krivi~nata
postapka i vo soglasnost so megunarodnite dogovori.
^len 2
(1) Sankciite izre~eni za kaznivi dela se izvr{uvaat koga
odlukata so koja e izre~ena sankcijata }e stane pravosilna i koga ne
postojat zakonski pre~ki za izvr{uvawe na odlukata.
(2) So izvr{uvaweto na oddelni sankcii mo`e da se po~ne i
pred pravosilnosta na odlukata so koja sankcijata e izre~ena, samo
koga toa e opredeleno so zakon.
________________________
1. Primenata na sankciite e organizirana dejnost {to mora da se
zasniva vrz opredeleni idei koi pretstavuvaat osmislena nasoka za
postignuvawe na nivnite celi. Me|u niv vo na{eto zakonodavstvo
posebno mesto i zna~ewe dobivaat principite koi se odnesuvaat na
izvr{uvaweto na site sankcii. Toa se: 1. princip na legalitet (zakonitost),
2. princip na legitimitet, 3. princip na pravednost, 4. princip
na individualizacija i 5. princip na humanost.
2. Principot na legalitet vo izvr{uvaweto na sankciite koj e
pomesten vo st. 1 na ovaa odredba e postaven vrz nekolku zna~ajni barawa
sodr`ani vo Ustavot, vo KZ, ZP i ZIS.
a) Ovoj osobeno va`en princip vo prv red se izrazuva preku
stavot deka vo odnos na licata osudeni za krivi~ni dela i prekr{oci
mo`at da se izvr{uvaat samo onie sankcii {to se propi{ani so zakon.
Spored toa istaknuvaweto i po~ituvaweto na ovoj princip vo fazata
na izvr{uvaweto pretstavuva logi~no prodol`enie na principot na
legalitetot vo materijalnoto krivi~no i prekr{o~no pravo spored
koj nikomu ne mo`e da mu bide izre~ena kazna ili druga sankcija za
delo koe pred da e storeno ne bilo utvrdeno so zakon kako krivi~no
14

delo, odnosno prekr{ok, i za koe so zakon ne bila propi{ana krivi~na,
odnosno prekr{o~na sankcija (Nullum crimen nulla poena sine lege).
Edinstveno taka izre~enata sankcija na sudskite odluki im dava
pravna sila i gi obvrzuva organite na izvr{uvaweto na sankciite tie
odluki da gi sproveduvaat vo `ivot.
b) Natamu e zna~ajno deka kon izvr{uvaweto na krivi~nite i
prekr{o~nite sankcii mo`e da se pristapi samo toga{ koga odlukata
so koja e izre~ena sankcijata }e stane pravosilna i izvr{na i koga ne
postojat zakonski pre~ki za nejzino izvr{uvawe.
Izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii mora da se potpira vrz soodvetna
pravna osnova - vrz sudska odluka izre~ena vo krivi~na, odnosno,
prekr{o~na postapka. Taa odluka mora da bide pravosilna {to
zna~i deka se iscrpeni site redovni pravni lekovi {to protiv nea
mo`at da se podnesuvaat. Pokraj toa treba da se raboti za sudska
odluka koja stanala izvr{na na na~in {to e predviden vo zakonot.
Spored ~l. 125 ZKP i ~l. 95 ZP sudskata odluka (presuda ili
re{enie) stanuva pravosilna toga{ koga ve}e ne mo`e da se pobiva so
`alba ili koga `albata ne e dozvolena. Sudskata odluka pove}e ne
mo`e da se pobiva so `alba koga stran}ite izri~no se otka`ale od toa
pravo, koga `albata ne ja podnele vo zakonski rok ili koga nivnata
`alba e otfrlena kako neblagovremena ili nedopu{tena.
Sudskata odluka e izvr{na toga{ koga ne postojat zakonski pre-
~ki za nejzino izvr{uvawe. Zakonski pre~ki se okolnosti od pravna
ili fizi~ka priroda koi se predvideni so ZIS ili drug zakon. Takvi
zakonski pre~ki vo prv red se amnestijata i pomiluvaweto. Zakonski
pre~ki za izvr{uvawe na kaznata zatvor se odlagaweto na po~etokot
na izvr{uvaweto na kaznata (~l. 86 ZIS i ~l. 396 st. 4 i 414 st. 5
ZKP). Zakonski pre~ki za prisilno izvr{uvawe na pari~nata kazna se
sodr`ani vo ~l. 38 st. 2 i 5 KZ i ~l. 230 ZIS.
So izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii mo`e da se otpo~ne i
pred pravosilnosta na odlukata no, samo vo isklu~itelni slu~ai
predvideni so zakon. Toa mo`e da bide slu~aj koga liceto koe se nao|a
vo pritvor samoto pobara ili se soglasi u{te pred pravosilnosta na
presudata da bide upateno na izdr`uvawe na kaznata li{uvawe od
sloboda. Koga sudot }e izre~e kazna zatvor, obvinetiot {to se nao|a
vo pritvor so re{enie na pretsedatelot na sovetot mo`e da se upati
vo ustanova za izdr`uvawe na kaznata i pred pravosilnosta na
presudata ako toj toa go bara (~l. 345 st. 8 ZKP). Od druga strana, iako
toa ne e predvideno so zakon, nema nikakvi pravni pre~ki osudenikot
da ja isplati pari~nata kazna, na primer, i pokraj toa {to odlukata so
koja mu bila izre~ena sî u{te ne stanala pravosilna.
15

Osudeno lice koe e vo pritvor, za upatuvawe vo ustanova pred
pravosilnosta na presudata, dava pismena ili usmena izjava na zapisnik
pred sudijata {to go sudel vo prv stepen, odnosno pred sudijata
{to }e go opredeli pretsedatelot na sudot. Liceto koe se upatuva vo
ustanovata so ogled na pravata i dol`nostite opredeleni so ZIS i
vrz negova podloga donesenite sprovedbeni propisi, e napolno
izedna~eno so drugite osudenici. Pred donesuvaweto na odlukata vo
vrska so upatuvaweto sudot mora da go pou~i za ovie okolnosti.
Pri odlu~uvaweto po baraweto na osudenoto lice osobeno }e se
zeme predvid vremeto koe spored prvostepenata presuda osudenikot bi
trebalo, po zasmetuvaweto na pritvorot, da go pomine na izdr`uvawe
na kaznata i odale~enosta na kazneno-popravnata ustanova so ogled na
potrebata da bide obezbedeno prisustvo na osudenikot na druga krivi~na
postapka. Ako sudot mu izleze vo presret na baraweto na obvinetiot,
pozitivnata odluka i eden primerok od presudata na prvostepeniot
sud gi ispra}a do sudot nadle`en za izvr{uvawe na kaznata.
Nadle`niot sud vedna{ }e mu izdade upaten akt na kazneno-popravnata
ustanova vo koja e smesteno osudenoto lice za negovo sproveduvawe vo
soodvetnata ustanova.
v) Biten element bez koj principot na legalitetot ne mo`e da se
odr`i e i obvrskata izvr{uvaweto na krivi~nite i prekr{o~nite
sankcii da se sproveduva samo na na~in i vo postapka utvrdeni so
zakon ili drug propis zasnovan na zakon.
Vo na{iot sistem na izvr{uvawe na sankcii osnovno pravilo e
najzna~ajnite pra{awa od ovaa materija da se reguliraat so zakon. Toa
me|utoa ne zna~i deka vo pogled na izvr{uvaweto na sankciite ne
smeat da se donesuvaat i podzakonski propisi. Toga{ koga so razni
pravilnici, upatstva, ku}ni redovi i sli~ni pravni akti mo`e da se
nadmine op{tosta na zakonot i da se naglasat specifi~nostite na
izvr{uvaweto na odelni sankcii nema pre~ka za nivno postoewe.
Glaven uslov e ovie propisi da bidat doneseni vrz osnova na zakon. Vo
toj kontekst od nesmaleno zna~ewe e i baraweto so podzakonski
propisi da se izbegnuva regulirawe na pra{awa {to mo`at da bidat
vo sprotivnost so osnovnite na~ela na izvr{uvaweto na sankciite, a
osobeno onie {to se odnesuvaat na ~ovekovite prava i slobodi, za{to
so takva regulativa ne mo`at da se obezbedat sigurni garancii za
nivno po~ituvawe. Ova osobeno va`i vo slu~ai koga ovaa materija se
regulira so interni akti na penitencijarnite ustanovi. Za{to, kako
{to pravilno se zabele`uva, tie akti ne se objavuvaat vo slu`beno
glasilo i ottamu ne se podlo`ni na kontrola od po{irokata javnost, a
osudenite lica bilo od neznaewe ili od nemo} ne se vo sostojba da
pokrenuvaat postapki za nivno zakonsko usoglasuvawe.
16

Odredbata od st. 2 treba da se razgleduva i vo smisla na
odredbite od ~l. 9 i 10 UD^P. Ovie ~lenovi glasat: Nikoj ne smee da
bide predmet na proizvolno apsewe, zatvarawe ili proteruvawe (~l.
9). Sekoj ~ovek ima potpolno ednakvo pravo na pravedno i javno sudewe
od strana na nezavisen i nepristrasen sud koj odlu~uva za negovite
prava i obvrski i osnovanosta na sekoe krivi~no obvinenie protiv
nego (~l 10). Sli~no na ova i MPGPP vo ~l. 9 (1) obezbeduva: Sekoj
ima pravo na sloboda i li~na sigurnost. Nikoj ne mo`e da bide
predmet na samovolno apsewe ili pritvorawe. Nikoj ne mo`e da bide
li{en od sloboda osven od pri~ini i vrz osnova na postapka vostanovena
so zakon.
Vo ova smisla ~l. 12 st. 1-4 od Ustavot gi sodr`i slednive
odredbi:
Slobodata na ~ovekot e neprikosnovena.
Nikomu ne mo`e da mu bide ograni~ena slobodata, osven so
odluka na sudot i vo slu~ai i vo postapka utvrdena so zakon.
Liceto povikano, privedeno ili li{eno od sloboda mora vedna{
da bide zapoznaeno so pri~inite za negovoto povikuvawe, priveduvawe
ili li{uvawe od sloboda i so negovite prava utvrdeni so zakon i od
nego ne mo`e da se bara izjava. Liceto ima pravo na branitel vo
policiskata i sudskata postapka.
Liceto li{eno od sloboda mora vedna{, a najdocna vo rok od 24
~asa od momentot na li{uvaweto od sloboda, da bide izvedeno pred sud,
koj bez odlagawe }e odlu~i za zakonitosta na li{uvaweto od sloboda.
Od ovie odredbi proizleguva deka zatvorskiot personal mora da
obezbedi deka zatvoraweto ili pritvoraveto e ovlasteno, pravilno i
deka o~igledno proizleguva od nalog na sud. Odgovornosta za toa ja
imaat direktorot i vrabotenite vo ustanovata.
3. Od edna povr{na analiza na elementite {to go so~inuvaat
principot na zakonitosta proizleguva deka se odnesuvaat na eden
rakovoden princip naso~en kon onevozmo`uvawe na zloupotrebite na
organite na vlasta i neposrednite slu`bi vo primenata na represijata,
odnosno kon za{tita na slobodite i pravata na osudenite od
mo`nite samovolija i arbitrernosti na dr`avnite organi vo pogled
na osnovite, obemot i na~inot na primenetata represija. So ova
na~elo, vsu{nost, se obezbeduva po~ituvawe na zakonite i drugite
pravni normi od strana na dr`avnite organi, odnosno zakonsko postapuvawe
so osudenicite kako eden od bitnite uslovi za ostvaruvawe na
pravednosta, a kaj opredelen vid sankcii i za uspe{nosta na resocijalizacijata.
Nastojuvaweto da se izvr{uva samo onaa sankcija {to
zakonski e izre~ena zna~i ednakvo da se po~uvstvuva op{testveniot
prekor za storenoto, a ne ne{to {to e drasti~no pote{ko ili polesno
17

od toa. Onamu pak, kade {to toa e mo`no, primenata na ovoj princip
mo`e da gi obezbedi vistinskite pretpostavki {to vodat kon vospituvawe
i prevospituvawe na osudenite lica.
4. v. KZ ~l. 1.
^len 3
Licata sprema koi se izvr{uvaat sankciite se li{uvaat ili
ograni~uvaat vo pravata samo vo granicite neophodni za
ostvaruvawe na celta na sankcijata, a vrz osnova na zakon.
________________________
1. Vtoriot princip zaedni~ki za izvr{uvaweto na site vidovi
krivi~ni i prekr{o~ni sankcii izre~eni od sud vo krivi~na ili
prekr{o~na postapka e principot na legitimitet. Su{tinata na ovoj
princip e pri izvr{uvaweto na sankciite da se primenuva onaa mera
na represija {to vo dadeniot slu~aj e nu`na i opravdana. Toa zna~i
deka licata sprema koi se izvr{uvaat sankciite mo`at da se li{at i
ograni~at vo svoite prava samo vo granicite neophodni za ostvaruvawe
na "celta" na sankcijata vo soglasnost so zakon. Ili, poinaku ka`ano,
na osudenite lica mo`at da im se odzemat ili ograni~at samo
onie prava {to gi zasega konkretnata krivi~na sankcija i samo vo
onaa mera {to zakonot ja dopu{ta. Site ostanati prava {to so
primenata na sankcijata osudenikot ne gi gubi, mora vo celost da
bidat respektirani.
2. Ova barawe proizleguva od karakterot na pravniot poredok vo
koj po~ituvaweto na zakonitosta stanuva glavna obvrska na site
organi, ustanovi i organizacii. Vo Ustavot stoi deka: slobodite i
pravata na ~ovekot i gra|anite mo`at da se ograni~at samo vo slu-
~aite utvrdeni so ustavot (~l. 54 st. 1). Toa se razbira se odnesuva i na
osudenite lica koi imaat poseben status vrzan za ispolnuvaweto na
opredeleni prava i obvrski. Ottamu vo pozitivnite propisi izri~no
se predviduva pri izvr{uvaweto na sankciite da mo`at da se odzemat
ili ograni~at samo onie prava {to proizleguvaat od prirodata i
namenata na dadenata sankcija. Na osudenite lica so toj princip od
edna strana im se pru`a realna mo`nost da baraat za{tita na svoite
prava vo slu~aj na nivna povreda. So principot na legitimitetot od
druga strana, organite na izvr{uvaweto na sankciite se obvrzuvaat da
gi po~ituvaat normiranite prava na sekoj osudenik, a povisokite
organi za izvr{uvawe na sankciite da vr{at postojana kontrola na
nivnoto ostvaruvawe.
18

3. Principot na legitimitet ima golemo zna~ewe so ogled na toa
{to slu`i za opredeluvawe na granicite na represijata vo fazata na
izvr{uvaweto na sankciite. Na subjektite {to u~estvuvaat vo toj
proces ne im dopu{ta bilo kakvo menuvawe na polo`bata na osudenite
lica nadvor od zakonski utvrdenite ramki so dejstvija {to se dvi`at
nad nivnite ovlastuvawa {to isto taka se opredeleni so zakon.
Zakonot e me~ so dve ostrici. Toj go za{tituva op{testvoto od poedinecot
no, istovremeno go za{tituva poedinecot od arbitrernite
postapki na dr`avata. Ottamu proizleguva deka vo prakti~nata
primena na zakonot i vrz nego zasnovanite propisi ne smee da se odi
podaleku od ona {to e nu`no i opravdano za ostvaruvawe na prirodata
(su{tinata, bitieto) i celite na sankcijata {to se izvr{uva.
4. Principot na legitimitet vo odnos na principot na legalitet
ima komplementaren karakter. I dvata principi imaat ista pojdovna
op{testvena i politi~ka osnova, zaemno se nadopolnuvaat i ottamu
pretstavuvaat bitna odrednica za dostignuvawe na opredeleno nivo na
moderniot ideal {to se vika pravna dr`ava. Legalitetot i legimitetot
zna~at potvrda na postoeweto, nu`nosta i opravdanosta na vladeeweto
na pravoto nasproti samovolieto od sekakov vid koga se vo
pra{awe osnovnite prava i slobodi na licata sprema koi se primenuva
sankcija. Vo dvata principi e zalo`en odnosot me|u dr`avnata
vlast i poedinecot zaradi negova za{tita od op{testvenata mo}, od
vlasta, od pravoto na posilniot, od birokratskoto samovlastie i arbitrernosta
na nadle`nite organi za izvr{uvawe na krivi~nite sankcii.
Nivnoto ostvaruvawe vo praktikata e kompleksno pra{awe {to e
vo neposredna zavisnost od onie pretpostavki koi se odnesuvaat na
celokupniot praven poredok, stepenot na demokratizacijata i humanizacijata
na konkretnoto op{testvo, od preciznoto razgrani~uvawe
na sferata na ovlastuvawata na nositelite na vlasta, od otstranuvaweto
na site vidovi na diskriminacija, od izdigaweto na stepenot na
po~ituvaweto na ~ovekovite prava i slobodi i, se razbira, od usovr{uvaweto
na zakonodavstvoto za izvr{uvawe na krivi~nite sankcii
i negovoto usoglasuvawe so barawata na pravnata dr`ava.
Kon ovie barawa nu`no e da se dodadat i onie pretpostavki {to
se povrzani so usovr{uvaweto i afirmacijata na kriminalnata
politika kako organizirana i koordinirana op{testvena dejnsot. Vo
taa smisla e osobeno va`no da se vodi osmislena politika na dekriminalizacija
i depenalizacija na opredeleni krivi~ni dela, voveduvawe
alternativni merki za zamena na neefikasnata represija i nejzino
poop{testvuvawe vo onaa mera vo koja toa e vo soglasnost so vistinskite
kriminalnopoliti~ki mo`nosti i potrebi. Vo ovaa smisla
nesporno e prioritetnoto mesto i zna~eweto na organite za izvr{u-
19

vawe na krivi~nite sankcii i nivnata podgotvenost da ja ostvaruvaat
svojata uloga vo soglasnost so sovremenite dostignuvawa vo ovaa
oblast i vo doslednost so postulatite {to ottamu se vneseni vo penologijata.
Uva`uvaweto na ovoj aspekt e od posebno zna~ewe za praktikata
kade {to lesno mo`e da se slu~i opredeleni dejstvija na nadle`nite
subjekti i organi formalno, pa duri i materijalno, da bidat zakoniti,
no od aspekt na legitimitetot voop{to da ne zadovoluvaat za{to
vo konkretniot slu~aj upotrebenata represija ne bila ni nu`na nitu
opravdana.
5. V. Ustav ~l. 54 i KZ ~l. 5.
^len 4
(1) Pravilata za izvr{uvaweto na sankciite se primenuvaat
nepristrasno.
(2) Zabraneta e diskriminacija vrz osnova na rasata, bojata na
ko`ata, polot, jazikot, verata, politi~kite ili drugi uveruvawa,
nacionalnoto ili socijalnoto poteklo, srodstvoto, imotnata i
op{testvenata polo`ba ili nekoj drug status na liceto sprema koe
se izvr{uva sankcijata.
(3) Verskite ~uvstva, li~noto uveruvawe i moralnite normi na
licata sprema koi se izvr{uvaat sankciite mora da se po~ituvaat.
________________________
1. Edna od zada~ite na krivi~noto i izvr{noto pravo se sostoi
vo toa da se za{titat eti~kite vrednosti vrz koi po~iva zaedni~kiot
`ivot vo op{testvoto. Ovaa za{tita mo`e najdobro da se ostvari so
orientacija kon interesite na op{testvoto: kon vinata na storitelot
i pravedna, spravedliva odmazda. Sekoja sankcija koja ne e vo
srazmernost so krivi~noto delo go navreduva individualnoto i kolektivnoto
~uvstvo za pravednost. Ako sankcijata e premnogu stroga ili
premnogu blaga, taa ne vodi smetka za pravdata i ottamu e nemoralna i
op{testveno neprifatliva. Izrekuvaweto i izvr{uvaweto na pravedna
sankcija, sankcija {to e srazmerna na krivi~noto delo pretstavuva
davawe na gra|anite eden korisen i moralen primer i pri~ina i natamu
da ostanat ~esni luge koi se odnesuvaat vo soglasnost ne samo so ona
{to mora (pravoto), tuku i so ona {to treba (moralot). Kon pravdata
vodi primenata na odmazda, izrazuvaweto na socijalnoeti~ki prekor
koj od svoja strana bara minimalna srazmernost me|u te`inata na deloto
i te`inata na sankcijata. Samo takva sankcija vo koja e zalo`eno
op{testvenoto neodobruvawe i osuda na nedozvolenite postapki e vo
sostojba da gi so~uva i potvrdi op{testvenite vrednosti, povtorno da
20

go vrati op{testvenoto ~uvstvo za dobroto i zloto, a ottamu i sigurnosta
i op{testvenata solidarnost. So drugi zborovi pri ostvaruvaweto
na krivi~nata pravda koja po~iva vrz odmazdata i primenata na
sila, mora da se vodi smetka za pravednosta sfatena kako pravednost
primeneta na poedine~en slu~aj.
2. Principot na pravednost ili ednakvost na site pri
izrekuvaweto i izvr{uvaweto na sankciite e sostaven od dve pravila:
a) retribucija spored te`inata na deloto (reciprocitet, ednakvost)
i
b) za ednakvi ili sli~ni storiteli - ednakva ili sli~na sankcija
(srazmernost, ekvivalentnost).
Od ovie pravila najprvin proizleguva deka pravedna e onaa sankcija
{to vodi smetka za ednakvo delo da se primeni ednakva represija,
i vtoro, pravedna e onaa sankcija so koja podednakvo se postapuva so
ednakvi (sli~ni) storiteli odnosno osudenici i soodvetno na toa,
neednakvo se postapuva so razli~ni storiteli odnosno osudenici.
Vedna{ se zabele`uva deka ovoj princip se nadovrzuva na pravdata
ili podobro re~eno na principot na zakonitosta i zna~i negovo
natamo{no dopolnuvawe. Imeno, legalitetot na sankciite sfaten vo
po{iroka smisla ne se sostoi samo vo zakonskata reguliranost na
izvr{uvaweto i izrekuvaweto na sankciite, tuku i vo ramnomerna,
voedna~ena primena na site sankcii. So drugi zborovi, principot na
pravednost sodr`i zabrana na razli~na primena na represijata ne
samo pri izrekuvaweto tuku i pri izvr{uvaweto na sankciite i ottamu
e vo funkcija na legalitetot. Zakonitosta na izvr{uvaweto ne
zna~i samo opredeluvawe na na~inot na izvr{uvaweto na sankciite
(formalna zakonitost) tuku i ednakvo (sli~no) stradawe za ednakvi
(sli~ni) slu~ai vo praktikata (materijalna zakonitost). Ako za ednakvi
i sli~ni slu~ai, ako za kaznivi dela od ist ~len i stav na zakonot,
izvr{eni pod isti ili sli~ni okolnosti, za koi od strana na sudovite
se izre~eni ist vid na sankcii vo pribli`no ednakvi ramki, vo praktikata
na izvr{uvaweto ima neednakvo tretirawe, odnosno ako se
pravat zna~ajni razliki vo pogled na primenetata represija, doa|a do
golema neednakvost vo postapuvaweto so gra|anite, do nivno diskriminirawe
od strana na nadle`nite izvr{ni organi {to sekako ne e
pravedno. Ottuka se izvlekuva vtoriot element na pravednosta vo izvr{uvaweto
na sankciite. Ovoj element ili pravilo, iako ne e vgradeno
vo ZIS, dobiva posebno mesto vo praktikata na izvr{uvaweto na
sankciite. Toa e zna~ajno barawe koe zasega mu e ostaveno na svesniot
pristap, na rasuduvaweto na subjektite nadle`ni za izvr{uvawe na
sankciite. Toa me|utoa ne zna~i deka vo toj pogled treba da ima tolku
tolkuvawa kolku {to ima lica {to rabotat na ovoj problem. Vo
21

asvetluvaweto na ova pravilo treba da se tregne od voop{tuvawe na
konkretnoto iskustvo so dosledna pomo{ na teorijata, a dobienite
soznanija treba da se prifatat kako zna~ajni eti~ki pravila koi, ako
ni{to drugo, bi mo`ele da bidat voobli~enii i pomesteni vo nekoe
obi~ajno pravo, odnosno vo tn. zatvorska deontologija.
Ne pomalku e zna~ajno i prvoto pravilo koe, barem denes, formalno
ja imaa taa prednost za{to ima svoj normativen izraz. Vo Ustavot
stoi: Gra|anite na Republika Makedonija se ednakvi vo slobodite
i pravata nezavisno od polot, rasata, bojata na ko`ata, nacionalnoto
i socijalnoto poteklo, politi~koto i verskoto uveruvawe, imotnata i
op{testvenata polo`ba (~l. 9). I natamu, Gra|anite pred ustavot i
zakonite... (a toa zna~i i pred ZIS)...se ednakvi (~l. 9 st. 2). Vo ovaa
smisla e i odredbata od ~l. 9 ZIS. Na toj na~in kaj nas e normirano
bitno pra{awe koe vo zemjite na Zapadna Evropa vo poslednive dve
decenii be{e posebno aktuelizirano. Toa e pra{aweto na
legislativno i prakti~no obezbeduvawe na ramnopravnosta na
gra|anite vo site sferi na kaznenata pravda. Ovie nastojuvawa dovedoa
do toa na~eloto na pravednost najprvin da bide pomesteno vo nekolku
zna~ajni me|unarodni konvencii, a so demokratizacijata na op{-
testveniot sistem i vo na{eto zakonosavstvo. Na toj na~in sovremenata
penolo{ka nauka i praktika se zbogatija so eden izvonredno
va`en, dosega nepravedno zapostavuvan princip koj ima dlaboka
osnova vo ~ovekovata priroda i vo kolektivnata svest.
3. Zna~eweto na principot na pravednost mo`e da se sogleda na
tri posebni ramni{ta: a) vrz planot na garantiraweto na sigurnosta
na slobodite i pravata na gra|anite vrz koi se izvr{uva sankcijata
(unapreduvawe na principot na zakonitosta), b) vrz planot na spre~uvawe
na preteranata strogost vo nivnoto izvr{uvawe (unapreduvawe
na principot na legitimitetot) i v) vrz planot na po~ituvawe na ~ovekovite
li~ni vrednosti i uveruvawa (unapreduvawe na principot na
humanost). Ottamu se nametnuva logi~en zaklu~ok deka se raboti za
princip za koj slobodno mo`e da se ka`e deka pretstavuva glavna alka
so koja se prika~eni i dovedeni vo zaemna soglasnost ostanatite principi
na izvr{uvaweto na sankciite. Ona {to me|utoa mo`e vedna{ da
se zabele`i e deka, od ovoj usoglasen mehanizam na zaemno povrzani
na~ela vo ostvaruvaweto na celite na sankciite, navidum nedostasuva
principot na individualizacijata. Prividnata protivre~nost na individualizacijata
so baraweto na pravednosta mo`e da se sogleda
ottamu {to i ovoj princip mo`e lesno da se pomesti vo pravednosta
dokolku se razgleduva od aspekt na distributivnata pravda. Na toj na-
~in principot na individualizacijata dobiva zna~ewe na vrednosna
kategorija so koja mo`e da se impregnira sekoj od osnovnite principi
22

na sankciite i slu`i kako dobra za{tita od nivno raspa|awe do koe
mo`e da dovedat ekstremnite stavovi na strogite retributivisti ili
stereotipnite barawa na op{testvenata javnost koga slu~ajno ili
namerno se poneseni od premnogu silnata `elba za odmazda.
V. ~l. 9 Ustav; Pravilo 6 SMP; Pravilo 2 EZP; UDP^ ~l. 7; ~l.
14 EK; ~l. 26 MPGPP, Pravilo 7 (1) PP i Penologija 2, str. 28-35.
4. Baraweto so koe se istaknuva deka verskite ~uvstva, li~noto
uveruvawe i moralnite normi na licata sprema koi se izvr{uvaat sankciite
mora da se po~ituvaat, e pomesteno vo brojni megunarodni konvencii.
Taka vo ~l. 9 EK stoi: 1. Sekoj ~ovek ima pravo na sloboda na
mislite, sovesta i verata. Ova pravo ja vklu~uva slobodata za promena
na verata i ubeduvaweto, sam ili zaedno so drugite, javno ili
privatno, preku obred, propovedi, vr{ewe verski dol`nosti i rituali.
2. Slobodata na izreazuvawe na svojata vera ili na svoite ubeduvawa
mo`e da bide predmet samo na onie ograni~uvawa {to se predvideni
so zakon ili koi pretstavuvaat neophodni merki vo interes na
javnata bezbednost, zdravjeto i moralot ili za{titata na pravata i
slobodite vo demokratskoto op{testvo.
Toa barawe e vo soglasnost i so ~l. 19 st. 1 i 2 od Ustavot kade se
veli: Se garantira slobodata na veroispovesta. Se garantira slobodno
i javno, poedine~no ili vo zaednica so drugi, izrazuvawe na verata.
V. objasnuvawa na ~l. 139.
^len 5
So licata sprema koi se izvr{uvaat sankciite se postapuva na
na~in koj vo najgolema mo`na mera odgovara na nivnata li~nost.
________________________
Principot na individualizacijata na izvr{uvaweto na sankciite
se sostoi vo prilagoduvawe na na~inot na nivnoto izvr{uvawe
sprema li~nosta na osudenoto odnosno prekr{o~no kaznetoto lice, na
negovite biopsihosocialni osobenosti i potrebi zaradi najdobro
ostvaruvawe na celite na konkretnata sankcija. Ova sovremeno na~elo
vo na{eto zakonodavstvo e dadeno kako op{ta formulacija so koja se
istaknuva negovoto univerzalno zna~ewe za site sankcii. Toa se procenuva
so ogled na potrebata procesot na individualizacija da se povrze
so ostvaruvaweto na edukativnite celi onamu kade {to tie dobivat
dominanten izraz, {to zna~i so sankciite koi vo prv red se sostojat
vo li{uvawe od sloboda. Principot navistina ima posebna
uloga kaj sankciite kaj koi postignuvaweto na resocijalizacijata e
mo`no no, ne smee da se zaboravi deka toj e od ednakvo zna~ewe i kaj
23

ostanatite sankcii, za{to negovata primena e osmislena i naso~ena
kon postignuvawe na najgolem uspeh na site celi {to mo`at da bidat
sodr`ani vo sekoja sankcija. Toa zna~i deka pri izborot na merkata i
sredstvata na represijata so koja izvr{nite organi se rakovodat pri
izvr{uvaweto na oddelni sankcii sekoga{ treba da se vodi smetka ne
samo za prevospituvaweto tuku i za site drugi celi na konkretnata
sankcija, odnosno pri nejzinoto izvr{uvawe da se primeni onaa mera
na represija koja so ogled na li~nosta na osudenikot vo dadeniot
slu~aj e najprifatliva. So ogled pak na tesnata zaemna povrzanost na
site principi na izvr{uvaweto na sankciite, osnoven uslov e da se
vnimava primenata na ovoj princip da ne mu protivre~i na primenata
na ostanatite principi. Po~ituvaweto na ovij uslov ne e ni najmalku
ednostavna i lesna zada~a. Ottamu se nalaga visoka stru~na i nau~na
podgotvenost i zaemna sorabotka na site subjekti nadle`ni za ostvaruvawe
na individualizacijata i primenata na sankciite voop{to.
V. Penologija 2, str. 111-119.
^len 6
So licata sprema koi se izvr{uvaat sankciite se postapuva
~ove~no, so po~ituvawe na ~ovekovata li~nost i dostoinstvo, za~uvuvawe
na nivnoto telesno i du{evno zdravje, vodej}i pritoa smetka za
ostvaruvawe na celite na oddelni sankcii.
________________________
1. Principot na humanost vo izvr{uvaweto na sankciite, odnosno
vo primenata na krivi~nopravnata represija e sodr`an vo Ustavot
kade se veli: Fizi~kiot i moralniot integritet na ~ovekot e
neprikosnoven. Se zabranuva sekoj oblik na ma~ewe ne~ove~ko ili
poni`uva~ko odnesuvawe i kaznuvawe (~l. 11 st. 1 i 2). Ovoj mo{ne
zna~aen princip dobi svoja podrobna razrabotka i vo KZ, a osobeno vo
nekolku odredbi na ZIS. So niv nadle`nite organi za izvr{uvawe na
krivi~nite sankcii se obvrzuvaat so osudenite lica da postapuvaat
~ove~no, da ja po~ituvaat nivnata li~nost i ~ove~ko dostoinstvo, da
go obezbedat nivnoto pravo na li~na sigurnost, da vodat gri`a za za{-
tita na nivniot fizi~ki i moralen integritet, odnosno za~uvuvawe na
nivnoto fizi~ko i du{evno zdravje i samopo~ituvaweto na sopstvenata
li~nost. Vo ovie obvrski na nadle`nite izvr{ni organi koi
treba da se ostvaruvaat vo soglasnost so odredbite na ZIS i po~ituvaweto
na me|unarodnite konvencii, a osobeno Minimalnite pravila
za postapuvawe so zatvorenicite i Evropskite zatvorski pravila, vsu-
24

{nost, se zalo`eni glavnite barawa od koi se sostoi principot na
humanost vo izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii.
2. Ovoj princip e plod na dolg evolutiven proces potpren vrz
vekovnite usilbi na naprednite umovi ~ii genijalni misli bea naso~eni
kon izgradba na pristojni op{testveno-politi~ki uslovi za
podobar `ivot i razvoj na ~ovekot, za postojano zgolemuvawe na negovite
prava i slobodi i negoviot pobrz tvore~ki napredok, za ~ovek
{to vo podemokratski op{testveni odnosi re{ava za svojata sudbina i
samostojno pridonesuva za svojata sre}a i idnina. Za negovata afirmacija
vo oblasta za koja govorime sepak od posebno zna~ewe se zalo-
`bite izneseni na Prviot kongres na ON za spre~uvawe na zlostorstvata
i postapuvawe so prestapnicite (London, 1955). Glavnite stavovi
prezentirani na ovoj Kongres i nivnata razrabotka i dopolnuvawe
so novi idei na narednite sobiri na me|unarodnite organizacii
bea zna~ajna osnova za nivno preto~uvawe vo pove}e me|unarodni
konvencii. Taka na primer vo MPGPP stoi: Nikoj ne mo`e da bide
podlo`en na ma~ewe nitu na svirepo ili poni`uva~ko postapuvawe
ili kaznuvawe. Posebno e zabraneto podlo`uvawe na nekoe lice na
medicinski ili nau~ni eksperimenti bez negova slobodna soglasnost.
Vo toj pogled sli~ni odredbi mo`at da se najdat vo MKURD, DZT, KP,
i vo drugi me|unarodni dokumenti.
3. Ako se frli samo eden pogled vrz barawata sodr`ani vo ovie
dokumenti lesno e da se zabele`i deka nivnata sodr`ina e
inkorporirana i vo na{iot ZIS. Pritoa e bitno da se istakne deka
humanosta vo izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii ne e sodr`ana samo
vo prethodno navedenite zakonski odredbi. So ovoj princip e protkaen
celiot ZIS i toa bez ogled na vidot na sankcijata {to se
primenuva. Vo oblasta na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda
ova na~elo e {iroko implementirano vo baraweto za grupno izdr`uvawe
na kaznata, voveduvaweto na re`imot na otvoreni i poluotvoreni
ustanovi, vo materijata koja se odnesuva na polo`bata na
osudenite lica i na~inot na nejzinoto ostvaruvawe, vo sistemot na
pogodnostite i drugite merki {to zna~at normalizacija na `ivotot,
vo streme`ot kon maksimalno eliminirawe na site okolnosti {to go
ote`nuvaat toj `ivot i ostvaruvaweto na tremanot vo kazneno-popravnite
ustanovi. Nakratko so primenata na ovoj princip kaj ovie
kazni, no i kaj site drugi sankcii se nastojuva da se izbegnat nepotrebnite
maki i stradawa na osudenite lica i onie okolnosti {to na
bilo koj na~in ja vlo{uvaat i onaka mo{ne nepovolnata polo`ba vo
vrska so izvr{uvawe na sankcijata. Vrven dostrel na ova na~elo kaj
nas e ukinuvaweto na smrtnata kazna i logi~no na toa nepostoeweto
normi za nejzino izvr{uvawe.
25

4. Doslednoto po~ituvawe na na~eloto na humnanost vodi kon
pove}e celi. Me|u niv e zna~ajno toa {to vo oblasta na izvr{uvaweto
se probi ideata deka ni{to ~ove~ko ne treba da ni e tu|o duri i vo
odosot so onie {to osobeno te{ko go povredile zakonot. Na toj na~in
doa|a do izraz demokratskiot karakter na edno op{testvo koe tokmu
vo oblasta na primenata na represijata mo`e da ja pronajde ili da ja
zagubi svojata vrednost. Na druga strana se nao|aat efektite {to od
primenata na ovoj princip obimno mu se vra}aat na samoto op{testvo
toga{ koga osudenikot nema da se pojavi kako recidivist. I, najposle,
vo ~uvstvitelnoto prekr{uvawe na humnosta vo svesta na samiot
osudenik se krie ona {to za toj odnos e mo`ebi i najbitno, negovata
verba barem vo nekoja vrednost na op{testveniot sistem i `elbata da
ja jakne svojata spremnost da odgovori na, zasega za mnogumina samo
virtuelnata, no vo su{tina stvarna karakteristika na pravednosta -
na sekoe dobro da se odgovori so dobro.
5. Sogleduvaweto na glavnite barawa i celi sodr`ani vo
principot na humanosta ni ovozmo`uva da dobieme jasna pretstava za
negovoto nesomneno penolo{ko zna~ewe. So toa me|utoa ne mo`e da se
izbegne obvrskata da se dade odgovor na prigovorot deka ovoj princip
e vo protivre~nost so represijata zalo`ena vo sankcijata. Vo taa smisla
se zabele`uva deka mo{ne demago{ki zvu~i baraweto za primena
na humanost pri izvr{uvaweto na vo osnova nehumani, represivni
merki. Vo odgovorot na ovoj prigovor se povikuvame na onie razmisluvawa
so koi se tvrdi "ako nehumaniot karakter na represivnite
merki ne mo`eme apsolutno da go eliminirame, mo`eme da go reducirame
na nu`na mera, mo`eme pove}e da gi primenuvame onie sankcii
kaj koi retributivniot karakter pomalku e izrazen, mo`eme ograni~uvawata
na slobodite i pravata na osudenite lica da gi svedeme na
racionalna i neophodna mera." "Samo vo taa smisla", veli Lazarevi},"
mo`e da se zboruva za humanizirawe na krivi~nopravnata represija...
kon koja treba da se opredeli sekoe demokratsko op{testvo. "(Lazarevic,
Lj. Jugoslovenska kriminalna.., JRKKP, Beograd, 1988/1, str. 20). Pritoa
e zna~ajno i toa deka "po~ituvaweto na principot na humanosta e
va`no duri i toga{ koga na podra~jeto na prestapni{tvoto se konstatiraat
fenomeni koi svedo~at za porast na svireposta. Dr`avata
koja mora da bide moralna formacija vo svojot sistem ne mo`e da voveduva
metodi na sankcionirawe {to gi izmislile i spored koi se
rakovodat kriminalcite, a koi im se sprotivni na principite {to taa
gi usvoila" (Kiraly, T. Evolucija metoda i sredstava .. JRKKP, Beograd,
1974/3. str. 395 ).
6. V. ~l. 11 st. 2 Ustav; Pravilo 1 EZP; ~l. 2 i 4 KPT; ~l. 3 DZT;
Princip 6 KP; ~l.7 MKURD; ~l. 5 KOLOPZ .
26

^len 7
(1) Sankciite gi izvr{uvaat organite opredeleni so ovoj
zakon.
(2) Organot {to ja donel odlukata so koja e izre~ena
sankcijata, ako toj samiot ne e nadle`en za izvr{uvawe, dol`en e da
mu ja dostavi na nadle`niot organ za izvr{uvawe vedna{ otkako
odlukata }e stane izvr{na.
(3) Odlukata stanuva izvr{na koga po nejzinata pravosilnost
ne postojat pre~ki opredeleni so ovoj zakon za izvr{uvawe na sankcijata.
(4) Organot nadle`en za izvr{uvawe dol`en e da pristapi kon
izvr{uvawe na sankcijata so prezemawe na zakonski opredelenite
dejstvija i merki vedna{ po priemot na odlukata.
(5) Osudenite lica imaat pravo na za{tita na svoite prava na
na~in i postapka predvideni so ovoj zakon.
________________________
1. Rabotite na izvr{uvaweto na sankciite se sostaven element
na pravosudniot sistem. Niv gi vr{i Direkcijata nadle`na za izvr-
{uvawe na sankciite pri Ministerstvoto na pravda. Toa {to Direkcijata
se javuva kako glaven organ na koj mu e dovereno izvr{uvaweto
ne zna~i deka istiot go pokriva celokupniot sistem na izvr{uvaweto
na sankciite za kaznivi dela, za{to del od niv celosno ili delumno se
preneseni vo nadle`nost na drugi organi. Takov e na primer, slu~ajot
so izvr{uvaweto na merkite na bezbednost i vospitno-popravnite
merki.
- Vo nadle`nost na Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite e
izvr{uvaweto na: krivi~nite (zatvor, do`ivoten zatvor, maloletni~ki
zatvor, zavodskata vospitno-popravna merka (upatuvawe vo
vospitno-popraven dom) i prekr{o~nite (zatvor) sankcii.
- Vo nadle`nost na podra~nite edinici na Ministerstvoto za
vnatre{ni raboti e izvr{uvaweto na del od merkite na bezbednost
izre~eni za krivi~no delo ili za prekr{ok: zabrana na upravuvawe so
motorno vozilo (~l. 257) i proteruvawe na stranec od zemjata (~l. 261).
- Vo nadle`nost na osnovniot sud spored mestoto na `iveali-
{teto, odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice e izvr{uvaweto
na merkata odzemawe na imotna korist pribavena so krivi~no
delo (~l. 262).
- Vo nadle`not na sudot {to ja donel prvostepenata odluka e
izvr{uvaweto na: pari~nata kazna izre~ena za storeno krivi~no delo
27

(~l. 277) i prekr{ok (~l. 326) i merkata na bezbednost odzemawe na
predmeti izre~ena za krivi~no delo (~l. 259) i prekr{ok (~l. 326).
- Nadle`en organ za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova e
zdravstvena ustanova osnovana za taa cel (~l. 236)
- Nadle`ni organi za izvr{uvawe na merkata na bezbednost
zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost se: 1. pravnoto
lice ili druga institucija vo koja osudenoto lice e vraboteno, 2.
nadle`niot organ za izdavawe odobrenie za vr{ewe profesija,
dejnost ili dol`nost, 3. nadle`niot organ na inspekcijata na trudot
vo mestoto na `iveali{teto, odnosno prestojuvali{teto na
osudenoto lice i 4. nadle`niot sud za registracija na preprijatijata
(~l. 254).
- Vo nadle`nost na centarot za socijalni raboti e izvr{uvaweto
na vospitno-popravnata merka zasilen nadzor od strana na centarot
za socijalni raboti (~l. 288).
- Vo nadle`nost na Ministerstvoto za trud i socijalna
politika e izvr{uvaweto vospitno-popravnata merka upatuvawe vo
disciplinski centar za maloletnici (~l. 273).
- Vo nadle`nost na zadol`eniot roditel, posvoitel ili
staratel e izvr{uvaweto na vospitno-popravnata merka zasilen
nadzor od strana na roditelite, posvoitelot ili staratelot (~l. 279).
- Vo nadle`nost na semejstvoto opredeleno so sudska odluka e
izvr{uvaweto na vospitno-popravnata merka zasilen nadzor vo drugo
semejstvo (~l. 284).
Za izvr{uvawe na odelen vid sankcii ZIS ne go opredeluva nitu
organot ni na~inot na nivnoto izvr{uvawe od ednostavni pri~ini
{to se raboti za sankcii koi se smetaat za izvr{eni so samoto nivno
izrekuvawe od strana na sudot. Takvi sankcii se: parapenalnite sankcii
(uslovnata osuda i sudskata opomena) i ukorot kako prekr{o~na
ili vospitno-prevospitna merka.
2. Neposredniot nadle`en organ za izvr{uvawe na sankciite
izre~eni vo krivi~na i prekr{o~na postapka e osnovniot sud. Ako toj
samiot ne e nadle`en za izvr{uvawe, a toa e slu~aj so onie sankcii
~ie izvr{uvawe ne go pokriva Direkcijata, do`en e odlukata so koja e
izre~ena sankcijata da mu ja dostavi na nadle`niot organ za izvr{-
uvawe vedna{ otkako odlukata }e stane izvr{na. Izrazot vedna{,
zna~i deka sudot e dol`en izvr{nata odluka da mu ja dostavi na nadle`niot
organ vo najkratok vremenski rok koj ne smee da iznesuva
pove}e od 3 dena.
3. Za toa koga odlukata stanuva pravosilna i izvr{na (uslovi
{to mora kumulativno da se ispolnat) v. objasnuvawa kon ~l. 2.
28

4. Sudot ili drug organ nadle`en za izvr{uvawe e dol`en da
pristapi kon neposredno izvr{uvawe na sankcijata vedna{, odnosno
bez odlagawe vo rok koj ne mo`e da bide podolg od 3 dena.
5. Odredbata go inaguira pravoto na za{tita na osnovnite prava
na osudenite lica. Za na~inot i postapkata spored koi se ostvaruva
taa za{tita v. ~l.162-170 i objasnuvawata kon niv.
^len 8
Nadzor vrz rabotata na organite i drugite institucii za izvr-
{uvawe na sankciite i na zakonitosta vo izvr{uvaweto na
sankciite vr{at organite opredeleni so ovoj zakon.
________________________
1. Izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda i voop{to na
krivi~nite sankcii od institucionalen karakter e mo{ne zna~ajna i
~uvstvitelna op{testvena funkcija {to se javuva kako sostaven del na
pravosudniot sistem. Vakvata sostojba vo pogled na resorniot organ
{to se gri`i za izvr{uvaweto na kaznata datira od donesuvaweto na
izmenite i dopolnuvawata na Zakonot za izvr{uvawe na krivi~ite
sankcii (SL SFRJ 1968/15). Spored tie izmeni i dopolnuvawa pra{awata
vo vrska so mestoto na~inot na funkcioniraweto na kaznenopopravnata
ustanova i brojnite aspekti vo vrska so ostvaruvaweto na
celite na kaznata od organite za vnatre{ni raboti bea preneseni vrz
toga{niot Sojuzen i Republi~ki sekretarijat za pravosudstvo. Na toj
na~in be{e izvr{ena su{tinska promena ne samo na organite {to
treba da se gri`at za izvr{uvaweto na kaznata tuku i za sproveduvaweto
na kontrolata na nejzinoto pravilno izvr{uvawe so pomo{
na mehanizmite na zakonski osmisleniot nadzor. So ZIS ovaa uloga ja
prezede Ministerstvoto za pravda na Makedonija i osnovnite sudovi
vo op{tinite vo koi se nao|aat kazneno-popravnite ustanovi.
Spored pozitivnite propisi nadzorot vo vrska so izvr{uvaweto
na kaznata li{uvawe od sloboda se vr{i vo dve nasoki. Ovoj nadzor od
edna strana e naso~en kon pravilno i zakonito postapuvawe sprema
osudenite lica, a od druga strana e osmislen zaradi obezbeduvawe kaznata
da se izvr{uva soodvetno na osnovnite na~ela utvrdeni so ZIS i
me|unarodnite dokumenti za vo izvr{uvaweto da dojdat do izraz sovremenite
penolo{ki principi i pozitivnite iskustva i dostigawa
{to go unapreduvaat i razvivavaat sovremeniot penitencijaren sistem,
kako i zaradi analiza na sostojbite i otstranuvawe na problemite
i slabostite vo rabotata na ustanovite. Vo prviot slu~aj stanuva
zbor za nadzor na zakonitosta vo izvr{uvaweto na kaznata, a vo
29

vtoriot, za stru~no-instruktorski nadzor vo izvr{uvaweto na kaznata.
2. V. objasnuvawa na ~l.74-79.
^len 9
(1) Sredstvata za izvr{uvawe na sankciite gi obezbeduva Republikata.
(2) Licata sprema koi se primenuva sankcijata ne gi pla}aat
tro{ocite na izvr{uvaweto, osven tro{ocite na izvr{uvaweto na
pari~nata kazna.
________________________
1. Vo na{ata zemja tro{ocite na izvr{uvaweto na sankciite
pa|aat na tovar na Buxetot na Republikata.
2. Soglasno prethodnoto vo na{iot sistem na izvr{uvawe na
sankciite za kaznivi dela se afirmira princip na nivno besplatno
izvr{uvawe koj ima pove}estrano kriminalnopoliti~ko opravduvawe.
So osloboduvaweto na osudenikot od pokrivawe na tro{ocite na
izvr{uvaweto na izre~enata sankcija se odbegnuva opasnosta istite da
padnat na tovar na semejstvoto, rodninite ili drugi negovi bliski
lica i nejzinoto pretvorawe vo sankcija {to ne e od li~na priroda.
Vtorata opasnost se sostoi vo toa osudenikot na kazna li{uvawe od
sloboda tro{ocite na izvr{uvaweto da go prisilat na iscrpuva~ka
rabota koja sama po sebe bi pretstavuvala dopolnitelna, ~esto pati
duri i pote{ka sankcija, odnosno dvokratno kaznuvawe koe e sprotivno
na na~elata na legalitetot, pravednosta i humanosta. I najposle,
baraweto osudenikot da gi podnesuva tro{ocite na izvr{uvaweto e vo
sprotivnost so proklamiranite celi na sankciite i ottamu zna~i
celosno otka`uvawe od edukativnite efekti na osudeni~kiot trud.
3. Od postaveniot princip na besplatno izvr{uvawe na sankciite
postojat nekolku isklu~oci. Najva`niot koj e reguliran so ovaa
odredba e deka tro{ocite na izvr{uvaweto na pari~nata kazna, a toa
zna~i pla}aweto na utvrdeniot iznos na kaznata i site tro{oci okolu
nejzinoto dobrovolno ili prisilno izvr{uvawe gi podnesuva
osudenikot.
Na tovar na osudenikot pa|aat ili mo`at da padnat i drugi tro-
{oci vo vrska so izvr{uvaweto na sankciite: 1. Osudenoto lice {to
se povikuva na izvr{uvawe na kaznata zatvor gi podnesuva tro{ocite
za prevoz so sredstvata na javniot soobra}aj od mestoto na `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto do mestoto kade {to se nao|a
ustanovata. 2. Osudenoto lice {to se otpu{ta od ustanovata gi podnes-
30

uva tro{ocite za prevoz so sredstvat na javniot soobra}aj od ustanovata
do mestoto na negovoto `iveali{te ili prestojuvali{te. Samo
toga{ koga liceto nema sredstva za taa namena, tro{ocite gi
podnesuva ustanovata (~l. 193 ZIS). 3. Osudenoto lice koe koristi
pogodnost doma{no otsustvo, tro{ocite za prevoz so sredstvata na
javniot soobra}aj od ustanovata do mestoto na `iveali{teto, odnosno
prestojuvali{teto. 4. Osudenoto lice koe se krielo ili se nao|alo vo
begstvo, tro{ocite napraveni za negovoto pronao|awe i sproveduvawe
vo ustanovata. (~l. 85). 5. Osudenoto lice koe odbilo upotreba na hrana
ili lekuvawe, tro{ocite za primena na neophodnite medicinski
merki za negova ishrana i lekuvawe. Za nadomestuvawe na ovie tro{oci
re{ava direktorot na ustanovata. 6. Osudenoto lice za krivi~no
delo storeno preku sredstvata za javno informirawe, tro{ocite za
javno objavuvawe na sudskata presuda ili izvod od nea. Za nadomestuvawe
na ovie tro{oci re{ava nadle`niot sud. 7. Osudenoto lice gi
podnesuva i tro{ocite napraveni vo postapkata za odzemawe na imotna
korist.
4. Za podnesuvawe na del od tro{ocite za izvr{uvawe na vospitnite
merki vidi ~l. 271.
^len 10
Na licata otpu{teni od izvr{uvaweto na sankciite im se uka-
`uva pomo{.
________________________
1. Celta na postpenalnata pomo{ i prifa}awe na otpu{tenoto
osudeno lice e otstranuvawe, ograni~uvawe i ubla`uvawe na etiolo{-
kite faktori {to go turnale ili vo idnina mo`at da go turnat vo
kriminalno odnesuvawe. Taa e potrebna zaradi negovo pobezbolno vra-
}awe vo zaednicata kako resocijaliziran ili socijalno adaptiran
~len koj vo op{testvenata gri`a i vo sopstvenite sili }e najde motiv
{to }e go spre~i negoviot recidivizam i }e ja afirmira negovata
li~nost. Za uspe{no ostvaruvawe na ovaa cel potrebno e me|utoa da se
ostvarat brojni pretpostavki me|u koi osobeno se istaknuvaat
slednive:
- Postpenalnata pomo{ i prifa}aweto so svoja realizacija
treba da zapo~nat vo onoj moment koga osudenikot }e dojde na izdr`uvawe
na kaznata zatvor i treba da traat sî dotoga{ dodeka mu se
potrebni.
31

- Osudenoto lice sprema koe e naso~ena pomo{tta treba da bide
aktiven subjekt ne samo vo svojata resocijalizacija tuku i vo svojata
sopstvena reintegracija vo op{testvoto.
- Potreben e cvrst dogovor za ulogata na poedini op{testveni
subjekti vo procesot na ostvaruvaweto na postpenalnata pomo{ i
prifa}aweto, kako plansko koordinirawe na akciite za nivno realizirawe.
- Natamu e bitno gri`ata za otpu{tenite osudenici da ne ostane
vo racete samo na oddelni op{testveni subjekti opredeleni so zakon,
tuku da se pretvori vo obvrska na celokupnoto op{testvo. Nakratko,
potrebno e kone~no inicirawe na procesot na poop{testvuvawe na
izvr{uvaweto na sankciite i vo tie ramki na postpenalnata pomo{ i
prifa}aweto na otpu{tenite osudenici preku formite na dobrovolno
u~estvo na gra|anite vo ovie formi na deluvawe.
- Informirawe na naj{irokata javnost za celite i problemite
na izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii i postpenalnite aktivnosti i
menuvawe na nasokite na nivnite stavovi kon sproveduvawe na ovie
humani idei vo odnosot kon osudenite lica.
- Re{avawe na kadrovskite problemi na vonzavodskite stru~ni
slu`bi {to se zanimavaat so sproveduvawe na postpenalnite aktivnosti
kako i sozdavawe na po{iroka materijalna osnova za realizacija
na nivnite zada~i.
2. V. objasnuvawa na ~l. 205.
32

DEL PRVI
IZVR[UVAWE NA SANKCIITE IZRE^ENI ZA KRIVI^NI
DELA
A. Izvr{uvawe na kaznata zatvor
Glava II
OSNOVNI NA^ELA
^len 11
(1) Celta na izvr{uvaweto na kaznata zatvor e osposobuvawe na
osudenite lica da se vklu~at vo op{testvoto so najdobri izgledi za
samostoen `ivot vo soglasnost so zakon.
(2) Zaradi postignuvawe na celta na izvr{uvaweto na kaznata
zatvor kaj osudenite lica se razviva ~uvstvoto na odgovornost i se
pottiknuvaat da go prifatat i aktivno da u~estvuvaat vo tretmanot
za vreme na izvr{uvaweto na kaznata, motiviran i naso~en kon
prevospituvawe i razvivawe na pozitivnite karakterni osobini i
sposobnosti {to go zabrzuva usp{enoto vra}awe vo op{testvoto.
________________________
1. Odredbite se vo soglasnost so pravilata 58 i 59 SMP. Spored
Praviloto 58: Celta i opravdanosta na kaznite li{uvawe od sloboda
vo krajna linija e za{titata na op{testvoto protiv zlostorstvata.
Taa cel }e se postigne samo ako vremeto pominato vo zatvor {to e
mo`no pove}e se iskoristi, zatvorenikot ne samo da saka tuku i da
bide sposoben po izdr`anata kazna da `ivee taka {to }e go po~ituva
zakonot i }e se gri`i za svoite potrebi . Vo praviloto 59 natamu se
istaknuva: Za taa cel re`imot na izvr{uvaweto na kaznite treba da gi
koristi site popravni, vospitni, moralni, duhovni i drugi sredstva i
oblici na pomo{ so koi raspolaga i da nastojuva da gi primenuva vo
soglasnost so potrebite na postapuvaweto na sekoj zatvorenik".
Pravilata uka`uvaat deka krajnata cel na li{uvaweto od
sloboda e da se za{titi op{testvoto. No ova ne potvrduva deka op{testvoto
mo`e da se is~isti od kriminalitetot so koristewe na kaznata
li{uvawe od sloboda. Vpro~em, postojat brojni istra`uvawa koi
uka`uvaat na toa deka koristeweto na ovaa kazna ima relativno malo
vlijanie na namaluvaweto na nivoto na kriminalitetot vo op{testvoto.
Poradi toa pravilata to~no uka`uvaat deka li{uvaweto od
33

sloboda e krajna sankcija koja bi trebalo da se primenuva samo onamu
kade {to op{testvoto e isklu~itelno zagrozeno. No duri i toga{ zatvorskiot
personal e dol`en da se gri`i za op{testvoto. Toa treba
{to e mo`no pove}e da se stori so ograni~uvawe na {tetnite posledici
od zatvataweto, so obid zatvorenikot da se soo~i so svoeto prestapni~ko
povedenie i da mu se pomogne da gi iskoristi ponudenite mo-
`nosti da se podgotvi za socijalna odgovornost i `ivotot {to mora da
go prifati po osloboduvaweto. (v. MSV, str. 34)
Na pravilata na SMP koi se odnesuvaat na celite na krivi~nite
sankcii im soodvetstvuvaat pravilata 3 i 64 EZP. Ovie pravila glasat:
Postapuvaweto so zatvorenicite mora da bide takvo {to nema da
go zagrozi nivnoto zdravje i samopo~ituvawe i kolku {to vremetraeweto
na kaznata toa go dopu{ta da go razviva nivnoto ~uvstvo na
odgovornost i da gi pottiknuva stavovite i sposobnostite koi }e im
ovozmo`at da se vklu~at vo op{testvoto so najdobri izgledi za
samostoen `ivot vo soglasnost so zakonot po izdr`anata kazna.
(Pravilo 3)
Zatvoraweto zaradi li{uvawe od sloboda samoto po sebe e
kazna. Ottamu uslovite na zatvaraweto i zatvorskiot sistem ne smeat
u{te pove}e da gi vlo{uvaat stradawata {to taa kazna gi
predizvikuva, osven kako sledovatelna pojava kaj opravdanata izolacija
ili odr`uvaweto na disciplinata.(Pravilo 64).
2. Opredeluvaweto na celite na krivi~nite sankcii e bitno kriminalnopoliti~ko
pra{awe koe {to oddelni zemji vklu~uvajki ja i
na{ata, go reguliraat vo samiot krivi~en zakonik. Spored ~l. 32 KZ:
Pokraj ostvaruvaweto na pravdata cel na kaznuvaweto e: 1) spre~uvawe
na storitelot da vr{i krivi~ni dela i negovo prevospituvawe;
2) vospitno da se vlijae vrz drugite da ne vr{at krivi~ni dela. Toa
zna~i deka celite na site krivi~ni sankcii, pa spored toa i na
izvr{uvaweto na kaznata zatvor se: 1. specijalna prevencija, 2. generalna
prevencija i 3. postignuvawe na pravdata.
a) Specijalnata prevencija kako cel na krivi~nata sankcija vo
odnos na samiot storitel zna~i negovo spre~uvawe da vr{i krivi~ni
dela. Ovaa funkcija na sankciite se ostvaruva so aa) zastra{uvawe na
storitelot vo pogled na negovite idni kriminalni odnesuvawa, ab)
neutralizacija po pat na izolacija (vo nekoi de`avi i eliminacija) na
storitelot i av) prevospituvawe i popravawe (resocijalizacija i
socijalna adaptacija vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata li{uvawe
od sloboda, maloletni~ki zatvor i zavodskite vospitni merki) ili
lekuvawe (vo tekot na izvr{uvaweto na merkite na bezbednost od
medicinski karakter).
34

Smislata na specijalnata prevencija e deluvawe vrz storitelot
kako poedinec zaradi negovo odvra}awe od izvr{uvawe na novo krivi~no
delo. So ogled na toa deka sekoj poedinec e razli~na li~nost,
nejzinata realizacija pretpostavuva poznavawe na konkretniot poedinec
kako neophodnost za soodvetno prilagoduvawe na sankcijata (zakonska,
sudska i izvr{na individualizacija) vo soglasnost so negovite
karakteristiki.
So pomo{ na individualnoto zastra{uvawe, neutralizacijata,
prevospituvaweto i popravaweto ili lekuvaweto se ostvaruva opredelena
za{tita na op{testvoto od kriminalitetot. Ovde me|utoa ne
smee da se zaboravi deka so pomo{ na specijalnata prevencija se vlijae
samo na storitelot na deloto, vrz menuvaweto na negovata li~nost, no
ne i vrz socijalnite pri~ini, uslovi i povodi na kriminalitetot ~ie
{to negativno dejstvo mo`e da gi obezvredni ve}e postignatite rezultati.
Ottamu proizleguva kriminalnopoliti~kata zalo`ba specijalnata
prevencija od oblasta na krivi~nopravnata represija za koja
ovde, vsu{nost, stanuva zbor, nu`no da se povrze prezemaweto op{ti
preventivni mer}i od socijalen karakter.
Intencijata na odredbata od st. 1 e vo toa da se potencira zna-
~eweto na specijalnata prevencija kaj izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe
od sloboda, a ne da í se odreduvaat nekoi poinakvi celi od
op{tata kriminalnopoliti~ka orientacija utvrdena so krivi~niot
zakonik. Ova ottamu {to re~isi site segmenti koi ja so~inuvaat ovaa
prevencija doa|aat do izraz tokmu kaj izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe
od sloboda. Zatoa ne smee da se zaboravi deka izvr{uvaweto na
kaznata li{uvawe od sloboda ima generalno preventivna funkcija
kako i toa deka slu`i za ostvaruvawe na pravdata.
b) Generalnata prevencija e cel na sankcijata kon drugite gra-
|ani, ili, poto~no, kon "potencijalnite delinkventi" vo smisla na
antikriminalno dejstvo vrz niv. Takvoto dejstvo na sankciite se ostvaruva
so: ba) zastra{uvawe i bb) vospitno-moralizatorsko vlijanie
koe proizleguva od samoto postoewe na krivi~niot zakonik i zakanite
so sankcija, od efikasniot progon (otkrivawe i fa}awe) na storitelite
na krivi~nite dela, kako i od efikasnoto izrekuvawe i izvr{uvawe
na sankciite.
Zastra{uvaweto (intimidacijata) e naso~eno kon odvra}awe na
gra|anite od vr{ewe na krivi~ni dela. Toa e kolektivno zastra{uvawe
koe se manifestira preku predo~uvawe na posledicite na zakanata
i eventualnata primena na sankcija.
Zastra{uvaweto se temeli vrz {iroko rasprostranetoto sfa-
}awe na javnosta deka krivi~nite sankcii, a osobeno onie od najte`ok
vid, vlevaat takov strav {to e dovolen site gra|ani da gi odvrati od
35

vr{eweto na krivi~ni dela. Korenite na ova sfa}awe datiraat od
podale~noto minato koga naivno se veruva{e deka stra{niot primer
na kaznuvaweto na eden, e spoosoben da go predupredi zlostorot na
drug, i deka negoviot efekt se zgolemuva so zgolemuvaweto na ostrinata
na zakanetata i primenetata represija. Ova sfa}awe, koe za `al
ni denes ne e napu{teno duri i od strana na vrvni krivi~ari, kriminolozi
i penolozi, go pokrenuva pra{aweto za realniot dostrel na
zastra{uvaweto. Pritoa e nu`no da se podvle~e deka ovde govorime za
onoj neizvesen, nejasen i neopredelen strav {to so pomala ili pogolema
verojatnost mo`e da se javi pri pomislata da se izvr{i krivi~no
delo. Na sprotivnata strana le`i onoj strav {to se manifestira kako
vistinski psiholo{ki efekt na sankcijata kaj ve}e otkrien i faten
storitel na krivi~no delo. Toa e stravot {to se javuva kako realno,
neposredno i neizbe`no ~uvstvo povrzano so opasnosta od izrekuvaweto
i izvr{uvaweto na pretstojnata sankcija kaj sekoj {to makar i
malku ima razvieno ~uvstvo za vina. Zastra{uvaweto od ovoj vid ima
zna~ewe kaj specijalnata prevencija za{to realno se preto~uva vo svesta
na storitelot. Tokmu zatoa e i mnogu porealno o~ekuvaweto toj
vid na zastra{uvawe da go odvrati od zapa|aweto vo specijalen ili
op{t povrat.
Generalnopreventivnite celi na sankciite ne se iscrpuvaat so
nivnoto zastra{uva~ko dejstvo. Naprotiv od nivnoto svojstvo da
vr{at vospitno vlijanie i da vodat kon jaknewe na moralot i razvivaweto
na op{testvenata disciplina na gra|anite proizleguva i nivnata
tn. moralizatorska funkcija. I ovaa cel na sankcijata se ostvaruva
so pomo{ na celokupniot fond na sredstva {to vleguvaat vo
oblasta na krivi~nopravnata represija. Ova funkcija na generalnata
prevencija vo sovremeni uslovi dobiva posebno zna~ewe so ogled na
toa {to na mestoto na pasivnata za{tita na op{testvoto od kriminalitetot
(zastra{uvaweto) se vnesuva aktiven i kreativen odnos kon
gra|anite koj se sostoi vo podr`uvawe i formirawe na nivnite eti-
~ki sfa}awa za {tetnosta na krivi~nite dela. Vo ovaa nasoka nesomneno
deluva samoto postoewe na krivi~niot zakon vo onaa mera vo
koja negovite normi pretstavuvaat izraz na vladea~kiot op{testven
moral. Denes koga se pove}e preovladuvaat tendencii za izgradba na
takvo krivi~no pravo {to nema da mu se sprotivstavuva na socijalnite
i moralniet sfa}awa na gra|anite {to valadeat ne samo vo ramkite na
edna zaednica tuku i na onie {to se vklu~eni vo univerzalniot fond
na ~ovekovite vrednosti, so sigurnost mo`e da se tvrdi deka stanuva
zbor za normi {to se na linijata na razvivawe na kolektivnoto
~uvstvo za nivno po~ituvawe. Vo potkrepa na ovoj koncept nesomneno
se vklu~uvaat i sovremenite nastojuvawa za takvo krivi~no pravo koe
36

{to ograni~uvajki gi pravata i slobodite na gra|anite ednovremeno
gi garantira nivnite prava i slobodi od sekakov vid na prisilba,
arbitrernost i samovolie. Ottamu e logi~no da se o~ekuva deka
normite na krivi~noto pravo terba da se po~ituvaat ne zatoa {to
uka`uvaat {to e nedopu{teno i kako gra|anite ne smeeat da se odnesuvaat,
tuku za{to uka`uvaat deka sî {to ne e zabraneto e dopu{teno
i kako tie gra|ani smeat da se odnesuvaat. Seto toa poka`uva deka
generalnata prevencija ima svoja dlaboka utilitarna podloga. Vo onaa
mera vo koja krivi~niot zakonik i zakanata so sankcija se opredeleni
od interesot na site, od za{tita na nivnata sigurnost, prava i slobodi,
vo taa mera mo`at da go ostvaruvaat svoeto vospitno-moralizatorsko
antikriminalno dejstvo.
Ne smee me|utoa da se zaboravi faktot deka ovaa funkcija na
generalnata prevencija ima i svoja retributivna potkrepa. Najdobar
dokaz za toa e sekojdnevnata primena na represijata. Toga{ koga gra-
|anite se osvedo~uvaat deka nema da postojat "mo}ni bumbari {to vo
let ja dup~at mre`ata na pajakot", deka sekoj storitel na krivi~no
delo }e bide faten, izveden pred sud, deka }e go stigne zaslu`enata
sankcija i deka nema da ima ~esti, pristrasni i spored svoite posledici
drasti~ni skratuvawa ili komutacii na sankciite so primena na
institutite amnestija i pomiluvawe, mo`e da se o~ekuva zacvrstuvawe
na antikriminalniot stav na javnosta. Nakratko, od retributivno
uslovenoto zacvrstuvawe na op{testvenata i moralnata osuda sprema
site vidovi kriminalni odnesuvawa i ednakviot pristap kon site nositeli
na takvi povedenija zavisi moralizatorskiot efekt na generalnata
prevencija.
v) Edna od funkciite na krivi~nite sankcii za koja od brojni
pri~ini, barem vo na{ata krivi~nopravna, kriminalnopoliti~ka i
penolo{ka teorija malku e govoreno e i postignuvaweto ili zadovoluvaweto
na pravdata. Toa zna~i deka za{titata na op{testvoto od kriminalitetot
ne se vr{i samo od specijalni i generalnopreventivni
pri~ini tuku i zaradi pravda, od pri~ini koi mu otstapuvaat mesto na
odmazdata sfatena kako socijalno psiholo{ka i eti~ka kategorija.
Celta na krivi~nite sankcii ne e da ja za{titat pravdata kako
samovrednost, kako idea sui generis, ili barem ne samo toa, tuku sodr`inata
{to e vnesena vo taa vrednost. Toa zna~i: a) da se obezbedi
individualnata egzistencija i sre}a kako i toa da se prevenira
revan{ot, b) da se eliminira nesigurnosta na site gra|ani i, v) na
`rtvata da í se obezbedi satisfakcija i toa bilo so posredstvo na
psiholo{kiot efekt {to subjektivno se do`ivuva kako zadovoluvawe
na pravdata, bilo so materijalna nadomest na pretrpenata {teta. Ako
pravdata e vsadena vo individualnata i op{testvenata svest na lugeto
37

kako retributivna pravda (poinaku ne mo`e nitu da bide), toga{ preku
nejzinoto pomestuvawe me|u celite na sankciite vo prv red mora da
se dojde do postignuvawe na :
- Egzistencijata na poedinecot, {to zna~i da se so~uva individualnata
sigurnost, `ivotot, imotot i drugite osnovni vrednosti (slobodite
i pravata) {to vo edno organizirano op{testvo gi postavuva ~ovekot.
Sekoe posegawe vrz niv ~ovekot go pravi `rtva na opredeleno
samovolie a so toa se predizvikuva negovata potreba ne samo od pravo,
tuku i za opredelen kvantitet i kvalitet na pravdata. Takvata pravda
treba istovremeno da bide od takov karakter {to }e pridonese za eliminacija
na revan{ot (privatnata odmazda), za{to sekoga{ koga ne se
po~ituva pravdata postoi realna opasnost od nejzino zemawe vo svoi
race. Eklatanten dokaz za toa e revan{ot za proliena krv (krvna
odmazda) koj vo mnogu sredini, me|u koi i vo na{ata, sî u{te egzistira
od pri~ini na neusoglasenosta na pozitivniot zakon so baraweto na
pravdata.
- Vtorata cel proizleguva od ~uvstvoto na nesigurnost {to e
vgradeno vo kolektivnata svest vo odnos na drugite i op{testvoto vo
celost. Ova ~uvstvo dobiva na svojot intenzitet po izvr{uvaweto na
krivi~noto delo osobeno toga{ koga so izre~enata sankcija ne e zadovolena
pravdata.
- Satisfakcijata na `rtvata od aspektot na pravdata ima
ednakvo zna~ewe kako i prethodniet celi. Za ostvaruvawe na pravdata
ne e bez zna~ewe dali so izre~enata sankcija î ili ne î postignato ona
{to doveduva do zadovoluvawe na subjektivnoto ~uvstvo na o{teteniot.
Za `rtvata (o{teteniot) so krivi~noto delo osobeno va`na rabota
e toa dali î ili ne î nadomestena pri~inetata {teta. Ako op{tata
cel na krivi~nite sankcii e za{tita na op{testvoto i poedinecot od
kriminalitetot, za o{teteniot e od malo ili nikakvo zna~ewe toa
{to dr`avata primenila sankcija ako ne odgovorila i na svojata obvrska
za obe{tetuvawe. Za o{teteniot naj~esto ve}e e postignata pravdata
dokolku e nadomestena {tetata. Vo takov slu~aj toj ve}e ne e duri
ni zainteresiran za toa dali sprema storitelot ke bide primeneta
krivi~na sankcija. Dr`avata e dol`na da ja obe{teti sekoja `rtva
{to ne pridonela za izvr{uvaweto na krivi~noto delo i toa ne samo
toga{ koga samiot delinkvent ne mo`e da ja plati ili odraboti, tuku
i vo onie slu~ai koga storitelot ne bil nitu otkrien od organite na
progonot. Taa dol`nost na dr`avata proizleguva kako od nejzinata
soodgovornost za postoeweto na kriminalitetot, taka i od nejzinata
neefikasnost vo negovoto konkretno spre~uvawe.
Od iznesenoto proizleguva deka celta na krivi~nite sankcii ne
e da se zadovoli pravdata kako samocel (pravda zaradi pravda) tuku
38

ostvaruvaweto na ~ovekovata egzistencija i sre}a, kolektivnata sigurnost,
psiholo{ko zadovoluvawe na `rtvata, nadomest na pretrpenata
{teta i prevencija na revan{ot.
3. Za celite na ostanatite krivi~ni sankcii i vospitno-popravni
merki v. KZ: ~l. 48 (uslovna osuda i sudska opomena), ~l. 60 (merki
na bezbednost) i ~l. 73 (vospitni merki i maloletni~ki zatvor).
4. Za postignuvawe na celite na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe
od sloboda neophodno e prezemawe na opredeleni merki na postapuvawe
koi vo penolo{kata literatura se narekuvaat tretman. Pod
ovoj poim se podrazbira zbir na organizirani sistematiki i dinami~-
}i postapki (akcii i vlijanija) {to od strana na penitencijarnite
stru~waci se prezemaat sprema osudenite lica za da se postigne nivna
resocijalizacija ili socijalna adaptacija, odnosno za ostvaruvawe
poinakvi strukturni i dinami~ki crti na li~nosta {to nema da se pojavuvaat
kako individualni determinanti na kriminalitetot. Nakratko
pod poimot tretman go podrazbirame deluvaweto zaradi otstranuvawe
na individualnite pri~ini na kriminalitetot kaj opredeleno
osudeno lice. Tretmanot e dinami~ki vremenski neograi~en proces vo
koj so primena na razli~ni oblici, metodi i sredstva na postapuvawe
se stremi kon podr`uvawe, razvivawe i usovr{uvawe na pozitivnite i
menuvawe na negativnite navi}i, stavovi, sklonosti, interesi, vrednosti
i motivacii na osudenikot. Tretmanot e sredstvo, a resocijalizacijata
i socijalnata adaptacija se negova cel.
Na ovoj na~in se opredeluva najtesnoto zna~ewe na penitencijarniot
tretman. Toa e tretmanot prezemen zaradi resocijalizacija i socijalna
adaptacija na osudenite lica {to nie go narekuvame prevospiten
penitencijaren tretman.
Posti me|utoa i edno drugo po{iroko zna~ewe na penitencijarniot
tretman. Toa zna~ewe proizleguva ottamu {to postapuvaweto so
osudenite lica za vreme na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda
ne mora sekoga{ kako svoi krajni celi da gi ima resocijalizacijata
i socijalnata adaptacija. Toga{ koga so izvr{uvaweto na ovaa
kazna se nastojuva da se izvr{at i drugi celi normalno e da se pretpostavi
izbor na poinakvi merki na postapuvawe. Faktot {to denes
dominira idejata na resocijalizacijata kako glavna cel na izvr{uvaweto
na kaznata li{uvawe od sloboda sosema prirodno doveduva{e i
sî u{te doveduva do toa tretmanot vo kazneno-popravnite ustanovi da
se vrzuva za nea. Vrz takvata pozicija na tretmanot se sozdadoa dopolnitelni
zbrki {to vodat kon negovo napolno izedna~uvawe so resocijalizacijata
taka {to i dvata termini (tretman i resocijalizacija)
obi~no se upotrebuvaat vo ona pojmovno zna~ewe {to go ima
samo tretmanot. No ako se znae deka vo kazneno-popravnite ustanovi
39

prestojuvaat golem broj lica na koi ne im e potrebna resocijalizacija
kako i toa deka za vreme na izdr`uvaweto na kaznata va`at i opredeleni
pravila na postapuvawe {to nemaat skoro nikakva vrska so resocijalizacijata,
toga{a stanuva jasno deka tretmanot ne mo`e da se
vrzuva i izedna~uva samo so resocijalizacijata. Vo onie slu~ai koga
postojat osudenici na koi ne im e potreben prevospiten tretman ili
takvi osudenici {to pru`aat silen otpor ili izri~no go odbivaat, ne
preostanuva ni{to drugo osven vrz niv da se primeni takvo postapuvawe
so koe {to treba da se zadovolat generalnopreventivnite celi
na kaznata i normalnoto funkcionirawe na zatvorskiot op{testven
sistem. Vo ramkite na takviot tn. op{t tretman spa|aat site vlijania
naso~eni kon realizacija na opredeleni prava i dol`nosti na osudenikot,
odr`uvawe na zdravjeto na osudenikot, odr`uvaweto na redot
i disciplinata, ostvaruvaweto na opredeleni na~ela i sl.
Seto ova uka`uva deka tretmanot e po{irok poim pod koj treba
da se podrazberat site postapki {to se prezemaat sprema osudenite
lica vo soglasnost so re`imot na `ivotot i rabotata vo kazneno-popravnite
ustanovi i vo soglasnost so site celi na kaznuvaweto. Od tie
pri~ini treba da se poznavaat site problemi na tretmanot. Obemot i
te`inata na tie problemi se me|utoa takvi okolnosti {to sepak obvrzuvaat
prevospitniot tretman da se razdvoi od op{tiot penitencijaren
tretman i odelno da se razgleduva. Na toj na~in se ovozmo`uva da
se izvr{i poopstojna analiza i sfa}awe, otkrivawe i re{avawe na
su{tinskite aspekti na postapuvaweto koe vo prv red vodi smetka za
idninata na ~ovekot. So takviot pristap ne se minimizira zna~eweto
na op{tiot tretman tuku samo se pomestuva vo onie penolo{ki
podra~ja kade {to mo`e polesno da se po~uvstvuva i razbere negoviot
generalen pridones za ostvaruvawe na zada~ite na kaznata li{uvawe
od sloboda.
5. Vo soglasnost so vakvoto opredeluvawe na poimot na tretmanot
stojat i osnovnite principi zna~ajni za negovoto prakti~no
razre{uvawe vo penitencijarnata praktika. Odredbata od st. 2 ima za
cel da ja istakne i afirmira va`nosta na eden od pove}eto na tie
principi, principot na aktivno i dobrovolno vklu~uvawe na osudenikot
vo sopstveniot tretman.
Ovoj princip poa|a od prejudicielnoto barawe sekoj osudenik
jasno da |i osoznae celite na prevospitniot tretman za da mo`e dobrovolno
da se vklu~i vo nivnoto ostvaruvawe. Toj mora da sfati deka za
vreme na negoviot prestoj vo ustanovata seto ona {to se prezema vrz
negovata li~nost e motivirano od `elbata da mu se pomogne vo steknuvaweto
na opredeleni znaewa, formirawe ispravni stavovi i sozdavawe
pozitivni navi}i {to }e go podignat nivoto na negovata li~na i
40

op{testvena svest. Dokolku osudenikot se ubedi deka stanuva zbor za
vrednosti od negov interes toj dobrovolno ke gi prifati oblicite,
metodite i sredstvata na tretmanot i spored svoite sili i sposobnosti
}e gi aktivira sopstvenite usilbi vo toj proces. A ako seto toa i
iskustveno go proveri, potrebata od li~en pridones vo interiorizacijata
na pozitivnite vrednosti mo`e da ja zacvrsti do stepen na
li~no uveruvawe koe {to so sigurnost ke go ponese i vo slobodnata
zaednica. Ili nakratko, osudenikot treba da se zapoznae so tretmanot
za vreme na izdr`uvaweto na kaznata kako i so toa vo koja mera negovite
poedine~ni oblici se vo sostojba da vlijaat vrz negovata li~nost.
Toj treba da se potiknuva da go prifati tretmanot i da mu se
ovozmo`i aktivno da u~estvuva vo negovoto sproveduvawe. Bitna
odrednica e me|utoa toa {to osudenikot ima pravo da gi odbie postapkite
na tretmanot dokolku ima pri~ini za toa. Osudenikot ne mora da
gi navede pri~inite na takvoto odbivawe, no zatoa sekoga{ }e se
predupredi za mo`nite posledici od negovata odluka.
Za ostvaruvawe na ova na~elo vrz koe vo penolo{kata literatura
i penitencijarnata stvarnost posebno se insistira, potrebno e da
bide ispolnet u{te eden uslov {to poradi svojat vrednost dobiva
op{to zna~ewe. Toj uslov e na osudenikot da mu se pristapuva kako na
svesno, aktivno i tvore~ko bitie. Osudenikot mora da se posmatra kao
subjekt na tretmanot, a ne kako amorfna materija {to mo`e da se modelira
spored ne~ija `elba i slobodno nao|awe. Duri i toga{ koga osudenikot
}e oceni deka e tretiran kao li~nost, oblikuvaweto na svojata
li~nost i svojata psihosocijalna struktura }e mo`e da gi po~uvstvuva
kako sopstvena obvrska, kako dol`nost {to so site sili }e
nastojuva da ja ispolni. Nakratko so dosledna primena na ova na~elo
se postignuva svesnoto naso~uvawe na aktivnostite na osudenikot od
strana na prevospitnata slu`ba da se dopolni so svesno naso~uvawe na
aktivnostite od strana na samiot osudenik.
Soznanieto za vrednosta, celta i zna~ewetio na tretmanot vo
povrzanost so iskustveniot fakt deka ni{to vo `ivotot ne garantira
podobar uspeh od sopstvenite usilbi i akcii za negovo postignuvawe
se najdobar indikator za izgraduvawe pravilen odnos kon op{tite nastojuvawa
na tretmanot. Toa doka`uva deka osudenikot koj stanal svesen
za vrednosta na procesot na tretman i potrebata za li~no izdignuvawe
so golema izvesnost }e bide osposoben za ~esen `ivot. So negovo
anga`irawe vo procesot na tretmanot, vsu{nost, ve}e se postignalo
da se pomine polovina od patot {to vodi kon neporo~no odnesuvawe.
Me|u drugite mo{ne zna~ajni principi na tretmanot se pomesteni:
1. principot na poznavawe na sekoj osudenik, 2. principot na po-
41

~ituvawe i doverba kon osudenikot, 3. principot na neprekinato anga`irawe
na osudenikot, 4. princip na razvivawe na op{testvenata
svest i individualnosta na osudenikot, 5. princip na sistemati~nost i
postapnost vo sproveduvaweto na tretmanot i 6. princip na edinstvo
na prevospitni vlijanija. (v. Penologija 2, str. 54-64).
6. Za oblicite, metodite i sredstvata za sproveduvawe na tretmanot,
v. Penologija 2, str. 169-280.
^len 12
(1) Pri izvr{uvaweto na kaznata zatvor mora da se za{titi
psihofizi~kiot i moralniot integritet na osudenoto lice i da se
po~ituva ~ovekovata li~nost i dostoinstvo.
(2) Se zabranuva sekoj oblik na ma~ewe, ne~ove~no ili poni`uva~ko
odnesuvawe i kaznuvawe.
(3) Mora da se obezbeduva pravoto na li~na sigurnost na osudenoto
lice i samopo~ituvaweto na negovata li~nost.
________________________
1. Psihofizi~kiot i moralniot integritet na ~ovekot i dignitetot
na negovata li~nost i dostoinstvo se su{testveni li~ni vrednosti
koi vo sovremeni uslovi na manifestno svrtuvawe kon ~ovekovite
prava i slobodi dobivaat posebna za{tita kako na me|unarodno
taka i na dr`avno ramni{te. Potrebata od nivna intenzivna za{tita
se nalo`uva osobeno vo institucionalni uslovi so totalitaren re`im
na op{testveno `iveewe.
Kazneno-popravnite ustanovi i uslovite koi vladeat so niv se
nesomneno edna od takvite sredini kade {to povredata na gorenavedenite
vrednosti se osobeno ~uvstvitelni na povredi od sekakov vid.
Uslovite na `iveewe vo zatvorite i re`imot na odnosite na relacija
formalen i neformalen zatvorski sistem se me|u glavnite faktori
{to go odr`uvaat ili naru{uvat psihofizi~kiot i moralniot integritet
na ~ovekot i go opredeluvaat ~uvstvoto na li~no dostoinstvo.
Za zatvorenikot ne e seedno kade i na {to }e spie, dali toa }e bide vo
soba so dveeset ili so tri kreveti, dali voop{to }e spie na krevet so
pristojna postelnina ili toa }e go pravi na podot pokrien samo so
~erga, dali }e mo`e da ja odr`uva li~nata higiena i kolku ~esto }e
ima pristap do bawata, dali za seto toa }e treba da go pra{a ili moli
zatvorskiot personal ili takviot pristap }e mu bide sloboden, dali
}e ima sopstvena obleka, obuv}i i sl. Seto toa se okolnosti so golemo
vlijanie za negovata psihi~ka stabilnost, telesno zdravje i izgradba
na ~uvstvo deka e tretiran kako li~nost {to se odlikuva so ~ove~ki
42

kvaliteti. So ogled na seto toa i niza drugi faktori {to gi odreduvaat
standardite na pristojno `iveewe i humani interakcii me|u
personalot i zatvorenicite, kako i me|u niv samite, odredbata ima
enormno zna~ewe koe {to stoi vo neraskinliva povrzanost so na~eloto
na humanost vo izvr{uvaweto na sankciite za kaznivi dela.
Vo op{tata zabele{ka 21(44) od 6 april 1992 godina, Komitetot
za ~ovekovi prava pri ON objavi deka e potrebno dr`avite da gi tretirat
zatvorenicite i pritvorenicite so respekt kon nivnoto dostoinstvo.
Komitetot objasni deka ova e "fundamentalno i univerzalno
primeneto pravilo" ~ija primena vo minimalna stapka ne mo`e da zavisi
od materijalnite mo`nosti koi im se na raspolagawe na dr`avite.
Spored ~l. 10 MPGPP (1) So sekoj koj e li{en od sloboda }e se
postapuva ~ove~no i so po~ituvawe na vrodenoto dostoinstvo na
~ovekovata li~nost.
(2) a) Osven vo isklu~itelni okolnosti, obvinetite lica }e
bidat odvoeni od osudenite lica i podedeni na posebno postapuvawe,
soglasno na nivniot status na neosudeni lica. b) Obvinetite
maloletnici }e bidat oddeleni od vozrasnite i za nivniot slu~aj ke se
odlu~uva {to e mo`no pobrgu.
(3) Kazneno-popravniot re`im }e podrazbira postapuvawe so
zatvorenicite ~ija bitna cel e nivno prevospituvawe i povtorno
vklu~uvawe vo op{testvoto. Maloletnite prestapnici }e bidat
oddeleni i podvedeni pod re`im koj soodvetstvuva na nivnata vozrast
i nivnata pravna polo`ba.
Vo ovaa smisla i ~l. 25 Ustav: Na sekoj gra|anin mu se garantira
po~ituvawe i za{tita na privatnosta na negoviot li~en i semeen `ivot,
na dostoinstvoto i ugledot.
2. Site me|unarodni dokumenti za ~ovekovite prava go naglasuvat
pravoto za za{tita na site lica od ma~ewe (tortura) i ne~ove~no
ili poni`uva~ko (degradira~ko) postapuvawe ili kaznuvawe.
Vo ~l. 5 UDP^ se veli: Nikoj ne smee da bide podlo`en na
ma~ewe ili svirepo, ne~ove~no ili poni`uva~ko postapuvawe ili kaznuvawe.
Vo ~l. 3 DZT stoi: Nitu edna dr`ava ne smee da dopu{ti ili da
tolerira ma~ewe ili drugi oblici na svirepo, nehumano ili poni`uva~ko
postapuvawe ili kaznuvawe. Posebnite okolnosti kako {to
se voenata sostojba ili zakana so vojna, vnatre{na politi~ka nestabilnost
ili bilo koj drug iten slu~aj, ne smeat da bidat
opravduvawe za vr{ewe ma~ewe ili nekoj drug na~in na postapuvawe
so zatvorenicite ili za izrekuvawe na kazna. V. DZT - Penolo{ki
kompendium, str. 139 -142.
43

Na~eloto 2 NME istaknuva: Zdravstveniot personal, posebno
lekarite vo golem obem ja kr{at zdravstvenata etika i pravat
prekr{ok spored prifatenite megunarodni pravila, ako aktivno ili
pasivno se vklu~at vo dejnosti koi zna~at u~estvo, sou~esni{tvo,
pottiknuvawe ili obid nekoe lice da se izma~uva ili vrz nego da se
primenuva drug oblik na svirepo, nehumano ili poni`uva~ko
postapuvawe ili kaznuvawe. (v. Penolo{ki kompendium, str.145-149.)
Spored ~l. 1/1 KPT: Vo smisla na ovaa konvencija, izrazot
"tortura" go ozna~uva sekoj akt so koj na edno lice namerno mu se
nanesuvaat bolka ili te{ki fizi~ki ili mentalni stradawa zaradi
dobivawe od nego ili od nekoe treto lice izvestuvawe ili priznanie
ili zaradi negovo kaznuvawe za delo {to toa ili nekoe treto lice go
izvrilo ili za ~ie izvr{uvawe e osomni~eno, zapla{uvawe na toa
lice ili vr{ewe pritisok vrz nego ili zapla{uvawe ili vr{ewe
pritisok vrz nekoe treto lice ili od koja i da bilo druga pri~ina
zasnovana vrz koja i da bilo druga forma na diskriminacija, ako taa
bolka ili tie stradawa gi nanesuva slu`beno lice ili koe í da bilo
drugo lice koe dejstvuva vo slu`beno svojstvo ili na negov pottik ili
so negova izre~na ili molkumna soglasnost. Toj izraz ne se odnesuva na
bolka ili stradawa {to se rezultat isklu~itelno od zakonskite
sankcii, neodelivi od tie sankcii ili {to tie sankcii gi
predizvikuvaat. V. KPT - Penolo{ki kompendium, str. 151- 166.
Vo ~l. 5 od KOLOPZ se veli: Ni eden pretstavnik na zakonot ne
smee da nanesuva, pottiknuva ili tolerira bilo kakov oblik na
ma~ewe ili nekoe drugo svirepo, nehumano ili poni`uva~ko postapuvawe
ili kaznuvawe, nitu smee da se slu`i so povisoki naredbi ili
isklu~itelni okolnosti kako {to se voena sostojba ili zakana so
vojna, zakana vrz dr`avnata bezbednost, vnatre{na politi~ka nestabilnost
ili bilo koj drug javen nastan, za da ja opravda ma~eweto ili
ostanatite svirepi, nehumani ili poni`uva~ki postapki ili
kaznuvawa.
Ma~eweto, gruboto i ne~ove~no i degradira~ko postapuvawe ili
kaznuvawe se isto taka zabraneti vo ~l. 5 od Afrikanskata povelba za
~ovekovite prava i prava na narodite, so ~l. 5 od Amerikanskata konvencija
za pravata na ~ovekot i so ~l. 3 EK.
Zabranata na ma~ewe ili grubo, ne~ove~no ili degradira~ko
postapuvawe ili kaznuvawe direkno e sodr`ano ili e implicirano vo
nacionalnite ustavi na site zemji vo svetot. Za da se pottikne globalnoto
prifa}awe na ovoj princip, KPT gi obvrzuva dr`avite i nivnite
vladi da gi ispitaat i kaznat takvite akti i da gi nadomestat `rtvite
od tortura i grubo, ne~ove~no ili degradira~ko postapuvawe i
kaznuvawe.
44

Niz pove}e slu~ai koi bile re{avani na nacionalno i me|unarodno
nivo a se odnesuvaat na ma~ewe i grubo, ne~ove~no i degradira~ko
postapuvawe ili kaznuvawe vo zatvorite se vostanoveni op{ti principi
zna~ajni za praktikata. Soglasno ovie principi kaznata }e se
smeta za grubo, ne~ove~no ili degradira~ko postapuvawe ili kaznuvawe
ako e: 1. neproporcionalna so storeniot akt ili so celta da se obezbedi
disciplina i red vo ramkite na zaedni~kiot `ivot vo ustanovata,
2. nerazumna, 3. nepotrebna, 4. proizvolna i 5. ako pri~inuva
nepravedna bolka i (ili) stradawe (v. MSV, str. 67).
Za da se utvrdi dali kaznata e neprifatliva so ogled na nekoj od
navedenite principi treba da se zemat predvid slednive okolnosti: 1.
prirodata i vremetraeweto na kaznata, 2. za~estenosta na povtoruvaweto
i mo`nite nesoobrazni posledici zemajki go vo vid polot,
vozrasta i drugite relevantni fizi~ki karakteristiki na zatvorenikot,
3. sostojbata na telesnoto, i (ili) du{evnoto zdravje na zatvorenikot,
4. mo`nosta za kvalifikuvana i kompetentna medicinska zaverka
za posledicite od kaznata na telesnoto i du{evnoto zdravje na zatvorenikot
i 5. soglasnosta so primenetite propisi (MSV, str. 67-68).
V. KPT, DZT i EKT - Penolo{ki kompendium, str. 139-142, 151-
166 i 363-378, kako i objasnuvawa na ~l. 6.
3. Koga dr`avata li{uva od sloboda nekoe lice taa ja prezema i
odgovornosta da se gri`i za nego. Vo taa gri`a nejzina primarna
dol`nost e da se odr`i bezbednosta na osudenoto lice. Dol`nosta od
gri`a za osudenoto lice vo sebe ja vklu~uva i odgovornosta da se
odr`i samopo~ituvaweto na negovata li~nost.
Kazneno-popravnite ustanovi treba da se zaednici kade vladee
red odnosno mesta kade nema opasnost po `ivotot, zdravjeto i li~niot
integritet na ~ovekot. Ottamu ovaa odredaba pretstavuva kategori~ki
imperastiv za site zatvorki upravi i conditio sine qua non za sproveduvawe
na site drugi odredbi na ZIS. Ni{to ne e pova`no od neophodnosta
da se obezbedi zatvorite da bidat bezbedni sredini - bezbedna za
osudenite lica, za zatvorskiot personal i za op{testvoto. Vo taa smisla
treba da se posmatra i tolkuva i odredbnata od ~l. 3 UD^P vo koja
se veli: Sekoj ima pravo na `ivot, sloboda i sigurnost. Tokmu poradi
toa primarmna dol`nost na sekoj ~len na zatvorskiot personal e da
ovozmo`i kazneno-popravnite ustanovi da se bezbedni za zatvorenicite
koi se osudeni da `iveat vo niv i za personalot koj tamu treba
da raboti. I zatvorenicite i personalot treba da se obezbedeni od
bilo koj vid naru{uvawe i opasnost po `ivotot i zdravjeto bez ogled
od kade ili od {to tie opasnosti doa|aat. Ednakvo treba da se o~ekuva
i lu|eto vo op{testvoto da bidat za{titeni od zlonamernite aktivnosti
na osudenite lica koi izdr`uvaat kazna li{uvawe od sloboda.
45

4. Vo site slu~ai na nepo~ituvawe na barawata navedeni vo st. 1-
3 od ovaa odredba osudenoto lice stanuva `rtva na zaloupotreba na
ovlastuvawata na slu`benite lica. Soglasno ~l 1. DONP, pod poimot
`rtva na kriminalot se podrazbira lice koe individualno ili vo
grupa pretrpelo {teta, vklu~uvaj}i go i telesnoto i du{evnoto o{tetuvawe,
emocionalnoto stradawe, materijalna zaguba ili bitno skratuvawe
na osnovnite prava, preku storuvawa ili propu{tawa koi
pretstavuvat kr{ewe na krivi~niot zakon va`e~ki vo dr`avite, vklu-
~uvaj}i gi i onie zakoni koi ja zabranuvaat zloupotrebata na mo}ta.
Pod poimot `rtva na ovlastuvawata pak, spored ~l 18 se podrazbiraat
lica koi individualno ili kako pripadnici na grupa pretrpele
{teta, vklu~uvaj}i go i telesnoto i du{evno o{tetuvawe, emocionalno
stradawe, materijalna zaguba ili bitno ograni~uvawe na osnovnite
prava, preku postapki ili propusti koi, dodu{a, ne pretstavuvaat
kr{ewe na nacionalniot krivi~en zakon, tuku na me|unarodno
prifatenite pravila koi se odnesuvaat na ~ovekovite prava.
Zemjite potpisni~}i na DONP bi trebalo da gi razgledaat
mo`nostite za vklu~uvawe vo nacionalniot zakon na pravilata koi zabranuvaat
zloupotreba na mo}ta i im garantiraat nadomest na `rtvite
na takvite zloupotrebi. Takvite nadomestoci osobeno bi trebalo da
vklu~uvaat obe{tetuvawe ili kompenzacija, kako i nu`na materijalna,
psiholo{ka i op{testvena pomo{ i podr{ka. Ovie zemji bi
trebalo da gi razgledaat i mo`nostite za sklu~uvawe na multilateralni
i me|unarodni dogovori koi se odnesuvaat na `rtvite. Tie, isto
taka, bi trebalo periodi~no da go revidiraat pozitivnoto zakonodavstvo
i praktikata za da ja osigurat nivnata voedna~enost so okolnostite
koi neprekidno se menuvaat, a potoa bi trebalo da donesat zakoni
{to zabranuvaat dejnosti koi pretstavuvaat seriozna zloupotreba na
politi~kata i ekonomskata mo} i koi gi definiraat metodite i sredstvata
za prevencija na takvite dejnosti i da gi razvivaat i napravat
dostapni soodvetnite prava i nadomestokot na `rtvite na takvite
dela. (v. ~l. 19-21 DONP - Penolo{ki kompendium, str. 245-248).
^len 13
Sistemot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor se organizira
taka {to mo`e vo odvoeni ustanovi ili vo odvoeni oddelenija na
oddelni ustanovi i grupi vo niv da se sprovede rasporeduvawe,
klasifikacija i razmestuvawe na oddelni kategorii na osudeni lica,
za polesno sproveduvawe na razli~ni vidovi na tretman, spre~uvawe
46

na me|usebnoto {tetno vlijanie na osudenicite i odr`uvawe na
disciplinata.
_______________________
1. Opredeluvaweto na sovremeniot op{t poim i celite na klasifikacijata
na osudenite lica e mo{ne zna~ajno pra{awe. Od nego
zavisi razre{uvaweto na brojni penolo{ki dilemi za koi vo teorijata
i praktikata sî u{te ne postojat vistinski odgovori {to gi zadovoluvaat
site barawa i pretpostavki usoglaseni so objektivnite mo`nosti
za nivnoto ostvaruvawe. Se ~ini, me|utoa, deka vo na{ata penolo{ka
literatura na ova pra{awe ne mu e dadeno adekvatno mesto, za-
{to najgolemiot broj avtori poimot na klasifikacijata go zemaat
kako ve}e opredelena kategorija vo definicijata na Komisijata za
krivi~no pravo i kazneni zavodi {to be{e iznesena vo Hag. [to se
odnesuva pak do opredeluvaweto na celite na klasifikacijata vo teorijata
se prisutni takvi razmisluvawa {to glavno koreliraat so nivnata
postavenost vo ~l. 67 SMP.
Spored misleweto, koe od sekoga{ go zastapuvam, klasifikacijata
na osudenite lica vo sovremniot penitencijaren sistem treba da
ima tri osnovni celi. Sledeno spored nivnoto zna~ewe za uspe{no
ostvaruvawe na resocijalizacijata (a ne spored nivnoto dominantno
zna~ewe vo opredelena faza od klasifikacijata) ovie celi se rangiraat
na: 1. sozdavawe uslovi za primena na individualiziran i grupen
tretman, 2. spre~uvawe na "kriminalnata infekcija" i 3. odr`uvawe
na disciplinata. Ako se prifati vakvata precizna podelba ili grupirawe
na celite na klasifikacijata na osudenite lica, {to so ovaa
odredba, vsu{nost, i se slu~i, toga{ lesno mo`e da se opredeli i op{-
tiot poim na klasifikacijata, a ednovremeno polesno da se sfatat i
opredelat fazite na nejzinoto sproveduvawe i kriteriumite za
nivnoto razgrani~uvawe, kako i najdobrite mo`nosti za re{avawe na
brojnite pretpostavki i problemi na klasifikacijata.
Ottuka klasifikacijata na osudenite lica mo`e da se definira
kako sredstvo (pomo{en instrument) za ostvaruvawe (prakti~no
sproveduvawe) na izvr{enata individualizacija, ili metod za podelba
na osudenite lica po kazneno-popravni ustanovi i vo grupi vnatre vo
niv, so cel da se sozdadat pogodni uslovi za individualiziran tretman,
no i zaradi spre~uvawe na me|usebni {tetni vlijanija ("kriminalna
infekcija") kaj zatvorenicite i odr`uvawe na disciplinata. Pritoa
mora da se ima vo vid deka site celi na op{tiot poim na klasifikacijata
se vo funkcionalno edinstvo i treba da se ostvaruvaat na na~in
{to se stremi kon realizacija na glavnata cel na kaznuvaweto -
resocijalizacijata na osudenite lica.
47

2. Rasporeduvawe. Od prilo`enata definicija vedna{ se zabele`uva
deka klasifikacijata na osudenite lica se ostvaruva niz dve
osnovni fazi ili vrz dva nivoa. Nejzinata prva faza se sre}ava pod
razli~ni imiwa kako: eksterna ili nadvore{na klasifikacija (bidej-
}i se vr{i spored nadvore{ni objektivni obele`ja), negativna (celta
ñ e spre~uvawe na negativnite vlijanija me|u zatvorenicite), op{to
rasporeduvawe (za{to odvojuvaweto na osudenite lica se vr{i po razli~ni
kazneno-popravni ustanovi) i specijalizacija ili kategorizacija
na kazneno-popravni ustanovi.
Za ozna~uvawe na ova faza ZIS go upotrebuva terminot rasporeduvawe,
iako posoodveten i poprifatliv e terminot horizontalna
klasifikacija. Vo nea podelbata na zatovrenicite se bazira vrz objektivni
kriteriumi (objektivno obele`ja na krivi~noto delo i objektivni
karakteristiki na osudenite lica). Bitno e i toa deka taa se
vr{i bez predhodna opservacija na osudenite lica, a nejzinata dominantna
cel e spe~uvawe na kriminalnata infekcija. Ovaa klasifikacija
e primarna po svoeto zna~ewe i se javuva kako nu`na pretpostavka
na vtorata, tn. (vertikana) klasifikacija.
Vo smisla na vaka opredelenoto rasporeduvawe skoro vo site zemji
vo svetot se prifa}a podelbata na kazneno-popravnite ustanovi vo
koi kaznata li{uvawe od sloboda odvoeno ja izdr`uvaat ma`ite od
`enite, maloletnite od polnoletnite, osudenicite na kratki od onie
osudeni na dolgotrajni kazni kako i recidivistite od primarnite storiteli
na krivi~ni dela. Ne e retko ni odvojuvaweto na psihopati,
fizi~ki i psihi~ki bolnite od ostanatanite osudenici kako ni odvojuvaweto
spored kriteriumot stepen na obezbeduvawe na kaznano-popravnite
ustanovi. Vo nekoi zemji podelbata se vr{i i spored prirodata
na krivi~noto delo pa vo posebni ustanovi kaznata ja izdr`uvaat
osudenici na obi~en zatvor, strog zatvor, robija, zato~uvawe i sl. I,
na krajot, iako poretko, se sre}avaat i takvi podelbi {to za kriterium
go zemaat osniva~ot na ustanovata ili nadle`niot organ za
vr{ewe nadzor.
3. Klasifikacija. Vtorata faza ili nivo na klasifikacijata
pretstavuva natamo{nata podelba na osudenite lica vo oddelenija,
grupi i podgrupi vo ramkite na edna kazneno-popravna ustanova od
poseben vid zaradi ostvaruvawe na prevospitnite procesi. I za
ozna~uvawe na ovaa faza na klasifikacijata se upotebuvaat mnogubrojni
izrazi: interna ili vertikalna klasifikacija, klasifikacija
vo potesna smisla na zborot, prava (vistinska) klasifikacija, podklasifikacija
ili ednostavno samo klasifikacija.
Kaj klasifikacijata (vertikalnata klasifikacija) podelbata na
zatvorenicite se bazira vrz subjektivni kriteriumi. Taa se vr{i po
48

predhodna opservacija (prou~uvawe na li~nosta na osudenite lica), a
od predhodnata faza se razlikuva i po toa {to ovde dominira celta -
sozdavawe uslovi za primena na individualiziran tretman.
Glavnata pretpostavka za ostvaruvawe na (vertikalnata) klasifikacija
e prodlabo~ena opservacija na osudenite lica. Duri potoa vo
posebnite ustanovi mo`at da se sozdavaat pomali klasifikacioni
formi vo koi se rasporeduvaat osudenite lica za koi se utvrdeni isti
ili mnogu bliski potrebi od tretman. Vo taa smisla se izgraduvaat
kriteriumi {to vo osnova poa|aat od subjektivnite svojstva i karakteristiki
na osudenite lica, sprema koi, so ogled na nivnite osobini,
}e mo`e polesno i poefikasno da se izveduvaat prevospitnite procesi
i vo maksimalna mo`na mera da se anuliraat negativnite posledici na
zatvorskata zaednica. Me|utoa, iako vo teorijata postojano se istaknuvaat
individualnite svojstva na li~nosta kako op{t i glaven patokaz
za oformuvawe na razraboten sistem na merila {to }e ja oplemenat
(vertikalnata) klasifikacija vrz toj plan kaj nas malku e storeno.
Vakvo tvrdewe se nalo`uva za{to vo penolo{kata teorija i
praktika i pokraj bazbrojnite varijacii na obele`jata na ~ovekovata
li~nost, za vertikalnata klasifikacija dosega se izgradeni samo slednive
kriteriumi: profesionalna pripadnost na osudenite lica, nivnoto
povedenie za vreme na izdr`uvaweto na kaznata, stepenot na nivnata
du{evna i socijalna zrelost, potrebite od nivnoto stru~no obrazovanie
i sposobnosta za nivna resocijalizacija. Spored ovie kriteriumi
vo kazneno-popravnite ustanovi se izdvojuvaat osudeni lica vo
posebni rabotni edinci; vo grupi na dobri, prose~ni i lo{i
osudenici so razli~ni prava i pogodnosti ~ie {to steknuvawe zavisi,
pred sî, od nivnata gotovnost da go po~ituvaat ku}niot red; vo grupi
vo koi so razli~en intenzitet se primenuvaat vospitnite i prevospitnite
procesi; vo grupi vo koi osudenikot se vklu~uva spored oblikot
na svoite potrebi od obrazovanie i, na kraj, vo grupi vo koi se sproveduva
odnosno, ne se sproveduva bilo kakov tretman.
Pri ostvaruvaweto na vertikalnata klasifikacija vo praktikata
~esto se zamaat i nekoi od objektivnite kriteriumi. Vo taa
smisla se koristat: stepenot na obezbeduvaweto, polot i vozrasta na
osudenite lica, nivnoto kriminalno minato, a mnogu ~esto, i vidot na
krivi~noto delo. Pome{anoto koristewe na subjektivni i objektivni
kriteriumi e neprifatlivo vo ovaa faza na klasifikacijata. Ovde
treba da se dodade i toa deka vidot i te`inata na krivi~noto delo, koi
pretstavuvaat indikatori za opredeleni karakteristiki na osudeni
lica, smeat, no vo mnogu ograni~en obem, da se koristat i pri sproveduvaweto
na vertikalnata klasifikacija.
49

4. Razmestuvawe. Po izvr{enoto prou~uvawe na li~nosta osudenite
lica se rasporeduvaat po oddelenija i grupi vo koi, so ogled na
nivnite karakteristiki, e mo`na primena na istovidni merki na tretman.
Na toj na~in osudenikot prisilno vleguva vo edna nova za nego
poinakva sredina vo koja }e mora da mine del od svojot `ivot. Toa e
zatvorska sredina koja pred osudenoto lice postavuva sopstveni barawa.
Ottuka proizleguva deka osudenikot {to doa|a vo ustanovata mora
da bide mnogu fleksibilna li~nost za{to novata sredina se odlikuva
so mnogubrojni slo`eni odnosi, poinakvi op{testveni vrednosti i
normi na povedenie {to nastanuvaat kako posledica na posebniot
re`im i uslovi pod koi se odviva `ivotot na zatvorskata populacija.
Osudenoto lice se vklu~uva vo edna izolirana sfera vo koja conditio
sine qua non na negoviot opstanok se pojavuva prifa}aweto na kulturata
{to se formira vo zatvorskata zaednica. Taa zatvorska kultura
pretstavuva reakcija na zatvorskite neugodnosti {to vo zatvorskite
uslovi gi predizvikuvaat deprivacijata na slobodata, heteroseksualnite
odnosi, materijalnite dobra i uslugi, avtonomijata i ~uvstvoto
na sigurnost. Vo odbegnuvaweto na tie neugodnosti na zatvorenicite
im stojat na raspolagawe raznovidni na~ini na adaptacija na zatvorskata
situacija (begstvo, psiholo{ko povlekuvawe, bunt, inovacija,
konformizam, ritualizam, manipulacija i kritizerstvo) ili prifa-
}awe na razli~ni zatvorski ulogi preku koi osudenite lica isto taka
ja projavuvaat svojata reakcija na posledicite {to gi predizvikuvaat
zatvorskite uslovi.
Me|utoa site zatvorenici ne se podednakvo fleksibilni li~nosti
koi vedna{ i bez posledici mo`at da se prilagodat na novonastanatata
situacija. Kaj golem broj od niv, doa|aweto vo novata sredina {to
se karakterizira so mnogubrojni sudiri i pritisoci pobrgu ili podocna
predizvikuvaat tn. "psiholo{ki {ok" i raznovidni frustracii,
koi, od svoja strana osudenoto lice go doveduvaat vo situacija {to se
manifestira vo vid na agresivnost ili anksioznost. Kaj nekoi od zatvorenicite,
frustraciite mo`at da imaat za posledica duri i neurozi,
zatvoreni~ki reaktivni sostojbi ili psihozi. Poradi seto toa,
sodr`inata na dijagnozata i prognozata od izvr{enata opservacija na
osudeniot lica i nivniot raspored vo opredelena klasifikaciona
grupa ne mo`at nikoga{ da se smetaat za kone~ni. Tie ne mo`at da se
opredelat edna{ za sekoga{, za{to li~nosta na osudenoto lice, vpro-
~em, kako i kaj sekoj ~ovek, e vo postojano dvi`ewe i menuvawe. Poradi
toa vo kazneno-popravnite ustanovi postoi mo`nost za razmestuvawe
(prerasporeduvawe - reklasifikacija) na osudenite lica od
edno vo drugo oddelenie ili grupa, ili pak, od edna vo druga kaznenopopravna
ustanova. Pritoa, celta na razmestuvaweto ne smee da se sfa-
50

ti kako nastojuvawe osudenoto lice da se prilagodi na zatvorskata
situacija tuku kako edno od sredstvata za nejzino menuvawe. So razmestuvaweto,
vsu{nost, se nastojuva da se izbegne adaptiraweto na zatvorskata
kultura od strana na onie zatvorenici za koi toa prilagoduvawe
mo`e da pretstavuva pre~ka vo ostvaruvaweto na resocijalizacijata.
Takvite osudenici treba da se prefrlat vo popovolna sredina
(oddelenie, grupa i sl.) {to pove}e }e ñ odgovara na potrebite na
tretmanot. Na toj na~in vo site onie slu~ai kade {to zataile drugite
sredstva za menuvawe na zatvorskata kultura na neformalniot sistem,
razmestuvaweto treba da ovozmo`i takvi uslovi {to }e pridonesuvaat
osudenikot da stane ~ovek dostoen za po~it, a ne poedinec prilagoden
na zatvorskata situacija.
Razmestuvaweto treba da ja sproveduva primenoto oddelenie na
toj na~in {to negoviot stru~en tim otkako }e ja izvr{i opservacijata
i }e ja opredeli klasifikacionata grupa nema da prestane so svojata
rabota. Negova zada~a e kontinuirano sledewe na procesot na ostvaruvawe
na resocijalizacijata za da mo`e da vlijae vrz toj proces i da gi
zabele`uva site primeni kaj osudenite lica {to davaat signal za prezemawe
novi merki na tretman. Edinstveno taka mo`e da se proveri i
po potreba da se menuva postavenata dijagnoza i prognoza kako i ispravnosta
na klasifikacijata i prevospitnite postapki {to proizleguvaat
od nea. Stru~wacite od priemnite oddelenija taa zada~a ja ostvaruvaat
vo sorabotka so ostanatite slu`bi na kazneno-popravnata
ustanova, a osobeno so slu`bata za prevospituvawe koja {to e vo naj-
~esti kontakti so osudenite lica poradi samata priroda na najzinata
rabota. Zabele`anite pozna~ajni promeni vo povedenieto na osudenoto
lice, bilo da se produkt na napnatostite i frustraciite predizvikani
od nedovolnata prilagodenost na zatvorskata situacija, bilo
poradi simulacijata na osudenikot pri opservacijata vo priemnoto
oddelenie, treba da im se uka`at na stru~wacite od primenoto oddelenie
kako bi mo`ele da interveniraat vo nova nasoka. Taa intervencija
mo`e da se sostoi vo prezemawe dopolnitelni opservacii i
drug vid klasifikacii i oblici na tretman. Ova, vsu{nost, se dopu{ta
so ~l. 150 ZIS kade se veli: "Osudenite lica vo tekot na izdr`uvaweto
na kaznata, zavisno od rezultatite na vospituvaweto, povedenieto
i zalagaweto vo rabotata, mo`at da progresiraat od ustanova
od zatvoren vo poluotvoren ili otvoren vid odnosno vo soodvetnite
oddelnija na istata ustanova". Reklasifikacijata me|utoa mo`e da se
izvede i vo obratna nasoka kon tn. reprogresirawe na osudenite lica.
"Ako osudenoto lice so svoeto povedenie i odnosot kon rabotata ne ja
opravda doverbata za upatuvawe ili progresirawe vo ustanova od
poliberalen vid, mo`e da bide vrateno od ustanovata so poliberalen
51

vid vo ustanova so postrog vid, osnosno vo soodvetno oddelenie vo
istata ustanova" (~l. 152 st. 1 ZIS).
Za ostvaruvaweto na razmestuvaweto kako progresirawe odnosno
reprogresirawe na osudenite lica se nadle`ni direktorot na Direkcijata
i direktorot na ustanovata.
Za progresirawe na osudenoto lice od ustanova od eden vo ustanova
vo drug vid odlu~uva direktorot na Direkcijata po predlog na
direktorot na ustanovata ili po barawe na osudenoto lice. Direktorot
na Direkcijata po predlog na direktorot na ustanovata odlu~uva
i za vra}awe na osudenoto lice od ustanova so poliberalen vo ustanova
od postrog vid.
Za progresiraweto ili reprogresiraweto na osudeno lice od
edno vo drugo oddelenie vo istata ustanova odlu~uva direktorot na taa
ustanova.
Pritoa, iako zakonodavecot propu{til toa da go ka`e, vo site
slu~ai navedeniot organ mora da go po~ituva naodot i misleweto {to
za liceto koe se razmestuva go izrabotil stru~niot tim od primenoto
oddelenie. Vo sprotiven slu~aj }e se raboti za diskrecioni odluki na
organ {to ne go poznava konkretniot osudenik.
5. Odredbata najprvin e vo soglasnost so Pravilo 63 SMP vo koe
se veli: (1) Primenata na ovie principi bara individualizacija vo
postapuvaweto i dosledno na toa elasti~en sistem na klasifikacija
na zatvorenicite vo grupi. Tie grupi po`elno e da bidat smesteni vo
odvoeni zavodi vo koi vrz sekoja grupa mo`e da se sprovede soodvetno
postapuvawe.
(2) Ovie zavodi ne treba da imat isto obezbeduvawe za sekoja
grupa. Po`elno e da se predvidat razli~ni stepeni na obezbeduvawe
spored potrebite na razli~nite grupi. Otvorenite zavodi so samiot
fakt {to ne predviduvaat materijalni merki na obezbeduvawe od
begstvo, tuku vo toj pogled se potpiraat vrz samodisciplinata na
vnimatelno izbrani zatvorenici sozdavaat najpovolni uslovi za
rehabilitacija.
(3) Vo zatvorenite zavodi po`elno e individualizacijata na
postapuvaweto da ne se popre~uva so premnogu golem broj na zatvorenici.
Vo nekoi dr`avi se smeta deka brojnata sostojba vo takvite
zavodi ne treba da preminuva 500 zatvorenici. Vo otvorenite zavodi
brojnata sostojba treba isto taka {to pove}e da se smaluva.
(4) Od druga strana ne e po`elno da se odr`uvaat zavodi {to se
premnogu mali za da vo niv mo`e da se organizira prikladen re`im.
Soodvetnoto Pravilo 67 od EZP glasi: (1) So ogled na toa {to
postignuvaweto na ovie celi (se misli na celite opredeleni vo Pravilo
66) bara individualizacija na tretmanot, i, za taa cel, fleks-
52

ibilen sistem na razmestuvawe, zatvorenicite bi trebalo da se smestuvaat
vo odvoeni ustanovi kade {to sekoj od niv mo`e da ima
prikladen treman i obuka.
(2) Vidot, goleminata, organizacijata i kapacitetot na ovie
ustanovi ili oddeli, treba vo prv red da se opredelat spored karakteristikite
na tretmanot {to treba da se sprovede.
(3) Potrebno e da se obezbedi zatvorenicite da bidat smesteni so
ograni~eni merki na obezbeduvawe i nadzor zaradi so~uvuvawe na
nu`noto nivo na sigurnosta, i, istovremeno za posvetuvawe pogolemo
vnimanie na nivnite specifi~ni potrebi. Treba da se prezeme se {to
e potrebno zatvorenicite da se smestat vo ustanovi od otvoren vid ili
vo onie koi pru`aat pogolemi mo`nosti za kontakt so nadvore{niot
svet. Vrskite na stranskite dr`avjani so nivnite sonarodnici nadvor
od ustanovata treba da se tretiraat kako isklu~itelno va`ni.
Odredbata e vo soglasnost i so Pravilata 67 i 68 SMP.
Pravilo 67 SMP. Celite na klasifikacijata treba da bidat: a)
Oddeluvawe na zatvorenicite koi poradi svoeto kriminalno minato
ili lo{i sklonosti {tetno bi vlijaele vrz drugite zatvorenici. b)
Rasporeduvawe na zatvorenicite vo grupi za da se olesni
postapuvaweto so niv vo pogled na nivnoto povtorno prilagoduvawe
vo op{testvoto.
Pravilo 68 SMP. Vo granicite na mo`nostite treba da se raspolaga
so odvoeni zavodi ili posebni oddelenija vo eden zavod poradi
razli~no postapuvawe so razli~ni grupi na zatvorenici
Za celta na rasporeduvaweto, klasifikacijata i razmestuvaweto
na osudenite lica EZP govorat vo pravilata 12-13.
Pravilo 12 EZP. Celta na klasifikacijata i
reklasifikacijata na zatvorenicite treba da bide: a) oddeluvawe od
ostanatite na onie zatvorenici koi zaradi vidot na svojata vina i
karakterot na li~nosta mo`at od toa da imaat korist, ili koi mo`at
da potpadnat pod lo{o vlijanie. b) razmestuvawe na osudenici so cel
da im se olesni tretmanot i vklu~uvaweto vo op{testveniot `ivot
vodejki smetka za zatvorskite pravila i bezbednosnite barawa.
Pravilo 13 EZP. Odvoenite ustanovi ili odvoenite oddelenija
na poedini ustanovi vo ramkite na mo`nostite treba da poslu`at za
polesno sproveduvawe na razli~ni na~ini na postapuvawe i
razmestuvawe na specifi~nite kategorii na zatvorenici.
53

^len 14
(1) Osudenite lica se rasporeduvaat vo razli~ni ustanovi za
izvr{uvawe na kaznata zatvor i nivnata polo`ba i sistemot na postapuvaweto
se opredeluva vrz odredbite na ovoj zakon i vo soglasnost
so sudskata odluka.
(2) Osudenite lica od razli~en pol kaznata zatvor ja
izdr`uvaat odvoeno.
(3) Osudenite lica koi za prv pat izdr`uvaat kazna zatvor se
odvojuvaat od osudenite lica vo povrat.
(4) Kaznata maloletni~ki zatvor sprema maloletnite lica se
izvr{uva odvoeno od polnoletnite lica osudeni na kazna zatvor.
(5) Licata {to se nao|aat vo pritvor se odvojuvaat od licata
{to ja izdr`uvaat kaznata zatvor.
________________________
1. Odredbata go regulira rasporeduvaweto (horizontalnata klasifikacija)
na osudenite lica. Vo vrska so ova pra{awe porane{niot
ZIS ja prifa}a{e op{toprifatenata podelba {to vo na{ata zemja
trgnuva{e od kriteriumite: dol`ina na izre~enata kazna, stepen na
obezbeduvawe na kazneno-popravnite ustanovi i kategorijata na osudenite
lica. Spored prviot kriterium dolgite kazni li{uvawe od sloboda
se izvr{uvaa vo kazneno-popravni domovi, a kratkite kazni vo
zatvori {to vo na{ata Republika gi ima{e {est. Spored ~l. 294-a od
Zakonot za izmena i dopolnuvawe na ZIS (SV RM 1992/19) toa bea zatvorot
vo Bitola so otvoreno oddelenie vo Prilep (za podra~jeto na
op{tinite Bitola, Demir Hisar, Prilep i Resen), zatvorot vo Gevgelija
(za podra~jeto na op{tinite Valandovo, Gevgelija, Kavadarci i
Negotino), zatvorot vo Ohrid (za podra~jeto na op{tinite Debar,
Ki~evo, Makedonski Brod, Ohrid i Struga), zatvorot vo Skopje so
otvoreni oddelenija vo Kriva Palanka i Veles (za podra~jeto na
op{tinite od grad Skopje i op{tinite Kumanovo, Kratovo, Kriva
Palanka i Veles), zatvorot vo Tetovo (za podra~jeto na op{tinite
Tetovo i Gostivar) i zatvorot vo [tip so otvoreno oddelenie vo
Strumica (za podra~jeto na op{tinite Berovo, Vinica, Del~evo,
Ko~ani, Sveti Nikole, Radovi{, Probi{tip, Strumica i [tip). Vakvoto
razlikuvawe be{e predvideno samo za ma{kite zatvorenici za-
{to vo Republika Makedonija ne postoea uslovi za izvr{uvawe na
kratkite kazni po zatvori i za osudenite lica od `enski pol.
Spored vtoriot kriterium sodr`an vo ZIS se predviduva{e postoeweto
na zatvoreni, poluotvoreni i otvoreni kazneno-popravni ustanovi.
Kazneno-popraven dom od otvoren vid kaj nas postoe{e samo vo
54

Struga, no, kako {to vidovme i ~etiri otvoreni oddelenija na oddelni
zatvori vo Republikata (Prilep, Kriva Palanka, Veles i Strumica).
Vo vrska so kriteriumot kategorija na osudenite lica be{e
predvideno postoewe na op{ti i posebni kazneno-popravni domovi.
Op{tite kazneno-popravni domovi bea nameneti za izvr{uvawe na
kaznata zatvor za pove}e kategorii osudenici i vo niv se upatuvaa osudenite
lica za koi so rasporedot ne be{e predvideno upatuvawe vo poseben
dom (~l. 27 st. 2 i 35 st. 6 ZIS/1979). Od druga strana posebnite
kazneno-popravni domovi bea nameneti za oddelni kategorii osudeni
lica, a osobeno za lica koi za prv pat se osudeni, za storiteli na krivi~ni
dela od nebri`nost, za povratnici, za pomladi polnoletni lica
i za bolni osudeni lica. Po potreba mo`e{e da se osnovaat i drugi
vidovi kazneno-popravni domovi i oddelenija (~l. 27 i 28 ZIS/1979).
Spored ovoj kriterium kaj nas bea osnovani samo dva kazneno-popravni
domovi i toa: edniot kako op{t kazneno-popraven dom Idrizovo
koj se nao|a vo blizina na Skopje i samo eden kazneno-popraven
dom od poseben vid - Otvoreniot KPD Struga.
I na kraj od ~l. 14 st. 3 ZIS od 1979 proizleguva{e u{te eden
kriterium, a toa e deka horizontalnata klasifikacija se vr{i i spored
polot na osudenite lica.
Od analizata na ovie odredbi mo`e da se sumira slednoto. Prvo,
od kriteriumite za podelba na kazneno-popravnite ustanovi vo na{eto
porane{no zakonodavstvo bea zemeni: dol`inata na izdr`anata
kazna, stepenot na obezbeduvaweto, kriminalnoto minato na osudenite
lica, nebre`nosta i zdravstvenata sostojba na osudenite lica. Vtoro,
zakonodavecot ostavil prostor i za formirawe posebni kazneno-popravni
ustanovi {to }e gi nametne razvojot na penolo{kata teorija i
praktika. I, treto, do sozdavaweto objektivni uslovi za formirawe
posebni kazneno-popravni domovi zakonot ja ostavil mo`nosta za osnovawe
oddelenija vo ramkite na op{tite kazneno-popravni domovi.
Osnovaweto na oddelenija za pomladi polnoletni lica i maloletnici
vo ZIS be{e postaveno obligatorno (~l. 27 st. 4) a osnovaweto na posebni
oddelenija za drugi kategorii na osudeni lica, na fakultativna
osnova (~l. 28 st. 1). Nakratko, na{iot zakonodavec od 1979 godina se
obide da go trasira patot za postepeno ostvaruvawe na sovremena horizontalna
klasifikacija. Vo stvarnosta me|utoa taa vizija ne se ostvari
taka {to na povr{ina izbija opredeleni slabosti. Taka, na primer,
spored prviot kriterium kaj nas postoea premnogu zatvori za izdr`uvawe
na kratkite kazni namesto da se te`nee kon realizacija na
obraten proces {to }e zna~i pogolemo koristewe na alternativnite
vidovi kazni. Brojot na zatvorite i nivnite nedostatoci kako i brojot
na zatvorenicite {to "pro{etuvaa" niz niv jasno uka`uvaa na potre-
55

ata od nivnoto sveduvawe na edno poracionalno nivo. Vo ovaa smisla
se nalo`uva{e razmisluvaweto za mo`nosta od iskoristuvawe na ve}e
postoe~kite zatvorski zgradi od pogolem kapacitet so opredeleni
nu`ni intervencii od organizaciona priroda zaradi nivna transformacija
vo ustanovi od poseben vid. Vo zavisnost od kategorijata na
osudenite lica nivniot poluotvoren ili otvoren vid treba{e i natamu
da bide zadr`an, a za izvr{uvaweto na pritvorot da se iznajdat
drugi novi re{enija {to nema da se vrzuvaat so ovie zatvori.
Vo vrska so vtoriot kriterium pokraj postoe~kite oddelenija od
otvoren vid vo KPD Idrizovo i otvorenite oddelenija na op{tinskite
zatvori na{ata stvarnost se zdobi i so prvata otvorena kaznenopopravna
ustanova. Edinstven problem na ova ustanova be{e toa {to
dolgo vreme od osnivaweto (se do donesuvaweto na Zakonot za izmeni i
dopolnuvawa na ZIS od 1992) taa ja vr{e{e funkcijata i na op{tinski
zatvor za osudenicite na kratki kazni od podra~jeto na op{tina
Struga.
Vo na{ata penitencijarna stvarnost najgolem problem be{e
sepak izgradbata na posebni kazneno-popravni domovi spored grupata
kriteriumi pod zbiren naziv - kategorija na osudenite lica. Dolgo
vreme nitu eden od ovie kriteriumi ne be{e iskoristen za formirawe
posebna ustanova, pa taka namesto horizontalna klasifikacija na
ustanovi kaj nas postoe{e horizontalna klasifikacija na oddelenija
vo KPD Idrizovo. Te{kotiite {to proizleguvaa od vakvata sostojba
se poznati, no poznato e i zna~eweto na ovoj problem za ostvaruvaweto
na vertikalnata klasifikacija i suptilnata resocijalizacija na
osudenite lica. Od tie pri~ini zakonodavecot treba{e da bide pouporen,
da ja otfrli kategorizacijata na oddelenija i de lege ferenda da go
postavi baraweto za osnivawe posebni ustanovi. Bez nivnata obligatorna
predvidenost vo zakonot, nivnoto formirawe mo`e dolgo da se
vle~e, a vo toj prostor da se zapadne vo skepticizam sprema konceptot
na resocijalizacijata. Toj skepticizam krie{e golemi opasnosti
dokolku od nu`na nau~na predostre`nost se pretvore{e vo masovna
predrasuda.
Vo vrska so odredbite za podelbata na kazneno-popravnite
ustanovi spored ~etvrtiot kriterium (pol na osudenite lica) ZIS
be{e dosta "skr`av". Me|utoa so ogled na brojot i strukturata na osudeni~kite
od na{ata republika ne be{e ni potrebno da se predviduvaat
popodrobni solucii. Vo ovoj pogled vo praktikata funkcionira{e
i sî u{te funkcionira moderen kazneno-popraven dom za `eni
{to odgovara na sovremenite barawa za resocijalizacija ne samo na
osudenite polnoletni `eni, tuku i na onie {to se osudeni ili im se
56

izre~eni vospitni merki kako maloletni~ki bez ogled na vremetraeweto
na kaznata, odnosno zavodskata vospitna merka.
2. ZIS od 1997 godina napravi radikalen ~ekor vo odnos na klasifikacijata
(horizontalnata klasifikacija) na osudenite lica. Vo
ovaa smisla ve}e vo negovite osnovni na~ela se pomesteni nekolku
osnovi so koi, ne samo {to se uka`uva na posebnoto zna~ewe na ovoj
penolo{ki institut, tuku na soodveten na~in se opredeluvaat glavnite
nasoki za negovoto adekvatno i delotvorno re{avawe. So ovoj
zakon najprvin se opredeluva su{tinata na tri oddelni segmenti od
koi e so~inet op{tiot poim na klasifikacijata na osudenite lica.
Spored ~l. 13 ZIS tie segmenti se rasporeduvaweto, klasifikacijata
i razmestuvaweto na oddelni kategorii na osudeni lica. Nivnata sodr`inska
opredelba mo`e da se sfati ako, kako {to ve}e prethodno
navedovme, rasporeduvaweto vo celost se izedna~i so ona {to vo
teorijata se ozna~uva kako horizontalna klasifikacija na osudenite
lica, klasifikacijata - so vertikalnata klasifikacija na osudenite
lica, a razmestuvaweto - so progresiraweto, reprogresiraweto i premestuvaweto
na osudenite lica (reklasifikacija). Zaedni~ka cel na
site ovie segmenti spored ~l. 13 ZIS e "polesno sproveduvawe na razli~ni
vidovi na tretman, spre~uvawe na me|usebnoto {tetno vlijanie
na osudenicite i odr`uvawe na disciplinata".
[to se odnesuva do samoto rasporeduvawe (horizontalnata
klasifikacija) vo razli~ni ustanovi vo ~l. 14 ZIS e opredeleno deka:
- osudenite lica od razli~en pol kaznata ja izdr`uvaat odvoeno,
- osudenite lica koi za prv pat izdr`uvaat kazna zatvor se
odvojuvaat od osudenite lica vo povrat,
- kaznata maloletni~ki zatvor sprema maloletnite lica se izvr{uva
odvoeno od polnoletnite lica osudeni na kazna zatvor i
- licata {to se nao|aat vo pritvor se odvojuvaat od licata {to ja
izdr`uvaat kaznata zatvor.
Vrz osnova na ovie kriteriumi na{iot zakonodavec se opredeli
za kategorizacija na kazneno-popravni ustanovi {to e opredelena so
posebna uredba {to ja donesuva Vladata na Republika Makedonija. Taa
mre`a na kazneno-popravni i vospitno-popravni ustanovi treba da
dade sigurni garancii deka vo celost }e bidat ostavareni celite na
izrekuvaweto i izvr{uvaweto na sankciite i vospitnite merki vo
na{ata zemja, no samo toga{ ako navistina bidat izgradeni soodvetnite
objekti i opremeni so neophodnite materijalni i drugi sredstva za
nivno vistinsko funkcionirawe. Toa zasega ne e slu~aj {to ne zna~i
deka op{testvenite usilbi ne se dvi`at vo taa nasoka. Pretstojniot
period e vreme vo koe postepeno }e bidat ostvareni site pretpostavki
57

za o`ivotvoruvawe na na{iot sistem kako sovremen pristap vo izvr-
{uvaweto na ve}e postavenite penolo{ki barawa.
3. Osnovnoto pravilo koe se odnesuva na pra{aweto na
rasporeduvaweto (horizontalnata klasifikacija) na osudenite lica
vo SMP e sodr`ano vo Pravilo 8. Spored toa pravilo: Razli~nite
kategorii zatvorenici treba da bidat smesteni vo odelni kazneni
zavodi ili vo odvoeni oddelenija na kaznenite zavodi so ogled na
nivnioit pol, vozrast, porane{niot `ivot, pri~inite poradi koi se
zatvoreni i potrebata za postapuvawe so niv.Taka a) Ma`ite i `enite
dokolku toa e mo`no treba da bidat smesteni vo odelni zavodi: vo
zavodite vo koi se smesteni ma{ki i `enski lica site prostorii
odredeni za `eni treba vo celost da bidat odvoeni. b) Zatvorenicite
pod istraga treba da bidat odvoeni od osudenite lica. c) Licata
zatvoreni poradi dolgovi ili osudenicite na drug vid civilen zatvor
treba da bidat odvoeni od licata koi se zatvorenici poradi krivi~ni
dela. d) Maloletnite zatvorenici treba da bidat odvoeni od
vozrasnite.
Odredbata e vo soglasnost i so Pravilo 11 EZP: (1) Pri
rasporeduvaweto na zatvorenicite vo razli~ni ustanovi ili sistemi
na postapuvawe treba da se vodi gri`a za nivnata polo`ba koja e
opredelena so sudskata odluka ili so zakon (neosuden ili osuden, prv
pat zatvoren ili recidivist, kratka ili dolga vremenska kazna), potoa
za posebnite barawa na postapuvaweto, medicinskite potrebi, polot i
vozrasta.
(2) Ma`ite i `enite, po pravilo, treba da se smestat odvoeno
iako mo`at zaedno da u~estvuvat vo organiziranite aktivnosti {to
pretstavuvaat del na utvrdenata programa za rabota so zatvorenicite.
(3) Neosuduvanite zatvorenici, po pravilo mora da bidat
smesteni odvoeno od ostanatite, osven ako se soglasat zaedno da se
vklu~at vo organiziranite aktivnosti {to mo`at za niv da bidat od
korist.
(4) Na mladite zatvorenici treba da im se ovozmo`at uslovi koi,
vo ramkite na mo`nostite, }e gi za{titat od {tetnite vlijanija i }e
im go obezbedat potrebnoto vospituvawe soodvetno na nivnata vozrast
4. V. objasnuvawa na ~l.13.
^len 15
Vo ustanova za izvr{uvawe na kaznata zatvor osudenite lica se
klasifikuvaat spored neophodnosta za primena na merki na tretman
i vidot na potrebniot tretman, nivnata vozrast, li~nite
58

karakteristiki i drugi okolnosti od zna~ewe za ocenka na li~nosta
na osudenoto lice.
________________________
1. So ovaa odredba se regulira klasifikacijata (vertikalnata
klasifikacija) na osudenite lica. [to se odnesuva do nea na{iot
ZIS od 1979 godina nejzinata sodr`ina ja regulira{e samo so dve
na~elni odredbi od ~l. 12. Taka spored st. 1 na ovoj ~len "osudenite
lica vo kazneno-popravnite ustanovi spored li~nite svojstva
(podvlekol Z.S.) se rasporeduvaat vo oddelnija koi }e ovozmo`at
prezemawe na istovidni merki za prevospituvawe i odr`uvawe na
disciplinata". Vo st. 2. se vele{e: "vo oddelnijata osudenite lica
spored nivnoto odnesuvawe (podvlekol Z.S.) mo`e da se delat vo
grupi so razli~ni pogodnosti".
Po odnos na prvata odredba, lesno se zabele`uva deka kriteriumot
"spored li~nite svojstva" e premnogu voop{tena formulacija od
{to proizleguva zaklu~okot deka materijata za opredeluvawe na
kriteriumite na vertikalnata klasifikacija na osudenite lica im se
prepu{ta{e na kazneno-popravnite ustanovi, odnosno na nivnite
podzakonski propisi. Me|utoa zakonodavecot ne ostanal dosleden na
ovaa ideja za{to vo ~l. 102 st. 2 predvidel i eden konkreten kriterium
za vakvata klasifikacija i ostanal samo vrz nego. So vakvoto re{enie
na porane{niot zakon ne mo`e da se soglasime za{to ispa|a{e deka
kriteriumot odnesuvaweto na osudenite lica vo tekot na izdr`uvaweto
na kaznata li{uvawe od sloboda, koj prakti~no zna~i pasivno
po~ituvawe na ku}niot red zaradi steknuvawe so pogodnosti, be{e
glaven kriterium za vertikalnata klasifikacija iako postojano se
kritikuva{e negovoto postoewe i se predlaga{e celosno ili delumno
ukinuvawe. Ottuka najpravilna solucija vo pogled na ova pra{awe e
celosnoto zakonsko regulirawe na kriteriumite za vertikalna klasifikacija
na osudenite lica, bidej}i toga{noto parcijalno re{enie
ne uka`uva{e na konkretnite nasoki kon koi treba da se stremi, i
sozdava{e sostojbi {to vo ovoj pogled ni oddaleku ne gi zadovoluvaa
barawata {to treba da se ostvarat.
Vakvata zakonska regulativa nesomneno se odrazuva{e vrz prakti~nite
aspekti na ostvaruvaweto na vertikalnata klasifikacija.
Nakratko, vo penitencijarnata praktika taa voop{to ne se ostvaruva{e
vo soglasnost so svojata su{tina, ili poblago re~eno, obidite vo
toj pogled bea daleku od ona {to se vistinskite celi na vertikalnata
klasifikacija. Ottuka be{e ispravno tvrdeweto deka vo natamo{nata
razrabotka na kriteriumite e potrebno: identifikuvawe i utvrduvawe
na kriteriumite za formirawe na grupi po vid i oblik na tretman,
kriteriumi za specifi~nite karakteristiki na grupite i posebnosti-
59

te na tretmanot vo niv, kriteriumi {to trgnuvaat od li~nosta i nivnite
karakteristiki {to imale su{tinsko i manifestantno vlijanie
vrz kriminalnoto odnesuvawe.
Vo otsustvo na celosni nau~ni soznanija za izgradbata na vakov
vid kriteriumi postojat dovolen broj indikatori {to zakonodavecot
mo`e{e (no vo ZIS od 1997 toa sepak ne go stori) da gi iskoristi
kako po~etni nasoki za formirawe na prevospitni klasifikacioni
grupi. Imeno, dolgogodi{noto iskustvo od primenata na opredeleni
oblici i metodi na tretman i dobienite soznanija vo toj pogled se
dobra podloga za sozdavawe takvi podelbi {to }e se dobli`at do celite
na vertikalnata klasifikacija. Vo toj kontekst vo sproveduvaweto
na vertikalnata klasifikacija prvoto i osnovno barawe
treba da bide utvrduvaweto na elementot - na koi lica vo konkretnata
kazneno-popravna ustanova im e potreben tretman odnosno, resocijalizacija,
za da se izdvojat od onie osudenici sprema koi, osven rabotno
anga`irawe, ne e potrebno vklu~uvawe vo drugi prevospitni procesi.
Prvata grupa treba da ja so~inuvale osudeni lica {to deloto go izvr{ile
pove}e ili pomalku slu~ajno, od nebri`nost i voop{to site
onie osudenici {to so ogled na karakterisitikite na svojata li~nost
uka`uvaat deka se raboti za socijalno prilagodeni poedinci {to se
na{le vo isklu~itelna kriminalna situacija.
Za razlika od niv, vtorata grupa osudenici se formira za vrz niv
da se primenat diferencirani merki na individualiziran tretman.
Me|utoa sprema site osudenici ne e potrebno vnimanie od ist stepen
bidej}i se u{te se raboti za golema grupa osudenici {to me|usebno se
razlikuvaat spored golem broj li~ni obele`ja. Poradi toa, za ovaa
grupa osudenici kako prioritetna zada~a se nalo`uva natamo{na klasifikacija
{to }e gi podeli so ogled na nivnite zaedni~ki potrebi na
tretman, no i zaradi ostvaruvawe na drugite celi na klasifikacijata.
Vo taa smisla treba posebno da se izdvojat osudenicite: a) sprema koi
e potrebno edukativno ili stru~no usovr{uvawe, b) sprema koi treba
da se sproveduvaat terapeutski merki {to zna~at grupano sovetuvawe
ili grupna psihoterapija i v) osudenici koi so ogled na motivite na
deloto uka`uvaat na li~nost za koja se nalaga potreba od pointenzivni
merki za menuvawe na opredeleni stavovi, predrasudi i vrednosti
(politi~ki delinkventi na primer). Toa bi bile osnovnite kategorii
na osudenici ili klasifikacioni grupi vo ~ii ramki, dokolku
e potrebno bi mo`elo da se sproveduva i subklasifikacija. Pritoa, se
razbira, deka subklasifikacijata nema da bide nu`na za site klasifikacioni
grupi tuku }e zavisi od brojot na osudeni~kata populacija,
nezinata struktura kako i od objektivnite mo`nosti na posebnite
kazneno-popravni ustanovi.
60

2. Me|utoa bez ogled na ovie zabele{ki, na zakonodavecot ne
mo`e da mu se prefrli deka ni{to ne storil vrz podobruvaweto na
regulativata vo vrska so vertikalnata klasifikacija na osudenite
lica. Vo ovaa smisla najnapred treba da se istakne odredbata za koja
ovde stanuva zbor. Vo soglasnost so utvrduvaweto na vertikalnata klasifikacija
na osudenite lica se i ~l. 17 i 18 st. 1 od ZIS. Vo prviot
od niv se veli deka na mladite osudeni lica treba da im se obezbedat
uslovi koi, kolku e toa mo`no, }e gi za{titat od {tetnoto vlijanie
na drugite osudeni lica, kako i da im se sozdadat uslovi za `ivot i
rabota i za kulturni, sportski i drugi aktivnosti soodvetni na nivnata
vozrast. I vtoriot ~len, iako samo posredno, e vo funkcija na
vertikalnata klasifikacija, za{to so nego se predviduva osudenite
lica soglasno mo`nostite na ustanovata i so nivna soglasnost da se
smetstuvaat vo zasebni sobi. So ovaa odredba, vsu{nost, se obezbeduva
polesno ostvaruvawe na vtorata i tretata cel na klasifikacijata.
Zaradi polesno ostvaruvawe na prvata cel na klasifikacijata
zakonodavecot go predviduva i toa ministerot za pravda da donese
op{t akt so koj poblisku se opredeluva rasporeduvaweto, klasifikacijata
i razmestuvaweto na osudenite lica kako i op{t akt za
vidovite i na~inite na nivniot tretman (~l. 16 st. 2 ZIS).
Na ova mesto e zna~ajno da se istakne i toa deka vo glavata za
izvr{uvawe na sankciite izre~eni za prekr{ok, na{iot zakonodavec
za prv pat predviduva deka kaznata zatvor izre~ena za prekr{ok se
izvr{uva vo kazneno-popravna ustanova od poluotvoren vid, i, {to e
posebno zna~ajno, odvoeno od osudenicite na kazna zatvor za krivi~no
delo.
Site ovie novini se zna~ajna potkrepa za o`ivotvoruvawe na
vertikalnata klasifikacija vo na{ite penitencijarni ustanovi kon
koja, za `al, vo na{ata dosega{na praktika, bilo poradi otsustvo na
adekvatna zakonska regulativa ili raznovidni otpori, dosega izostanuva{e
vistinskiot pristap. Me|utoa, nitu ona {to sega e propi{ano
ne dava sigurna garancija deka vrz ovoj plan }e se ostvari o~ekuvanoto.
Takviot zaklu~ok me|utoa vo nikoj slu~aj ne e odraz na bilo kakov
pesimizam vo pogled na ona {to treba da se ostvari vo ovaa oblast.
Naprotiv, uvereni sme deka so novite re{enija vo ZIS e sozdadena
dobra po~etna osnova za pomestuvawe kon realizacija na edna realna
teoretska zamisla koja ja so~inuva su{tinata na klasifikacijata na
osudenite lica. Toa mo`e da se tvrdi ottamu {to za razlika od ~l 102
ZIS od 1979, vo odredbata od ~l. 15 ZIS se izgradeni ~etiri
kriteriumi za sproveduvawe na internata, vertikalna klasifikacija:
1. neophodnosta za primena na merki na tretman i vidot na neophodniot
tretman, 2. vozrasta na osudenite lica, 3. li~nite karakteris-
61

tiki na osudenite lica i 4. drugi okolnosti za ocenka na li~nosta na
osudenoto lice. Dokolku vo penitencijarnite ustanovi se vr{i klasifikacija
koja vo osnova se dr`i glavno do ovie a, ne i do kriteriumite:
vid i priroda na storenoto krivi~no delo i stepenot na krivi~nata
odgovornost, koi nesmasno se predvideni so ~l. 16 ZIS, postojat
realni izgledi da se ostvari soodvetna klasifikacija koja e vo
funkcija na tretmanot. Za{to ako kon osnovnite ~etiri, se dodadat i
dopolnitelnite kriteriumi od ~l 16. ZIS (koi spored bukvata na
zakonot ednakvo va`at i za rasporeduvaweto i za razmestuvaweto na
osudenite lica) se dobiva privid deka za ostvaruvaweto na klasifikacijata
na osudenite lica na zatvorskiot personal mu stojat na
raspolagawe mo`nosti koi sekoga{ mora da se koristat za ostvaruvawe
na ovaa zamisla. Vistinata me|utoa e deka pri sproveduvaweto
na klasifikacijata za realizacija na ovie kriteriumi nema sekoga{
potreba, za{to zna~at stavawe akcent vrz minatoto a, ne vrz idninata
na osudenikot. Zadol`itelnata primena na ovie kriteriumi e deplasirana
i od aspekt na doslednosta na klasifikacijata koja go gubi
toa svojstvo zaradi pome{anoto koristewe na niza kriteriumi i sozdavaweto
na premnogu sitni klasifikacioni grupi za ~ie sozdavawe
nitu ima uslovi i sredstva, ni soodveten personal vo na{ite kaznenopopravni
ustanovi.
3. Za ovie i drugi prooblemi na klasifikacijata v. pove}e
Pernologija 2, str. 133-155.
^len 16
(1) Pri rasporeduvaweto, klasifikacijata i razmestuvaweto
na osudenite lica, mora da se ima predvid vidot i prirodata na
krivi~noto delo i stepenot na krivi~nata odgovornost.
(2) Ministerot za pravda so op{t akt poblisku gi opredeluva
rasporeduvaweto, klasifikacijata i razmestuvaweto na osudenite
lica.
(3) Ministerot za pravda so op{t akt gi opredeluva vidovite i
na~inite na tretman na osudenite lica.
________________________
Kriteriumite vid i prirodata na krivi~noto delo i stepen na
krivi~nata odgovornost na osudenoto lice imaat opredeleno zna~ewe
vo prv red pri nivnoto rasporeduvawe i razmestuvawe od edna vo druga
kazneno-popravna ustanova. Pritoa i na ova mesto zaslu`uva povtorno
da se naglasi deka, ovie kriteriumi ja nemaat nitu bi smeele da ja
imaat istata uloga i pri ostvaruvawe na klasifikacijata na osude-
62

nite lica. Kon takvite zabludi, vsu{nost dovede pogre{nata formulacija
na zakonodavecot koj namesto terminot "mo`e" da se ima predvid...
pogre{no go upotrebil terminot "mora" da se ima predvid... (v.
objasnuvawa na ~l. 15.)
^len 17
Na mladite osudeni lica treba da im se obezbedat uslovi koi
kolku e toa mo`no, }e gi za{titat od {tetnoto vlijanie na drugite
osudeni lica, kako i da im se sozdavaat uslovi za `ivot i rabota i za
kulturni, sportski i drugi aktivnosti soodvetni na nivnata vozrast.
________________________
1. Odredbata, vsu{nost, vo celost e prezemena od ve}e
navedenoto Pravilo 11(4) EZP vo koe doslovno se veli: Na mladite
zatvorenici treba da im se ovozmo`at uslovi koi, vo ramkite na
mo`nostite, }e gi za{titat od {tetnite vlijanija i }e im go
obezbedat potrebnoto vospituvawe soodvetno na nivnata vozrast.
2. Vo pogled na izvr{uvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor
va`at odredbite od ZIS koi se odnesuvaat na izvr{uvaweto na
kaznata li{uvawe od sloboda, no i posebni odredbi pomesteni vo glava
XVI vo koi se predvideni specifi~ni re{enija. So niv izvr{uvaweto
na maloletni~kiot zatvor vo golem obem se pribli`uva do
izvr{uvaweto na vospitnite merki od institucionalen karakter.
Specifi~nosta na ovie re{enija vo prv red se sostoi vo izdvojuvaweto
na maloletnite delinkventi vo posebni ustanovi vo koi tie
celosno se li{eni od bilo kakvi kontakti so polnoletnite storiteli
na krivi~ni dela. Na toj na~in se odbegnuvaat negativnite vlijanija
na postarite poiskusni kriminalci vrz mladite nedovolno oformeni
lica na koi so ogled na brojni li~ni obele`ja im e potreben poseben
prostor kade {to mo`e da dojde do izraz primenata na intenziven
tretman vo uslovi na poliberalen institucionalen re`im.
Po odnos na tretmanot na maloletnicite vedna{ treba da se
ras~isti so dosta ra{irenata zabluda deka vo ovie ustanovi za niv se
gradat posebni oblici, metodi i metodolo{ki postapki {to ne se
primenuvaat sprema polnoletnite lica. Su{tinata e vo toa deka
zakonodavstvoto i praktikata sekoga{ se otvoreni za akceptirawe na
site sovremeni dostigawa {to davaat makar i malku nade` za uspe{na
resocijalizacija i socijalna adaptacija bez ogled na vozrasta na onie
{to otstapile od op{testvenite normi na odnesuvawe. Razlikata ne e
i ne treba da bide vo izborot na merkite na tretman {to se javuvaat
kako nasu{na potreba na site, tuku, pred sî, vo intenzitetot na
63

nivnata primena vo soglasnost so individualnite i grupnite karakteristiki
na oddelnata li~nost. Vo taa smisla e i intencijata na
ZIS: kon stavawe na te`i{teto vrz obrazovanieto, stru~noto osposobuvawe
i koristeweto na slobodnoto vreme so ~ija pomo{ na maloletnikot
treba da mu se ovozmo`i osposobuvawe za `ivot na sloboda i
pozitiven razvoj za snao|awe vo raznovidnite `ivotni situacii. Za
taa cel ministerot za pravda vo soglasnost so ministerot za obrazovanie
i ministerot za trud i socijalna politika izgotvuvaat posebna
programa.
Posebniot re`im na izvr{uvawe na kaznata vo ovie ustanovi e
opredelen od potrebata da se sozdadat uslovi za: a) normalizacija na
`ivotot vo ovie ustanovi i negovo dobli`uvawe do uslovite {to vladeat
na sloboda, b) maksimalno eliminirawe na zatvorskite neugodnosti
i v) podobruvawe na polo`bata na maloletnicite i nivno doveduvawe
vo funkcija na efikasniot prevospiten tretman.
Vo soglasnost so navedenite celi vo posebnite odredbi koi se
odnesuvaat na izvr{uvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor se napraveni
pove}e otstapki od op{tite pravila za izvr{uvaweto na kaznata
li{uvawe od sloboda. Vo ovaa smisla najprvin e predvideno ustanovite
za maloletnici da bidat so minimalen stepen na obezbeduvawe
koe e dovolno da se spre~i sekakov obid za begstvo bez da se predizvika
bilo kakvo fizi~ko povreduvawe na maloletnikot. Kazneno-popravnata
ustanova za maloletnici e od zatvoren vid. Vo nea me|utoa e zadol`itelno
postoewe na oddelenie vo koe maloletnoto lice mo`e da
bide reklasificirano ako se utvrdi deka nema da go zloupotrebi otsustvoto
na fizi~ki pre~ki za begstvo i deka }e se pridr`uva do redot
zasnovan vrz samodisciplinata vo oddelenieto. Vo ovie ustanovi
maloletnite lica od ma{ki pol mora da bidat smesteni oddelno od
malolentite lica od `enski pol i vo takov broj {to ne go popre~uva
ostvaruvaweto na individualizacijata na tretmanot. Oddelnoto smestuvawe
na maloletnicite spored polot me|utoa ne pre~i ovie lica da
bidat zdru`eni zaradi pouspe{no ostvaruvawe na opredeleni obrazovni,
stru~no osposobuva~ki, socijalni i zabavni tretmanski aktivnosti.
Vo pogled na uslovite za smestuvawe i rabota vo ustanovite za
maloletnici vo ZIS izri~no se predviduva deka no}e vo edna
prostorija mo`e da bide smesteno samo edno lice. Vo slu~aite koga
poradi privremen nedostig na prostor toa ne e mo`no, vo edna prostorija
mo`at da bidat smesteni do 5 lica so toa {to im se obezbeduva
nadzor so koj se ostvaruva za{tita na sekoe maloletno lice. Posebna
smetka se vodi i za povr{inata, osvetluvaweto, provetruvaweto i
higienata na prostoriite za no}evawe i dneven prestoj.
64

Vo ustanovata za maloletnici se organizira nastava za osnovno
vospituvawe i obrazovanie i drugi vidovi na stru~no osposobuvawe i
rabota na maloletnite lica. Izborot na vidot na nastavata i rabotata
se vr{i spored mo`nostite na ustanovata no sekoga{ se vodi smetka za
fizi~kite sposobnosti, li~nite svojstva i sklonostite na maloletnikot
za opredeleno obrazovanie, zanimawe i rabota. Toga{ koga vo
ustanovata nema uslovi za organizirawe nastava, maloletnite lica
mo`at istata da ja posetuvaat vo u~ili{teto {to se nao|a vo mestoto
kade {to se nao|a sedi{teto na ustanovata.
Vo ZIS se predvideni specifi~ni re{enija i vo pogled na koristeweto
na pogodnostite. Vo ovaa smisla najzna~ajno e toa {to za
razlika od polnoletnite osudenici direktorot na ustanovata na maloletnite
lica mo`e da im dozvoli otsustvo zaradi poseta na roditelite
i semejstvoto do 14 dena.
So ogled na toa {to maloletnicite se vo faza na intenziven
fizi~ki razvoj niv im se potrebeni posebni uslovi za zanimavawe so
sport. Ottamu e i insistiraweto na ZIS za sozdavawe uslovi {to }e
ovozmo`at maloletnoto lice dva ~asa dnevno da se zanimava so sport i
slobodni aktivnosti na ~ist vozduh, a koga vremenskite uslovi toa ne
go dozvoluvaat, vo posebni sportski sali i drugi prostorii. Vo
funkcija na negoviot fizi~ki razvoj, no i zaradi odr`uvawe na
negovoto zdravje zakonodavecot predvidel zasilena ishrana koja dnevno
treba da ima najmalku 14.600 xuli. Vo toj kontekst e i postoeweto
i raboteweto na medicinskata slu`ba vo koja lekarot mora da ima
poznavawe od oblasta na detskata psihijatrija kako i po{iroki poznavawe
za metodite i tretmanot za eventualnite mentalni zaboluvawa i
du{evni rastrojstva {to kaj maloletnikot mo`at da se javat za vreme
na negoviot prestoj vo ustanovata.
Opredeleni otstapki postojat i vo pogled na disciplinskoto
kaznuvawe koe za maloletnite lica e poblago odo{to ona kaj vozrasnite.
Sprema niv ne mo`e da se primeni merkata osamuvawe, a disciplinskata
kazna upatuvawe vo samica mo`e da trae najdolgo do deset
dena. Ovie i sli~ni otstapki, ili poto~no specifi~ni re{enija vo
pogled na izvr{uvaweto na maloletni~kiot zatvor ovozmo`uvaat posigurno
akceptirawe na pozitivnite vlijanija na edna kategorija lica
koi so ogled na svojata vozrast i niza drugi obele`ja imaat potreba od
posuptilen pristap kako od aspekt na resocijalizacijata taka i od
aspekt na dostignuvaweto na drugite celi na kaznata.
3. V. objasnuvawa na ~l. 15.
65

^len 18
(1) Osudenite lica spored mo`nostite na ustanovata i so nivna
soglasnost se smestuvaat vo zasebni sobi za no}evawe.
(2) Osudenite lica ja izdr`uvaat kaznata zatvor po pravilo
grupno i se rasporeduvaat vo grupi vo koi mo`at da se primenuvaat
merki na vospituvawe i prevospituvawe od ist vid.
________________________
1. Smestuvaweto na osudenite lica ima zna~ajno mesto vo opredeluvaweto
i ostvaruvaweto na nivnata polo`ba, uslovite na `ivot i
efikasniot tretman vo kazneno-popravnite ustanovi. Ottamu i intencijata
na izvr{noto zakonodavstvo e naso~ena kon regulirawe na
nekoi pova`ni aspekti na ova pra{awe. Od analizata na odredbite na
ZIS mo`at da se zabele`at slednive karakteristiki vo pogled na
smestuvaweto na osudenite lica vo na{iot penitencijaren sistem:
a) Osudenite lica po pravilo treba da bidat smesteni vo zasebni
sobi {to ne zna~i deka so toa e naru{en principot na zaedni~ko izdr`uvawe
na kaznata.
b) Osamuvaweto ili oddelno izdr`uvawe na kaznata na opredeleni
osudenici e mo`no vo isklu~itelni so zakon utvrdeni slu~ai.
v) Oddelno izdr`uvawe na kaznata na osudenici od razli~en pol.
g) Oddelno izdr`uvawe na kaznata maloletni~ki zatvor od kaznata
li{uvawe od sloboda za polnoletni lica.
d) Odelno izdr`uvawe na pritvorot od kaznata li{uvawe od sloboda.
|) Vo prostoriite za spiewe za sekoe osudeno lice se obezbeduva
prose~no najmalku 9 m 3 prostor i dovolno svetlina.
e) Prostoriite za smestuvawe na osudenite lica treba da gi
ispolnuvaat osnovnite higienski uslovi i da bidat soobrazeni so klimatskite
uslovi na sredinata.
2. Vo na{iot penitencijaren sistem va`i na~eloto na zaedni~ko
ili grupno izdr`uvawe na kaznata li{uvawe od sloboda. Ova na~elo e
izraz na pobedata na sovremenite nau~ni streme`i kon humanizacija
na izvr{uvaweto na kaznata i so ogled na toa pretstavuva negacija na
porane{niot asocijacionen i keliski sistem vo koi ne se vode{e
smetka za ~ovekot, negovite potrebi i izrazuvaweto na negovoto dostoinstvo.
Grupniot `ivot i rabota vtemeleni vrz adekvatna horizonatalna
i vertikalna klasifikacija na osudenite ima dvojni prednosti.
Osudenikot `ivee vo grupa vo koja se naviknuva na socijalen `ivot i
vo koja istovremeno e podlo`en na takvi vlijanija {to sodr`at identi~ni
prevospitni mo`nosti. Grupanoto izdr`uvawe na kaznata e
66

nerazdelno povrzano za ostvaruvaweto na celite na klasifikacijata.
Idealno e koga se formirani takvi vospitno-popravni grupi {to celosno
se odvoeni za vreme na vr{eweto na rabotnite zada~i, prestojot
vo zgradite, odmorot i kulturno prosvetniot `ivot. Dovolno e me|utoa
da se frli kratok pogled vrz osnovnite pretpostavki za ostvaruvaweto
na celite na klasifikacijata i da se dojde do zaklu~ok deka
penitencijarnite sistemi nasekade vo svetot se daleku od toj ideal. Za
toa nedostasuvaat soodvetni grade`ni objekti i soodveni prostorii
vo niv, neadekvaten e rasporedot i funkcionalnosta na tie prostorii,
a isto taka i soodnosot na terenite za pro{etka, odmor i rekreacija
na osudenite. Poa|aj}i od sosema skromnite mo`nosti vo ovoj pogled
vo penitencijarniot sistem na na{ata zemja barem dosega izostanuva{e
vistinska vertikalna klasifikacija na osudenite lica vo grupi
so identi~ni prevospitni programi. Pri~inite {to vo Republika
Makedonija nitu vo edna kazneno-popravna ustanova ne bea formirani
grupi so posebni tretmanski implikacii me|utoa ne e samo vo
smestuva~kite kapaciteti. Vo ovoj pogled be{e ogromno i negativnoto
vlijanie na stesnetata i nesoodvetna organizacija na merkite na
tretman kako i materijalnite i kadrovskite mo`nosti na kaznenopopravnite
ustanovi. Seto toa me|utoa ne zna~i deka klasifikacijata
e nedosti`en ideal {to vo idnina ne mo`e uspe{no da se sledi.
Nadovrzuvaj}i se na predhodnoto nu`no doa|ame do konstatacija
deka baraweto za poedine~no smestuvawe na sekoj osudenik vo zasebna
prostorija ne mu pre~i na na~eloto na grupnoto izdr`uvawe na kaznata.
Pri~inata {to edno vakvo barawe za prv pat e istaknato vo ZIS
treba da se bara vo sozdavaweto uslovi za dopolnitelno otstranuvawe
na mo`nostite na kriminalna infekcija no, i vo obezbeduvaweto na
osudenikot edno pristojno kat~e vo koe barem za malku }e mo`e da si
go obezbedi svojot du{even mir.
3. Vo soglasnost so gorenavedenoto, otstapuvaweto od na~eloto
na grupnost vo izvr{uvaweto na kaznata ne zna~i nivno oddeluvawe od
prostoriite za rabota, prestoj i ishrana i terenite za rekreacija.
Sprema nekoi osudenici me|utoa pod uslovi predvideni vo zakonot
mo`no e i takvo celosno ili delumno oddeluvawe od drugite osudenici
vo nekoj od slednive slu~ai:
- Ako zdravstvenata sostojba na osudenikot e naru{ena i od
takov vid {to mo`e u{te pove}e da go zagrozi negovoto zdravje ili
zdravjeto i `ivotot na drugite osudenici.
- Ako od bezbednosni pri~ini se uka`e potreba osudenikot da
bide osamen u{te vo po~etokot na izdr`uvaweto na kaznata.
- Ako na osudenikot mu e izre~ena disciplinska kazna upatuvawe
vo samica.
67

- Ako na osudenikot mu e izre~ena posebna merka osamuvawe.
Vo site ovie slu~ai se raboti za posebno izre~ena privremena
merka {to prestanuva vo onoj moment koga }e prestanat pri~inite za
nejzinoto izrekuvawe.
4. Zakonskata obvrska spored koja osudenite lica od razli~en
pol kaznata li{uvawe od sloboda ja izdr`uvaat odvoeno e pomestena
vo ~l. 14 st. 2 ZIS i nao|a polna primena vo na{ata penitencijarna
praktika.
5. Zakonskata odredba koja go predviduva odvoenoto izdr`uvawe
na kaznata maloletni~ki zatvor vo na{ata zemja ne e za`iveana so
ogled na toa {to sî u{te ne e izgraden odnosno prilagoden objekt za
taa namena. Od tie pri~ini maloletni~kiot zatvor se izvr{uva vo
mo{ne nesoodvetni uslovi na posebno oddelenie vo ramkite na KPD
Idrizovo.
6. So ZIS e predvideno i oddelno smestuvawe na pritvorenicite
od osudenite lica. Za taa cel vo site zatvori vo Makedonija se
prilagodeni posebni izdvoeni prostorii odnosno oddelenija. Tie
oddelenija naj~esto se vklopeni vo samata zatvorska zgrada i na takov
na~in uredeni i obezbedeni da se onevozmo`i bilo kakov fizi~ki ili
drug kontakt me|u pritvorenite i osudenite lica. Odelenijata za
pritvor naj~esto se sostojat od nekolku prostorii (kelii) i isklu~itelno
mal prostor za pro{etka na ~ist vozduh. Zaradi vakvata sostojba
se uka`uva na potrebata od nejzino adekvatno menuvawe. Vo ovoj pogled
ne e problem samo toa {to pritvorenicite prestojuvaat vo mo{ne
nepovolni uslovi tuku i toa {to za nivnoto obezbeduvawe, ishrana i
razmestuvawe vo golem obem se anga`iraat materijalni sredstva i
vremeto na onoj personal {to vo ovie ustanovi treba celosno da im se
posveti na tretmanot na osudenite. Edinstven isklu~ok vo ovoj pogled
pretstavuva sostojbata so istra`niot zatvor vo Skopje.
7. Koga se zboruva za smestuvaweto vo kazneno-popravnite
ustanovi vo prv red se misli na nivno smestuvawe vo onie prostorii
{to se nameneti za spiewe na osudenite. Ovie sobi me|utoa go so~inuvaat
smestuvaweto samo vo potesna smisla na zborot. Pokraj niv vo
ustanovite postojat i sobi za dneven prestoj (zanimalni, biblioteki,
~italni, kantini, u~ilnici, rabotilnici, TV sali, fiskulturni sali,
trpezarii, stacionari i sl.). Ovie prostorii se odnesuvaat na poimot
na smestuvaweto vo po{iroka smisla na zborot. Interesot na
penolo{kata literatura e naso~en kon opredeluvaweto na merila {to
poedenakvo se odnesuvaat i na edniot i na drugiot prostor i vo toj
pogled e prisutna intencija da se dostigne nivoto na standard {to
va`i i na sloboda. Sledej}i gi tie nasoki vo na{ata zemja za prv pat e
odreden minimumot na smestuva~kiot prostor so Pravilnikot za
68

izvr{uvawe na kaznite li{uvawe od sloboda od 1961 godina. Toj
standard od 8 m 3 prostor po eden osudenik, zgolemen samo za u{te 1 m 3 ,
va`i i spored pozitivnite propisi.
8. Prostoriite vo koi `iveat i rabotat osudenite lica mora da
poseduvaat soodvetni sanitarni i higienski instalacii i drugi uslovi
za odr`uvawe na li~nata higiena. Ovie prostorii isto taka treba
da bidat dovolno osvetleni za rabota i ~itawe taka {to na osudenite
lica nema da im se o{tetuva vidot. Prostoriite treba da bidat i
soodvetno provetreni i zatopleni.
^len 19
(1) Osudenite lica se dol`ni da se pridr`uvaat kon odredbite
na ku}niot red na ustanovata.
(2) Sproveduvaweto na disciplinata vo ustanovata za izvr{uvawe
na kaznata zatvor se ostvaruva strogo, no spravedlivo i so
po~ituvawe na ~ovekovata li~nost.
(3) Zabraneto e kolektivno kaznuvawe na osudenite lica.
(4) Zabraneta e upotreba na sredstva na prisilba kako kazna.
________________________
1. Odredbite od st. 1 i 2 e vo soglasnost so Pravilo 57 SMP koe
glasi: Zatvaraweto i drugite merki koi imaat za posledica nekoj
prestapnik da bide izoliran od nadvore{niot svet se te{}i, so
samoto toa {to li{uvaj}i go od sloboda, na poedinecot mu go odzemaat
pravoto da raspolaga so svojata li~nost. Izzemaj}i gi merkite na
opravdano izdvojuvawe i merkite na odr`uvawe na disciplinata
sistemot na izdr`uvawe na kaznite ne treba da gi zgolemuva
stradawata koi se povrzani so takvata situacija. Vo ta smisla e i
Praviloto 64 EZP: Zatvaraweto zaradi li{uvawe od sloboda samoto
po sebe e kazna.Ottamu uslovite na zatvaraweto i zatvorskiot sistem
ne smeeat u{te pove}e da gi vlo{uvaat stradawata {to taa kazna gi
predizvikuva, osven kako sledovatelna pojava kaj opravdanata
izolacija ili odr`uvaweto na disciplinata.
2. Praviloto jasno uka`uva na te`inata na kaznata li{uvawe od
sloboda koja samata po sebe pretstavuva stradawe. Ote`nuvaweto na
o~igledno bolniot karakter na kaznata e ograni~eno na ona {to e
incidentno za otstranuvaweto ili odr`uvaweto red vo ustanovata.
Ottamu, praviloto ~esto se parafrazira so izjavata - prestapnicite
se vo zatvor kako kazna, a ne zaradi kazna. Me|utoa samoto zatvarawe
kako kazna, isto taka zna~i deka zatvorenikot neizbe`no podlegnuva
na pove}e li{uvawa (deprivacii). Zatvorenicite se osudeni da `ive-
69

eat vo zaenica so lica koi samite ne gi izbrale i da go podredat svoeto
odnesuvawe na zatvorskiot re`im. Tie se li{eni od normalni
kontakti so lica od sprotivniot pol so seto ona {to implicira
emotivno izrazuvawe i povreda na li~niot identitet. Tie se li{eni i
od normalniot pristap do materijalni dobra i uslugi. Stepenot na
odgovornost {to smeeat da go realizirat vo odnos na svojot `ivot e
ograni~en. Brojnite kriminolo{ki i penolo{ki istra`uvawa uka`uvaat
i na toa deka li{uvawata i drugite te{kotii na zatvorskiot
`ivot vodat kon zgolemna solidarnost me|u samite zatvorenici i do
sozdavawe neformalni normi na odnesuvawe so koi se odbivaat
vospostavenite socijalni vrednosti. Toa zna~i deka duri iako pravoto
na samoopredeluvawe e odzemeno so aktot na zatvarawe, mo`nostite
toa samoopredeluvawe i odgovornost da se realiziraat treba da se
obezbedat vo najgolema mo`na mera. Poradi toa i pravdata i praktikata
nalo`uvaat te{kotiite koi nastanuvaat vo zatvorot da se te`nee
da se namalat onolku kolku {to toa neizbe`no proizleguva od
aktot na zatvaraweto. Ona {to prestavuva neizbe`na posledica od
zatvaraweto treba da e predmet na postojano sledewe i ocenka od
perspektiva na nejzino nadminuvawe. (Pove}e za toa v. Penologija 2,
str. 256-268 ).
Praviloto 57 SMP isto taka se odnesuva na ograni~uvawata za
samoopredeluvawe i li~na sloboda vo odr`uvaweto na dicsiplinata
vo kazneno-popravnata ustanova za{to odr`uvaweto na redot e od
fundamentalno zna~ewe za sekoj penitencijaren sistem. Nikoga{ ne e
dovolno povtoruvaweto na faktot deka kazneno-popravnite ustanovi
treba da se bezbedni mesta za zatvorenicite i za personalot. Faktot
deka se izdr`uva kazna li{uvawe od sloboda nikoga{ ne smee da zna~i
deka zatvorenicite i personalot se odrekuvaat od pravoto da bidat
za{titeni od nasilstvo i zakani so nasilstvo, kako {to se ubistva,
uceni, seksualni ili drugi povredi ili izlo`uvawa na rizik na
nivnoto fizi~ko ili du{evno zdravje i li~en integritet. Ottamu vo
korist i na zatvorenicite i na personalot e ako pravoto na `ivot vo
ustanovata se podr`uva preku vospostavuvawe na dobar red i negovo
skladno ostvaruvawe. Osnoven uslov za takov red e koga vo ustanovata
se obezbedat takvi pravila na odnesuvawe koi {to dobrovolno }e se
sledat kako od zatvorenicite taka i od zatvorskiot personal. Samo vo
krajna linija i natamu e potrebno da se ograni~uvat slobodite na
nekoi zatvorenici zaradi spre~uvawe na nivnite izrazeno destruktivni
aktivnosti. Takvite ograni~uvawa me|utoa bi trebalo da se
izlo`ni na postojana revizija, a poso~enite zatvorenici da se
predmet na postojani usilbi za nivno vra}awe vo normalno socijalizirani
li~nosi.
70

3. Odredbite od st. 3 i 4 se vo soglasnost so Pravolo 37 EZP:
Kolektivno kaznuvawe, telesna kazna, kaznata stavawe vo temna
kelija, kako i sekoja svirepa, nehumana ili poni`uva~ka kazna mora
celosno da se zabranat kako sankcii za disciplinski prekr{oci.
^len 20
(1) Na osudenite lica im se obezbeduva zdravstvena za{tita.
(2) Osudenite lica ne mo`at da bidat podlo`eni na medicinski
ili drugi eksperimenti so koi se naru{uva fizi~kiot, psihi~kiot i
moralniot integritet na osudenite lica.
(3) Soglasnosta na osudenite lica za nivno u~estvo vo eksperimentot
od stav 2 na ovoj ~len ne ja isklu~uva odgovornosta na
liceto koj istiot go dozvolil.
________________________
1. V. ~l. 39 Ustav, objasnuvawa na ~l. 46 i 121-132 i Penolo{ki
kompendium, str. 314-315.
Za ulogata na zdravstvenite rabotnici vo resocijalizacijata na
osudenite lica v. Penologija 2, str. 208-210.
2. Odredbite od st. 2 i 3 se vo soglasnost so ~l. 7 MPGPP,
...Posebno e zabraneto izlo`uvawe na nekoe lice na medicinski ili
nau~ni eksperimenti bez negova slobodna soglasnost. Na soglasnosta
na osudenoto lice da bidat izlo`eni na medicinski eksperimenti, na
primer, zaradi dobivawe pari~na nagrada ili namaluvawe na kaznata,
kategori~no mu se sprotivstavuva i drugi me|unarodnui dokumenti. Vo
ova sisla vo Pravilo 27 EZP izre~no se veli: Zatvorenicite ne
smeeat da bidat izlo`eni nitu na eden eksperiment {to mo`e da
predizvika fizi~ko ili du{evno o{tetuvawe. Spored EZP, takvata
soglasnost na zatvorenicite, ednostavno ne se poklopuva so nivnata
nezavisna soglasnost.
Helsin{kata deklaracija od 1964 godina pri svetskata
medicinska asocijacija, recenzirana vo 1975, 1983 i 1989 godina mu
posveti ogromno vnimanie na ova pra{awe. Deklaracijata, vsu{nost,
vo tesna smisla ne se odnesuva na eksperimentiraweto, tuku na medicinskite
istra`uvawa. Vo nea se veli: Medicinskoto istra`uvawe ne
mo`e da se izvr{i po zakonski pat, osven ako va`nosta na celta na
istra`uvaweto e vo soodnos so nerazdvojniot rizik so predmetot na
eksperimentiraweto. Ponatamu se naglasuva: Vo lekuvaweto na bolnite
lica, lekarot mora da ima sloboda da primeni novi terapeutski
merki, ako spored negoviot sud tie nudat nade` da se spasi `ivot, da se
povrati dobroto zdravje ili da se ubla`i stradaweto. Vo
71

deklaracijata, isto taka se veli: Ako voop{to e mo`no i soglasno so
psihata na pacientot, lekarot mora da dobie nezavisna soglasnost od
pacientot otkako }e mu se iznese celosno objasnuvawe. Deklaracijata
pravi fundamentalna razlika me|u medicinskoto istra`uvawe ~ija
cel e terapija na pacientot i medicinskoto istra`uvawe ~ija cel e
~isto nau~na i bez terapeutska vrednost za pacientot koj e objekt na
istra`uvaweto. Za vtoriot vid na medicinsko istra`uvawe
Deklaracijata e mnogu precizna: dol`nost na lekarot e da go
za{tituva `ivotot i zdravjeto na liceto vrz koe se vr{i
medicinskoto istra`uvawe. Vo ta smisla natamu se veli: prirodata,
celta i rizikot na medicinskoto istra`uvawe, lekarot mora jasno da
mu gi objasni na pacientot, a medicinskoto istra`uvawe vrz ~ove~ko
su{testvo ne mo`e da se izvr{i bez negova nezavisna soglasnost,
otkako toj prethodno bil informiran za toa. Ovaa soglasnost po
pravilo treba da se dobie pismeno, a zasegnatoto lice treba da e vo
takva du{evna, telesna i delovna sostojba da mo`e slobodno da go
izrazi svojot izbor. I onoj koj ispituva mora da go po~ituva pravoto
na poedinecot da go ~uva svojot li~en integritet osobeno ako e vo
zavisen odnos so istra`uva~ot. Poslednite dva citati se osobeno
va`ni i za zatvorenicite, osobeno toga{ koga im se nudi nagrada da
dadat soglasnost za primena na medicinski eksperimenti vrz niv.
Otamu ovaa Deklaracija vo golema mera im se prepora~uva i na
zatvorskite lekari.
3. Od gorenavedenoto proizleguva deka nikoga{ ne mo`e da se
ka`e deka osudenite lica mo`at da dadat nezavisna soglasnost za nivno
izlo`uvawe na medicinski eksperimenti. Ottamu liceto koe go
dozvolilo i koe go vr{i medicinskiot eksperiment vrz osudeno lice,
sekoga{ e odgovorno za toj akt.
^len 21
(1) Na osudenite lica treba da im se ovozmo`i rabota koja }e
bide korisna i soodvetna na na~inot na nejzinoto vr{ewe na
sloboda. Postignuvaweto na ekonomska korist ne smee da bide
edinstvena cel na rabotata.
(2) So rabotata osudenite lica se zdobivaat i gi razvivaat rabotnite
naviki, gi odr`uvaat rabotnite sposobnosti, i se steknuvaat
so stru~no znaewe za rabota na sloboda.
(3) Od osudenite lica ne smee da se bara da vr{at raboti {to se
opasni i {tetni za nivnoto zdravje.
72

(4) Rabotnoto vreme mora da bide soodvetno so rabotnoto vreme
na sloboda
________________________
1. Vo penitencijarnata teorija i praktika osudeni~kata rabota
se tretira kako osnoven i primaren oblik vo procesot na resocijalizacijata
na osudenite lica. Ottamu vo aktite na me|unarodnite
kongresi i doma{ni simpoziumi, koi so interes raspravaa za ovoj problem
se postaveni osnovnite na~ela {to se odnesuvaat na vklu~uvaweto
na osudenite lica vo rabotniot proces. Tie principi glavno se
slednive: rabotata ne smee da ima poni`uva~ki karakter; pravo na
rabota na osudenicite so vodewe gri`a za nivnite psihi~ki i fizi~ki
sposobnosti; na zatvorenicite po mo`nost treba da im se ovozmo`i da
go izberat vidot na rabotata; zatvorenicite treba da se zaminavaat so
produktivna rabota vo ramkite na opredeleno rabotno vreme; na~elo
na profesionalno, stru~no i korisno osposobuvawe; na~elo na
ednakvi uslovi za rabota so onie {to vladeat na sloboda i na~elo na
pravilno nagraduvawe.
Analizata na ovie principi koi se legalizirani vo ovoj ~len,
poka`uva deka celta na osudeni~kata rabota e ostvaruvawe edukativna
i stru~no osposobuva~ka funkcija preku steknuvawe i razvivawe na
rabotni naviki, sozdavawe qubov i interes sprema rabotata, kako i
odr`uvawe na rabotna kondicija na zatvorenicite. Rabotata isto taka
slu`i za razvivawe na drugarstvoto, me|usebno po~ituvawe, sorabotka
i drugi socijalni i kulturni vrednosti. Nejzinata eti~ka funkcija
pridonesuva za razvivawe red i disciplina, spre~uvawe razni neurozi,
depresii, projavuvawe na negativni i kriminalni povedenija, begstva,
pobuni i drugi psihi~ki i ma~ni situacii. So ogled na toa {to slu`i
i kako izvor na prihodi rabotata ima i ekonomska funkcija. Zada~ite
za ostvaruvawe na polivalentnite funkcii na osudeni~kata rabota
treba da le`at vrz celiot personal na kazneno-popravnite ustanovi,
no vo praktikata tie vo prv red se svrzani so rabotata na stru~nite
instruktori. Ovie lica za da mo`e da odgovorat na svoite obvrski,
mora da imaat solidno stru~no znaewe kako i `elba i sposobnost za
prenesuvawe na toa znaewe i pottiknuvawe na okolnostite {to
dejstvuvaat vrz motivaciite na osudenicite za nivno zalagawe i interes
sprema rabotata.
Ovde treba da se istakne deka kaj nas osudeni~kata rabota se
postavuva kako oblik na tretman kako "socijalna terapija", a ne kako
kazna i pretstavuva pravo {to ima svoja potkrepa i vo ustavnite
odredbi. Pritoa na ova mesto se nadovrzuvaat i mnogu drugi prava {to
na osudenicite im se davaat vo ZIS. Taka na primer kaj nas
osudenicite imaat pravo na nadomest za rabota, pravo na besplatna
73

zdravstvena za{tita, pravo na socijalno osiguruvawe vo slu~aj na
nesre}a pri rabota, a seto toa vo golem obem treba da go zgolemuva
interesot za rabota i da pridonesuva za nivnata resocijalizacija.
Od seto ova se gleda deka rabotata e podra~je {to {iroko e
legitimirano i deka vrz ovoj plan se ostvareni golemi postigawe. No
sepak, ostanuvaat zakonski i prakti~ni pra{awa {to baraat natamo{no
sogleduvawe i razvivawe. Vo odnos na organizacijata na rabotata
i tehni~kite mo`nosti za nejzno vr{ewe, u~estvoto na oddelni
strukturi vo nejzinoto ostvaruvawe, kriteriumite za pravilen nadomest
i na~inot na negovata isplata i koristewe, opredeleni socijalno
za{titni problemi, vklu~uvaweto na osudeni~kata rabota vo
nacionalnoto stopanstvo, utvrduvaweto programi za osudeni~kata
rabota {to }e odgovaraat na potrebite na posebni kategorii na osudenici
i osobeno na onie koi poka`uvaat otpor kon sekakov vid rabota,
merkite {to treba da se prezemat so cel osudata da ne bide
nesovladliva pre~ka vo pronao|aweto vrabotuvawe po izleguvaweto
na sloboda i sl. postoi potreba od natamo{ni istra`uvawa i korekcii.
2. Da se zadr`ime na redot na izlo`enite na~ela i da vidime koi
od niv pomalku ili pove}e ne se ostvaruvaat i da se obideme da gi
sogledame mo`nostite za nivno vistinsko o`ivotvoruvawe.
a) I pokraj toa {to nema svoj normativen izraz vo ZIS na~eloto
spored koe rabotata ne smee da ima poni`uva~ki karakter, vo
praktikata na izvr{uvaweto na kaznite od institucionalen karakter
dobiva poln izraz. Pri negovoto ostvaruvawe se poa|a od toa deka
osudeni~kiot trud, ~ija {to moralna i socijalna vrednost e nesporna,
mora da bide razgleduvan i realiziran na ist na~in kako normalnata i
redovna aktivnost na slobodniot ~ovek i da pretstavuva sostaven del
na institucionalniot tretman. Ottamu osudeni~kata rabota kaj nas ne
e povrzana so takvi barawa {to sozdavaat ili razvivaat negativni
~uvstva i negativen odnos sprema trudot i prevospituvaweto voop{to.
b) Pravo na rabota na osudenite lica so vodewe smetka za nivnite
duhovni i fizi~ki spostobnosti e slednoto na~elo od ovoj
domen. Toa na~elo istaknuva dva elementi: deka na site osudeni lica
sposobni za rabota treba da im se ovozmo`i rabota i deka nivnata
rabota ne smee da bide od takov karakter {to }e gi preminuva
fizi~kite i psihi~kite sili na osudenikot bidej}i vo sprotivno od
sredstvo za olesnuvawe na prevospituvaweto mo`e da se pretvori vo
dopolnitelna kazna.
Vo vrska so ova na~elo se postavuva edno osnovno teoretsko pra-
{awe: - dali osudeni~kata rabota ima prisilen karakter? Na{e mislewe,
sakale ili ne, mora da priznaeme, e deka vo dosega{nata prak-
74

tika osudeni~kata rabota be{e prisilna. Toa zna~i deka vo institucionalni
uslovi, dokolku nema adekvatna motivacija i dobrovolno
i samostojno prifa}awe na rabotata, taa vo su{tina vo golem del e
prisilba i retribucija. Smetam deka sfa}aweto za obligatorna rabota
koe nu`no proizleguva{e od ~l. 16 st. 1 ZIS od 1979 god. be{e
plod na edna cvrsto vkoreneta zabluda deka ~ovekot raboti samo koga e
prisilen na toa. Iskustvoto me|utoa poka`uva deka vo site oblasti na
~ovekoviot `ivot najdobri rezultati se postignuvaat toga{ koga se
aktiviraat vnatre{nite sili na ~ovekot za samostojni postignuvawa.
Sekoja prisilba sozdava revolt i akcii vo sprotivna nasoka, a prisiluvaweto
na rabota, osobeno kon onaa {to ne se saka ({to be{e pravilo
vo na{ite KPU i VPU) mo`e lesno da zna~i begstvo od nea so prviot
~ekor na sloboda. Celosnoto begstvo od rabotata pak vo kaznenopopravnite
ustanovi toga{ ne be{e mo`no za{to postoea disciplinskite
kazni koi (so 30, odnosno 7 dena samica) trebaa da go nau~at osudenikot
da ja "zasaka" rabotata. Pra{awe e kolku so toa se spre~uva{e
negoviot nesovesen odnos kon rabotata, psihi~kite tenzii,
zadovolstvoto od nea i ostvaruvaweto na najzinite edukativni i drugi
funkcii. Zatoa treba{e da se vospostavi odnos na osudenikot sprema
trudot so koj }e se navede dobrovolno i samostojno da se vklu~i vo ovoj
proces, a so toa i vo procesot na sopstvenoto prevospituvawe. A ako
se znae deka na sekoj osudenik ne mu e potrbeno prevospituvawe treba{e
da se razmisli i za toa dali nemu ovoj oblik na tretman treba da
mu se prepi{e samo kako pravo, a ne i kako obvrska. Za da se postigne
toa treba{e da se najdat ili usovr{at instrumenti {to }e ja jaknat
motivacijata na osudenikot. Pritoa osobeno se ima{e vo vid deka
motivite {to gi potiknuvaat osudenicite na rabota se re~isi istite
onie {to va`at i za slobodniot ~ovek. Tie zavisat od vnatre{nite i
nadvore{nite faktori koj sekoj poedinec i so ogled na toa nu`no se
razlikuvaat so toa {to nekoi od niv imaat op{to zna~ewe i zatoa vrz
niv treba da se stavi akcentot kako od strana na zakonodavstvoto taka
i od prevospitnite slu`bi. Me|u tie motivi sekako deka predni~at:
motivot za materijana i duhovna egzistencija, motivot da mu se pomaga
na svoeto semejstvo, motivot za doka`uvawe na rabotnata sposobnost i
stru~no usovr{uvawe, motivot za samostojnost i nezavisnost, motivot
da se prodol`i so istata rabota na sloboda, motivot da se ispolnuva
vremeto (da se izbegne dosadata), motivot za sorabotka so drugite, i,
duri na kraj, motivot za zdobivawe so pogodnosti. Za `al vo dosega{-
nite uslovi na na{iot sistem na izvr{uvawe na kaznite li{uvawe od
sloboda se ode{e po obraten redosled taka {to posledniot motiv
dobiva{e najgolemo zna~ewe vo procesot na razvivaweto na qubovta
sprema rabotata.
75

v) Edno od na~elata na rabotata e po mo`nost na osudenicite da
im se obezbedi da go izbiraat vidot na rabotata spored svoeto
porane{no zanimawe, sklonostite i interesite. Za ova na~elo treba
da se istakne deka so ogled na mo`nostite na kazneno-popravnite ustanovi
vo praktikata nama vistinsko mesto, osobeno ako se zeme vo vid
koncepcijata spored koja rabotata se vrzuva za prestojot vo opredelena
klasifikaciona eksterna grupa. Vo potkrepa na ovaa konstatacija
}e bide sosema dovolno ako navedeme deka golem broj osudenici
pred doa|aweto vo ustanovite za izvr{uvawe na kaznite li{uvawe od
sloboda bile zemjodelci, a spored misleweto na upravata, ili podobro
re~eno spored mo`nostite na ustanovata, za niv e najdobro ako od
ustanovata izlezat kako industriski rabotnici.
So ogled na posebnoto mesto na ova na~elo vo aktite na me|unarodnite
sobiri toa se istaknuva i vo ~l. 110 ZIS i toa posebno kaj
polnoletnite, odnosno kaj maloletnite osudenici i vospitanici.
Me|utoa od razgleduvaweto na tie odredbi se zabele`uva takva sodr-
`ina koja ima vizionerski prizvuk, za{to za ostvaruvawe na `elbata
na osudenikot za izbor na opredelen vid rabota mu se postavuvaat takvi
ograni~uvawa {to vo bliska idnina ne mo`at da se ostvarat dokolku
ne se podobrat materijalnite pretpostavki povrzani so funkcioniraweto
na kazneno-popravnite ustanovi voop{to i sproveduvaweto
na rabotniot tretman posebno.
g) Na normativnata postavenost na na~eloto spored koe zatvorenicite
i vospitanicite treba da se anga`iraat so produktivna
rabota vo ramkite na opredeleno rabotno vreme se ~ini deka ne mo`e
da mu se upati nikakov prigovor. Toa mo`e da se ka`e i za negovata
prakti~na realizacija vo koja i natamu treba da izostanuvaat
zloupotrebi od bilo koj vid i da se prodol`i so sovesen inspekciski
nadzor {to vo ovoj pogled e mo{ne zna~ajna brana na eventualnite
kr{ewa na osudeni~kite prava.
d) Na~eloto na profesionalno, stru~no i korisno
osposobuvawe na osudenicite ima za cel da gi za~uva i zgolemi
sposobnostite na zatvorenicite za ~esno zarabotuvawe na sloboda.
Ova na~elo {to e pomesteno me|u glavnite celi na osudeni~kata
rabota se konkretizira niz odredbata od ~l. 110 st. 2 ZIS. So ovaa
odredba zakonodavecot, vsu{nost, gi stesnuva mo`nostite na ova
na~elo svesen deka brojnite uslovi od objektivna priroda od koi
nekoi deluvaat i nadvor od kazneno-popravnite i vospitno-popravnite
ustanovi ne i dozvoluvaat na praktikata da go realizira ona {to e
najdobro za osudenikot.
|) Na~eloto na ednakvi uslovi na rabota so nie {to vladeat na
sloboda, vsu{nost, sodr`i ~etiri posebni barawa. Prvoto se sostoi
76

vo toa organizacijata i metodite na rabota vo kazneno-popravnite i
vospitno-popravnite ustanovi da bidat {to pobliski na onie {to
va`at za sli~na rabota nadvor od niv zaradi toa zatvorenicite i
vospitanicite da se podgotvat za normalni uslovi na rabota na sloboda.
Vo taa smisla se veli deka proizvodnata rabota treba da bide
rentabilna, op{testveno potrebna, celesoobrazna i korisna, za{to
samo toga{ go ima i vistinskoto zna~ewe vo razvivaweto pravilen
odnos kon trudot i pozitivno vlianie vo prevospituvaweto na osudenite
lica. Me|utoa vo vrska so ova barawe treba da se ka`e deka osudeni~kata
rabota kaj nas se u{te ne e inkorporirana vo nacionalnoto
stopanstvo i deka poradi organizacijata na trudot i slabiot kvalitet
na rabotnata sila osudenicite izrabotuvaat proizvodi so ponizok
stepen na obrabotka so {to se smaluva efikasnosta na osudeni~kata
rabota kako sredstvo na tretman.
Vtoroto barawe e ekonomskata korist od rabotata na osudenite
lica da ne bide na {teta na ostvaruvaweto na celite na izvr{uvaweto
na kaznata li{uvawe od sloboda. Ovde se poa|a od toa resocijalizacijata
na osudenite lica preku osudeni~kata rabota da ne se podredi
na `elbata za postignuvawe na ekonomska dobivka. Pri tolkuvaweto
na ova na~elo vo na{ata teorija, me|utoa, ~esto se odi predaleku koga
negovata smisla se doveduva vo sprotivnost so postoeweto na penitencijarni
ustanovi so samostojno finansirawe. Ottuka i potrebata
kone~no da se otvori i ras~isti pra{aweto {to neosnovano doveduva
do pomirliv i pasiven stav deka vo ovaa oblast mo`e malku da se stori
bez da se zafati pogolem del od finansiskite sredstva {to za ovaa
namena gi izdvojuva zaednicata. Denes, imeno, dominira sfa}aweto
deka ustanovite so samostojno finansirawe mo`at da se dovedat vo
direktna vrska so mo`niot neuspeh vrz planot na resocijalizacijata.
Ova stojali{te koe {to, vpro~em, praktikata ve}e go demantira, ne
mora voop{to da zna~i zapirawe, tuku obratno - razvoj i otvarawe
novi podra~ja preku koi mo`e da se izrazi trudot vo prevospitniot
proces. Vo taa smisla izrabotkata na nau~ni elaborati {to osmisleno
}e gi prou~at i poso~at mo`nostite za takva organizacija na trudot vo
golema mera }e gi oplemenat site na~ela vrz koi e izgraden konceptot
na osudeni~kiot trud. Osmislenata politika vo ovaa nasoka mo`e da
gi sopre site opasnosti od dominacijata na ekonomskata korist nad
drugite celi na trudot. Tie opasnosti, vsu{nost, i ne mora da se realni
so ogled na osnovata vrz koi koj nas e postaveno funkcioniraweto
na kazneniot sistem. Vo nasoka na vakvo razmisluvawe sekoga{
treba da se poa|a od toa deka slabata materijana osnova e glavna
pre~ka {to go sopira vistinskoto za`ivuawe na skoro site penolo{-
ki na~ela. Dejstvoto na ovoj element mo`e da se sogleda od pove}e
77

aspekti, me|utoa bez pretenzija za iscrpno vrednuvawe na nivnoto
konkretno zna~ewe }e navedeme samo deka slabata materijana osnova, a
ottamu i nedovolnata kadrovska ekipiranost go popre~uvaat pravilnoto
i celosno ostvaruvawe na opservacijata i klasifikacijata na
osudenite lica. Ovie penitencijarni procesi pak od svoja strana se
osnovniot preduslov preku koi rabotniot tretman treba da se povrze
so vistinskiot interes i mo`nostite na osudenikot. Ako se trgne pak
od toa deka alienacijata i dezalienacijata na ~ovekot ne se problemi
samo na slobodnite rabotnici i nivniot otu|en trud, tuku vo na{i
uslovi i na osudenikot, kako i od toa deka nadvor od konceptot na
samofinansiraweto mo`nostite za nadminuvawe na ovoj problem se
navistina skromni, toga{ mora, i toa {to poskoro, da se ostvarat
takvi procesi {to nema da se dvi`at samo vo ramkite na objektivnite
materijani pretpostavki.
Tretoto barawe na ova na~elo e rabotata na osudenicite da bide
taka organizirana da se ovozmo`i za{tita na nivnoto zdravje i
nivnata sigurnost. Zatoa rabotata treba da odgovara na site higiensko-tehni~ki
uslovi {to se odnesuvaat na opredeleni oblici na proizvodstvo
i zdravstvena za{tita na nivnite u~esnici. Vo taa smisla
zboruva odredbata od ~l. 21 st. 3, ~l. 118 i 119 st. 1 ZIS vo koja se dava
garancija za pravilno stimulirawe na produktivnosta na trudot i
pravilen odnos na osudenicite kon istiot.
So ~etvrtoto barawe na ova na~elo e povrzano davaweto predlozi
i nasoki za re{avawe na nekoi momenti {to rabotniot tretman
mo`at mnogu pove}e da go dobli`at do uslovite {to vladeat na sloboda.
Vo taa smisla se istaknuva po~esto koristewe na otvorenite kazneno-popravni
ustanovi i vospostavuvaweto ili razvivaweto na takov
institucionalen re`im vrz ~ija osnova opredelen broj odbrani zatvorenici
zaradi rabota vo slobodni uslovi }e ja napu{tat kaznenata
ustanova. Za ostvaruvawe na ovie barawa, zasega samo vo isklu~itelni
slu~ai dava mo`nost i ZIS vo ~l. 111 st. 2, {to e i realno so ogled na
objektivnata sostoba vo koj se nao|aat na{ite kazneno-popravni
ustanovi. Ovie sostojbi i re{enija, me|utoa ne smeat da bidat pre~ka
za perspektivno re{avawe na ovoj mo{ne zna~aen aspekt na osudeni~kiot
trud.
3. V. Penologija 2, str.169-187 i Rezolucija (75) 25 - Penolo{ki
kompendium, str. 399- 400.
78

^len 22
Za podnesocite, slu`benite dejstvija i odlukite doneseni vo
vrska so primenata na odredbite na ovoj zakon osudenite lica ne
pla}aat taksa.
________________________
Podneseoci se raznovidni poplaki, prigovori, pretstavki, molbi
i `albi {to gi podnesuvaat osudenite lica, branitelot ili
~lenovite na semejstvoto na osudenikot koi so zakon se ovlasteni za
nivno podnesuvawe.
Za slu`beni dejstvija se smetaat site onie postapuvawa {to
organite za izvr{uvawe na sankciite ili drugi ovlasteni organi gi
prezemaat vo vrska so primenata na odredbite od ZIS.
Odluki se re{enija, uverenija, potvrdi, odobruvawa i drugi
vidovi akti so koi se odlu~uva za nekoe pra{awe ili se potvrduva
nekoja okolnost od oblasta na sankciite za kaznivi dela.
Za niv osudenite lica ne pla}aat taksa.
Glava III
RAKOVODEWE SO RABOTITE NA IZVR[UVAWETO NA
SANKCIITE
^len 23
(1) So rabotite na izvr{uvaweto na sankciite rakovodi direktorot
na Direkcijata nadle`na za izvr{uvawe na sankciite vo
sostav na Ministerstvoto za pravda (vo natamo{niot tekst:
Direkcijata).
(2) Organizacijata i delokrugot na rabotite {to se izvr{uvaat
vo Direkcijata se opredeluvaat so zakon.
________________________
So odredbata e utvrdeno deka so rabotite na izvr{uvaweto
rakovodi direktorot na Direkcijata nadle`na za izvr{uvawe na sankciite
vo sostav na Ministerstvoto za pravda i deka organizacijata i
delokrugot na rabotite {to se izvr{uvaat vo Direkcijata se opredeluvaat
so zakon.
So ogled deka od st. 1 proizleguva deka Direkcijata e vostanovena
odnosno osnovana so ZIS, osnovaweto na Direkcijata ne e predmet
na drug poseben zakon. Od druga strana soglasno st. 2 predmet na
utvrduvawe na drug poseben zakon treba da bide samo organizacijata i
delorugot na rabotite {to gi izvr{uva Direkcijata. Ottuka, so ogled
79

deka vo Republika Makedonija prestoi donesuvawe na nov Zakon za
organite na dr`avnata uprava so koj }e se uredi organizacijata,
vidovite i delokrugot na organite na dr`avnata uprava, obvrskata
koja proizleguva od st. 2 - organizacijata i delokrugot na rabotite
{to se izvr{uvaat vo Direkcijata - }e se opredelat so toj zakon. Me|utoa,
do donesuvaweto na Zakonot za dr`avna uprava ne postojat sistemski
pre~}i za otpo~nuvawe so rabota na Direkcijata, so status i
nadle`nosti utvrdeni vo ZIS. Spored toa Direkcijata za izvr{uvawe
na sankciite vo na{ata dr`ava fakti~}i e konstituirana i zapo~na
da funkcionira so stapuvaweto na sila na ZIS na 1 februari 1997
godina.
Vo delokrugot na Direkcijata spa|aat slednive raboti i zada~i:
- podgotvuvawe na predlozi za donesuvawe na zakoni, nacrti i
predlozi na zakoni i drugi propisi i op{ti akti vo vrska so izvr-
{uaweto na sankciite, amnestijata i pomiluvaweto,
- izgotvuvawe na izve{tai, analizi, osvrti, informacii i drugi
materijali na Pretsedatelot na Republika Makedonija, Sobranieto
na Republika Makedonija i Vladata na Republika Makedonija,
- vr{ewe stru~no-instruktorski nadzor nad izvr{uvaweto na
kaznata zatvor vo kazneno-popravnite ustanovi, kako i nadzor vo odnos
na prezemenite dejstvija zaradi izvr{uvawe na kaznata zatvor, maloletni~ki
zatvor i drugi krivi~ni i prekr{o~ni kazni vo kaznenopopravnite
ustanovi i vospitno popravnite domovi,
- sledewe i prou~uvawe na rabotata na kazneno-popravnite i vospitno-popravnite
ustanovi vo vrska so unapreduvaweto na nivnata
organizacija i rabota, kadrovskite pra{awa i obezbeduvaweto uslovi
za rabota,
- vr{ewe nadzor nad izvr{uvaweto na vospitnite merki,
- izvr{uvawe na upravno pravni raboti vo odnos na prekinuvaweto
na izdr`uvaweto na kaznata, progresiraweto, premestuvaweto,
osamuvaweto, davaweto odobrenija za rabota nadvor od ustanovite,
odgovornostite na osudenite lica za vreme na izdr`uvaweto
na kaznata i na rabotnicite vo kazneno-popravnite ustanovi i vospitno-popravnite
domovi,
- vr{ewe raboti i zada~i vo vrska so davaweto amnestija i pomiluvawe
na osudenite lica,
- sledewe i unapreduvawe na obukata i stru~noto usovr{uvawe za
vrabotenite vo kazneno-popravnite ustanovi i vospitno-popravnite
domovi,
- sledewe i unapreduvawe na stopanskoto rabotewe na kaznenopopravnite
ustanovi i vospitno-popravnite domovi,
80

- planirawe i vodewe gri`a za osovremenuvawe na uslovite za
rabota i opremuvawe so tehni~ki pomagala i druga oprema,
- sorabotka so Evropskiot sud za ~ovekovite prava, Dr`avnata
komisija za nadzor, sudovite i drugite dr`avni organi,
- vopostavuvawe i odr`uvawe na informaciski sistem i evidencija
na osudenite lica,
- kreirawe i razvivawe na prvostepenata rabota vo ustanovata,
- vodewe gri`a za razvoj na zdravstvenata za{tita na osudenite
lica,
- kreirawe, razvivawe i voedna~uvawe na vertikalnata klasifikacija
na osudenite lica,
- sorabotka so fakulteti, instituti, centri za socijalna rabota
i nevladini organizacii,
- usoglasuvawe na kodeksot na etika na penolo{kite rabotnici,
- vodewe gri`a za za{tita na pravata na osudenite lica,
- vodewe gri`a za podobruvawe na standardot na osudenite lica,
- istra`uvawe i planirawe na mo`nostite na specifi~ni oblici,
metodi i sredstva na tretman i vr{ewe drugi raboti i zada~i vo
vrska so izvr{uvaweto na kaznite i drugite sankcii i pomiluvaweto.
^len 24
So ustanovite vo koi se izvr{uvaat sankciite rakovodat lica
so zvawa, prava i dol`nosti opredeleni so ovoj zakon.
Glava IV
USTANOVI ZA IZVR[UVAWE NA KAZNATA ZATVOR
1. Vidovi i osnovawe na ustanovi
^len 25
(1) Kaznata zatvor se izvr{uva vo kazneno-popravni ustanovi.
(2) Nadle`nosta i funkcioniraweto na kazneno-popravnite
ustanovi se opredeluva so ovoj zakon.
________________________
1. Vo na{iot penitencijaren sistem kaznata zatvor se izvr{uva
vo kazneno-popravni ustanovi. Kazneno-popravna ustanova e op{t i
poedine~en naziv za sekoja od niv. So ovoj naziv precizno i celosno se
opredeluva dejnosta {to se vr{i i ottamu e poprikladen od nazivot
"ustanovi za izvr{uvawe na kazna" koj {to e upotreben vo ~l. 35 st. 7
KZ.
81

2. Kazneno-popravnite ustanovi se dr`avni institucii vo sostav
na Ministerstvoto za pravda.
^len 26
(1) Kazneno-popravnite ustanovi se osnovaat i ukinuvaat so
uredba na Vladata na Republika Makedonija po predlog na
ministerot za pravda.
(2) So uredbata od stavot 1 na ovoj ~len se opredeluva vidot,
sedi{teto i podra~jeto na kazneno-popravnite ustanovi.
(3) Ministerot za pravda so op{t akt vr{i rasporeduvawe na
osudenite i osudenite maloletni lica vo kazneno popravnite i vospitno
popravnite ustanovi.
________________________
So odredbata se vospostavuva obvrskata od donesuvawe na dva
normativni akti so osobeno zna~ewe za normalnoto izvr{uvawe na
sankciite od institucionalen karakter. Prviot od niv e uredbata so
koja se osnovaat i ukinuvaat kazneno-popravnite ustanovi. So taa uredba
se opredeluva i nivniot vid, sedi{teto i podra~jeto na dejstvuvawe.
Uredbata, po predlog na ministerot za pravda, ja donesuva Vladata
na Republika Makedonija.
Ministerot za pravda, kako predlaga~ na kategorizacijata na
kazneno-popravnite ustanovi i vospitno-popravni domovi, za nivnoto
osnovawe ili ukinuvawe podgotvuva iscrpen elaborat vo koj se sodr-
`ani site nau~no i empisriski soznanija koi ja potkrepuvaat potrebata
od nivnoto funkcionirawe vo soglasnost so materijalnite pretpostav}i,
dvi`eweto na populacijata na zatvorenicite i {titenicite
i na~elata sodr`ani vo ZIS. Pritoa e osobeno zna~ajno deka vo na-
{ata zemja site navedeni ustanovi se od republi~}i karakter, i soodvetno
na toa sredstvata za nivnata rabota se obezbeduvaat od Buxetot
na Republikata. Na toj na~in vo maksimalna mera se obezbeduva formirawe
na razgraneta kategorizacija na ustanovite vo koja dominira
vodeweto gri`a za posebnite objektivni karakteristi}i na zatvorenicite
i {titenicite. Seto toa e vo soglasnost do dominantnoto penolo{ko
na~elo da se insistira vrz specijalizacija na kazneno popravnite
ustanovi, vrz sozdavaweto posebni ustanovi vo koi mo`e da se
sproveduvaat razli~ni oblici, metodi i sredstva na tretman koi
zavisat od razli~nite pojdovni karakteristiki na navedenata
populacija. (v. Penologija 2, str. 137-147 i 249 i natamu).
Vtoriot, e op{t akt so koi se vr{i rasporeduvawe na osudenite
i prekr{o~no kaznetite polnoletni lica na kazna zatvor, kako i na
82

maloletnite lica na koi im e izre~ena kaznata maloletni~}i zatvor
ili vospitnata merka upatuvawe vo vospitno-popravna ustanova. Ovoj
op{t akt koj go donesuva ministerot za pravda e Re{enieto za rasporeduvawe
na osudenite i osudenite maloletni lica vo kazneno-popravnite
ustanovi i vospitno-popravnite ustanovi (SV RM 1997/22).
^len 27
Kazneno-popravnite ustanovi (vo natamo{niot tekst: ustanovi)
spored stepenot na obezbeduvaweto, stepenot na ograni~uvaweto na
slobodata i vidot na merkite {to vo postapuvaweto se primenuvaat
sprema osudenite lica, mo`at da se osnovaat kako ustanovi od
zatvoren, poluotvoren i otvoren vid.
________________________
Zavisno od stepenot na obezbeduvaweto, stepenot na ograni~uvaweto
na slobodata i vidot na merkite {to vo postapuvaweto se primenuvaat
vrz niv, osudenite lica se rasporeduvaat vo ustanovi od zatvoren,
poluotvoren i otvoren vid. Ovoj kriterium poa|a od potrebata
osudenite lica da se izdvojat vo takvi ustanovi kade {to, so ogled na
re`imot na izdr`uvaweto na kaznata nema da pretstavuvaat poseben
problem za personalot na ustanovata i za ostanatite osudeni lica. Toa
od druga strana zna~i deka na osudenite lica na koi, poradi karakteristikite
na svojata li~nost, pretstavuvaat mala opasnost za svojata
okolina treba da im se obezbedi povolen re`im so poslobodno
dvi`ewe i maksimalno dobli`uvawe do uslovite na slobodniot `ivot
so rabota {to naj~esto se vr{i nadvor od ustanovata i, po pravilo, bez
stra`atski nadzor.
^len 28
(1) Ustanovite od zatvoren vid imaat fizi~ko i materijalno
obezbeduvawe, kako {to se vooru`ena stra`a, ogradni yidovi, tehni~ki
sredstva i drugi merki za obezbeduvawe koi go popre~uvaat
begstvoto na osudenite lica.
(2) Ustanovite od poluotvoren vid imaat vooru`ena stra`a
koja ja obezbeduva disciplinata i go kontrolira dvi`eweto na
osudenite lica.
(3) Ustanovite od otvoren vid nemaat fizi~ko i materijalno
obezbeduvawe. Organizacijata na `ivotot i rabotata na osudenite
lica vo ovie ustanovi se zasnovuva vrz samodisciplina i li~na
83

odgovornost, a kontrola vrz nivnoto dvi`ewe i rabota vr{at
vospituva~i i instruktori.
(4) Vo ustanovite od otvoren vid mo`e da se organizira slu`ba
zaradi obezbeduvawe na objektot.
________________________
1. Osnovnata zamisla na kategorizacijata na kazneno-popravnite
ustanovi vostanovena so ovaa odredba poa|a od penolo{kata koncepcija
spored koja na osudenite lica im se ovozmo`uva postepeno dobli`uvawe
kon slobodata, preku postojano progresirawe od ustanova so
postrog vo ustanova so poliberalen re`im na izvr{uvawe.
2. Zatvorenite kazneno-popravni ustanovi gi karakterizira postoewe
na fizi~ki, materijalni i drugi sredstva za obezbeduvawe od
begstvo na osudenite lica. Tie mo`at da bidat so obi~no, maksimalno
i super-sigurnosno obezbeduvawe. Poslednite dva vida se konstrukcija
na amerkanskata teorija i praktika iako se sre}avaat i vo drugi zemji
vo koi opredeleni pri~ini ja nalo`uvaat potrebata od nivna egzistencija.
Taka, na primer, zatvori so maksimalno obezbeduvawe vo SAD se
Folsom, Sen Kventin, Sing-Sing, vo Danska - Vridslosel, vo [vedska
- Kumla, vo Francija - Sente itn. itn.
Celta na zatvorite so maksimalno osiguruvawe, vsu{nost, ne se
sostoi samo vo toa da se napravi postrogo izvr{uvaweto na kaznata.
Nivnata edinstvena cel ne e nitu onevozmo`uvaweto na begstvo. Tie
voedno pretstavuvaat sredstvo preku strogata disciplina, onie zatvorenici
{to ne mo`at da se dr`at bez {teta vo obi~niot zatvor, da
se spre~at da si na{tetat na sebe ili na svoite soosudenici. Nivnata
cel e da ovozmo`i najgolema mo`na sigurnost i da se oddelat onie
zatvorenici za koi e nu`no potrebna stroga disciplina. Vo zatvorite
vo SAD brojni zatvorenici se soo~uvaat so opasnosta na prezemawe
represalii od strana na svoite soosudenici zaradi {to se potrebni
zatvori so vakov stepen na obezbeduvawe. Isto taka i {efovite na
bandi se spre~uvaat vo svoite kriminalni aktivnosti {to mo`at da gi
ostvaruvaat po pat na izdavawe naredbi od pomalku obezbedenite
ustanovi.
Zavodite so maksimalen stepen na obezbeduvawe se obremeneti
so mnogubrojni slabosti {to go onevozmo`uvaat ostvaruvaweto na
prevospitnite procesi iako i vo niv se sproveduvaat individualizirani
tretmani bazirani vrz vnatre{na klasifikacija na osudenite
lica. Strogata disciplina i otsustvoto ili namaleniot broj pogodnosti
za ostvaruvawe kontakti so nadvore{niot svet doveduvaat do
avtomatizam vo povedenieto i razni drugi psihi~ki napnatosti poradi
{to se javuvaat mnogubrojni buntovi karakteristi~ni za ovoj tip na
zavodi osobeno toga{ koga se od golem kapacitet. Toa e sogledano i vo
84

zemjite vo ~ija praktika e vklu~en vakviot vid na zavodi i zatoa se
otka`uvaat od nivnata natamo{na izgradba, no i kon ukinuvawe na
ve}e postojnite ustanovi. Taka, na primer, od tie pri~ini vo 1962
godina e ukinat poznatiot super-sigurnosen zavod Alkatraz {to se
nao|a na eden ostrov pokraj San Fransisko.
Poradi seto ova sovremenite penitencijarni sistemi im davaat
prednost na poluotvorenite kazneni zavodi ili oddelnija.
3. Ustanovite od poluotvoren vid imaat vooru`ena stra`a, ogradni
yidovi ili ograda od `ica, tehni~}i sredstva i drugi merki za
obezbeduvawe re~isi vo ednakva merka kako i ustanovite od zatvoren
vid. Ottamu fizi~koto i materijalnoto obezbeduvwe ne se najbitnite
odrednica za nivnoto diferencirawe od ustanovite od zatvoren vid.
Ona {to vo osnova ja nametnuva razlikata me|u niv, glavno se sostoi
vo poblagiot re`im na izdr`uvaweto na kaznata koj se sostoi vo poslobodnoto
dvi`ewe vo krugot na ustanovata i nadvor od nea, odnosno
vo mo`nosta niz poliberalen re`im na izdr`uvawe na kaznata
osudenicite da se steknuvaat pogolemiot broj na pogodnosti,
Vo ovie ustanovi se upatuvaat osudeni lica koi pru`aat dovolna
garancija deka nema da go zloupotrebat popovolniot re`im i namaleniot
obem na materijalni pre~ki za begstvo.
4. Takvi lica se upatuvaat na izdr`uvawe na kaznata i vo otvoreni
kazneno-popravni ustanovi i oddelenija vo koi vo najgolema
mo`na mera se otstraneti elementite na obezbeduvawe, trgnuvaj}i od
idejata "deka najdobro se zatvoreni onie vrati {to mo`at da se ostavat
otvoreni". Osnovnata karakteristika na ovie ustanovi, se sostoi
vo realizacijata na prevospitnite programi so primena na individualizirani
postapki {to }e ja razvijat li~nata odgovornost i samodisciplinata
na osudenite lica i vo isto vreme }e gi otstranat posledicite
od razli~nite deprivacii vo ustanovite i na najdobar na~in
}e go podgotvat osudenoto lice za `ivot na sloboda.
Kazneno popravnite ustanovi od otvoren vid nemaat fizi~ko i
materijalno obezbeduvawe koe bi pretstavuvalo pre~ka za begstvo na
osudenite lica. Postapuvaweto sprema osudenite lica vo niv se zasniva
vrz nivnata samodisciplina i li~nata odgovornost, a kontrolata
na nivnoto dvi`ewe i rabota ja vr{at vospituva~i i instruktori.
Vo ustanovite od otvoren vid mo`e isklu~ivo da se organizira
slu`ba za ~uvawe na objektot i imotot na ustanovata. Taa slu`ba me|utoa
vo nikioj slu~aj ne smee da se izedna~uva so slu`bata za obezbeduvawe
na kazneno-popravnata ustanova.
Za kazneno-popravnite ustanovi od otvoren vidi pove}e Penologija
2, str. 159-167. V. objasnuvawa na ~l. 13 i 27.
85

^len 29
Vo ustanovite od zatvoren vid se osnovaat poluotvoreni i otvoreni
oddelenija, a vo ustanovite od poluotvoren vid - otvoreni i zatvoreni
oddelenija.
________________________
So cel da se ovozmo`i postapnost vo ostvaruvaweto na tretmanot
i vo taa smisla progresirawe na osudenite lica od edno ponisko,
kon drugo, povisoko nivo na resocializiranost, vo site ustanovi od
zatvoren vid mora da postojat posebni oddelenija od poluotvoren i
otvoren vid, a vo onie od poluotvoren vid, oddelenija od zatvoren i
otvoren vid.
Za zna~eweto na dvi`eweto od edno vo drugo oddelenie i ottamu
za menuvaweto na polo`bata na osudenoto lice vo funkcija na
ostvaruvawe na resocijalizacijata v. Penologija 1, str. 158-165 i Penologija
2, str. 157-158.
V. objasnuvawa na ~l. 150-153.
^len 30
(1) Vo ustanovite se osnovaat oddelenija za priem na osudeni
lica (priemni oddelenija).
(2) Vo ustanovite od poluotvoren vid se osnovaat oddelenija za
prekr{o~no kazneti lica.
(3) Za bolni osudeni lica se osnova dom bolnica kako posebna
ustanova.
________________________
1. Vo vrska so st. 1 v. objasnuvawa na ~l. 95 st. 2 i 3 i 96.
2. Vo site kazneno-popravni ustanovi od poluotvoren vid se
osnovaat oddelenija za prekr{o~no kaznenti lica. Soglasno (privremenoto)
Re{enie za rasporeduvawe na osudenite i osudenite maloletni
lica vo kazneno-popravnite ustanovi i vospitno-popravniet ustanovi
(SV RM 1997/22) za takvi oddelenija vo koi se izdr`uva prekr{o~na
kazna za ma{ki i `enski lica, kaj nas se opredeleni poluotvorenite
ustanovi vo Bitola (za podra~jeto na osnovnite sudovi Bitola, Resen i
Ki~evo), Gevgelija (za podra~jeto na osnovnite sudovi Gevgelija, Negotino
i Kavadarci), Ohrid (za podra~jeto na osnovnite sudovi Debar,
Ohrid i Struga), Skopje (za podra~jeto na osnovnite sudovi Skopje I,
Skopje II i Kumanovo), Tetovo (za podra~jeto na osnovnite sudovi Gostivar
i Tetovo) i [tip (za podra~jeto na osnovnite sudovi Berovo,
Vinica, Del~evo, Ko~ani, Sveti Nikole i [tip). Me|utoa do done-
86

suvaweto na uredbata od ~l. 26 ZIS, prekr{o~nata kazna za ma{ki i
`enski osudeni lica e predvideno da se izvr{uva i vo ustanovite koi
zasega funkcioniraat kako oddelenija na druga kazneno-popravna
ustanova. Toa e slu~aj so ustanovite vo Prilep (od podra~jeto na osnovnite
sudovi Kru{evo i Prilep), Veles (od podra~jeto na osnovniot
sud Veles), Kriva Palanka (od podra~jeto na osnovnite sudovi Kratovo
i Kriva Palanka) i Strumica (od podra~jeto na osnovnite sudovi
Radovi{ i Strumica).
3. Kriteriumot zdravstvena sostojba na osudenite lica pretstavuva
edno od op{toprifatenite merila za odvojuvawe na onie kategorii
osudeni lica sprema koi, poradi nivnata starost, bolest ili
drugi organski ili psihi~ki rastrojstva se nalo`uva potrebata od nivna
posebna za{tita i lekuvawe. Poa|aj}i od humanisti~kite idei so
koi e protkaena sovremenata penolo{ka misla i praktika vo posebni
kazneno-popravni ustanovi ili oddelenija se izdvojuvaat licata koi
boleduvaat od opredeleni zarazni bolesti, fizi~ki hendikepiranite
i stari osudeni lica {to ne se sposobni za rabota, kako i pote{kite
psihopatski li~nosti, alkoholi~ari, narkomani i sl.
Poseben problem vo ovaa smisla pretstavuva iznao|aweto
specifi~en tretman za zatvorenicite {to ja so~inuvaat kategorijata
psihopati, li~nosti koi poradi svoite posebni psihi~ki svojstva
te{ko se vklopuvaat vo socijalnata sredina. Iako nivnite intelektualni
sposobnosti se za~uvani poradi o{tetuvawe na podra~jeto na
~uvstvata, nagonite, temperamnetot i navikite, nivnite aktivnosti se
neadekvano motivirani, ~esto se naso~eni kon zadovoluvawe na svoite
hedonisti~ki potrebi {to se ostvaruvaat na prete`no agresiven
na~in bez sposobnost za samokontrola i adekvatno rezonirawe. Toa se
lica {to nemaat dovolno razvieno ~uvatvo na vina i strav, lica {to
gi preziraat op{testvenite normi na povedenie i vospostavuvawe
trajni i bliski socijalni vrski, so slaba volja i sposobnost za u~ewe i
izvr{uvawe na rabotnite zada~i, poradi {to vo golema mera e
ote`nato korigiraweto na nivnoto povedenie i li~nosta kako celina.
Seto toa go nalo`uva baraweto za nivno odvojuvawe vo posebni
kazneno-popravni ustanovi {to raspolagaat so kvalifikuvan kadar,
dovolno sposoben, trpeliv i uporen vo realizacijata na zada~ite {to
im se dovereni vo rabotata so ovaa kategorija osudeni lica.
[to se odnesuva do alkoholi~arite i narkomanite (koi ~esto se
sre}avaat vo zatvorite, poradi toa {to mnogu ~esto vo svetot, pa i kaj
nas, merkata na nivno lekuvawe se sproveduva za vreme na izvr{uvaweto
na kaznata i po pravilo vo ramkite na kazneno-popravnite ustanovi)
poradi nivnite karakteristi~ni svojstva i potrebata od lekuvawe
i tie naj~esto se odvojuvaat od drugite zatvorenici vo posebni
87

kazneni ustanovi ili oddelenija. Op{ta karakteristika na ovaa
kategorija na osudeni lica e vo toa {to nivnoto minato i sega{no
povedenie se nao|a vo opredelen kauzalen odnos so skolonosta kon
prekumerna upotreba na alkohol i opojni sredstva, a tokmu taa skolonost
go popre~uva ostvaruvaweto na prevospitnite procesi vo penitencijarnite
ustanovi. Poradi dietazata kon alkohol i opojni sredstva
i poradi posledicite od nivnata upotreba ovie lica obi~no se egocentri~ni,
povodlivi, so zatapeni moralni ~uvstva, so opadnata intelektualna
efikasnost, so vidlivi manifestacii na vozdr`anost, strav
i nemir. Takvata sostojba kaj niv doa|a do izraz osobeno po nivnoto
li{uvawe od sloboda poradi psiholo{kiot {ok od zatvoraweto i
naglata apstinencija od alkohol ili opojni sredstva. Seto toa gi doveduva
ovie lica vo posebna sostojba na psihi~ka nervoza i napnatost
koja se manifestira niz kr{ewe na zatvorskata disciplina, sudiri i
netoleranten odnos sprema drugite zatvorenici i zatvorskiot
personal, nastojuvawe na sekoj na~in da se dojde do aklohol ili opojni
sredstva i sl. Vakvata sostojba nalo`uva ovaa kategorija osudeni lica
vo sekoj slu~aj da se odvoi od ostanatite osudenici za{to samo na toj
na~in e ostvarliv nivniot poseben tretman.
Vo ovaa smila vo Rezolucijata (73) 6 - Kazneni aspekti na
zloupotrebata na drogata, usvoena od Komitetot na ministrite od 19
januari 1973 godina, vo t. E se veli: Dokolku lice zavisnik od droga e
osudeno na kazna zatvor, istoto treba da se raspredeli vo institucija
koja {to ima mo`nosti za tretman i rehabilitacija na zavisnici od
droga. I natamu (t. F), Policijata, obvinitelite, sudiite, zatvorskata
administracija, slu`benite lica za odreduvawe na probacija i drugi
koi se zadol`eni za sproveduvawe na kaznetiot zakon(ik) treba da
imaat pristap do informaciite za razli~nite aspekti na
zloupotrebata na drogata i tamu kade {to toa e soodvetno, da dobivaat
specijalna obuka vo taa oblast. V. Rezolucija (73) 6 - Penolo{ki
kompendium, str. 389-393.
Vo strukturata na osudeni~kata populacija na kazna li{uvawe
od sloboda ~esto e prisutna i kategorijata na lica so neuroti~ni,
psihopatski i sli~ni pra~ki koja vo ustanovite pretstavuva poseben
problem. Ovie lica inaku dosta dinami~ni vo svoeto povedenie
agresivno reagiraat na merkite {to se prezemaat od strana na
zatvorskata administracija, gi odbivaat vospitnite i prevospitnite
vlijanija i zna~itelno ja naru{uvaat rabotata so ostanatite
kategorii na osudenici. Od tie pri~ini nu`no e najprvin tie da bidat
fizi~ki odvoeni od drugite osudenici i vrz niv vo prv red da se
primenuvaat metodite na psihoterapeutsko lekuvawe od strana na
stru~waci i dovolno iskusni lekari, psiholozi i neuropsihijatri.
88

Za site ovie kategorii na osudeni lica ZIS predviduva nivnoto
smestuvawe i lekuvawe da se ostvaruva vo posebna ustanova tn. dom -
Bolnica. Poradi nedostig na finansiski sredstva takva ustanova
me|utoa, kaj nas sî u{te ne e osnovana.
^len 31
(1) Vo ustanovite od zatvoren vid se osnovaat posebni
oddelenija za osudeni lica stranski dr`avjani i za lica bez
dr`avjanstvo.
(2) Pri izvr{uvaweto na kaznata zatvor za licata od stavot 1
na ovoj ~len se primenuvaat me|unarodnite dokumenti {to se
odnesuvaat za izdr`uvaweto na kazna zatvor na ovaa kategorija
osudeni lica.
________________________
1. Soglasno ovaa odredba i Re{enieto za rasporeduvawe na
osudenite i osudenite maloletni lica vo kazneno-popravnite ustanovi
i vospitno-popravnite ustanovi, kaznite zatvor i do`ivoten zatvor za
stranski dr`avjani i lica bez dr`avjanstvo se izvr{uvaat vo zasega
edinstvenata ustanova od zatvoren vid - KPD Idrizovo.
2. Vo odnos na tretmanot na stranskite zatvorenici treba sekoga{
da se imaat predvid osnovnite me|unarodni prepora}i. Vo ovaa
smisla gi potencirame Preporakite za postapuvawe so stranskite zatvorenici
doneseni na Sedmiot kongres na ON za prevencija na
kriminalot i postapuvawe so prestapnicite:
1. Preselbata na stranskiot zatvorenik vo vostanovenite
zatvori ne bi trebalo da bide zasnovana na negovata nacionalna pripadnost.
2. Stranskite zatvorenici treba da imaat ednakov pristap kako i
doma{nite zatvorenici do pravoto na obrazovanie, rabotata i stru~noto
osposobuvawe.
3. Stranskite zatvorenici vo princip treba da imaat ednakov
pristap do alternativnite sankcii, kako i do dozvolenite otsustva i
drugi izleguvawa od zatvorot kako i doma{nite zatvorenici.
4. Stranskite zatvorenici po priemot vo zatvorot treba bez
odlagawe da se informiraat za zatvorskiot re`im, vklu~itelno i za
glavnite pravila na postapuvaweto na jazik {to go razbiraat i na koj
glavno pi{uvaat.
5. Religioznite uveruvawa i obi~aite na stranskite zatvorenici
mora da se po~ituvaat.
89

6. Stranskite zatvorenici bez odlagawe mora da bidat informirani
za nivnoto pravo da kontaktiraat so konzularnoto prestavni{tvo
na svojata dr`ava kako i da imaat pristap do drugi relevantni
informacii koi se odnesuvaat na bilo koja va`na okolnost vo vrska so
nivnata polo`ba. Dokolku stranskiot zatvorenik bara pomo{ od strana
na diplomatskoto ili konzularnoto prestavni{tvo, negovoto pismo
treba da se dostavi vedna{.
7. Vo slu~ai na medicinska ili druga programa na medicinskata i
vospitnata slu`ba, na stranskite zatvorenici treba da im se dade
soodvetna pomo{ na jazik koj tie go razbiraat. Vo ovoj odnos mo`e da
podnesat poplaki, vo vrska so smestuvaweto, specijalni dieti i drugo.
Treba, isto taka, da im se ovozmo`i religiozno ispoveduvawe i
sovetuvawe.
8. Kontaktite na stranskite zatvorenici so semejstvata i ustanovite
na zaednicata, treba da bidat olesneti so obezbeduvawe na nu`nite
mo`nosti za poseta i korespondencija, so soglasnost na zatvorenikot.
Me|unarodnite humanitarni organizacii, kako {to e Megunarodniot
komitet na crveniot krst treba da imaat mo`nost da im pomagaat
na stranskite zatvorenici.
9. Sklu~uvaweto na bilateralni i multilateralni spogodbi za
nadzor i pomo{ na storitelite na koi im e namalena kaznata ili im e
daden usloven otpust, treba da pridonesat i za re{avawe na
problemite so koi se sre}avaat stranskite zatvorenici.
Vo pogled na postapuvaweto so stranskite osudeni lica od
izvonredna va`nost e i Ramkovnata spogodba za transfer na stranskite
osudenici, usvoena na Sedmiot kongres na ON za prevencija na
kriminalitetot i postapuvawe so prestaponicite. (V. Penolo{ki kompendium,
st. 249-253). Vo taa smisla v. i KTOL, NDP i NEI - Penolo{ki
kompendium, str. 445-468. Na stranskite zatvorenici vo sekoe
vreme treba da im e dostapna Preporakata br. R (84) 11
(Informirawe vo odnos na konvencijata za trensfer na osudeni lica)
usvoena od Komitetotna ministrite na Sovetot na Evropa na 21 juni
1984 godina (v. Penolo{ki kompendium, str. 421-425).
V. i Preporaka br. R (84) 12 (Stranski zatvorenici) usvoena od
Komitetot na ministrite na 21 juni 1984 godina (Penolo{ki
kompemdium, str. 427-432).
^len 32
Za osudeni maloletni lica zadol`itelno se osnova posebna
ustanova za maloletnici.
90

________________________
1. Vozrasta na ~ovekot pretstavuva bilo{ka kategorija {to vo
literaturata se istaknuva kako eden od mnogu zna~ajnite faktori so
golemo vlijanie vrz ostavuvaweto na prevospitnite procesi sprema
osudenite lica. Nejzinoto zna~ewe vo procesot na izvr{uvaweto na
kaznata li{uvawe od sloboda e nerazdelno povrzano so nejzinoto
kriminolo{ko i krivi~no pravno zna~ewe, vo ~ija {to osnova le`i
soznanieto deka ~ovekot e su{testvo podobno za menuvawe. Zatoa ne e
seedno dali onie {to gi naru{ile najva`nite op{testveni odnosi,
vrednosti i interesi na edno op{testvo se maloletnici, mladi polnoletni
lica ili polnoletnici. Vo sekoj od ovie periodi svojstvata i
karakteristikite na negovata li~nost se formiraat i manifestiraat
vo zavisnost od bilo{kite i psiholo{kite uslovenosti na vozrasta vo
me|usebno vlijanie so nejzinite op{testveni determinanti. Taka koga
stanuva zbor za maloletnite osudeni lica, so sigurnost e utvrdeno
deka tie se nao|aat na vozrast vo koja silno e projaven nivniot streme`
kon osamostojuvawe i potvrduvawe na svojata li~nost, preku
otfrlawe na sekakvi avtoriteti, kon nedovolno odgovorno odnesuvawe,
a seto toa bidej}i nivnite reakcii na nadvore{nite nastani naj-
~esto se emotivno oboeni, a poradi nedovolno `ivotno iskustvo, socijalnite
vrednosti nedovolno sfateni.
Posebnite kazneno-popravni ustanovi za kategorijata na
maloletnite i pomladite polnoletni lica go spre~uvaat nivnoto
pa|awe pod lo{i vlijanija i go ovozmo`uvaat primenuvaweto na posebni
metodi na tretman, posebno vnimanie vrz nivnoto vospituvawe,
profesionalno osposobuvawe, pointenzivnoto koristewe na formite
i metodite na kulturno zabavniot i sportskiot `ivot, i, {to e
najva`no, ovozmo`uvawe pove}e kontakti so nadvore{niot svet.
2. Vo ovaa smilsa vo Rezolucijata (66) 26: Kratkotraen tretman
na maloletnite prestapnici pomladi od 21 godina, Komitetot na
ministrite se koncentrira samo na dve va`ni prepora}i. Prvata e: Vo
soodvetni priliki i mo`nosti da se koristat metodite na kratkotraen
institucionalen tretman na maloletni prestapnici, odo{to
metodite na dolgotraen tretman. I vtorata, koja se odnesuva tokmu na
sodr`inata na odredbata od ZIS, glasi: Treba da se osnovaat
specijalen vid institucii za takvi prestapnici koi }e ovozmo`uvaat
pozitiven i soodveten tretman za niv, imaj}i ja prdvid nivnata
polo`ba i vozrast. V. Penolo{ki kompendium, str. 383-384.
91

2. Ustanovi za izvr{uvawe na kaznata zatvor
^len 33
(1) Vo ustanova od zatvoren vid se izvr{uva kaznata zatvor vo
traewe podolgo od dve godini, i kaznata do`ivoten zatvor, kako i
kaznata zatvor sprema osudeni lica za krivi~ni dela izvr{eni vo
povrat bez ogled na visinata na kaznata.
(2) Lica osudeni na kazna do`ivoten zatvor, kaznata ja izdr`uvaat
vo soglasnost so odredbite za izvr{uvawe na kaznata zatvor i
gi u`ivaat site prava i pogodnosti, osven onie koi se ograni~eni so
ku}niot red na ustanovata.
________________________
1. Eden od op{to prifatenite kriteriumi za odvojuvawe na osudenite
lica vo posebni kazneno-popravni ustanovi e i dol`inata na
izre~enata kazna. Spored ovoj kriterium osudenicite se rasporeduvaat
vo posebni kazneni ustanovi kade {to se izvr{uvaat kratkite
kazni li{uvawe od sloboda vo traewe do 2 godini, a vo drugite ustanovi
se izvr{uvaat dolgotrajnite kazni. Ovoj kriterium e od golemo
zna~ewe za{to dol`inata na kaznata gi determinira mo`nostite i
sodr`inata na metodite i oblicite za tretman na osudenite lica.
2. Vo ustanova od zatvoren vid se izvr{uva kaznata zatvor za primarni
storiteli na krivi~ni dela vo traewe podolgo od 2 godini.
Soglasno odredbite od ~l. 35 st.1 KZ, toa zna~i kaznata zatvor vo
visina od 2 do 15 godini.
Do donesuvaweto na uredbata na Vladata na Republika Makedonija
za vidot, sedi{teto i podra~jeto na kazneno-popravnite ustanovi,
edinstvena kazneno popravna ustanova od ovoj vid kaj nas e Kaznenopopravniot
dom Idrizovo. Vo nego soglasno privremenoto Re{enie za
rasporeduvawe na osudenite i osudenite maloletni lica vo kaznenopopravnite
ustanovi i vospitno popravnite ustanovi (SV RM 1997/22)
zasega se upatuvaat site primarni storiteli osudeni so pravosilna
presuda na kazna zatvor povisoka od 2 godini, odnosno koga ostatokot
na kaznata po presmetaniot pritvor iznesuva pove}e od dve godini od
podra~jeto na celata dr`ava.
Vo pogled na izdruvaweto na dolgotrajnite kazni zatvor bitni
odrednici za postapuvawe sodr`i Rezolucija (76) 2 usvoena od Komitetot
na ministrite na 17 fevruari 1976 godina. Vo nea se veli: Imaj-
}i go vo vid faktot deka izvr{iteli na te{ki krivi~ni dela, ili recidivisti
koi postojano vr{at te{ki krivi~ni dela vo momentot se
osudeni na dolgotrajno izdr`uvawe na kazna; faktot deka primenata
92

na dolgotrajnata kazna mo`e da ima sprotivno vlijanie vrz zatvorenikot
i negovoto semejstvo; deka primenata na dolgotrajnata kazna i
odredbata za adekvaten proces na rehabilitacija e te{ka zada~a kako
za institucijata taka i za nejziniot personal; kako i faktot deka
zaradi postojeweto na brojni drugi zada~i, op{testvoto ne e sekoga{
podgotveno da im posveti potrebno vnimanie i finansiski sredstva za
primenata na dolgotrajno kaznuvawe; Komitetot na ministri im
prepora~uva na vladite na dr`avite ~lenki:
1. da sproveduvaat kaznena politika so koja {to dolgotrajnite
kazni }e se izrekuvaat samo ako se neophodni za za{tita na op{testvoto;
2. da prezemaat neophodni zakonski i administrativni merki so
cel da se podobri tretmanot za vreme na izvr{uvaweto na takvite
kazni;
3. da primenuvat zasileni bezbednosni merki samo na onie mesta
kade {to se pritvoreni vistinski opasnite zatvorenici;
4. da ovozmo`uvaat uslovi za adekvatna rabota vo zatvorot, a vo
isto vreme i da obezbedat adekvaten sistem na nagraduvawe;
5. isto taka da go pottiknuvaat obrazovanieto i stru~noto
osposobuvawe so sozdavawe na adekvaten sistem na nagraduvawe;
6. da go pottiknuvaat ~uvstvoto na odgovornost kaj zatvorenikot
so postojano voveduvawe na sistemi za u~estvo na site poliwa;
7. da gi zasilat kontaktite na zatvorenicite so nadvore{nata
sredina, posebno so obezbeduvawe rabota nadvor od institucijata;
8. na zatvorenicite da im se dozvoli vreme na odsustvo od zatvorot,
no koe ke bide integralen del na programite na tretman a ne
osloboduvawe od zatvorot;
9. da garantiraat deka slu~aite na site zatvorenici }e bidat
razgleduvani kolku {to e mo`no pobrzo za da se vidi dali postojat
mo`nosti za uslovno osloboduvawe;
10. na zatvorenikot da mu se garantira uslovno osloboduvawe
soglasno statutarnite barawa vo relacija so vremeto pominato vo zatvorot,
dokolku se sozdadat povolni prognozi: samata generalna prevencija
ne treba da go opravda odbivaweto na uslovnoto osloboduvawe;
11. principite koi {to se primenuvaat za dolgotrajnite kazni da
se primenuvaat i za do`ivotniot zatvor;
12. na zatvorenicite da im se dade mo`nost za revizija na do`ivotnite
kazni, kako {to e opredeleno vo to~ka 9, a ako istoto ne e storeno
pred toa, po izminati osum ili ~etirinaeset godini izdr`uvawe
na kazna i toa da se povtoruva vo ednakvi vremenski intervali;
13. da se unapredi obukata na zatvorskiot personal od site klasi
i da se obrne posebno vnimanie na specifi~nite problemi so koi {to
93

se soo~uvaat dolgotrajno osudenite zatvorenici i da obezbedat adekvaten
personal koj }e pru`i mo`nost za pogolemo razbirawe, li~ni
kontakti i kontinuitet vo tretmanot na zatvorenicite;
14. da se potpomognat istra`uva~ki studii od strana na multidisciplinarni
timovi vklu~uvaj}i, me|u drugoto psihijatri i psiholozi
za vlijanieto na dolgotrajnite kazni vrz li~nosta na zatvorenikot
zemaj}i go vid vlijanieto na razli~nite zatvorski uslovi;
15. da se prezemaat site neophodni merki so koi }e se obezbedi
podobro razbirawe od strana na po{irokata javnost za specifi~nite
problemi so koi {to se soo~uvaat dolgotrajno osudenite zatvorenici,
na toj na~in sozdavaj}i klima pogodna za nivna rehabilitacija.
Komitetot na ministrite gi povikuva dr`avite ~lenki, na sekoi
izminati pet godini da go informiraat generalniot sekretar na Sovetot
na Evropa za ~ekorite {to gi prezele vo primenata na ovaa rezolucija.
Za problemite na izvr{uvaweto na dolgite kazni li{uvawe od
sloboda v. Penologija 2, str. 79-88.
3. Vo ustanova od zatvoren vid se izvr{uva i kaznata zatvor za
osudeni lica za izvr{eni krivi~ni dela vo povrat bez ogled na
visinata na kaznata. Soglasno ~l. 35 st.1 KZ, toa zna~i kazna zatvor vo
visina od 30 dena do 15 godini.
Vo vrska so izvr{uvaweto na kaznata za osudeni lica vo povrat
najprvin treba da se znae deka soglasno ~l. 39 st. 4 KZ, povratnik e
samo ona lice koe povtorno izvr{ilo krivi~no delo po pravosilna
osuda za bilo koe krivi~no delo, {to zna~i po izre~ena pravosilna
presuda za prethodno storeno krivi~no delo, na edna od slednive
krivi~ni sankcii:
- kazna zatvor (~l. 35 KZ),
- pari~na kazna (~l. 38 KZ),
- uslovna osuda (~l. 49 KZ),
- sudska opomena (~l. 59 KZ),
- osloboduvawe od kazna (~l.42 KZ), ili
- kazna maloletni~ki zatvor (~l. 87 KZ).
Spored toa ne mo`e da se smeta za povtornik liceto na koe za
prethodnoto delo mu bila izre~ena nekoja od merkite na bezbednost,
vospitno-popravna merka ili pak bilo koja prekr{o~na sankcija.
Soglasno odredbite od ~l. 104 (zakonska rehabilitacija -
avtomatska rehabilitacija za osudenite na polesni krivi~ni dela) i
~l. 105 KZ (sudska rehabilitacija - za osudeni lica na kazni zatvor
pote{ki od tri godini), nema da se smeta za povtornik nitu lice vo
slu~aj ako sankcijata za prethodnoto delo (za koe bil pravosilno osudeno
i sankcijata ja izdr`alo, mu bila zastarena ili prostena) e bri-
94

{ana od kaznenata evidencija. Imeno spored fikcijata na neosuduvanost
prifatena vo na{eto krivi~no pravo, rehabilitiranoto lice se
smeta za neosuduvano, a podatocite od bri{anata osuda ne se davaat
nikomu, {to zna~i ni na sudot {to vo eventualna nova postapka bi se
vodela protiv toa lice (~l. 103 st. 3 KZ).
Zakonska rehabilitacija prestavuva pravo na porane{en
osudenik so protekot na rokovite predvideni vo ~l. 104 KZ osudata za
storenoto delo da se bri{e od kaznenata evidencija. So bri{eweto na
osudata voedno se ukinuvaat site pravni posledici na osudata i izre~enite
merki na bezbednost. Rokovite predvideni za ostvaruvawe na
ovoj vid rehabilitacija se:
- sudska opomena i osloboduvawe od kazna se bri{at od kaznenata
evidencija ako osudenikot vo rok od edna godina od denot na pravosilnosta
na sudskata odluka ne stori novo krivi~no delo.
- uslovnata osuda se bri{e od kaznenata evidencija po edna
godina otkako }e pomine vremeto za proverka ako za toa vreme osudenikot
ne stori novo krivi~no delo.
- osudata na pari~na kazna se bri{e od kaznenata evidencija
otkako }e pominat tri godini od denot na izzvr{enata, zastarenata
ili prostenata kazna ako za toa vreme osudenikot ne stori novo krivi~no
delo.
- osudeite na zatvor do tri godini i na maloletni~}i zatvor se
bri{at od kaznenata evidencija koga }e pominat pet godini od denot
na izdr`anata, zastarenata ili prostenata kazna ako za tooa vreem
osudenikot ne stori novo krivi~no delo.
- pove}e osudi na isto lice mo`at da se bri{at od kaznenata
evidencija samo istovremeno i toa ako postojat uslovi za bri{ewe na
sekoja od tie osudi.
Sudskata rehabilitacija se odnesuva na licata {to nekoga{
bile osudeni na kazna zatvor podolgo od tri godini dokolku toa go
pobaraat od nadle`niot sud. Na molba na osudeniot sudot mo`e da
opredeli od kaznenata evidencija da se bri{at osudite na zatvor:
- nad tri godini do pet godini vo rok od pet godini,
- nad pet godini do deset godini vo rok od deset godini, i
- nad deset godini do 15 godini vo rok od petnaeset godini.
Kako osnova za povrat ne mo`e da se zeme nitu situacijata koga
za prethodnoto delo na storitelot mu bila izre~ena pravosilna osuda,
i sankcijata ja izdr`al, mu bila zastarena ili prostena, ako vo me|uvreme
toa e ukinato i pove}e ne prestavuva krivi~no delo.
Od druga strana sekoja osuda registrirana vo kaznenata evidencija
koja sî u{te ne e bri{ana prestavuva osnova za povrat.
95

Ova potsetuvawe na poimot povratnik, koj nu`no proizleguva od
navedenite odredbi od KZ, e od posebno zna~ewe za predupreduvawe na
bilo kakvi (nenamerni ili zlonamerni) pogre{ki pri upatuvaweto na
osudenite lica vo kazneno-popravnite ustanovi. Takvi pogre{ki na
osnovnite sudovi, za `al, mnogu ~esto se slu~uvaat vo praktikata. Za
niv ex oficio vodi gri`a Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite. Nivnoto
ispravawe go vr{i direktorot na Direkcijata so re{enie za
premestuvawe.
Kaznenata evidencija ja vodi prvostepeniot sud nadle`en spored
mestoto na ra|awe na osudeniot. Za licata rodeni vo stranstvo, kako i
za onie ~ie mesto na ra|awe e nepoznato, kaznenata evidencija ja vodi
sudot opredelen so zakon. Podatocite od kaznenata evidencija mo`e da
mu se davaat na sudot i na javnoto obvinitelstvo vo vrska so krivi~nata
postapka {to se vodi protiv porano osudeniot, i na nadle`nite
organi {to u~estvuvaat vo postapkata za davawe amnestija i pomiluvawe.
Podatoci od kaznenata evidencija mo`at na obrazlo`eno
barawe da im se davaat i na dr`avni organi, pravni ili fizi~}i lica
ako u{te traat opredeleni pravni posledici na osudata ili merki na
bezbednost ili ako za toa postoi opravdan interes zasnovan vrz zakon.
Na gra|anite po nivno barawe, mo`e da im se davaat podatoci za nivnaat
osuduvanost ili neosuduvanost samo ako ovie podatoci im se potrebni
zaradi ostvaruvawe na nivnite prava vo stranstvo (~l. 106 KZ).
V. Upatstvo za postapuvawe na sudovite za vodewe na kaznenata
evidencija (SV RM 1997/8).
4. Vo ustanova od zatvoren vid se izvr{uva i kaznata do`ivoten
zatvor. Posebni odredbi koi se odnesuvaat na na~inot na izvr{uvaweto
na ovaa kazna se sodr`ani vo ku}niot red na KPU Idrizovo. V.
Penoplo{ki kompendium, str. 485-510.
^len 34
Vo ustanova od poluotvoren vid se izvr{uva kazna zatvor vo
traewe do 2 godini koga so ogled na krivi~noto delo, pobudite od
koi toa e izvr{eno i li~nosta na storitelot, mo`e da se oceni deka
i so izvr{uvawe na kaznata vo ustanova od poluotvoren vid }e se
postigne celta na izvr{uvaweto na kaznata zatvor.
________________________
1. Pra{awata svrzani so izvr{uvaweto na kratkite kazni li{uvawe
od sloboda se osobeno interesni od penolo{ki aspekt poradi
postojanoto provlekuvawe na dilemata dali se vo sostoba da ja ostvaruvaat
resocijalizacijata na osudenite lica. Vo teorijata obi~no se
96

istaknuva deka kratkite kazni gi prekinuvaat ~ovekovite vrski so
op{testvoto, negativno ja stigmatiziraat li~nosta i ostavaat negativni
posledici vrz ekonomskiot, semejniot i profesionalniot odnos
za vreme i po izvr{uvaweto na kaznata. Pritoa zatvorenicite ovoj vid
kazna ja izdr`uvaat vo "prisilno bezdelni~ewe", so {to e zapostaveno
osnovnoto sredstvo na prevospitnite procesi. Pokraj toa vo penolo{kata
literatura se istaknuvaat i mnogubrojni drugi argumenti protiv
ovie kazni koi vo strukturata na kaznite zazemaat najgolem
prostor.
I pokraj ovie slabosti na kratkite kazni li{uvawe od sloboda
sosema e ispravno {to najgolemiot broj teoreti~ari ne se zalagaat za
nivno celosno ukinuvawe, za{to kaj ovie kazni so nu`ni modifikacii,
ili podobro re~eno, so reforma na na~inot na nivnoto izvr{uvawe
vo posebni kazneno-popravni ustanovi, mo`at da se ubla`at negativnostite
vo nivnata primena. Od druga strana se istaknuva deka
ovie kazni mo`at da poslu`at kako sredstva za tn. "{ok terapija", a
opravdani se i razmisluvawata na onie {to trgnuvaat od "siroma-
{nosta" na brojot i vidot na kaznite i potrebata od nivna individualizacija
vo fazata na izrekuvaweto, kako i od postoeweto na prestapnici
sprema koi primenata na kratkite kazni ima svoe opravduvawe
za{to za niv ne e potreben tretman.
Za problemite vo izvr{uvaweto na kratkite kazni li{uvawe od
sloboda v. Penologija 2, str. 88-94 i Rezolucija (73) 17 - Penolo{ki
kompendium, str. 395-397.
2. Soglasno odredbite od ~l. 35 KZ i ~l. 34 ZIS kratki se site
onie kazni koi se izre~eni vo traewe od 30 dena do dve godini.
Trgnuvaj}i od opredeleni negativni aspekti na osobeno kratkite
kazni so KZ se podigna nivniot op{t zakonski minimum na 30 dena. Od
druga strana, sostojbite vo oblasta na izvr{uvaweto dovedoa do soznanie
deka vo na{ite kazneno-popravni ustanovi ima potreba da se podigne
i gornata granica na kaznata vo traewe do dve godini. Taa potreba
proizleze ne samo zaradi rastovaruvawe na mamutskite ustanovi od
zatvoren vid, i soodvetno na toa, maliot broj na osudeni lica koi izdr`uvaa
kazna vo ustanovite od poluotvoren vid, tuku vo prv red zaradi
specijalizacija na ovie ustanovi i jaknewe i osovremenuvawe na tretmanskite
procesi vo niv. Ako se raboti za dobro ekipirani kadrovski
celini vo koi se vodi smetka za li~nosta i potrebite na nejziniot
tretman, so tie procesi se otvorat realni mo`nosti za resocijalizacija
duri i sprema onie {to izdra`uvaat najkratki kazni vo takvite
posebni iako pomali ustanovi. Vo taa smisla treba da se tolkuva i
vodeweto gri`a za krivi~noto delo, pobudite od koi e izvr{eno i
li~nosta na storitetlot, odnosno deka so izvr{uvaweto na kaznata vo
97

ustanova od poluotvoren vid }e se postigne celta na izvr{uvaweto na
kaznata zatvor. A contrario, sosema neispravno bi bilo koga ovaa
odredba eden osnoven sud, vo zavisnost od okolnostite {to se navedeni
vo vrska so deloto i li~nosta na storitelot, bi ja protolkuval kako
pravo samiot da odlu~i dali osudenoto lice }e go upati, ili nema da go
upati vo poluotvorena ustanova. Osudata na kazna zatvor do dve
godini, ako se raboti primaren storitel na krivi~no delo, sekoga{ se
izvr{uva vo poluotvorena kazneno-popravna ustanova. Od ova pravilo
postoi samo edno otstapuvawe predvideno vo privremenoto RR. Imeno,
do donesuvaweto na uredbata za vidot, sedi{teto i podra~jeto na
kazneno-popravnite ustanovi od ~l. 26 ZIS, soglasno ova Re{enie
samo vo ustanovite koi funkcioniraat kako otvoreni oddelenija, a
toa se ustanovite vo Veles (od podra~jeto na osnovniot sud Veles),
Kriva Palanka (od podra~jeto na osnovnite sudovi Kratovo i Kriva
Palanka), Strumica (od podra~jeto na osnovnite sudovi Strumica i
Radovi{) i Prilep (od podra~jeto na osnovnite sudovi Prilep i
Kru{evo), mo`at da se upatuvaat osudeni ma{ki lica na kazna zatvor
vo traewe od 30 dena do 1 godina, odnosno koga po presmetaniot pritvor
ostatokot na kaznata iznesuva do 1 godina.
^len 35
Vo ustanova od otvoren vid se izvr{uva kaznata zatvor za
osudeni lica za site krivi~ni dela izvr{eni od nebre`nost i za
drugi krivi~ni dela za osudeni lica na kazna zatvor do 5 godini
dokolku osnovano mo`e da se o~ekuva deka postapuvaweto vo ovie
ustanovi odgovara na karakterot na krivi~noto delo i li~nosta i
deka vo ovoj vid ustanova so ~uvstvo na li~na odgovornost }e gi
izvr{uvaat svoite obvrski i nema da go zloupotrebat
prestojuvaweto.
________________________
1. Dosega{nata istorija na op{testvenata reakcija na kriminalitetot
ja karakterizira razvoen pat {to odi od idejata na retributivna
kazna kon idejata na op{testveno popravawe i resocijalizacijata
na delinkventite. Vo ramkite na ovoj pozitiven trend paralelno
so permanentnoto napu{tawe na retribucijata se zacvrsti sosema
poinakvo mesto na ~ovekot vo sferata na izvr{uvaweto na krivi~nite
sankcii. Vrzuvaweto na krivi~nite sankcii za delinkventot i potrebata
sprema nego da se prezemat soodvetni merki na tretman e produkt
na vekovnite nastojuvawa kon sestrana humanizacija na odnosite me|u
lu|eto. Tokmu toa nikoga{ ne treba da se gubi od vid osobeno poradi
98

faktot {to se u{te postojat mislewa {to se obiduvaat da go soprat
ovoj istoriski razvoj zasolnuvaj}i se zad argumentite na bo`emniot
preteran humanizam koga se raboti za lu|eto {to gi prekr{ile
op{testvenite normi na povedenie.
Opravdanosta na humaniot pristap kon delinkvenite, vsu{nost,
i ne treba posebno da se doka`uva. Taka na primer, koga se raboti za
izvr{uvaweto na kaznite li{uvawe od sloboda taa opravdanost ja
potvrduvaat rezultatite do koi dovede ubla`uvaweto na re`imot na
nejzinoto izvr{uvawe preku unifikacija na kaznata zatvor i ubla`uvaweto
na disciplinata, sî po{irokoto koristewe na institutot
usloven otpust, pro{iruvaweto na pravata i pogodnostite na osudenite
lica, podoslednoto ostvaruvawe na osudeni~noto samoorganizirawe
i drugite formi na osudeni~ka rabota. Seto toa se elementi
{to nao|aat {iroka primena vo sovremenite penitencijarni sistemi.
Taa praktika vo koja centralnoto mesto go dobija principite na individualizacija
i klasifikacija na osudenite lica kako posebno zna-
~ajni gi isfrlija na povidok i otvorenite kazneno-popravni ustanovi
koi, od svoja strana se poka`aa kako mo{ne zna~ajna klasifikaciona
forma kade {to najoptimalno mo`at da se ostvarat celite i site
drugi proklamirani na~ela na kaznata li{uvawe od sloboda so sredstva
i metodi {to posebno go obezbeduvaat po~ituvaweto na ~ovekovata
li~nost i negovoto dostoinstvo. Otvorenite kazneno-popravni
ustanovi gi karakterizira takov pristap vo realizacijata na prevospitnite
programi {to ovozmo`uva vistinska primena na individualizirani
postapki so koi, pred se, se razviva li~nata odgovornost i
samodisciplinata na osudenite lica i vo isto vreme vo maksimalna
mo`na mera se otstranuvaat posledicite od zatvorskite frustracii i
deprivacii. Vo ovie ustanovi toa go ovozmo`uva otsustvoto na materijalnite
pre~ki za begstvo i nastojuvaweto so izvr{uvaweto na
kaznata zatvorenicite da se dobli`at do uslovite {to pove}e nalikuvaat
na onie vo slobodniot `ivot. Toa go ovozmo`uva i individualizacijata
na tretmanot vo ovie ustanovi vo koi vode~kata uloga ja
dobivaat onie aktivnosti i kvaliteti {to se naso~eni kon razvivawe
na svesta, samodisciplinata, odgovornosta i doverbata na zatvorenicite
kako sprema neformalniot zatvorski sistem taka i sprema op{testvoto
i negovite vrednosti vo celost. Vo seto toa se gledaat golemi
perspektivi koi {to poradi realnata protkaenost so humanisti~kite
barawa ostavaat mal prostor za primena na prisilni merki.
Vo soglasnost so navedenoto mo`e slobodno da se ka`e deka
otvorenite kazneno-popravni ustanovi pretstavuvaat eden od najsovremenite
dostreli vo primenata na na~eloto na humanizacijata vo izvr-
{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda. Nivnata dlaboka protka-
99

enost so ova na~elo se gleda od streme`ot preku niv {to e mo`no pove}e
da se otstranat retributivnite elementi na kaznata, vo streme`ot
izvr{uvaweto na kaznata da se dobli`i do uslovite {to nalikuvaat
na sloboda i da se namalat neprijatnostite na zatvorskite deprivacii,
kako i toa da se ubla`at posledicite od efektot na stigmatizacijata
koi stanuvaat mnogu pobezbolni koga javnosta znae deka opredelena
kategorija na osudenici kaznata ja izdr`uvale vo otvoreni ustanovi.
Humanizmot i po~ituvaweto na dostoinstvoto na ~ovekot so site
atributi na negovata ~est se prisutni i vo nastojuvaweto da se
iskoristat mo`nostite na individualizacijata na kaznata {to gi sozdavaat
ovie ustanovi i vo nivni ramki sozdadenite uslovi za poefikasna
primena na oblicite i metodite na tretman. Se ~ini deka seto ova
e dovolen indikator za podr`uvawe i natamo{no koristewe na ovie
ustanovi so nu`no sledewe i navremeno razre{uvawe na problemite
{to kaj niv se pojavuvaat. Vo taa smisla treba da se vnimava na
nivnata organizaciona postavenost, na usovr{uvaweto na kriteriumite
za izbor na osudenicite {to }e prestojuvaat vo niv, kako i na
izborot i ostru~uvaweto na personalot {to }e bide dovolno kvalifikuvan
za sproveduvawe na proklamiranite humani na~ela {to ovde se
postavuvaat, na jakneweto na raspolo`enieto na javnosta kon prifa-
}awe na ovie ustanovi, na podobruvawe na prostornite uslovi vo niv,
na koncipiraweto na internata klasifikacija vo soobraznost so karakteristikite
na li~nosta na osudenicite {to se upatuvaat vo ovie
ustanovi i sl.
2. Soglasno RR do donesuvawe na uredbata od ~l. 26 ZIS, vo
edinstvenata ustanova od otvoren vid vo Struga, na izdr`uvawe na kaznata
zatvor vo traewe od 2 do 5 godini, ili ako po presmetaniot
pritvor ostatokot od kaznata iznesuva od 2 do 5 godini od izre~enata
kazna, se upatuvaat ma{ki lica, osudeni za krivi~ni dela od nebre`nost
od podra~jeto na celata zemja.
3. Za upatuvawe na osudenite lica na izdr`uvawe na kaznata zatvor
vo otvorena kazneno-popravna ustanova, odredbata opredeluva
kriteriumi od objektivna i subjektivna priroda. Kriteriumite od
objektivna priroda se:
1. da se izvr{eni krivi~ni dela od nebre`nost,
2. da se raboti za osudeni lica na koi im e izre~ena kazna zatvor
vo traewe do 5 godini.
Po ispolnuvaweto na prviot kriterium, bez ogled na visinata na
kaznata, sekoe osudeno lice za delo od nebre`nost, se upatuva vo ustanova
od otvoren vid. Me|utoa, soglasno odredbata od ~l. 33 ne smee da e
povratnik.
100

Sosema poinakakva e situacijata kaj vtoriot kriterium od objektivna
priroda. Imeno, negovoto postoewe ne e dovolen uslov za upatuvawe
na nekoe lice vo otvorena ustanova. Za negovata delotvornost
potrebno e i ostvaruvawe na eden od previdenite subjektivni kriterumi:
1. osnovanoto o~ekuvawe deka postapuvaweto vo ovie ustanovi
odgovara na na karakterot na krivi~noto delo i li~nosta, i
2. deka vo ovoj vid osudenoto lice so ~uvstvo na li~na odgovornost
}e gi izvr{uva svoite obvrski, i
3. deka nema da da go zloupotrebi prestojuvaweto vo ustanovata.
^len 36
(1) Vo ustanovite od poluotvoren vid se osnovaat posebni
oddelenija za izvr{uvawe na merkata pritvor.
(2) Postapkata so pritvoreni lica se ureduva so zakon.
________________________
1. Oddelenijata vo koi se izvr{uva merkata pritvor se posebno
izdvoeni i uredeni celini vo ramkite na postoe~kite kazneno-popravni
ustanovi. Vo soglasnost so odredbata takvi oddelenija treba da
postojat vo sekoja ustanova od poluotvoren vid, i da gi zadovoluvaat
site potrebni standardi za nivno funkcionirawe. Vo sega{ni uslovi
toa sî u{te ne e slu~aj, iako vo pogolemiot del od postojnite kaznenopopravni
ustanovi postojat smestuva~ki kapaciteti za takva namena.
Nivnoto kone~no oblikuvawe treba da bide dovr{eno so uredbata od
~l. 26 ZIS. Dotoga{ vo soglasnost so RR, posebni oddelenija za
izvr{uvawe na merkata pritvor postojat vo kazneno-popravnite ustanovi
vo Bitola, Gevgelija, Ohrid, Skopje, Tetovo i [tip kako za dr`avjani
na Republika Makedonija, taka i za stranski dr`avjani i lica
bez dr`avjanstvo, kako i vo kazneno-popravniot dom Idrizovo,
isklu~ivo za stranski dr`avjani i lica bez dr`avjanstvo.
2. Odreduvaweto na pritvorot e regulirano so ~l. 183-192, 257-
258 i 459 ZKP i ~l. 55 ZP. Postapkata so pritvoreni lica, iako ne í e
tamu mestoto tuku vo ZIS, e uredena so ~l. 193-197 i 460 ZKP . Podrobni
odredbi za postapuvaweto so pritvorenite lica }e bidat sodr`ani
vo posebna glava od ku}nite redovi na onie kazneno-popravni
ustanovi vo koi se izdr`uva ovaa merka. So ogled deka vo ZIS soglasno
~l. 331 nema osnov za donesuvawe op{t akt za izdr`uvawe na pritvorot,
a takov osnov nema nitu vo ZS, Pravilnikot za ku}niot red za
izdr`uvawe na pritvor (SV SRM 1977/32) }e bide vo sila samo do
101

momentot na donesuvaweto na ku}nite redovi na kazneno-popravnite
ustanovi vo koi se izdr`uva pritvorot.
Vo vrska so postapkata so pritvorenicite vo ZKP se vneseni
slednive odredbi:
- 1. Pri izdr`uvaweto na pritvorot ne smee da se navreduva
li~nosta i dostoinstvoto na obvinetiot. 2. Sprema pritvorenikot
mo`e da se primenuvaat samo ograni~uvawata {to se potrebni da se
spre~i begstvo i dogovor {to bi mo`el da bide {teten za uspe{noto
vodewe na postapkata. 3. Vo ista prostorija ne mo`at da bidat zatvoreni
lica koi ne se od isti pol. Po pravilo, vo ista prostorija ne
mo`at da se smestuvaat lica koi u~estvuvale vo izvr{uvawe na isto
krivi~no delo nitu lica koi se na izdr`uvawe kazna so lica od pritvor.
Ako e toa mo`no lica koi storile krivi~no delo vo povrat nema
da se smestuvaat vo ista prostorija so drugi lica li{eni od sloboda
vrz koi bi mo`ele {tetno da vlijaat. 4. Pritvorenoto lice ima pravo
da bara pritvorot da go izdr`uva vo ista prostorija. (~l. 193 )
- 1. Pritvorenicite imaat pravo na osum~asoven neprekinat
odmor vo vreme od 24 ~asa. Pokraj toa nim }e im se obezbedi dvi`ewe
na otvoren prostor vo zatvorot najmalku dva ~asa dnevno. 2. Pritvorenicite
imaat pravo da se hranat na svoj tro{ok, da nosat svoja
obleka i da se slu`at so svoi postelni raboti, na svoj tro{ok da nabavuvaat
knigi, vesnici i drugi raboti {to im odgovaraat na nivnite
redovni potrebi, dokolku toa ne bi bilo {tetno za uspe{no vodewe na
postapkata. Za toa odlu~uva organot {to ja sproveduva istragata. 3.
Pritvorenik mo`e da upotrebi raboti nu`ni za odr`uvawe na
~istotata vo prostorijata vo koja prestojuva. Ako pritvorenikot bara
istra`niot sudija odnosno pretsedatelot na sovetot, vo spogodba so
upravata na zatvorot, mo`e da dozvoli toj da raboti vo krugot na
zatvorot na raboti {to odgovaraat na negovite psihi~ki i fizi~ki
svojstva, pod uslov toa da ne e {tetno za vodewe na postapkata. (~l.
194)
- 1. Po odobrenie na istra`niot sudija {to ja sproveduva
istragata i po negov nadzor ili pod nadzor na lice koe toj }e go
opredeli, pritvorenikot mo`at, vo granicite na ku}niot red, da go
posetuvaat bliski rodnini, a po negovo barawe - lekar i drugi lica.
Oddelni poseti mo`at da se zabranat ako poradi toa bi mo`ela da
nastane {teta za vodeweto na postapkata. 2. Funkcioneri na diplomatsko-konzularnite
prestavni{tva vo Republika Makedonija imaat
pravo po odobrenie na istra`niot sudija koj ja sproveduva istragata
da go posetuvaat i bez nadzor i da razgovaraat so pritvorenoto lice
dr`avjanin na nivnata dr`ava. Odobrenie za poseta }e se pobara preku
Ministerstvoto za pravda. 3. Pritvorenikot mo`e da se dopi{uva so
102

lica nadvor od zatvorot so znaewe i pod nadzor na organot {to ja sproveduva
istragata. Ovoj organ mo`e da zabrani ispra}awe i primawe
pisma i drugi pratki {tetni za vodeweto na postapkata. Ispra}aweto
na molba, poplaka ili `alba ne mo`e da se zabrani nikoga{. 4. Po
podignatiot obvinitelen akt do pravosilnosta na presudata, ovlastuvawata
od stavot 1 i 2 na ovoj ~len gi vr{i pretsedatelot na sovetot.
- 1. Za disciplinski prestapi na pritvorenikot istra`niot
sudija odnosno pretsedatelot na sovetot mo` e da izre~e disciplinska
kazna ograni~uvawe na poseti. Ova ograni~uvawe ne se odnesuva na
op{teweto na pritvorenikot so branitelot. 2. Protiv re{enieto za
kaznata izre~ena spored stavot 1 na ovoj ~len e dozvolena `alba do
sovetot (~l. 22 st. 6 ZKP) na sudot nadle`en za vodewe na istragata vo
rok od 24 ~asa od ~asot na priemot na re{enieto. @albata ne go zadr-
`uva izvr{uvaweto na re{enieto. (~l. 196)
- Nadzor vrz pritvorenicite vr{i pretsedatelot na nadle`niot
prvostepen sud. 2. Pretsedatelot na sudot od stav 1 na ovoj ~len ili
sudijata kogo toj }e go opredeli dol`en e najmalku edna{ nedelno da
gi poseti pritvorenicite i, ako najde za potrebno da se infornmira i
bez prisustvo na komandirot i nadzornicite kako se hranat pritvorenicite,
kako se snabduvaat so drugi potrebi i kako se postapuva so
niv. Pretsedatelot odnosno sudijata kogo toj }e go opredeli dol`en e
da prezeme potrebni merki da se otstranat nepravilnostite voo~eni
pri posetata na zatvorot. Opredeleniot sudija ne mo`e da bide
istra`niot sudija. 3. Pri posetite od stav 2 na ovoj ~len mo`e da prisustvuva
i javniot obvinitel. 4. Pretsedatelot na sudot i istra`niot
sudija mo`at vo sekoe vreme da gi posetuvaat site pritvorenici, so
niv da razgovaraat i da primaat poplaki od niv. (~l. 197)
Vo pogled na nadzorot {to vo ustanovite kade se smesteni pritvorenite
lica go vr{i Me|unarodniot Komitet na Crveniot Krst, v.
Humanitarni aktivnosti na MKCK vo korist napritvorenite lica i
Memorandum za humanitarnite aktivnosti na MKCK vo ime na
pritvorenite lica - Penolo{ki kompendium, str. 263-272.
3. Vo vrska so normativata {to vo pogled na izdr`uvaweto na
pritvorot va`i soglasno posebnite konvencii, rezolucii i preporaki
na me|unarodnite tela, na ova mesto, nu`no e da se pomestat i dokumentite:
Korpus na principi za za{tita na site lica od bilo kakva
forma na pritvorawe ili li{uvawe od sloboda (KP) na ON i Preporaka
br. R (80) 11 - Pritvoreni lica koi o~ekuvaat sudska odluka na
Sovetot na Evropa.
Vo KP, usvoeni od strana na Generalnoto sobranie na ON so rezolucija
43/173 od 9 dekemvri 1988 godina, se vneseni slednive na~ela:
103

1. Tretmanot na site lica koi {to se od bilo kakov vid li{eni
od sloboda treba da bide human i da se po~ituva nivnoto li~no dostoinstvo.
2. Priveduvawe, pritvorawe ili zatvarawe na lica treba striktno
da se vr{i samo vo soglasnost so odredbite na zakonot i istoto da
go vr{at ovlasteni slu`benici ili lica ovlasteni za taa namena.
3. Na licata li{eni od sloboda vo koja i da e forma na
li{uvawe od sloboda ili pritvor ne smee da im se ograni~uvaat ili
ukinuvaat ~ovekovite prava koi {to postojat ili se prifateni od sekoja
dr`ava vo soglasnost so zakonite, konvenciite, propisite ili
obi~aite, pod izgovor deka ovie principi ne gi priznavaat takvite
prava ili pak deka gi priznavaat vo pomal obem.
4. ^ovekovite prava na liceto li{eno od sloboda vo bilo kakva
forma na zadr`uvawe ili li{uvawe od sloboda i site prezemeni
merki koi se vo direktna vrska so ~ovekovite prava treba da bidat
predmet na delotvorna kontrola od strana na sudski ili bilo koj drug
ovlasten organ.
5.1. Ovie principi }e se primenuvaat podednakvo za site lica na
teritorijata na bilo koja dr`ava bez ogled na rasnata pripadnost, boja
na ko`ata, pol, jazik, verosipoved ili veruvawe, politi~ko ili drug
vid na mislewe, nacionalna pripadnost ili op{testveno poteklo,
imotna sostojba, ra|awe ili drug status. 2. Merkite koi {to se sozdadeni
ili vo soglasnost so zakonot ili edinstveno se primenuvaat za
za{tita na pravata i specijalniot status na `eni i doilki, decata i
maloletnicite, vozrasnite, bolnite ili hendikepiranite lica ne
smeeat da se diskriminirat. Potrebata i primenata na takvite merki
sekoga{ treba da bide predmet na povtorna revizija od strana na
sudski ili drug ovlasten organ.
6. Nitu edno lice li{eno od sloboda vo bilo koja forma na
pritvor ili li{uvawe od sloboda ne smee da bide predmet na nehumano
odnesuvawe ili poni`uva~ko kaznuvawe. Kako i da e, nitu edna
okolnost ne mo`e da bide opravduvawe za izma~uvaweto ili drug vid
na nasilni~ki, nehuman ili poni`uva~ki tretman ili kaznuvawe.
7.1. Dr`avite treba so zakon da gi zabranat site akti koi {to se
vo sprotivnost so praavata i dol`nostite, a koi {to se sodr`ani vo
principite i vrz osnova na `alba da pokrenat i izvr{at soodvetna i
nepristrasna istraga i da izre~at soodvetni kazneni merki. 2. Slu`benite
lica koi imaat pri~ini za somnenie deka e izvr{eno prekr{-
uvawe ili deka }e bidat prekr{eni principite imaat pravo da go
prijavat problemot do povisokite organi i ako e potrebno do soodvetnite
organi ovlasteni za revizija ili donesuvawe na privremani
merki. 3. Sekoe lice koe se somneva deka se slu~ilo ili deka }e se
104

slu~i prekr{uvawe na principite ima pravo da go prijavi problemot
na povisokiot organ kako i do soodvetnite odgovorni organi ovlasteni
za revizija i donesuvawe na preventivni merki.
8. Pritvorenite lica treba da se tretiraat kako neosuduvani
lica. Spored toa, tie spored mo`nostite treba da se odvoeni od drugite
zatvoreni lica.
9. Ovlastenite lica koi {to go priveduvaat ili go pritvoraat
liceto ili pak vodat istraga za slu~ajot treba striktno da gi koristat
nivnite ovlastuvawa dodeleni vo soglasnost so zakon, a koristeweto
na nivnite ovlastuvawa }e bide predmet na nadomest od strana na
sudskite ili drugi organi.
10. Liceto koe {to se priveduva za vreme na priveduvaweto treba
da se informira za pri~inite na priveduvaweto i treba vedna{ da se
informira za obvinenieto {to e pokrenato protiv nego.
11. Ni edno lice ne smee da se dr`i vo pritvor bez da mu se dade
mo`nost da bide soslu{ano od sudski ili drug organ. Pritvorenoto
lice ima pravo da se brani samostojno ili na pomo{ od branitel kako
{to e predvideno so zakon.
Pritvorenoto lice i negoviot branitel, ako pritvorenoto lice
ve}e go ima anga`irano istiot, treba itno i celosno da bidat
informirani za bilo kakva izdadena naredba za pritvorawe zaedno so
pri~inite za nejzinoto izdavawe.
Sudskite ili drugi odgovorni organi se nadle`ni za soodvetna
revizija na prodol`uvaweto na pritvorot.
12. Treba pravilno da se zapi{at slednive podatoci: (a) pri~ina
na priveduvaweto; (b) vremeto na priveduvaweto i stavaweto vo
pritvor kako i vremeto koga privedenoto lice treba da se pojavi pred
sudskiot ili drug ovlasten organ; (c) identitetot na ovlastenoto
lice; (d) to~ni podatoci za mestoto na pritvorawe. Takvite podatoci
treba da im bidat dostapni na pritvorenoto lice i na negoviot branitel,
dokolku pritvorenoto lice ima anga`irano branitel vo forma
opredelena so zakon.
13. Bilo koe lice vo momentot na priveduvaweto, na po~etokot
na pritvorot ili li{uvaweto od sloboda ili pak vedna{ potoa, odgovorniot
organ za negovoto priveduvawe, pritvorawe ili zatvorawe,
treba da go informiraat i da mu gi objasnat negovite prava i kako toj
samiot da gi iskoristi tie prava.
14. Lice {to ne go razbira ili zboruva adekvatno jazikot koj {to
go upotrebuva organot odgovoren za negovoto priveduvawe, pritvorawe
ili li{uvawe od sloboda, ima pravo na itna informacija {to se
odnesuva na Principot 10, Principot 11 stav 2, Principot 12 stav 1 i
Principot 13 na jazikot koj go razbira i ako e potrebno besplatna
105

pomo{ od preveduva~ vo vrska so zakonskite postapki koi {to sleduvaat
po negovoto priveduvawe.
15. I pokraj isklu~ocite sodr`ani vo Princip 16 stav 4 i
Princip 18 stav 3, komunikacijata na pritvorenoto ili zatvorenoto
lice so nadvore{niot svet, posebno so negovoto semejstvo ili branitel,
nema da mu se skratat ne pove}e od nekolku dena.
16.1. Nabrzo po priveduvaweto i po bilo kakvo premestuvawe od
edno mesto na pritvor ili zatvor, pritvorenoto ili zatvorenoto lice
ima pravo da gi informira ili da bara od odgovornite organi da gi
informiraat ~lenovite na negovoto semejstvo ili drugi soodvetni
lica za negovoto priveduvawe, pritvorawe ili zatvorawe ili za premestuvaweto
i mestoto kade {to e staven vo zatvor. 2. Ako pritvorenoto
ili zatvorenoto lice e stranski dr`avjanin, vedna{ treba da
bide informirano za negovite prava na komunikacija na soodveten
na~in preku konzularniot pretstavnik ili diplomatskata misija na
dr`avata od ~ija {to nacionalna pripadnost e liceto ili so organot
koj {to e odgovoren za komunikacija vo soglasnost so me|unarodnoto
pravo, ili pak so pretstavnikot na megunarodnata organizacija ako e
begalec, ili pak ako liceto e pod za{tita na me|unarodna organizacija.
3. Ako pritvorenoto ili zatvorenoto lice e maloletno ili pak
ne e vo mo`nost da gi razbere svoite prava, odgovorniot organ na svoja
inicijativa go prezema informiraweto za koe {to stanuva zbor vo
ovoj princip. Treba da se obrne posebno vnimanie na izvestuvaweto na
roditelite i staratelite. 4. Bilo kakvo izvestuvawe za koe stanuva
zbor vo ovoj princip, treba da se dostavi ili dozvoli bez nikakvo
odlagawe. Kako i da e, odgovorniot organ mo`e za eden razumen vremenski
period da go odlo`i izvestuvaweto ako e od specifi~en interes
za istra`niot proces.
17.1. Pritvorenoto lice ima pravo na pravna pomo{ od branitel.
Liceto treba vedna{ po priveduvaweto da bide informirano od strana
na odgovorniot organ za negovite prava i treba da mu se ovozmo`at
soodvetni uslovi za koristewe na toa pravo. 2. Ako pritvorenoto lice
nema anga`irano branitel po svoj izbor, vo site slu~ai koga interesite
na pravdata toa go dozvoluvaat, ima pravo, dokolku nema dovolno
sredstva, da mu bide nazna~en besplatno branitel od strana na sudskiot
ili drug odgovoren organ.
18.1. Pritvorenoto ili zatvorenoto lice ima pravo na komunikacija
ili sovetuvawe so svojot branitel. 2. Na pritvorenoto ili
zatvorenoto lice treba da mu se dozvoli soodvetno vreme i uslovi za
konsultacija so svojot branitel. 3. Pravoto na pritvorenoto ili zatvorenoto
lice na poseta, konsultacija i komunikacija so svojot branitel
treba da bide ostvareno bez odlagawe ili kriti~ka osuda i so ce-
106

losna doverlivost i ne smee da se odlo`uva ili ograni~uva osven vo
posebni priliki opredeleni so zakon ili pravni odredbi koga toa od
strana na sudskiot ili drug ovlasten organ se smeta za neophodnost so
cel da se odr`i bezbednosta i dobriot poredok. 4. Razgovotite na
pritvorenoto ili zatvorenoto lice so negoviot branitel mo`e da
bidat nadgleduvani od strana na odgovornite lica, no ne i prislu{-
kuvani. 5. Komunikacijata me|u pritvorenoto ili zatvorenoto lice so
negoviot advokat spomnati vo ovoj princip nema da bidat prifatlivi
kako dokaz protiv pritvorenoto ili zatvorenoto lice, osven ako ne se
povrzani so prodol`eno ili planirano krivi~no delo.
19. Pritvoreno ili zatvoreno lice }e ima pravo na poseta
posebno od strana na ~lenovi od negovo semejstvo i }e mu se pru`i
adekvatna mo`nost za komunikacija so nadvore{niot svet vo razumni
uslovi i ograni~uvawa kako {to se definirani so zakon ili zakonski
propis.
20. Ako pritvorenoto ili zatvoenoto lice toa go bara, }e mu
bide ovozmo`eno dokolku e mo`no da se rasporedi vo najbliskoto
mesto do negovoto mesto na `iveewe.
21.1. Na pritvorenoto ili zatvorenoto lice }e mu bide zabraneto
da koristi nezakonska prednost na situacijata so cel da se obvini
sebesi ili da svedo~i protiv drugi lica. 2. Niedno zadr`ano lice za
vreme na istragata nema da bide predmet na `estokost, zakana ili
primena na metodi na ispituvawe {to ne odgovaraat na negovata
sposobnost za odlu~uvawe ili sudewe.
22. Ni edno pritvoreno ili zatvoreno lice nema da bide, duri i
so negova soglasnost, predmet na medicinski ili nau~ni eksperimenti
{to mo`at da bidat {tetni po negovoto zdravje.
23.1. Traeweto na ispituvaweto na pritvorenoto ili
zatvorenoto lice i intervalite pome|u ispituvaweto kako i identitetot
na slu`benite lica {to go vodele ispituvaweto i drugi prisutni
lica }e se vnesat vo zapisnik i toa }e se potvrdi na na~in predviden
so zakon. 2. Na pritvorenoto ili zatvorenoto lice, ili negoviot branitel
ako e dozvoleno so zakon, }e mu se dozvoli pristap do informacii
opi{ani vo stav 1 od ovoj princip.
24. Vedna{ po pritvoraweto ili zatvaraweto vrz liceto treba
da se izvr{i lekarski pregled i ako e potrebno da mu se pru`i
medicinska nega i da mu se dade soodveten medicinski tretman. Negata
i tretmanot se besplatni.
25. Pritvorenoto i zatvorenoto lice, odnosno negoviot branitel
}e imaat pravo da baraat od sudskite ili drugi vlasti povtoren lekarski
pregled ili mislewe zaradi bezbednosta i dobriot red vo
mestoto kade {to e pritvoreno ili zatvoreno liceto.
107

26. Po izvr{eniot lekarski pregled na pritvorenoto ili zatvorenoto
lice treba da se zapi{at imeto na lekarot i rezultatite od
izvr{eniot lekarski pregled. Treba da se ovozmo`i pristap do takvite
rezultati. Razni modaliteti }e bidat vo soglasnost so relevantnite
pravila na doma{niot zakon.
27. Neusoglasenosta so ovie principi za sobirawe na dokazi }e
se zeme predvid pri opredeluvaweto na prifatlivosta na takvite dokazi
protiv pritvorenoto ili zatvorenoto lice.
28. Pritvorenoto ili zatvorenoto lice ima pravo vo granicite
na mo`nostite da se zdobie so adekvatno obrazovanie, kulturni naviki
i informacii koi se predmet na adekvatni uslovi za obezbeduvawe
red i bezbednost.
29.1. So cel da se nadgleduva striktnoto pridr`uvawe kon va`e~kite
zakoni i pravila, mestata za pritvor treba postojano da se posetuvaat
od strana na kvalifikuvano i iskusno lice imenuvano i odgovorno
na nadle`niot organ koj {to e nezavisen od organot odgovoren za
upravuvaweto so mestoto za pritvor. 2. Pritvorenoto ili zatvorenoto
lice ima pravo na slobodna i doverliva komunikacija so licata koi gi
posetuvaat mestata za pritvor ili zatvarawe vo soglasnost so stav 1 od
ovoj princip, a koi se so edinstvena cel da se ovozmo`at relevantni
uslovi za ostvaruvawe na bezbednost i dobar poredok vo takvite mesta.
30.1. Od na~inot na odnesuvaweto na pritvorenite ili zatvorenite
lica {to }e storat disciplinska povreda za vreme na pritvorot
ili zatvorot, opisot na traeweto na disciplinskite kazni {to mo`at
da bidat izre~eni i organite odgovorni za izrekuvaweto na takvite
kazni treba da se opredelat so zakon ili zakonski odredbi i propisno
da se objavat. 2. Pritvorenoto ili zatvorenoto lice }e ima pravo da
bide soslu{ano pred da se prezeme nekakva disciplinska merka. Toa }e
ima pravo na `alba pred povisokite organi za povtorno razgleduvawe
na slu~ajot.
31. Soodvetni organi }e ponudat, spored doma{niot zakon,
pomo{ koga im e potrebna na zavisni lica, a posebno na pomladite
~lenovi na semejstvoto na pritvorenoto ili zatvorenoto lice i }e
prezemat prikladni merki za smestuvawe pod staratelstvo na decata
ostaveni bez kontrola.
32.1. Pritvoreno lice ili negoviot praven zastapnik }e imaat
pravo vo bilo koe vreme da pokrenat postapka spored doma{niot zakon
pred sudski ili drug organ vo vrska so zakonitosta na negovoto
pritvorawe so cel da se dobie negovo osloboduvawe bez nikakvo zadocnuvawe,
ako nezakonski e pritvoreno. 2. Postapkata za koja stanuva
zbor vo stav 1 na ovoj princip }e bide kratka i ekspeditivna i bez
nadomest za pritvorenite lica so prikladni pari~ni sredstva. Orga-
108

nite na pritvorot }e mu ovozmo`at na pritvorenoto lice bez nikakvo
odlagawe razgleduvaweto na slu~ajot da dojde do organite za povtorno
razgleduvawe.
33.1. Pritvorenoto ili zatvorenoto lice ima pravo da podnese
barawe ili na `alba vo vrska so negoviot tretman, posebno vo slu~aj
na ma~ewe ili drugo svirepo, nehumano ili poni`uva~ko postapuvawe,
do organite odgovorni za rakovodewe na mestoto za pritvor i do
povisokite organi, i ako e potrebno, do soodvetni organi ovlasteni za
povtorno razgleduvawe ili davawe na praven lek. 2. Vo slu~aj koga ni
pritvorenoto nitu zatvorenoto lice ili negoviot praven zastapnik
nemaat mo`nost da go koristat pravoto spored stav 1 od ovoj princip,
toa pravo mo`e da go koristi i ~len na semejstvoto na pritvorenoto
ili zatvorenoto lice ili sekoe drugo lice koe go znae slu~ajot. 3. Vo
vrska so barawe ili `alba istoto }e se dr`i vo tajnost ako toa go
bara pritvorenoto ili zatvorenoto lice.
4. Na sekoe barawe ili `alba vedna{ }e se dejstvuva i }e mu se
odgovori bez nikakvo zadocnuvawe. Vo slu~aj ako se odbie baraweto
ili `albata }e ima pravo da se podnese do sudski ili drug organ. Nitu
pritvorenoto ni zatvorenoto lice, nitu nekoja `alba spored stav 1 od
ovoj princip nema da pretrpat {teta za podnesuvawe na barawe ili
`alba.
34. Vo slu~aj na smrt ili is~eznuvawe na pritvoreno ili zatvoreno
lice }e se povede istraga za pri~inata za smrta ili is~eznuvaweto
od strana na sudski ili drug organ, bilo na negovo barawe ili na
barawe na ~len od semejstvoto na takvoto lice ili bilo koe drugo
lice koe {to e zapoznaeno so slu~ajot. Ako toa go baraat uslovite,
takva istraga }e se povede po ista postapka {to se vodi za sekoja smrt
ili is~eznuvawe vedna{ po prekinuvaweto na pritvorot ili zatvorot.
Naodite od istragata ili izve{tajot napraven vo vrska so nea }e se
stavat na raspolagawe po barawe, osven ako ne ja popre~uva nekoja
krivi~na istraga {to e vo tek.
35.1. [teti napraveni od deluvawe ili izvr{uvawe od strana na
javni slu`benici sprotivno na pravata sodr`ani vo ovie principi }e
se nadomestat spored primenlivite pravila za odgovornost predvideni
vo doma{niot zakon. 2. Spored ovoj princip informacii za koi
{to se bara da se vodi zapisnik }e bidat dostapni na barawe za nadomest
vo soglasnost so postapkata predvidena so doma{en zakon za barawe
na nadomest.
36.1. Pritvorenoto, osomni~enoto lice ili liceto obvineto za
krivi~no delo }e se smeta za nevino se dodeka ne se proglasi za vinovno
spored zakonot vo javna postapka vo koja toa lice gi imalo site
garancii potrebni za negova odbrana. 2. Pritvorawe ili zatvorawe na
109

lice protiv koe se vodi istraga ili postapka }e se vr{i samo so cel za
zadovoluvawe na pravdata vrz osnova, pod uslovi i vo postapka opredelena
so zakon. Se zabranuva voveduvawe na restrikcii za lica koi
{to striktno ne se potrebni za celite na zatvoraweto ili za spre~uvawe
na postapkata ili za zadovoluvawe na pravdata, ili za odr`uvawe
na bezbednost i dobar red vo mestoto na zadr`uvawe na liceto.
37. Lice pritvoreno za krivi~no obvinenie }e se dovede pred sud
ili drug organ vedna{ po pritvoraweto. Takviot organ }e re{ava bez
nikakvo zadocnuvawe za zakonitosta i potrebata od negovoto zadr-
`uvawe. Ni edno lice ne smee da se dr`i vo pritvor dodeka e vo tek
istraga ili postapka osven so pismen nalog izdaden od takov organ.
Pritvorenoto lice, koga e dovedeno pred takov organ }e go ima pravoto
da dade izjava za postapuvaweto dodeka bilo vo pritvor.
38. Lice pritvoreno za krivi~no obvinenie }e bide dovedeno
pred sud vo razumen rok ili }e se oslobodi dodeka ~eka sudewe.
39. Osven vo specifi~ni slu~ai predvideni so zakon, lice obvineto
za krivi~no delo }e ima pravo, osven ako za toa re{ava sudsko
ili drugo telo vo interes na pravdata, da bide oslobodeno dodeka ~eka
sudewe {to e predmet na uslovite {to mo`e da se nalo`at vo soglasnost
so zakonot. Takvoto telo postojano }e go dr`i liceto pod prismotra,
a po potreba i }e go zatvori.
4. Vo Preporaka br. R (80) 11 (Pritvoreni lica koi o~ekuvaat
sudska odluka) usvoena od komitetot na ministrite na Sovetot na
Evropa od 27 juli 1980 godina vo vrska so pritvorot se navedeni slednive
principi:
OP[TI PRINCIPI
1. Pretpostavka e deka liceto e nevino pred da se doka`e vinata,
niedno lice obvineto za krivi~no delo nema da se stavi vo pritvor vo
o~ekuvawe na sudewe, osven ako toa izri~no ne go baraat okolnostite.
Spored toa na merkata pritvor }e se gleda kako na edna isklu~itelna
merka i taa nikoga{ nema da bide prisilna nitu pak }e se koristi od
kazneni pri~ini.
PRINCIPI [TO ]E SE PRIMENUVAAT ZA DONESUVAWE
NA ODLUKA VO SLU^AJ NA PRITVOR VO O^EKUVAWE NA
SUDEWE
2. Lice obvineto za krivi~no delo li{eno od sloboda vedna{ }e
se dovede pred sudija ili drugo lice ovlasteno so zakon da vr{i sudska
vlast (vo natamo{niot tekst sudska nadle`nost).
110

Koga liceto za koe stanuva zbor e dovedeno pred sudska nadle`nost,
vo vrska so pritvorot bez odlagawe }e se donese sudska odluka.
3. Nalog za pritvor mo`e da se izdade samo ako postoi osnovano
somnenie deka liceto za koe stanuva zbor ima izvr{eno potvrdeno
krivi~no delo i deka postojat osnovani pri~ini kako i deka postojat
edna ili pove}e od ovie osnovi: opasnost od is~eznuvawe, opasnost od
spre~uvawe na vr{ewe na sudeweto, opasnost od izvr{uvawe na u{te
poseriozno delo.
4. Duri i koga ne mo`at da se navedat ovie osnovi, pritvorot
mo`e da se opravda kaj isklu~itelni slu~ai, posebno kaj seriozno
te{ki krivi~ni dela.
5. Pri razgleduvawe dali treba da se izdade nalog za pritvor,
sudot }e gi zeme predvid okolnostite za sekoj slu~aj poedine~no,
posebno relevantni mo`e da bidat nekoi od slednive faktori: prirodata
i serioznosta na potvrdeno krivi~no delo; cvrstinata na dokazite
za liceto koe go izvr{ilo krivi~noto delo; mo`nata kazna {to bi ja
dobilo vo slu~aj na donesuvawe na presuda; karakterot, negovoto minato
i li~niot i op{testveniot status na liceto koe e vo pra{awe a
posebno negovite vrski vo op{testvoto; odnesuvaweto na liceto za
koe stanuva zbor, posebno kako toa gi ispolnuvalo obvrskite {to mu
bile postavuvani vo tekot na porane{ni krivi~ni postapki.
6. Treba da se razmisluva za razvoj na slu`bi predvideni za sobirawe
na informacii {to }e im koristat na sudskite organi vo vrska
so li~niot i op{testveniot status na liceto za koe stanuva zbor.
7. Nema da se izdade nalog za pritvor ako li{uvaweto od sloboda
e vo sprotivnost so prirodata na potvrdenoto krivi~no delo i kaznata
{to ja nosi toa delo.
8. Koga e izdaden nalog za pritvor, vo odlukata treba precizno da
stoi predmetot na obvinenie i pri~inite za donesuvawe na takva
odluka. Za toa liceto treba vedna{ da bide izvesteno i da mu se dade
kopija od nalogot.
9. Kako i da e, vo soglasnost so gore spomenatite principi, ako e
ve}e izdaden nalog za pritvor, sudskite organi treba da ja razgleduvaat
mo`nosta kako da se izbegne pritvorot so zamena na alternativni
merki kakvi {to se spomnati vo princip 15.
10. Na liceto za koe stanuva zbor }e mu se ovozmo`i praven zastapnik
pred sudskite organi vo slu~ai koga se predviduva ili ima
izgledi za pritvor
Ako ve}e e izdaden nalog za pritvor, na liceto vedna{ }e mu se
dodeli pravna pomo{ ako nema dovolno sredstva za taa cel.
11. Na sekoe lice protiv koe e izdaden nalog za pritvor }e mu se
dade mo`nost za `alba protiv odlukata i da bara osloboduvawe.
111

12. Liceto protiv koe e izdaden nalog za pritvor }e bide izvesteno
za negovite prava, posebno za pravoto na praven zastapnik, pravoto
da bara pravna pomo{ i pravoto na `alba i da bara osloboduvawe.
13. Pritvorot nema da prodol`i i pokraj toa {to se bara vo
vrska so celite dadeni vo princip 3, nitu pak }e prodol`i ako vremeto
pominato vo pritvor e podolgo od kaznata {to treba da ja izdr`i
za toa krivi~no delo vo slu~aj koga liceto e proglaseno za vinovno.
14. Dodeka liceto e vo pritvor treba da se vr{i nadzor na kratki
vremenski intervali {to gi odreduva zakonot ili sudot. Toga{ treba
da se sledat promenite {to nastanuvaat dodeka liceto e vo pritvor.
PRINCIPI ZA PRIMENA NA ALTERNATIVNI MERKI
15. Koga se vr{i ispituvawe dali mo`e da se izbegne merkata
pritvor, sudskite organi treba da gi razgleduvaat site postojni alternativni
merki, vo koi mo`at da se vklu~at slednive: vetuvawe na
liceto za koe stanuva zbor deka }e se pojavi pred sudskite organi koga
}e bide povikano i deka nema da pre~i vo ostvaruvaweto na pravdata;
barawe da prestojuva na odredena adresa (na primer, ku}en pritvor,
pod kaucija ili vo dom za maloletnici, itn.) pod uslovi {to }e gi
oporedeli sudskiot organ; ograni~uvawe na vleguvawe ili napu{tawe
na opredeleno mesto ili oblast bez ovlastuvawe; nalog za povremeno
davawe izve{taj na opredeleni organi (na primer, na sudot, policijata,
itn.); odzemawe na paso{ ili drugi dokumenti za identifikacija;
davawe na kaucija ili druga forma na sigurnost vo vrska so liceto za
koe stanuva zbor, zamaj}i ja vo vid negovata materijalnata sostojba;
davawe na garancija za sigurnost; supervizija i pomo{ od strana na
agencija imenuvana od sudski organ.
Takvite merki }e mu bidat dadeni vo pismena forma i }e mu se
objasnat na liceto za koe stanuva zbor i istoto }e bide predupredeno
deka mo`e da bide pritvoreno ako gi prekr{i ili ne se pridr`uva kon
niv.
Liceto na koe mu e izre~ena alternativna merka, vo zavisnost od
merkata, ima pravo da gi koristi privilegiite koi se zacrtani vo
preporakata, koi va`at kako i za licata staveni vo pritvor.
PRINCIPI [TO ]E SE PRIMENUVAAT ZA VREME NA
ISTRAGATA I VO TEKOT NA SUDEWETO
16. Istragata po obvinenieto protiv lice zadr`ano vo pritvor i
postapkata do samoto sudewe }e se vodat {to e mo`no poekspeditivno
112

so cel do minimum da se reducira vremeto na pritvorot. Treba da se
vlo`uvaat sekakvi usilbi da postignuvawe na taa cel.
Pri vodewe na istragata i doveduvawe na liceto pred sudot,
organite odgovorni za taa rabota }e im dadat prednost na licata {to
se vo pritvor.
17. Vremeto pominato vo pritvor }e se odzeme od dol`inata na
kaznata.
18. Treba da se razmisluva za pravewe na plan ili razvojna {ema
za pari~na kompenzacija za vremeto {to liceto go pominalo vo
pritvor, a ne bilo osudeno.
Na ova mesto nu`no e da se podvle~e deka na 30 juni 1994 godina,
Parlamentarnoto sobranie na Sovetot na Evropa ja usvoi Preporakata
1245(1994) za zadr`uvawe na licata koi o~ekuvaat sudewe. So nea
Parlamentarnoto sobranie prepora~uva Odborot na ministri da ja
dopolni Preporaka br. R (80) 11 so grupa na dopolnitelni na~ela. Od
dopolnitelnite na~ela sodr`ani vo Preporakata 1245 zna~ajno e da se
istakne ~l. 6 (g) koj se odnesuva na traeweto na pritvorot i ottamu e
interesen za sporedba so ~l. 12 st. 5 od Ustavot na Republika
Makedonija. Vo sopomnatiot ~len se veli: Zakonot mora da opredeli
gorna granica na traeweto na pritvorot do sudeweto, koe ne smee da
iznesuva pove}e od 6 meseci za positni dela i 18 meseci za seriozni
dela. Ovie periodi ne mo`e da se prodol`at poradi bilo kakva pri~ina.
Kako rezultat na ovaa merka, na slu~aite vo koi edno ili pove}e
obvineti lica se vo istra`en zatvor treba da im se dade prioritet i
brzo da se ispitaat. (v. Mislewe za Preporakata 1245 (1994) na
Parlamentarnoto sobranie za zadr`uvawe na licata koi o~ekuvaat
sudewe).
V. Nacrt dopolnitelen protokol ko koj se garantiraat dopolnitelni
prava na licata li{eni od sloboda na EK.
5. Od nesomnena va`nost za postapuvaweto za vreme na pritvorot
se i Pravilata 84-93 SMP:
84. (1) Vo slednive odredbi za "obvineto" se narekuva sekoe uapseno
ili zatvoreno lice za nekoja povreda na krivi~niot zakon koe e
zadr`ano vo policiski pritvor, no koe sî u{te ne e osudeno. (2) Obvinetiot
se smeta za nevin i kako so takov so nego treba da se postapuva.
(3) Ne dopiraj}i vo zakonskite odredbi za za{tita na li~nata sloboda,
nitu vo odredbite koi ja predviduvaat postapkata za gonewe na obvinetite
tie }e u`ivaat specijalen re`im vrz koi e pomesten opisot na
slednive pravila.
85. (1) Obvinetite treba da bidat oddeleni od osudenite zatvorenici.
(2) Mladite zatvorenici treba da bidat oddeleni od vozrasnite.
Po pravilo tie treba da se zatvoreni vo posebni zavodi.
113

86. Obvinetite lica treba da se smestat vo posebni sobi dokolku
ne se vo pra{awe razli~ni lokalni obi~ai so ogled na klimata.
87. Vo granicite koi odgovaraat na odr`uvaweto na primerniot
red vo zavodot obvinetite, ako toa go sakaat, mo`at da se hranat na
svoj tro{ok nabavuvaj}i hrana od nadvor so pomo{ na upravata, preku
svoite semejstva ili prijateli. Vo sprotivno upravata e dol`na da
vodi gri`a za nivnata ishrana.
88. (1) Na obvinetiot treba da mu se dozvoli da nosi sopstvena
obleka dokolku taa e ~ista i pristojna. (2) Ako obvinetiot nosi zavodska
uniforma, taa mora da se razlikuva od uniformata na osudenite
lica.
89. Na obvinetiot treba sekoga{ da mu se ovozmo`i da raboti, no
toj ne mo`e da bide obvrzan da raboti. Dokolku raboti treba da bide
platen za toa.
90. Na sekoe obvineto lice treba da mu se dozvoli na svoj tro{ok
ili na smetka na drugi da nabavuva knigi, vesnici, potreben pribor za
pi{uvawe kako i drugi sredstva za rabota vo onie granici {to go dozvoluva
sudskata istraga, bezbednosta i primerniot red vo ustanovata.
91. Na obvinetoto lice treba da mu se dozvoli da prima poseti i
koristi medicinski uslugi od svojot li~en lekar ili stomatolog
toga{ koga negovoto barawe e razumno i ako e vo sostojba da gi nadomesti
tro{ocite.
92. Na obvinetiot treba da mu se ovozmo`i vedna{ da go izvesti
svoeto semejstvo za li{uvaweto od sloboda i da gi u`iva site razumni
pogodnosti za da mo`e da ostane vo vrska so semejstvoto i prijatelite
i da gi prima nivnite poseti so edinstven uslov {to se odnesuva na
ograni~uvawata i nadzorot {to se potrebni i vo interes na sudskata
istraga, bezbednosta i primerniot red vo ustanovata.
93. Na obvinetiot treba da mu se dozvoli da bara postavuvawe
branitel po slu`bena dol`nost i da prima poseti od svojot branitel
vo vrska so svojata odbrana. Treba da mu se ovozmo`i da gi podgotvi i
da gi predade na svojot branitel doverlivite upatstva. Za taa cel
treba da mu se dade pribor za pi{uvawe ako toa go pobara. Sostanocite
me|u obvinetiot i negoviot branitel mo`at da bidat pod prismotra
na slu`benik na policijata ili zavodot no, ne i da bidat prislu{kuvani.
6. EZP sodr`at donekade sli~ni pravila na onie od SMP. Stanuva
zbor za pravilata 91-98:
91. Ne kr{ej}i gi zakonskite odredbi za za{tita na individualnite
slobodi kaj opredeluvaweto na postapkata na koi treba da se
pridr`uva vo tretmanot na neosudenite zatvorenici, na ovie zatvorenici
koi se smetaat nevini dodeka ne im se doka`e vinata treba
114

da im se ovozmo`at pogodnosti {to mo`at da proizlezat od Praviloto
90, i ne smee da im se nametnuvaat drugi ograni~uvawa osven onie
{to se neizbe`ni so kaznenata postapka i vo interes na bezbednosta
na ustanovata.
92. (1) Na neosudenite zatvorenici treba da im se dozvoli vedna{
da gi izvestat svoite semejstva za zatvoraweto i komunicirawe so
semejstvoto, prijatelite i licata so koi kontaktot e vo nivni interes.
(2) Treba da im se dozvoli i primawe na poseti vo ~ove~ki uslovi
ograni~eni edinstveno so takvi merki na bezbednost i nadzor {to se
nu`ni za interesite na pravosudnata administracija i bezbednosta na
ustanovata. (3) Ako nekoj od neosudenite zatvorenici ne sakaat da
izvestat nikogo od navedenite lica zatvorskata uprava ne bi smeela
toa da go stori samovolno, osven ako postojat opravdani pri~ini, kako
na primer, odredena vozrast, sostojba ili nedostatok.
93. Na neosudenite zatvorenici treba vedna{ po zatvoraweto da
im se ovozmo`i da izberat zakonski zastapnik ako takov im e
dostapen, da primaat poseti od zakonskiot sovetnik so cel za svoja
odbrana, da mu davaat doverlivi podatoci i od nego da primaat soveti
i upatstva. Na nivno barawe treba da im se pru`at site potrebni olesnuvawa
za taa cel. Posebno treba da se dozvoli koristewe na pomo{ od
tolkuva~ vo site va`ni kontakti so upravata i pri iznesuvawe na
odbrana. Policijata ili personalot na ustanovata smee da go nadzira,
no ne i da gi prislu{kuva posrednite ili neposrednite razgovori
me|u zatvorenikot i negoviot zakonski sovetnik. Smestuvaweto na neosudenite
zatvorenici mora da se sprovede vo soglasnost so Praviloto
11 (3).
94. Neosudenite zatvorenici treba da se smestat vo oddelni prostorii,
osven ako poradi opredeleni okolnosti toa bi bilo neprifatlivo.
95. (1) Na neosudenite zatvorenici treba da im se dozvoli koristewe
na sopstvena obleka, pod uslov da e ~ista i prikladna. (2) Na zatvorenicite
koi ne sakaat da ja koristat ovaa mo`nost treba da im se
dade soodvetna obleka. (3) Ako neosudenite zatvorenici nemaat prikladna
sopstvena obleka, treba da im se dade civilna obleka vo dobra
sostojba so koja }e se pojavat vo sudnica ili }e ja koristat pri
dozvolenite izleguvawa.
96. Na neosudenite zatvorenici sekoga{ koga e mo`no treba da
im se pru`i prilika za rabota, no toa ne smee da se bara od niv. Onie
{to }e se odlu~at za rabota mora da bidat plateni kako i ostanatite
zatvorenici. Dokolku postojat organizirani obrazovni kursevi ili
ostru~uvawe za nekoj zanaet, neosudenite zatvorenici treba da se
pottiknat da se vklu~at vo niv.
115

97. Na neosudenite zatvorenici treba da im se dozvoli na sopstven
tro{ok ili na tro{ok na treti lica, da nabavat knigi, vesnici,
pi{ani materijali i drugi sredstva koi se del na nivnoto zanimawe,
vo soglasnost so interesite na pravosudnata administracija i bezbednosta
i redot vo ustanovata.
98. Na neosudenite zatvorenici treba da im se dozvoli primawe
na poseti i medicinski uslugi od nivniot li~en lekar ili stomatolog,
ako za toa postojat opravdani pri~ini. Sekoe eventualno uskratuvawe
na ovie prava treba da se obrazlo`i. Zatvorskata uprava ne e dol`na
da gi snosi takvite tro{oci.
V. objasnuvawa na ovie pravila Penolo{ki kompendium, str.
336-337.
7. Osnovnite nasoki vo pogled na pritvorot odreden sprema
maloletnici mo`at da se najdat vo Pravilo 13 PP koe na ova mesto go
prenesuvame zaedno so negoviot komentar.
(1) Merkata na istra`en pritvor treba da se primenuva samo vo
krajna nu`da i vo najkratko traewe.
(2) Sekoga{ koga toa e mo`no istra`niot pritvor treba da se
zameni so alternativni merki kako {to se zasilen nadzor, intenzivna
gri`a ili smestuvawe vo vospitni ustanovi.
(3) Na maloletnicite vo istra`en pritvor mora da im se priznaat
site prava i garancii koi gi pru`aat Standardnite minimalni
pravila za postapuvawe so zatvorenicite koi gi usvoile Obedinetite
nacii.
(4) Pritvorenite maloletnici za vreme na istragata treba da se
smestat odvoeno od vozrasnite vo posebi ili odvoeni delovi na
ustanovata vo koja se nao|aat i vozrasnite zatvorenici.
(5) Dodeka se nao|aat vo zatvorekata ustanova na maloletnicite
treba da im se uka`e gri`a, za{tita i seta potrebna pomo{,
socijalna, obrazovna, stru~na, psiholo{ka, medicinska i telesna koja
bi mo`ela da im zatreba so ogled na vozrasta, polot i karakterot.
Ne smee da se potceni opasnosta od "kriminalna zaraza" na koja
se izlo`eni maloletnicite vo istra`niot zatvor. Ottamu e va`no da
se naglasi nu`nosta na alternativnite merki. Pravej}i go tokmu toa,
Praviloto 13. (1) go pottiknuva pronao|aweto na novi progresivni
merki so koi vo interes na dobroto na maloletnikot bi se zamenil
pritvorot.
Na maloletnicite vo istra`niot pritvor mora da im se priznaat
site prava koi gi pru`aat Standardnite minimalni pravila za postapuvawe
so zatvorenicite, kako i Me|unarodniot pakt za gra|anski i
politi~ki prava, a posebno ~l. 9 t. 2 (b) i ~l. 10 t. 3.
116

Praviloto 13. (4) ne gi spre~uva dr`avite ~lenki da prezemaat i
drugi merki protiv negativnite vlijania protiv vozrasnite prestapnici,
barem tolku efikasni kako i merkite spomnati vo Praviloto.
Najbrojni se raznite oblici na pomo{ koi bi mo`ele da zatrebaat
kako bi se iska`alo vnimanie posveteno na {irokiot opseg na
posebnite potrebi na maloletnite zatvorenici (na primer, ma`i i
`eni, zavisnici od drogi, alkoholi~ari, du{evno zaboleni maloletnici,
mladi lica koi stradat od du{evni traumi, itn.).
Razli~nite telseni i psihi~ki karaktersistiki na mladite zatvorenici
mo`at da go opravdaat sproveduvaweto na klasifikacija vrz
osnova na koja nekoi od niv se smestuvaat oddelno za vreme na istragata,
so {to se spre~uva viktimizacijata i im se pru`a prikladna
pomo{.
[estiot kongres na Obedinetite nacii vrz osnova na prevencijata
na kriminalitetot i tretmanot na prestapnicite vo rezolucijata
4 za standardite na maloletni~koto pravosudstvo naveduva deka
Pravilata, me|u drugoto, bi trebalo da go odr`uvaat osnovnoto na-
~elo koe veli deka merkite na pritvor pred istragata bi trebalo da se
primenuvaat samo vo krajna nu`da, potoa deka maloletnicite ne bi
smeele da se dr`at vo okolnosti vo koi se izlo`eni na negativni vlijania
na vozrasnite zatvorenici, i deka sekoga{ treba da se vodi gri`a
za potrebite vo soglasnost so nivniot stepen na razvoj.
^len 37
Odredbite od ~len 33, 34 i 35 od ovoj zakon soodvetno se odnesuvaat
i na rasporeduvaweto i tretmanot na osudenite lica vo zatvoreno,
poluotvoreno i otvoreno oddelenie na ustanovite.
________________________
Seto ona {to be{e ka`ano vo vrska so funkcioniraweto na kazneno-popravnite
ustanovi kako posebni ustanovi vo ramkite na penitencijarniot
sistem na Republika Makedonija, vo celost va`i i za
funkcioniraweto na posebnite oddelenija, toga{ koga kako takvi se
formirani vo ramkite na edna od ovie poseni ustanovi.
3. Organizacija i delokrug na ustanovite
^len 38
(1) So rabotata na ustanovata rakovodi direktor.
(2) Direktorot ja pretstavuva ustanovata.
117

(3) Direktorot e li~no odgovoren za zakonito, pravilno i
navremeno izvr{uvawe na funkcijata na ustanovata.
________________________
1. Na vrvot na struktuiranite polo`bi na kazneno popravnite
ustanovi se nao|a direktor. Ulogata na direktorot se sostoi vo toa da
rakovodi so rabotata na ustanovata, da ja pretstavuva ustanovata, da ja
osiguri primenata na zakonot i drugite pravni propisi vo vrska so
izvr{uvaweto na kaznata, da donesuva akti za koi e ovlasten, da prezema
ogranizacioni i drugi aktivnosti za pravilno sproveduvawe na
procesot na prevospituvaweto i ostvaruvaweto na pravata i dol`nostite
kako na osudenite lica taka i na vrabotenite slu`benici vo ustanovata.
Negovata odgovorna funkcija ne se iscrpuva so toa. Zada~ite
na direktorot, ne se sveduvaat samo na obi~no upravuvawe tuku i na
negova dol`nost vo celost da se anga`ira ne samo vrz sproveduvaweto
vo `ivot na sovremeniot penitencijaren sistem tuku i vrz negovoto
unapreduvawe i modificirawe.
2. Pravilo 50 SMP glasi: (1) Direktorot na zavodot treba da
bide soodvetno klvalifikuvan za svojata dol`nost spored svojot
karakter, svojata administrativna stru~nost, soodvetnoto obrazovanie
i iskustvo vo ovaa oblast.
(2) Toj mora svoeto vreme celosno da go posveti na slu`benite
dol`nosti.Ovaa dol`nost ne mo`e da mu bide sporedna.
(3) Toj mora da `ivee vo prostoriite na zavodot ili negova
neposredna blizina.
(4) Ako dva ili pove}e zavodi se nao|at pod uprava na eden ist
direktor toj mora sekoj od tie zavodi da go posetuva vo kratki
vremenski intervali. Na ~elo od ovie zavodi mora da ima odgovoren
slu`benik koj postojano }e prestojuva vo zavodot.
Vo odnos na polo`bata i ulogata na direktorot vo kazneno popravnite
ustanovi EZP gi sodr`at pravilata 58 i 59. Pravilo 58
EZP: (1) Zatvorskata uprava mora obezbedi sekoja ustanova vo sekoj
moment da bide pod nadzor na direktorot, negoviot zamenik ili drugo
ovlasteno telo.
(2) Direktorot na ustanovata mora da ima soodvetna kvalifikacija
za taa polo`ba, vklu~uvajki go i pozitivniot karakter,
rakovodni sposobnosti, soodvetno pofesionalno obrazovanie i
iskustvo.
(3) Direktorot na ustanovata mora da bide nazna~en so polno
rabotno vreme i da bide na raspolagawe vo soglasnost so odlu}ite na
zatvorskata uprava.
118

(4) Koga dve ili pove}e ustanovi se vo nadle`nost na eden direktor,
toj mora da gi posetuva dovolno ~esto. So sekoja od tie
ustanovi mora da upravuva odgovorno lice.
Spored Pravilo 59 - Upravata mora da gi definira oblicite na
organizacija i upravuvawe {to }e gi olesni komunikaciite pome|u
razli~nite kategorii na personalot vo ramkite na ustanovata, so cel
da se obezbedi sorabotka me|u razli~nite slu`bi, osobeno vo pogled
na postapuvaweto i rehabilitacijata na zatvorenicite.
3. Direktorot na kazneno-popravnata ustanova e odgovoren za
vodeweto na zatvorskata uprava. Dali nekoje lice e kompetentno da
bide direktor na kazneno-popravna ustanova vo golem stepen e opredeleno
od aspektite kako {to se stru~nata osposobenost, stavot i posvetenosta
na rabotata.
Direktorot treba da gi ima slednive su{tinski sposobnosti: a)
da e sposoben da raboti vo hierarhiski postavena i prili~no formalno
regulirana institucija, imeno da ima smisla za demokratsko i
humano vodstvo i da b) da bide lice koe motivira, inspirira i slu`i
za dobar primer. Delumno ova se osobini na li~nosta, a delumno toa
treba i mo`e kaj nego da se razviva preku visoko kvalifikuvana
obuka. Direktorot treba da znae kako da ja vodi organizacijata, da e
dovolno zapoznaen so zakonskiot sistem, da razbira kako funkcionira
op{testvoto i da e svesen za mestoto na kazneno-popravnata ustanova
vo op{testvoto. Direktorot isto taka treba da e svesen za svojata
pozicija kako uloga koja slu`i za primer. Pra{awata za koi direktorot
smeta deka se va`ni i personalot }e gi smeta za va`ni i
obratno. Direktorot od edna strana treba da go sledi personalot,
dodeka od druga strana, toj treba da pottiknuva otvoreno odnesuvawe
koe }e dozvoli zatvorskiot personal da realizira kreativnost vo
izvedbata na site dol`nosti. Direktorot treba da e na raspolagawe vo
zatvorot i da odr`uva formalni i neformalni kontakti so personalot.
Toj treba da umee da gi razbira problemite i da gi re{ava na
najdobar mo`en na~in, a vo isto vreme da znae da iska`e stav i da
ovezbedi personalot pravilno da si ja vr{i rabotata. Toj, isto taka,
treba permanentno da ja sledi rabotata na slu`benicite i da suzbie
sekakov obid na zlostavuvawe na osudenite lica.
Od direktorot na kazneno-popravnata ustanova natamu se bara da
poka`uva dobra volja da zboruva so osudenite lica i so niv vo prv red
da postapuva kako so ~ove~ki su{testva i so do`na po~it kon nivnata
li~nost. Ako obemot na rabotata go spre~uva li~no da kontaktira so
osudenite lica, taa zada~a treba da mu ja prepu{ti na zamenikot koj }e
mu podnese izve{taj za `albite i potrebite na zatvorenicite. Direktorot
treba da gi {titi interesite na osudenite lica i da se zazama za
119

niv so toa {to za nivno re{avawe }e gi vklu~i i personalot i javnosta
nadvor od kazneno-popravnata ustanova. Direktorot treba da se orientira
spored najdobrite interesi na osudenicite i op{testvoto i da se
stremi do minimum da gi namali razlikite me|u `ivotot vo ustanovata
i `ivotot vo op{testvoto.
Direktorot istovremeno e svesen deka treba da podnese izve{taj
za vodeweto na zatvorwskata politika. Ova zna~i deka treba da i
ovozmo`i na centralnata vlast da vr{i inspekcii, da i podnesuva redovni
izve{tai za zatvorskata politika i otvoreno da komunicira so
soodvetnite tela nadvor od ustanovata. Dobra kazneno-popravna ustanova
odr`uva otvorena komunikacija so parlamentot i javnite mediumi
koi gi posetuvaat osudenite lica i koi mo`at da gi prenesat problemite,
potrebite, nade`ite i stravuvawata na zatvorenicite. Za
edna dobro vodena organizacija so personal {to e doverliv i e posveten
na rabotata ne postoi nikakva potreba da se isklu~uva ustanovata
od realnosta na nadvore{niot svet. (MSV str. 237-239).
^len 39
Direktorot na ustanovata mo`e da ima zamenik koj go zamenuva
vo slu~aj na negova spre~enost ili otsutnost i go zastapuva vo rabotite
{to toj }e gi opredeli.
________________________
Seto ona {to be{e ka`ano za direktorot na ustanovata vo vrska
so ~l. 38 ZIS, vo celost va`i i za negoviot zamenik. Ona {to me|utoa
ovde treba da se dopolni se sostoi vo toa deka, zamenikot na
direktorot, po pravilo, treba da se specijalizira da rakovodi i so
vr{eweto barem na edna od posebnite slu`bi vo kazneno-popravnata
ustanova. So koja od navedenite slu`bi toj }e rakovodi, treba da bide
odluka po sloboden izbor na zamenikot.
^len 40
Direktor na ustanova i negov zamenik imenuva i razre{uva
Vladata na Republika Makedonija, po predlog na ministerot za
pravda.
________________________
Vo ovoj pogled se ~ini e mnogu poprifatlivo re{enieto, koe
vpro~em go potvrduva i praktikata, spored koe direktorot i negoviot
zamenik treba da bidat imenuvani od Vladata po predlog na direktorot
na Direkcijata koj ima poneposreden uvid kako vo nivnata rabo-
120

tata i nivnite kvaliteti, taka i vo rabotata na kazneno-popravnite
ustanovi vo celost.
^len 41
Za direktor na ustanova i negov zamenik mo`e da bide imenuvano
lice koe ima zavr{eno visoko obrazovanie - VII-1 stepen i
rabotno iskustvo od najmalku 5 godini vo oblasta na izvr{uvaweto
na sankciite ili na srodni raboti.
________________________
1. Spored ~l. 38 st. 3 direktorot na ustanovata e li~no odgovoren
za zakonito, pravilno i navremeno izvr{uvawe na funkcijata na
ustanovata. Ottamu od nego se bara da ima visoka {kolska podgotovka
i da poseduva rabotno iskustvo od najmalku 5 godini vo oblasta na izvr{uvaweto
na sankciite ili na srodni raboti. Pokraj potrebnata
stru~nost i rabotno iskustvo od nego se bara da poseduva i visoki moralni
kvaliteti, odnosno da se raboti za li~nost {to se karakterizira
so humanost i pravi~nost vo odnesuvaweto.
2. Spored Pravilo 51/1 SMP: Direktorot, negoviot pomo{nik i
pove}eto drugi ~lenovi na personalot na zavodot treba da zboruvaat
na jazikot na koj govorat pogolemiot broj zatvorenici, ili na jazikot
{to go razbiraat {to pogolem broj zatvorenici.
Vo toj pogled i vo Praviloto 60/1 EZP izri~no se veli: Direktorot,
negoviot zamenik, kako i pogolemiot del na ostanatiot
personal, mora da zanaat da zboruvaat na jazikot na mnozinstvoto na
zatvorskata populazija ili na jazikot {to barem mnozinstvoto go
razbira.
^len 42
(1) Vo ustanovite, so ogled na slo`enosta i obemot na rabotite
vo funkcija na izvr{uvaweto na sankciite se organiziraat slu`bi:
za prevospituvawe, obezbeduvawe, stopansko-instruktorska,
zdravstvena i izvr{no-upravna i finansiska slu`ba.
(2) Dokolku ne e neophodno organizirawe na slu`bite od stav 1
na ovoj ~len, rabotite na oddelni ili na pove}e slu`bi mo`e da gi
vr{i edno ili pove}e lica.
________________________
Za uspe{no funkcionirawe na kazneno-popravnata ustanova i
ostvaruvaweto na celite na kaznata neophodno e formirawe na oddelni
slu`bi. Brojot na tie slu`bi i nivniot sostav zavisat od vidot,
121

kapacitetot i potrebite na ustanovata i strukurata na osudeni~kata
populacija. Ottamu e nelogi~no vo pomalite zatvori da bidat organizirani
site slu`bi ~ii optimalen sostav spored teorijata se sveduva
na: slu`ba za opservacija, klasifikacija i opredeluvawe na tretmanot,
slu`ba za prevospituvawe, slu`ba za obezbeduvawe, stopanskoinstruktorska
slu`ba, zdravstvena slu`ba i izvr{no-upravna i finansiska
slu`ba. Vo ustanovite od otvoren vid nema da postoi slu`ba
za obezbeduvawe, a vo pomalite ustanovi izvr{no-upravnite i finansiskite
raboti mo`at da se grupiraat i da gi vr{at pomal broj na vraboteni
lica. Site slu`bi me|usebno sorabotuvaat i ja usoglasuvaat
rabotata.
So aktot za organizacija i rabota i za sistematizacija na zada-
~ite i rabotite na kazneno-popravnite ustanovi poblisku se opredeluva
organizacijata i raboteweto na slu`bite.
V. Penologija 2, str. 254-256.
a) Slu`ba za prevospituvawe
^len 43
(1) Slu`bata za prevospituvawe se organizira zaradi
ostvaruvawe na vospiten proces i koordinirawe na rabotite na
vospituvaweto, obrazovanieto i osposobuvaweto na osudenite lica.
(2) Rabotite na vospituvaweto i obrazovanieto gi vr{at
vospituva~i i nastavnici.
________________________
Slu`bata za prevospituvawe e neophodna vo sekoja kazneno-popravna
ustanova. Taa se formira zaradi organizirawe na prevospitniot
proces i koordinirawe na rabotite na prevospituvaweto. Vo nejziniot
sostav formalno se pomesteni samo vospituva~ite koi mo`at
da se javat i kako nastavnici, referenti za kultura i sport, bibliotekar
i sl. Me|utoa spored svojot neposreden pridones vo prevospitniot
proces ovde mo`at da se pomestat i site drugi penitencijarni
stru~waci koi u~estvuvaat vo sproveduvaweto na oddelni merki na
individualen i grupen tretman. Ottamu ovaa slu`ba ne smee da se
posmatra kako kruta i zatvorena kategorija {to celosno se iscrpuva
preku ulogata na vospituva~ite. Va`no e me|utoa ovde da se naglasi
deka so ogled na zacrtanite zada~i ovaa slu`ba ima posebna pozicija
vo sekoja ustanova i zatoa so pravo ñ se posvetuva posebno vnimanie.
Va`no e da se naglasi i toa deka vo onie ustanovi kade ne postojat
slu`bi za opservacija, klasifikacija i opredeluvawe na tretmanot
122

nivnata funkcija e apsorbirana od strana na slu`bata za prevospituvawe.
Slu`bata za prevospituvawe gi vr{i osobeno sledniva rabotni
zada~i:
- organizira individualni i grupni oblici na tretman,
- se gri`i za formirawe na pravilen odnos kaj osudenicite kon
trudot i sredstvata na trudot,
- gi pottiknuva raznovidnite oblici na rabota na osudenite lica
i nivno u~estvo vo zaedni~kiot `ivot,
- ja organizira i ostvaruva dejnosta vo nastavata i obrazovanieto,
- podgotvuva mislewa za pomiluvawe i usloven otpust,
- predlaga klasifikacija i reklasifikacija vo oddelenija i
grupi,
- organizira i potiknuva razli~ni oblici na kulturno-prosvetni,
sportski i zabavni aktivnosti, i sl.
Nakratko so primena na sovremeni oblici, sredstva i metodi na
rabota so osudenite lica vliae vrz nivnoto vospituvawe i prevospituvawe,
odnosno kon otstranuvawe na kriminogenite okolnosti od li~na
priroda vo funkcija na formirawe na nivniot pravilen odnos kon
rabotata i sredinata kako i razvivawe na li~na odgovornost za
nivnite postapki, odnosite vo semejstvoto i izvr{uvaweto na op{testvenite
obvrski.
Zna~ajno e i toa deka slu`bata za prevospituvawe go ispituva i
analizira vlijanieto na kaznata vrz osudenite lica i sorabotuva so
soodvetni organi i organizacii za organizirano prifa}awe i davawe
pomo{ na osudenite lica za vreme i po izdr`uvaweto na kaznata.
Za ulogata na poedini penitencijarni stru~waci vo obrazovniot
i vospitniot proces v. Penologija 2, str. 191-198.
b) Slu`ba za obezbeduvawe
^len 44
(1) Rabotite na obezbeduvaweto vo ustanovata gi vr{i
slu`bata za obezbeduvawe.
(2) Slu`bata za obezbeduvawe se organizira zaradi obezbeduvawe
na ustanovata, spre~uvawe na begstva, odr`uvawe na vnatre{niot
red i disciplina i sproveduvawe na osudenite lica.
(3) Rabotite na slu`bata za obezbeduvawe gi vr{at nadzornici,
komandiri i zapovednici.
123

(4) Sekoj pripadnik na slu`bata za obezbeduvawe koga vr{i
slu`beno dejstvie ima ovlastuvawe na policaec.
________________________
1. Slu`bata za obezbeduvawe se organizira zaradi postignuvawe
na sigurnost na ustanovata, odr`uvaweto na vnatre{niot red i disciplina
i sproveduvaweto na osudenite i pritvorenite lica. Rabotite
na obezbeduvaweto gi vr{at nadzornici koi neposredno mu se podredeni
na direktorot na ustanovata. Za ostvaruvaweto na zada~ite na ovaa
slu`ba postojat posebni pravila na slu`bata, posebna obuka i posebni
zvawa: nadzornici, komandiri i zapovednici. Vo sovremeni uslovi
nivnata uloga dobiva na zna~ewe so ogled na toa {to i na pripadnicite
na slu`bata na obezbeduvawe se pove}e im se doveruvaat prevospitnite
zada~i.
Nadvore{nata bezbednost (od begstva) i vnatre{nata bezbednost
(od neredi) najdobro se osigurani so gradewe pozitiven odnos me|u
osudenite lica i zatvorskiot personal. Ova e su{tina na dinami~kata
bezbednost: bezbednosta se zasnova na dobrite odnosi vo zatvorite i na
pozitivnoto postapuvawe so osudenite lica (MSV str.168).
Slu`bata za obezbeduvawe se organizira na na~in so koj se obezbeduva
efikasno izvr{uvawe na rabotite vo ustanovata. Vo zavisnost
od goleminata i vidot na ustanovata, slu`bata vr{i: nadvore{no obezbeduvawe,
vnatre{no obezbeduvawe (obezbeduvawe na prostoriite i
rabotilnicite vo koi osudenite lica `iveat i rabotat, spre~uvawe
nekontrolirano vleguvawe na nadvore{ni lica i vnesuvawe nedozvoleni
predmeti vo ustanovata, spre~uvawe nekontrolirano dvi`ewe
i komunicirawe na osudenicite), de`urstva, kako i sprovodi i pretres
na lica i prostorii. Taa prezema i drugi propi{ani merki potrebni
za odr`uvawe bezbednosta za dobro funkcionirawe na zaedni~kiot
`ivot, a osobeno: a) obezbeduva prisustvo na osudenite i
pritvorenite lica i go spre~uva nivnoto begstvo; b) obezbeduva po~ituvawe
na pravilata na ku}niot red na ustanovata i odr`uvawe
disciplina me|u osudenite i pritvorenite lica; v) otkriva i prijavuva
povredi na pravilata na ku}niot red i rabotnata disciplina i
spre~uva vr{ewe na krivi~ni dela i go prijavuva izvr{uvaweto na
ovie dela; g) gi obezbeduva osudenite i pritvorenite lica dodeka se
nao|aat nadvor od ustanovata; d) go spre~uva nivnoto samopovreduvawe
i im dava pomo{ na povredenite; |) vr{i obezbeduvawe vo vonredni
situacii (masovni povredi na disciplinata i pravilata na ku}niot
red, vo slu~aj na neredi, bunt, po`ar, poplavi i drugi elementarni nepogodi.
Slu`bata za obezbeduvawe raboti sekojdnevno i neprekinato.
Rabotnite smeni se opredeluvaa so op{t akt na ustanovata, sprema
124

potrebite i uslovite za izvr{uvawe na rabotite. Brojnata sostojba i
vnatre{nata organizacija na slu`bata kako i rasporedot na rabotnite
mesta po zvawe, se utvrduvaat so aktot za sistematizacija na rabotnite
mesta vo ustanovata.
Stare{inata na slu`bata za obezbeduvawe vo vr{eweto na slu-
`benite zada~i osobeno e dol`en: a) neposredno da ja organizira slu-
`bata za obezbeduvawe i da se gri`i za nejzino uspe{no i zakonito
rabotewe, kako i za unapreduvawe na obezbeduvaweto vo ustanovata; b)
da vr{i raspored na pripadnicite na slu`bata na dol`nost i da im
obezbeduva propi{an odmor; v) da odr`uva propi{an red, disciplina,
boeva gotovnost i fizi~ka kondicija na pripadnicite na slu`bata; g)
da se gri`i za odr`uvawe na ispravnosta na oru`jeto i opremata na
slu`bata i za nivno redovno snabduvawe; d) da ja usoglasuva rabotata
na slu`bata za obezbeduvawe so ostanatite slu`bi vo ustanovata; |) da
dava pomo{ na ovlasteni organi vo postapka sprema osudenite i
pritvorenite lica; e) da u~estvuva vo organiziraweto na op{to i
stru~no obrazovanie na pripadnicite na slu`bata; `) da go izvestuva
redovno direktorot na ustanovata za sostojbata na obezbeduvaweto; z)
da kontaktira so nadvore{ni stranki od delokrugot na svojata rabota,
i y) vr{i i drugi zadol`enija opredeleni so propisite na ustanovata
za organizacija i rabota na slu`bata za obezbeduvawe.
Pripadnikot na slu`bata nosi ogneno oru`je ako toa go baraat
rabotite {to mu se dovereni. Vo zatvoreniot del na ustanovata pripadnicite
na slu`bata ne nosat ogneno oru`je, osven ako postojat posebni
okolnosti, za {to odlu~uva direktorot na ustanovata vo soglasnost
so direktorot na Direkcijata. Vo vonredni situacii pripadnikot na
slu`bata i koga ne e na dol`nost, obvrzan e da se javi na rabota po
pokana od stare{inata. Toj e e dol`en da go izvesti stare{inata za
sekoe napu{tawe na mestoto na `iveewe vo slobodnoto vreme.
Pripadnicite na slu`bata se dol`ni da go so~uvaat objektot i
licata koi im se dovereni na ~uvawe, i za taa cel, osobeno se dol`ni;
a) da gi poznavaat rabotite za ~ie izvr{uvawe se rasporedeni, kako i
da gi poznavaat pravilata na slu`bata, zakonskite i drugi propisi vrz
osnova na koi ja vr{at dol`nosta; b) da ja primaat navreme rabotnata
dol`nost i rabotite da gi vr{at bez prekin do doa|aweto na narednata
smena; v) da ja vr{at rabotnata dol`nost spored opredelenite
upatstva za izvr{uvaweto na rabotite i pri nivnoto izvr{uvawe da
primenuvaat sredstva, merki i metodi na rabota vo soglasnost so
propi{anite ovlastuvawa; g) da odr`uvaat na opredelen na~in vrski
so stare{inata i me|usebno da se pomagaat i da si davaat pomo{ vo
slu~ai koga takva pomo{ e potrebna; d) da go spre~uvaat naru{uvaweto
na propi{aniot ku}en red i disciplina od strana na osudenite i
125

pritvorenite lica i da gi otkrivaat site prestapi i drugi protivpravni
dela storeni od strana na ovie lica; |) da go onevozmo`uvaat
samopovreduvaweto na osudenite i pritvorenite lica i da im davaat
pomo{ na povredenite; e) blagovremeno da go izvestuvaat nadle`niot
stare{ina za ona {to }e go voo~at pri rabotata; `) da alarmiraat i
vedna{ da interveniraat vo slu~aj na vonredni situacii; i) vo me|usebnite
slu`beni odnosi da se oslovuvaat spored zvawata i polo`ba, a
pri naiduvawe na stare{inata da raportiraat; j) da nosat uredna i
~ista uniforma za vreme na rabota spored propisite i da se izbri~eni
i pristojno potstri`eni; k) da go ~uvaat svojot ugled i ugledot na
ustanovata so svoeto odnesuvawe vo slu`bata i nadvor od nea; l) da ne
se oddale~uvaat od rabotnoto mesto i opredeleniot prostor za dvi`ewe
nitu da go napu{taat osudenoto ili pritvorenoto lice koe im e
dovereno na ~uvawe ili sproveduvawe, i q) da sorabotuvaat so drugite
slu`bi vo ustanovata. Tie se dol`ni da gi poznavaat i pravilata za
rakuvawe i upotreba na oru`jeto i drugata oprema koja im e dadena za
slu`bena upotreba, kako i da gi posetuvaat ~asovite za zadol`itelna
nastava organizirana zaradi nivno stru~no obrazovanie i usovr{uvawe
i prakti~nite ve`bi koi se organiziraat zaradi odr`uvawe na
fizi~kata kondicija i podgotvenost za vr{ewe na slu`benite zada~i.
Programata za stru~noto obrazovanie i usovr{uvawe na pripadnicite
na slu`bata ja propi{uva direktorot na ustanovata, a se izveduva
edna{ nedelno i ne mo`e da trae pove}e od 4 ~asa.
2. Vo ustanovata postoi de`urna slu`ba koja rabotite gi
izvr{uva bez prekin. Za taa cel postoi odgovoren de`uren rabotnik
koj se gri`i rabotite na slu`bata za obezbeduvawe da se izvr{uvaat
soglasno so zakonot i drugite op{ti akti. Vo zavisnost od obemot na
rabotite mo`e da se opredeli i pomo{nik na odgovorniot de`uren
rabotnik. Odgovorniot de`uren rabotnik na levata raka nosi vidliv
znak za de`urstvoto. Znakot e od platno vo zelena boja, {irok 10 sm.
vo sredinata so bela bukva "D",
Odgovorniot na de`urnata slu`ba osobeno e dol`en: a) da se
gri`i za navremena zamena na pripadnicite na slu`bata i da se zapoznae
pred priemot na de`urstvoto so site nastani od prethodnata
smena na de`urstvo; b) da ja koordinira rabotata vo izvr{uvaweto na
site raboti za vreme na otsustvo na neposredniot stare{ina i
direktorot; v) da vr{i postojana kontrola na rabotata na de`urnata
smena so koja rakovodi; g) da ja vodi redovno knigata za vreme na
svoeto de`urstvo; d) da gi izvr{uva site zada~i postaveni od strana na
pretpostaveniot stare{ina; |) da vr{i nadzor pri vleguvaweto i
izleguvaweto na osudenite i pritvorenite lica od ustanovata; e) da
obezbeduva pravilno sproveduvawe na kontaktite me|u osudenite i
126

pritvorenite lica i ~lenovite na nivnite semejstva; `) da vr{i proverka
na osudeni~kite pratki; z) da mu raportira zaedno so neposredniot
stare{ina sekojdnevno za sostojbata i pova`ni nastani na
direktorot na ustanovata.
3. Nadvore{noto obezbeduvawe se vr{i na ogradniot yid, na
vlezovite, so patroli i na drug na~in opredelen od rakovoditelot na
slu`bata za obezbeduvawe ili odgovorniot de`uren rabotnik. Nadvore{noto
obezbeduvawe zavisi od vidot na ustanovata i brojot i
goleminata na objektite. Toa mo`e da se vr{i so stoewe na odredeno
mesto i vo dvi`ewe. Toga{ koga se vr{i vo dvi`ewe, na pripadnikot
na slu`bata mu se opredeluva prostor na koj mo`e da se dvi`i.
Nadvore{noto obezbeduvawe go vr{at samo nadzornici od
ma{ki pol. Samo vnatre{noto obezbeduvawe na kazneno-popravnite
ustanovi kade izdr`uvaat kazna lica od `enski pol go vr{at slu`beni
lica od `enski pol.
Pripadnicite na slu`bata za nadvore{no obezbeduvawe osobeno
se dol`ni: a) da ja prezemat navremeno dol`nosta i da ja proverat
ispravnosta na oru`jeto i na drugite sredstva opredeleni za toa
mesto; b) da ne dozvolat do mestoto na obezbeduvawe i objektot {to go
~uvaat pristap na nepoznati i nepovikani lica; v) da ne go napu{taat
mestoto na obezbeduvawe se dodeka ne bidat zameneti ili povle~eni
od strana na odgovorniot de`uren rabotnik; g) da go izvestat vedna{
odgovorniot na de`urnata slu`ba za se {to }e zabele`at vo blizina
na mestoto na obezbeduvawe ili objektot {to go ~uvaat, a {to mo`e da
ja zagrozi bezbednosta.
Pripadnicite na slu`bata odredeni vo patrola so posebno
vnimanie go sledat dvi`eweto na nepovikani i somnitelni lica vo
neposredna blizina na ustanovata. Takvite lica se povikuvaat zaradi
utvrduvawe identitetot, pri~inite poradi koi se dvi`at vo toa
podra~je i vedna{ se izvestuva odgovorniot de`uren rabotnik koj }e
odlu~i za ponatamo{nata postapka so niv.
Na mestoto na obezbeduvawe na rabotnicite im e zabraneto da
jadat, ~itaat, pu{at, da razgovaraat so minuva~i ili da primaat bilo
kakvi predmeti. Vo slu~aj na itna potreba ili zaboluvawe, pripadnikot
na slu`bata e dol`en vedna{ da go izvesti odgovorniot
de`uren rabotnik, bez da go napu{ta mestoto na obezbeduvawe.
4. Vnatre{noto obezbeduvawe se vr{i vo stanbenite blokovi
(paviqoni), rabotilnicite na stopanskite organizacii i edinici i vo
drugi objekti i prostorii vo koi prestojuvaat osudenite i pritvorenite
lica.
Pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe na ovie objekti osobeno
se dol`ni: a) da go odr`uvaat vnatre{niot red i disciplinata na
127

osudenite i pritvorenite lica; b) da se gri`at za sproveduvawe na
ku}niot red; v) da sorabotuvaat so drugite slu`bi vo ustanovata; g) da
znaat vo sekoj moment kade se dvi`at i prestojuvaat osudenite i
pritvorenite lica koi im se dovereni na ~uvawe; d) da vodat
zabele{ki za sî {to e voo~eno vo vrska so odnesuvaweto, dvi`eweto,
prestojot i rabotata na osudenite i pritvorenite lica; |) da vr{at
nadzor nad osudenite i pritvorenite lica za vreme na {etawe, odmor i
spiewe; d) da vr{at fizi~ka proverka na osudenite i pritvorenite
lica najmalku tri pati na den i toa nautro, napladne i nave~er; `) da
onevozmo`at vo rabotilnicite izrabotka na predmeti podobni za
napad i drugi predmeti za koi ne e dozvoleno da gi poseduvaat
osudenite lica; z) da odr`uvaat red i disciplina vo rabotilnicite i
onevozmo`uvaat namerno o{tetuvawe na alati i ma{ini.
Za site vooo~eni nastani i zabele{ki vedna{ da go izvestuvaat
neposredniot stare{ina, a vo negovo otsustvo odgovorniot de`uren
rabotnik.
5. Sproveduvawe. Sproveduvaweto na osudenite i pritvorenite
lica se vr{i so prevozni sredstva ili na drug pogoden na~in. Sproveduvaweto
treba da se predvidi taka {to nema da se prekinuva patot
od mestoto na priemot do mestoto na predavaweto na liceto koe se
sproveduva. Ako sproveduvaweto od bilo koi pri~ini mora da se
prekine, prekinot treba da se vr{i vo mesta vo koi postoi zatvor ili
policiska stanica.
Pri sproveduvaweto na umno bolni osudeni ili pritvoreni lica,
zadol`itelno treba da prisustva i zdravstven rabotnik. Sproveduvawe
na bolni i nemo}ni lica ili bremeni `eni, se vr{i po prethodno
pribaveno mislewe od lekar za sposobnosta na takvite lica za
sproveduvawe. Sproveduvawe na bolni i nemo}ni lica ili bremeni
`eni, mo`e da se vr{i i bez prethodno pribaveno mislewe od lekar,
ako e neophodno ovie lica itno da bidat upateni vo zdravstvena ustanova
zaradi lekarska intervencija i lekuvawe.
Stare{inata na slu`bata opredeluva potreben broj sprovodnici.
Brojot se opredeluva sprema na~inot na sproveduvaweto, brojot
i li~nite svojstva na licata koi se sproveduvaat, polot na licata, vremetraeweto
na sprovodot, vremeto na denot, prirodata na terenot i sl.
Na sprovodnikot mu se predava liceto koe treba da se sprovede
so upatniot akt na sproveduvawe, odzemenite predmeti po spisok, a
ako e potrebno i hrana za liceto koe se sproveduva. Liceto {to se
sproveduvaat, pred sproveduvaweto se pretresuva. Na sprovodnikot
voedno mu se davaat potrebni izvestuvawa za li~nite svojstva na licata
koi treba da se sprovedat, a osobeno za nivnata sklonost za predizvikuvawe
na neredi i begstva.
128

Sprovodnikot e dol`en da gi predupredi licata koi gi sproveduva
deka se dol`ni da gi slu{aat negovite naredbi i deka sekoj obid na
otpor ili begstvo }e bidat sovladani so sila, a licata vrz koi soglasno
propisite mo`e da se upotrebi ogneno oru`je gi predupreduva na
taa okolnost.
Za vreme na sproveduvaweto na liceto koe se sproveduva ne mu se
dozvoluva dopir so gra|ani, razgovor so niv ili primawe od niv bilo
kakvi predmeti. Po potreba, sprovodnikot mo`e da zabrani i me|useben
razgovor na licata koi se sproveduvaat.
Sprovodnikot e odgovoren za li~nata bezbednosta na licata koi
gi sproveduva. Toj e dol`en da odbie sekoj napad ili obid na napad vrz
niv, kako i da spre~i obid na nivno osloboduvawe od strana na treti
lica ili nivno samopovreduvawe.
Vo slu~aj na obid na begstvo na licata koi se sproveduvaat, sprovodnikot
e dol`en neposredno da prezeme merki zaradi spre~uvawe na
begstvo i nivno fa}awe. Ako liceto uspee da pobegne, sprovodnikot e
dol`en za toa najbrzo da go izvesti najbliskiot orgn za vnatre{ni
raboti i da mu dade potrebni podatoci za izbeganoto lice.
Pri predavaweto na liceto, sprovodnikot go izvestuva slu`benoto
lice so kogo e izvr{eno primopredvaweto za site pova`ni nastani
i zabele`uvawa vo tekot na sproveduvaweto.
6. Pripadnicite na slu`bata moraat da ja poznavaat vospitnoprevospitnata
programa na ustanovata i pri vr{eweto na svoite
dol`nosti moraat da se pridr`uvaat kon taa programa. Pripadnicite
na slu`bata, koi vr{at dol`nost vo oddelenijata na posebnite organizacii
i edinici so stopanskata dejnost na ustanovata moraat da bidat
stru~no osposobeni za rabota so osudenite. Pripadnicite na slu`bata
moraat da gi poznavaat i programite za prevospituvawe na osudenite
lica {to gi nagraduvaat i da postapuvaat sprema instituciite na
vospituva~ot.
Pri vr{eweto na svoite dol`nosti, pripadnicite na slu`bata
u~estvuvaat vo procesot na prevospituvaweto i sorabotuvaat so site
stru~ni lica vo ustanovata. Taa sorabotka se odviva so redovno
me|usebno izvestuvawe za povedenieto i rabotata na osudenite lica
kako i so drugi oblici na prevospituvaweto. Slu`bata za obezbeduvawe
u~estvuva i pri sostavuvaweto na vospitno-popravnite programi
za rabota so osudenite lica, na rabotnite sostanoci na vospituva~ite
i na sostanocite na koi prisustvuvaat osudenite lica.
Pripadnicite na slu`bata im davaat izve{taj vo vrska so povedenieto
na osudenite lica, na vospituva~ite odnosno na drugite
ovlasteni rabotnici koga tie se baraat od nadle`nite organi vo vrska
so pomiluvaweto, uslovniot otpust, premestuvaweto vo druga ustanova
129

ili oddelenie i vo drugi slu~ai. Tie isto taka, sorabotuvaat pri
izbrabotka na predlozi za davawe na pogodnosti, se gri`at osudenite
lica vnimatelno i korisno da go upotrebuvaat svoeto slobodno vreme;
i osudenite lica preku sredstvata za javno informirawe, da bidat
redovno zapoznavani so op{testveno-politi~kite, ekonomskite, socijalnite,
kulturnite i drugi nastani.
Za Ulogata na slu`bata za bezbednost vo vospitniot i prevospitniot
proces v. Penologija 2, str. 198-201.
7. Nadzornicite, komandirite i zapovednicite se vooru`eni i
ednoobrazno uniformirani. Krojot i bojata na nivnata uniforma e
opredelena so poseben propis. So poseben propis e opredelen i vidot
na oru`jeto, na~inot na negovoto nosewe i upotreba. (V. Pravilnik za
uniformata, simbolot i oznakite na zvawata na pripadnicite na stra-
`ata vo kazneno-popravnite ustanovi i vospitno-popravnite domovi
(SV RM 1994/16), Pravilnik za na~inot na vr{eweto na stra`arskata
slu`ba, vooru`uvaweto i opremata na stra`ata vo kazneno-popravnite
ustanovi i vospitno-popravnite domovi (SV SRM 1981/3).
Koga vr{at slu`beno dejstvie pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe
gi imaat ovlastuvawata na policaec.
v) Stopansko-instruktorska slu`ba
^len 45
(1) Stopansko-instruktorskata slu`ba ja organizira rabotata i
ostru~uvaweto na osudenite lica.
(2) Rabotnoto anga`irawe na osudenite lica se ostvaruva vo
stopanski edinici {to gi osnovaat ustanovite.
(3) Rabotite na stopansko-instruktorskata slu`ba gi vr{at
instruktori i drugi ostru~eni lica.
________________________
Stopansko instruktorskata slu`ba se gri`i za organizacijata i
raboteweto na posebnite organizacii i edinici so stopanskata dejnost,
za organizacijata i rabotata na osudenite lica nadvor od posebnite
organizacii i edinici, za organizacijata i sproveduvaweto na
stru~noto osposobuvawe na osudenite lica na rabotnoto mesto vo posebnite
organizacii i edinici i nadvor od niv, kako i za vr{ewe drugi
raboti odredeni so propisi doneseni vrz osnova na zakon.
Vo stopanskite edinici se vrabotuvaat instruktori i drugi
stru~ni lica od soodvetna struka koi gi ostru~uvaat osudenite lica
vo procesot na rabotata za vr{ewe raboti od soodvetna dejnost.
130

Za ulogata na stru~nite instruktori vo ostvaruvaweto na
"rabotnata terapija" i stru~noto osposobuvawe na osudenite lica v.
Penologija 2, str. 185-187.
g) Zdravstvena slu`ba
^len 46
(1) Zdravstvenata slu`ba se organizira zaradi vr{ewe na
raboti na zdravstvena za{tita, sproveduvawe na higienski merki i
kontrola na ishranata i vodata za piewe na osudenite lica vo
soglasnost so op{tite propisi.
(2) Rabotite na zdravstvenata slu`ba gi vr{at lekari i drugi
zdravstveni rabotnici, so zavr{en soodveten stepen na obrazovanie
spored op{tite propisi.
________________________
Zdravstvenata slu`ba se organizira zaradi vr{ewe na
zdravstvena za{tita, sproveduvawe na higienski merki i kontrola na
ishranata i vodata za piewe vo soglasnost so propisite. Zada~ite na
zdravstvenata slu`ba gi vr{at lekari i drugi zdravstveni rabotnici
so zavr{eno visoko odnosno vi{e obrazovanie. Za izvr{uvawe na ovie
zada~i postojat objekti ili prostorii za bolni~ko i ambulantsko
lekuvawe vo kazneno-popravnite ustanovi vo zavisnost od nivnata golemina
i konkretnite potrebi.
V. ~l. 39 Ustav, objasnuvawa na ~l. 20 i 121-132 i Penolo{ki
kompendium, str. 314-315.
Za ulogata na zdravstvenite rabotnici vo resocijalizacijata na
osudenite lica v. Penologija 2, str. 208-210.
d) Izvr{no-upravna i finansiska slu`ba
^len 47
(1) Izvr{no-upravnata i finansiska slu`ba se organiziraat
zaradi vr{ewe na izvr{nite, upravnite, pravnite i finansiskite
raboti na ustanovata, kako i za davawe na pravna pomo{ na osudenite
lica.
(2) Rabotite na izvr{no-upravnata i finansiska slu`ba gi
vr{at lica so zavr{en soodveten stepen na obrazovanie od soodvetna
struka spored op{tite propisi.
________________________
131

Izvr{no-upravnata i finansiskata slu`ba se organizira za
sproveduvawe na izvr{nite, upravnite, pravnite i finansiskite
raboti i za davawe pravna pomo{ na osudenite lica. Rabotite od delokrugot
na ovie slu`bi gi vr{at pravnici, ekonomisti, knigovoditeli,
smetkovoditeli i blagajnici, statisti~ari i sl.
^len 48
So op{tiot akt na ustanovata se opredeluva so oddelni odnosno
pove}e slu`bi na ustanovata da rakovodi zamenikot na direktorot
ili rakovoditel na slu`bata.
________________________
Vo kazneno-popravnata ustanova mo`e da ima eden ili pove}e
rakovoditeli koi se specijaliziraat za vr{ewe na raboti osobeno od
oblasta na bezbednosta, prevospituvaweto i vodeweto na stopanskata
dejnost. Kako {to spomnavme porano, eden od rakovoditelite na nekoi
od tie slu`bi po`elno e, vo prv red, da bide zamenikot na direktorot.
V. objasnuvawa na ~l. 38 i 39.
4. Ku}en red na ustanovata
^len 49
(1) Vo ustanovata se donesuva op{t akt so koj se ureduva
ku}niot red i poblisku se opredeluva organizacijata na rabotata i
se propi{uva na~inot na `iveeweto na osudenite lica vo
ustanovata.
(2) Op{tiot akt od stavot 1 na ovoj ~len go donesuva
direktorot na ustanovata vo soglasnost so direktorot na
Direkcijata.
________________________
Direktorot na ustanovata donesuva ku}en red so koj vo ramkite
na zakonskite i drugite propisi poblisku se opredeluva organizacijata
na rabotata i na~inot na `ivewe vo opredelena kazneno-popravna
ustanova. Vo nego vo osnova mora da se sodr`ani odredbi so koi
poblisku se konkretiziraat odredbite na ZIS i drugite sprovedbeni
propisi za:
- na~inot i postapkata za priem, smestuvawe, ishrana i oblekuvawe
na osudenite lica i na~inot na nivnoto otpu{tawe,
- rabotnoto vreme, nagraduvaweto za rabotata, slobodnoto vreme
i vremeto za odmor na osudenite lica,
132

- odr`uvaweto na redot i disciplinata,
- odr `uvaweto na li~nata i zaedni~kata higiena,
- na~inot na vodeweto na kazntinata na kazneno-popravnata
ustanova,
- vremeto i na~inot na koristeweto na pravoto na osudenite
lica na prestoj na sve` vozduh,
- dopi{uvaweto i na~inot na ispra}aweto i priemot na
po{tenskite pratki,
- odmori i otsustva na osudenite lica,
- na~inot na raspredelba i tro{ewe na gotovinskiot iznos so
koi mo`at da raspolagaat osudenite,
- predmetite za li~na upotreba {to osudenikot smee da gi
zadr`i,
- organiziraweto na `ivotot vo priemnoto oddelenie i na~inot
na ispituvaweto na negovata li~nost i formiraweto na planot za
izvr{uvawe na kaznata,
- organizacijata na individualnata i grupnata prevospitna
rabota
- organizacijata na kulturno prosvetnata rabota, sportskite i
slobodnite aktivnosti,
- u~estvoto na osudenite lica vo samoorganiziraweto na `ivotot
i rabotata vo ustanovata,
- uslovite {to osudenoto lice treba da gi ispolnuva za
steknuvawe, uskratuvawe i zamena na pogodnosti,
- vremeto na poseti, za~estenosta i traeweto na posetata,
- na~inot na ostvaruvaweto na pravata na osudenite lica,
- odnesuvaweto vo prostoriite za smestuvawe, zatopluvaweto,
ishrana i dneven prestoj
- povredite {to se kvalifikuvaat kako disciplinski prekr-
{oci, postapkata za utvrduvawe na odgovornosta i na~inot na izrekuvawe
na disciplinskite kazni,
- rasporedot na vremeto,
- postapkata za vlo`uvawe na pretstavki, poplaki i `albi so
obrazlo`enie do kogo se podnesuvaat istite,
- postapkata za podnesuvawe na molbi za usloven otpust, pomiluvawe
i vonredno ubla`uvawe na kaznata,
Primerok od ku}niot red mora da bide istaknat na vidno mesto
vo sekoj del koj pretstavuva posebna celina od prostorot na ustanovata.
V. objasnuvawa na ~l. 96.
133

Glava V
RABOTNI ODNOSI
1. Zasnovawe i prestanok na raboten odnos vo ustanovite
^len 50
Za zasnovawe i prestanok na raboten odnos i na rabotnite
odnosi vo ustanova se primenuvaat op{tite propisi za rabotnite
odnosi, dokolku so ovoj zakon ne e poinaku opredeleno.
________________________
1. Odredbata upatuva na primena na op{tite propisi za
zasnovawe i prestanok na rabotniot odnos vo kazneno-popravnite
ustanovi.
Oblasta na rabotnite odnosi normativno e uredena so Zakonot za
rabotni odnosi - ZRO (SV RM 1993/80), Op{tiot kolektiven dogovor
za javnite slu`bi, javnite preprijatija, dr`avnite organi, organite na
lokalnata samouprava i drugi pravni lica koi vr{at nestopanska
dejnost - OKD (SV RM 1994/39), Kolektivniot dogovor za dr`avnite,
pravosudnite i organite na lokalnata samouprava na Republika
Makedonija - KD (SV RM 1995/53) i Zakonot za organite na upravata -
ZOU (SV RM 1990/40 i 1994/63).
Spored ovie propisi raboten odnos vo kazneno-popravna
ustanova se zasnovuva so polnoletno lice, koe e dr`avjanin na Republika
Makedonija, koe e zdravstveno sposobno za vr{ewe na opredeleni
raboti i zada~i i koe gi ispolnuva posebnitye uslovi utvrdeni vo
odredbite od ~l. 52, 53 i 54 od ZIS .
2. Pravilo 46 SMP: (1) Administracijata na kaznenite zavodi
mora vnimatelno da go izbira personalot od site stepeni, za{to
dobroto upravuvawe so kaznenite zavodi zavisi od ~esnosta na personalot,
negovata sovesnost, li~nite osobini i stru~nite sposobnosti.
(2) Administracijata na kaznenite zavodi mora postojano da
vlo`uva usilbi vo svesta na personalot i javnoto mislewe da se budi i
odr`uva uveruvawe deka ovaa rabota pretstavuva mo{ne va`na op{testvena
slu`ba. Taa treba da gi koristi site prikladni sredstva za toa
da i se objasni na javnosta.
(3) Za postignuvawe na spomenatite celi ~lenovite na
personalot treba da bidat vraboteni kako postojani stru~ni slu-
`benici na kazneniot zavod, da imaat status na dr`avni slu`benici i
spored toa da im bide zagarantirana postojanost vo slu`bata koja }e
zavisi samo od nivnoto rabotewe i nivnite fizi~ki sposobnosti.
Platata treba da bide dovolna da gi privle~e i zadr`i vo slu`bata
134

sposobnite ma`i i `eni. Prednostite vo odnos na karierata i
uslovite na slu`bata treba da bidat opredeleni so ogled na te{kata
priroda na rabotata.
Pravilo 49 SMP: (1) Personalot vo najgolema mo`na mera treba
da bide zajaknat so dovolen broj specijalisti kako {to se psihijatri,
psiholozi, socijalni rabotnici, nastavnici i tehni~ki instruktori.
(2) Potrebno e da se obezbedat postojani uslugi od specijalni
rabotnici, nastavnici i tehni~ki instruktori, ne isklu~uvaj}i gi
pritoa i uslugite na honorarnite rabotnici i dobrovolno anga-
`iraniot personal.
Pravilo 54 EZP: Zatvorskata uprava mora da sprovede
vnimatelna selekcija pri vrabotuvaweto na noviot personal ili
podocne`noto postavuvawe na opredeleni funkcii. Posebno vnimanie
treba da se posveti na nivnata ~esnost, humanost, profesionalnite
sposobnosti i li~nata prilagodlivost kon ovoj vid rabota.
(2) Personalot, po pravilo, mora da bide vraboten so polno
rabotno vreme kako profesionalen zatvorski personal i da ima status
na civilna slu`ba so opredeleni merki na bezbednost ~ija {to namena
e samo ~uvawe na dobroto povedenie, efikasnosta, dobroto fizi~ko i
du{evno zdravje i soodvetnoto nivo na obrazovanie. Platata na
vrabotenite mora da bide takva da gi privle~e i zadr`i soodvetnite
stru~waci. Prednostite na vrabotuvaweto i uslovite na rabota mora
da bidat povolni so ogled na baraniot karakter na rabotata.
(3) Koga e potrebno vrabotuvawe na personal so opredeleno
vreme ovie kriteriumi mora da va`at i za niv, vo soglasnost so
pravilnikot na ustanovata.
Pravilo 57 EZP: (1) Vo granicite na mo`nostite me|u
personalot mora da ima i dovolen broj specijalisti kako {to se
psihijatri, psiholozi, socialni rabotnici, nastavnici i instruktori
za komunikacii, fizi~ko vospituvawe i sport.
(2) Ovie i drugi specijalisti, po pravilo, mora da bidat
vraboteni so polno rabotno vreme.Toa me|utoa ne smee da gi isklu~i
povremenite i dobrovolni sorabotnici vo situaciite koga nivnata
sorabotka e primerna i korisna.
^len 51
Zvawata na rabotnicite vo ustanovata i rabotite {to tie gi
izvr{uvaat se ureduvaat so ovoj zakon i so pravilnik za organizacija
i rabota i pravilnik za sistematizacija na rabotnite mesta {to gi
135

donesuva direktorot na ustanovata vo soglasnost so direktorot na
Direkcijata.
________________________
Zvawata na vrabotenite vo kazneno-popravnite ustanovi i rabotite
i zada~ite koi tie gi izvr{uvaat se opredeleni so ovoj zakon i
op{tite akti na sekoja ustanova za organizacija na rabotata i za sistematizacija
na rabotnite mesta. Ovie op{ti akti gi donesuva direktorot
na ustanovata po prethodno dobiena soglasnost od direktorot na
Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite. Stanuva zbor za osnovni
pravni akti za vnatre{nata organizaciona postavenost na ustanovata
so koi se reguliraat rabotite i zada~ite, organizacijata na slu`bite;
se utvrduvaat rabotnite mesta; se opredeluvaat pravata, obvrskite i
odgovornostite na vrabotenite; se propi{uvaat uslovite, stru~nata
podgotovka i zvawata na opredeleni rabotni mesta i sl. Imeno so
ogled na vidot, karakterot i goleminata na kazneno-popravnata
ustanova, se sistematiziraat potrebnite rabotni mesta i se opredeluva
organizacijata na rabotata so izgotvuvawe na pravilnici za
sistematizacija i za organizacija koi potoa se dostavuvaat na soglasnost
do direktorot na Direkciajta za izvr{uvawe na sankciite. Po
dobienata soglasnost aktite dobivaat pravna sila i nao|aat svoja
primena vo funkcioniraweto na ustanovata.
V. Pravilnik za uniformata, simbolot i oznakite na zvawata na
pripadnicite na stra`ata vo kaznerno-popravnite ustanovi i kaznenopopravni
domovi (SV RM 1994/16).
^len 52
(1) Vo ustanova za vr{ewe na rabotite mo`e da se zasnova raboten
odnos so lice koe gi ispolnuva op{tite uslovi utvrdeni so
zakon i posebnite uslovi opredeleni so ovoj zakon i op{tiot akt na
ustanovata.
(2) Raboten odnos vo ustanova mo`e da se zasnova so lice koe ne
e osuduvano za krivi~ni dela protiv dr`avata, protiv vooru`enite
sili na Republika Makedonija, protiv `ivotot i teloto, protiv
slobodite i pravata na ~ovekot i gra|aninot, protiv javnite
finansii, platniot promet i stopanstvoto, protiv imotot ili
krivi~no delo izvr{eno od koristoqubie i ne~esni pobudi i protiv
slu`benata dol`nost; protiv koe ne se vodi krivi~na postapka; na
koe ne mu e izre~ena merka na bezbednot zabrana na vr{ewe na
profesija, dejnost ili dol`nost dodeka trae merkata i koe e
zdravstveno i psihofizi~ki sposobno za rabota vo ustanova.
136

________________________
1. Vo kazneno-popravnite ustanovi raboten odnos mo`e da
zasnova lice koe gi ispolnuva op{tite uslovi za zasnovawe na raboten
odnos utvrdeni so zakon, posebnite uslovi opredeleni so ZIS, kako i
spored uslovite utvrdeni so op{tiot akt za sistematizacija na
rabotnite mesta na kazneno-popravnite ustanovi.
Spored ~l. 178 ZOU raboten odnos mo`e da se zasniva so polnoletno
lice, dr`avjanin na Republika Makedonija koe e zdravstveno
sposobno i ima stru~na podgotovka za vr{ewe na opredelena rabota i
zada~i. Ovie uslovi nao|aat celosna primena vo kazneno-popravnite
ustanovi so dopolnuvawe na potrebnite posebni uslovi koi se neophodni
za zasnovawe na raboten odnos vo vakov vid ustanovi. Posebnite
uslovi za zasnovawe na raboten odnos vo kazneno-popravnite ustanovi
se predvideni so ZIS i aktot za sistematizacija na rabotnite mesta,
kako uslovi na koi upatuvaat specifi~nite raboti i zada~i koi se
izvr{uvaat vo kazneno-popravnite ustanovi.
2. Rabotniot odnos vo kazneno-popravnite ustanovi mo`e da se
zasnova so lice koe pokraj op{tite uslovi treba da:
1. ne e osuduvano za opredeleni krivi~ni dela,
2. ne mu e izre~ena merka na bezbednost zabrana na vr{ewe na
profesija, dejnost ili dol`nost dodeka trae merkata i
3. da e zdravstveno i psihi~}i e sposobno za rabota vo ustanovata.
Vo kazneno-popravna ustanova ne smee da se vraboti lice koe e
osuduvano za krivi~ni dela protiv: dr`avata; protiv vooru`enite
sili na Republika Makedonija; protiv `ivotot i teloto; protiv javnite
finansii, platniot promet i stopanstvoto; protiv imotot ili
ako krivi~noto delo e storeno od koristoqubie i ne~esni pobudi;
kako i protiv slu`benata dol`nost.
3. Postapkata za priem vo raboten odnos e vo soglasnost so ZOU.
Rabotniot odnos vo ustanovata se zasnovuva vrz osnova na prethodno
objaven javen konkurs vo dnevniot pe~at. Konkursot se objavuva za
vr{ewe na rabotite i zada~ite od osnovnata dejnost na ustanovata,
kako i za vr{ewe drugi raboti i zada~i za koi toa }e se opredeli so
aktot za sistematizacija na rabotite i zada~ite. Javniot konkurs go
sproveduva konkursna komisija. Taa e dol`na da gi razgleda podnesenite
prijavi i da go utvrdi redosledot vo listata na kandidatite
spored uslovite {to oddelnite kandidati gi ispolnuvaat vo rok od 15
dena od denot na zaklu~uvaweto na konkursot. Za svojta rabota konkursnata
komisija vodi zapisnik. Nejzinata rabota e javna. (v. ~l. 181-
186 ZOU). Vo tekot na postapkata ustanovata treba da izvr{i
konsultacii so Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite.
137

Za izvr{eniot izbor pismeno se izvestuvaat site kandidati koi
u~estvuvale na konkursot vo rok od 8 dena od denot koga e izvr{en
izborot. Kandidatot koj smeta deka postapkata vo vrska so konkursot
ne e sprovedena vo soglasnost so zakon ili deka e izbran kandidat koj
ne gi ispolnuva uslovite, mo `e vo rok od 15 dena od denot na dostavuvaweto
na izvestuvaweto za izvr{eniot izbor da izjavi `alba do
nadle`niot organ koj re{ava vo vtor stepen vo predmet od oblasta na
upravata.
^len 53
(1) Za rabotno mesto vospituva~ ili nastavnik raboten odnos
mo`e da se zasnova so lice koe ima zavr{eno visoko obrazovanie VII-
1 stepen od soodvetna struka.
(2) Za rabotno mesto istruktor ili drugo stru~no lice raboten
odnos mo`e da se zasnova so lice koe ima zavr{eno najmalku vi{e
obrazovanie VI-1 stepen ili VKV rabotnik, od soodvetna struka.
________________________
1. Vospituvaweto i prevospituvaweto se zna~aen segment na procesot
na resocijalizacijata na osudenite lica. Vrabotenite vklu~eni
vo vospitno-prevospitniot proces potrebno e da gi ispolnuvaat
svoite rabotni zada~i so cel da se otstranat kriminogenite vlijanija
i pravilno formirawe na li~nosta na osudenoto lice so prifatliv
odnos kon rabotata, semejstvoto i neposrednata `ivotna sredina. Vo
funkcija na stru~no i profesionalno izvr{uvawe na ovie zada~i vo
kazneno popravnite ustanovi se vrabotuvaat lica so zavr{eno visoko
obrazovanie od oblasta na pedagogijata, psihologijata i sociologijata.
So ogled na toa odredbata opredeluva deka za rabotnoto mesto
vospituva~ ili nastavnik vo kazneno-popravnite ustanovi, raboten
odnos mo`e da se zasnova samo dokolku se raboti za lica so visoka
stru~na podgotovka od navedenite nau~ni oblasti.
2. Stavot 2 gi utvrduva posebnite uslovi za zasnovawe na raboten
odnos vo stopansko-instruktorskata slu`ba. Ovaa slu`ba go organizira
procesot na rabotnoto anga`irawe na osudenite lica za vreme na
izdr`uvaweto na kaznata. Vo toj kontekst se predviduva za rabotnoto
mesto instruktor ili drugo stru~no lice rabotniot odnos da se zasnova
samo so lice koe ima zavr{eno najmalku vi{e obrazovanie ili
stru~na podgotovka na VKV rabotnik od soodvetna oblast.
138

^len 54
(1) Za pripravnik za rabotno mesto nadzornik vo slu`bata za
obezbeduvawe, raboten odnos mo`e da se zasnova so lice koe ima
zavr{eno najmalku sredno obrazovanie (IV-1 stepen), koe ne e
postaro od 25 godini, koe e fizi~ki i psihi~ki sposobno za vr{ewe
na raboti na nadzornik vo ustanova i koe go ima otslu`eno voeniot
rok.
(2) Za rabotni mesta komandir i zapovednik vo slu`bata za
obezbeduvawe, raboten odnos mo`e da se zasnova so lice koe ima
visoko obrazovanie VII-1 stepen, koe e fizi~ki i psihi~ki sposobno
za vr{ewe na ovie raboti vo slu`bata za obezbeduvawe i koe go ima
otslu`eno voeniot rok.
________________________
Odredbata gi opfa}a posebnite uslovi za zasnovawe raboten
odnos vo slu`bata za obezbeduvawe na kazneno-popravnite ustanovi.
Specifi~nosta na rabotite {to gi vr{i ovaa slu`ba gi opredeluva i
uslovite za zasnovawe na raboten odnos. Imeno, so st. 1 e opredeleno
deka za pripravnik-nadzornik pokraj op{tite i posebnite uslovi
utvrdeni vo ~l. 52 raboten odnos mo`e da se zasnova so lice koe ima
zavr{eno najmalku sredno obrazovanie, koe ne e postaro od 25 godini,
koe poseduva fizi~ki i psihi~ki predispozicii za vr{ewe na
rabotite nadzornik i koe go ima otslu`eno voeniot rok. Propi{anite
uslovi se identi~ni na onie za zasnovawe na raboten odnos vo policijata
(v. ~l. 50 ZVR) i za zasnovawe na raboten odnos vo sudskata
policija (v. ~l. 104 ZS).
Stavot 2 gi opredeluva uslovite za zasnovawe na raboten odnos
za rabotnite mesta komandir i zapovednik vo slu`bata za obezbeduvawe,
taka {to pokraj op{tite i posebnite uslovi za zasnovawe na
raboten odnos vo kazneno-popravna ustanova, kandidatot za priem vo
slu`bata za obezbeduvawe na rabotnite mesta komandir ili zapovednik
potrebno e da ima zavr{eno visoko obrazovanie, da e fizi~ki i
psihi~ki sposoben za vr{ewe na rabotite i da go ima otslu`eno voeniot
rok.
Iako ova obredba poblisku ne go opredeluva stru~noto osposobuvawe
i usovr{uvawe na pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe,
kako i proverka na na sposobnostite na liceto, od specifi~nosta na
funkcijata i prirodata na rabotnite zada~i, proizleguva deka stru-
~noto osposobuvawe i proverkata na sposobnostite na vrabotenite vo
ovaa slu`ba e postojana gri`a na upravata na ustanovata i na Direkcijata
za izvr{uvawe na sankciite.
139

^len 55
(1) Psihofizi~kite sposobnosti na liceto koe se prima za
vr{ewe raboti vo slu`bata za obezbeduvawe gi utvrduva stru~na
komisija, vrz osnova na prethoden telesen pregled i sproveden test
spored posebna programa.
(2) Komisijata za utvrduvawe na psihofizi~kite sposobnosti
od stav 1 na ovoj ~len ja imenuva direktorot na Direkcijata.
(3) Programata za utvrduvawe na psihofizi~kite sposobnosti
na liceto koe se prima za vr{ewe raboti vo slu`bata za
obezbeduvawe ja donesuva direktorot na Direkcijata.
________________________
Psihofizi~kite sposobnosti na liceto koe se prima za vr{ewe
na rabotite vo slu`bata za obezbeduvawe se bitna pretpostavka za
zasnovawe na raboten odnos, na {to upatuva odredbata na ~l. 54. Poradi
toa stru~nata komisija, vrz osnova na pretrhoden telesen pregled
i soodvetno sproveden psiholo{ki test vr{i izbor na kandidatite za
priem.
Tro{ocite za rabotata na Komisijata pa|aat na tovar na kazneno-popravnata
ustanova {to go upatila kandidatot na pregled.
Komisijata za utvrduvawe na psihofizi~kite sposobnosti ja
imenuva direktorot na Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite. Ovaa
komisija treba da bide sostavena od najmalku 3 ~lena od koi eden e
lekar, eden rabotnik vo Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite i
eden rabotnik vo kazneno-popravnata ustanova vo koja se prima rabotnikot.
Za najobjektivno utvrduvawe na psihofizi~kite sposobnosti,
direktorot na Direkcijata donesuva posebna programa. Navedenata
programa ne se odnesuva samo za licata koi prv pat se primaat vo
slu`bata za obezbeduvawe, tuku i za ve}e vraboteni lica vo slu`bata,
so ogled deka psihofizi~kite sposobnosti kako poseben uslov za
izvr{uvawe na rabotnite zada~i mora postojano da se sledi i
kontrolira od strana na stru~ni lica.
^len 56
(1) Pripravni~kiot sta` na rabotnoto mesto nadzornik trae
edna godina.
(2) Po istekot na pripravni~kiot sta` pripravnikot polaga
stru~en ispit za vr{ewe na rabotite na nadzornik pred komisija
{to ja imenuva direktorot na Direkcijata.
140

(3) Na~inot na stru~noto osposobuvawe i proverkata na stru-
~nata podgotvenost se utvrduvaat so programa {to ja donesuva direktorot
na Direkcijata
________________________
Pripravni~kiot sta` za rabotnoto mesto nadzornik trae edna
godina.
Kazneno-popravnata ustanova e dol`na da donese programa za
stru~no osposobuvawe na pripravnicite. Vo nea e pomestena obvrska
sekoj pripravnik da pomine opredeleno vreme na site raboti od
delokrugot na slu`bata za obezbeduvawe, so cel preku prakti~na
rabota stru~no da se osposobi za vr{ewe na rabotite na bezbednosta.
So ogled deka vo programata za stru~no osposobuvawe e opfatena i
teoretska podgotovka na pripravnikot, vo samata ustanova se
organiziraat seminari, kursevi i sovetuvawa na temi povrzani so
izvr{uvaweto na rabotnite zada~i na pripadnicite na slu`bata na
obezbeduvawe.
Po istekot na pripravni~kiot sta` pripravnikot mora da
polaga stru~en ispit pred komisija koja ja imenuva direktorot na
Direkcijata. Sostavot na ovaa komisija se opredeluva od lica so
bogato teoretsko i prakti~no iskustvo, posebno vo raboteweto na
slu`bata na obezbeduvawe i voop{to, vo oblasta na izvr{uvaweto na
krivi~nite sankcii.
Na~inot na polagaweto, stru~noto osposobuvawe i proverkata
na stru~nata podgotvenost se utvrduva spored programa {to ja
donesuva direktorot na Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite. Vo
nea e sodr`ana materija {to se odnesuva na osnovnite poznavawa na
postapkata za priem i otpu{tawe na osudenite, prekr{o~no kaznetite
i pritvorenite lica, vnatre{noto i nadvore{noto obezbeduvawe na
kazneno-popravnata ustanova, sproveduvaweto na licata li{eni od
sloboda, odr`uvaweto na vnatre{niot red i disciplinata, kontrola
na osudenite lica za vreme na rabotnoto anga`irawe vo, i nadvor od
ustanovata, rakuvaweto so oru`je, upotrebata na sredstva za prisilba
i vospitnata i preventivnata rabota na osudenite lica zaradi nivna
resocijalizacija. Vo programata e potrebno da se sodr`ani predmetite
{to se polagaat, postapkata za prijavuvawe na ispitot, na~inot
na polagaweto i sl.
V. Pravilnik za programata za izveduvawe na pripravni~kiot
sta` i stru~nite ispiti na pripadnicite na stra`ata vo kaznenopopravnite
ustanovi i vospitno-popravnite domovi (SV SRM 1981/3).
141

^len 57
(1) So liceto koe so uspeh }e go polo`i stru~niot ispit se zasnova
raboten odnos na neopredeleno vreme za rabotno mesto nadzornik.
(2) Na liceto koe nema da go polo`i stru~niot ispit mu prestanuva
rabotniot odnos.
________________________
Ovaa odredba ja opredeluva polo`bata na liceto koe }e go polo`i
odnosno nema da go polo`i stru~niot ispit za rabotnoto mesto
nadzornik. Po polagaweto na stru~niot ispit so liceto koe }e go
polo`i istiot se zasniva raboten odnos na neopredeleno vreme za
rabotnoto mesto nadzornik i na liceto mu se vra~uva re{enie koe go
donesuva direktorot na kazneno-popravnata ustanova.
Na pripravnikot koj nema da go polo`i stru~niot ispit mu
prestanuva rabotniot odnos po sila na zakonot, a vo re{enito {to mu
se izdava potrebno e da se navede odlukata na komisijata od ~l. 56 st.2
spored koja pripravnikot ne go polo`il ispitot. Protiv odlukata na
komisijata liceto ima pravo na prigovor do direktorot na Direkcijata.
2. Rabotni mesta kaj koi sta`ot na osiguruvawe se smeta so
zgolemeno traewe
^len 58
(1) Za rabotnite mesta vo Ministerstvoto za pravda,
Direkcijata, ustanovata i sudot ~ija te`ina i priroda na rabotite i
posebnite uslovi pod koi tie se vr{at bitno vlijaat vrz
namaluvaweto na rabotnata sposobnost se primenuvaat soodvetnite
odredbi od Zakonot za penziskoto i invalidskoto osiguruvawe.
(2) Kako rabotni mesta vo smisla na stav 1 na ovoj ~len se smetaat
rabotnite mesta koi se vr{at neposredno vo rabotata so
osudeni lica.
________________________
Namaluvaweto na rabotnata sposobnost e predopredelena od
te`inata i uslovite na rabotata. Ottamu vo ZPIO se utvrdeni posebni
odredbi spored koi, za kategorijata rabotnici ~ii sta` na osiguruvawe
se smeta so zgolemeno traewe, se predvideni posebni uslovi
za steknuvawe i ostvaruvawe na pravoto od penzija (v. ~l. 102-107
ZPIO). So ovaa odredba i posebna odluka na Vladata na Republika
142

Makedonija, soglasno ZPIO se konkretiziraat rabotnite mesta kaj
koi sta`ot na osiguruvawe se smeta so zgolemeno traewe i vo Ministerstvoto
za pravda i vo Direkcijata i toa isklu~ivo za onie vraboteni
koi vo ostvaruvaweto na svoite rabotni obvrski se vo postojan i
neposreden kontakt so osudenite, prekr{o~no kaznetite i
pritvorenite lica.
Vo ovoj pogled, vo momentov sî u{te vo sila e Odlukata za
opredeluvawe na rabotni mesta {to imaat karakter na opredeleni
dol`nosti vo kazneno-popravnite i vospitno-popravnite ustanovi i
vo Ministerstvoto za pravosudstvo i uprava i za obezbeduvawe pogolem
li~en dohod na rabotnicite na opredeleni dol`nosti (SV RM
1993/35). Spored ~l. 2 na Odlukata, za rabotni mesta {to imaat
karakter na opredeleni dol`nosti vo ovie ustanovi, pokraj rabotnite
mesta od ~l. 68 st. 1 od ZIS SRM od 1979 godina (1. pripadnici na
slu`ba za obezbeduvawe, 2. vospituva~i, 3. zdravstveni rabotnici, i 4.
instruktori vo posebni stopanski organizacii i posebni stopanski
edinici) se smetaat i: 5. minister za pravda, 6. potsekretar vo Ministerstvoto
za pravda, 7. direktor na Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite
pri Ministerstvoto za pravda, 8. direkrot i zamenik upravitel
na ustanova, 9. psiholog i socijalen rabotnik, 10. magacioner i
gotva~i vo ustanova od zatvoren vid.
3. Plata na rabotnicite vo ustanovite
^len 59
(1) Na rabotnicite vo ustanovata im se obezbeduvaat plati od
sredstvata nameneti za finansirawe na rabotata na ustanovata.
(2) Visinata na platata se opredeluva spored platni grupi
utvrdeni vrz osnova na vidot, te`inata i slo`enosta na rabotite i
uslovite pod koi tie se vr{at i dol`inata na rabotniot sta`.
(3) Platnite grupi se opredeluvaat so zakon.
________________________
1. Odredbata go opredeluva na~inot na obezbeduvaweto na
finansiski sredstva za plati na vrabotenite vo kazneno-popravnite
ustanovi. Sredstvata za plati na vrabotenite vo ovie ustanovi se
obezbeduvaat vo Buxetot na Republika Makedonija.
2. Visinata na platite, vrz osnova na vidot, te`inata i
slo`enosta na rabotite i uslovite pod koi tie se vr{at i dol`inata
na rabotniot sta` na vrabotenite vo kazneno-popravnite ustanovi se
opredeluva spored platnite grupi.
143

3. Oblasta na utvrduvawe na platite na vrabotenite vo organite
na dr`avnata uprava i vo drugite javni slu`bi normativno se ureduva
so zakon, pri {to se utvrduvaat kriteriumi za vidot, te`inata i
slo`enosta na rabotite i uslovite pod koi istite se izvr{uvaat.
^len 60
Na rabotnicite na rabotni mesta kaj koi sta`ot na
osiguruvawe se smeta so zgolemeno traewe platata im se zgolemuva
do 30% od utvrdenata platna grupa.
________________________
Odredbata go opredeluva procentot so koj se zgolemuva iznosot
na platite na sekoj vraboten vo kazneno-popravnite ustanovi. Imeno
platite na ovie rabotnici se pogolemi za 30% od platite na rabotnicite
so soodvetni kvalifikacii, odnosno stru~na podgotovka vo kazneno-popravnite
i vospitno-popravnite ustanovi i vo Ministerstvoto
za pravda, utvrdeni so pravilnicite za sistematizacija na
rabotite i rabotnite zada~ite za raspredelba na platite.
4. Penzisko i invalidsko osiguruvawe
^len 61
Op{tite propisi za penzisko i invalidsko osiguruvawe se
odnesuvaat i na rabotnicite vo ustanovite, dokolku so ovoj zakon ne
e poinaku opredeleno.
________________________
Odredbata upatuva na primenata na op{tite propisi od oblasta
na penziskoto i invalidskoto osiguruvawe. Imeno, vo posebniot del
na glava IV (~l. 102-109) ZPIO se predvideni posebni uslovi za steknuvawe
i ostvaruvawe na pravata od penzisko i invalidsko osiguruvawe
za vrabotenite vo oblasta na izvr{uvaweto na sankciite.
^l. 102. ZPIO. Na ovlastenite rabotnici, vo smisla na propisite
za izvr{uvawe na sankciite, sta`ot na osiguruvawe im se smeta
so zgolemeno traewe i toa sekoi 12 meseci efektivno pominati na tie
dol`nosti vo kazneno-popravnite i vospitno popravnite ustanovi im
se smetaat kako 16 meseci sta` na osiguruvawe.
Pravo na sta` na osiguruvawe so zgolemeno traewe vo smisla na
stav 1 na ovoj ~len imaat i rabotnicite vo Ministerstvoto za pravda,
kazneno-popravnite i vospitno-popravnite ustanovi koi rabotat na
144

abotni mesta ~ija te`ina i posebni uslovi pod koi tie se vr{at
vlijaat vrz namaluvaweto na rabotnata sposobnost.
Rabotnite mesta od stav 2 na ovoj ~len gi utvrduva Vladata na
Republika Makedonija po predlog na ministerot za pravda.
Odredbite od stavovite 1 i 2 na ovoj ~len ne se odnesuvaat na
vremeto dodeka rabotnikot se nao|a na stru~no obrazovanie ili
usovr{uvawe na koe e upaten od kazneno-popravnata, odnosno vospitno-popravnata
ustanova.
Na ovlastenite rabotnici ~ii status proizleguva od karakterot
na dol`nostite {to gi vr{ele, sta`ot na osiguruvawe im se smeta so
zgolemeno treewe.
Kako i rabotnicite od MVR, i rabotnicite od ministerstvoto za
pravda, kazneno-popravnite i vospitno-popravnite ustanovi koi rabotat
na mesta ~ija te`ina i posebni uslovi vlijaat vrz namaluvaweto na
rabotnata sposobnost, ostvaruvaat sta` so zgolemeno teraewe.
Sta`ot so zgolemeno traewe kako pravo mu pripa|a na rabotnikot
samo dodeka se nao|a na izvr{uvawe na dol`nostite, a ne i
koga se nao|a na stru~no obrazovanie ili usovr{uvawe na koe e upaten
od nadle`nite organi kade {to e vraboten, odnosno od kaznenopopravnata
ili vospitno-popravnata ustanova.
^l. 103. ZPIO. Rabotnik vo Ministerstvoto za pravda, kaznenopopravna
i vospitno-popravna ustanova, koj ima najmalku 25 godini
penziski sta` od koi najmalku 15 godini efektivno pominati na
rabotni mesta za koi sta`ot na osiguruvawe se smeta so zgolemeno
traewe vo smisla na ~l. 102 stavovi 1 i 2 na ovoj zakon i 55 godini
(ma`), odnosno 50 godini `ivot (`ena), mo`e da ostvari pravo na
starosna penzija, ako rabotniot odnos mu prestane po potreba na
slu`bata.
Za rabotnicite so posebni ovlastuvawa vo Ministerstvoto za
pravda, kazneno-popravnite i vospitno-popravnite ustanovi, ovoj ~len
predviduva popovolni uslovi vo odnos na op{tite osigurenici vo
slu~ai koga rabotniot odnos prestanuva po potreba na slu`bata. Tie
ostvaruvaat pravo na starosna penzija so vozrast od 55 godini (ma`),
odnosno 50 godini (`ena) i imaat najmalku 25 godini penziski sta` od
koi najmalku 15 efektivno pominati na rabotni mesta za koi sta`ot
na osiguruvawe se smeta so zgolemeno trewe vo smisla na ~l. 102 st. 1 i
2. ZPIO.
^l. 104 ZPIO. Penzija pod posebni uslovi mo`e da ostvari rabotnik
na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti kako i rabotnik na
Ministerstvoto za pravda, kazneno-popravna i vospitno-popravna
ustanova, koj iako vo momentot na ostvaruvaweto na pravoto ne e na
rabotni mesta na koi sta`ot na osiguruvawe se smeta so zgolemeno
145

traewe ima najmalku 25 godini penziski sta` od koi najmalku 15
godini efektivno pominati na rabotni mesta na koi sta`ot na
osiguruvawe im se smeta so zgolemeno traewe i 55 godini (ma`) i 50
godini `ivot (`ena), ako rabotniot odnos im prestane po potreba na
slu`bata.
Odredbata gi za{tituva ovlastenite rabotnici koi vo momentot
na ostvaruvaweto na pravoto na penzija se nao|aat na rabota na
rabotni mesta na koi sta`ot na osiguruvawe se smeta so zgolemeno
traewe, odnosno nemaat status na ovlasteni lica da mo`at pod isti
uslovi da ostvarat pravo na penzija kako i rabotnicite koi vo momentot
na penzioniraweto go imaat toj status.
Ovie osigurenici, iako vo momentot na ostvaruvaweto na
pravoto na starosna penzija nemaat status na ovlasteni lica, mo`e da
ostvarat pravo na starosna penzija ako imaat najmalku 25 godini penziski
sta`, od koi najmalku 15 efektivno pominati na rabotni mesta na
koi sta`ot na osiguruvawe im se smeta so zgolemeno traewe i 55
godini (ma`) i 50 godini (`ena). No za ostvaruvawe na pravo na
penzija pod ovie uslovi i tuka se bara rabotniot odnos da prestanuva
po potreba na slu`bata.
^l. 105 ZPIO. Na rabotnicite od ~lenovite 100, 102 i 104 na
ovoj zakon im se opredeluva starosna penzija koja za 25 godini
penziski sta` iznesuva 62,0% od penziskata osnova za ma`, odnosno
65,6% od penziskata osnova za `ena i se zgolemuva za po 1,2% od
penziskata osnova za sekoja natamo{na navr{ena godina do 40 godini
penziski sta` (ma`), odnosno za po 1,44% od penziskata osnova za
sekoja natamo{na navr{ena godina do 35 godini penziski sta` (`ena),
taka {to starosnata penzija ne mo`e da iznesuva pove}e od 80% od
penziskata osnova.
penziski sta` ma` % `ena %
25 62 65,60
26 63,2 64,04
27 64,4 68,48
28 65,6 69,92
29 66,8 71,36
30 68,0 72,80
31 69,2 74,24
32 70,4 75,68
33 71,6 77,12
34 72,8 78,56
35 74,0 80,0
146

36 75,2
37 76,4
38 77,6
39 78,8
40 80,0
^l. 106 ZPIO. Na rabotnicite od ~lenovite 100, 102 i 104 na
ovoj zakon za opredeluvawe na invalidska penzija spored dol`inata na
penziski sta` se primenuvaat procentite od ~len 105 na ovoj zakon so
toa {to kako najnizok procent do navr{enite 25 godini penziski sta`
se opredeluva 62,0% od penziskata osnova za ma`, odnosno 65 od
penziskata osnova za `ena.
Za osigurenicite koi ostvaruvaat pravo na invalidska penzija se
primenuvaat istite procenti kako za starosna penzija od ~l. 105
ZPIO so taa razlika {to za invalidska penzija najniskiot procent
od 62,0% za ma`, odnosno 65,6% od penziskata osnova za `ena se
primenuva do navr{eni 25 godini penziski sta`. Kaj starosnata
penzija ovie procenti se primenuvaat za navr{eni 25 godini penziski
sta`. Me|utoa, vaka opredelena invalidska penzija kako i starosnata
penzija ne mo`e da iznesuva pove}e od 80% od penziskata osnova.
^l. 107 ZPIO. Na rabotnicite od ~lenovite 100, 102 i 104 na
ovoj zakon koi }e ostvarat pravo na starosna penzija spored op{tite
uslovi, starosnata granica za ostvaruvawe pravo na starosna penzija
im se namaluva za po edna godina za sekoi navr{eni ~etiri godini
efektivno pominati na rabotni mesta na koi sta`ot na osiguruvawe
se smeta so zgolemeno traewe.
Namaluvaweto na starosnata granica se odnesuva i na osigurenicite
na koi svojstvoto na rabotnik od ~lenovite 100 i 104 na ovoj
zakon im prestanalo bez da ostvarat pravo na starosna penzija spored
posebnite uslovi na ovoj zakon.
Ovoj ~len obezbeduva posebna za{tita na rabotnicite od ~l. 100,
102 i 104 ZPIO preku pravoto na namaluvawe na starosnata granica
pri ostvaruvawe pravo na starosna penzija. Vakvata beneficija im
ovozmo`uva na ovie osigurenici pod popovolni uslovi vo pogled na
godinite na `ivot da ostvarat starosna penzija. Na ovie osigurenici
zaradi karakterot i te`inata na dol`nostite, odnosno rabotite koi
gi vr{ele, zaradi {to im e zasmetan benificiran sta`, pravoto na
starosna penzija spored uslovite predvideni vo ~l. 17 na ZPIO go
ostvaruvaat so namaluvawe na starosnata granica za po edna godina za
sekoi navr{eni ~etiri godini efektivno pominati na rabotni mesta
na koi sta`ot na osiguruvawe se smeta so zgolemeno traewe.
147

Stavot 2 na ovoj ~len povolnosta od stav 1 im ja pru`a i na osigurenicite
na koi svojstvoto na ovlasten rabotnik od ~l.100 i 104
ZPIO im prestanalo, a koi ostvaruvaat pravo na starosna penzija pod
op{tite uslovi predvideni so ~l. 17 bez da ostavrat pravo na starosna
penzija spored posebnite uslovi na ZPIO.
^l. 108 ZPIO. Rabotnite mesta od ~lenovite 100, 101 i 104 na
ovoj zakon na koi sta`ot na osiguruvawe se smeta so zgolemeno traewe,
kako i obemot na soodvetnoto namaluvawe na starosnata granica
podle`at na revizija, na na~inot i po postapkata spored koi se vr{i
utvrduvawe na tie rabotni mesta. Revizijata se vr{i najdocna od pet
godini od denot na utvrduvaweto na tie rabotni mesta.
Zasmetuvaweto na efektivniot pominat sta` na osiguruvawe so
zgolemeno trewe i za ovlasteni slu`beni lica od ~lenovite 100, 101 i
104 na ovoj zakon ne e od traen karakter, za{to ovoj ~len predviduva
revizija na istiot kako i na obemot na soodvetnoto namaluvawe na
starosnata granica. Revizijata se sproveduva na na~in i vo postapka
spored koi se vr{i utvrduvaweto na rabotnite mesta na koi sta`ot na
osiguruvawe se smeta so zgolemeno traewe.
^l. 109 ZPIO. Razlikata me|u penzijata utvrdena bez primena na
~lenovite od 100 do 107 na ovoj zakon i penzijata utvrdena so primena
na tie ~lenovi, kako i celiot iznos na penzijata opredelena na
osigurenik koj ne gi ispolnuval op{tite uslovi za ostvaruvawe na
pravoto na penzija bez primena na tie ~lenovi, se obezbeduva od
Buxetot na Republikata.
V. i ~l. 14 st. 1 t. 2; 122 st. 1 t. 2, 3 i 5 i 182 st. 1 t. 9 ZPIO
^len 62
(1) Na rabotnicite na rabotni mesta kaj koi sta`ot na
osiguruvawe se smeta so zgolemeno traewe, kaj koi }e nastapi nesposobnost
ili bitno namalena sposobnost za vr{ewe na rabotite na koi
se rasporedeni, dokolku ne postoi mo`nost za rasporeduvawe na
drugi raboti, im prestanuva rabotniot odnos.
(2) Nastapuvaweto na nesposobnosta ili bitnoto namaluvawe
na sposobnosta go utvrduva stru~nata komisija od ~len 55 stav 1 od
ovoj zakon.
(3) Rabotnicite na koi po osnovot od stav 1 na ovoj ~len, so
ogled na promenite vo psihofizi~kite svojstva ili na op{tata
zdravstvena sposobnost, im prestanuva rabotniot odnos imaat pravo
na invalidska penzija.
________________________
148

1. Odredbata go opredeluva prestanokot na rabotniot odnos po
potreba na slu`bata za rabotnicite na rabotni mesta kaj koi sta`ot
na osiguruvuvawe se smeta so zgolemeno traewe poradi nastanuvawe na
nesposobnost ili bitno namalena sposobnost za vr{ewe na rabotite
na koi se rasporedeni, a ne postoi mo`nost za rasporeduvawe na drugi
rabotni mesta. Pri utvrduvaweto na penziskiot sta` treba da se
primenat propisite od oblasta na penziskoto i invalidskoto
osiguruvuvawe (v. ~l. 102-109 ZPIO) i kako sta` na osiguruvawe da se
zeme vremeto {to rabotnikot go pominal na rabota so polno rabotno
vreme, kako i rabotata so skrateno rabotno vreme, dokolku postoela.
Isto taka vo penziskiot sta` potrebno e da se presmeta i vremeto
pominato na boleduvawe, profesionalna rehabilitacija i sl.
2. Nastanuvaweto na nesposobnosta ili bitnoto namaluvawe na
sposobnosta go utvrduva stru~na komisija od ~l. 55 na zakonot odnosno
istata komisija koja e zadol`ena za utvrduvawe na psihofizi~kite
sposobnosti potrebni pri priemot na rabota vo kazneno-popravnata
ustanova. Odlukata za penzionirawe po ovoj osnov treba da bide
podrobno obrazlo`ena vo poseben izve{taj na komisijata.
3. So ovoj stav se utvrduva pravoto na invalidska penzija dokolku
kaj rabotnikot dojde do promena na psihofizi~kite svojstva ili
nastapi promena na op{tata zdravstvena sostojba. Na ovie lica im
prestanuva rabotniot odnos soglasno ZPIO i op{tite propisi od
oblasta na penziskoto i invalidskoto osiguruvawe.
^len 63
Rabotnicite na rabotni mesta kaj koi sta`ot na osiguruvawe se
smeta so zgolemeno traewe koi }e ostvarat pravo na penzija imaat
pravo na otpremnina soglasno op{tite propisi.
________________________
Rabotnicite na rabotni mesta kaj koi sta`ot na osiguruvawe se
smeta so zgolemeno traewe, a }e go ostvarat pravoto na penzija imaat
pravo na otpremnina soglasno so op{tite propisi. Vo takov slu~aj
zadol`itelna e primenata na kolektivnite dogovori ( v. ~l. 74 KD ).
Pri primenata na ovaa odredba ne se pravi razlika dali rabotnikot
go ostvaruva pravoto na penzija po potreba na slu`bata ili poradi
ispolnuvaweto na op{tiot zakonski uslov za pravoto na penzija.
149

Glava VI
FINANSIRAWE NA USTANOVITE
1. Obezbeduvawe na sredstva za rabota
^len 64
(1) Sredstva za rabota na ustanovite se obezbeduvaat vo
Buxetot na Republika Makedonija.
(2) Sredstvata za rabota na ustanovite se sostojat od sredstva
za plati na rakovodnite lica i rabotnicite, sredstva za materijalni
tro{oci, sredstva za posebni nameni, sredstva za izgradba,
rekonstrukcija, odr`uvawe na objektite i opremuvawe na
ustanovite, i opremuvawe na slu`bata za obezbeduvawe.
(3) Sredstvata za posebni nameni se obezbeduvaat za ishrana,
obleka i drugite `ivotni potrebi na osudenite i pritvorenite lica,
za vospituvawe i obrazovanie, tro{oci za prevoz za upatuvawe na
osudeni lica vo ustanova i pri otpu{tawe od ustanova, za sproveduvawe
na osudeni lica do nadle`en organ, za nadomestok za rabota
nadvor od stopanskite edinici, za zdravstvena za{tita na osudenite
lica i za drugi namenski potrebi na osudenite lica, spored
godi{nite tro{oci za eden osudeni~ki ili pritvoreni~ki den.
(4) Sredstvata za posebni nameni od stav 2 na ovoj ~len se
obezbeduvaat i za isplata na otpremnina na rabotnicite pri
ostvaruvaweto na pravoto na penzija, kako i za otpremnina pri
nesre}a na rabota i pomo{ na semejstvoto, ako rabotnikot go izgubi
`ivotot vo vr{eweto na slu`bata, za nabavka na uniformi,
vooru`uvawe i za drugo opremuvawe na slu`bata za obezbeduvawe,
kako i za stru~no usovr{uvawe na rabotnicite vo ustanovata.
________________________
Izvr{uvaweto na sankciite e dejnost od op{t interes na dr`avata.
Sredstvata za rabota na kazneno-popravnite ustanovi se obezbeduvaat
so Buxetot na Republikata iako i ustanovite u~estvuvaat so
sopstveni sredstva ostvareni od raboteweto na stopanskite edinici.
Vo su{tinsko funkcionalna smisla odredbata na stav 1 ja obvrzuva
dr`avata da obezbeduva potrebni sredstva za rabota na kazneno-popravnite
ustanovi, so ogled na toa {to maksimalno e izrazen faktot za
uspe{no dejstvuvawe kako na generalnopreventiven taka i na
specijalnopreventiven plan vo oblasta na izvr{uvawe na sankciite.
So ZOU (v. ~l. 166 st. 2) sredstvata za rabota na organot |i so~inuvaat
sredstvata za plati i zaedni~ka potro{uva~ka na vrabotenite,
sredstva za materijalni tro{oci, sredstva za posebni nameni i
150

sredstva za oprema. Vo funkcija na operacionalizacija na ovoj ~len
formulirana e i odredbata na st. 2. Imeno, sredstvata za rabota na
kazneno-popravnite ustanovi se sostojat od sredstva za plati na
rakovodnite lica i rabotnicite, sredstva za materijalni tro{oci i
za posebna namena i sredstva za izgradba, rekonstrukcija, odr`uvawe
na objektite i opremuvawe na slu`bite i ustanovite vo celina. Visinata
na sredstvata za rabota na ustanovata se utvrduva vrz osnova na
programa za rabota koja sodr`i pegled i zada~i, kako plan za potrebnite
sredstva za nejzino izvr{uvawe. Ova programa pred krajot na
tekovnata godina se dostavuva do Ministerstvoto za finansii kako
organ nadle`en za sproveduvawe i realizacija na Buxetot.
Stavot 3 gi opredeluva sredstvaat za posebni nameni i ja propi{uva
nivnata upotreba. Imeno, ovaa stavka - sredstva za posebni nameni
obezbeduva sredstva za ishrana, obleka i drugi `ivotni potrebi na
osudenite i pritvorenite lica, za vospituvawe i obrazovanie, tro{oci
za prevoz za upatuvawe na osudeni lica i za nivno otpu{tawe od
ustanovata, tro{oci za sprovod i premestuvawe na osudenite, za nadomestok
za rabota, za zdravstverna za{tita i dr. Pri programiraweto
na sredstvata za posebni nameni kazneno-popravnite ustanovi zadol-
`itelno se rakovodat od faktot kolku ~ini eden osudeni~ki den na
prestoj vo ovie ustanovi. Sredstvata za posebni nameni isto taka se
obezbeduvaat i za isplata na otpremnina pri nesre}a na rabota, pomo{
na semejstvata dokolku vraboteniot go zagubi `ivotot pri vr{eweto
na slu`bata, za nabavka na uniformi, vooru`uvawe i drugo opremenuvawe
na slu`bata za obezbeduvawe, kako i za stru~no usovr{uvawe
na rabotnicite vo ustanovata.
^len 65
So programa {to ja donesuva Vladata na Republika Makedonija
se opredeluva visinata na sredstvata za izgradba, rekonstrukcija,
odr`uvawe na objektite i opremuvawe na ustanovite, i se utvrduva i
nivnata pobliska namena.
________________________
Odredbata upatuva na obvrskata za donesuvawe programa za
izgradba, dogradba, rekonstrukcija, odr`uvawe na objektite i opremuvawe
na ustanovite, pri {to se utvrduva visinata na sredstvata,
rabotite koi }e se izvr{at, rokovite za izvr{uvawe i drugi elementi
soglasno Zakonot za buxetite. Ovaa programa ja donesuva Vladata na
Republika Makedonija.
151

V. Programa za finansirawe na izgradba, dogradba, adaptacija i
pogolemi popravki na zgradi na pravosudnite organi, kaznenopopravnite
ustanovi i vospitno-popravnite ustanovi i za opremuvawe
na ovie organi i ustanovi vo periodot od 1997 do 2000 godina (SV RM
1996/59).
^len 66
Direkcijata se gri`i za finansirawe na rabotata na
ustanovite, za obezbeduvawe na uslovi za rabota, i za ostvaruvawe na
programata od ~len 65 na ovoj zakon.
________________________
1. Vrz osnova na ~l. 23 ZIS spored koj e opredeleno so rabotite
na izvr{uvaweto na sankciite da rakovodi direktorot na Direkcijata
za izvr{uvawe na sankciite, so ovaa odredba e utvrdeno deka
Direkcijata se gri`i i za finansirawe na rabotata na kaznenopopravnite
ustanovi, za obezbeduvaweto uslovi za nepre~ena rabota i
za ostvaruvawe na programata od ~l. 65. Imeno Direkcijata za izvr-
{uvawe na sankciite preku redovno sledewe na sostojbite na finansiraweto
na kazneno-popravnite ustanovi, potrebno e da vr{i soodvetni
analizi na materijalnite pretpostavki za ostvaruvawe na funkcijata
na kazneno-popravnite ustanovi, platite na vrabotenite, postojanata
obuka na zatvorskiot personal i sl., i na Vladata na Republika
Makedonija da í predlaga prezemawe na soodvetni aktivnosti
za nadminuvawe na eventualnite finansiski pote{kotii. Vo toj kontekst
e pomestena i nejzinata gri`a za gradba, odr`uvawe i obnovuvawe
na ustanovite.
2. Na ova mesto me|utoa mora da se spomne deka pokraj izri~no
opredelenite dol`nosti i ovlastuvawa od organizaciona, operativna
i materijalna priroda, opredeleni so ~l. 66, Direkcijata vo oblasta
na izv{uvaweto na sankciite ima i drugi mo{ne {iroki ingerencii.
Vo toj krug vo prv red spa|aat nejzinite ovlastuvawa od analiti~ka
priroda. Ovoj vid ovlastuvawa Direkcijata gi ostvaruva preku sledewe
i prou~uvawe na rabotata na kazneno-popravnite ustanovi vo vrska
so unapreduvaweto na nivnata organizacija i rabota i obezbeduvaweto
na neophodnite pretpostavki za ostvaruvawe na nivnata funkcija.
Za uspe{no ostvaruvawe na ovie zada~i kako neophodna pretpostavka
se javuva preliminarnoto ostvaruvaweto na obvrskite na samite
upravi na zatvorskite ustanovi. Sekoja od niv poedine~no treba da
doa|a do informacii za sopstvenite i vkupnite sostojbi vo pogled na
sistemot na izvr{uvaweto na kaznata. Za ostvaruvawe na ovaa cel
152

zatvorskite upravi redovno ja nadgleduvaat situacijata i problemite
vo sopstvenata sredina i samite gi razre{uvaat ili davaat predlozi
za nivno nadminuvawe. Toga{ koga opredeleni okolnosti ili neprijatni
situacii ne mo`at da se nadminat so sopstveni sili i sopstveno
dejstvuvawe, dol`nost na direktorite na ustanovata e nu`no da se
obratat do Direkcijata.
Direkcijata sobira soodvetni informacii ne samo od izve{taite
na ustanovite i nivnite programi za razvoj, tuku i preku neposredniot
nadzor {to go ostvaruva vo niv, kako i od drugi stru~ni i
nau~ni analizi {to samata gi vr{i ili do niv doa|a preku soodvetni
nau~noistra`uva~}i instituti. Vrz osnova na tie materijali
Direkcijata formira stavovi i donesuva ocen}i za sostojbite vo
izvr{uvaweto na sankciite i prezema soodvetni merki kako za nadminuvawe
na slabostite, propustite i nepovolnite sostojbi vo pogled na
organizacijata i rabotata na poedine~nite ustanovi, taka i za
osovremenuvawe na sistemot na izvr{uvaweto vo celost i negovoto
usoglasuvawe so najvisokite dostigawa vo penolo{kata oblast. Ili,
nakratko, Direkcijata ja sledi i prou~uva primenata na sistemot na
izvr{uvaweto na sankciite, sobira i obrabotuva statisti~}i podatoci
za izvr{uvaweto na kaznite, merkite na bezbednost, vospitnopopravnite
merki i prekr{o~nite kazni i go unapreduva ili dava
predlozi za unapreduvawe na toj sistem.
Zaradi unapreduvaweto na merkite na izvr{uvaweto Direkcijata
sorabotuva so me|unarodni organi, so pravosudnite organi, so
nau~ni organizacii, centrite za socijalna rabota i drugi zainteresirani
organi i organizacii.
Vo ramkite na normativno-upravnite raboti Direkcijata e ovlastena
da donesuva op{ti akti i da dava soglasnost na aktite {to gi
donesuvaat kazneno-popravnite ustanovi vo vrska so ZIS, kako i da
donesuva prvostepeni re{enija vo vrska so ostvaruvaweto na pravata
na osudenite lica.
Direkcijata e odgovorna za pravilno izvr{uvawe na sankciite.
Ili poinaku ka`ano, za soznanijata vo pogled na funkcioniraweto i
postignatite rezultati vo sistemot na izvr{uvaweto, Direkcijata e
dol`na da gi izvestuva Vladata i Sobranieto na Republika Makedonija.
V. objasnuvawa na ~l. 23.
153

Glava VII
ORGANIZACIJA I RABOTA NA STOPANSKITE EDINICI
1. Osnovawe na stopanskite edinici
^len 67
(1) Vo ustanovite se osnovaat edna ili pove}e stopanski
edinici zaradi rabota na osudenite lica.
(2) Vo koi ustanovi ne postojat uslovi za osnovawe na stopanska
edinica odlu~uva direktorot na Direkcijata.
________________________
1. Vo kazneno-popravnite i vospitno-popravnite ustanovi se
osnovaat stopanski edinici za raboten tretman na osudenite polnoletni
i maloletni lica. Stopanskite edinici se vnatre{en organizacionen
oblik na ustanovite koi vo svojot sostav mo`at da imaat industriski
pogoni, rabotilnici, ekonomii, servisi, prodavnici za svoi
proizvodi, ugostitelski objekti i drugi edinici. Tie se organiziraat
na na~in {to postignuvaweto na ekonomskata korist od rabotata na
osudenite polnoletni i maloletni lica nema da se odrazi {tetno vrz
ostvaruvaweto na celite na kaznata.
Celta na rabotata na osudenite lica i maloletnite storiteli na
krivi~ni dela vo stopasnkite edinici e da se zdobijat so rabotni
navi}i, da gi odr`at svoite rabotni sposobnosti i da go zgolemat
stru~noto znaewe, zaradi polesno vklu~uvawe vo `ivotot na sloboda
po otpu{taweto od ustanovata. Vo niv pokraj osudenite polnoletni i
maloletni lica, rabotat i instruktorite koi vrz osnova na prethodno
utvrdena programa za rabota go organiziraat procesot na rabotata i
nivnoto obu~uvuvawe i stru~no usovr{uvawe.
2. Vo koi kazneno-popravni ustanovi ne postojat uslovi za
osnovawe na stopanska edinica odlu~uva direktorot na Direkcijata.
Ovaa odredba ima za cel vrz osnova na seopfatno sogleduvawe i analiza
da obezbedi utvrduvawe na kriteriumi vo koi ustanovi }e se osnovaat
stopanski edinici. Pritoa treba zadol`itelno da se ima predvid
vidot na ustanovata, brojot na osudeni~kata populacija, uslovite za
organizirawe i funkcionirawe na stopanskata edinica i sl.
^len 68
(1) Stopanska edinica se osnova so odluka na Vladata na Republika
Makedonija.
154

(2) Po~etnite sredstva neophodni za osnovawe na stopanskata
edinica se obezbeduvaat vo Buxetot na Republika Makedonija.
________________________
Stopanskata edinica se osnova so odluka na Vladatana Republika
Makedonija. Osnova~ot treba da ja sogleda potrebata od osnovawe
na stopanska edinica vo kazneno-popravnata ustanova, a pred sî, da
utvrdi dali ustanovata raspolaga so potrebnite prostorii, materijalni
i finansiski uslovi, kako i dali vo ustanovata ima soodveten
kadrovski potencijal za vr{ewe na stopanskata dejnost.
^len 69
(1) Aktot za osnovawe na stopanskata edinica gi sodr`i
podatocite predvideni so op{tite propisi za osnovawe na trgovski
dru{tva.
(2) Stopanskata edinica se zapi{uva vo trgovskiot registar.
________________________
Aktot za osnovawe na stopanska edinica treba da go sodr`i
nazivot na osnova~ot, firmata pod koja }e raboti stopanskata edinica,
sedi{teto, dejnosta so koja }e se zanimava edinicata, iznosot na
sredstvata za osnovawe i po~etokot na rabota i drugi podatoci.
Stopanskata edinica se zapi{uva vo trgovskiot registar, a zapi-
{uvaweto vo trgovaskiot registar se objavuva vo Slu`ben vesnik na
RM.
V. ZTD.
^len 70
So rabotata na stopanskata edinica rakovodi direktorot na
ustanovata ili lice ovlasteno od nego.
________________________
Odredbata ja opredeluva nadle`nosta vo vrska so rakovodeweto
so stopanskata edinica. Direktorot na kazneno-popravnata ustanova e
li~no odgovoren za svojata rabota i za funkcioniraweto na ustanovata,
i ottamu e odgovoren i za funkcioniraweto na stopanskata
edinica. Odredbata dava mo`nost direktorot da opredeli i drugo lice
koe e vraboteno vo ustanovata da rakovodi so stopanskata edinica.
Pri opredeluvaweto na drugo lice koe }e rakovodi so stopanskata
edinica potrebno e da se ima predvid negovata stru~na sprema.
155

^len 71
(1) Stopanskata edinica ima svojstvo na pravno lice i vo
prometot nastapuva vo svoe ime i za svoja smetka.
(2) Finansiskoto rabotewe na stopanskata edinica se vr{i
preku posebna smetka.
________________________
Odredbata e vo soglasnost so ~l. 6 od ZJP. Svojstvo na pravno
lice se steknuva so upisot vo trgovskiot registar. Vo prometot stopanskata
edinica, kako pravno lice nastapuva vo svoe ime i za svoja
smetka.
So ogled na svojstvoto na pravno lice finansiskoto rabotewe
stopanskata edinica go vr{i preku posebna smetka. Soglasno ~l. 7
ZJP, svoeto materijalno-finansisko rabotewe stopanskata edinica go
vodi vrz osnova na finansiskite i smetkovodstvenite pravila i
standardi za trgovskite dru{tva.
^len 72
Stopanskata edinica na ostvareniot prihod i dobivka ne pla}a
danok i drugi obvrski, osven danokot na promet.
________________________
1. Vo sostavot na kazneno-popravnite ustanovi vo Republika
Makedonija funkcioniraat posebni stopanski organizacii i edinici,
osnovani so akt na Vladata na Republika Makedonija, soglasno ~l. 6 od
ZPOE. Ovoj zakon e ukinat so noviot ZIS, me|utoa istiot praven
re`im vo odnos na stopanskoto rabotewe ostanuva vo funkcija kako
edinstven mo`en na~in na regulirawe vo oblasta.
Posebnite organizacii i edinici se vnatre{en oblik na
struktuirawe na kazneno-popravnite ustanovi preku koj se ostvaruva
su{testveniot element na aktivnosta za vospituvawe i stru~no
osposobuvawe na osudenite lica vo tekot na izvr{uvaweto na kaznata.
Imeno rabotnoto anga`irawe na osudenite lica vo ovie stopanski
organizacii i edinici nema, nitu mo`e da ima za cel sozdavawe na
profit i voop{to stopanisuvawe vrz pazarni uslovi tuku prestavuvaat
organizirana trudova aktivnost na osudenite lica {to e vo funkcija
na nivnoto osposobuvawe, zdobivawe na rabotni naviki, odr`uvawe
na nivnite rabotni sposobnosti i zgolemuvawe na stru~noto
znaewe zaradi polesno vklu~uvawe vo `ivotot na sloboda po otpu{taweto
od izdr`uvaweto na kaznata zatvor.
156

Postavenosta na stopanskite organizacii i edinici na ovoj
na~in, od penolo{ki aspekt upatuva deka produktivnosta vo ovie organizacii
i edinici e pove}ekratno pomala od onaa vo preprijatijata
poradi {to, so ZPOE (~l. 19) bea oslobodeni od pla}awe na danoci,
kamata na deloven fond, pridonesi od zaedni~ki rezervi, pridonesi i
drugi dava~ki, osven {to bea dol`ni da pla}aat danok na promet.
Istiot praven re`im e vospostaven i so ovaa odredba od ZIS. Imeno,
dokolku proizvodite od ovie organizacii i edinici bidat optovareni
so opredeleni dava~ki, cenata na proizvodite bi bila povisoka od
onaa po koja {to na pazarot se prodavaat proizvodi od ist vid i ne bi
mo`elo za istite da se obezbedi plasman, a od druga strana rabotnoto
anga`irawe na osudenite lica bi bilo neproduktivno i besmisleno
{to e sprotivno na osnovnite celi na procesot na resocijalizacijata.
So ogled na iznesenite odredbi sodr`ani vo ZIS, edinstvena e
konstatacijata deka ovoj zakon e lex specijalis vo odnos na ZDD. Spored
toa kazneno-popravnite ustanovi ne se obvrzani da pla}aat danok od
dobivka za rabotata na stopanskite organizacii i edinici.
Imajki go vo vid iznesenoto stopanskata edinica na ostvareniot
prihod i dobivka ne pla}a danok i drugi obvrski, osven danokot na
promet. Ovaa odredba pretstavuva isklu~ok od op{tite propisi za
danocite so ogled na toa {to vo stopanskite edinici rabotat osudeni
lica koi se nestru~ni i nekvalifikuvani za soodvetnata rabota.
2. Osloboduvaweto spored ~l. 72 ZIS isklu~ivo se odnesuva na
danokot i pridonesite od dobivka, a ne i na personalniot danok od
dohod. So drugi zborivi kazneno-popravnite ustanovi se obvrznici za
presmetuvawe i pla}awe na personalniot danok od dohod.
Vrz osnovana ~l. 75, 76 i 95 od ZPDD, na isplateniot mese~en
nadomestok za rabota na osudenite lica ustanovata e dol`na da presmeta
i pla}a personalen danok od dohod i pridones za penzisko i
invalidsko osiguruvawe za profesionalno zaboluvawe. Ovoj zakon e
sistemski zakon so koj se voveduva personalen danok od dohod i se
utvrduva na~inot na odano~uvawe na dohod na gra|anite. Spored ~l. 7
od zakonot, obvrznik na danokot od dohod e sekoe fizi~ko lice rezident
na Republika Makedonija za dohod {to go ostvaruva vo zemjata i
vo stranstvo, a so ~l. 6 se propi{ani primawata na koi ne se pla}a
danok od dohod. So ogled na toa {to so ZPDD e evidentno deka ne e
predvideno dano~no osloboduvawe za posebnite stopanski edinici na
kazneno-popravnite ustanovi, tie se dol`ni da go primenuvaat ovoj
sistemski zakon.
157

^len 73
(1) Po isplatata na bruto platite i drugite nadomestoci za
rabota na rabotnicite na stopanskata edinica i nadomestokot i
nagradata za rabota na osudenite lica, dobivkata se rasporeduva 70%
za akumulacija, a 30% za izgradba i opremuvawe na ustanovite i na
slu`bata za obezbeduvawe.
(2) Za realizacijata na sredstvata od stav 1 na ovoj ~len se
gri`i Direkcijata.
________________________
1. Odredbata go opredeluva rasporeduvaweto na prihodot na
sredstvata ostvareni od raboteweto na ustanovata. Od ostvareniot
prihod vo prv red se namiruvaat obvrskite sprema rabotnicite vo
stopanskata edinica preku isplata na platite i drugite nadomestoci
po osnov na rabotniot odnos. Ostatokot na sredstvara se raspredeluva
taka {to 70% se odvojuva za akumulacija i 30% vo fondot namenet za
opremuvawe na ustanovite i na slu`bata za obezbeduvawe.
2. Za realizacija na sredstvata koi se nameneti za izgradba i
opremuvawe, kako i za obezbeduvawe na oprema i drugi sredstva za
rabota na slu`bata za obezbeduvawe vodi gri`a Direkcijata za
izvr{uvawe na sankciite.
Glava VII
NADZOR VO RABOTATA NA USTANOVITE
1. Stru~no-instruktorski nadzor vo izvr{uvaweto na sankciite
^len 74
(1) Direkcijata vr{i stru~no instruktorski nadzor vrz
rabotata na ustanovite.
(2) Stru~no-instruktorskiot nadzor se sostoi vo obezbeduvawe
kaznata zatvor da se izvr{uva soodvetno so osnovnite na~ela
utvrdeni so ovoj zakon, so nastojuvawe pri toa da dojdat do izraz
sovremenite penolo{ki principi za unapreduvawe i razvoj na
sistemot na izvr{uvaweto na sankciite, kako i pozitivnite
iskustva od funkcioniraweto na sovremenite sistemi za
izvr{uvawe na kaznata zatvor, kako i vo anketirawe, sogleduvawe i
analiza na sostojbite i otstranuvawe na problemite i slabostite vo
rabotata na ustanovite.
(3) Stru~no-instruktorskiot nadzor od stav 2 na ovoj ~len
neposredno go ostvaruva inspektor za izvr{uvawe na sankciite.
158

(4) Vo vr{eweto na nadzorot inspektorot mo`e da anga`ira
u~estvo na nau~ni i stru~ni ustanovi ili oddelni nau~ni i stru~ni
rabotnici od soodvetnata oblast.
________________________
1. Direkcijata e dol`na da vodi gri`a za osnovnite postavki na
izvr{uvaweto vo kazneno-popravnite ustanovi i da go organizira taka
{to tie ustanovi }e bidat iskoristeni na najdobar mo`e na~in.
Ottamu, zaradi pravilno i efikasno izvr{uvawe na zada~ite i unapreduvawe
na raboteweto vo penitencijarnite ustanovi, Direkcijata se
gri`i za:
- obezbeduvawe kaznata zatvor da se izvr{uva soodvetno so
osnovnite na~ela utvrdeni vo ZIS, so nastojuvawe da dojdat do izraz
sovremenite penolo{ki principi za unapreduvawe i razvoj na
sistemot na izvr{uvaweto na sankciite, kako i pozitivnite iskustva
od funkcioniraweto na sovremenite sistemi na izvr{uvawe na kaznata,
- an}etirawe, sogleduvawe i analiza na sostojbite i otstranuvawe
na problemite i slabostite vo rabotata na ustanovite ili na
poedini slu`bi i davawe stru~na pomo{,
- obezbeduvawe na edinstvo vo izvr{uvaweto na kaznata zatvor,
- prenesuvawe na pozitivnite iskustva od rabotata,
Ovie zada~i se ostvaruvaat so posredstvo na nadzor (kontrola)
koj, kako {to mo`e da se zabele`i, se odnesuva na okolnostite od zna-
~ewe za izvr{uvaweto na kaznata zatvor vo kazneno-popravnite
ustanovi.
V. Upatstvo za vidot na evidencijata, sodr`inata i na~inot na
vodeweto na mati~nite knigi i li~niot list za osudenite i pritvorenite
lica i za maloletnicite na koi im e izre~ena zavodska
merka, SV SRM 1982/48).
2. Stru~no instruktorskiot nadzor vo izvr{uvaweto na
sankciite e vo nadle`nost na Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite
pri Ministerstvoto za pravda. Ovoj nadzor neposredno go ostvaruva
inspektor za izvr{uvawe na sankciite koj pritoa mo`e da anga-
`ira u~estvo na nau~ni i stru~ni ustanovi ili oddelni nau~ni i stru-
~ni rabotnici od soodvetnata oblast.
Navedenite oblici na nadzor se ostvaruvaat preku neposreden
uvid vo uslovite na `ivotot i rabota na ustanovite, uvid vo nivnite
normativni akti i na~inot na nivnata realizacija, preku sledewe na
prigovorite i poplakite na osudenite lica, preku neposredni razgovori
so zatvorskata administracija i osudenite lica i niz drugi
formi na neposredna kontrola. Predmet na uvid i ocenka se brojni
aspekti od `ivotot i rabotata vo ustanovata, a osobeno: organiz-
159

acijata na kazneno-popravnata ustanova, postavenosta i organizacijata
na slu`bite vo ustanovata, osposobenosta na kadrite i nivnoto
anga`irawe vo izvr{uvaweto na funkcijata na ustanovata, organizacijata
i funkcioniraweto na priemnoto i otpusnoto oddelenie, primenata
na sovremeni penolo{ki, pedago{ki i andrago{ki oblici,
metodi i sredstva vo vospituvaweto i prevospituvaweto na osudenite
lica, obrazovanieto i stru~noto ostru~uvawe na osudenite lica,
postavenosta i organizacijata na `ivotot vo ustanovata od aspekt na
neophodnite uslovi za odr`uvawe na nivnoto psihofizi~ko zdravje,
organizacijata na rabotata na osudenite lica, higiensko-tehni~kata
za{tita pri rabotata i presmetuvawe i isplata na nadomestokot za
rabota, ishranata na osudenite lica, uka`uvaweto na zdravstvenata
za{tita i dr.
Za taa cel direktorot na ustanovata e dol`en na nadzorniot
organ da mu ja obezbedi i dade na uvid potrebnata dokumentacija, da mu
sozdade uslovi za razgovori so osudenite lica, so ili bez prisustvo na
slu`benici na ustanovata i drugi uslovi za ostvaruvawe na nepre~ena
rabota.
Za izvr{eniot nadzor i utvrdenite sostojbi nadzorniot organ,
vo ovoj slu~aj inspektorot ili kaj sudskiot nadzor - sudijata za
izvr{uvawe na sankciite, sostavuvaat poseben zapisnik, a dokolku se
utvrdeni opredeleni nepravilnosti vo raboteweto na ustanovata i
povredi na pravata na osudenite i re{enie za nivno otstranuvawe
odnosno vospostavuvawe. Vo funkcija na obezbeduvawe na edinstveno
ostvaruvawe na izvr{uvaweto i koordinirano deluvawe, nadzornite
organi (inspektotot i sudijata za izvr{uvawe na sankciite) se
dol`ni me|usebno da sorabotuvaat i da se izvestuvaat za utvrdenite
nepravilnosti.
3. Osnovniot nadzor vo kazneno-popravnite ustanovi treba da se
vr{i od strana na Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite. Nadzorot
mo`e da bide odnapred najaven, no za da se izbegnat privremeni
podobruvawa na sostojbite podobro e ako ima po~esti nenajaveni inspekciski
nadzori. Nadzorot treba vo sebe da vklu~uva najrazli~ni
proverki kako {to se: postapkite za priem na osudeni lica; koristeweto
na disciplinskite kazni; funkcioniraweto na bezbednosnite
merki; odr`uvaweto na ~istotata; primena na odredbite vo vrska so
prevospitnata rabota i sl. Nadzorot vo sebe treba da vklu~uva i razgovori
so osudenite lica za nivnite pozitivni i negativni iskustva
vo ustanovata.
Zabele{kite i krajnata ocenka od izvr{eniot nadzor se vnesuvaat
vo pismen izve{taj koj ne samo {to }e mu bide na raspolagawe na
direktorot na Direkcijata, tuku i na direktorot na kazneno-popravna-
160

ta ustanova i zatvorskiot personal. Polezno e ako izve{tajot mo`e da
se prodiskutira so direktorot na ustanovata i zatvorskiot personal,
posebno vo pogled na planovite kako da se otstranat zabele`anite
slabosti. Op{t princip e deka inspekciskite izve{tai se javni iako
ne mo`at da se objavat vo podrobnosti od pri~ini na zatvorskata
bezbednost. Objektivnite inspekciski izve{tai gi kritikuvaat negativnostite,
no istovremeno ja priznavaat i dobrata rabota na direktorot
na ustanovata i zatvorskiot personal. (MSV str.243)
Inspekciskite izve{tai na razni inspekciski tela, treba da im
se na raspolagawe na sekoe drugo inspekcisko telo. Na toj na~in
sekoja inspekcija }e se vr{i vrz osnova na informaciite od prethodno
izvr{enata inspekcija i }e se nadgraduva vrz nea.
Klu~en aspekt na nadzorot e da bide nezavisen i objekiven.
4. Primenata na me|unarodnite i nacionalnite pravila za postapuvawe
so osudenite lica mo`e da se {iri i podobruva, me|u drugoto i
so vr{ewe na regularen, kompetenten i intenziven nadzor, no so pretpostavka
deka nadzorot nosi posledici. Tie posledici mo`e da se
merki koi gi prezemaat soodvetnite organi. Posledicite mo`e da se
isto taka javni i politi~ki reakcii na publikuvanite izve{taii od
nadzorot. Reakciite ~esto se mnogu efikasni vo obezbeduvaweto na
podobruvawe na sostojbite. Me|utoa kolku i da e va`en nadzorot, toj
ne e edinstvenoto sredstvo da se obezbedi primenata na me|unarodnite
pravila i doma{nite propisi.
Nadzorot koj go vr{at lu|e so li~en integritet i stru~ni
ovlastuvawa e vlijatelen instrument koj uka`uva deka se napraveni
seriozni usilbi da se primenat pravilata i propisite i kolku {to e
mo`no podobro da se dostignat celite na zatvaraweto i na postapuvaweto.
Vo taa smisla e opredeleno na primer Praviloto 55 SMP koe
glasi: Kvalifikuvanite i iskusni inspektori od nadle`nata vlast se
dol`ni da vr{at redovna inspekcija na kaznenite zavodi i nivnite
slu`bi. Tie posebno }e vnimavaat so kaznenite zavodi da se upravuva
spored pozitivnite zakoni i pravilnici so cel da se ostvarat
zada~ite na slu`bite na kaznenite zavodi i slu`bite za popravawe.
Vo ova smisla se izjasnuva i Pravilo 4 EZP spored koe: Redoviot
nadzor nad kaznenite ustanovi i slu`bi treba da go sproveduvaat
kvalifikuvani i iskusni inspektori {to ke |i opredeli nadle`nata
vlast. Nivnata zada~a e posebno vnimanie da mu posvetat na nadzorot,
dali i vo koja mera ovie institucii rabotat vo soglasnost so
postojnite zakoni i propisi, so zada~ite na zarvorskite slu`bi i so
barawata na ovie pravila.
Poimot nadzor zna~i da se ima blizok pristap do zatvorskiot
re`im ili slu`beno da se ispita zaradi obezbeduvawe politika i pra-
161

ktika koi }e bidat vo soglasnost so zakonot i propisite kako
za{titna merka za osudenite lica i personalot. Osudenite lica imaat
pravo da ja izdr`uvaat kaznata spored uslovite koi se opredeleni so
zakon i podzakonski propisi, a zatvorskiot personal e dol`en da da ja
vr{i svojat rabota soglasno tie normativni akti. Pravilno izvr{-
eniot nadzor ~esto garantira takvo postapuvawe. U{te pova`no e toa
{to nadzorot ima preventivna vrednost. So navremeno otkrivawe na
neprifatlivite uslovi i nesoodvetna praktika, mo`at da se izbegnat
javuvawata na poseriozni odstapuvawa. Sli~no na ova priznavaweto na
dobra politika i praktika vo primenata na propisite vo mnogu pomaga
tie da se sproveduvaat i da se obezbedi nivna postojanost so {to se
izvlekuva korist za postignuvawe na represivnite i prevospitnite
celi. (MSV str. 240-241).
Nadzorot treba redovno, odnosno za~esteno da se vr{i. So nego
treba da se pokrivaat sevkupnite uslovi, slu`bi i aktivnosti vo
ustanovite kako i kvalitetot na odnosot na me|u zatvorskiot personal
i osudenite lica. (MSV str.242).
Nadzorot treba sekoga{ da se sproveduva koga se javuvaat
ekstremni pojavi kako {to se bunt, prestrelki, grupno nasilstvo,
{trajk, slu~aj na smrt pod somnitelni uslovi i sli~ni slu~ai.
5. Nadzorot na kazneno-popravnite ustanovi se pove}e go privlekuva
vnimanieto na nadvore{ni op{testveni organizacii i tela.
Takviot nadzor se odnesuva na inspekcija na sanitarnite jazli, higienata,
podgotovkata na hrana i drugi uslugi i uslovi za odr`uvawe na
zdravstvenata i industriskata bezbednost. Vo vakvi i sli~ni slu~ai
inspekcijata treba da ja izvr{uvaat inspektori koi se specijalisti po
opredeleni pra{awa od nadvor. Tie mo`e, i po`elno e da se del od
nekoj profesionalen inspektorat povrzan so nadle`nite ministerstva.
Zatvorskata uprava mo`e samo da dobie od edna vakva nezavisna i
stru~na inspekcija bidejki finansiskite barawa od buxetskite sredstva
imaat pogolema te`ina koga se podr`ani od nezavisni preporaki
i stru~ni mislewa {to poteknuvaat od drugi ministerstva.
2. Sudski nadzor vo izvr{uvaweto na sankciite
^len 75
Sudski nadzor vo izvr{uvaweto na sankciite vo odnos na postapuvaweto
so osudenite lica i vo ostvaruvaweto na nivnite prava i
obvrski vr{i sudija opredelen za izvr{uvawe na sankciite vo
osnovniot sud vo sedi{teto na ustanovata.
162

________________________
1. Nadzorot na zakonitosta vo izvr{uvaweto na kaznata se
odnesuva na kontrola na ostvaruvaweto na na~eloto na legalitet vo
odnos na postapuvaweto so osudenite lica i ostvaruvaweto na nivnite
prava i obvrski. Vr{eweto na ovoj nadzor mu e dovereno na sudijata
opredelen za izvr{uvawe na sankciite vo osnovniot sud vo sedi{teto
na ustanovata.
Sudijata za izvr{uvawe na sankciite pretstavuva novina vo
na{iot penitencijaren sistem. Stanuva zbor za institut {to ve}e postoi
vo francuskiot, italijanskiot, germanskiot, portugalskiot, brazilskiot
i drugi penitencijarni sistemi vo svetot. Negovoto voveduvawe
be{e forsirano od Obedinetite nacii i nivnite specijalizirani
tela i vrvni penolo{ki stru~waci koi vo pogolemite ovlastuvawa
na sudot gledaa pove}ekratni prednosti. Vo ovaa smisla dominira
stavot deka so prenesuvaweto na pogolem broj nadle`nosti i obvrski
vrz sudijata za izvr{uvawe (primena) na sankciite se ovozmo`uva
uspe{no povrzuvawe na dejstvijata za resocijalizacija na
osudenite lica prezemeni vo fazata na krivi~nata postapka so onie
od fazata na izvr{uvaweto. Vo prilog na ovoj institut se i razmisluvawata
deka so negova pomo{ mo`e da se vpregne mo}ta na penitencijarnata
administracija koja ne sekoga{ e nakloneta kon prifa}awe i
primena na naprednite i humani re{enija vo penitencijarnata
praktika. Od tie pri~ini vo nadle`nost na sudijata e pomestena kontrolata
na zakonito izvr{uvawe na sankciite, zapoznavawe i sledewe
na tretmanot, sledewe na sekoj osudenik i odlu~uvawe za potrebata od
promena na negovata klasifikaciona grupa ili ustanovata i drugi
ovlastuvawa i obvrski vo vrska so reguliraweto na negovata polo`ba
i ostvaruvaweto na celite na kaznata. Vo nekoi zemji, ovie sudii
sosema opravdano odlu~uvaat i za uslovniot otpust na osudenite lica.
Sudot treba da nazna~i doverlivo lice koe ne samo {to }e e
vklu~eno vo nadzorot vo vrska so ostvaruvaweto na pravata na osudenite
lica, tuku }e go nadgleduva i izvr{uvaweto na pravosudnite
odluki i za toa }e podnesuva izve{taj pred sudot.
Predmetot na uvid i ocenka na sudijata za izvr{uvawena
sankciite pri vr{eweto na sudskiot nadzor glavno e pomesten vrz
elementite {to ja opredeluvaat polo`bata na osudenite lica. Stanuva
zbor za klasifikacijata, smetuvaweto, oblekata, postelninata i ishranata
na osudenicite, ostvaruvaweto na pravata od rabota na osudenite
lica, koristeweto na dnevniot i nedelniot odmor, u`ivaweto na
zdravstvenata za{tita, obrazovanieto i vospitnata rabota, zadovoluvaweto
na verskite potrebi, ostvaruvawe na pravata i pogodnostite za
kontaktirawe na osudenite lica so nadvore{niot svet, dostavuvaweto
163

na pretstavki, poplaki i `albi do organite i odnosot kon niv,
uka`uvaweto na pravna pomo{ na osudenite zaradi ostvaruvawe i
za{tita na nivnite prava, primenata na disciplinski merki i sredstvata
za prisilba, vodeweto na propi{anata evidencija za osudenite
lica, ostvaruvaweto na zakonitosta vo odnos na po~etokot i zavr{uvaweto
na izdr`uvaweto na kaznata i sl.
Sudijata za izvr{uvawe na sankciite treba vnimatelno da se
odbere. Toj treba da ima penolo{ko poznavawe i afinitet kon rabotite
od oblasta na izvr{uvaweto, pri {to treba postojano da gi sledi
i prou~uva kako doma{nite propisi taka i me|unarodnite dokumenti
{to ja reguliraat ovaa materija. Izvestuvawe za toa koj sudija e
opredelen da go vr{i sudskiot nadzor, neophodno se dostavuva do
Direkcijata, zaradi polesno ostvaruvawe na kontaktite i usoglaseno
deluvawe. Vo princip, sudijata za izvr{uvawe na sankciite treba da
bide i ~len na sovetot koj re{ava za uslovno osloboduvawe na osudenite
lica.
2. Odredbata ima osnova vo pove}e zna~ajni me|unarodni dokumenti.
Vo taa smisla vo prv red treba da se istakne zna~eweto na
Princip 4 KP kade se veli: ^ovekovite prava na liceto li{eno od
sloboda vo bilo kakva forma na zadr`uvawe ili li{uvawe od sloboda
i site prezemeni merki koi se vo direktna vrska so ~ovekovite prava
treba da bidat predmet na delotvorna kontrola od strana na sudski
ili bilo koj drug ovlasten organ.
Vo Pravilo 5 EZP stoi: Za{titata na li~nite prava na zatvorenicite,
osobeno so ogled na zakonitosta na postapkata pri nivnoto
priveduvawe, treba da se obezbedi so sproveduvawe nadzor vo
soglasnost so nacionalnite propisi od strana na sudskite vlasti i
drugite pravni organi nadle`ni za poseta na zatvorenicite, a koi ne
se vo sostav na zatvorskata administracija.
^len 76
Direktorot na ustanovata e dol`en na inspektorot za izvr{uvawe
na sankciite i na sudijata opredelen za izvr{uvawe na sankciite
da im ja obezbedi na uvid potrebnata dokumentacija, da im ovozmo`i
nepre~ena rabota vo vr{ewe na nadzorot i nepre~en razgovor
so osudenite lica, i zavisno od potrebite, so i bez prisustvo na
rabotnici na ustanovata.
________________________
Inspektorot i sudijata za izvr{uvawe na sankciite se dol`ni
najmalu dva pati godi{no da vr{at nadzor vo kazneno-popravnite
164

ustanovi. Vo zavisnost od situaciite {to se nalo`uvaat ili po
barawe od strana na samite zatvorenici, tie se dol`ni da vr{at i
povremeni celosni ili parcijalni kontroli. Pri sekoja od niv
direktorot na ustanovata e obvrzan da ja obezbedi i stavi na uvid
celokupnata dokumentacija {to e neophodna za izvr{uvawe na potrebnite
proverki i da sozdade uslovi kontrolata i razgovorite so
zatvorenicite da se odvivaat nepre~eno. I pokraj toa {to zakonot ne
predvidel sankcii za situaciite koga direktorot nema da se pridr`uva
kon navedenite obvrski, odredbata e od golemo zna~ewe za uspe{no
ostvaruvawe na zada~ite na inspektorot i sudijata za izvr{uvawe na
sankciite. Vpro~em, vo praktikata nikoga{ ne se slu~ilo nadzorot da
bide odbien ili popre~uvan od strana na direktorot, so ogled na
hierarhiskata postavenost na rabotite vo oblasta vo izvr{uvaweto.
^len 77
(1) Za izvr{eniot nadzor i utvrdenite sostojbi, inspektorot za
izvr{uvawe na sankciite i sudijata za izvr{uvawe na sankciite
sostavuvaat, sekoj vo ramkite na svoite ovlastuvawa zapisnik.
(2) Koga pri izvr{enata inspekcija od stav 1 na ovoj ~len inspektorot
za izvr{uvawe na sankciite i sudijata za izvr{uvawe na
sankciite utvrdat nepravilnosti donesuvaat re{enija za
otstranuvawe na utvrdenite nepravilnosti vo opredelen rok i za
vospostavuvawe na povredenite prava na osudenite lica.
________________________
Po sekoj izvr{en nadzor, inspektorot za izvr{uvawe na sankciite
i sudijata za izvr{uvawe na sankciite, sostavuvaat zaseben zapisnik,
i toa sekoj vo ramkite na svoite ovlastuvawa. Zapisnikot vo
osnova mora da sodr`i podatoci za ustanovata vo koja e izvr{en nadzorot,
datumot na negovoto izvr{uvawe, podatoci za licata so koi e
razgovarano, prostorot i aktite koi bile predmet na razgleduvawe i
kontrola, opis na utvrdenite sostojbi, potpis na ovlastenoto lice
{to go izvr{ilo nadzorot i pe~at na sudot, odnosno Direkcijata.
Ako od sprovedeniot nadzor (kontrola, inspekcija, supervizija)
se utvrdeni opredeleni nepravilnosti vo izvr{uvaweto na funkcijata
na izvr{uvaweto ili storena povreda na pravata na osudenite lica,
inspektorot za izvr{uvawe na sankciite i sudijata za izvr{uvawe na
sankciite donesuvaat zasebno re{enie za otstranuvawe na nepravilnostite,
odnosno za vospostavuvawe na pravata na osudenite lica. Vo
re{enieto mora jasno da se poso~eni predlog merkite za nadminuvawe
na negativnite sostojbi i nepravilnosti, odnosno {to treba da se
165

napravi ili promeni i rokot vo koj toa treba da se stori. Takvoto re-
{enie itno mu se dostavuva na direktorot na Direkcijata za negovo
zapoznavawe, a na direktorot na kazneno-popravnata ustanova za
izvr{uvawe.
Po dobivaweto na re{enieto direktorot na kazneno-popravnata
ustanova treba da gi prezeme site ~ekori za postapuvawe spored navodite,
zaklu~ocite i barawata sodr`ani vo nego. Duri otkako }e go
stori toa, dol`en e vo rokot opredelen vo re{enieto, da podnese
izve{taj vo koj }e gi navede dejstvijata {to gi prezel i sostojbata {to
vo soglasnost so barawata proizlegla od toa.
^len 78
Inspektorot za izvr{uvawe na sankciite i sudijata za izvr{uvawe
na sankciite me|usebno se izvestuvaat za utvrdenite sostojbi
vo ustanovata i za utvrdenite nezakonitosti pri vr{eweto na
nadzorot.
________________________
Zaemnoto izvestuvawe na inspektorot i sudijata za izvr{uvawe
na sankciite e nivna zadol`itelna obvrska koja pridonesuva za koordinirano
deluvawe vo ovaa oblast.
3. Nadzor od strana na Dr`avnata komisija vo izvr{uvaweto na
sankciite
^len 79
(1) Vladata na Republika Makedonija osnova Dr`avna komisija
za vr{ewe nadzor vo kazneno-popravnite ustanovi, sostavena od pet
~lena od redot na sudii, penolo{ki, socijalni i prosvetni
rabotnici, Ministerstvoto za pravda, Ministerstvoto za zdravstvo,
Ministerstvoto za trud i socijalna politika, Ministerstvoto za
stopanstvo i od nau~ni i stru~ni rabotnici od drugi institucii za
vreme od pet godini.
(2) Dr`avnata komisija od svoite ~lenovi izbira pretsedatel i
negov zamenik.
(3) Dr`avnata komisija ima zada~a so povremeni poseti na
ustanovite da gi sogleduva sostojbite vo odnos na primenata na zakonot
i drugite propisi i pravila za izvr{uvaweto na sankciite, tretmanot
na osudenite lica, uslovite vo koi tie `iveat i rabotat i da
sproveduva anketa za polo`bata i pravata na osudenite lica. Dir-
166

ektorot na ustanovata e dol`en da í ovozmo`i uvid vo sostojbite i
vo dokumentacijata na ustanovata i da ñ ovozmo`i razgovor so
osudenite lica bez prisustvo na slu`beni lica na ustanovata.
(4) Za utvrdenite sostojbi Dr`avnata komisija sostavuva zapisnik
so soodvetni predlozi i merki i opredeluva rok za
otstranuvawe na nepravilnostite.
(5) Zapisnikot od stav 4 na ovoj ~len so predlozite i merkite,
Dr`avnata komisija go dostavuva do Vladata na Republika
Makedonija, Direkcijata i sudot nadle`en za izvr{uvawe na
sankciite.
(6) Ustanovite i Direkcijata se dol`ni da postapat po zabele-
{kite na Dr`avnata komisija i vo opredeleniot rok da gi otstranat
nepravilnostite.
________________________
1. Pokraj stru~no-instruktorskiot nadzor i nadzor na zakonitosta
kako dva oblici na tn. nadzor od javno praven karakter vo na-
{ata Republika postoi u{te eden vid nadzor {to ima po{iroko
op{testveno zna~ewe. Toa e nadzorot {to go vr{i specijalna Dr`avna
Komisija za kazneno-popravni ustanovi {to ja osniva Vladata na
RM. Ovaa komisija e sostavena od 5 ~lena {to se izbiraat od redovite
na sudiite, penolo{kite, socijalnite i prosvetnite rabotnici od
Ministerstvoto za pravda, Ministerstvoto za zdravstvo, Ministerstvoto
za trud i socijalna politika, Ministerstvoto za stopanstvo i od
nau~ni i stru~ni rabotnici od drugi institucii. ^lenovite na
komisijata se izbiraat za vreme od 5 godini, a od svoite redovi izbiraat
pretsedatel i negov zamenik.
Zada~ata na ovaa komisija e da vr{i povremeni poseti na
ustanovite so cel da se sogledaat sostojbite vo odnos na primenata na
zakonot i drugite propisi i pravila vo izvr{uvaweto na kaznata, sostojbite
vo odnos na ostvaruvaweto na tretmanot na osudenite, uslovite
vo koi tie `iveat i rabotat i aspektite na nivnata polo`ba i
ostvaruvaweto na pravata na ustanovata. Ovie poseti Komisijata e
dol`na nenajaveno da gi ostvaruva, a za utvrdenite sostojbi da sostavuva
zapisnik vo koj }e bidat izneseni soodvetni predlozi i merki
za otstranuvawe na eventualnite nepravilnosti i rok vo koj toa mora
da se stori. Ovoj zapisnik se dostavuva do Vladata na Republika Makedonija,
Direkcijata i sudot nadle`en za izvr{uvawe na sankciite.
Ustanovata i Direkcijata se dol`ni da postapat po zabele{kite
na Dr`avnata komisija i vo opredeleniot rok da gi otstranat
nepravilnostite.
2. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 29 SMP so koja se obezbeduva
doverbata na osudenite lica i javnata doverba vo peniten-
167

cijarniot sistem da bide pouspe{na dokolku se formiraat tela sostaveni
od uva`eni lica so {irok spektar na interesi za negovoto
dobro funkcionirawe. Stanuva zbor za telo koe ima ovlastuvawe da
revidira opredeleni nepravilnosti storeni od strana na zatvorskiot
personal.
Nadzorot na kazneno-popravnite ustanovi mo`e da e vnatre{en i
nadvore{en, oficielen ili neoficielen, nacionalen, regionalen ili
univerzalen. Kakvi i da se preporakite koi rezultiraat od inspekciskiot
nadzor tie sekoga{ treba da se prosledeni od soodvetni
dejstvija. Ako e potrebno takvite dejstvija }e vklu~uvaat promeni vo
zakonodavstvoto, promeni vo praktikata na zatvorskiot personal ili
vo nivnata obuka ili nivnite postapki. Vo seriozni slu~ai na lo{a
praktika }e se prezemat obvinenija ili discipliski istragi za
odgovornite lica.
3. Vo fukcija na vr{ewe opredelen nadzor na kazaneno popravnite
ustanovi mo`e da se javi i Postojanata anketna komisja za
za{tita na slobodite i pravata na gra|aninot. Ovaa komisija e formirana
so Odluka na Sobranieto na Republika Makedonija br. 08-
1568/1 na 10 april 1992 godina (SV RM 1992/25). Komisijata gi prou-
~uva, razgleduva i pretresuva pra{awata {to se odnesuvaat na za{-
titata na pravata i slobodite na ~ovekot i gra|aninot utvrdeni so
Ustavot i zakon. Komisijata ja so~inuvaat pretsedatel i {est ~lenovi.
Sobranieto na Republika Makedonija gi izbira pretsedatelot na
i ~lenovite na Komisijata od redot na pratenicite. Mandatot na pretsedatelot
i ~lenovite po pravilo trae ~etiri godini, odnosno dodeka
trae mandatot na pratenicite.
Komisijata po pra{awata od svojata nadle`nost mu podnesuva
mislewe i predlozi na Sobranieto na Republika Makedonija. Nejzinite
navodi se osnova za poveduvawe postapka za utvrduvawe na odgovornosta
na nositelite na javnite funkcii.
4. Na ova mesto va`no e da se istakne deka vo dene{ni uslovi
postoi mo`nost vo na{ite kazneno-popravni ustanovi da se vr{i nadzor
i od strana na me|unarodni tela. Stanuva zbor za tn. me|unarodna
inspekcija od strana na Me|unarodniot komitet na crveniot krst
(ICRC) i Specijalniot reporter (Special repporteur) na Obedinetite
Nacii.
a) Me|unarodniot komitet na crveniot krst (ICRC) pretstavuva
najstara poznata forma na me|unarodna ovlastena organizacija.
Spored ~l. 126 od Tretata @enevska konvencija od 1949 godina i ~l.
143 od ^etvrtata @enevska konvencija od 1949 godina ICRC e ovlasten
da posetuva mesta kade se ~uvaat voeni i civili zatvorenici koi se
za{titeni so ^etvrtata @enevska konvencija. Ovie odredbi mu davaat
168

pravo na ICRC da gi posetuva site mesta kade se izde`uva kaznata
li{uvawe od sloboda i merkata pritvor i da vr{i razgovori so
osudenite i pritvorenite lica. Spored ~l. 3 od @enevskata konvencija,
ICRC gi nudi svoite uslugi na stranite vo neme|unarodni
vooru`eni konflikti i gi posetuva licata li{eni od sloboda od
pri~ini povrzani so toj konflikt. Vo drugi situacii na vnatre{no
nacionalno nasilstvo i razdor, koi ne gi pokriva @enevskata konvencija
spored ~l. 5 od statutot na ICRC i Dvi`eweto na crveniot mese-
~ev srp koi se otvoreni za prifa}awe od golem broj dr`avi, ICRC gi
nudi svoite uslugi na lica li{eni od sloboda kako rezultat na vakvi
situacii. (MSV str. 247).
V. Penolo{ki kompendium, str. 263-272.
b) Specijalniot reporter na ON e nazna~en da gi ispituva
kazneno-popravnite ustanovi i pra{awata na torturata. Od nego se
bara da sobira doverlivi informacii i bez odlagawe da dejstvuva.
Dejstvuvaweto se sostoi od prenesuvawe na steknatite informacii na
zasegnatata vlada za da se obezbedi za{tita na pravoto na poedinecot
na telesen i du{even integritet. Vo princip toj mo`e da ispituva
sostojbi koi se javuvat vo bilo koja dr`ava ~lenka na ON, bez razlika
dali taa ja ratifikuvala Konvencijata protiv tortura na ON usvoena
vo 1984 godina i koja stapila na sila vo 1987 godina. ON isto taka
vostanovi Komitet protiv tortura koj gi prou~uva izve{taite od
dr`avite ~lenki na Konvencijat protiv tortura ili uslovite na zatvarawe
koi doveduvat do tortura. Komitetot isto taka mo`e da izvr{i
ispituvawe ako dobie informacija za neprifatliva praktika so
dr`avata ~lenka na Konvencijata.
Edno od ograni~uvawata vo rabotata na Specijalniot reporter i
na Komitetot e deka tie se ovlasteni da ispituvaat i da se obiduvaat
da gi popravat sostojbite na tortura otkako tie ke se pojavat. So ova e
propu{tena va`na cel na inspekcijata - celta da se spre~i pojavata na
seriozno opasni situacii. (MSV str.247-248).
v) Evropskiot Komitet za spre~uvawe na tortura i drugo
svirepo, ne~ove~no ili degradira~ko postapuvawe ili kaznuvawe e
osnovan od strana na EK. Dr`avite koi ja ratifikuvale Konvencijata
se obvrzuvaat da dozvolat nepre~eni poseti od strana na Komitetot na
bilo koja kazneno-popravna ustanova. Nivna cel e {to pocelosno da se
stekne slika za zatvorskite uslovi, odo{to da se slu{nat `albite na
poedincite, kako i da se otkrijat ne~ove~kite ili nepravedni
zatvorski uslovi.
Komitetot se sostoi od postojani ~lenovi izbrani od lica so
visok moralen karakter, poznati spored svojata nadle`nost na poleto
na ~ovekovite prava ili lica koi imaat profesionalno iskustvo na
169

podra~jata {to gi pokriva Konvencijata (~l. 4 od Konvencijata). Pri
ostvaruvaweto na posetite Komitetot vklu~uva i stru~waci od
oblasta na penologijata. Izve{tajot na Komitetot se prezentira pred
odgovornata vlada. Zasegnatata vlada najprvin mo`e da iznese
komentar na izve{tajot, a podocna rezime na prezemenite ~ekori za da
se eliminiraat zabele`anite negativni strani. Izve{tajot ostanuva
doverliv, osven ako vladata ne se soglasi da go objavi. Dosega bukvalno
sekoja vlada na posetena zemja ima dadeno ovlastuvawe za objavuvawe
na izve{tajot od Komitetot.
Konvencijata ne go prisiluva Komitetot na nikakvi popravni
dejstvija, no sekako pri ratifikacijata na Konvencijata vladite
uka`uvaat na svojata dobra volja da primat sovet od Komitetot. Me|utoa
ako zemjata vo ekstremen slu~aj ne gi sledi prepora}ite na Komitetot,
toj e ovlasten da go objavi izve{tajot i da dade javna izjava.
Utvrdeno e deka ova se ima slu~eno samo edna{.
Prioritet prevencija
Vo poslednive godini vo ramkite na Sovetot na Evropa za garantirawe
na po~ituvaweto na ~ovekovite prava, posebno vnimanie mu
be{e posveteno na prevencijata na povredite na ~ovekovite prava.
^len 3 na Evropskata konvencija za za{tita na ~ovekovite prava i
osnovnite slobodi predviduva deka: Nikoj ne smee da bide podlo`en na
tortura ili na ne~ove~ko ili poni`uva~ko postapuvaawe ili
kaznuvawe. Osnovnata ideja pri podgotovkata na Evropskata konvencija
za prevencija na tortura i ne~ove~ko ili poni`uva~ko postapuvawe
ili kaznuvawe, be{e da se spre~i vakviot tretman na licata
li{eni od sloboda.
Konvencijata predviduva vonsudski preventivni mehanizmi za
za{tita na licata li{eni od sloboda zasnivani na sistem na poseti od
strana na ~lenovite na Evropskiot komitet za prevencija na tortura i
ne~ove~ko ili poni`uva~ko postapuvawe ili kaznuvawe. Sekretarijatot
na Komitetot e sostaven del na Direktoratot za ~ovekovi prava na
Sovetot na Evropa.
Nezavisni eksperti
^lenovite na Komitetot se nezavisni eksperti od razli~ni
profesii, vklu~itelno od oblasta na pravoto, medicinata, raboti
povrzani so zatvorite, politikata i sl. koi gi izbira Komitetot na
Ministrite na Sovetot na Evropa za period od ~etiri godini. Sekoja
dr`ava strana na Konvencijata e zastapena so eden ~len vo Komitetot.
170

Sistem na poseti
Komitetot gi posetuva mestata vo koi se nao|aat licata li{eni
od sloboda - primer, zatvori i mesta vo koi se pritvoreni maloletnici,
policiski stanici, psihijatriski ustanovi, voeni kasarni i sl. -
so cel da se zapoznae so tretmanot na licata li{eni od sloboda i, dokolku
e potrebno, da prepora~a podobruvawe na sostojbite. Sepak Komitetot
ne e ovlasten da postapuva po individualnite `albi, bidejki
po niv odlu~uvaat sudskite organi vospostaveni vrz osnova na Evropskata
konvencija za ~ovekovite prava (Evropskata Komisija i Evropskiot
sud za ~ovekovi prava).
Delegaciite naj~esto sostaveni od dvajca ili pove}e ~lenovi na
Komitetot, vo pridru`ba na drugi eksperti, ~lenovi na Sekretarijatot
na Komitetot i preveduva~i gi ostvaruvaat posetite vo traewe
od edna ili dve nedeli. ^lenot na Komitetot izbran od zemjata koja
{to se posetuva, ne í se pridru`uva na delegacijata pri posetata.
Proverki na lice mesto
Delegaciite na Komitetot gi posetuvaat dr`avite dogovorni
strani periodi~no no, dokolku e potrebno, mo`e da se organiziraat
dopolnitelni ad hok poseti. Dosega, Komitetot ima ostvareno 46
periodi~ni i 20 ad hok poseti. Komitetot mora da ja izvesti dr`avata,
no pritoa ne mora da go opredeli periodot me|u izvestuvaweto i
samata poseta koja, vo isklu~itelni slu~ai, mo`e da se sprovede
vedna{ po izvestuvaweto. Prigovorite na vladata za vremeto ili
mestoto na posetata mo`at da bidat opravdani samo od pri~ini na
nacvionalnata odbrana, javniot red, seriozni neredi, zdravstvena
sostojba na liceto ili ako e vo tek itno soslu{uvawe (sudski proces)
za seriozno krivi~o delo. Vo takov slu~aj, dr`avata mora vedna{ da
prezeme ~ekori i da mu ovozmo`i na Komitetot posetata da ja ostvari
{to e mo`no pobrgu.
Neograni~en pristap
Spored Konvencijata, delgaciite na Komitetot imaat neograni-
~en pristap do mestata vo koi se nao|aat lica li{eni od sloboda na
dvi`ewe vo ramkite na tie ustanovi. Tie razgovaraat so licata
li{eni od sloboda bez svedoci i imaat sloboden pristap do sekogo koj
mo`e da dade informacii. Preporakite na Komitetot, dokolku gi
ima, se sodr`ani vo izve{tajot koj prestavuva osnova za dijalog so
dr`avata za koja stanuva zbor.
171

Komitetot, pred sî ja istara`uva fakti~kata sostojba vo zemjata
koja ja posetuva. Toj osobeno gi istra`uva:
1. Op{tite uslovi vo ustanovite {to gi posetuva (na primer,
fizi~kite uslovi na li{uvaweto od sloboda: goleminata na keliite
vo koi se smesteni licata li{eni od sloboda vo odnos na licata koi se
smesteni vo niv; osvetluvaweto i ventilacijata; sanitarnite jazli;
ishranata i spieweto; medicinskata za{tita na osudenite lica, pri
{to ima celosen uvid vo medicinskite dosiea na osudenite lica;
socijalnite uslovi kako na primer, odnosot so drugite lica li{eni od
sloboda i so zatvorskiot personal; vrskite so semejstvata, socijalnite
rabotnici i voo{to so nadvore{niot svet, slobodnite aktivnosti na
osudenite lica (sportski aktivnosti, pristap do knigi i spisanija, i
sl.)
2. Go nabquduva odnosot na slu`benite lica i drugiot personal
kon licata li{eni od sloboda (pri toa Komitetot gi nabquduva
uslovite pod koi se izvr{uvaat disciplinskite merki na osudenite
lica, osobeno uslovite pod koi se izvr{uva merkata upatuvawe vo
samica; primenata na fizi~ka sila i drugi sredstva na prisilba,
ostvaruva uvid vo registrite za izre~enite disciplinski merki i sl.)
3. Razgovara so licata li{eni od sloboda so cel da dobie
prestava za nivnoto mislewe po odnos na prethodnoto (to~ka 1 i 2)
kako i da gi slu{ne nivnite poplaki, dokolku gi ima.
Komitetot posebno posvetuva vnimanie na opredeleni osnovni
garancii protiv fizi~koto tormozewe na licata li{eni od sloboda
kako na primer, izvestuvawe za pritvoraweto na osudenoto lice; pristap
do branitel; pristap do lekar; mo`nostite za podnesuvawe poplaki
vo vrska so tretmanot ili uslovite na pritvorot.
Treba da se spomne deka pri posetite, Komitetot posvetuva posebno
vnimanie na polo`bata na stranskite dr`avjani koi se vo pritvor
ili na izdr`uvawe na kaznata zatvor, osobeno od gledna to~ka na
kontaktite so zatvorskiot personal, na mo`nosta da bidat informirani
na jazikot {to go razbiraat, mo`nosta da dobivaat literatura
na nivniot jazik, kako i na kontaktite so nivnite semejstva.
Sorabotka i tajnost
Rabotata na Komitetot se temeli vrz dva vode~ki principi:
sorabotka i tajnost. Sorabotkata so nacionalnite vlasti proizleguva
od sr`tta na Konvencijata - celta e da se za{titaat licata li{eni od
sloboda, a ne da se osudi dr`avata za zloupotrebite. Od tie pri~ini
Komitetot zasedava vo tajnost i negovite izve{tai se strogo doverlivi.
No i pokraj toa dokolku dr`avata odbie da sorabotuva ili ne
172

postapi spored preporakite na Komitetot za podobruvawe na sostojbite,
Komitetot mo`e da odlu~i da dade javna izjava. Se razbira,
samata dr`ava mo`e da bara da se objavi izve{tajot na Komitetot,
zaedno so negovite komentari. Dosega na ovoj na~in bea objaveni 44
izve{tai. Isto taka, godi{niot izve{taj na Komitetot koj se podnesuva
do Komitetot na ministrite e javen dokument.
So cel za {to pouspe{na sorabotka na Komitetot so nacionalnite
vlasti, Komitetot vo pove}e navrati uka`uval na potrebata od
{to pocelosno informirawe na nadle`nite nacionalni vlasti (direktorite
i personalot vo kazneno-popravnite ustanovi, policiskite
stanici, sudiite i javnite obviniteli) na nadle`nostite na Komitetot
i za Evropskata konvencija za za{tita od ma~ewe i ne~ove~ko
ili poni`uva~ko postapuvawe i kaznuvawe.
Novi odredbi
Evropskta konvencija za prevencija na tortura i ne~ove~ko ili
poni`uva~ko postapuvawe ili kaznuvawe ima dva protokoli. Prviot
protokol ja otvora Konvencijata i na dr`avite koi ne se ~lenki na
Sovetot na Evropa, a koi Komitetot na ministrite }e gi povika da í
pristapat na Konvencijata. Vtoriot protokol voveduva tehni~ki
promeni, vklu~uvajki odredbi za obnovuvawe na polovina ~lenovi od
Komitetot na sekoi dve godini. Toj isto taka dopu{ta ~lenovite da
bidat reizbrani dva pati, namesto edna{, kako {to e sega. Ovie protokoli
}e stapat na sila koga }e bidat prifateni od strana na site
dr`avi dogovorni starni na Konvencijata.
Ratifikacija
Konvencijata dosega ja imaat ratifikuvano 37 dr`avi ~lenki na
Sovetot na Evropa.
OSNOVNI PRA[AWA [TO GI SOGLEDUVA KOMITETOT PRI
POSETITE NA KAZNENO-POPRAVNITE USTANOVI
1. Pri posetata na edna kazneno-popravna ustanova Komitetot
mora da ispita mnogu pra{awa. Posebno vnimanie toj mu posvetuva na
site navodi i tvrdewa za tormozewe na osudenite lica od strana na
personalot. Me|utoa, site aspekti na uslovite vo ustanovata se
relevantni za mandatot na Komitetot. Lo{oto postapuvawe (tormozewe
mo`e da se javi vo razli~ni formi od koi golem de ne se namerni
tuku pove}e se rezultat na propustite vo organizacijata ili neadek-
173

vatnite sredstva. Spored toa, kvalitetot na `iveeweto vo ustanovata
vo celina e od zna~itelen interes za Komitetot. Kvalitetot na `iveeweto
}e zavisi vo golema mera od aktivnostite {to im se nudat na
zatvorenicite i op{tata sostojba na odnosite me|u zatvorenicite i
personalot.
2. Komitetot vnimatelno ja nabquduva vladea~kata klima vo
ustanovata. Unapreduvaweto na konstruktivnite namesto sprotivstavenite
odnosi me|u zatvorenicite i personalot pridonesuva za namaluvawe
na tenzijata prisutna vo sekoja zatvorska sredina i za
reducirawe na verojatnosta od pojava na nasilni incidenti i maltretirawa.
Nakratko, Komitetot saka da sogleda duh na komunikacija i
gri`a kako pridru`en instrument na merkite za kontrola i zatvorawe.
Vakviot pristap nema da ja naru{i bezbednosta vo ustanovata,
tuku naprotiv mo`e da ja zajakne.
3. Prenatrupanosta e pra{awe koe direktno e povrzano so
mandatot na Komitetot. Site slu`bi i aktivnosti vo ramkite na zatvorot
}e bidat negativno zasegnati dokolku vo zatvorot treba da bidat
smesteni pove}e zatvorenici odo{to e negoviot kapacitet (vkupniot
kvalitet na `ivotot vo ustanovata mo`ebi zna~itelno }e se namali).
U{te pove}e, prenatrupanosta na zatvorot, ili na oddelen negov del
mo`e da bide od takov stepen {to od fizi~ka gledna to~ka, sam po
sebe prestavuva ne~ove~ki ili poni`uva~ki tretman.
4. Zadol`itelna programa na aktivnosti (rabota, obrazovanie,
sport i sl.) e od golemo zna~ewe za dobroto na osudenite lica. Ova se
odnesuva na site ustanovi bez ogled dali vo niv se smestaeni osudeni
lica ili lica vo pritvor. Komitetot zabele`uva deka vo mnogu
ustanovi vo koi se smestuvaat lica vo pritvor aktivnostite se prili~no
ograni~eni. Organizacijata na aktivnostite vo vakvite ustanovi
vo koi licata se menuvaat mo{ne ~esto ne e lesna rabota. Sekako ne
mo`e da stane zbor za individualni programi za tretman kakvi {to se
primenuvaat vo ustanovite vo koi se smesteni osudenite lica. No
sepak zatvorenicite ne smeeat da bidat ostaveni zatvoreni vo kelii
bez kakov i da e anga`man so nedeli ili meseci, bez ogled kolku i da se
dobri materijalnite uslovi vo niv. Komitetot smeta deka treba da se
nastojuva i licata vo pritvor da mo`at da pominuvaat razumen del od
denot (osum ili pove}e ~asa) nadvor od keliite anga`irani vo raznovidni
aktivnosti koi }e imaat opredelena cel. Se razbira, re`imot
vo ustanovata za osudenite lica treba da bide u{te popovolen.
5. Posebno treba da se spomnat ve`bite na otvoreno. Baraweto
zatvorenicite da imaat najmalku eden ~as dnevno ve`bi na otvoren
prostor e {iroko prifateno kako osnovna garancija (po`elno e toa
da bide del od po{iroka programa na aktivnosti). Komitetot napom-
174

enuva deka na site zatvorenici bez isklu~ok (vklu~uvaj}i gi i onie
upateni vo samica kako disciplinska kazna) treba da im se ovozmo`i
ve`bawe na otvoren prostor vo tekot na denot. Prostoriite za
ve`bawe treba da bidat dovolno prostrani i dokolku e mo`no da nudat
za{tita od lo{i vremenski uslovi.
6. Brz pristap do sanitarnite jazli i odr`uvawe na dobri
higienski standardi se osnovni komponenti na humanata sredina.
Vo taa smisla, Komitetot ne ja opravduva praktikata koja se
sre}ava vo mnogu zemji kade {to zatvorenicite svoite fiziolo{ki
potrebi gi vr{at vo kofi vnatre vo keliite (koi podocna se isturaat
vo opredeleno vreme). Za taa namena treba da se obezbedi sanitaren
jazol vo samata prostorija (po`elno e vo vid na sanitaren aneks) ili
pak da im se ovozmo`i na zatvorenicite vo sekoe vreme (vklu~uvaj}i ja
i no}ta) koga imaat fiziolo{ka potreba da mo`at bez odlagawe da
izlezat od svoite kelii.
Zatvorenicite isto taka treba da imaat pristap i do soodvetni
prostorii za kapewe i tu{irawe. Po`elno e isto taka, vo keliite da
ima slavini za proto~na voda.
7. Komitetot dopolnuva deka osobeno e zagri`en koga vo edna
ista ustanova }e najde prenatrupanost, siroma{ni aktivnosti i neadekvaten
pristap do sanitarnite jazli. Kumulativniot efekt na vakvite
uslovi mo`e da bide mo{ne lo{ za zatvorenicite.
8. Isto taka, mo{ne e va`no zatvorenicite da imaat dobri kontakti
so nadvore{niot svet. Na zatvorenikot, pred sî, mora da mu se
ovozmo`i za~uvuvawe na negovite vrski so semejstvoto i bliskite
prijateli. Vode~ki princip treba da bide podobruvaweto na kontaktite
so nadvore{niot svet. Sekoe ograni~uvawe na vakvite kontakti
treba za se zasniva isklu~ivo na bezbednosni pri~ini od predvidliva
priroda ili pri~ini povrzani so sredsvata.
Vo toj kontekst Komitetot saka da ja naglasi potrebata za fleksibilnost
vo pogled na primenata na pravilata za poseti i
telefonski kontakti vis-a-vis zatvorenicite ~ii {to semejstva `iveat
daleku (so {to redovnite poseti se neprakti~ni). Na vakvite zatvorenici
treba da im se ovozmo`i akumulirawe na vremeto za poseti
i/ili da im se ovozmo`at podobri mo`nosti za telefonski kontakti
so nivnite semejstva.
9. Prirodno, Komitetot vnimava i na posebnite problemi na koi
{to naiduvaat opredeleni kategorii na zatvorenici, na primer, `eni,
maloletnici i stranci.
10. Povremeno, od strana na zatvorskiot personal, se javuva
potreba od primena na sila za kontrola na nasilnite zatvorenici , a
ponekoga{ se javuva potreba i od primena na instrumenti na fizi~ka
175

prisilba. Se raboti za situacii so visok rizik poradi mo`noto tormozewe
na zatvorenicite, poradi {to se potrebni i posebni garancii
za vakvite situacii.
Zatvorenikot sprema kogo se upotrebeni sredstva za prisilba
treba da ima pravo vedna{ da bide pregledan od lekar, i dokolku e
potrebno, da bide tretiran od strana na lekar. Pregledot treba da se
izvr{i bez prisustvo na ne medicinski personal, a rezultatite od
pregledot (vklu~uvaj}i gi i relevantnite izjavi na zatvorenikot i
zaklu~ocite na lekarot) treba da bidat evidentirani i staveni na
raspolagawe na zatvorenikot. Vo onie retki slu~ai koga e potrebno da
se primenat sredstva za fizi~ka prisilba, zatvorenikot treba da bide
pod postojan i adekvaten nadzor. Ponatamu, sredstvata za prisilba
treba da bidat otstraneti {to e mo`no pobrgu. Tie nikoga{ ne treba
da se primenuvaat ili nivnata upotreba da se prolongira kako kazna.
I najposle, sekoj slu~aj na upotreba na sila protiv osudenoto lice
treba da se zabele`i (registrira).
11. Efikasna postapka za poplaki i nadzor pretstavuva zna~ajna
garancija protiv tormozeweto na zatvorenicite. Ztvorenicite treba
da imaat na raspolagawe sistemi za poplaki vo ramkite ili nadvor od
kontekstot na zatvorskiot sistem, vklu~uvaj}i ja i mo`nosta da imaat
pristap do soodvetnite organi pri {to }e bide garantirana diskrecijata.
Komitetot posebno vnimanie mu posvetuva na redovnite poseti
na zatvorskite ustanovi od strana na nezavisno telo (primer, Odbor
na posetiteli ili sudija ovlasten da vr{i nadzor) koe e ovlasteno da
gi sogleda i dokolku e potrebno, da pokrene akcija po odnos na poplakite
na zatvorenicite, i koe vr{i nadzor na prostoriite vo ustanovata.
Vakvite organi, me|u drugoto mo`at da odigraat zna~ajna uloga vo
nadminuvaweto na razlikite me|u zatvorskata uprava i zatvorenikot
ili zatvorenicite voop{to.
12. Vo interes na zatvorenicite i na zatvorskiot personal e i
postoeweto na jasni disciplinski postapki {to se utvrdeni i jasno
primenuvani vo praktikata. Postoeweto na bilo kakvi sivi zoni vo
ovaa oblast sozdavaat rizik od pojava na neformalni (i nekontrolirani)
sistemi. Disciplinskite postapki na zatvorenicite treba da im
ovozmo`at pravo da bidat soslu{ani vo vrska so storenoto delo za koe
se tovarat i pravo na `alba do povisok organ po povod na izre~enata
sankcija.
^estopati, pokraj formalnata disciplinska, postojat i drugi
postapki vrz onova na koi zatvorenikot mo`e protiv sopstvenata
volja da bide oddelen od ostanatite zatvorenici poradi disciplinski/
bezbednosni pri~ini (na primer, od interes za "dobriot red" vo
ustanovata). Ovie postapki treba da bidat prosledeni so efikasni
176

garancii. Zatvorenikot treba da bide informiran za pri~inite poradi
koi sprema nego e primeneta opredelena merka, osven ako bezbednosnite
pri~ini diktiraat ne{to drugo, treba da mu bide dadena mo`nost
da gi iznese svoite stavovi za rabotata, i da mo`e da ja ospori
merkata pred soodveten organ.
13. Komitetot mu posvetuva posebno vnimanie na zatvorenicite
koi od bilo koi pri~ini (disciplinski povredi, poradi nivnata "opasnost"
ili "problemati~no" odnesuvawe; zaradi interesite na istragata;
na nivno barawe) se nao|aat vo samica.
Principot na proporcionalnost naoga postoewe balans me|u
baraweto na sekoj poedine~en slu~aj i primenata na re`im na samica
koj {to mo`e da ima mnogu {tetni posledici sprema liceto za koe
{to stanuva zbor. Vo opredeleni okolnosti upatuvaweto vo samica
mo`e da prestavuva ne~ove~ko ili poni`uva~ko postapuvawe. Vo sekoj
slu~aj, site formi na upatuvawe vo samica treba da bidat {to e mo`no
pokratki.
Vo slu~aj koga vakviot re`im e nametnat ili primenet po
barawe na liceto, osnovna garancija e da mu se ovozmo`i na osudenoto
lice sekoga{ koga toa }e pobara lekar, ili koga toa }e go pobara
zatvorskiot slu`benik vo ime na osudenoto lice, da bide povikan
lekar bez odlagawe so cel da izvr{i medicinski pregled na osudenoto
lice. Rezultatite od pregledot, vklu~uvaj}i go i misleweto za
fizi~kata i mentalnata sostojba na osudenoto lice kako i predvidlivite
posledici od kontinuiranata izolacija, treba da bidat dadeni
vo forma na pismena izjava koja {to }e bide dostavena do nadle`nite
vlasti.
14. Transferot na problemati~nite osudeni lica e isto taka
praktika {to e od interes na Komitetot. Opredeleni zatvorenici se
ekstremno te{ki za spravuvawe so niv, taka {to transferot na
takvite zatvorenici vo druga ustanova ponekoga{ se javuva kako neophodnost.
Me|utoa postojanoto premestuvawe na osudenoto lice od
edna vo druga ustanova mo`e da ima mo{ne {tetni posledici na negovata
psihofizi~ka sostojba. U{te pove}e, vo takvi uslovi zatvorenikot
}e ima pote{kotii vo ostvaruvaweto na kontakti so negovoto
semejstvo i so branitelot. Celosnite efekti na uspe{nite premestuvawa
na osudenite lica pod opredeleni uslovi mo`at da pretstavuvaat
ne~ove~ko ili poni`uva~ko postapuvawe.
15. Zdravstvenata za{tita vo ustanovite (vklu~uvaj}i go i
pra{aweto na ishranata), se razbira pretstavuva dopolnitelno
pra{awe so koe {to se zanimava Komitetot. Vo ovoj izve{taj Komitetot
istaknuva deka e mo{ne po`elno medicinskite slu`bi da bidat
177

tesno povrzani so pru`aweto zdravstvena za{tita i vo zaednicata vo
celost.
16. Komitetot uka`uva i na golemoto vnimanie {to í go pridava
na obukata na licata zadol`eni za primena na pravoto (obuka koja {to
treba da opfati i obrazovanie od oblasta na ~ovekovite prava - vidi
isto i ~len 10 od Konvencijata na ON protiv torturata i drugite
surovi, ne~ove~ki i poni`uva~ki postapuvawa ili kaznuvawa).
Nesomneno nema podobra garancija protiv tormozeweto na liceto
li{eno od sloboda so soodvetno obu~eniot policiski ili zatvorski
personal. Ostru~enite slu`benici }e bidat vo mo`nost uspe{no da gi
izvr{uvaat nivnite obvrski bez da pribegnuvaat kon tormozewe i da
gi po~ituvaat garanciite na licata vo pritvor i na zatvorenicite.
17. Vo vrska so ova Komitetot veruva deka naklonetosta kon
interpersonalni komunikacii treba da bide glaven faktor vo
procesot na regrutiraweto na personalot zadol`en za primena na
pravoto, i za vreme na obukata zna~itelno vnimanie treba da se posveti
na razvojot na sposobnosti za me|u~ove~ka komunikacija zasnovana
na po~ituvawe na ~ovekovoto dostoinstvo. Poseduvaweto na vakvi sposobnosti
na policiskite ili zatvorskite slu`benici }e im ovozmo`i
da gi nadminat situaciite koi inaku bi mo`ele da prerasnat vo
nasilstvo i generalno }e pridonesat za namaluvawe na tenziite i
podobruvaweto na kvalitetot na `iveeweto vo zatvorskite ustanovi
vo polza na site zasegnati lica. (Izvadoci od Vtoriot generalen
izve{taj za aktivnostite na Komitetot za prevencija na tortura,
ne~ove~ko ili poni`uva~ko postapuvawe ili kaznuvawe za periodot
od 1 januari do 31 dekemvri 1991 godina).
Op{to zemeno formuliraweto na EK i postavuvaweto na
rabotata na Komitetot pretstavuvaat krajno va`na forma na regionalna
inspekcija. (MSV str. 248-249).
Glava IH
POSTAPUVAWE PRI IZVR[UVAWE NA KAZNATA ZATVOR
1. Upatuvawe na osudeni lica
^len 80
(1) Nadle`en organ za prezemawe na potrebnite dejstvija
zaradi izvr{uvawe na kaznata zatvor e osnovniot sud spored mestoto
na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice.
(2) Ako `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto
lice e nepoznato, nadle`en za upatuvawe na osudenoto lice na
178

izvr{uvawe na kaznata zatvor e sudot {to ja donel prvostepenata
odluka.
(3) Sudot {to ja donel prvostepenata odluka, ako ne se znae
`iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice ili ako
osudenoto lice e nedostapno, }e pobara od Ministerstvoto za
vnatre{ni raboti da go pronajde i vedna{ da go izvesti sudot za
negovata adresa.
(4) Postapkata za upatuvawe na osudenite lica e itna.
________________________
1. Vo na{iot penitencijaren sistem osnovniot sud e nadle`en
organ {to gi prezema potrebnite dejstvija okolu upatuvaweto na
osudenite lica zaradi izdr`uvawe na kaznata li{uvawe od sloboda.
Negovata nadle`nost na~elno e opredelena spored mestoto na
`iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice. Vrz toa
na~elo e vostanovena nadle`nosta na osnovnite sudovi za prezemawe
na potrebnite dejstvija za izvr{uvawe na kaznata zatvor vo kaznenopopravnite
ustanovi vo koi se izvr{uva kaznata za primarni
storiteli na krivi~ni dela osudeni na kazna zatvor do dve godini.
Isklu~ok od ova pravilo postoi vo pogled na opredeluvaweto na nadle`nosta
na sudot vo vrska so upatuvaweto na osudenite lica na
izvr{uvawe na kaznata zatvor vo kazneno-popravnite ustanovi od
poseben vid. Toga{ nadle`nostta se menuva, za{to soglasno zakonskite
kriteriumi vo niv kaznata ja izdr`uvaat osudeni lica od podra~jeto
na celata Republika. Vo soglasnost so toa nadle`en sud {to |i
upatuva osudenite lica vo ovie ustanovi nu`no e sudot {to ja donel
prvostepenata odluka.
Pritoa mora osobeno da se ima predvid deka sodr`inata na ovaa
odredba e vo neraskinliva povrzanost so odredbata od ~l. 26 ZIS.
Imeno, toga{ koga soglasno uredbata na Vladata na Republika Makedonija
}e bidat opredeleni vidot, sedi{teto i podra~jeto na kaznenopopravnite
ustanovi, mo`e da se zboruva za celosna primelivost na
utvrdenata sudska nadle`nost od ~l. 80 ZIS. Do toga{, soglasno RR se
opredeluvaat kazneno-poprvnite i vospitno-popravnite ustanovi vo
koi osnovnite sudovi spored stvarnata i mesnata nadle`nost
upatuvaat osudeni, prekr{o~no kaznetii pritvoreni lica, kako i
osudeni maloletni lica. Soglasno odredbite na ova Re{enie, koe ima
privremen karakter, nadle`en organ za prezemawe na potrebnite
dejstvija zaradi izvr{uvawe na kaznata zatvor e osnovniot sud {to ja
donel prvostepenata odluka. Taka, na primer, za upatuvawe na ma{ki
lica - primarni storiteli, osudeni so pravosilna presuda na kazna
zatvor do dve godini, odnosno koga po presmetaniot pritvor, ostatokot
na kaznata iznesuva do dve godini, nadle`en e osnovniot sud {to ja
179

donel prvostepenata odluka od podra~jeto na osnovnite sudovi Debar,
Ohrid i Struga. Do donesuvaweto Re{enie za rasporeduvawe na
osudenite i osudenite maloletni lica vo kazneno-popravnite ustanovi
i vospitno-popravnite ustanovi {to }e bide vo soglasnost so ~l. 26 i
~l. 80 ZIS, eventualnite eklatantni nelogi~nosti na upatuvaweto
koi se storeni so primena na privremenoto Re{enie od 1997 godina, gi
isprava Direkcijata so pomo{ na institutot premestuvawe na
osudenite lica.
2. Odredbata dozvoluva delumen isklu~ok od praviloto za
nadle`nosta na osnovniot sud spored `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto
na osudenite lica. Toa e slu~aj toga{ koga `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice ne e poznato. Toga{
nadle`en organ za prezemawe samo na opredeleni dejstvija za upatuvawe
na osudenoto lice na izdr`uvawe na kaznata e sudot {to ja
donel prvostepenata odluka.
3. Zaradi ostvaruvawe na nadle`nosta od st. 2, sudot {to ja donel
prvostepenat odluka e dol`en od ministerstvoto za vnatre{ni raboti
vedna{ da pobara da se pronajde osudenoto lice so nepoznato `iveali{te
odnosno prestojuvali{te i da go izvesti za negovata adresa.
4. Ovde e preto~eno teoretskoto i empiriski potvrdeno soznanie
deka vistinski efekt na generalnopreventiven i specijalnopreventiven
plan mo`e da se ostvari samo toga{ ako od storuvaweto na
krivi~noto delo, goneweto, presuduvaweto i po~etokot na izdr`uvaweto
na bilo koja sankcija e pominato {to pokratko vreme. Sekoe
zadocnuvawe vrz toj plan vlijae i vrz naru{uvaweto na pretstavata za
smislata na vozvratenoto zlo kako i vrz gubeweto na individualnoto i
kolektivnoto ~uvstvo na pravi~nost.
Odredbata go obezbeduva ostvaruvaweto na ovoj kriminalnopoliti~ki
postulat od momentot na presuduvaweto do javuvaweto na osudenikot
vo kazneno popravnata ustanova. Vo nea se istaknuva obvrskata
na nadle`nite organi na itno, {to istovremeno mora da bide i zakonito
postapuvawe.
^len 81
Sudot {to ja donel prvostepenata odluka }e mu gi dostavi na
nadle`niot sud, zaedno so odlukata za izvr{uvawe, site podatoci za
li~nosta na osudenoto lice pribaveni vo tekot na postapkata od
zna~ewe za izvr{uvawe na kaznata zatvor.
________________________
180

Sudot {to ja donel prvostepenata odluka dobienite soznanija
preku ministerstvoto za vnatre{ni raboti za mestoto na `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice i site podatoci
za li~nosta na osudenoto lice pribaveni vo tekot na postapkata
koi se od zna~ewe za izvr{uvawe na kaznata li{uvawe od sloboda,
zaedno so odlukata za izvr{uvawe, e dol`en da im gi dostavi na nadle-
`niot osnoven sud. So toa se iscrpeni obvrskite na sudot {to ja donel
prvostepenata odluka vo vrska so upatuvaweto na osudenoto lice na
izdr`uvawe na kaznata.
^len 82
Nadle`niot sud e dol`en da gi prezeme potrebnite dejstvija
zaradi izvr{uvawe na kaznata zatvor vedna{ po priemot na
izvr{nata odluka, a najdocna vo rok od osum dena po nejzinot priem.
________________________
So odredbata nadle`niot osnoven sud spored `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice e obvrzan na brzo
postapuvawe pri upatuvaweto na izdr`uvawe na kaznata li{uvawe od
sloboda. Vo smisla na ~l. 80 st. 4 ovde e precizirano deka sudot e
dol`en da gi prezeme site potrebni dejstvija zaradi izvr{uvawe na
kaznata vedna{ po priemot na izvr{nata odluka, a dokolku toa od
opredeleni pri~ini ne e mo`no, najdocna vo rok koj ne mo`e da bide
podolg od osum dena po nejziniot priem.
^len 83
(1) Povikuvaweto za izvr{uvawe na kaznata zatvor na
osudenoto lice se vr{i na na~in {to li~no mu se dostavuva upaten
akt vo koj e ozna~en denot koga treba da se javi vo opredelena
ustanova.
(2) So upatniot akt osudenoto lice se predupreduva deka
dokolku ne se javi vo opredeleniot den vo ustanovata }e bide
prisilno sprovedeno i }e gi snosi tro{ocite na sproveduvaweto.
(3) Denot na javuvaweto vo ustanovata se odreduva taka {to na
osudenoto lice da mu ostanat najmalku osum, a najmnogu trieset dena
od denot na priemot na upatniot akt.
________________________
1. Upatniot akt so koj osudenikot se povikuva na izdr`uvawe na
kaznata li{uvawe od sloboda sodr`i broj i datum na izvr{nata
odluka, dol`inata na izre~enata kazna, kazneno-popravnata ustanova
181

vo koja treba da se javi so nazna~uvawe ne samo na denot, tuku i ~asot
na javuvaweto zaradi izdr`uvawe na kaznata.
2. Upatnot akt mora da sodr`i i predupreduvawe za osudenoto
lice deka dokolku ne se javi vo opredeleniot den vo ustanovata, }e
bide prisilno sprovedeno i deka }e gi podnese tro{ocite na
sproveduvaweto.
3. Pri opredeluvaweto na denot vo koj osudenikot treba da se
javi vo kazneno-popravnata ustanova, sudot }e vodi smetka da mu se
ostavi dovolno vreme da gi sredi svoite li~ni i semejni priliki i da
gi zavr{i neodlo`nite raboti. Toj rok ne mo`e da bide pokus od 8
dena nitu podolg od 30 dena.
Ako osudenoto lice koe se nao|a na sloboda ne se otpovika na
upatniot akt treba pismeno da se izvesti vo rok od 30 dena da se javi na
izdr`uvawe na soodvetnata kazna. Toa izvestuvawe slu`i kako
predupreduvawe deka dokolku osudenikot povtorno ne se javi na
izdr`uvawe na kaznata, }e bide prisilno privedeno. Ako osudenikot
povtorno ne postapi soglasno so pismenata pokana se postapuva kon
postapkata za priveduvawe.
^len 84
(1) Nadle`niot sud so dostavuvaweto na upatniot akt na
osudenoto lice ednovremeno ja izvestuva i ustanovata za denot vo koj
osudenoto lice treba da se javi i dostavuva prepis od pravosilnata i
izvr{na presuda so koja e izre~ena kaznata, izvod od kaznenata
evidencija, kako i drugi podatoci za li~nosta na osudenoto lice so
koi raspolaga.
(2) Ako osudenoto lice ne se javi vo opredeleniot den na
izvr{uvawe na kaznata zatvor, ustanovata za toa bez odlagawe }e go
izvesti nadle`niot sud.
(3) Nadle`niot sud vo slu~ajot od stavot 2 na ovoj ~len vedna{
}e izdade naredba do Ministerstvoto za vnatre{ni raboti za
priveduvawe na osudenoto lice so koja isto taka }e pobara, dokolku
osudenoto lice se krie ili se nao|a vo begstvo, organot da izdade i
poternica za pronao|awe i sproveduvawe na osudenoto lice vo
ustanovata za izvr{uvawe na kaznata zatvor.
________________________
1. Zakonskata obvrska osnovniot sud spored `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice ednovremeno da ja
izvesti i ustanovata za denot vo koj toa treba da se javi i da dostavi
prepis od pravosilnata i izvr{na presuda so koja e izre~ena kaznata,
182

izvod od kaznenata evidencija kako i drugi podatoci za li~nosta na
osudenoto lice so koi raspolaga, e conditio sine qua non za koordinirano
deluvawe vo ovaa oblast. Vo otsastvo na blagovremeno izvestuvawe za
gorenavedenite okolnosti vo kazneno-popravnata ustanova ne mo`e da
se znae koga osudenikot nema da se javi vo nea nitu pak onoj osudenik
{to uredno se javil ustanovata mo`e pravilno da go prifati, da go
rasporedi i da mu opredeli soodveten tretman.
2. Povratnata informacija od kazneno-popravnata ustanova do
sudot e uslovena samo so nejavuvaweto na osudenoto lice vo nea na
opredelen datum.
3. Koga sudot ke bide izvesten od kazneno-popravnata ustanova
deka osudenikot ne se javil vo opredeleniot den za izdr`uvawe na
kaznata vedna{ }e izdade naredba za sproveduvawe do Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti. Dokolku osudenoto lice se krie ili se nao|a vo
begstvo sudot vo istata naredba }e pobara od Ministerstvoto za
vnatre{ni raboti da izdade i poternica za pronao|awe i
sproveduvawe na osudenoto lice vo kazneno-popravnata ustanova.
V. ~l. 535-539 ZKP.
4. Po~etokot na izdr`uvaweto na kaznata se smeta od denot koga
osudenoto lice samo }e e javi zaradi izdr`uvawe na kaznata ({to
zna~i ne od denot nazna~en vo upatniot akt). Vakvoto tolkuvawe e
sosema logi~no i prifatlivo so ogled na toa {to vo praktikata se
mo`ni slu~ai osudenoto lice da se javi na izdr`uvawe na kaznata
porano od denot nazna~en vo upatniot akt. Dokolkui za toa postojat
opravdani pri~ini kazneno-popravnata ustanova mo`e da go primi
osudenoto lice na izdr`uvawe na kaznata, no ne e zakonski obvrzano
na toa.
Vidi ja odredbata od ~l. 88 ZIS SRM so koja ne slu~ajno se
regulira{e ova pra{awe.
5. Iako Zakonot toa ne go ka`uva, po~etokot na izdr`uvaweto
na kaznata na osudenoto lice vo slu~aj na negovo prisilno sproveduvawe
se smeta od denot koga e li{eno od sloboda, a ne od denot koga e
dovedeno vo kazneno-popravnata ustanova.
^len 85
(1) Nadle`niot sud donesuva re{enie za naplata na tro{ocite
od osudenoto lice napraveni za negovoto pronao|awe i sproveduvawe
vo ustanovata.
183

(2) Protiv re{enieto od stav 1 na ovoj ~len osudenoto lice ima
pravo na `alba do povisokiot sud vo rok od 8 dena od priemot na
re{enieto.
________________________
1. Vo vrska so ovaa odredba potrebno e potsetuvawe na Pravilo
45 SMP i Pravilo 50 EZP.
Pravilo 45 SMP: (1) Koga zatvorenicite se doveduvaat ili
izveduvaat od zavodot mora {to e mo`no pomalku da bidat izlo`eni
na javnosata i treba da prezemet merki da se za{titat od navredite,
qubopitnosta na narodot i sekoj drug vid na izlo`uvawe pred
javnosta.
(2) Treba da se zabrani prevoz na zatvorenici vo vozila bez
ventilacija ili osvetluvawe ili vo sekoe drugo sredstvo {to zatvorenicite
gi izlo`uva na fizi~ki stradawa.
(3) Prevozot na zatvorenicite treba da se vr{i na tro{ok na
administracijata i pod ednakvi uslovi za site.
Pravilo 50 EZP: (1) Pri premestuvaweto od edna vo druga
ustanova zatvorenicite mora {to pomalku da bidat izlo`eni na
javnosta i za{titetni so soodvetni merki od navredi, qubopitnosta i
publicitetot vo bilo koja forma.
(2) Mora da se zabrani prevpzpt na zatvorenicite so vozila {to
nemaat prikladna ventilacija ili osvetluvawe ili na na~in {to }e gi
izlo`i na nepotrebno telesno izma~uvawe ili poni`uvawe.
(3) Prevozot na zatvorenikot mora da se izvr{i na tro{ok na
upravata i vo soglasnost so va`e~e~kite propisi.
2. Vidi objasnuvawa na ~l. 9.
2. Odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor
^len 86
(1) Na osudenoto lice {to se nao|a na sloboda mo`e po negova
molba da mu se odlo`i po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata
zatvor:
1) ako se razbolelo od pote{ka akutna bolest;
2) ako se slu~ila smrt ili te{ka bolest vo potesnoto semejstvo
na osudenoto lice;
3) ako odlagaweto e potrebno zaradi izvr{uvawe ili dovr{uvawe
na neodlo`ni polski ili sezonski raboti, ili raboti
predizvikani od elementarna nepogoda, ili so druga nesre}a, a vo
semejstvoto na osudenoto lice nema dovolno druga rabotna sila;
184

4) ako osudenoto lice e obvrzano da izvr{i odredena rabota
{to ve}e ja zapo~nalo, a poradi neizvr{uvaweto na taa rabota bi
nastapila pozna~itelna {teta;
5) ako odlagaweto na osudenoto lice mu e potrebno zaradi zavr-
{uvawe na u~ili{nata godina ili za polagawe na ispit za koj se
podgotvuvalo;
6) ako zaedno so osudenoto lice se osudeni negoviot bra~en
drugar ili drugi ~lenovi na zaedni~koto doma}instvo, ili ako nekoi
od niv se nao|aat na izdr`uvawe na kaznata, a so upatuvaweto na site
ovie lica na izdr`uvawe na kazna bi bila zagrozena izdr{kata na
starite, bolni ili maloletnite ~lenovi na semejstvoto, ili bi se
dovelo vo pra{awe normalnoto stopanisuvawe na doma}instvoto;
7) ako e osudena `ena ~ie dete e pomalo od edna godina ili koja
e bremena, a do poroduvaweto ne preostanuvaat pove}e od tri meseci;
i
8) ako e potrebno osudenoto lice odredeno vreme da se gri`i za
vospituvawe i ~uvawe na decata ili zgri`uvawe na nemo}ni lica za
koi e dol`no da se gri`i, spored misleweto na organite za socijalna
za{tita na op{tinata na ~ie podra~je decata ili tie lica imaat
`iveali{te ili prestojuvali{te.
(2) Izvr{uvaweto na kaznata vo slu~aite od to~ka 1 stav 1 na
ovoj ~len mo`e da se odlo`i dodeka trae bolesta, vo slu~aite od
to~ka 2) do to~kata 4) i to~ka 8) najdolgo za tri meseci, vo slu~aite
od to~kata 5) do zavr{uvawe na u~ili{nata godina i {est meseci za
ispit, vo slu~aite od to~kata 6) najdolgo za {est meseci, a vo
slu~aite od to~kata 7) do napolnuvaweto na edna godina od `ivotot
na deteto.
________________________
Ako vrz opredeleno osudeno lice ne e mo`no da se izvr{i
soodvetna kazna zatvor zaradi nekoja bolest, povreda, invalidnost ili
drugi fizi~}i ili du{evni nepovolni sostojbi, treba da se odlo`i
izvr{uvaweto na kaznata se dodeka ne prestane takvata sostojba. Ako
osudenoto lice e bremena `ena ili `ena koja se porodila vo tekot na
godinata, izvr{uvaweto na kaznata treba da se pomesti do istekotna
{est nedeli po poroduvaweto ili za tolku dolgo vreme dodeka deteto
se nao|a na nega kaj osudenata, no najpove}e do edna godina po
poroduvaweto.
Odlagaweto na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe
od sloboda iako e vo sprotivnost so na~eloto na brzo i efikasno
izvr{uvawe na kaznata po storuvaweto na krivi~noto delo, e mo{ne
zna~aen penolo{ki institut. Negovata neophodnost e nalo`ena od
opredeleni zdravstveni socijalni i semejni pri~ini kako i od
185

potrebata da se izvr{at neodlo`ni raboti {to se od osobeno zna~ewe
za nego i za negovoto semejstvo. Ovoj institut, vsu{nost, se sostoi vo
mo`nosta po barawe na osudenikot koj se povikuva na izdr`uvawe na
kaznata da mu se odlo`i po~etokot na izvr{uvaweto ako se steknati
nekoi so zakon opredeleni uslovi koi poradi opasnosta od
zloupotreba vo sekoj konkreten slu~aj treba vnimatelno da se ocenat i
proverat.
- Te{kata akutna bolest }e postoi ako osudenikot se nao|a na
bolni~ko lekuvawe ili zdravstvenata sostojba mu e takva {to mora da
bide pod neposredna lekarska kontrola.
Odlagaweto vo ovoj slu~aj }e postoi dodeka trae bolesta.
- Pod poimot potesno semejstvo treba da se podrazbere bra~niot
drugar, decata i roditelite, bra}ata i sestrite, posvoitelot i
posvoenikot.
Odlagaweto po ovoj osnov mo`e da se odobri najdolgo do 3
meseci.
- Za postoewe na uslovite od to~ka 3 bitno e da se oceni realnata
potreba od trudot na osudenikot za dovr{uvawe na polskite i
sezonskite raboti ili za otsranuvawe na posledicite predizvikani od
elementarni nepogodi.
Odlagaweto po ovoj osnov mo`e da se odobri najdolgo do 3
meseci.
- Za postoeweto na uslovot od to~ka 4 potrebno e da se oceni
vremeto koga osudenoto lice zapo~nalo da izvr{uva opredelena rabota,
dali navistina toa e obvrzano da ja izvr{i i dali poradi neizvr{uvaweto
na istata mo`e da se o~ekuva nastanuvawe na zna~itelna
{teta.
Odlagaweto mo`e da se odobri najdolgo za 3 meseci.
- So osnovot od to~ka 5 na osudenoto lice mu se ovozmo`uva da ja
zavr{i zapo~natata {kolska godina ili da go polaga samo onoj ispit
za koj se podgotvuval.
Odlagaweto po ovoj osnov mo`e da se odobri do zavr{uvaweto na
u~ili{nata godina {to e vo tek ili 6 meseci za polagawe na ispit.
- Uslovot od to~ka 6 ima za cel da go spre~i zagrozuvaweto na
izdr{kata na stari, bolni i maloletni ~lenovi na semejstvoto ili
normalnoto stopanisuvawe vo domakinstvoto toga{ koga zaedno so
osudenoto lice se osudeni negoviot bra~en drugar ili drugi ~lenovi
na zaedni~koto domakinstvo, ili ako nekoi od niv ve}e se na|aat na
izdr`uvawe na kazna. Za postoewe na uslovot mora da se raboti za
lica koi `iveat vo zaedni~ko doma}instvo bez ogled na blizinata na
nivnite rodbinski vrski.
186

Odlagaweto po ovoj osnov mo`e da mu se odobri samo na eden od
~lenovite na zaedni~koto domakinstvo i toa najdolgo do 6 meseci.
- Za postoewe na uslovot od to~ka 6 potrebno e da se raboti za
osudena `ena ~ie dete ne navr{ilo vozrast od edna godina ili za
bremena `ena na koja do poroduvaweto ne i preostanuvaat pove}e od 3
meseci. Ovoj uslov se doka`uva so izvod od mati~nata kniga na
rodenite, odnosno so lekarsko uverenie za bremenosta koga osudeni~kata
treba da se porodi.
Odlagaweto mo`e da se odobri do napolnuvawe na edna godina od
`ivotot na deteto.
- Potrebata osudenoto lice opredeleno vreme da se gri`i za
vospituvawe i ~uvawe na decata ili okolu zgri`uvawe na nemo}no
lice za koe ima takva obvrska ja ocenuva centarot za socijalni raboti
so davawe na soodvetno mislewe.
Odlagaweto mo`e da se odobri najdolgo za 3 meseci.
^len 87
(1) Molbata za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
kaznata zatvor se podnesuva vo rok od tri dena od denot na priemot
na upatniot akt. Ako pri~inata za odlagawe od ~len 86 stav 1 to~ka 1
i 2 na ovoj zakon nastanala po toj rok, molbata mo`e da se podnese do
denot koga osudenoto lice treba da se javi zaradi izvr{uvawe na
kaznata.
(2) Kon molbata se prilagaat dokazi za pri~inite koi go
opravduvaat odlagaweto.
(3) Po molbata za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
kaznata zatvor re{ava pretsedatelot na nadle`niot sud ili od nego
ovlasten sudija, koj e dol`en da donese re{enie vo rok od tri dena po
priemot na molbata. Pred donesuvaweto na re{enieto nadle`niot
sud mo`e da gi izvidi okolnostite navedeni vo molbata. Do
donesuvaweto na re{enieto po molbata se odlaga po~etokot na
izvr{uvaweto na kaznata.
________________________
1. Molbata za odlagawe na po~etokot na izdr`uvaweto na
kaznata mo`e da podnese samoto osudeno lice, ~len na negovoto potesno
semejstvo ili ~len na negovoto doma}instvo vo rok od tri dena od
priemot na upatniot akt. Ako pri~inata za odlagaweto e pote{ka
akutna bolest na osudenikot ili smrt ili pote{ka bolest vo potesnoto
semejstvo na osudenikot koja nastanala po toj rok, molbata mo`e
187

da se podnese do denot koga osudenoto lice treba da se javi zaradi
izdr`uvawe na kaznata
Sekoja molba koja e podnesena pred priemot na upatniot akt
treba da se otfrli kako predvremena.
2. Molbata za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
kaznata treba da sodr`i ime prezime i adresa na podnositelot na
molbata, ime prezime i adresa na osudenoto lice, broj i datum na
pravosilnata presuda i visinata na kaznata, broj i datum na upatniot
akt, datum na priemot na upatniot akt i datum koga osudenikot treba
da se javi na izdr`uvawe na kaznata i vo koja ustanova, osnovot spored
koj se bara odlagaweto, datum koga se podnesuva molbata i potpis na
podnositelot. Pritoa e posebno zna~ajno kon molbata da se prilo`at
site dokazi za pri~inite koi go opravduvaat osnovot na odlagaweto.
3. Po molbata odlu~uva pretsedatelot na osnovniot sud ili od
nego ovlasten sudija so re{enie koe mora da go donese vo rok od tri
dena po priemot na molbata. Pred donesuvaweto na re{enieto (so koe
mo`e da se otfrli molbata kako nebagovremena i nedozvolena, da go
odbie baraweto kako neosnovano ili da go uva`i baraweto i
po~etokot na izdr`uvaweto na kaznata da go odlo`i so opredeluvawe
na rokot ili momentot vrzan za opredelen uslov) sudot mo`e da gi
izvidi okolnostite navedeni vo molbata.
Do donesuvaweto na re{enieto se odlaga po~etokot na izvr{uvaweto
na kaznata.
Za re{enieto so koe se odlaga po~etokot na izvr{uvaweto na
kaznata osnovniot sud e dol`en da ja izvesti kazneno-popravnata
ustanova.
^len 88
Protiv re{enieto so koe se odbiva molbata za odlagawe na
po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor, osudenoto lice ima
pravo na `alba do pretsedatelot na povisokiot sud vo rok od tri
dena od denot na priemot na prvostepenoto re{enie. @albata go
odlaga izvr{uvaweto na kaznata. Pretsedatelot na povisokiot sud e
dol`en da donese re{enie po `albata vo rok od tri dena po priemot
na `albata.
________________________
Re{enieto na osnovniot sud so koe se odbiva molbata za odlagawe
na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor mora da sodr`i
pravna pouka deka podnositelot na molbata ima pravo na `alba do
pretsedatelot na apelacioniot sud vo rok od tri dena od priemot na
188

e{enieto. Dokolku podnositelot vo navedeniot rok podnese `alba,
`albata go odlaga izvr{uvaweto na kaznata. Od tie pri~ini
pretsedatelot na apelacioniot sud e dol`en da donese re{enie po
`albata vo rok od tri dena po priemot na `albata.
^len 89
(1) Ako osudenoto lice na kazna zatvor e povikano na otslu`uvawe
na voeniot rok ili voena ve`ba, se upatuva na izdr`uvawe na
kaznata pred otslu`uvaweto na voeniot rok odnosno voenata ve`ba.
(2) Ako liceto koe vo tekot na otslu`uvaweto na voeniot rok
ili za vreme na voena ve`ba e osudeno na kazna zatvor do {est
meseci za krivi~no delo storeno pred da otpo~ne so otslu`uvawe na
voeniot rok ili na voenata ve`ba, }e mu se odlo`i po~etokot na
izvr{uvaweto na kaznata do zavr{uvaweto na voeniot rok odnosno
voenata ve`ba.
(3) Izvr{uvaweto na kaznata se odlaga i na osudeno lice na
kazna zatvor ili maloletni~ki zatvor do dve godini, ako e izre~ena
za krivi~no delo storeno pred da otpo~ne so otslu`uvaweto na
voeniot rok, a do zavr{uvaweto na voeniot rok ne mu preostanuvaat
pove}e od {est meseci.
________________________
Zakonot predviduva ~etiri posebni slu~ai na odlagawe na po~etokot
na izdr`uvawe na kaznata: po eden, vo ~l. 89 i 90, i dva slu~ai vo
~l 92.
Prviot slu~aj e predviden vo ovaa odredba. Pravilo e osudenite
lica koe istovremeno e povikano na izdr`uvawe na kazna i na otslu-
`uvawe na voeniot rok ili voena ve`ba najprvin da ja izdr`i kaznata.
Isklu~ocite od ova pravilo koi doveduvaat do posebno re{avawe na
odlagaweto na izvr{uvaweto na kaznata se javuvaat koga liceto e
osudeno za vreme na otslu`uvaweto na voeniot rok, odnosno voena
ve`ba za krivi~ni dela storeni pred toa. Vo takov slu~aj po~etokot
na kaznata }e se odlo`i ako: 1. liceto e osudeno na kazna li{uvawe od
sloboda do 6 meseci, ili 2. ako liceto e osudeno na kazna zatvor ili
maloletni~ki zatvor do 2 godini, a do zavr{uvaweto na voeniot rok
preostanuvaat najmalku 6 meseci. Vo dvata slu~ai po~etokot na
izvr{uvaweto na kaznata }e se odlo`i do zavr{uvaweto na voeniot
rok, odnosno voenata ve`ba so ogled na toa deka ne e celishodno da se
prekinuva nivniot kontinuitet za da se izvr{i relativno kratka
kazna toga{ koga ostanalo u{te ne{to pomalku od polovina od
vremeto za da se doslu`i voeniot rok.
189

^len 90
(1) Koga nadle`niot javen obvinitel, vrz osnova na zakonskoto
ovlastuvawe }e pobara odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
kaznata zatvor, nadle`niot sud nema da go povika osudenoto lice, a
ako ve}e go povikal, no u{te ne pominal rokot za javuvawe vo ustanovata
}e donese re{enie za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto
na kaznata.
(2) Odlagaweto na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata vo
slu~aite od stav 1 na ovoj ~len trae dodeka javniot obvinitel ne go
izvesti nadle`niot sud deka mo`e da se otpo~ne so izvr{uvaweto na
kaznata zatvor, odnosno do donesuvaweto na odluka po pravnoto
sredstvo na javniot obvinitel.
(3) Odlukata za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
kaznata donesena po barawe na javniot obvinitel prestanuva da va`i
ako javniot obvinitel vo rok od 30 dena od denot na priemot na
odlukata ne upotrebi pravno sredstvo.
________________________
Odredbata go regulira vtoriot poseben slu~aj na odlagawe na
po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda. Stanuva
zbor za odlagawe {to vrz osnova na zakonski ovlastuvawa mo`e da go
pobara i izdejstvuva nadle`niot javniot obvinitel. Toa e slu~aj
zaradi primena na pravno sredstvo od strana na javniot obvinitel.
Po barawe na javniot obvinitel re{enieto za odlagawe go donesuva
nadle`niot osnoven sud. Odlagaweto po ovoj osnov trae dodeka javniot
obvinitel go izvesti nadle`niot osnoven sud deka mo`e da se zapo~ne
so izvr{uvaweto na kaznata, odnosno do donesuvawe na odluka po
pravnoto sredstvo na javniot obvinitel.
^len 18 ZJO: Koga javniot obvinitel na Republika Makedonija
}e najde deka poradi povreda na zakonot ili na me|unaroden dogovor
postoi osnov da upotrebi pravno sredstvo protiv izvr{na sudska
odluka ili odluka donesena vo upravna ili druga postapka, za {to e
ovlasten so zakon, mo`e da bara da se odlo`i odnosno prekine
izvr{uvaweto na taa odluka, ako so nejzinoto izvr{uvawe bi mo`elo
da nastapat neotstranlivi {tetni posledici.
Baraweto za odlagawe odnosno prekinuvawe na izvr{uvaweto od
stavot 1 na ovoj ~len go podnesuva javniot obvinitel na Republika
Makedonija, ovlasten da go upotrebi pravnoto sredstvo protiv takvata
odluka. Baraweto za odlagawe, odnosno prekinuvawe na izvr{uvaweto
se podnesuva do sudot, odnosno organot nadle`en za dozvoluvawe na
190

izvr{uvaweto, a ako izvr{uvaweto e vo tek, do sudot, odnosno
nadle`niot organ koj go sproveduva izvr{uvaweto.
Po barawe na javniot obvinitel na Republika Makedonija, sudot
odnosno nadle`niot organ }e go odlo`i odnosno pre}ine izvr{uvaweto
ako oceni deka baraweto e osnovano.
Odlagaweto, odnosno prekinuvaweto na izvr{uvaweto trae do
donesuvaweto na odlukata po pravnoto sredstvo na javniot obvinitel.
Odlukata za odlagawe, odnosno za prekinuvawe na izvr{uvaweto
prestanuva da va`i ako javniot obvinitel na Republika Makedonija vo
rok od 30 dena od denot na priemot na odlukata ne upotrebi pravno
sredstvo.
^len 91
Sudot mo`e, po sprovedenata postapka, da go otpovika odlo`eniot
po~etok na izvr{uvaweto na kaznata zatvor ako prestanat pri~inite
poradi koi toa e dozvoleno, kako i koga osudenoto lice ne go
koristelo odobrenoto odlagawe za celite za koi toe e dadeno.
________________________
Odredbata go vostanovuva institutot otpovikuvawe na odlagaweto
na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda.
Negova ideja e da se otstranat zloupotrebite na odlagaweto, odnosno
negovo koristewe za ostvaruvawe na celi {to ne pretstavuvat osnov za
negovoto odobruvawe ili pak, preku odlagaweto ednostavno se nastojuvalo
da se dobie na vreme vo namera da se izigra izvr{uvaweto na
kaznata.
Otpovikuvaweto e vo nadle`nost na osnovniot sud i toa samo po
sprovedena postapka vo koja }e se utvrdi deka prestanala pri~inata
poradi koja odlagaweto bilo dozvoleno ili koga osudenoto lice ne go
koristelo odobrenoto odlagawe za celite za koi toa e dodeleno.
Postapkata za otpovikuvaweto ja poveduva sudot po slu`bena
dol`nost.
^len 92
Odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor
mo`e da odredi i nadle`niot sud za re{avawe po barawe za
povtoruvawe na krivi~nata postapka podneseno vo korist na
osudenoto lice i po barawe za vonredno preispituvawe na
pravosilna presuda, pod uslovite predvideni so zakon.
________________________
191

1. Tretiot poseben slu~aj na odlagawe na po~etokot na
izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda isto kako i vtoriot e
opredelen od procesno pravni pri~ini. Ovde odlagaweto mo`e da go
odredi nadle`niot sud za re{avawe po barawe za povtoruvawe na
krivi~nata postapka podneseno vo korist na osudenoto lice, pod
uslovi predvideni vo zakon. Vo ovaa smisla spored ~l. 396 st. 4 ZKP:
Ako sudot smeta, so ogled na podnesenite dokazi, deka osudenikot vo
povtorenata postapka mo`e da bide osuden na takva kazna {to so
zasmetuvawe na ve}e izdr`anata kazna bi trebalo da se pu{ti na
sloboda, ili deka mo`e da bide osloboden od obvinenieto, }e opredeli
izvr{uvaweto na presudata da se odlo`i odnosno pre}ine.
2. ^etvrtiot poseben slu~aj na odlagawe na po~etokot na
izvr{uvawe na kaznata li{uvawe od sloboda isto taka e vo racete na
nadle`niot sud toga{ koga odlu~uva po barawe za vonredno preispituvawe
na pravosilnata presuda, pod uslovi opredeleni so zakon. Ovoj
procesen osnov spored ~l. 414 ZKP glasi: Barawe za vonredno
preispituvawe na pravosilnata presuda mo`e da podnesat osudeniot i
branitelot (st. 1). Prvostepeniot sud ili sudot nadle`en za
odlu~uvawe za baraweto, mo`e, so ogled na sodr`inata na baraweto da
opredeli da se odlo`i odnosno da se pre}ine izvr{uvaweto na
pravosilnata presuda (st. 5).
^len 93
(1) Nadle`niot sud }e ja otfrli kako nedopu{tena povtorno
podnesenata molba za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
kaznata.
(2) Povtorno podnesenata molba ne go odlaga po~etokot na
izvr{uvaweto na kaznata.
________________________
Odredbata pretstavuva novina vo ZIS. Taa proizleze ottamu
{to vo minatoto osudenoto lice ima{e pravo da podnesuva bezgrani-
~en broj molbi za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata.
Na toj na~in mo`e{e vo nedogled da se izbegnuva po~etokot na
izvr{uvaweto na kaznata so {to mu se protivre~e{e na na~eloto na
brzo i efikasno postapuvawe vo izvr{uvaweto i na na~eloto na
pravdata.
192

3. Priem na osudeni lica
^len 94
(1) Pri priemot na osudenoto lice vo ustanovata se utvrduva
negoviot identitet vrz osnova na podatocite vo li~nata karta ili
druga isprava podobna za utvrduvawe na identitetot.
(2) Podatocite vo presudata za osudenoto lice treba da se
identi~ni so podatocite sodr`ani vo li~nite ispravi vrz osnova na
koi se utvrduva identitetot na osudenoto lice.
(3) Osudenoto lice pri priemot vo ustanovata se fotografira
i daktiloskopira.
________________________
1. So doa|aweto na osudenoto lice vo kazneno-popravnata
ustanova zapo~nuva procedurata na negoviot priem na takov na~in {to
zadol`eniot rabotnik najprvin go bara negoviot upaten akt. Vrz
osnova na upatniot akt koj slu`i kako osnoven dokument na priemot se
vr{i sogleduvawe na istovetnosta na podatocite sodr`ani vo presudata
{to sudot prethodno i ja dostavil na ustanovata. Sledniot ~ekor
e utvrduvawe na identitetot na osudenikot soglasno generaliite {to
za nego se navedeni vo upatniot akt i presudata koj se doka`uva so
prilo`uvawe na li~na karta ili druga isprava (paso{, slu`bena legitimacija
i sl.) podobna za utvrduvawe na identitetot.
Ako so ogled na prethodnoto ne mo`e da se utvrdi identitetot na
osudenoto lice, ili pak nesporno se utvrdi deka toa la`no se pretstavilo,
liceto se zadr`uva vo ustanovata i za toa vedna{ se izvestuva
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti zaradi utvrduvawe na negoviot
vistinski identitet ili zaradi negovo gonewe.
Priemot se vr{i vo posebna prostorija. Vo nea osudenite lica
se presoblekuvaat i se pretresuvaat. Po pretresot osudenite lica se
kapat i dokolku ne raspolagaat so sopstven ve{, obleka i sredstva za
higiena i nega na teloto, gi dobivaat od ustanovata. Pokraj utvrduvaweto
na identitetot na osudenoto lice, priemot se sostoi i vo merewe
na te`inata i visinata, daktiloskopirawe, fotografirawe, lekarski
pregled i odzemawe na predmetite {to ne smeeat da se dr`at vo
ustanovata. Mereweto, zemaweto na otpe~atoci od prstite, fotografiraweto
i lekarskiot pregled se prezemaat i protiv voljata na osudenoto
lice.
2. Na~inot na predavawe i ~uvawe na predmetite {to mu pripa|aat
na osudenicite lica e ureden so Pravilo 43 SMP i Pravilo 48
EZP.
193

Pravilo 43 SMP: (1) Parite, predmetite od vrednost, oblekata
i drugite predmeti {to mu pripa|aat, a koi spored pravilnikot
zatvorenikot pri priemot vo zavodot ne smee da gi zadr`i, treba da se
ostavat na sigurno mesto. Prita mora da se sostavi spisok na tie
predmeti {to treba da bide potpi{an od zatvorenikot. Treba da se
prezemat i merki tie predmeti da se so~uvaat vo dobra sostojba.
(2) Pri pu{taweto na zatvorenikot na sloboda tie predmeti i
pari mora da mu se vratat, osven parite {to mo`el da gi potro{i,
predmetite koi moral da gi isprati nadvor od zavodot i oblekata koja
trebalo od higienski pri~ini da se uni{ti. Zatvorenikot mora da
potpi{e potvrda za predmetite i parite {to mu se vrateni.
(3) Sprema vrednostite i predmetite {to zatvorenikot gi
primil od nadvor se primenuvaat isti pravila.
(4) Ako za vreme na priemot zatvorenikot pri sebe imal lekovi
ili opojni sredstva za na~inot kako }e se postapi so niv odlu~uva
lekar.
Pravilo 48 EZP: (1) Site pari, vrednosti i ostanatiot imot
{to mu pripa|a na zatvorenicite, a tie spored propisite na
ustanovata ne smeedat da gi zadr`at pri vleguvaweto vo ustanovata,
mora da se deponiraat na sigurno mesto. Popi{anite predmeti mora da
gi potpi{e zatvorenikot. Mora da se prezemat potrebnite merki za
so~uvuvawe na tie predmeti vo dobra sostojba. Ako se poka`e
neophodno uni{tuvaweto na bilo koj od tie predmeti, toa mora da se
zabele`i i da se izvesti zatvorenikot.
(2) Pri otpu{taweto na zatvorenikot od ustanovata takvite
predmeti i pari mora da se vratat, osven ako se slu~ilo ovlasteno
podigawe na pari ili ispra}awe na bilo koj del od toj imot nadvor od
ustanovata, ili ako od zdravstveni pri~ini bilo nu`no da se uni{ti
del od toj imot. Zatvorenikot mora da go potpi{e primaweto na
predmetite ili vra}aweto na parite.
(3) Site pari ili imot {to zatvorenikot }e gi primi od nadvor
treba da se tretiraat na ist na~in, osven ako se nameneti ili
dozvoleni za koristewe vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata.
(4) Ako zatvorenikot vnese nekoi lekovi, zatvorskiot lekar
mora da odlu~i za nivnata upotreba.
Predmetite koi slu`at za ednostavna nega na teloto i ne se
opasni, fotografii na negovite bliski (sopruga, deca i roditeli),
ven~alen prsten (burma), zapalka i cigari, biblija i drugi pobo`ni
knigi i predmeti od negovata veroispoved, osudenoto lice mo`e da gi
zadr`i.
Protezi, ortopedski i drugi pomagala koi zatvorenikot gi
koristi mu se ostavaat na zatvorenikot. Vo slu~aj na somenenie deka
194

tie predmeti so ogled na negovata sostojba ne mu se potrebni se bara
mislewe od lekarot na ustanovata. Pri priemot vo ustanovata
donesenite lekarstva od osudenikot mu se ostavaat dokolku za toa, po
izjasnuvawe na lekarot na ustanovata, od aspekt na zdravstvenaat nega
ne postojat somnenija.
Predmetite koi na osudenite lica pri li{uvaweto od sloboda
im se odzemaat ili podocna se ostavaat na ~uvawe, uredno se popi{uvaat.
3. Ako za vreme na priemot se poka`e deka voveduvaweto vo
izvr{uvaweto na kaznata upatuva kon toa deka liceto {to treba da se
primi e bremena `ena, seriozno bolno lice ili deka ima seriozna
povreda, ili deka e vo druga lo{a telesna ili du{evna sostojba, ustanovata
vedna{ go izvestuva osnovniot sud {to go upatil osudenoto
lice na izvr{uvawe na kaznata so barawe itno da se prekine izvr{uvaweto.
Osudenoto lice se prima vo ustanovata, i, do donesuvaweto na
re{enieto za prekin na kaznata, se ~uva na na~in {to treba da gi
isklu~i site {teni vlijanija vrz negovoto zdravje i zdravjeto na drugite
osudenici. Za vakviot priem vedna{ se izvestuva i Direkcijata.
^len 95
(1) Podatocite za denot i ~asot na priemot na osudenoto lice
vo ustanovata, negoviot identitet, brojot na upatniot akt i brojot i
datumot na presudata, podatocite od ispituvaweto na li~nosta na
osudenoto lice i izve{tajot za negovata zdravstvena sostojba se
zapi{uvaat, kompletiraat i ~uvaat kako slu`beni dokumenti od
doverliva priroda koi im se dostapni samo na ovlastenite slu`beni
lica.
(2) Po priemot, osudenoto lice se upatuva vo oddelenieto za
ispituvawe na li~nosta i za utvrduvawe na tretmanot i
postapuvaweto so nego (priemno oddelenie). Vo ova oddelenie
osudenoto lice ostanuva najmnogu 30 dena.
(3) Vo ustanovite vo koi se izvr{uva kaznata zatvor do dve
godini vo priemnoto oddelenie osudenoto lice se zadr`uva do 15
dena.
_______________________
1. Odredbata e vo soglasnost so ~l. 18 od Ustavot, kade se veli:
Se garantiraat tajnosta na li~nite podatoci. Na gra|anite im se
garantira za{tita od povreda na li~niot integritet {to proizleguva
od registriraweto na informacii za niv preku obrabotka na
podatoci.
195

Odredbata e vo soglasnost i so Pravilo 7 SMP. (1) Vo sekoe
mesto kade {to ima zatvorenici treba uredno da se vodi povrzan i
paginiran regiastar vo koj za sekoj zatvorenik }e bide nazna~en: a)
negoviot identitet, b) pri~inite za negovoto zatvarawe i nadle`nata
vlast koja ja donela odlukata za zatvaraweto, c) denot i ~asot na
priemot i otpu{taweto.
(2) Nikoj ne mo`e da bide primen vo zavod bez poplnova`na
isprava so koja se nareduva zatvaraweto, ~ii poedinosti prethodno }e
bidat vpi{ani vo registarot.
Soodvetnoto na prethodnoto se odnesuvat i Pravilo 7 i 10 EZP.
Pravilo 7: (1) Nitu edno lice ne smee da se primi vo ustanovata
bez pravosilen nalog za priveduvawe.
(2) Va`nite podrobnosti okolu priemot i zatvaraweto treba
vedna{ da se zabele`at.
Pravilo 8: Sekade kade ima zatvorenici treba da postoi
kompleten i dobro ~uvan dokument so slednive podatoci za sekoj
primen zatvorenik: a) identitetot na zatvorenikot, b) pri~inite na
zatvaraweto i koj go izdal nalogot za zatvarawe, c) denot i ~asot na
zatvaraweto i otpu{taweto
Pravilo 9: Postapkite za priem treba da bidat prilagodeni na
osnovnite na~ela na Pravilata i potrebata da im se pomogne na
zatvorenicite da gi re{at svoite itni i li~ni problemi.
Pravilo 10: (1) Po priemot treba vedna{ da se sostavi celosen
izve{taj so va`nite informacii za momentalnata situacija so
personalot i programata za rabota so sekoj zatvorenik vo soglasnost
so najdolgoto predvideno traewe na zatvorskata kazna, i da mu se
dostavi na direktorot kako informacija ili za potvrduvawe na
negovata va`nost.
(2) Vo takvite izve{tai sekoga{ mora da bide sodr`an i
izve{taj na lekarot kako i izve{taite na personalot za zatvorenicite
za koi e zadol`en.
(3) Izve{taite i informaciite za zatvorenikot mora da ostanat
doverlivi, da gi sodr`at najnovite podatoci i da im bidat dostapni na
javno ovlasteni lica.
V. Upatstvo za vidot na evidencijata, sodr`inata i na~inot na
vodeweto na mati~nite knigi i li~niot list za osudenite i pritvorenite
lica i za maloletnicite na koi im e izre~ena zavodska merka,
SV SRM 1982/48).
2. Podatocite za osudenoto lice koe e primeno vo kaznenopopravnata
ustanova se zapi{uvaat vo mati~nata kniga na osudenite i
vo li~niot list vo koi se vnesuvaat i site promeni {to }e nastanat vo
tekot na izvr{uvaweto na kaznata. (V. Upatstvo za vidot na evidenc-
196

ijata, sodr`inata i na~inot na vodeweto na mati~nite knigi i li~niot
list za osudenite i pritvorenite lica i za maloletnicite na koi
im e izre~ena zavodska merka (SV SRM 1982/48). Site podatoci za
osudenikot utvrdeni vo postapkata za negoviot priem se zapi{uvaat
kompletiraat i ~uvaat kako slu`beni dokumenti od doverliva priroda
i soznanijata za niv se tretiraat kako slu`bena tajna. Do niv mo`at da
imaat pristap samo ovlastenite slu`beni lica koi rabotat vo oblasta
na izvr{uvaweto na sankciite.
Navedenite i drugi podatoci od dosieto na osudenoto lice mo`e
da gi koristi i sudot vo postapkata za davawe usloven otpust,
~lenovite na Komisijata za pomiluvawe na Pretsedatelot na Republikata
vo postapkata za pomiluvawe i Anketnata komisija na Sobranieto
na Republika Makedonija pri izgotvuvaweto na nivnite izve-
{tai.
Ovie podatoci mo`at da go koristat i nau~ni i stru~ni
rabotnici isklu~ivo vo nau~no istra`uva~ki celi no samo po prethodno
dobieno odobrenie (re{enie) na direktorot na Direkcijata.
Kon baraweto za dobivawe takvo odobrenie treba da se prilo`at: 1.
podatoci za istra`uva~ot, 2. nau~no istra`uva~ka skica (ili proekt)
usvoena od Nau~no-nastaven sovet na soodvetna ustanova (fakultet,
institut) vo koja mora da bidat nazna~eni celite na istra`uvaweto,
istra`uva~kiot primerok i dinamikata na istra`uvaweto, i 3.
dokolku se raboti za izrabotka na seminarska rabota, magisterski
trud ili doktorska disertacija - soodvetna potvrda za mentorot, odnosno
komisijata opredelena za odbrana na trudot.
Obemot, na~inot i vremeto na koristeweto na podatocite se
nazna~uva vo odobrenieto, a korisnikot na podatocite po zavr{enata
rabota e dol`en do Direkcijata da dostavi eden oprimerok od kone~no
izgotveniot trud.
Vo site slu~ai na koristewe na podatocite od dosieto na
osudenikot treba da se vodi osobena smetka deka soglasno ~l. 103 st. 3
KZ, podatocite za bri{anata osuda ne smeat da mu se davat nikomu. Od
nego mo`at da se izvlekuvaat i davaat na uvid samo onie podatoci {to
ne se bri{ani od kaznenata evidencija (za davawe podatoci od
kaznenata evidencija za osuda {to ne e bri{ana v. ~l. 106 KZ). Ova e
posebno zna~ajno, za{to soglasno ~l. 7 UKE bri{eweto na osudata se
vr{i so poni{tuvawe na celokupnata dokumentacija vo odnos na
osudite. Toa me|utoa ne e, i ne smee da bide slu~aj, so podatocite
sodr`ani vo osudeni~koto dosie koi mora trajno da se ~uvaat. Ottamu
vo osudeni~koto dosie ~esto ima podatoci za opredeleni osudi koi
soglasno ~l. 103 st. 3 se bri{ani i ne smeat da mu se dadat nitu na
organite ili poedincite predvideni vo ~l. 106 st. 3, 4 i 6 KZ. Iako
197

zakonodavecot propu{til da predvidi odredba za bri{ewe na
izre~enite vospitni merki, treba da se zeme deka e identi~na
sostojbata i so podatocite za izre~enite vospitni merki, koi soglasno
~l. 95 st. 3 KZ smeat da im se dadat na tamu navedenite organi. Tokmu
zatoa odobrenieto za bilo kakvo koristewe na podatoci od kaznenopopravnite
ustanovi ili od vospitno-poprvaniet domovi podle`i na
posebno odobrenie od strana na direktorot na Direkcijata za
izvr{uvawe na sankciite.
Na identi~en na~in treba da se tolkuvaat i odredbite od ~l. 19
st. 1 ZS i ~l. 131 ZKP.
3. So odredbite od ~l. 95 st. 2 i 3 i ~l. 96 e regulirana materijata
za postavenosta i funkcioniraweto na priemnite oddelenija na
kazneno-popravnite ustanovi.
Vo sekoja kazneno-popravna ustanova zadol`itelno se osniva
priemno oddelenie vo koe osudenikot mora da se smesti vedna{ po
zavr{uvaweto na formalnostite okolu negoviot priem. Vo priemno
oddelenie na kazneno-popravna ustanova vo koja se izvr{uva kazna
zatvor vo visina do 2 godini, osudenoto lice se zadr`uva najmnogu 15
dena, a vo ustanovite vo koi se izvr{uva kazna zatvor nad 2 godini -
najmnogu 30 dena. Vo priemnoto oddelenie se vr{i prou~uvawe na
li~nosta na osudenikot spored nau~ni metodi od kriminolo{ki,
medicinsko, psiholo{ko i psihijatrisko gledi{te, a potoa se vr{i
klasifikacija na osudenoto lice i se odreduva na~inot na
postapuvaweto. Upatstvo za klasifikacija na osudenite lica donesuva
direktorot na kazneno-popravnata ustanova vo soglasnost so direktorot
na Direkcijata.
Od ovie odredbi proizleguva deka najva`nata funkcija {to
treba da se ostvari vo priemnoto oddelenie e sestranoto ispituvawe
na strukturata na li~nosta na osudenoto lice za da se zadovolat
barawata na principot na izvr{nata individualizacija, klasifikacijata
na osudenite lica i primenata na najoptimalni merki na
tretman. Me|utoa priemnoto oddelenie ima drugi funkcii. Kako
negova vtora funkcija se istaknuva odgovaraweto na potrebata na {to
podosleden na~in da se izvr{i prifa}aweto na osudenoto lice, za{to
toa za nego e naj~esto prv kontakt so zatvorskata zaednica. Poradi toa
nu`no e na osudenoto lice da mu se ostavi opredelen period na
prilagoduvawe na zatvorskite uslovi i na re`imot na izvr{uvaweto
na kaznata. Priemnoto kako otpusno oddelenie pretstavuva i edna
skala na koja se zadr`uva osudenoto lice pred negovoto otpu{tawe
poradi podgotvuvawe za polesno i pobezbolno vklu~uvawe vo slobodniot
`ivot. Vo teorijata se istaknuva u{te edna zada~a na priemnite
oddelenija za koja mora postojano da se vodi smetka za{to vo toj
198

pogled vo praktikata malku e storeno. Se raboti za gri`livo
sobirawe, sreduvawe i obrabotka na dobienite podatoci od izvr{enite
prou~uvawa na li~nosta kako sredstvo za ostvaruvawe na opredeleni
nau~ni celi svrzani so objasnuvaweto na fenomenologijata i
etiologijata na kriminalitetot i unapreduvaweto na metodite za
prou~uvawe na li~nosta i metodite {to se primenuvaat vo prevospituvaweto
na li~nosta na storitelot na krivi~noto delo.
Po opservacijata na sekoe osudenoto lice so kazna zatvor nad
edna godina se izgotvuva plan za izdr`uvawe na kaznata. Vo toj plan
osobeno se utvrduva: predvidenoto rabotno mesto, potrebnata {kolsko
i stru~no obrazovanie i potrebnata lekarska gri`a i nega. Vo tekot
na izdr`uvaweto na kaznata planot na izvr{uvaweto na kaznata
periodi~no se prilagoduva vrz osnova na izvr{enata klasifikacija
na zatvorenikot ili izve{taite na kompetentnite zatvorski slu`bi.
4. Za problemite na prou~uvawe na li~nosta vo priemnite
oddelenija v. Penologija 2, str. 128-132.
^len 96
Vo priemnoto oddelenie osudenoto lice se zapoznava so
ku}niot red vo ustanovata, pravata i obvrskite za vreme na
izdr`uvaweto na kaznata i na~inot na nivnoto ostvaruvawe.
________________________
Prakti~en na~in za ostvaruvawe na obvrskite na zatvorskiot
personal {to proizleguvaat od ovaa odredba e najprvin postoeweto na
relevantni odredbi vo ku}nite redovi na kazneno-popravnite ustanovi
i drugite propisi koi se odnesuvaat na pravata i obvrskite,
odnosno zatvorskata disciplina. Natamu e bitno najzna~ajnite odredbi
od ZIS, ku}nite redovi i drugite propisi da se umno`eni vo forma
na bro{uri ili plakati i letoci {to mora da im se predadat na
osudenite lica i da se istaknat na vidni mesta vo ustanovata. Vo ovaa
smisla spored Pravilo 41(1) EZP na sekoja zatvorenik pri
vleguvaweto vo ustanovata treba da mu se dade pismena informacija vo
vrska so propisite koi va`at za tretmanot na oprededlena kategorija
na zatvoreenici, za disciplinskite barawa na ustanovata, za propi{aniot
na~in na barawe na informacii, kako i za site ostanati
elementi nu`ni za ostvaruvawe na pravata i dol`nostite na
zatvorenicite i prilagoduvawe na `ivotot vo ustanovata. Posebno
treba da se istakne deka e mnogu va`no osnovnite informacii {to im
se nu`ni na osudenite lica da se dobijat vo pismena forma ve}e pri
priemot vo ustanovata. Ako ne e mo`no sekoe osudeno lice da dobie
199

svoj sopstven prira~nik so informacii, so nu`nite pravila i aspekti
na zatvorskiot `ivot treba da se zapoznae vo postapkata na priemot
od strana na zatvorskiot personal {to e zadol`en za toa.
So ogled na toa {to vo na{ata zemja postojat pove}e nacionalnosti
neophodno e tie bro{uri i plakati da bidat umno`eni i na
jazicite {to tie gi koristat. Vo zatvorite so brojna populacija na
stranski zatvorenici vo podgotovkata na takvi informaciski materijali
treba da se imat predvid nivnite jazi~ki pote{kotii i ottamu
istite da se prevedat na jazikikot na koj {to zboruvat najgolemiot
broj od niv. Vo slu~aite koga so ogled na nezna~itelniot broj stranci
{to zboruvaat na eden jazik ne e vozmo`no da se podgotvat takvi
materijali na site jazici, zatvorskata uprava treba da vlo`i usilbi
usmeno da im se prevedat barem osnovnite odredbi od tie propisi
u{te pri nivniot priem vo ustanovata. Usmenoto informirawe na
site osudenici e obvrska na zatvorskiot personal i vo odnos na site
ostanati osudenici duri i toga{ koga e postignato najsoodvetno
informirawe so pomo{ na pismenite sredstva za informirawe. Ova e
osobeno zna~ajna obvrska kon nepismenite osudni lica na koi {to
potrebnite informacii sekoga{ treba da im se prenesat usmeno.
Osnovniot uslov da se postigne toa e me|utoa, najprvin samiot zatvorski
personal da e informiran (zapoznaen) so site propisi i pravilata
{to se sodr`ani vo niv. Ova mo`e i treba da se ostvari preku
soodvetna programa za obuka na zatvorskiot personal. Zatvorskiot
personal treba da se oostru~uva i pottiknuva na osudenite lica da im
izdava pismeni informacii i da se gri`i tie vo celost da se
iskoristat. Na toj na~in personalot mo`e da pridonese kon sozdavawe
na op{ta atmosfera {to zna~itelno }e gi podobri nivnite li~ni
odnosi so osudenite lica i }e gi dovede vo soglasnost so nivnata uloga
vo tretmanot na osudenite.
Nakratko vo priemnoto oddelenie osudenoto lice treba da se
zapoznae so ku}niot red, so ograni~enite prava odnosno dol`nosti
koi gi ima za vreme na izdr`uvaweto na kaznata, so na~inot na ostvaruvaweto
na negovite prava i so disciplinkite kazni koi mo`e da
bidat izre~eni protiv nego kako i so pogodnostite so koi mo`e da se
stekne. Za vreme na negoviot prestoj vo priemnoto oddelenie, vsu{-
nost, se ostvaruvat site aktivnosti od zna~ewe za soodvetno vklu~uvawe
na osudenikot vo `ivotot i rabotata vo ustanovata i se oformuva
programata za negoviot tretman. Ottamu zatvorskata uprava ima
posebna dol`nost da mu posveti posebno vnimanie na ovoj podgotvitelen
period za izvr{uvawe na kaznata. Vpro~em, po zavr{uvaweto na
ovoj period so osudenikot se sklu~uva ili ne se sklu~uva spogodba za
treman
200

V. objasnuvawa na ~l. 95 i 162.
^len 97
(1) Za priemot na osudenoto lice vo ustanovata vedna{ se
izvestuva nadle`niot sud.
(2) Ustanovata e dol`na za priemot na osudenoto lice da go
izvesti nadle`niot Centar za socijalni raboti ako osudenoto lice
ima maloletni deca ili drugi lica za koi edinstveno samo toj se
gri`i.
________________________
1. Kazneno-popravnata ustanova e dol`na za priemot na
osudenite lica vedna{, {to zna~i najitno da go izvesti nadle`niot
sud. Soglasno terminot vedna{, iako zakonot toa izri~no ne go opredelil,
izvestuvaweto ke bide blagovremeno ako e ostvareno vo istiot
den ili vo narednite dva dena od izvr{eniot priem. Ova tolkuvawe e
logi~ni i opravdano osobeno ottamu {to vo praktikata mo`e da se
slu~i priemot na osudenoto lice da bide izvr{en kon krajot na rabotniot
den, popladne ili vo neraboten den.
Itnoto izvestuvawe e obvrska na kazneno-popravnata ustanova
ne samo toga{ koga osudenoto lice uredno se javilo zaradi zapo~nuvawe
so izdr`uvaweto na kaznata, tuku i toga{ koga voop{to ne se
javilo vo nazna~eniot den so upatniot akt.
Spored ~l. 98 st. 2 ZIS od 1979 za izvestuvawe na sudot be{e
opredelen rok od 8 dena.
2. Kazneno-popravnata ustanova e dol`na da go izvesti i
centarot za socijalni raboti no samo za po~etokot na izvr{uvaweto
na kaznata zatvor i samo toga{ ako osudenoto lice ima maloletni deca
i drugi lica za koi edinstveno toj se gri`i. Iako zakonot ovaa
obvrska ne ja vrzuva so opredelen rok, toa e upatno da go stori vedna{
po sozdavaweto na navedenite okolnosti.
Glava H
POLO@BA NA OSUDENITE LICA
1. Klasifikacija na osudenite lica
^len 98
Poa|aj}i od op{tite na~ela za izvr{uvawe na kaznata zatvor i
polo`bata na osudenoto lice opredelena so sudskata presuda, kako i
od celite i kriteriumite na klasifikacijata, stru~niot tim na
201

ustanovata i direktorot ja utvrduvaat klasifikacijata, smestuvaweto,
programata za tretman i rabotnoto anga`irawe na osudenoto
lice.
________________________
Vo sovremenite penitencijarni sistemi vo koi resocijalizacijata
na osudenite lica sî u{te se istaknuva kako edna od bitnite celi na
kaznuvaweto i postapuvaweto posebno mesto dobiva normiraweto na
onie aspekti od `ivotot i povedenieto vo ustanovata koi se nu`ni za
opredeluvawe na polo`bata na osudenite lica. Stanuva zbor za zbir
na propisi vneseni vo zakon {to se inspirirani od humanisti~kite
streme`i za postignuvawe polezni efekti od kaznuvaweto sprema
~ovekot komu mu e odzemena slobodata kako edna od negovite najzna~ajni
vrednosti. Toa se normi koi so ogled na svojata sodr`ina imaat
dvojno zna~ewe. So niv najprvin, na najdirekten na~in se opredeluvaat
bitnite faktori {to go utvrduvaat osudeni~kiot status, no i takvi
normi so koi ednovremeno se poka`uva op{testvenata gri`a ili
negri`a za ~ovekot od kade se ceni i karakterot na penitencijarniot
sistem na edna zemja. Nakratko obemot i kvalitetot na sozdadenite
uslovi za izvr{uvawe na kaznata i slobodite, pravata i obvrskite {to
vo tie ramki im se zagarantirani na osudenite, uka`uvaat na poim koj
vo penolo{kata literatura voobi~aeno se iscrpuva preku sogladuvaweto
na propisite {to se odnesuvaat na: 1. smestuvaweto, ishranata i
oblekata na osudenite, 2. pravata i dol`nostite na osudenite, 3.
odr`uvaweto na redot i disciplinata i 4. pogodnostite na osudenite
lica.
Za polo`bata na osudenite lica vo kazneno-popravnite ustanovi
v. Penologija 2, str.281-306.
Za op{tite na~ela na izvr{uvaweto na kaznite li{uvawe od
sloboda v. Penologija 2, str. 99-110.
Za celite i kriteriumite na klasifikacijata na osudenite lica
v. objasnuvawa na ~l. 13-17 i Penologija 2, str.133-158.
2. Smestuvawe na osudenite lica
^len 99
Prostoriite za smestuvawe na osudenite lica treba da gi
ispolnuvaat osnovnite higienski uslovi i da bidat soobrazeni so
klimatskite uslovi na sredinata, da bidat soodvetno opremeni, da go
ovozmo`uvaat potrebnoto provetruvawe i vo niv da navleguva
dovolno dnevna svetlina.
202

________________________
Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 10 SMP kade se veli:
Site zatvorski prostorii, a osobeno onie koi se nameneti za spiewe
treba da im odgovaraat na higienskite i zdravstvenite barawa pri
{to }e se vodi smetka za klimata i osobeno za kubaturata na vozduhot,
minimalnata povr{ina, osvetluvaweto, zatopluvaweto i
ventilacijata. Vo ovaa smisla re~isi vo celost soodvetstvuva
sodr`inata i na Praviloto 15 EZP: Smestuvaweto na zatvorenicite,
osobeno vo spalnite, mora da gi zadovoluva zdravstvenite i
higienskite potrebi, vo prv red, klimatskite uslovi i koli~estvoto
na vozduhot vo razumen obem na prostor, osvetluvawe, zatopluvawe i
provetruvawe.
Klu~no pra{awe na ovie pravila e deka smestuvaweto mora da gi
zadovoli higienskite i zdravstvenite uslovi. So drugi zborovi
zatvorskiot personal mora da se pogri`i da obezbedi uslovite da ne
im {tetat na zdravjeto na zatvorenicite. Spieweto vo krajno zagu{livi,
studeni i vla`ni prostorii vodi kon brojni zaboluvawa. Dolgoto
prestojuvawe vo prepolni prostorii, osobeno vo slu~aj koga zatvorenicite
ne rabotat i ne gi napu{taat prostoriite, osven poradi kratka
rekreacija, mo`e da dovede do atrofija na muskulite, i do brojni
zaboluvawa.
Zatvorenikot, negovite predmeti i zatvorskite prostorii
mo`at da se pretresuvaat. Pri pretresot na ma{ki osudeni lica pretresot
go vr{at samo ma`i, a kaj pretresot na `enski zatvorenici samo
`eni. Samo vo slu~aj na somnenie deka postoi opasnost po bezbednosta
ili po naredba na direktorot na ustanovata vo poedine~ni slu~ai e
dozvoleno da se prezeme pretres so soblekuvawe na osudenikot od
ma{ki ili `enski pol. Takviot pretres mora da se izvr{i vo
zatvorena prostorija. Drugi osudeni lica ne smeeat da bidat prisutni.
V. Penolo{ki kompendium, str. 309-311 i objasnuvawa na ~l. 18.
^len 100
(1) Prostoriite vo koi se smestuvaat osudenite lica ne smeat
da bidat vla`ni i za sekoe osudeno lice prose~no treba da se
obezbedi najmalku 9 m 3 prostor.
(2) Prostoriite vo koi `iveat i rabotat osudenite lica mora
da gi imaat potrebnite sanitarni i higienski instalacii i da se
obezbedat drugi uslovi za odr`uvawe na li~nata higiena, mora da
bidat dovolno osvetleni za rabota i ~itawe, taka {to na osudenite
203

lica da ne im se o{tetuva vidot, i mora da bidat zatopleni i
provetreni.
(3) Site prostorii vo ustanovata se odr`uvaat uredno i ~isto.
(4) Kako pogodnost na osudenite lica mo`e da im se dozvoli
ukrasuvawe na prostoriite, dokolku so toa ne se naru{uva ku}niot
red.
________________________
1. Kriteriumot spored koj na sekoe osudeno lice treba da mu se
obezbedi smestuva~ki prostor od 9 m 3 , se odnesuva na prostoriite
nameneti za no}evawe. [to se odnesuva do vlagata, nea ne smee da ja
ima nitu vo edna prostorija kade {to vo tekot na denot ili no}ta
prestojuvaat osudenicite.
2. Odredbata od st. 2 e vo soglasnost so Pravilata 11 - 14 SMP.
Pravilo 11. Vo sekoja prostorija vo koja zatvorenicite `iveeat
i rabotat: a) prozorcite treba da bidat dovolno golemi za
zatvorenikot da mo`e da ~ita i raboti pri dnevna svetlost, nivnite
uredi treba da ovozmo`uvaat prodirawe na ~ist vozduh bez ogled na
postoeweto ili otsustvoto na ve{ta~ko provetruvawe.
b) ve{ta~koto osvetluvawe treba da bide takvo {to na
zatvoreniciet }e im ovozmo`i da ~itaat i rabotat bez da im se rasipe
vidot.
Pravilo 12. Sanitarnite uredi treba da mu ovomo`at na
zatvorenikot vr{ewe na prirodnite potrebi koga toa }e go posakaat i
toa na ~ist i pristoen na~in.
Pravilo 13. Uredite za kapewe i tu{irawe treba da bidat
prikladni sekoj zatvorenik da gi koristi so temperatura {to
odgovara na klimata i tolku ~esto kolku toa go bara op{tata higiena
so ogled na godi{noto vreme i geografskata polo`ba, no najmalku
edna{ nedelno pod umerena klima.
Pravilo 14. Site prostorii koi zatvorenicite redovno gi
koristat treba napolno uredno i ~isto da se odr`uvaat.
3. Na sli~en na~in no, mnogu popodrobno, se stipulirani i
pravilata 16-19 EZP.
Pravilo 16: Vo site prostorii vo koi zatvorenicite `iveat i
rabotat: a) Prozorcite mora da bidat dovolno golemi, na zatvorenicite,
me|u drugoto, da im ovozmo`at ~itawe ili rabota pod prirodno
svetlo vo voobi~aeni uslovi. Tie mora da bidat so takva konstrukcija
{to ovozmo`uva vleguvawe na sve` vozduh osven na onie mesta kade
{to postojat soodvetni klima uredi. Osven toa prozorcite mora
pokraj site bezbednosni merki so svojat golemina, polo`ba i
konstrukcija kolku {to e mo`no pove}e da nalikuvaat na
standardnite prozorci.
204

) Ve{ta~koto osvetluvawe mora da gi zadovoluva postoe~kite
tehni~ki standardi.
Pravilo 17. Sanitarnite uredi i na~inot na nivnoto koristewe
mora na sekoj zatvorenik da mu ovozmo`i zadovoluvawe na
fiziolo{kite potrebi vo ~istii pristojni uslovi.
Pravilo 18: Koristeweto na prikladni uredi za kapewe i
tu{irawe mora da mu se ovozmo`i na sekoj zatvorenik pri temperatura
{to mu odgovara na klimatskite uslovi vo vremensko rastojannie
{to e potrebno da se so~uva op{tata higiena spored godi{noto vreme
i geografskata polo`ba, no najmalku edna{ vo tekot na nedelata.
Onamu kade {to toa e mo`no mora da se dopu{ti sloboden pristap do
tie uredi vo sekoe razumno vreme.
Pravilo 19: Site delovi na ustanovata mora propisno da se
odr`uvaat i redovno da se ~istat.
4. Za sekoj ~ovek e od golema va`nost da mo`e vo privatnost i na
pristoen na~in da se gri`i za telesnite neophodnosti, a osobeno za
zatvorenikot ~ie ~uvstvo na samopo~ituvawe i dostoinstvo ve}e bilo
razni{ano poradi drugite faktori karakteristi~ni za zatvorot.
Osnovno e zatvorenicite da imaat pristap vo sekoe vreme do
toaletot. Nikoj ne bi smeelo da bide staven vo situacija negovite
najosnovni potrebi da zavisi od nadzornikot i od toa dali toj e volen
da ja otvori vratata i da go odvede zatvorenikot do toalet.
Toaletite smesteni vo ili blisku do keliite treba da se
ogradeni i da se oddeleni od prostorot za dneven prestoj so zid ili
barem so pregrada. Ova e osobeno va`no za zatvorite kade zatvorenicite
jadat vo keliite, bidejki jadeweto pred otvoren toalet ne
samo {to ne e zdravo tuku e i krajno neprijatno. Treba da se napravat
usilbi da se obezbedat toaleti so kazan~iwa za site kelii, a toaletnata
hartija da ja ima vo dovolna koli~ina.
5. Da se bide ~ist e eden od klu~nite faktori koj im pomaga na
zatvorenicite da go odr`at dostoinstvoto. Treba da se napravat
usilbi da se dozvoli sekoj zatvorenik da go koristi tu{ot sekoga{
koga toa ke go posaka. Koga toa ne e mo`no, poradi nedostatocite na
infrastrukturata, potrebno e da se napravi raspored za tu{irawe
prilagoden na vnatre{nata i nadvore{nata temperatura. Me|utoa na
zatvorenicite koi rabotaat naporna i valkana rabota mora sekoga{ da
im se obezbedi na krajot od smenata da se istu{iraat.
Idealno bi bilo zatvorenicite sekoga{ da imaat ladna i topla
voda za miewe. Ako ne e izvodlivo na drug na~in, treba da se uredi
vodata da se zagreva vo sadovi. Na zatvorenicite treba da im se
obezbedat umivalnici.
205

6. So ogled deka minuvaweto pove}e ~asovi vo lo{o osvetlen
prostor mo`e da dovede do o{tetuvawe na vidot, zatvorskata uprava
treba da vlo`i usilbi da obezbedi dovolno svetlina za zatvorenicite.
Prodol`enata izlo`enost samo na elektri~na svetlina mo`e da bide
{tetna kako za vidot na zatvorenicite, taka i za nivnata blagosostojba.
Od tie pri~ini vo kazeno-popravna ustanova ne smeeat da
postojat prostorii za smestuvawe na zatvorenicite {to se bez prozori,
a site drugi prostorii, pokraj dnevnata, mora da se opremeni so
dovolno elektri~na svetlina. Pokrivaweto na prozorite so roletni
ili na drug na~in zaradi spre~uvawe na vizuelni kontakti me|u osudenite
lica, ili me|u niv i nadvore{niot svet e krajno neprifatlivo.
Sekoja prostorija vo koja se smesteni zatvorenicite treba da ima
elektri~en pekinuva~ od vnatre. Nemo`nosta da se odlu~uva za
paleweto i gasneweto na svetloto nepotrebno vodi kon nemo} i
frustracija na zatvorenikot.
7. Od zatvorenicite treba da se bara svoite kelii i prostorii da
gi odr`uvaat ~isti i uredni, a zatvorskata uprava treba da obezbedi
neophodni sredstva za toa, kako {to se kofi, brisa~i za podovi, metli,
sapun, detergenti i sl. Vo sekoja ustanova treba da se razvie
neophodnata rutina da se odr`uva ~ist prostorot vo zatvorot. Za toa
treba da se koristat zatvorenicite kako rabotna sila i da se
razraboti sistem na ispla}awe na soodvetni nadomestoci, ili na
nagradi po izvr{enata rabota.
Osudenite lica se dol`ni ne samo da gi odr`uvaat uredni i
~isti prostoriite na ustanovata tuku i celokupnata oprema {to ja
koristat, alatite i predmetite so koi rabotat i sl.
8. Prostoriite vo koi `iveat i rabotat zatvorenicite mo`e da
se opremuvaat i ukrasuvaat. Zatvorenikot smee da go opremi svojot
prostor vo umeren obem so nekolku predmeti, fotografii od negovite
bliski i spomeni od li~na vrednost. Slikite i drugite ukrasni
predmeti mora da se besat na zidovite na takov na~in {to nema da
dovede do nivno o{tetuvawe. Za o{tetuvawe na zidovite odgovornosta
i tro{ocite pa|aat na tovar na samite zatvorenici. Site predmeti
koi pre~at na preglednosta na zatvorskiot prostor ili na drug na~in
ja zagrozuvaat bezbednosta i redot vo ustanovata ne se dozvoleni za
opremuvawe i ukrasuvawe na prostoriite.
Samo so posebno odobrenie na direktorot na ustanovata vo
prostoriite kade {to prestojuvaat zatvorenicite mo`e da se stavaat
zavesi. Vo osnova nema pre~ki za nivno pomestuvawe vo site onie sobi
vo koi toa od bezbednosni pri~ini ne e opasno.
206

^len 101
(1) Osudenite lica no}e soglasno mo`nostite na ustanovata se
smesteni vo posebni sobi, osven vo slu~ai koga se smeta deka
zaedni~koto smestuvawe na osudenite lica ima nekoi prednosti.
(2) Koga osudenite lica se smestuvaat vo zaedni~ki prostorii
treba vnimatelno da se izbiraat osudenite lica na koi im odgovara
dru`ewe so drugite osudeni lica vo ovie ustanovi. No}e mora da
postoi nadzor, soobrazno so karakterot i vidot na ustanovata.
(3) Smestuvaweto na osudenite lica vo zaedni~ki prostorii ne
smee da go nadminuva brojot od 5 lica vo edna soba za no}evawe.
(4) Sekoe osudeno lice mora da ima posebna postela.
________________________
1. Vo keliite ili sobite nameneti za no}no osamuvawe treba da
se smestuva samo eden osudenik. Osven od posebni pri~ini, kako {to se
privremena prenatrupanost koga za centralnata administracija
stanuva neophodno da napravi isklu~ok od ova pravilo, sekoga{ treba
da se odbegnuva smestuvawe na dvajca zatvorenici vo ista kelija ili vo
posebna soba (Pravilo 9/1 SMP).
Vtorata odredba od SMP koja se odnesuva na smestuvaweto i e vo
soglasnost so odredbata od ~l.18 ZIS e Praviloto 9/2, vo koe se veli:
Koga se koristat zaedni~ki spalni sobi vo niv treba vnimatelno da se
smestuvaat odbrani zatvorenici za koi e poznato deka mo`at da bidat
smesteni pod ovie uslovi. No}e zatvorenicite }e bidat pod redoven
nadzor koj e prilagoden na opredelen vid na kaznen zavod.
Vo ovaa smisla e i Praviloto 14 EZP: (1) Zatvorenicite, po
pravilo, moraat no}e da bidat smesteni vo zasebni sobi osven vo onie
slu~ai koga se smeta deka smestuvaweto so drugite zatvorenici ima
nekakvi prednosti. (2) Onamu kade {to postoi, zaedni~koto
smestuvawe treba da se primeni sprema zatvorenici na koi vo takvi
uslovi im odgovara dru`eweto so ostanatite. No}e mora da postoi
nadzor vo soglasnost so karakterot na ustanovata.
2. Vakvata opredelba na SMP i na EZP ne zna~i deka vo edna
kelija nikoga{ ne smeeat da se smestat i dvajca osudenici. Toga{ koga
prostorot, ventilacijata, inventarot, sanitarniot jazol i sl. se vo
soglasnost so standardite, mo`no e smestuvawe i na dve osudeni lica
vo edna kelija, no samo ako zatvorskata uprava obezbedi i ostvaruva
postojana kontrola koja ke spre~i sekakov obid od pojava na dobrovolna
ili prisilna homoseksualnost. Toga{ pak, koga vo ustanovata se
koristat zaedni~ki spalni za pove}e osudenici, pokraj redevniot
no}en nadzor mora da se vnimava i na gri`liv izbor na osudenici vo
207

spalnite. Ova e va`no ottamu {to prostoriite za spiewe, pokraj pojavata
na homoseksualizmot vo sebe vklu~uvaat i mnogu drugi bezbednosni
pra{awa povrzani so nasilstvo i zloupotreba na novite i
vulnerabilnite, od iskusnite i agresivni zatvorenici, i opasnosta da
se formiraat sobni bandi.
Za da mo`e no}e da se nadgleuvaat prostoriite za spiewe, nadzornikot
mora da da gi kontrolira vo takvi vremenski intervali koi ne
smeeat da bidat podolgi od eden ~as. Ponatamu, toj mora da e stacioniran
vo blizina na prostorijata za spiewe za da mo`e vo sekoe vreme
da slu{a {to se slu~uva vnatre i, ako toa e potrebno, vedna{ da povika
pomo{. Toj nadzor me|utoa ne smee da bide nametliv, odnosno
treba da e izveden taka {to nema da se voznemiruvaat onie zatvorenici
koi spijat.
3. Obleka i postelnina na osudenite lica
^len 102
(1) Na osudenite lica im se obezbeduva obleka.
(2) Na osudenite lica mo`e da im se dozvoli da nosat sopstvena
obleka.
(3) Na osudenite lica koi rabotat im se obezbeduva rabotna
obleka.
(4) Oblekata, dolnata obleka i obuvkite treba da odgovaraat na
klimatskite uslovi i godi{noto vreme.
________________________
1. Odredbata se razlikuva od Praviloto 17 (1) SMP. Spored toa
pravilo: Sekoj zatvorenik koj nema pravo da nosi sopstvena obleka
treba da dobie osudeni~ka obleka {to e soodvetna na klimatskite
uslovi i {to e dovolna da go odr`i vo dobro zdravje. Taa obleka vo
nikoj slu~aj ne smee da bide degradira~ka ili poni`uva~ka. Za
razlika od nea, odredbata od ZIS treba se tolkuva vo nu`na
povrzanost so st. 2. Toa zna~i deka osudeni~ka obleka im se obezbeduva
samo na onie zatvorenici koi nemaat i ne mo`at da si nabavat
sopstvena obleka, kako i na onie zatvorenici na koi zatvorskata
uprava od razumni pri~ini nema da im dozvoli da nosat sopstvena
obleka. Razumna pri~ina na zatvorenikot da ne mu se dozvoli da nosi
sopstvena, tuku osudeni~ka obleka, bi mo`ela, na primer, da bide toa
{to negovata sopstvena obleka ne odgovara na nejzinata za{titna,
socijalna ili moralna funkcija. Nakratko, so odredbata "na
osudenite lica im se obezbeduva obleka" se potencira obvrskata na
208

zatvorskata uprava, sekoga{ koga toa e potrebno, na zatvorenicite da
im ja obezbedi, a vo nikoj slu~aj deka tie se obvrzani da nosat takva
obleka. Spored toa ovde ne se raboti za toa dali osudenicite imaat
ili nemaat pravo da nosat osudeni~ka obleka, tuku deka zatvorskata
uprava mora vo opredeleni okolnosti i za opredeleni osudenici koi
ne mo`at toa samite da go storat, da im obezbedi takva obleka.
Analogno na toa istoto va`i i za obuvkite na osudenite lica.
Ednostavno, vo na{ite penitencijarni ustanovi na osudenite lica im
e dozvoleno da nosat sopstvena obleka i obuv}i so toa {to ustanovata
sepak ja nosi odgovornosta da gi obezbedi za onie na koi im se
potrebni (siroma{ni, stranski osudenici i sl). Za ~lenovite na
personalot va`no e da bidat vnimatelni kon faktot deka, nekoi
osudenici pri priemot nema da baraat osudeni~ka obleka i (ili)
obuv}i, no otkako }e gi iznosat, a nemaat sredstva da gi zamenat, ili
da gi dobijat od nadvor, }e treba da im se obezbedi na teret na
ustanovata. Vo ovaa smisla mnogu poblisku do smislata na odredbata
od st.1 e Praviloto 18 SMP vo koe se veli: Koga na zatvorenicite im
e dozvoleno da nosat sopstvena obleka u{te vo momentot na nivniot
priem vo zavodot treba da se prezemaat merki so koi }e se obezbedi taa
obleka da bide ~ista i upotrebliva.
2. Vo na{ite kazneno-popravni ustanovi site osudeni lica nosat
sopstvena obleka i sopstveni obuv}i, osven ako nekoi od gorenavedenite
okolnosti ja isklu~uvaat takvata mo`nost.
Noseweto sopstvena obleka e del od identitetot na ~ovekot. So
toa se zgolemuva ~uvstvoto na samopo~ituvawe na li~nosta i nejzinata
individualnost. Zatvorskite uniformi imaat sosema sprotiven
efekt.
3. Na osudenite lica koi rabotat sekoga{ im se obezbeduva
rabotna obleka (kombinizoni, mantili i sl.). Po zavr{uvaweto na
rabotnoto vreme na ovie, kako i ostanatite lica, im se dozvoluva da ja
nosat svojata sopstvena civilna obleka.
4. Koga oblekata, dolnata obleka i obuvkite na osudenite lica gi
nabavuva zatvorskaat uprava, tie treba da odgovaraat na klimatskite
uslovi i na godi{noto vreme. Pritoa e zna~ajno, deka sekoga{ koga se
nabavuva osudeni~ka obleka treba da se te`nee kon toa taa da bide
civilna ili, ako se raboti za uniforma taa da bide barem pribli`no
sli~na na civilnata obleka. Vo toj slu~aj e va`no takvata obleka da e
vo razli~ni golemini, taka {to osudenite lica nema da se dovedat vo
situacija da nosat obleka od nesoodvetna golemina. Vo toj kontekst
vrz zatvorskiot personal le`i obvrskata da bidat trpellivi i na
sekoe osudeno lice da mu ovozmo`at da dojde do obleka koja spored
brojot soodvetstvuva na negovata golemina.
209

5. EZP gi sodr`at slednive pravila vo odnos na oblekata na
osudenite lica: Pravilo 22. (1) Zatvorenicite na koi ne im e
dopu{teno da nosat sopstvena obleka mora da dobijat obleka koja e
soodvetna na klimatskite uslovi, koja nema da go zagrozi zdravjeto.
Taa obleka ne smee na bilo koj na~in da deluva kon degradirawe ili
poni`uvawe.
(2) Celokupnata obleka treba da bide ~ista i vo ispravna
sostojba. Dolnata obleka treba da se menuva i pere tolku ~esto kolku
{to e potrebno za odr`uvawe na higienata.
(3) Koga zatvorenicite }e dobijat dozvola za izleguvawe vo grad
mora da im se dozvoli i nosewe na sopstvena ili druga obleka {to ne
predizvikuva vnimanie.
Pravilo 23. Vo tekot na priemot na zatvorenicite vo ustanovata
treba da se obezbedat uslovi nivnata sopstvena obleka da se so~uva vo
dobra sostojba i da bide spremna za koristewe.
V. Pravilnik za oblekata na osudenite lica vo kaznenopopravnite
ustanovi (SV SRM 1881/3).
^len 103
(1) Oblekata ne smee na bilo koj na~in da vlijae degradira~ki
ili poni`uva~ki.
(2) Oblekata i obuvkite treba da bidat ~isti i vo ispravna
sostojba. Dolnata obleka treba da se menuva tolku ~esto kolku {to e
potrbno da se odr`uva li~nata higiena.
(3) Koga osudenoto lice }e dobie dozvola za izleguvawe nadvor
od ustanovata, mora da mu se dozvoli nosewe na obleka koja ne
predizvikuva vnimanie na okolinata.
________________________
1. V. objasnuvawa na ~l. 102 i Penolo{ki kompendium, str. 312.
2. Odredbata e skoro napolno identi~na so Praviloto 17(2)
SMP. Nejzinata su{tina e vo toa da se obezbedi pravilen odnos na
osudenite lica, ne samo kon onaa obleka i obuv}i {to gi dobivaat od
zatvorskata uprava, tuku i kon sopstvenata obleka i obuv}i. So
nivnoto ~uvaweto i odr`uvaweto vo ~ista ispravna sostojba kaj
osudenite lica se sozdavaat pozitivni naviki koi tie mo`at da gi
ponesat i po izleguvaweto na sloboda, no i spre~uvawe da se o{tetuva
imotot na ustanovata. Vo ovaa smisla e mo{ne zna~ajna gri`ata i
dobriot primer od strana na zatvorskiot personal. Va`na e i nivnata
uloga pri obezbeduvaweto na uslovi za perewe na oblekata i nejzina
za{tita od me|usebni kra`bi kaj osudenicite.
210

3. Odredbata od st. 3 ednakvo kako i Praviloto 17(3) SMP ima za
cel da ja za{titi samodoverbata i privatnosta na osudenoto lice.
^len 104
(1) Na osudenoto lice mora da mu se obezbedi soodvetna
postelnina koja odgovara na klimatskite uslovi.
(2) Postelninata treba da se odr`uva vo dobra sostojba i da se
menuva tolku ~esto kolku {to e potrebno da bide sekoga{ ~ista.
________________________
Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 19 SMP koe glasi: Vo
soglasnost so mesnite i nacionalnite obi~ai sekoj zatvorenik treba
da raspolaga so posebna postela i postelnina {to }e bide odr`uvana
vo pristojna sostojba i zamenliva zaradi odr`uvawe na higienata. Vo
ovaa smisla e i Pravilo 24 EZP: Na sekoj zatvorenik treba da mu se
opredeli poseben krevet i posebna i prikladna postelnina koja treba
da se odr`uva vo dobra sostojba i da se menuva ~esto za sekoga{ da bide
~ista.
Vidot na postelninata vo zavisnost od vremenskite uslovi kako
i vremeto na nejzinoto perewe i menuvawe se opredeluva so ku}nite
redovi na kazneno-popravnite ustanovi.
Vo ustanovite od poluotvoren i otvoren vid, nema pri~ina na
osudenite lica da ne im se dozvoli mo`nost da koristat sopstvena
postelnina, ako toa ne e vo sprotivnost so bezbednosta i ako liceto se
gri`i za ~istotata, odr`uvaweto i redovnoto menuvawe na postelninata
na svoj tro{ok.
4. Li~na higiena na osudenite lica
^len 105
(1) Osudenite lica se dol`ni da ja odr`uvaat li~nata higena za
{to e potrebno da im se obezbedi voda i higienski pribor,
neophodni za odr`uvawe na higienata i za~uvuvawe na zdravjeto.
(2) Od zdravstveni pri~ini, kako i za da go so~uvaat dobriot
izgled i samopo~ituvaweto, na osudenite lica treba da im se
ovozmo`i odr`uvawe na kosata, potstri`uvawe, a na ma{kite lica i
bri~ewe.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilata 15 i 16 SMP .
211

Pravilo 15: Od zatvorenicite treba da se bara odr`uvawe na
li~nata higiena i zatoa tie treba da raspolagaat so voda i pribor koj
e potreben za odr`uvawe na nivnoto zdravje i ~istota.
Pravilo 16: So cel na zatvorenicite da im se ovozmo`i
pristoen izgled i samopo~ituvawetio treba da im se olesni
odr`uvaweto na kosata i bradata, a na ma`ite da im se ovozmo`i
redovno bri~ewe.
2. EZP po odnos na ovie pra{awa se izjasnuvaat vo Pravilata 20
i 21.
Pravilo 20: Od zatvorenicite treba da se bara da ja odr`uvaat
li~nata higiena za {to treba da se obezbedi voda i toaleten pribor
{to e nu`en za so~uvuvawe na zdravjeto i ~istotata.
Pravilo 21: Od zdravstveni pri~ini i so cel zatvorenicite da
go so~uvaat dobriot izgled i samopo~ituvaweto, treba da im se
ovozmo`i odr`uvawe na kosata i bradata, a posebno na ma`ite
redovno bri~ewe.
3. Za da se postigne odr`uvaweto na li~nata higiena, a preku toa
i samopo~ituvaweto kaj zatvorenicite, zatvorskata uprava treba da im
obezbedi sapun, ~etki i pasti za zabi i krpi barem vo minimalna
koli~ina. Toa osobeno va`i za siroma{nite osudenici koi vakvi
sredstva ne mo`at da obezbedat na sopstvena smetka. Osobeno va`no e
i toa deka vrz zatvorskiot personal pa|a obvrskata na zatvorenicite
da im obezbedi prikladno mesto kade {to ke gi ~uvaat predmetite za
odr`uvawe na li~nata higiena. Ova treba da se obezbedi za da se
izbegnat kra`bi i raspravii me|u zatvorenicite, no isto taka i da se
stekne ~uvstvo na privatnost. Zatvorskiot perosnal vo nikoj slu~aj ne
treba da gi prisiluva, tuku so pottiknuvawe kaj zatvorenicite da
sozdava ~uvstvo na prijatnost i navika kon odr`uvawe na li~nata
higiena.
Vo kazneno-popravnite ustanovi za `eni treba da se obezbedat
posebni uslovi za odr`uvawe na nivnata higiena pri nivniot menstrualen
ciklus. Vo onie ustanovi kade {to `enite `iveat zaedno so
svoite deca, treba da postojat i soodvetni higienski uslovi za decata.
Tie uslovi mora da bidat normirani so soodvetni odredbi vo ku}niot
red na ustanovata.
Treba da se odbele`i i toa deka odr`uvaweto na li~nata higiena
i mieweto mora da ja vklu~at i religioznata dimenzija. Ova zna~i
deka na zatvorenicite treba da im se ovozmo`i da ja odr`uvat li~nata
higiena vo soglasnost so nivnata veroispoved.
Ako osudenoto lice se protivi samo da ja odr`uva li~nata
higiena so {to sebesi i na drugite im go zagrozuva zdravjeto, }e se
prezemat merki na prisilba za otstranuvawe na takvata sostojba.
212

4. Na zatvorenicite ne smeeat da im se bri~at glavite protiv
nivna volja, osven od medicinski pri~ini. Od druga strana na
zatvorenicite treba da im se dozvoli da nosat dolga kosa, musta}i i
brada ako gi imale pred doa|aweto na izdr`uvawe na kaznata, ako toa
tie li~no go sakaat i ako kosata i bradata ne pre~at pri vr{eweto na
rabotnite zada~i. Me|utoa onie koi nosat brada treba da se vo
mo`nost uredno da ja odr`uvaat i toa redovno mora da go pravat. Onie
koi ne nosat brada mora redovno da se bri~at. Pristapot do sredstvata
za bri~ewe treba da e pod redoven nadzor od slu`bata za obezbeduvawe.
Pri toa posebno treba da se kontrolira sredstvata za bri~ewe
da ne gi delat dvajca ili pove}e zatvorenivci za{to toa mo`e da
dovede do zarazenost od virusot HIV i do smrt. Ottamu vo situacii
koga poradi privremen nedostig ili od drugi pri~ini ne e mo`no da se
obezbedat site zatvorenici so sopstveni sredstva za bri~ewe, podobro
e zatvorenicite da nosat brada odkolku da se bri~at. Isto taka, koga
zatvorenicite mo`at da se snabdat so sopstveni `ileti, istite ako se
za pove}ekratna upotreba, treba da se ~uvaat na takov na~in da se
izbegne nivnata upotreba od drugo lice. Dokolku sekoj zatvorenik
nema kaseta i klu~, nadzornikot mo`e da gi ~uva bri~iwata vo posebna
kaseta so pregradi odbele`ani so imeto na sekoj zatvoreniik.
5. Zatvorenicite mora da se kapat ili tu{iraat najmalku edna{
nedelno, a dokolku se vraboteni na mesta koi se izlo`eni na ne~istotija,
trba a im se dozvoli sekojdnevno kapewe, odnosno tu{irawe.
5. Ishrana na osudenite lica
^len 106
(1) Na osudenite lica im se obezbeduva ishrana koja dnevno
mora da ima najmalku 12.500 xuli po edno osudeno lice.
(2) Hranata se dava vo tri obroci dnevno, vo voobi~aeni
termini za toa i pristojno servirana.
(3) Hranata mora da odgovara na nau~nite soznanija za
prehranuvawe i mora da bide raznovidna i vkusno podgotovena.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 20/1 SMP, spored koe:
Sekoj zatvorenik treba od upravata vo vo obi~aeno vreme da prima
hrana so dobar kvalitet, dobro podgotvena i servirana i so dovolna
hranliva vrednost za odr`uvawe na negovoto zdravje i fizi~ka sila.
Soodvetnoto pravilo od EZP, Pravilo 25 glasi: Vo soglasnost
so normite {to gi opredelile zdravstvenite vlasti, upravata na
213

zatvorenicite treba vo pravilni vremenski intervali da im obezbedi
soodvetno pripremeni i servirani obroci koi so svojot kvalitet i
koli~estvo gi zadovoluvaat prehrambenite i higienskite standardi, a
voedno se prilagodeni na vozrasta, zdravjeto, prirodata na rabotata
{to se vr{i, i, vo ramkite na mo`nostite, na nivnite verski i
kulturni potrebi.
2. Odredbata ja opredeluva dolnata granica na kalori~nata
vrednost na ishranata. Ottamu proizleguva deka zavisno od vidot na
rabotite {to osudenite gi izvr{uvaat kalori~nata vrednost na
ishranata mo`e da se zgolemi.
Dnevnite obroci se prigotvuvaat spored listata na jadewe koja
go sodr`i vidot, koli~estvoto i kalori~nata vrednost na hranata,
opredelena vo tablicata za hrana. Listata na jadewe ja sostavuva
lekar, gotva~ i ekonom, a ja odobruva direktorot na ustanovata. Hranata
predvidena spored listata na jadewa treba da bide raznovidna i da
se prigotvuva od razli~ni prehranbeni artikli. Listata na jadewa se
predviduva za 15 dena odnapred i vo edna sedmica ne mo`e da se
predvidi ist vid jadewe pove}e od tripati.
Na~inot i vremeto na deleweto na obrocite se opredeluva so
ku}niot red na ustanovata. Pri sproveduvawe ili premestuvawe na
osudenoto, kaznetoto odnosno pritvorenoto i maloletnoto lice im se
dava suva hrana vo opredeleno koli~estvo i so opredelena energetska
vrednost. Na licata koi patuvaat poradi izvr{uvawe na opredeleni
rabotni zada~i ili za koristewe na godi{en odmor, odnosno otsustvo
im se obezbeduva suva hrana ili pari za nabavka na hrana. Odluka za
toa donesuva direktorot na ustanovata.
V. Pravilnik za tablicata na kalori~nata vrednost na ishranata
na osudenite lica vo kazneno-popravnite ustanovi i maloletnicite vo
vospitno-popravnite domovi SV SRM 1981/3.
^len 107
(1) Za site osudeni lica hranata e ista, odnosno na site osudeni
lica im se ovozmo`uva izbor na hrana {to se podgotvuva vo
ustanovata.
(2) Osudenite lica {to rabotat na pote{ki raboti dobivaat
~etiri obroci dnevno.
(3) Bolnite osudeni lica, bremenite `eni i porodilkite pred
i po poroduvaweto, dobivaat hrana spored vidot i koli~estvoto {to
go opredeluva lekar.
214

(4) Direktorot, lekarot ili drugo stru~no lice vo ustanovata
sekoj den pred deleweto na obrocite go proveruvaat kvalitetot na
hranata i toa {to }e go utvrdat go vnesuvaat vo kontrolnata kniga.
(5) Na osudenite lica vo sekoe vreme im se obezbeduva zdrava
voda za piewe.
________________________
Osudenikot dobiva hrana vo koli~estvo {to gi zadovoluva
negovite potrebi za odr`uvawe na negovoto zdravje i celosna telesna
sposobnost. Ottamu osudenite {to rabotat na pote{ki dobivaat ~etiri
obroci dnevno. So ogled na nivnata zdravstvena sostojba, bolnite
osudenici i bremenite `eni i porodilki pred i po poroduvaweto
dobivaat hrana vo vid i koli~estvo {to gi opredeluva lekar.
Kontroliraweto na hranata i obrocite vo kazneno-popravnata
ustanova e izvonredno va`no pra{awe. Kontrolata ne se odnesuva
samo na kvalitetot na hranata tuku i na higienskata sostojba na
kujnata, pripremata i gotveweto na hranata, na raspredelbata na
obrocite pred neposrednite konzumenti - osudenicite. Dali toplite
obroci se navistina topli vo momentot koga im se dali na osudenicite,
dali porciite se dovolno obilni, dali priborot za jadewe e
dovolno ~ist, se samo del od nizata pra{awa na koi treba da odgovorat
direktorot, lekarot ili drugo stru~no lice opredeleni za taa cel.
Pri toa nivnite zabele{ki vo kontrolnata kniga ne smeat da bidat
samo od formalna priroda, tuku biten element za promena na
utvrenite nepravilnosti. Za kontrola na kvalitetot na hranata od
vreme na vreme }e bide potreben i nadzor od strana na nadvore{ni
eksperti koi ke potvrdat dali hranata gi sodr`i ili ne gi sodr`i
glavnite komponenti, dali e dovolno raznovrsna i kalori~na, soodvetna
na klimatskite uslovi i sl. ^esto e potrebno da se vodi smetka i
za toa dali hranata e soodvetna spored opredeleni medicinski i
religiozni osnovi.
Ako direktorot na ustanovata ili liceto {to toj }e go opredeli,
pri proverkata na kvalitetot na hranata utvrdi deka prigotvenata
hrana ne e za upotreba, }e go zabrani deleweto na hranata i toa }e go
vnese vo kontrolna kniga. Ako se zabrani deleweto na prigotvenata
hrana, toj den za predvideniot obrok se dava suva hrana.
Lekarot na ustanovata edna{ nedelno vr{i pregled na kujnata i
na prostoriite vo koi se prigotvuva, ~uva i deli hranata i svoite
naodi i zabele{ki za utvrdenata polo`ba gi vnesuva vo kontrolnata
kniga. Po utvrdenata sostojba lekarot vedna{ }e prezeme merki za
otstranuvawe na nedostatocite i za toa go izvestuva direktorot na
ustanovata.
215

Po potreba, a najmalku edna{ vo {est meseci, se vr{i bakteorolo{ki
pregled na hranata i soodveten zdravstven pregled na rabotnicite
koi ja prigotvuvaat hranata. Takviot pregled se vr{i vo sorabotka
so lekarot na ustanovata.
Soglasno ovaa odredba i Pravilo 20/2 SMP sekoj zatvorenik
treba da ima mo`nost da se snabduva so voda za piewe koga toa mu e
potrebno. Toa zna~i deka vodata za piewe treba da im e dostapna na
osudenite i pritvorenite lica vo sekoe vreme vo tekot na denot i
no}ta. Koga prostoriite za individualno smestuvawe ne se opremeni
so slavini za voda za piewe, personalot na ustanovata na zatvorenicite,
bez toa tie da go baraat, mora da im ja obezbedi vo ~isti
plasti~ni {i{iwa (ili druga bezbedna ambala`a) {to postojano }e
gi ima vo prostorijata.
V. Pravilnik za tablicata na kalori~nata vrednost na ishranata
na osudenite lica vo kazneno-popravnite ustanovi i maloletnicite vo
vospitno-popravnite domovi SV SRM 1981/3. i Penolo{jki
kompendium, str. 313.
6. Odmor na osudenite lica
^len 108
Osudenite lica imaat pravo na osum~asoven neprekinat odmor
vo tekot na denot i na eden den odmor vo nedelata.
________________________
Sekoj vraboten ima pravo na platen dneven, nedelen i godi{en
odmor. Od ovie prava vrabotenite ne mo`at da se otka`at (~l. 32 st. 4
Ustav). Odredbata e vo soglasnost i so ~l. 42 ZRO.
^len 109
Na osudenite lica mora da im se obezbedi nadvor od
zatvorenite prostorii da pominat najmalku dva ~asa dnevno.
________________________
Koristeweto na ova pravo na osudenite lica treba da im se
obezbedi sekoga{, bez ogled na vremenskite uslovi {to vladeat
nadvor od zatvorenite prostorii. Pritoa mora da se ima predvid deka
toa e samo nivno pravo, a ne i obvrska. Odnosno ako toa pravo ne
sakaat da go koristat, ne smeat na toa da se prisiluvaat.
Za vreme na prestojot na osudenite lica na otvoren prostor
dozvoleno e zanimavawe so sport i rekreativni aktivnosti spored
216

postoe~kite uslovi i dokolku sportskata aktivnost e soodvetna na
starosnata i zdravstvenata sostojba na osudenikot. Osudenite lica
koi spored naod i mielewe na lekarot na ustanovata ne se vo sostojba
da se dvi`at nadvor od zatvorenite prostorii ili so toa bi se
zagrozilo nivnoto zdravje se zadr`uvaat vnatre. Vo onoj moment koga
nivnata zdravstvena sostojba }e go dozvoli toa niv namesto dvi`ewe
im se dozvoluva samo obi~en prestoj na ~ist voduh.
7. Rabota na osudenite lica
^len 110
(1) Od osudenite lica se bara da rabotat soobrazno so svoite
fizi~ki i psihi~ki sposobnosti {to go utvrduva lekarot na
ustanovata.
(2) Pri opredeluvaweto na rabotnoto anga`irawe, imaj}i gi
predvid mo`nostite na ustanovata, }e se vodi smetka i za `elbata na
osudenoto lice za vr{ewe na opredeleni raboti.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 71 (osven so t. 2) i 72
SMP i Pravilata 71 i 72 EZP.
Pravilo 71 SMP: (1) Rabotata za vreme na izvr{uvaweto na
kaznata ne smee da ima poni`uva~ki karakter.
(2) Site zatvorenici imaat obvrska da rabotat vo zavisnost
odnivnite fizi~ki i psihi~ki sposobnosti {to }e gi utvrdi lekar.
(3) Zatvorenicite treba da se zanimavaat so korisna rabota {to
}e gi anga`ira vo tekot na traeweto na rabotniot den.
(4) Vo granicite na mo`nostite rabotata treba da bide od takva
priroda {to }e ja za~uva ili zgolemi nivnata sposobnost po
izleguvaweto na sloboda ~esno da zarabotuvaat za svojot `ivot.
(5) Treba da se obezbedi korisno stru~no obrazovani za onie
zatvorenici koi mo`at da go koristat, a osobeno za mladite
zatvorenici.
(6) Vo granicite {to i odgovaraat na racionalnata stru~na
selekcija, potrebite na administracijata i zavodskata disciplina na
zatvorenicite treba da im se ovozmo`i da go izberat vidot na
rabotata {to sakat da ja vr{at.
Pravilo 72 SMP: (1) Organizacijata i metodite na rabota vo
kaznenite zavodi treba da bidat {to poblisku do organizacijata na
metodite {to se primenuva za sli~na rabota nadvor od zavodot so cel
217

zatvorenicite da se podgotvat za normalni uslovi za rabota na
sloboda.
(2) Me|utoa, interesot i stru~noto obrazovanie na
zatvorenicite ne treba da im bidat podredeni na `elbata da se
ostvari dobivka od nivnata rabota.
Pravilo 71 EZP: (1) Zatvorskata rabota bi trebalo da se sfati
kako pozitiven element vo tretmanot, ostru~uvawe i upravuvawe so
ustanovata.
(2) Od zatvorenicite koi izdr`uvaat kazna mo`e da se bara da
rabotat vo soglasnost so fizi~kite i du{evnite sposobnosti za koi
odlu~uva lekar.
(3) Mora da se organizira korisna rabota, ili, ako e poprikladno,
nekoi drugi celesoobrazni aktivnosti za zatvorenicite da bidat
aktivno vraboteni vo voobi~aenoto rabotno vreme.
(4) Vo ramkite na mo`nostite rabotata treba da bide takva da ja
odr`i ili zgolemi sposobnosta na zatvorenicite za normalen `ivot
po otpu{taweto.
(5) Treba da se organizira stru~no osposobuvawe za korisni
zanimawa na zatvorenicite koi od toa mo`at da imaat polza, a
osobeno za mladite zatvorenici.
(6) Vo ramkite na sodvetna stru~na selekcija i vo soglasnost so
administrativnite i disciplinskite odredbi na ustanovata na
zatvorenicite mora da im se ovozmo`i da go izberat vidot na
vrabotuvaweto vo koe sakaat da u~estvuvaat.
Pravilo 72 EZP: (1) Organizacijata i metodikata na rabotata
vo ustanovata mora {to pove}e da im nalikuvaat na onie vo zaednicata
nadvor od ustanovata so cel zatvorenicite da se prilagodat na
voobi~aenite rabotni uslovi. Ottamu rabotata mora da soodvetstvuva
na sovremenite rabotni standardi i tehniki, da bide vo soglasnost so
modernite sistemi na rakovodewe i na proizvodnite procesi.
(2) I pokraj toa {to finansiskata dobivka {to se ostvaruva so
proizvodstvoto vo ustanovata mo`e da bide zna~ajna za podobruvaweto
na standardot i unapreduvaweto na kvalitetot i va`nosta na
ostru~uvaweto, interesite na zatvorenicite i nivniot tretman ne
smeat da bidat podredeni kon toa.
2. Zna~eweto na novinata vo ZIS, iako mo{ne srame`livo
izrazena preku formulacijata "od osudenite lica se bara da rabotat",
e toa {to kaj nas vo odnos na rabotata na osudenite lica, za prv pat se
predviduva deka taa e samo pravo na osudenoto lice, a ne i negova
obvrska. Takvata opredelba nao|a osnova vo ~l. 11 od Ustavot kade se
veli: Se zabranuva prisilna rabota. So drugi zborovi rabotata mo`e
celosno da go ostvari svoeto edukativno dejstvo dokolku se tretira
218

onaka kako {to toa e storeno vo Ustavot i ~l. 26 UDP^, a ne i kako vo
Minimalnite pravila. So prisilba mo`e da se ostvari mnogu no, ni
oddaleku ona {to ja opredeluva osnovnata zamisla na rabotata vo
sovremeniot sistem na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda:
steknuvawe rabotni naviki i osposobuvawe na osudenikot. Ako
osudeni~kata rabota e komponenta na resocijalizacijata na osudenicite
toga{ i za nea va`i zlatnoto pravilo vo ovaa oblast koe treba da
glasi: "Na ~ovek so sila mo`e da mu se odzeme sî, so sila me|utoa ne
mo`e da mu se dade {to i da î". Od tie pri~ini kon rabotata na
osudenite lica, kako i vrz site ostanati oblici, metodi i sredstva na
tretman, vpro~em, treba da se poa|a od pozicijata na ~ovekovata
priroda koja naj~esto znae da bide blagonaklona kon dobronamernite
pottici i `estoko da se sprotivstavi kon sekoja obvrska nalo`ena vo
vid na pritisok. Ottamu rabotata î, i treba da bide pravo na
osudenikot, za{to sekoj akt na prisilba nejzinata humana sodr`ina ja
pretvara vo kazna. Tvrdeweto deka opredelen vid na korist mo`e da ja
pretvori prisilbata vo plemenit akt e spekulativno zamajuvawe od
tipot na Kantoviot stav deka duri i lagata e moralen ~in dostoen za
po~it ako se la`e od ~ovekoqubie.
Vakviot stav poa|a od soznanieto deka op{testvoto treba da mu
obezbedi pravo na osudenikot za sopstveno potvrduvawe, a zatvorskata
uprava treba da gi pottikne koleblivite vo iskoristuvaweto na toa
pravo so predo~uvawe na {tetnite i poleznite konsekvencii od
negoviot izbor. Onoj {to }e go prifati vistinskiot pat }e gi koristi
site dopolnitelni prava vrzani so rabotata. Ostanatite }e mo`at
bezgrani~no da se dosaduvaat i protegaat svesni deka nema ni{to da
dobijat za vozvrat. (v. objasnuvawa na ~l. 21 pod 2/b)
3. Osudenoto lice treba da se upati na izvr{uvawe produktivna
i ekonomski isplatliva rabota. Pri toa treba da vodi posebna smetka
za traeweto na kaznata, odnesuvaweto, negovata vozrast, negovata
zdravstvena sostojba i sposobnosti, `elbata, naklonetostite i spremnosta
da se zanimava so toj vid rabota.
Osudenoto lice e obrzano rabotata {to mu e doverena da ja vr{i
soglasno so negoviata telesna sostojba i mo`nosti.
Na osudeno lice ne smeeat da se upatuvaat na rabota so koja se
ovozmo`uva uvid vo sudski ili upravni akti i vo li~nite odnosi na
drugite osudenici.
V. Penolo{ki kompendium, str. 328-330 i objasnuvawa na ~l. 21 i
112.
219

^len 111
(1) Rabotata na osudenite lica se organizira i vr{i po pravilo
vo stopanski edinici vo ustanovata.
(2) Osudenite lica mo`at da rabotat i nadvor od ustanovata, vo
pravni lica i drugi institucii, ako se obezbedeni uslovi za
izvr{uvawe na kaznata zatvor opredeleni so ovoj zakon.
(3) Za rabotata na osudenite lica soglasno stav 2 na ovoj ~len,
ustanovata sklu~uva dogovor so pravnoto lice odnosno institucijata
i obezbeduva pismena soglasnost na osudenoto lice.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 73 SMP i Pravilo 73
EZP.
Pravilo 73 SMP: (1) So industriskite pogoni i ekonomii na
kaznenite zavodi treba vo prv red da upravuva administracijata na
kaznenite zavodi, a ne privatni pretpriema~i.
(2) Koga zatvorenicite vr{at rabota koja ne e pod kontrola na
administracijata treba da ostanat pod nadzor na zatvorskiot
personal. Licata za ~ija smetka se vr{i rabotata, osven ako se raboti
za drugi dr`avni ustanovi, moraat na administracijata da i go
isplatat normalniot voobi~aen nadomestok za rabotata vodejki
sekoga{ smetka za rabotniot pridones na sekoj zatvorenik.
Pravilo 73 EZP: Na vrabotenite zatvorenici zatvorskata
uprava treba da im obezbedi: a) Nejzino vr{ewe vo sopstveni
prostorii, rabotilnici, gospodarstva, ili b) vo sorabotka so
privatni pretprijatija, vnatre ili nadvor od ustanovata. Vo toj slu~aj
polnata voobi~aena plata treba da ja isplatat licata za koi se raboti
vodejki smetka za rezultatite na zatvorenicite vo proizvodniot
proces.
2. Osudenikot po pravilo raboti vo stopanskite dejnosti na
kazneno-popravnata ustanova ili na raboti potrebni za normalno
funkcionirawe na ustanovata.
3. Osudenikot mo`e da raboti duri i nadvor od kaznenopopravnata
ustanova vo preprijatija, ustanovi i drugi pravni lica i
privatni rabotilnici. Takvata rabota na osudenikot mo`e da mu se
dozvoli za vreme na celiot tek na izdr`uvaweto na kaznata zatvor vo
ustanovi od poluotvoren i otvoren vid. Nema racionalni pri~ini vo
kazneno-popravnite ustanovi od zatvoren vid, takvata rabota da ne se
dozvoli, po pravilo po istekot na opredelen period od kaznata na
osudenikot. Bi bilo umesno toj period da se opredeli na ostatok koj
iznesuva edna godina do istekot na kaznata.
220

Za upatuvawe na rabota na osudenite lica nadvor od kaznenopopravna
ustanova odlu~uva direktorot na ustanovata. Pri toa
direktorot treba vodi smetka za slednite elementi:
- upatuvaweto na osudenite lica za nivno rabotno anga`irawe
nadvor od ustanovata vo preprijatija, ustanovi ili drugi organi da se
izvr{i samo toga{ ako se obezbedeni osnovnite uslovi za izvr{uvaweto
na kaznata zatvor opredeleni so ZIS,
- za vidot na dejnosta na pravnoto lice ili institucijata i
karakterot na rabotite {to treba da se izvr{uvaat od strana na
osudenite lica,
- za toa dali od strana na pravnoto lice ili institucijata e
pobarano poimeni~no opredeleno osudeno lice ili baraweto e op{to
- na osudeni~ka rabotna sila,
- za eventualnata povrzanost na storenoto krivi~no delo na
osudenikot so vidot na rabotata {to se bara da se izvr{i,
- za obvrskata upravata na kazneno-popravnata ustanova da vr{i
postojana kontrola za spre~uvawe na eventualnite zloupotrebi od
strana na pravnoto lice ili institucijata, odnosno od strana na samoto
osudeno lice.
Za da se obezbedi legalno izvr{uvawe rabota na osudenici
nadvor od ustanovata, kazneno-popravnata ustanova mora da sklu~i
dogovor so pravnoto lice ili institucijata vo koja se ostvaruva raboten
anga`man na osudeni lica. Vo dogovorot podrobno se opredeluvaat
rabotnite i me|usebnite prava i obvrski me|u kaazneno-popravnata
ustanova i rabotodava~ot. Na dogovorot mora da mu prethodi pismena
soglasnost od strana na osudenikot za prifa}awe na takov raboten
anga`man. Pismenata soglasnost na osudenikot mora da se odnesuva za
rabota vo to~no opredeleno pravno lice ili institucija.
^len 112
(1) Polnoto rabotno vreme na osudenite lica e 40 ~asa nedelno.
(2) Po isklu~ok, polnoto rabotno vreme na osudenite lica
mo`e da trae i pove}e od 40 ~asa nedelno, vo slu~aite i pod uslovite
opredeleni so zakon.
(3) Nadvor od polnoto rabotno vreme osudenite lica mo`at da
rabotat najmnogu do dva ~asa dnevno na raboti potrebni za
odr`uvawe na higienata i na drugi tekovni raboti neophodni za
normalen `ivot vo ustanovata.
221

(4) Na osudenite lica koi posetuvaat nastava po osnovno ili
sredno obrazovanie im se skratuva traeweto na polnoto rabotno
vreme.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 75 SMP i 75 EZP.
Pravilo 75 SMP: (1) Maksimalniot broj na rabotni ~asovi na
zatvorenicite vo denot ili vo nedelata treba da bide utvrden so zakon
ili so administrativen pravilnik, vodej}i smetka za propisite ili za
lokalnite obi~ai koi se primenuvaat za slobodnite rabotnici.
(2) Vo taka utvrdenite ~asovi treba da se ostavi eden den odmor
vo nedelata i dovolno vreme za nastava i drugi aktivnosti koi se
predvideni za postapuvawe i prevospituvawe na osudenite lica.
Pravilo 75 EZP: (1) Dnevniot i nedelniot maksimum na rabotni
~asovi mora da bide utvrden spored lokalnite zakoni ili obi~ai koi
va`at pri vrabotuvaweto na slobodnite rabotnici.
(2) Zatvorenicite mora da imaat barem eden den odmor vo
nedelata i dovolno vreme za obrazovanie i za ostanatite aktivnosti
koi se del na nivniot tretman i priprema za reintegracija vo
op{testvoto.
2. Dol`inata na polnoto rabotno vreme na osudenite lice e
izedna~eno so rabotno vreme na licata na sloboda i e ograni~eno na 40
~asa nedelno. (v. ~l. 31 ZRO i ~l. 24 KD). Vo polnoto rabotno vreme ne
spa|a anga`iraweto na osudenoto lice od 2 ~asa dnevno na raboti od
zna~ewe za normalniot `ivot vo ustanovata.
Po isklu~ok polnoto rabotno vreme na osudenite mo`e da trae
pove}e od 40 ~asa, no ne pove}e od 10 ~asa nedelno. Rabotnoto vreme
podolgo od 40 ~asa vo rabotnata nedela mo`e da trae samo onolku
vreme kolku {to e neophodno potrebno da se otstranat opasnostite,
odnosno da se spre~at {tetnite posledici. Soglasno ~l. 35 ZRO
stanuva zbor za slednite slu~ai:
1. za vreme na zemjotres, poplava, po`ari, epidemija i druga vi{a
sila ili nesre}a koja se slu~ila ili koja neposredno se zakanuva,
2. za davawe pomo{ na drug rabotodavec na koj nu se slu~ila
nesre}a ili neposredno mu se zakanuva,
3. koga e neophodno da se zavr{i zapo~natiot proces na rabota
~ii prekin, so ogled na prirodata na tehnologijata i organizacijata
na rabota, bi predizvikal zna~itelna materijalna {teta ili zagrozuvawe
na `ivotot ili zdravjeto na lu|eto,
4. da se spre~i rasipuvawe na surovini ili materijali, odnosno
da se otstrani defektot na sredstvata za rabota,
5. da se zameni nenadejno otsuten rabotnik vo procesot na rabotata
koja trae neprekinato,
222

6. da se zavr{i ili dovr{i itna medicinska (hirur{ka i
vrterinarna) intervencija, ili druga neophodna zdravstvena merka i
7. zavr{uvawe na itni i neodlo`ni dejstvija na procesot na
rabotata.
Podolgo rabotno vreme od 40 ~asa vo nedelata ne mo`e da mu se
odredi na osudeno lice na koe spored lekarski naod takvata rabota bi
mo`ela da dovede do vlo{uvawe na negovata zdravstvena sostojba.
Na osudenite lica koi posetuvaat nastava vo osnovnoto ili
srednoto obrazovanie, poradi vremeto i na~inot na nivnata organizacija
i karakterot na dejnosta {to e vo korist na osudenikot, im se
skratuva traeweto na rabotnoto vreme.
3. So op{t akt na kazneno-popravnata ustanova na osudenite lica
im se obezbeduva odmor vo tekot na dnevnata rabota so ednokratno
polno rabotno vreme. Ovoj odmor ne mo`e da trae podolgo od 30
minuti i ne mo`e da se koristi na po~etokot nitu na krajot na rabotnoto
vreme ( ~l. 40 ZRO).
Rabotnikot ima pravo na nedelen odmor vo traewe od najmalku 24
~asa neprekinato, a ako e neophodno da raboti na denot na svojot
nedelen odmor, mora da mu se obezbedi takov odmor vo tekot na
narednata rabotna nedela (~l. 42 ZRO).
^len 113
(1) Osudenite lica imaat pravo na nadomestok za rabotata.
(2) Visinata na nadomestokot se opredeluva vo zavisnost od
vidot, koli~estvoto i kvalitetot na prizvodot i na rabotata {to ja
ostvarilo osudenoto lice, negovata ostru~enost za izvr{uvawe na
toj vid rabota, anga`iranosta vo rabotata i pridonesot za
namaluvawe na tro{ocite vo proizvodstvoto.
(3) Na nadomestokot i na nagradite za rabota na osudenite lica
ne se pla}a danok i drugi pridonesi.
(4) So op{t akt na direktorot na Direkcijata vo soglanost so
odredbite na ovoj zakon, poblisku se opredeluva nadomestokot i
nagradata za rabota na osudenite lica, kako i za licata koi bez svoja
vina ne rabotat na koi im se obezbeduva xeparlak.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 76 SMP i Pravilo 76
EZP.
Pravilo 76 SMP: (1) Rabotata na zatvorenikot treba da bide
pravilno nagradena.
223

(2) So pravilnikot treba da im se dozvoli na zatvorenicite
barem eden del od svojot nadomestok da go upotrebat za kupuvawe na
odobreni predmeti nameneti za nivna li~na upotreba, a drugiot da go
ispra}aat na svoite semejstva.
(3) So pravilnikot, isto taka, treba da se predvidi eden del od
nadomestokot da go zadr`i administracijata za da sozdade za{teda
koja }e mu se predade na zatvorenikot pri otpu{taweto na sloboda.
Pravilo 76 EZP: (1) Mora da postoi sistem na pravedno
nagraduvawe za rabotata na zatvorenicite.
(2) Vo ramkite na toj sistem na zatvorenicite treba da im se
ovozmo`i barem del od svojata zarabotuva~ka da go potro{at za
kupuvawe na dozvolenite predmeti za li~na upootreba i del od
zarabotuva~kata da ispratat na svoite semejstva ili da ja potro{at za
nekoi drugi dozvoleni celi.
(3) Sistemot mo`e isto taka da organizira zatvorskata uprava da
isprati del od zarabotuva~kata nadvor od ustanovata za da se formira
fond za za{teda koja im se predava na zatvorenicite po otpu{taweto.
2. Zarabotuva~kata na sekoj zatvorenik se utvrduva vrz osnova na
stru~na procenka na pove}e validni kriteriumi. Vo taa smisla vo prv
e od zna~ewe vidot, koli~estvoto i kvalitetot na proizvodite ostvareni
od strana na zatvorenikot. Slednite kriteriumi od koi zavisi
visinata na nadomestokot za ostvarenata rabota e povrzan so
kvalifikuvanosta na zatvorenikot pri {to se zema predvid negovoto
zalagawe na rabotnoto mesto, negovite sposobnosti, rabotnite usilbi
{to gi vlo`il kako i od pridonesot za namaluvawe na tro{ocite vo
proizvodstvoto.
Nadomestokot za rabota na osudenoto lice se opredeluva vo visina
od edna petina do edna tretina od dohodot {to se ostvaruva za
istovidna rabota i za ednakov u~inok nadvor od kazneno-popravnata
ustanova.
Nadomestokot za rabota mo`e da bide daden namesto kako nadomest
za opredeleno rabotno vreme, kako nadomest po edinica proizvod
(po par~e), dokolku so toa mo`e da se o~ekuva pottiknuvawe na osudenikot
za postignuvawe pogolem u~inok vo rabotata.
Na osudenite lica {to postignuvaat pogolem u~inok i podobar
kvalitet od opredeleniot, ili koi ne ja ispolnuvaat normata i ne go
postignuvaat propi{aniot kvalitet, nadomestokot im se zgolemuva,
odnosno namaluva za 10% do 20% od propi{anata stavka.
Za rabota podolga od polnoto rabotno vreme na osudenite
nadomestokot im se zgolemuva za 50%.
Pobliski propisi za na~inot na odreduvaweto na visinata na
nadomestokot za rabota i nagradata za rabota, kako i za licata koi bez
224

svoja vina ne rabotat na koi im se obezbeduva xeparlak, donesuva
direktorot na Direkcijata vo soglasnost so odredbite na ovoj zakon.
3. Na poedinci im se dava mo`nost za obrazovanie vo strukata,
usovr{uvawe vo zanimaweto, prekvalifikacija ili u~estvo vo drugi
obrazovni ili specijalisti~}i kursevi. Kursevite za stru~na naobrazba
ili stru~no usovr{uvawe po pravilo treba da se dr`at vo vremeto
opredeleno za vr{ewe na rabota. Osudenite lica koi zemaat u~estvo
vo vakvi kursevi za pominatoto vreme dobivaat nadomest za rabota
vo namalen iznos koj se opredeluva soglasno ku}niot red na ustanovata.
Ako osudenoto lice ne e sposobno za produktivna rabota, zatvorskata
uprava treba da iznajde mo`nosti za negovo rabotnoterapisko
anga`irawe. Osudenite lica koi se anga`irani zaradi ostvaruvawe
na rabotna terapija za pominatoto vreme na rabota dobivaat nadomest
koj odgovara na vidot na rabotata {to se vr{i vo soglasnost so
ostvareniot u~inok.
Anga`iraweto zaradi ostvaruvawe na rabotna terapija ili
rabotna rehabilitacija e naso~ena kon sistematsko izgraduvawe na
fizi~kite, mentalnite i socijalnite funkcii na osudenite lica i
nivnite rabotni sposobnosti. Takvoto anga`irawe vklu~uva ostru~uvawe
preku rabotata, neizmeni~no u~ewe i rabota, socijalno obu~uvawe,
grupna terapija, obu~uvawe za snao|awe vo sekojdnevniot `ivot,
fizi~ko izgraduvawe itn. Rabotnata rehabilitacija {to ja ovozmo`uva
zatvorska uprava e sredstvo za opredeleno anga`irawe na fizi~ki
i du{evno hendi}epirani osudeni lica, za popravawe na lo{ite rabotnici
i licata so slaba motivacija za rabota koja nastanala od brojni
pri~ini (a osobeno poradi upotreba na alkohol i narkoti~ni sredstva),
kako i na onie koi od najrazli~ni pri~ini ne mo`at da bidat
opfateni so oddelni zanimawa.
Celta na ovoj vid na rabotno anga`irawe e da |i iskoristat
svoite sposobnosti taka {to }e mo`at da se snao|aat vo sekoja rabotna
situacija kako i za vreme na nivniot prestoj vo ustanovata i po
izleguvaweto od nea.
4. Ako osudenoto lice vo periodot na rabotnoto vreme e vklu~eno
vo nastavata ili vo soodvetni drugi aktivnosti, zadol`itelno
dobiva soodvetna pomo{ vo visina {to ja utvrduva zatvorskata uprava.
Takva pomo{ treba da im se opredeli i na:
- rabotosposobno osudeno lice na koe ustanovata ne mo`e da mu
najde rabota ili nekoja rabotnoterapiska dejnost od pri~ini koi ne se
odnesuvaat na negovata li~nost vo period podolgo od 30 dena i,
- bremeni `eni koi ne se vklu~eni vo rabotniot proces vo
opredelen period pred i po poroduvaweto.
225

5. Ako osudenoto lice poradi bolest, starost i od drugi
opravdani pri~ini pove}e ne raboti dobiva soodveten xeparlak.
V. objasnuvawa na ~l. 110 st. 2.
^len 114
(1) Osudenite lica {to bez svoja vina se vremeno nesposobni za
rabota poradi bolest imaat pravo na nadomestok od sredstvata
ostvareni od rabota na osudenite lica, so soodvetna primena na
op{tite propisi za zdravstveno osiguruvawe.
(2) Osudenite lica {to bez svoja vina ne rabotat a nemaat
sopstveni sredstva, ustanovata im gi obezbeduva najneophodnite
sredstva za zadovoluvawe na li~nite potrebi.
________________________
1. Licata na izdr`uvawe na kazna zatvor, licata koi se nao|aat
vo pritvor ako ne se osigurani po drug osnov i maloletnite lica koi
se nao|aat na izvr{uvawe na vospitna merka, iako toa soglasno ~l. 18
ZZZ ne e predvideno, imaat pravo na nadomestok na platata za vreme
na privremena spre~enost za rabota vo kazneno-popravnaat ustanova
poradi:
- bolest ili povreda,
- medicinsko ispituvawe,
- dobrovolno davawe na tkivo ili organ i,
- izoliranost zaradi spre~uvawe na zaraza.
Nadomestokot na platata im pripa|a od prviot den na
spre~enosta za rabota i trae celo vreme dodeka trae spre~enosta, a se
isplatuva samo za denovite za koi bi se ostvarila plata spored
propisite za rabotni odnosi.
Pravoto na nadomestok se ostvaruva isklu~ivo od sredstvata
ostvareni od rabota na osudenite lica so soodvetna primena na op{-
tite propisi za zdravstveno osiguruvawe. Toa zna~i deka osnovicata
od koja se utvrduva visinata na nadomestokot na platata za vreme na
spre~enost od rabota se opredeluva soglasno odredbite na ~l. 20 ZZZ.
Navedenite lica nemaat pravo na nadomestok ako se utvrdi deka
namerno se povredile ili samite se dovele vo sostojba na bolest.
2. Na osudenite lica koi bez svoja vina ne rabotat a nemaat
sopstveni sredstva, kazneno-popravnata ustanova e dol`na da im gi
obezbedi najneophodnite sredstva za zadovoluvawe na li~nite
potrebi, kako na primer, sredstva za odruvawe na li~nata higiena
(sapun, {ampon, pribor za bri~ewe, srestvo za miewe zabi, toaletna
hartija, pra{ok za perewe na oblekata i sl).
226

^len 115
Od nadomestokot za rabota osudenoto lice 70% mo`e da
iskoristi za zadovoluvawe na li~nite potrebi, a ostatokot od 30%
se ~uva kako {teden vlog po viduvawe ili oro~en na opredeleno
vreme, i mu se predava na osudenoto lice pri otpu{taweto od
izdr`uvaweto na kaznata, ili po negovo barawe vo tekot na
izdr`uvaweto na kaznata se dava na negovoto semejstvo.
________________________
So 70% od nadomestokot za rabota osudenoto lice raspolaga
slobodno. Edna polovina od ovoj del mo`e da bide predmet na
izv{uvawe vrz osnova na izvr{na odluka na sudot so koja osudenoto
lice e zadol`eno da im dava izdr{ka na decata, bra~niot drugar ili
roditelite ili vrz osnova na izvr{nata odluka na sudot za nadomest
na {tetata {to ja predizvikal osudeniot so krivi~noto delo. Samo
edna polovina od ovoj del mo`e da bide predmet na izvr{uvawe i za
nadometuvawe na {tetata {to osudenikot namerno ili so krajno
nevnimanie ja predizvikal za vreme na izvr{uvaweto na kaznata ~l.
178), ili za nadomet na tro{ocite za negovoto sproveduvawe (~l. 9 i
83).
Od nadomestokot za rabota 30% se ~uva kako zadol`itelna
za{teda na osudenoto lice. Ovoj iznos koj se ~uva kako {teden vlog po
viduvawe ili oro~en na opredeleno vreme, na osudenoto lice mu se
predava pri otpu{taweto od izdr`uvaweto na kaznata.
Po barawe na osudenoto lice, poradi te{ka imotna sostojba vo
potesnoto semejstvo, zaradi izdr{ka na lice za koe osudenikot e
dol`en da se gri `i i vo drugi opravdani slu~ai, direktorot na
kazneno-popravnata ustanova mo`e da odobri osudenikot del od
zadol`itelnata za{teda da koristi i predvremeno za ovie nameni.
So ostatokot od isplatenata gotovinska suma zatvorenikot mo`e
slobodno da raspolaga vo ramkite na ku}niot red. So toj iznos toj
mora da |i plati nabav}ite za sekojdnevna upotreba, po{tarinata,
telefonskite razgovori i tro{ocite napraveni za koristewe na
otsustvata i godi{nite odmori.
Direkcijata ja utvrduva maksimalnata suma na gotovins}i pari
koi zatvorenikot mo`e da gi poseduva. Vi{okot na toj iznos mora
vedna{ da se predade na upravata na kazneno-popravnata ustanova. Taa
suma se stava na posebno konto na zatvorenikot so prikladna kamata.
So taa suma vo ramkite na ku}niot red mo`e slobodno da se raspolaga.
Parite pronajdeni kaj osudenikot ili koi mu se isplateni
sprotivno na posebnite odredbi koi se odnesuvat na pravoto na
227

osudenicite da poseduvaat pari i da raspolagaat so niv, mu se
odzemaat, osven ako takvoto postapuvawe ne e o~igledno nerazumno.
Odzemenite pari se stavaat na smetkata na za{tedenite pari na
osudenikot. Ovie pari ne mu se ostavaat na raspolagawe na osudenikot
pred istekot na negoviot prestoj vo ustanovata osven ako posebni
pri~ini ne nalagaat da se postapi poinaku.
Vo smetkata na koja se vodi zadol`itelnata za{teda, na
osudenikot treba da mu se ovozmo`i da ima uvid edna{ na sekoi 6
meseci i pri otpu{taweto. Zadol`itelnata za{teda ne mo`e da bide
predmet na prisilno izvr{uvawe.
Pokrivaweto na tro{ocite nastanati so namerno ili nebre`no
o{tetuvawe kako i oni koi nastanale vo vrska so begstvo na
zatvorenikot pa|aat na tovar na onoj del na platata koj e opredelen za
gotovinska isplata.
^len 116
Za pronajdoci i tehni~ki unapreduvawa ostvareni vo tekot na
izdr`uvaweto na kaznata na osudenite lica im pripa|aat pravata
spored op{tite propisi.
________________________
Spored Zakonot za industriska sopstvenost (SV RM 1993/42)
prava od industriska sopstvenost se: patent, model i mostra, stokoven
i uslu`en `ig i oznaka na potekloto na proizvodot.
So patent se {titi pronajdok koj prestavuva novo tehni~ko
re{enie na opredelen tehni~ki problem, nova rastitelna sorta i
hibrid koj e rezultat na tvore~ka rabota, koj e tehni~ki izvodliv i koj
mo`e da se primeni vo industriska ili druga stopanska dejnost.
So model se {titi nova nadvore{na forma na opredelen
industriski ili zanaet~iski proizvod, odnosno negov del.
So mostra se {titi nova slika ili crte` koj mo`e da se prenese
na opredelen industriski ili zanaet~iski proizvod, odnosno na negov
del.
So stokoven odnosno uslu`en `ig se {titi znak koj vo prometot
e namenet za razlikuvawe na stoki odnosno uslugi od ist ili sli~en
vid.
So oznaka za potekloto na proizvodot se {titi geografskiot
naziv na proizvodot ~ii posebni svojstva prete`no se obusloveni so
mestoto odnosno so podra~jeto na koe e proizveden, ako tie svojstva
nastanale po priroden pat, pod vlijanie na podnebjeto ili po~vata ili
na voobi~aeniot na~in i postapka za proizvodstvo, odnosno obrabotka.
228

Iako toa ne e navedeno vo odredbata od ~l. 116, na osudenite lica
ednakvo im pripa|aat i site ostvareni avtorski i srodnite prava
ostvareni vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata. V. Zakon za
avtorskoto pravo i srodnite prava (SV RM 1996/47)
^len 117
(1) Osudenite lica {to pominale na rabota neprekinato 11
meseci, vklu~uvaj}i go i vremeto za lekuvawe poradi povreda na
rabota ili profesionalna bolest, imaat pravo na neprekinat odmor
vo tekot na edna godina, spored op{tite propisi.
(2) Do kolku so ovoj zakon ne e poinaku opredeleno, odmorot se
koristi vo posebni prostorii na ustanovata.
(3) Za vreme na koristeweto na odmorot osudenoto lice prima
nadomestok za rabota kako da rabotel.
________________________
1. Odredbata go regulira pravoto na koristewe godi{en odmor
na osudenite lica. So ova pravo osudenite lica se steknuvaat ako vo
kontinuitet pominale 11 meseci vo izvr{uvawe rabota za vreme na
izdr`uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda.
Vremeto {to se pojavuva kako osnov za koristewe na godi{niot
odmor se presmetuva naredniot den od denot koga osudenoto lice ja
potpi{alo izjavata so koja ja dalo soglasnosta za vr{ewe na
opredelena rabotna zada~a.
Vremeto na lekuvawe poradi povreda na rabota ili
profesionalna bolest ne dopira vo ostvaruvaweto na pravoto na godi-
{en odmor. Isto taka sekoj prekin na rabotata {to ne e po vina na
osudenoto lice i ne e vo funkcija na ostvaruvawe na procesot na resocijalizacijata
na osudenite lica, nema da se smeta za prekin {to
vliaje na koristeweto na godi{niot odmor.
Traeweto na godi{niot odmor se opredeluva spored ~l. 43 ZRO.
Spored ovoj ~len rabotnikot ima pravo na godi{en odmor vo tekot na
edna kalendarska godina vo traewe od najmalku 18, a najmnogu 26
rabotni dena. Ako vo tekot na kalendarskata godina vo koja go
zasnival rabotniot odnos, rabotnikot nema edna godina rabota, ima
pravo na godi{en odmor vo traewe od po dva rabotni dena za sekoj
mesec pominat na rabota, no ne pove}e od 18 rabotni dena.
2. Godi{niot odmor se koristi vo prostorii na ustanovata {to
se opredeleni tokmu za taa namena. Ovie prostorii mora da bidat izdvoeni
od drugite prostorii i da prestavuvaat posebno uredeni celini
so ogled na vnatre{niot izgled. Nakratko tie treba da prestavuvaat
229

maksimalno odvoen prostor i prijatno mesto kade {to osudenikot
mo`e da se opu{ti dodeka se nao|a na godi{en odmor.
Za vreme na prestojot vo ovie prostorii osudenikot mo`e rabotno
da se anga`ira samo na odr`uvaweto na higienata vo i okolu niv.
Neprekinatiot odmor kako pogodnost mo`e celosno ili delumno
da se koristi i nadvor od krugot na ustanovata.
Za vreme na koristeweto na godi{niot odmor osudenikot prima
nadomestok za rabota vo visina na prose~niot nadomestok za rabota vo
redovno rabotno vreme {to go primal vo poslednite tri meseci (v. ~l.
62 KD).
^len 118
(1) Pogonite i rabotilnicite vo koi rabotat osudenite lica
sovremeno se opremuvaat.
(2) Pri organiziraweto na pogonite i rabotilnicite se vodi
smetka za ekolo{ka za{tita na `ivotnata sredina, na zemji{teto,
vozduhot i vodite, od sekakov vid zagaduvawe.
________________________
1. V. objasnuvawa na ~l. 21 (2/a) i 67.
2. V. Zakon za za{tita i unapreduvawe na `ivotnata sredina i
prirodata (SV RM 1996/69).
^len 119
(1) Osudenite lica pri rabota koristat higiensko-tehni~ka
za{tita spored op{tite propisi.
(2) Osudenite lica imaat pravo na invalidsko osiguruvawe za
nesre}a na rabota ili profesionalna bolest.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so ~l. 2 st. 2 ZZR kade se veli deka
za{tita pri rabota im se obezbeduva i na licata {to se nao|aat na
izdr`uvawe na kazna zatvor dodeka se na rabota vo rabotilnici ili
rabotili{ta.
Za{titata pri rabota opfa}a merki i sredstva naso~eni kon
sozdavawe na bezbedni uslovi za rabota. Bezbedni uslovi za rabota se
ostvaruvaat so primena na sovremeni tehni~ki, zdravstveni, socijalni
i drugi merki za spre~uvawe i otstranuvawe na pri~inite za telesni
povredi i zdravstveni o{tetuvawa na rabotnicite pri rabota. (~l. 3
3ZR )
230

Odredbata e vo soglasnost i so Pravilo 74 SMP i Pravilo 74
EZP.
Pravilo 74 SMP: (1) Merkite na pretpazlivost propi{ani za
za{tita pri rabota, sigurnosta i zdravjeto za slobodnite rabotnici
treba da se primenuvaat i vo kaznenite zavodi.
(2) Treba da se donesat odredbi za nadomest na {teta na
zatvorenicite za nesre}ni slu~ai pri rabota i za profesionalni
zaboluvawa pod istite uslovi koi spored zakonot se odnesuvaat i za
slobodnite rabotnici.
Pravilo 74 EZP: (1) Merkite na za{tita na bezbednosta i
zdravjeto na zatvorenicite mora da bidat kako i za rabotnicite
nadvor od ustanovata.
(2) Zatvorenicite mora da se osiguraat od nesre}i na rabota
vklu~uvaj}i ja i profesionalnata bolest pod istite uslovi {to
zakonot gi pru`a na rabotnicite nadvor od ustanovata.
2. Soglasno ~l. 14 st. 2 ZPIO so zadol`itelno penzisko i invalidsko
osiguruvawe vrz osnova na invalidnost i telesno o{tetuvawe
pri~ineti so povreda na rabota ili profesionalna bolest osigurani
se i licata na izdr`uvawe na kazna zatvor, maloletni~}i zatvor i na
izdr`uvawe na vospitna merka vo vospitno-popraven dom za vreme na
redovna rabota {to ja vr{at vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata,
odnosno merkata.
Vo odnos na pravata so koi se steknuvaat licata po osnov na
invalidsko osiguruvawe v. ZPIO.
8. Penzisko osiguruvawe na osudenite lica
^len 120
Na osudenite lica za vreme na izdr`uvaweto na kaznata im se
priznava vo penziski sta` vremeto {to neprekinato }e go pominat
na rabota so polno rabotno vreme spored op{tite propisi dokolku
od nadomestokot za rabota gi pla}aat opredelenite pridonesi.
________________________
V. ~l. 131 i 180 ZPIO.
231

9. Zdravstvena za{tita na osudenite lica
^len 121
(1) Vo ustanovite zadol`itelno se vrabotuva lekar koj se
gri`i za zdravstvenata sostojba na osudenite lica.
(2) Osudenite lica imaat pravo na zdravstvena za{tita spored
op{tite propisi.
(3) Na osudenite lica im se obezbeduva potrebna lekarska
pomo{ i bolni~ko lekuvawe spored op{tite propisi.
________________________
1. Na sekoj gra|anin mu se garantira pravoto na zdravstvena
za{tita (~l. 39 st. 1 Ustav).
Osnovnite odredbi koi se osnesuvaat na zdravstvenata za{tita
vo SMP i EZP se slednive:
Pravilo 52 SMP: (1) Vo zavodite koi se dovolno golemi za
koristewe na uslugite na eden ili pove}e lekari {to celo vreme }e
mu se posvetat na svojata rabota barem eden od niv treba da `ivee vo
zavodot ili negovata neposredna okolina.
(2) Vo ostanatite zavodi lekarot treba sekojdnevno da vr{i
viziti i da `ivee dovolno blisku za bez odlagawe da mo`e da intervenira
vo itni slu~ai.
Pravilo 61 EZP: (1) Mora da se obezbedi kvalifikuvan i
iskusen lekar koj vo sekoe vreme }e bide spremen da intervenira vo
itni slu~ai.
(2) Vo ustanovite vo koi nema postojano vraboten lekar mora da
se obezbedi redovna poseta od lekar ili od ovlasten personal od
zdravstvena slu`ba.
2. Za{titata na telesnoto i du{evnoto zdravje na osudenite lica
e odgovornost ne samo na vladata i na zdravstvenite slu`benici, tuku
isto taka i na zatvorskata uprava, direktorot na ustanovata, administrativniot
personal i ostanatite lica koi se vklu~eni vo postapuvaweto
so osudenicite. Sekoj ~len na personalot vo ustanovata treba da
obezbedi da se ostvaruvaat pravata na osudenicite i samiot da pridonesuva
kon toa. Vo taa smisla nesomnena uloga treba da imaat i psiholozite
i socijalnite rabotnici koi imaat zna~ajna uloga vo za~uvuvaweto
na du{evnoto zdravje na osudenite lica. Ottamu nivnata
profesija i pozicija vo zatvorot treba da se po~ituva i podr`uva isto
kako i na zdravstvenite rabotnici.
3. Sepak glavnata uloga vo ostvaruvaweto na zdravstvenata
za{tita na osudenicite vo kazneno-popravnite ustanovi ja imaat zatv-
232

orskite lekari. Lekarot mora da bide vraboten vo ustanovata vo
redoven raboten odnos {to e vo soglasnost so Pravilo 22 (1) SMP.
Toa pravilo glasi: Sekoj kaznen zavod treba da smeta na uslugite
barem na eden kvalifikuvan lekar koj treba da ima poznavawa od
psihijatrijata. Lekarskite uslugi treba da bidat tesno povrzani so
zdravstvenata uprava na zaednicata ili dr`avata. Ovie uslugi treba
da vklu~uvaaat i dejstvija na psihijatriski slu`bi za postavuvawe na
dijagnoza, i koga e toa potrebno za lekuvawe na du{evni anomalii. So
ova e identi~no e i Pravilo 26 (1) EZP: Sekoja ustanova ima na
raspolagawe barem eden lekar od op{ta praktika. Zdravstvenite
slu`bi bi morale da bidat tesno povrzani so zdravstvenata slu`ba na
zaednicata ili dr`avata. Medicinskite uslugi moraat da vklu~uvaat i
psihijatriski uslugi za postavuvawe na dijagnoza, kako i tretman vo
slu~aj na du{evna rastroenost na ztvorenikot
Ova e osnovno Pravilo vo vrska so zdravstvenite slu`bi vo
penalnite ustanovi. Osnovata vrz koja ovie slu`bi se organizirani se
menuvaat spored prirodata i organizacijata na nacionalnite zdravstveni
slu`bi i potrebite na opredeleni ustanovi. Vo ova Pravilo
va`na e kompatibilnosta me|u zatvorskata uprava i op{tite zdravstveni
organizacii vo vrska so fizi~kite sredstva, zdravstveniot
personal ili na~inot na bolni~koto lekuvawe koe mora da se obezbedi.
Ovoj op{t prisap upravata mora redovno da go nadgleduva i
povremeno da go nadzira zaradi podobar kvalitet i u~inok. (Penolo-
{ki kompendium, str. 315).
4. Lekarot ostvaruva tri zna~ajni funkcii vo ustanovata. Imeno,
toj se javuva: 1. kako privaten lekar na osudenoto lice (kurativna
funkcija), 2. kako sovetnik na direktorot po specifi~ni pra{awa vo
odnos na postapuvaweto so osudenicite, vo vrska so re`imot, zatvorska
rabota i sl. (sovetodavna funkcija) i 3. kako socijalen, zdravstven
i higienski slu`benik koj vr{i nadzor i izvestuva za op{tata sostojba
na zdravjeto i higienata vo ustanovata (preventivna funkcija).
Vo vrska so ostvaruvaweto na kurativnata funkcija na lekarot
vo ~l. 6 KOLOPZ se veli: Slu`benicite koi go sproveduvaat zakonot
mora da vodat gri`a za celosna za{tita na zdravjeto na licata vo
zatvor, a osobeno moraat da im obezbedat medicinska pomo{ sekoga{
koga toa okolnostite go nalagaat. Vo ovaa smisla zboruva i Praviloto
25(1) SMP: Dol`nost na lekarot e da se gri`i za telesnoto i
du{evnoto zdravje na ztvorenicite. Toj sekoj den treba da gi poseti
bolnite zatvorenici, site onie koi }e se po`alat deka se bolni, kako
i site onie koi vrz sebe osobeno go svrtele negovoto vnimanie.
Sli~no na toa i vo Praviloto 30 (1) se veli: Na lekarot treba da mu se
doveri gri`ata za fizi~koto i du{evnoto zdravje na zatvorenikot i
233

vr{eweto na pregledi pod uslovi i vo vremenski rastojanija vo
soglasnost so bolni~kite standardi, i toa na site zatvorenici {to }e
se po`alat deka se bolni ili povredeni i onie koi imat poseben
tretman. Ottamu proizleguva deka osnovnata dol`nost na lekarot e da
se odnesuva kako profesionalno stru~no lice i samo vo interes na
osudenicite, bez da se me{a vo bilo kakov drug ili ne~ii interes. Toj
e kvalifikuvan stru~wak koj e podgotven i e vo sostojba da gi lekuva
osudenite lica na ednakva osnova kako {to gi lekuva i drugite
pacienti. So drugi zborovi negovata uloga ne e samo da prepi{e
lekovi protiv bolka i za spiewe, tuku da dejstvuva na najvisoko
profesionalno nivo.
Sekoe barawe od osudenikot da bide primen ili poseten lekarot
treba seriozno da go zeme vo predvid i brzo da odgovori na baraweto,
osven ako e o~igledno deka se raboti za la`no barawe. Ako dopolnitelno
se ustanovi deka baraweto bilo la`no, mo`at da se prezemat
soodvetni disciplinski kazni, me|utoa sekoe novo barawe kaj lekarot,
ne smee nikoga{ da se odbie samo zatoa {to prethodnoto barawe bilo
la`no.
Odgovornosta na zatvorskiot lekar za zdravjeto na pacientot
ima osobena va`nost za{to zdraviot um i telesnoto zdravje mo`at da
gi podobrat mo`nostite na zatvorenikot da si pomognat vo
sopstvenata resocijalizacija. Ottamu vo Praviloto 62 SMP se veli:
Zdravstvenite slu`bi na ustanovata }e nastojuvaat da gi otkrijat i da
gi lekuvaat site psihi~ki i fizi~ki bolesti i nedosatatoci {to bi
mo`ele da ja popre~at rehabilitacijata na zatvorenicite. Vo taa
smisla treba da se prezeme sekoe lekuvawe, medicinsko, hirur{ko ili
psihijatrisko, koe se smeta za potrebno. Vo ovaa smisla e i Pravilo
32 EZP: Zdravstvenite slu`bi na ustanovite mora da imaat za cel da
gi otkrivaat i lekuvaat fizi~kite i du{evnite bolesti ili
nedostatoci koi mo`e da go ote`nuvaat vklu~uvaweto na zatvorenikot
vo op{testvoto po izdr`anata kazna. Site potrebni lekarski,
hirur{ki i psihijatriski uslugi, i onie koi se na raspolagawe na
sloboda, mora za taa cel da mu se pru`at i na zatvorenikot.
Sosema e razbirlivo deka lekarot }e ja pru`i svojata pomo{ i na
site osudenici kazneti za disciplinski prestap i vo slu~aj na
nesre}ni slu~ai koi se javuvaat kako nastan pri vr{eweto na bilo koj
prestap.
Na ova mesto e zna~ajno i toa deka vo pogolemite kaznenopopravni
ustanovi pokraj lekarot mora da bide vraboten i odreden
broj na medicinski personal. Osven toa davaweto na medicinski
uslugi vo sebe go vklu~uva i pra{aweto na obezbeduvawe i dobra
gri`a za medicinskata oprema i prostoriite za terapija. Prostoriite
234

i medicinskite kabineti mora sekoga{ da se dobro zaklu~eni i do niv
da ima pristap samo kompetentniot medicinski personal. Higienata i
bezbednosta na prostoriite, opremata i lekarstvata isto taka se
va`na gri`a na medicinskiot personal.
Sovetodavnata funkcija na lekarot proizleguva od odgovornosta
na direktorot za zdravjeto na osudenite lica. Taa ne ja vklu~uva samo
gri`ata za dobroto funkcionirawe na medicinskata slu`ba, tuku
isto taka i potrebata da se obezbedi deka sproveduvaweto na
odredbite na re`imot nema da mu {tetat na zdravjeto na osudenicite.
Zaradi soodvetno ostvaruvawe na svojata odgovorna funkcija, direktorot
na ustanovata mora da go po~ituva misleweto na lekarot koga
toa lice prepora~uva deka na osudenikot treba da mu se pru`i
soodveten tretman i sekoga{ da se konsultira koga mu e potreben
sovet.
Vo soglasnost so Praviloto 26 (1) SMP i Pravilo 31 (1) EZP
lekarot, treba redovno da vr{i kontrola i da mu dava soveti na
direktorot na ustanovata vo pogled na:
- koli~estvoto, kvalitetot, na~inot na podgotvuvaweto i
serviraweto na hranata i vodata,
- higienata na kazneno-popravnata ustanova i na osudenite lica,
- sproveduvaweto na zdravstvenite merki,
- sanitarnite uredi, zatopluvaweto, osvetluvaweto i provetruvaweto
na prostoriite,
- kvalitetot i ~istotata na oblekata i postelninata na osudenite
lica i
- pridr`uvaweto kon pravilata {to se odnesuvaat na fizi~koto
vospituvawe i sportskite aktivnosti, koga tie se organizirani od
nestru~en personal.
Lekarot ima dol`nost i da go izvestuva direktorot na
ustanovata. Soglasno Praviloto 32 (3) SMP toa }e bide slu~aj koga
lekarot oceni deka e potrebno da se pre}ine ili i preina~i sankcijata
so ogled na fizi~koto i du{evnoto zdravje na osudenikot. Vo taa
smisla i spored Pravilo 30 (2) EZP: Lekarot mora da go izvesti
direktorot sekoga{ koga }e sogleda deka fizi~koto ili du{evnoto
zdravje na zatvorenikot negativno vlijae ili bi mo`elo negativno da
vlijae na nepre}inatiot prestoj vo zatvorot ili nekoi od zavodskite
uslovi.
Toa soglasno Praviloto 25 (2) sekoga{ }e bide slu~aj i koga
smeta deka e naru{eno telesnoto ili du{evnoto zdravje na sekoe
osudeno lice, deka ne~ie zdravje }e bide naru{eno poradi natamo{-
niot prestoj vo ustanovata ili od bilo koi drugi pri~ini povrzani so
izvr{uvaweto na kaznata. Otkako prethodno samite }e se informi-
235

aat za eventualnoto nasilstvo me|u osudenite lica kako i za upotrebata
na nasilstvo (tepawe, telesno kaznuvawe i sl.) od strana na zatvorskiot
personal, lekarot i drugite medicinski slu`benici najprvin
treba da go posetat osudenikot i da mu dadat hitna medicinska
pomo{ i, za seto toa, isto taka, vedna{ da go informiraat direktorot
na ustanovata. Ova ednakvo se odnesuva i na zabele`anite slu~ai na
obidi za samoubistvo, samopovreduvawe, {trajk so glad, seksualno
maltretirawe i sl. Povredite i belezite od tepaweto i torturata
lekarot treba da gi konstatira bez prisustvo na ~len od zatvorskiot
personal i bez negov pritisok. Ako toa e potrebno sekoga{ treba da se
dozvoli "vtoro mislewe".
Ovde me|utoa treba sekoga{ da se znae deka so ogled na toa {to
zdravstvenata za{tita opfa}a pove}e aspekti na zatvorskiot `ivot,
ovaa funkcija na lekarot ne treba da se smeta kako pomo{ na
direktorot zaradi obezbeduvawe na dobriot red i bezbednosta vo
ustanovata. Iako zamaweto predvid na zdravstvenite problemi nesomneno
vo mnogu mo`e da pomogne i vo toa, zatvorskiot lekar ne smee da
ja stava svojata uloga vo slu`ba na odr`uvaweto na zatvorskiot red i
disciplina. Negovata funkcija na zatvorski lekar ne smee da se
poistovetuva so onaa na lekarot po sudska medicina koj dejstvuva vo
interes na policiskata istraga. Ova zada~a ne e predvidena nitu
spored SMP, EZP, ni spored ZIS, i ottamu ne e soglasna so
funkcijata na zatvorskiot lekar. Toj vo kazneno-popravnata ustanova
e nazna~en kako klini~ki lekar i ottamu ne mo`e nitu smee da e del na
zatvorskata uprava.
Direktorot na kazneno-popravnata ustanova od svoja strana ima
dol`nost da gi razgleduva izve{taite i mislewata na lekarot vo
vrska so ovie pra{awa i, toga{ koga e soglasen so negovite prepora}i,
vedna{ gi prezema potrebnite merki za nivno sproveduvawe. Ako ne se
soglasuva so niv, ili ako prepora}ite ne se od negova nadle`nost,
direktorot na ustanovata so svoi zabele{ki }e go prosledi izve{tajot
do neposredno povisokiot ovlasten organ (Pravilo 26 (2) SMP i
Pravilo 31 (2) EZP).
Preventivnata funkcija gi podrazbira site dejstvija na lekarot
koi se odnesuvat na kontrolata i prezemaweto merki za
predupreduvawe na site okolnosti koi vo kazneno-popravnata ustanova
mo`at da dovedat do zagrozuvawe na zdravjeto na osudenite lica no,
i na zatvorskiot personal voop{to.
5. Odgovornosta na zatvorskiot lekar e uredena od strana na
Me|unarodniot Sovet za zatvorski medicinski uslugi vo tn. Atinska
zakletva koja glasi:"Nie zdravstvenite stru~ni lica koi rabotame vo
zatvorski uslovi, koi se sre}avame vo Atina na 1o septemvri 1979
236

godina, davame zakletva vo duhot na Hipokratovata zakletva, deka }e
se trudime da obezbedime najdobra mo`na zdravstvena gri`a za onie
koi se zatvoreni od bilo kakvi pri~ini, bez predrasudi i vo ramkite
na profesionalnata zatvorska etika.
Go priznavame pravoto na zatvorenite lica da dobijat najdobra
mo`na zdravstvena gri`a.
Nie se obvrzuvame: 1. Deka se vozdr`uvame od ovlastuvawe ili
dozvoluvawe na bilo kakva telesna kazna.
2. Deka se vozdr`uvame od u~estvo vo bilo koja forma na tortura.
3. Deka nema da se vklu~ime vo bilo kakva forma na
eksperimentirawe so zatvorenicite bez nivna formalna soglasnost.
4. Deka }e ja po~ituvame diskrecijata za bilo koja informacija
dobiena vo profesionalniot odnos so zatvorskite pacienti.
5. Deka na{iot medicinski sud }e se zasnova vrz potrebite na
na{ite pacienti i }e ima prioritet nad bilo koi pra{awa vo
medicinata."
Zaradi vtemeluvawe na efikasnosta na Atinskata zakletva,
direktorite na kazneno-popravnite ustanovi i zatvorskite lekari
treba da obezbedat so nea da se zapoznae celokupniot zatvorski
personal {to redovno ili incidentno e vklu~en vo zdravstvenata
gri`a za zatvorenicite.
6. Soglasno Pravilo 22 (3) SMP i Pravilo 26 (3) EZP na sekoja
zatvorenik treba da mu se ovozmo`i da koristi nega od kvalifikuvan
zaben lekar, ili stomatolo{kite uslugi mora da mu bidat dostapni na
sekoj zatvorenik.
7. Osudenite lica imaat pravo na zdravstvena za{tita spored
odredbite na ZZZ. Soglasno ~l. 3, 6 st. 2, 11, i 12 st. 21 ZZZ tie
podle`at na zadol`itelno zdravstveno osigutuvawe. Imeno licata na
izdr`uvawe na kaznata zatvor, licata koi se nao|aat vo pritvor, ako
ne se osigurani po druga osnova i maloletnite lica koi se nao|aat na
izvr{uvawe na vospitna merka upatuvawe vo vospitno-popraven dom,
odnosno ustanova, stanuvaat osigurenici so steknuvaweto na toa
svojstvo (~l.12 t. 21 ZZZ). So drugi zborovi, so steknuvaweto na toa
svojstvo, za niv zdravstvenoto osiguruvawe stanuva zadol`itelno. Toa
zna~i deka na ovie lica im se obezbeduva zadol`itelna osnovna zdrvstvena
za{tita vo slu~aj na bolest i povreda na tovar na sredstvata na
Fondot za zdravstveno osiguruvawe, i takvoto zdravstveno
osiguruvawe ne mo`e da zavisi od diskreciona ocenka na Fondot, na
penitencijarnata ustanova ili na lekarot koj treba da ja pru`i
zdravstvenata za{tita.
237

Pravata od zadol`itelno zdravstveno osiguruvawe vo ZZZ se
definirani kako osnovna zdravstvena za{tita i mo`at vo osnova da se
grupiraat kako:
1. Prva {to se ostvaruvaat vo primarnata zdravstvena za{tita.
- pravo na lekarski pregledi i drugi vidovi medicinaka pomo{
so cel za utvrduvawe, sledewe i proveruvawe na zdravstvenata sostojba,
prezemawe na stru~no medicinski merki, merki i postapki za
unapreduvawe na zdravstvenata sostojba, odnosno spre~uvawe, suzbivawe
i rano otkrivawe na bolestite i drugi naru{uvawa na zdravjeto
kako i uka`uvawe na itna medicinska pomo{. V. ~l. 6 od Pravilnikot
za na~inot na ostvaruvaweto na pravata i obvrskite od zdravstvenoto
osiguruvawe ( SV RM 1992/3; 1992/11; 1992/32, 1995/6 i 1995/95).
- pravo na lekuvawe vo ordinacija ili vo domot na korisnikot. V.
~l 6 i 20 od Pravilnikot za na~inot na ostvaruvaweto na pravata i
obvrskite od zdravstvenoto osiguruvawe.
- pravo na zdravstvena za{tita vo slu~aj na bremenost i
poroduvawe.
- pravo na preventivni, terapeutski i rehabilitacioni merki.
- prevencija, lekuvawe i sanirawe na bolestite na ustata i
zabite. V. ~l. 22 i 23 od Pravilnikot za na~inot na ostvaruvawe na
pravata i obvrskite od zdravstvenoto osiguruvawe.
Zabotehni~}ite uslugi sprema zatvorenicite doa|aat previd
samo ako se potrebni za vreme na izdr`uvaweto na kaznata. Drugi
zabotehni~}i merki se prezemaat samo ako za toa postojat potrebnite
uslovi i ako pokrivaweto na tro{ocite e regulirano i obezbedeno.
- pravo na koristewe lekovi spored listata na lekovi {to ja
utvrduva Ministerstvoto za zdravstvo i pomo{ni medicinski materijali.
V. Lista na lekovi koi pa|aat na tovar na Fondot za zdravstveno
osiguruvawe, utvrdena od Ministerstvoto za zdravstvo vo 1991 godina
vrz osnova na ~l. 59 t. 8 ZZZ i dopolneta so aktitite br. 10-1197 od 20.
03. 1992 i br. 09-149 od 16. 01. 1995 godina.
2. Prava {to se ostavruvaat na sekundarno nivo, vo
specijalisti~ko-konsultativnata zdravstvena za{tita.
- specijalisti~ki pregledi, ispituvawa i utvrduvawa na
zaboluvawata, povrdite i na zdravstvenata sostojba. V. ~l. 7 i 8 od
Pravilnikot za na~inot na ostvaruvawe na pravata i obvrskite od
zdravstvenoto osiguruvawe.
- sproveduvawe na specijalizirani, dijagnosti~ki, terapeutski i
rehabilitacioni merki. V ~l. 15 i 16 od Pravilnikot za na~inot na
ostvaruvaweto na pravata i obvrskite od zdravstvenoto osiguruvawe.
- protezi, ortopedski i drugi pomagala, pomo{ni sanitetski
spravi i zabotehni~ki sredstva utvrdeni so podzakonski akt na Mini-
238

sterstvoto za zdravstvo. V. ~l. 24 i 25 od Pravilnikot za na~inot na
ostvaruvawe na pravata i obvrskite od zdravstvenoto osiguruvawe.
3. Prava {to se ostvaruvaat vo bolni~kata i tercijalnata
zdravstvena za{tita,
- ispituvawe i utvrduvawe na zaboluvawata, povredite i
zdravstvenata sostojba.
- lekuvawe, rehabilitacija i zdravstvena nega vo bolni~ki
ustanovi.
- smestuvawe i ishrana vo bolni~ki ustanovi. V. ~l. 9-14 od
Pravilnikot za na~inot na ostvaruvawe na pravatai obvrskite od
zdravstvenoto osiguruvawe.
4. Pravo na lekuvawe vo stranstvo. V. ~l. 44 od ZZZ i Pravilnik
za uslovite i na~inot na upatuvawe na osigurenicite na lekuvawe vo
stranstvo (SV RM 1992/3; 1992/11; 1992/32 i 1992/48).
5. Nadomestok na platata za vreme na spre~enost za rabota
poradi bolest i povreda. V. ~l. 36-40 od Pravilnikot za na~inot na
ostvaruvawe na pravata i obvrskite od zdravstvenoto osiguruvawe.
6. Pravo na nadomestok na platite i dnevnite tro{oci za vreme
na koristeweto na zdravstveni uslugi nadvor od Republika
Makedonija. V. ~l. 41-43 od Pravilnikot za na~inot na ostvaruvawe na
pravata i obvrskite od zdravstvenoto osiguruvawe.
7. Padomestok na plata za vreme na otsutnost od rabota poradi
bremenost i poroduvawe. V. ~l. 194 ZZZ.
8. nadomestok na tro{ocite za zakop. V. ~l. 194 ZZZ i Pravilnik
na visinata na nadomestokot na tro{ocite za zakop. (SV RM 1992/3)
Pravata od zadol`itelnoto zdravstveno osiguruvawe gi ostvaruvaat
licata na izdr`uvawe na kaznata zatvor, licata koi se nao|aat vo
pritvor (ako ne se osigurani po drug osnov) i maloletnite lica na koi
im e utvrdeno svojstvoto na osigurenik vrz osnova na prijava za osiguruvawe
{to ja podnesuvaat kazneno-popravnite ustanovi, odnosno
vospitno-popravnite ustanovi. Prijavata za osiguruvawe se podnesuva
do Fondot za zadravstveno osiguruvawe vo rok od 8 dena od denot na
steknuvaweto na svojstvoto vrz osnova na koe liceto podle`i na
zadol`itelno osiguruvawe. (V. ~l. 35 ZZZ).
Sredstvata za zdravstvena za{tita na ovie lica i licata osudeni
od nadle`nite sudovi za koi e opredelena za{titna merka se obezbeduvaat
od Buxetot na Republikata (~l. 63 ZZZ).
Kazneno-popravnite i vospitno-popravnite ustanovi mo`at da se
pojavat kako organizacii koi vr{at zdravstvena za{tita i da sproveduvaat
samo opredeleni merki od primarnata zdravstvena za{tita za
licata od ~l. 12 t. 21 ZZZ (v. ~l. 119 st. 3 ZZZ). Vrz niv ednakvo kako i
239

za zdravstvenite organizacii se odnesuvaat odredbite na ZZZ vo
pogled na:
- uslovite za po~nuvawe so rabota. V. Pravilnik za pobliskite
prostorni uslovi, opremata i kadrite za osnovawe i rabotewe na
zdravstvenite organizacii ( SV RM 1992/11).
- zdravstvenite rabotnici i zdravstvenite sorabotnici (~l. 138-
153 ZZZ).
- evidencijata vo oblasta na zdravstvoto (v. Zakon za evidencija...)
- nadzorot na stru~nata rabota (~l. 159-162 ZZZ).
8. Zatvorenicite smeat da poseduvaat i da gi koristat samo onie
lekarstva koi se dopu{teni i propi{ani od zatvorskiot lekar. Dietalna
hrana se dobiva isto taka samo vrz osnova na dozvola od lekar.
Poseduvaweto i koristeweto na alkohol i drogi e zabraneto. Na
barawe na direktorot na ustanovata zatvorskiot lekar e dol`en da
sprovede neophodna kontrola za nivnata zloupotreba.
9. Za ulogata na zdravstvenite rabotnici vo resocijalizacijata
na osudenite lica v. Penologija 2, str. 208-210. V. i Pravilnik za
zdravstveno-higienskite merki i medicinskata oprema za lekuvawe na
osudenite lica vo kazneno-popravnite ustanovi (SV SRM 1977/37).
^len 122
(1) Lekarot mora da go pregleda sekoe osudeno lice i da ja
utvrdi negovata zdravstvena sostojba pri priemot na izdr`uvaweto
na kaznata i pri otpu{taweto od ustanovata.
(2) Podatocite za zdravstvenata sostojba se vnesuvaat vo
li~niot list na osudenoto lice.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 24 SMP. Vo ova
pravilo se istaknuva: Lekarot e dol`en da go pregleda sekoj
zatvorenik vedna{ po negoviot priem, a podocna vo slu~aj na potreba,
osobeno ako saka da utvrdi deka postoi telesna ili du{evna bolest i
vo taa nasoka da prezema soodvetni merki, da obezbedi odvojuvawe na
zatvorenicite za koi postoi somnenie deka boleduvaat od nekoja
infektivna ili zarazna bolest, da gi utvrdi telesnite ili psihi~kite
nedostatoci koi bi mo`ele da bidat pri~ina za rehabilitacija i da ja
opredeli fizi~kata i rabotnata sposobnost na sekoj zatvorenik. Vo
ovaa smisla i Pravilo 29 EZP: Lekarot mora: da go pregleda sekoj
zatvorenik {to e mo`no pobrzo po priemot vo ustanovata, a podocna
spored potrebata, osobeno zaradi otkrivawe na fizi~ki i du{evni
240

astrojstva i prezemawe na site merki neophodni za medicinski
tretman; da gi izolira zatvorenicite za koi se somneva deka se bolni
od nekoja zarazna bolest; da gi sogleduva fizi~kite i du{evnite
o{tetuvawa koi mo`at da go spre~at normalnoto vklu~uvawe vo
op{testvoto; da odlu~uva za rabotnite sposobnosti na sekoj
zatvorenik.
Ovaa odredba zboruva za dol`nosta na lekarot da go pregleda
osudenoto lice i negovoto pravo da bide pregledano u{te so negovoto
vleguvawe vo ustanovata kako i pri otpu{taweto od nea. Ova se
zadol`itelni pregledi koi mora da se izvr{at pri sekoj priem i
otpust na osudenoto lice. Ostanati pregledi i intervencii, vo slu~aj
na potreba, se prezemaat vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata. Pritoa
lekarot sekoga{ mora da go izvesti osudenikot za toa {to zna~i
pregledot i za{to se vr{i. Na toj na~in se vospostavuva doverliv
odnos me|u osudenikot i lekarot. Ova e osobeno zna~ajno ako se znae
deka zdravjeto na osudenite lica e mnogu po~uvstvitelno pra{awe
odo{to zdravjeto na slobodnite gra|ani poradi uslovite na samoto
zatvarawe i odnesuvaweto na osudenicite koi po~esto mo`at da se
samopovredat, osakatat ili da se napa|aat pome|u sebe. Emocionalniot
akt na samoto zatvarawe mo`e da rezultira i so telesna bolest,
me|utoa bolesta mo`e i da se insinuira taka {to zdravstvenata gri`a
vo takvi slu~ai stanuva beskorisna. Od tie pri~ini na osudenikot
sekoga{ mu stoi na raspolagawe zatvorski lekar ~ija {to osnovna
gri`a e da se zalaga za zdravjeto, da spre~uva bolest, da povratuva
zdravje i da namaluva bolka. Ako lekarot od niza pri~ini ne e na
raspolagawe ili vo toj ne e moment dostapen, na osudenite lica treba
da im dostapen drug medicinski personal koj gi ima slednive zada~i:
a) da obezbedi prva i op{ta pomo{, b) da gi prepoznae situaciite za
koi e potreben profesionalen lekar ili medicinska sestra i
soodvetno da postapi do nivnoto doa|awe, v) da identifikuva stres
nastanat ili pri~inet od samiot akt na zatvaraweto i da go izvesti za
toa odgovorniot medicinski slu`benik, i g) da gi identifikuva
simptomite na zavisniost od droga, apstinirawe od koristewe na
droga, pojava na AIDS ili druga zarazna bolest i da go izvesti lekarot
za toa. Neophodno e da se obezbedi i toa vo sekoe vreme da mo`e da se
povika lekar od nadvor koj {to vo itni slu~ai mo`e vedna{ da
intervenira.
V. NME - Penolo{ki kompendium, str. 151-149 i Preporaka br.
R (93) 6 (Zatvorski i kriminolo{ki aspekti na kontrola na zarazni
bolesti vklu~itelno i SIDA-ta i sli~ni zdravstveni problemi vo
zatvor) - Penolo{ki kompendium, str. 437-444.
241

2. Vo odnos na toa koi od podatocite za zdravstvenata sostojba na
osudenoto lice }e bidat vneseni vo li~niot list odlu~uva lekarot na
ustanovata. Vo odnos na ostanatite podatoci od istorijatot na bolesta
na osudenoto lice, koi se vneseni vo negoviot li~en karton lekarot
treba da se odnesuva so polna diskrtecija. Osudenite lica imaat pravo
da znaat za sodr`inata na svoite istorijati, a potoa so nivna
soglasnost za niv lekarot mo`e za go informira i direktorot na
ustanovat. Vsu{nost, ima samo eden slu~aj koga lekarot mora da go
informira direktorot na ustanovata za istorijatot na bolesta na
osudenikot. Toa e toga{ koga interesot na zatvorskata zaednica ili
nadvore{noto op{testvo poradi takvata bolest e seriozno zagrozeno.
Ovaa situacija e mnogu sli~na so onaa situacija koga lekarot vo
slobodnoto op{testvo mora da ja izvesti vlasta za pacientite koi
pretstavuvaat zdravstven rizik.
Ako osudenoto lice e premesteno vo druga kazneno-popravna
ustanova, lekarot e dol`en negoviot istorijat da mu go predade na lekarot
od taa ustanova. Pritoa }e ja za~uva privatnosta na osudenikot.
Treba da se obezbedat merki so koi ke se osiguri deka diskrecijata
za medicinskiot istorijat i pravoto na pristap do nego od
strana na pacientot }e bidat po~ituvani i po negovoto otpu{tawe od
ustanovata.
^len 123
Osudenite lica kaj koi }e se utvrdat telesni i du{evni rastrojstva
podle`at na medicinski tretman vo ustanovata, a koga toa e
potrebno vrz osnova na naod na lekar se upatuvaat vo soodvetna
zdravstvena ustanova.
________________________
Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 22 (2) SMP: Za bolnite na
koi im e potrebno specijalno lekuvawe treba da se predvidi
prefrluvawe vo specijalni kazneni zavodi ili vo civilni bolnici.
Koga bolni~koto lekuvawe e organizirano vo zavodot, toj treba da
bide snabden so materijal, pribor i lekovi {to }e ovozmo`at zabolenite
zatvorenici pristojno da se lekuvaat i neguvaat, a bolni~kiot
personal treba da e so dovolna stru~na sprema. Vo ovaa smisla i
Pravilo 26/2 EZP: Bolnite zatvorenici ~ija sostojba nametnuva
specijalen tretman treba da se premestat vo specijalizirani ustanovi
ili gra|anski bolnici. Vo ustanovite koi imaat obezbedeni uslovi za
lekuvawe, opremata i farmaceutskite sredstva treba da bidat
242

prikladni za medicinska gri`a i tretman na bolnite zatvorenici, a
mora da postoi i soodveten stru~en personal.
V. objasnuvawa na ~l. 124
^len 124
Osudenite lica za koi se somneva deka boleduvaat od nekoja zarazna
bolest, ili kaj koi e zabele`ano deka imaat telesni ili
du{evni o{tetuvawa {to mo`at da go popre~at vklopuvaweto vo
sredinata, po naod i upat na lekarot, }e se smestat vo posebni
prostorii na ustanovata.
________________________
Zarazenite osudeni lica od virusot HIV, bolnite od hapatitis,
tuberkoloza i do drugi zarazni bolesti kako i licata koi imaat
telesni ili du{evni o{tetuvawa {to mo` at da go popre~at nivnoto
vklopuvawe vo sredinata, so pravo se smetaat kako rizik za drugite
osudenici i za personalot. Za niv, kako i za licata od prethodniot
~len, zadol`itelno treba da se praktikuva odvojuvawe od ostanatite
osudenici vo posebni oddelenija, iako za niv toa prestavuva odreden
vid diskriminacija.
Ako ne postojat uslovi za uspe{no lekuvawe na navedenite lica
vo kazneno-popravnata ustanova, obvrska na ustanovata e da go upati
osudenoto lice na lekuvawe vo KPU Bolnica. Ako takva ustanova ne
postoi, kako {to e toa sega slu~aj vo Republika Makedonija, zabolenoto
osudeno lice se ispra}a vo tn. arestansko oddelenie koe funkcionira
kako privremeno eksterno oddelenie za potrebite na site kazneno-popravni
ustanovi vo zemjata.
Za smestuvawe na osudenite lica vo posebni prostorii (oddelenija)
vo ustanovata ili vo arestanskoto oddelenie odlu~uva direktorot
na ustanovata po obrazlo`en predlog na lekarot na kaznenopopravnata
ustanova.
^len 125
Osudenite lica koi za vreme na izdr`uvaweto na kaznata du{evno
}e zabolat ili poka`uvaat te{ka psihi~ka rastroenost utvrdena
od lekar - psihijatar, ustanovata }e gi upati vo soodvetna
zdravstvena ustanova na lekuvawe i ~uvawe dodeka ne prestane
potrebata od nivno natamo{no lekuvawe i ~uvawe, {to se utvrduva
spored op{tite propisi.
________________________
243

Spored Pravilo 22 (1) SPM medicinskata slu`ba vo kaznenopopravnata
ustanova treba da se organizira vo tesna vrska so op{tata
zdravstvena administracija na op{testvoto ili nacijata. Poradi ova,
pristap na medicinskite odredbi od lokalnata zaednica do ustanovata
i osudenite lica na koi im treba medicinski sovet ili terapija od
nadvore{nite slu`bi, treba da e dozvolen vo razumni ramki. Osobeno
samite zatvorski lekari ne bi trebalo da se dvoumat, da se obratat do
nadvore{nite medicinski slu`bi, a u{te pomalku toa da go smetaat
kako atak vrz nivnoto profesionalno iskustvo.
Odredbata natamu e vo tesna vrska so u{te dve zna~ajni pravila
od SMP so koi se nastojuva da se obezbedi visok stepen na dobrosostojba
na du{evno bolnite i umno rastroenite osudenite lica kako i
na onie osudenici koi se nao|aat vo seriozen du{even stres. Tie
pravila glasat:
Pravilo 82: (1) Du{evno bolnite lica ne treba da se zadr`uvaat
vo zatvor tuku treba da se prezemaat merki {to e mo`no pobrgu da se
premestat vo ustanovi za du{evno bolni lica.
(2) Zatvorenicite koi boleduvaat od du{evni afektivni
sostojbi i abnormalnosti, treba da se podvedat na lekuvawe vo specijalizirani
ustanovi koi se pod sanitarna uprava.
(3) Za vreme na nivnoto prestojuvawe vo zatvorot ovie lica
treba da se stavat pod nadzor na lekar.
(4) Lekarskata, odnosno psihijatriskata slu`ba na kazneniot
zavod treba da im obezbedi psihijatrisko lekuvawe i na site ostanati
zatvorenici na koi im e potrebno takvo lekuvawe.
Pravilo 83: Vo soglasnost so nadle`nite organi, psihijatriskoto
lekuvawe e po`elno ako e potrebno da se prodol`i i po pu{-
taweto na sloboda i da se obezbedi op{testvena pomo{ od prishijatriski
karakter po pu{tawetio na sloboda.
Vakvata gri`a za du{evno bolnite i umno rastroenite osudeni
lica e sodr`ana i vo Pravilo 100 EZP: (1) Licata kaj koi }e se utvrdi
du{evna bolest ne bi trebalo da se dr`at vo zatvor, tuku treba {to
pobrzo da se premestat vo soodvetna ustanova za du{evno bolni.
(2) Specijalizirani ustanovi ili oddelenija pod lekarska
uprava bi morale da bidat na raspolagawe za posmatrawe i tretman na
zatvorenicite {to seriozno se bolni i od drugi bolesti i rastrojstva.
(3) Lekarskata ili psihijatriskata slu`ba na kaznenata ustanova
mora da obezbedi psihijatriski tretman na site zatvorenici na
koi im e potreben.
(4) Mora da postoi sorabotka so soodvetni socijalni slu`bi za
da vo slu~aj na potreba bide obezbedeno prodol`uvawe na psihijatriskiot
tretman i gri`ata po otpu{taweto.
244

Brojot na osudenite lica na koi im e potrebna psihijatriska
pomo{ e vo postojan porast. Mnogu lica za vreme na izdr~uvaweto na
kaznata du{evno zaboluvaat ili poka`uvaat te{ka psihi~ka rastroenost
od pri~ini koi se karakteristi~ni za zatvorskiot `ivot. Zatvorenicite
koi izdr`uvaat dolgi kazni li{uvawe od sloboda so samiot
fakt {to dolgo se izolirani od potrebnite kontakti so semejstvoto i
ostanatite prijateli mo`at da projavat najrazli~ni umstveni
rastrojstva. Opredeleni rastrojstva se javuvaat vo pogolemite
ustanovi osobeno ako se prepolni, ako vo niv ima malku aktivnosti,
ako osudenite lica pogolemiot del od denot go pominuvaat vo }eliite,
ako zatvorskata populacija ne e pravilno rasporedena i klasifikuvana,
ako vo ustanovata vladee sistemot na neformalni odnosi koi se
vo eklatanten sudir so formalniot sistem i sl. Ovie sostojbi ~esto se
ote`nati so nepostoeweto dovolen i kvalifikuvan zatvorski personal,
so nepovolnite zatvorski uslovi, kulturnite razliki (osobeno
kaj stranskite osudenici) i niza drugi zatvorski neugodnosti i li{uvawa
koi mo`at da sozdadat emocionalna zbunetost, psihi~ki tenzii i
drugi psihi~ki sudiri koi vodat kon rastrojstva ili du{evna bolest.
Od tie pri~ini vrz zatvorskiot personal, a osobeno vrz zatvorskite
psiholozi i neuropsihijatri le`i specifi~na odgovornost da im
se obrne posebno vnimanie na osudenite lica so umstveni ili psihi~ki
problemi i da se obide na sekogo posebno da mu ja olesni situacijata.
Za seto toa e potrebno da se sozdade opu{tena atmosfera
preku dobro organizirawe i pravilen odnos kon osudenicite. Zatvorskiot
personal mora da vodi posebna gri`a za potrebite na osudenicite
i da obezbedi nivnite barawa seriozno da se zemaat vo predvid
i brzo i pravi~no da se re{avaat. Seto toa vo mnogu mo`e da pomogne
da se predupredat psihi~kite rastrojstva, i duri toga{ koga toa ne
pomognalo, treba da se pristapi kon lekuvawe na onie kaj koi se
pojavile simptomi na takvo rastrojstvo. Vo toj slu~aj brzoto rea|irawe
i upatuvawe na liceto vo soodvetna zdravstvena ustanova za ~uvawe
i lekuvawe stanuva neophodnost koja treba da trae dodeka ne prestanat
potrebite od istoto.
Re{enie za upatuvawe na osudenoto lice na lekuvawe vo soodvetna
zdravstvena ustanova na ~uvawe i lekuvawe donesuva direktorot
na kazneno-popravnata ustanova, ako nivnata te{ka psihi~ka rastroenost
e utvrdena so naod na lekar-psihijatar.
Zdravstvenata ustanova vo koja se vr{i lekuvaweto e dol`na
povremeno da ja izvestuva kazneno-popravnata ustanova za sostojbite
na bolesta na osudenikot i ottamu za potrebata za nivno natamo{no
~uvawe i lekuvawe vo istata ili vra}awe vo kazneno-popravnata
ustanova.
245

^len 126
(1) Zaboleno osudeno lice mo`e da bara specijalisti~ki lekarski
pregled na svoj tro{ok, dokolku takov pregled ne opredeli
lekarot na ustanovata.
(2) Za baraweto na osudenoto lice odlu~uva direktorot na ustanovata
po pribaveno mislewe od lekarot na ustanovata.
________________________
Po baraweto na osudenoto lice za odobruvawe na specijalisti-
~}i lekarski pregled sekoga{ odlu~uva direktorot na ustanovata.
Toga{ koga baraweto e opravdano i potkrepeno so pozitivno i obrazlo`eno
mislewe od lekarot na ustanovata, direktorot e dol`en da go
odobri pregledot na tro{ok na kazneno-popravnata ustanova. So drugi
zborovi, direktorot na ustanovata ne smee da odbie takov pregled samo
zatoa {to so istiot se predizvikuvaat golemi tro{oci za ustanovata.
Me|utoa, mo`ni se slu~ai koga osudenoto lice bara takov pregled
na svoj tro{ok, iako lekarot na ustanovata izgotvil obrazlo`eno
mislewe so koe smeta deka istiot ne e neophoden, ili deka voop{to ne
e potreben. Toga{ direktorot na ustanovata mo`e da odlu~i da go
odobri ili da ne go odobri baraniot specijalisti~ki pregled. Re{enieto
}e zavisi od negovoto li~no sogleduvaweto na okolnostite vo
vrska so baraniot pregled (na primer, od serioznosta na bolesta na
koja se `ali osudenikot i od negovoto osnovano somnenie deka lekarot
na kazneno-popravnata ustanova zlonamerno se sprotivstavuva na takoviot
pregled) ili od sevkupnata ocenka na li~nosta na osudenikot i
opasnosta deka vo konkretniot slu~aj se raboti za simulirana potreba
zaradi izvr{uvawe na begstvo.
Vo site slu~ai koga e odobren specijalisti~}i lekarski pregled,
po`elno e pri negovata realizacija da prisustvuva i lekarot na kazneno-popravnata
ustanova.
^len 127
Vremeto pominato na lekuvawe na osudenoto lice mu se smeta
vo vremeto pominato na izdr`uvawe na kaznata zatvor.
________________________
Odredbata ne se odnesuva na slu~aite koga lekuvaweto na osudenikot
se ostvaruva vo istata ili vo druga kazneno-popravnata ustanova
vo koja postojat uslovi za lekuvawe na osudenikot, za{to pove}e od
jasno e deka toga{ pominatoto vreme na lekuvawe se zasmetuva vo
izdr`uvawe na kaznata li{uvawe od sloboda. Ovde, vsu{nost, stanuva
246

zbor za onie slu~ai koga zaradi lekuvawe na te{ka ili dolgotrajna
bolest na osudenikot ne postoele uslovi vo nitu edna kazneno-popravnata
ustanova, pa toa lice bilo upateno od strana na kazneno-popravnata
ustanova vo soodvetna zdravstvena organizacija na sloboda,
odnosno vo ustanova {to ne e pod nadle`nost na Direkcijata za izvr-
{uvawe na sankciite. Takvoto lekuvawe se ostvaruva na tro{ok na
kazneno-popravnata ustanova, a, dokolku od bezbednosni pri~ini toa e
neophodno, osudenoto lice za vreme na lekuvaweto e pod postojana
kontrola od nadzornik na taa ustanova.
Odredbata ne se odnesuva i na slu~aite na prekin na izr`uvaweto
na kaznata od ~l 154 i 155 zatoa {to osudenikot za vreme na
prekinot se nao|al na sloboda, odnosno ne bil pod nikakov nadzor na
zatvorskata uprava. Ova osobeno se odnesuva na prekinot na kaznata
zaradi lekuvawe, koe na sopstvena inicijativa i na sopstven tro{ok e
barano od strana na osudenikot, a koe se ostvaruvalo napolno slobodno
vo doma{en ambient ili vo zdravstvena ustanova {to ja odbral
samiot osudenik.
Sporedi ~l.156 i 192.
^len 128
(1) Ako osudenoto lice so odbivawe na upotreba na hrana ili so
odbivawe na lekuvawe go doveduva vo opasnost svojot `ivot ili
zdravje, sprema nego mo`at da se primenat neophodni medicinski
merki i bez negova soglasnost zaradi ishrana i lekuvawe.
(2) Za tro{ocite za primena na neophodnite medicinski merki
od stav 1 na ovoj ~len odlu~uva direktorot na ustanovata, soglasno
ku}niot red na ustanovata.
________________________
1. Koga osudenoto lice so odbivawe na upotreba na hrana go
dovede vo opasnost svojot `ivot ili zdravje treba da se pravi jasna
distinkcija me|u odbivaweto hrana kao protest, kako simptom na
du{evna rastroenost i kako sloboden izbor da se zavr{i `ivotot. Vo
penitencijarnite ustanovi odbivaweto na hrana naj~esto e protest, a
ne obid za samoubistvo, i ottamu vo prv red ne e medicinski, tuku
socijalen ili politi~ki problem. Me|utoa bez ogled na ova soznanie
vo sekoj konkreten slu~aj treba da se proceni dali zatvorenikot koj
odbiva hrana ne e mo`ebi du{evno rastroen, se obiduva da privle~e
ne~ie vnimanie ili da prezeme odredeni ~ekori na pritisok za da
izdejstvuva nekakvo barawe. Ponekoga{ ne postoi logi~ka vrska me|u
odbivaweto na hrana i postignuvaweto na sakanata cel, na primer,
247

osudenikot odbiva da jade so cel sudot da donese poinakva odluka. Na
takviot osudenik najprvin prijatelite, a potoa i zatvorskiot
personal treba da mu uka`at deka negovoto {trajkuvawe so glad ne
mo`e da dovede do pozitiven rezultat. Ako toa ne vrodi plod sostojbata
na osudenikot treba da ja sledi zatvorskiot lekar koj }e go sovetuva
za zdravstvenite rizici do koi vodi negoviot {trajk i }e predlo`i
natamo{ni ~ekori za sanirawe na negovoto zdravje. Tie ~ekori mora
da se vo soglasnost so zatvorskata politika vo ova oblast.
Zatvorskata politika treba da e soglasna so slednive principi
koi se odnesuvaat na odbivaweto na hrana od strana na osudenite lica,
a koi se formulirani vo Deklaraciite na Svetskata medicinska
asocijacija vo Tokio, 1975 (TD) i vo Malta, 1992 godina. Takvi principi
najprvin se vneseni vo ~l. 5 TK kade se veli: Koga zatvorenikot
odbiva hrana, a lekarot smeta deka toa lice e vo sostojba objektivno i
racionalno da rasuduva za posledicite od dobrovolnoto odbivawe na
hranata, takvoto lice nema da bide ve{ta~ki hraneto. Odlukata za
sposobnosta na zatvorenikot za takvoto rasuduvawe mora da bide
potvrdena u{te od najmalku eden nezavisen lekar. Posledicite koi
mo`at da nastanat od odbivaweto na hranata lekarot e dol`en da mu gi
predo~i na zatvorenikot.
Vo Deklaracijata na svetskata medicinaka asocijacija za {trajk
so glad se veli: Sekoe ~ove~ko su{testvo ima moralna obvrska da go
po~ituva `ivotot kako ne{to sveto. Ova osobeno se odnesuva na
lekarot koj go primenuva svoeto iskustvo i znaewe za da spasi `ivot i
ja vr{i svojata dol`nost za dobroto na pacientot (dobrotvornost).
Dol`nost na lekarot e da ja po~ituva avtonomijata na li~nosta
na pacientot. Na lekarot, osven ako ne se raboti za iten slu~aj, mu e
potrebna pi{ana soglasnost od pacientot za da mu pomogne pred da
primeni bilo kakvi iskustva i ve{tini, i pritoa pravi se za
najdoroto na pacientot.
Lekarite ili drugite zdravstveni rabotnici ne treba da
primenuvaat bilo kakov pritisok vrz {trajkuva~ite so glad zaradi
prekinuvawe na {trajkot...
[trajkuva~ite so glad mora stru~no da bidat informirani od
strana na lekarot za klini~kite posledici od {trajkot so glad...
Za bilo kakva terapija mora da postoi prethodna soglasnost od
strana na pacientot. Lekarot treba sekojdnevno da proveruva dali
pacientot saka ili ne saka da prodol`i so {trajkot so glad.
Krajnata odluka da se intervenira ili ne, treba da ja donese
samiot lekar bez me{awe na drugi lica ~ija primarna cel ne e
dobrodetelta na pacientot.
248

2. Vo slu~aite koga sprema osudeno lice (koe so odbivawe na
upotreba na hrana ili so odbivawe na lekuvawe go dovelo vo opasnost
svojot `ivot ili zdravje) bile primeneti medicinski merki zaradi
ishrana ili lekuvawe, iako toa bilo storeno bez negova soglasnost
mo`e da se opredeli tro{ocite da gi snosi samoto lice. Za toa odlu-
~uva direktorot na kazneno-popravnata ustanova vo soglasnost so
odredbi predvideni vo ku}niot red.
Tro{ocite za nega i lekuvawe na namerno predizvikani bolesti
ili povredi pa|aat na tovar na samiot zatvorenik. Istoto va`i i za
grubo ili namerno povreduvawe na drugite zatvorenici.
^len 129
Za sekoja pote{ka bolest i za pote{ko naru{uvawe na
zdravstvenata sostojba na osudenoto lice ustanovata }e go izvesti
negovoto semejstvo.
________________________
Postojat slu~ai koga osudenoto lice strada od seriozna ili
smrtonosna bolest ili koga se nao|a vo krajno te{ka telesna ili
du{evna sostojba bez perspektiva za podobruvawe. Iako za niv e
potrebna ogromna gri`a, ovie osudenici ne smeat da se zapostavat,
nitu pak da se krenat race od niv. Za ovie lica najdobroto re{enie e
da im se prekine kaznata i medicinskata gri`a da im se prefrli na
soodvetnite zdravstveni slu`bi vo op{testvoto. Vo slu~ai koga
osudenoto lice boleduva od nekoja neizle~iva bolest, vedna{ po izvestuvaweto,
najdobro e da se predade na negovite najbliski rodnini. Vo
vakvi okolnosti ne treba da se insistira vrz pregolemi formalnosti
okolu utvrduvaweto na poimot bliski rodnini, za{to soglasno kulturnite
razliki, ponekoga{ na nekoj ~ovek mnogu poblizok rodnina
mo`e da mu bide, na primer prviot bratu~ed, odo{to rodeniot brat.
Osnovno e me|utoa semejstvoto na osudenoto lice sekoga{ navremeno
da bide izvesteno za negovata bolest i seto ona {to vo vrska so taa
bolest e prezemeno. Na ~lenovite na semejstvoto na osudenikot, istovremeno
treba da im se ovozmo`i vedna{ da go posetat takviot
osudenik.
V. objasnivawa na ~l. 208.
^len 130
Vrz mladite polnoletni lica najmalku edna{ vo godinata se
vr{i sistematski pregled.
249

________________________
Zaradi navremeno otkrivawe na zaboluvawa mo{ne e zna~ajno
edna{ godi{no da se organizira sistematski pregled na site osudeni
lica. Takvite pregledi ovozmo`uvaat pravovremeno otkrivawe na
zaboluvawa od rak, SIDA, srcevi i bubre`ni bolesti kako i od
{e}erna bolest. Sistematskite pregledi treba da opfa}aat i pregledi
od zaben lekar za spre~uvawe na zabni zaboluvawa. Pregledite
treba da se propi{at so naod od zabolekar, so razjasnuvawe na
pri~inite na bolestite i na~inot na nivnoto izbegnuvawe, postavuvawe
dijagnosti~}i upatstva za higiena na ustata, za sostojbata na
zabnite mesta i za podlo`nosta na zaboluvawa od karias i za merkite
za za{tita na zabite.
So ogled na toa deka spored nivnata telesna i psihofizi~ka
sostojba mladite polnoletni lica se posebna kategorija, takvite
pregledi za niv se zadol`itelni.
Sporedi objasnuvawa na ~l. 121 t. 7.
^len 131
(1) Na osudeni bremeni `eni i porodilki im se obezbeduva
stru~na lekarska nega.
(2) Osudenite bremeni `eni po predlog na lekarot se upatuvaat
vo porodilnoto oddelenie po pravilo {est nedeli pred
poroduvaweto.
(3) Osudenite bremeni `eni po pravilo se poroduvaat vo
op{tite zdravstveni ustanovi, osven vo slu~aite koga vo ustanovata
se obezbedeni potrebnite uslovi za bezbedno poroduvawe na
osudenata bremena `ena.
(4) Vo porodilnoto oddelenie osudenata porodilka po pravilo
ostanuva do navr{enata edna godina od `ivotot na deteto, ako ne
bide pred toa otpu{tena od izdr`uvaweto na kaznata.
(5) Vo mati~nata kniga na rodenite ne smee da e sodr`an
podatok deka deteto e rodeno vo kazneno popravna ustanova.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 23 SMP koe glasi: (1)
Vo zavodite za `eni mora da postojat posebni uredi potrebni za
lekuvawe na bremeni `eni i `eni koi zazdravuvaat od poroduvawe ili
od bolest. Vo najgolema mo`na mera treba da bidat prezemeni merki
poroduvaweto da se izvr{i vo civilna bolnica. Ako deteto e rodeno
vo zatvor, bitno e toj podatok da ne se vnese vo ispravata so koja se
potvrduva ra|aweto.
250

(2) Koga na majkite koi se zatvoreni im e dozvoleno da gi
zadr`at svoite deca, treba da se prezemat merki za organizirawe na
detski jasli so kvalifikuvan personal, kade {to doen~iwata bi bile
smesteni dodeka se pod maj~ina gri`a.
Vo ovaa smisla i Pravilo 28 EZP: (1) Sekade kade {to toa e
izvodlivo mora da se obezbedat uslovi za pora|awe vo bolnica nadvor
od ustanovata. Sepak, osven vo posebni slu~ai vo kaznenite zavodi
mora da postoi neophoden personal i uslovi za smestuvawe na
trudnici i nivna nega po ra|aweto. Ako deteto se rodi vo zatvor toj
podatok ne smee da bide spomnat vo porodilniot list.
(2) Tamu kade {to na decata im e dopu{teno da ostanat vo
ustanovata zaedno so majkata, mora da se opredeli posebna detska soba
vo koja za niv }e se gri`i stru~en personal i kade tie }e prestojuvaat
dodeka ne se pod nadzor na majkite.
2. Vo kazneno-popravnite ustanovi za `eni mora da se obezbedi
stru~na lekarska nega za site osudeni bremeni `eni i porodilki.
Soodvetna lekarska gri`a treba da im se posveti i na maj}ite na deca
do dostignuvaweto na nivnata vozrast od edna godina.
Za smestuvawe na bremenite `eni i porodilki, kako i za maj}i so
deca do navr{uvaweto na edna godina na deteto, vo kazneno-popravnata
ustanova se organizira posebno, tn. porodilno oddelenie. Vo ova
oddelenie po predlog, na lekarot bremenite `eni se upatuvaat po
pravilo {est nedeli pred poroduvaweto. Nazivot na ova oddelenie
me|utoa ne upatuva na toa deka vo ova oddelenie mora zadol`itelno da
se izvr{i samiot akt na pora|aweto. Bremenite `eni, spored bukvata
na zakonot, po pravilo, se pora|aat vo op{tite zdravstveni ustanovi,
osven koga vo samata ustanova se obezbedeni site potrebni uslovi
pora|aweto da se izvr{i bez posledici po zdravjeto i `ivotot na
majkata. Po otpu{taweto od zdravstvenata ustanova, porodilkata
povtorno se smestuva vo porodilnoto oddelenie i tamu ostanuva do
navr{uvaweto edna godina od `ivotot na deteto. Za toa vreme
prodol`uva potrebnata lekarska i druga gri`a, kako za zdravjeto na
majkata, taka i za zdravjeto i napreduvaweto na deteto. Samo koga toa
izri~no go pobara, ili na toa se soglasi samata majka, so posebno
odobrenie na lekarot, pred izminuvaweto na edna godina od vozrasta
na deteto, toa mo`e da mu se predade na ~uvawe i odgleduvawe na
opredeleno lice nadvor od ustanovata. Od druga strana, toa sekoga{ }e
se slu~i toga{ koga deteto ja dostignalo navedenata vozrast.
251

^len 132
Na osudenite `eni za vreme na bremenosta, poroduvaweto i
maj~instvoto vo odnos na otsustvoto od rabota se primenuvaat
op{tite propisi.
________________________
Za vreme na bremenosta, ra|aweto i do navr{uvaweto edna
godina od `ivototna deteto, osudeni~kata ima pravo na otsustvo od
rabota vo traewe od devet meseci nepre}inato, a dokolku rodi pove}e
deca (bliznaci, troj}i ili sli~no) edna godina.
Vrz osnova na naod od lekarot na ustanovata, osudeni~kata mo`e
da go zapo~ne porodilnoto otsustvo 45 dena pred ra|aweto, a
zadol`itelno 28 dena pred ra|aweto.
So ogled deka rabotata vo kazneno-popravnite ustanovi e pravo,
a ne i obvrska, gornite odredbi se od zna~ewe za ostvaruvaweto na
nadomestokot od rabotata. Toa zna~i deka za vreme na koristeweto na
porodilnoto otsustvo, osudeni~kata ima pravo na nadomest spored
odredbite na ZIS, no samo dokolku prethodno ve}e imala potpi{ano
izjava deka }e bide vklu~ena vo rabotniot tretman (v. ~l. 58 ).
Za drugite prava vo pogled na bremenosta, poroduvaweto i
maj~instvoto vo odnos na otsustvoto od rabota v. ~l. 60 i 61 ZRO, kako
i ~l. 11 st. 5 i 194 ZZZ.
10. Obrazovanie na osudenite lica
^len 133
(1) Vo ustanovite zadol`itelno se organizira osnovno obrazovanie
kako del na op{tiot sistem na obrazovanie i vospituvawe.
(2) Obrazovanieto na osudenite lica mo`e da se organizira vo
samata ustanova ili vo mestoto na sedi{teto na ustanovata.
________________________
1. Obrazovanieto kako oblik na tretman ima ogromna va`nost za
spre~uvawe na idnoto kriminalno povedenie na osudenite lica i za
nivnoto uspe{no vklu~uvawe vo `ivotot na sloboda. Ova soznanie
poa|a od kriminolo{kite uka`uvawa deka niskiot stepen na obrazovanie
i primitivizmot vodat kon naru{uvawe na kriteriumite za
ocenka na dozvolenoto povedenie {to vo sodejstvo so drugite kriminogeni
faktori ima zna~ajna uloga vo genezata na krivi~noto delo. Toj
fakt sekojdnevno go potvrduvaat i penolo{kite istra`uvawa za
obrazovnoto nivo na osudeni~kata populacija koe nasekade vo svetot e
252

mo{ne nisko izrazeno. Spored toa edna od bitnite zada~i na penitencijarnite
ustanovi e vlo`uvawe kontinuirani usilbi za podigawe na
obrazovnoto nivo na site, a osobeno na pomladite osudenici. Vo taa
smisla ogromna e ulogata na u~ili{teto kako osnovna kletka kade
namerno i organizirano mo`e da se vr{i obrazovniot proces. So
pomo{ na nastavata {to se organizira vo nego osudenite lica mo`at
da se steknat so znaewa od razli~ni podra~ja na ~ovekovata dejnost.
Tie znaewa od svoja strana im ovozmo`uvaat da se interioriziraat
socijalno prifatlivi mislewa, stavovi, uveruvawa, moralni normi i
takvi naviki {to vo osnova go menuvaat odnosot kon trudot,
semejstvoto, drugite lu|e, tu|ite materijalni i duhovni dobra i
elementarnite op{testveni vrednosti i interesi. Steknatite znaewa
se natamu vo sostojba da izvr{at promeni vo psiholo{kata struktura
na li~nosta za{to vrz niv naj~esto se gradi emocionalniot i afektiniot
`ivot na ~ovekot. Vo tekot na obrazovniot proces koj li~nosta
na ~ovekot se razvivaat i brojni sposobnosti kako na primer:
sposobnost za vnimanie, posmatrawe, pomnewe, sudewe, zaklu~uvawe,
generalizacija, kriti~no rasuduvawe i sl. Takvata sposobnost vo
semejstvoto so steknatite znaewa i umeewa go ovozmo`uvaat snao|aweto
vo slobodnoto op{testvo i uspe{noto sovladuvawe na destruktivnite
porivi i motivi {to obi~no se javuvaat koga vo `ivotot se naide
na pote{ki problemi.
Imaj}i ja vo vid vakvata uloga na obrazovanieto vo kaznenopopravnite
i vospitno-popravnite ustanovi se vr{at golemi usilbi za
sozdavawe materijalni, prostorni i kadrovski uslovi {to }e go
ovozmo`at negovoto realizirawe kako del od prevospitniot tretman.
Vo soglasnost so istaknatata potereba za steknuvawe odreden
vid na obrazovanie nasekade vo svetot se predlagaat i primenuvaat
programi so koi se ostvaruvaat razli~ni vidovi na {kolska nastava vo
i nadvor od ustanovata. Vo zavisnost od potrebite i individualnite
svojstva na osudenikot se odi kon opismenuvawe, dovr{uvawe na
osnovnoto obrazovanie ili pak kon dovr{uvawe na ve}e zapo~natoto
sredno, vi{e ili visoko obrazovanie. Zna~eweto na ovie prevospitni
procesi e sogledano i vo ZIS kade {to se veli deka vo kaznenopopravnite
ustanovi zadol`iteno se organizira osnovno obrazovanie
kako del na op{tiot sistem na obrazovanie i vospituvawe koe treba
da se organizira vo samata ustanova ili vo mestoto na sedi{teto na
ustanovata.
Vidot na obrazovnata aktivnost zavisi od brojot i strukturata
na onie na koi im e neophoden obrazovniot proces. Za toa se od
zna~ewe i psihofizi~kite osobini, li~nite svojstva, sklonosti i
`elbite za steknuvawe so odreden vid na obrazovanie vo ramkite na
253

objektivnite mo`nosti na ustanovata. Pritoa treba da se vodi gri`a
so osnovnoto obrazovanie da bidat opfateni i onie lica za koi so
programata za tretman e predvideno stru~no osposobuvawe a koi za toa
ja namaat potrebnata {kolska sprema.
2. Vo vrska so obrazovanieto na osudenite lica SMP go sodr`at
samo Praviloto 77 koe glasi: (1) Treba da se prezemat mer}i da se
razvie nastava za site zatvorenici koi se vo sostojba da ja koristat,
pri {to treba da se podrazbere i religiozna nastava vo zemjite kade
{to toa e mo`no. Nastavata za nepismenite i mladite zatvorenici
treba da bide zadol`itelna i administracijata mora da í posveti
posebno vnimanie.
(2) Vo granicite na mo`nostite nastavata koja {to im se pru`a
na zatvorenicite treba da bide usoglasena so sistemot na javnata
nastava za da mo`at bez te{kotii da go prodol`at svoeto obrazovanie
po pu{taweto na sloboda.
EZP gi sodr`at slednive pravila po odnos na obrazovabieto na
oudenite lica:
Pravilo 77: Vo sekoj ustanova mora da bide organizirana
opse`na obrazovna programa za na site zatvorenici da im se pru`i
mo`nost za ostvaruvawe barem na nekoja svoja potreba ili ambicija.
Takvite programi bi trebalo da imaat za cel uspe{na rehabilitacija,
podobruvawe na moralot i povedenieto i nivnoto samopo~ituvawe.
Pravilo 78: Obrazovanieto bi trebalo da se sogleda kako
sistemska aktivnost {to kako i trudot mu dava ista polo`ba i
osnoven pridones na tretmanot, a se sproveduva vo voobi~aenoto
rabotno vreme i pretstavuva del na programata za individualen
tretman.
Pravilo 79: Zatvorskite upravi bi morale da mu posvetat
posebno vnimanie na obrazovanieto na mladite zatvorenici, potoa na
stranskite dr`avjani i na zatvorenicite so posebni kulturni i
eti~ki problemi.
Pravilo 80: Treba da se organiziraat specifi~ni programi na
kolektivno obrazovanie za onie zatvorenici koi imaat posebni
problemi kako na primer nepismenost i sli~no.
Pravilo 81: Vo ramkite na ostvarlivoto, obrazovanieto na
zatvorenicite mora da se: a) integrira vo nacionalniot obrazoven
sistem taka {to }e mo`e bez te{kotii da se prodol`i po
izleguvaweto od zavodot.
b) organizira vo obrazovni ustanovi nadvor od zavodot.
3. Spored ZOO, dejnosta na osnovnoto obrazovanie pretstavuva
del od edinstveniot vospitno-obrazoven sistem. Toj sistem se
organizira i ostvaruva vo osnovnite u~ili{ta. Soglasno ~l. 4 st. 2
254

ZOO osnovnoto obrazovanie se organizira i ostvaruva i vo
zdravstveni ustanovi, vospitno popravni domovi i kazneno-popravni
ustanovi. Ottamu vo kazneno-popravnite ustanovi i vosapitno-popravnite
domovi zadol`itelno se organizira osnovno obrazovanie koe
pretstavuva del na op{tiot sistem na obrazovanie i vospituvawe.
Nastavata za osnovno obrazovanie se organizira za site osudenici
i vospitanici koi se li{eni od sloboda nad edna godina i, po
pravilo, vo samata ustanova. Na~inot na koj se organizira osnovnoto
obrazovanie za vospitanici i osudeni lica zavisi od uslovite so koi
raspolaga ustanovata vo koi se smesteni ovie lica. Dokolku postojat
neophodnite pretpostav}i za toa, nastavata vo osnovnoto obrazovanie
se organizira vo samata ustanova so koristewe na vnatre{en i
nadvore{en kadar. Dokolku takvite pretpostav}i ne se obezbedeni,
nastavata mo`e da se organizira i nadvor od ustanovata. Za toa se
sklu~uva soodveten dogovor so osnovno u~ili{te na sloboda, koe, po
mo`nost treba da se nao|a vo najneposredna blizina na vospitnopopravniot
dom ili kazneno-popravnata ustanova.
Nastavata treba da se odr`uva vo vreme koe se poklopuva so
periodot na rabotnoto vreme.
4. Vo pogled na obrazovanieto na osudenite lica Komitetot na
ministrite na Sovetot na Evropa vo Preporaka R (89) 12 im prepora~uva
na vladite na dr`avite-~lenki da ja primenuvaat politikata
koja go predlaga slednoto:
1. Site zatvorenici treba da imaat ednakov pristap kon
obrazovanieto koe {to e predvideno so nastavnite predmeti, stru~no
osposobuvawe, kreativni i kulturni aktivnosti, fizi~ko vospitanie
i sportovi, op{testveno obrazovanie i dostapni biblioteki;
2. Obrazovanieto na zatvorenicite treba da bide ednakvo kako
{to e predvideno za sli~ni grupi od ista vozrast nadvor od zatvorot, a
spektarot na obrazovnite mo`nosti na zatvorenicite da bide {to e
mo`no pogolem;
3. Obrazovanieto vo zatvorot treba da ima za cel razvoj na
celokupnata li~nost vodej}i smetka za negoviot op{testven, ekonomski
i kulturen kontekst;
4. Site onie {to se vklu~eni vo administracijata na zatvorskiot
sistem i upravata na zatvorot treba da go podr`uvat i olesnuvaat
obrazovanieto kolku {to e mo`no pove}e;
5. Obrazovanieto ne treba da ima ponizok status od rabotata vo
ramkite na zatvorskiot re`im a zatvorenicite ne smeeat da gubat
finansiski ili na bilo koj drug na~in so toa {to zemaat u~estvo vo
obrazovniot proces;
255

6. Treba da se vlo`uvaat site usilbi zatvorenicite da se
pottiknat da zemat aktivno u~estvo vo site aspekti na obrazovanieto;
7. Treba da se obezbedat razvojni programi na zatvorskiot edukativen
kadar da mu se ovozmo`i da primenuva metodi za obrazovanie na
vozrasnite vo zatvorite.
8. Posebno vnimenie treba da mu se posveti na onie zatvorenici
so opredeleni pote{kotii, a osobeno so problemi vo ~itaweto i
pi{uvaweto.
9. Stru~noto obrazovanie treba da se stremi kon po{irok razvoj
na poedinecot, no i da bide ~uvstvitelno za trendovite na pazarot na
trudot.
10. Zatvorenicite treba da imaat sloboden pristap kon dobro
opremeni biblioteki najmalku edna{ nedelno;
11. Kaj zatvorenicite treba postojano da se istaknuva i
pottiknuva fizi~koto obrazovanie i sportot;
12. Zna~ajna uloga treba da im se posveti na kreativnite i
kulturnite aktivnosti na zatvorenicite za{to tie aktivnosti imaat
poseben potencijal {to }e im ovozmo`i na zatvorenicite da se
razvivaat i samoizrazuvaat;
13. Op{testvenoto obrazovanie treba da sodr`i prakti~ni
elementi {to }e mu ovozmo`at na zatvorenikot da se spravi so
`ivotot vo zatvorski uslovi so cel da se olesni negovoto vra}awe vo
op{testvoto;
14. Sekoga{ koga e mo`no na zatvorenikot treba da mu se
dopu{ti da zeme u~estvo vo obrazovniot proces nadvor od zatvorot;
15. Ako obrazovniot proces se vr{i vo ramkite na zatvorot,
nadvore{nata sredina treba da bide vklu~ena {to e mo`no pove}e.
16. Po izleguvaweto od zatvor na zatvorenicite treba da im se
ovozmo`i da prodol`at so nivnoto obrazovanie;
17. Treba da se obezbedat pari~ni sredstva, oprema i obrazoven
kadar so {to }e se sozdadat uslovi zatvorenicite da dobijat soodvetno
obrazovanie.
5. V. Penolo{ki kompendium, str. 331-332.
^len 134
(1) Na osudenite lica {to }e go zavr{at soodvetniot vid i
stepen na obrazovanie im se izdava sveditelstvo.
(2) Od sveditelstvoto ne smee da se vidi deka obrazovanieto i
vospitanieto e steknato vo kazneno popravna ustanova.
256

(3) Na osudenoto lice mo`e da mu se odobri vonredno
{koluvawe na negov tro{ok vo site vidovi na obrazovani ustanovi
na sloboda ako so toa ne se naru{uva ku}niot red i rabotata vo
ustanovata.
________________________
Osudenite lica koi }e go zavr{at osnovno vospituvawe i obrazovanie
vo kazneno-popravnata ustanova dobivaat soodvetno svidetelstvo
od koe ne smee da se gleda deka e steknato za vreme na izdr`uvaweto
na kaznata li{uvawe od sloboda. Vakviot pristap e vo soglasnost
so toa deka obrazovanieto e va`en element za razvojot i idninata
na sekoja li~nost, a ne okolnost od koja treba da se izvlekuvat zaklu-
~o~i za nejzinoto kriminalno minato. Ottamu, kako i od okolnosta
deka osudenite lica svoeto obrazovanie go steknuvaat spored programa
opredelena so op{tite propisi, nema nikakva pri~ina vo sveditelstvoto
za zavr{enoto obrazovanie, da se naglasuva podatokot deka e
steknato za vreme na izdr`uvaweto na kazna li{uvawe od sloboda.
Takviot fakt vo startot gi motivira site onie koi svojata sre}na
idnina ja povrzuvaat so vlo`uvawe usilbi koi }e im ovozmo`at da se
steknat so neophodnoto obrazovanie {to im se nudi za vreme na
izdr`uvaweto na kaznata
Na osudenoto lice mo`e da mu se odobri vonredno {koluvawe vo
site obrazovni ustanovi na sloboda. Vonrednoto {koluvawe e na
tro{ok na samite osudeni lica. Takvo {koluvawe na osudenikot mo`e
da mu se dozvoli dokolku kaj nego se po~uvstvuva seriozen interes za
{koluvaweto i dokolku so toa ne se naru{uva ku}niot red i rabotata
vo ustanovata.
^len 135
Ustanovite mo`at da organiziraat i posebni formi za stru~no
osposobuvawe na osudenite lica vo vid na kursevi, seminari i drugi
vidovi na stru~no osposobuvawe so prakti~na rabota, soglasno op{tite
propisi za stru~no osposobuvawe.
________________________
Na osudenoto lice treba da mu se dozvoli da raboti i da se
obrazuva spored negovoto zanimawe, da go usovr{uva zanimaweto ili
da se prekvalifikuva vrz osnova na slobodnoto zanimawe, ako toa e vo
soglasnost so planot za izvr{uvawe na sankcijata i slu`i za celta da
se osposobi za uspe{no stopanisuvawe po negovoto otpu{tawe, kako i
da |i so~uva ili unapredi svoite sposobnosti.
257

Za stru~noto osposobuvawe na osudenite lica treba da se koristat
razli~ni vidovi na naso~eno obrazovanie. Najsoodvetna forma e
ako kazneno-popravnite ustanovi organizira takvi u~ili{ta za steknuvawe
so kvalifikacija na osudenite lica za razli~ni zanimawa vo
samata ustanova
V. ~l 34 i 35 ZSO.
11. Slobodni aktivnosti, sport i rekreacija na osudenite lica
^len 136
(1) Vo ustanovite mora da se obezbeduvaat uslovi za organizirawe
i razvoj na sportot, rekreacijata i drugite slobodni
aktivnosti, od zna~ewe za odr`uvawe na telesnoto i du{evnoto
zdravje na osudenite lica.
(2) Programata za sportski aktivnosti, rekreacija, steknuvawe
i zadovoluvawe na kulturno-umetni~ki i drugi potrebi na osudenite
lica, se ureduva kako sostaven del na tretmanot i osposobuvaweto na
osudenoto lice. Za taa cel se obezbeduvaat neophodniot prostor i
oprema vo ustanovata.
________________________
1. So istaknuvaweto na resocijalizacijata kako osnovna cel na
izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda, slobodnoto vreme na
osudenite lica vo kazneno-popravnite ustanovi stana predmet od poseben
interes. Organizacijata i adekvatnto koristewe na slobodnoto
vreme ima pove}ekratno zna~ewe za{to se raboti za takvo vremenski
prostor {to mora da bide ispolnet so pozitivni aktivnosti i sodr`ajni
anga`mani. Takvite aktivnosti treba da gi popre~at raznovidnite
sudiri {to poradi monotonijata i ednoli~niot `ivot mo`at da
se javat kako pome|u samite osudenici taka i me|u osudenite lica i
zatvorskata uprava.
Vo penolo{kata literatura kako glavni se istaknuvaat dve
pri~ini poradi koi slobodnoto vreme na osudenicite treba da bide
adekvatno osmisleno i ispolneto. Prvata pri~ina se odnesuva na
odr`uvaweto na redot i disciplinata vo ustanovata. Poznato e deka
dokolku osudenite lica se prepu{tat sami na sebe lesno sozdavaat
takva atmosfera {to se karakterizira so izrazena pasivnost ili pak
so oddavawe na raznovidni aktivnosti so negativen predznak kako {to
se komar, pijanstvo, raspravii i tepe~ki, kroewe planovi za begstvo,
homoseksualizam, razmena na kriminalno iskustvo i sl. Vtorata
pri~ina za osmisluvawe na slobodnoto vreme na osudenicite e
258

povrzano so podobruvaweto na efikasnosta na resocijalizacijata. Za
pottiknuvawe na taa cel nesomneno e potrebno sozdavawe takvi uslovi
vo koi {to ovoj vremenski prostor }e bide naso~en kon iskoristuvawe
na site tretmanski mo`nosti na ustanovata. Se razbira tuka vo prv
red se misli na postavuvawe takvi planovi i programi {to zna~at
organizirano ostvaruvawe na zabavata, razonodata i rekreacijata na
osudenicite. Niz ovie aktivnosti treba da dojde do izraz razvivaweto
na kulturnite naviki i vrednosti na osudenite lica, pottiknuvaweto
na nivnite umetni~ki predispozicii i interesot za kulturnoumetni~ko
izdigawe i tvore{tvo i, voop{to, zbogatuvawe na nivniot
duhoven `ivot i fizi~ko zdravje. Seto ova mo`e da se postigne so
primena na terapeutski merki {to vo kulturno-umetni~kiot i
sportskiot i zabavniot `ivot vo ustanovite }e go opfati najgolemiot
broj osudenici.
Vo slu~aj zatvorenicite da |i odbivaat sportskite aktivnosti ne
smeat da se prisiluvaat, tuku da se pottiknuvaat kon nivno prifa-
}awe. Disciplinskoto kaznuvawe vo ovaa nasoka ne e nitu obrazovna
nitu razumna metoda.
Odredbata ja priznava va`nosta od pominuvaweto na opredeleno
vreme na otvoren prostor za site zatvorenici. Osobeno pomladite
zatvorenici imaat potreba vo ovoj odnos delumno fizi~ki da se
razvijat, a delumno i poradi toa {to sportot i fizi~kite ve`bi se
va`ena na~in da se iskoriti i oslobodi vi{okot na psihi~kata
fizi~kata energija.
Vo praktikata mnogu zatvorski institucii ja priznavaat bitnata
uloga na ve`baweto i sportot vo namaluvaweto na stresot pri
zatvoraweto i podocne`nite tenzii {to gi sozdava samoto zatvorawe
i zatvorskiot op{testven sistem. Ottamu ne treba da se {tedat
sredstva da se sozdadat povolni uslovi za sport i rekreacija.
Odredbata deka ustanovite treba da obezbedat neophoden prostor i
oprema ne treba me|utoa da se sfati kako nejzin prekumeren tovar.
Mnogu ~esto e dovolen samo pristapot do terenite vo zatvorskiot
krug vo koj i edna topka mo`e da obezbedi osnova za rekreacija za cela
grupa na zatvorenici. Aktivnostite od ovoj vid se korisni i za
dobroto zdravje i odnosite vo zatvorot, osobeno ako kon nivnata
realizacija se pridru`i i poka`e soodveten interes i zatvorskiot
personal.
2. Vo vrska so slobodnite aktivnosti, sportot i rekreacijata
SMP govorat vo Pravilo 21 i 78.
Pravilo 21 SMP: (1) Sekoj zatvorenik koj ne raboti na otvoren
prostor, dokolku vremenskite priliki toa go dozvoluvaat, treba
259

najmalku eden ~as dnevno da koristi za soodvetni telesni ve`bi na
sve` vozduh.
(2) Pomladite zatvorenici kako i drugite zatvorenici na koi
vozrasta i fizi~kata kondicija toa im go dozvoluvaat, za vremetraeweto
na ve`bite mora da bidat izlo`eni na telesno vospituvawe {to
razonoduva. Za taa cel treba da im se stavat na raspolagawe tereni,
spravi i oprema.
Pravilo 78 SMP: So cel zatvorenicite fizi~ki i du{evno
dobro da se ~uvstvuvat vo site zavodi treba da se organiziraat zabavni
i kulturni aktivnosti.
Ova pra{awe go obrabotuvaat EZP vo Pravilata 69 i 83-86.
Pravilo 69 EZP: (1) Vo soglasnost so sistemot na zatvorenicite
treba da im se pru`i prilika da u~estvuvaat vo aktivnostite vo
ramkite na ustanovata koi bi mo`ele da go razvijat nivnoto ~uvstvo
na odgovornost i samodoverba kako i da se pottikne nivniot interes
za sopstveniot treman.
(2) Treba da se prezemat merki za razvivawe na metodite so koi
}e se podr`uva sorabotkata so zatvorenicite i nivnoto aktivno
u~estvo vo sproveduvaweto na tretmanot. Za taa cel zatvorenicite
treba da se pottiknuvaat da prezemaat opredelena odgovornost vo
odredeni aktivnosti vo ustanovata, vo ramkite na ograni~uvawata
postaveni so Praviloto 34.
Pravilo 83 EZP: Zatvorskite sistemi mora da go sfatat
zna~eweto koe go imaat pravilno organiziranite aktivnosti za
fizi~ko i du{evno zdravje i vo soglasnost so toa da obezbedat soodvetno
ve`bawe i rekreativni aktivnosti.
Pravilo 84 EZP: Zatoa pravilno organiziranata programa za
fizi~ko vospituvawe, sport i ostanatite rekreativni aktivnosti bi
trebalo da bidat sostaven del na programata za tretman i
ostru~uvawe. Za taa cel treba da se obezbedi potreben prostor, uredi
i oprema.
Pravilo 85: Zatvorskite upravi mora da obezbedat zatvorenicite
koi u~estvuvaat vo ovie programi da bidat fizi~ki zdravi.
Posebno treba da se obezbedi pod lekarska kontrola fizi~ko
vospituvawe i terapija za onie zatvorenici za koi se potrebni.
Pravilo 86 EZP: Na sekoj zatvorenik koj ne raboti na otvoren
prostor ili ne e vo ustanova od otvoren vid spored vremenskite
priliki treba da mu se dozvoli barem eden ~as vo tekot na denot za
pro{etka, ili za soodvetni ve`bi na otvoren prostor, i dokolku toa e
mo`no, za{tita od nepovolnite vlijanija na vremenskite priliki.
V. Penologija 2, str. 205-208 i Penolo{ki kompendium, str. 333-
335.
260

^len 137
(1) Ustanovite imaat biblioteki.
(2) Osudenite lica mo`at da koristat knigi i dneven pe~at na
makedonski jazik i na jazikot i pismoto na nacionalnosta ili na
jazikot od zemjata na koja osudenoto lice zboruva.
(3) Knigite i dnevniot pe~at osudenite lica mo`at da gi
koristat od bibliotekata ili sami da gi nabavuvaat.
(4) Na osudenite lica im se ovozmo`uva koristewe i na drugite
sredstva za javno informirawe i komunicirawe.
________________________
1. Kazneno-popravnite ustanovi imaat biblioteka vo koja pokraj
beletristika, zabavna literatura i ~asopisi ima posebna nau~na i
stru~na literatura. Bibliotekata treba da se odr`uva na sovremeno
nivo i mora da soodvetstvuva na jazi~nite potrebi na zatvorenicite
vo ustanovata.
Knigite treba da se izdavaat vrz osnova na prethodno izgotveni
katalozi koi im se dostapni na zatvorenicite na sekoi 14 dena.
Bibliotekite treba osobeno da sodr`at va`ni materijali koi se
odnesuvaat na zatvorskite pravila i pravata na zatvorenicite
vklu~uvaj}i gi SMP i EZP. Vo bibliotekite isto taka treba da se na
raspolagawe i vo dovolen broj primeroci ZIS, podzakonskite akti
kako i internite akti na kazneno-popravnata ustanova.
Bibliotekite ne se samo zbir na knigi. Tie ja impliciraat i
potrebata od postoewe na stru~en personal koj na zatvorenicite mo`e
da im prenese informacii, da im gi objasni podra~jata na koi se
odnesuva literaturata, na~inot na doa|awe do naslovite {to |i
interesiraat i da gi posovetuva vo vrska so toa. Vo ovaa smisla
ponekoga{ e potrebna pomo{ od bibliotekari od nadvore{ni biblioteki
ili od strana na profesionalni dobrovolci.
Zatvorskite biblioteki obi~no ne mo`at da si dozvolat da
imaat golem fond na knigi. Ottamu e neophodno na zatvorenicite da
im se ovozmo`i i koristewe na knigi i od biblioteki od nadvore-
{noto op{testvo, preku soodvetno povrzuvawe i razmena na knigi na
zatvorskata, so tie biblioteki.
2. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 40 SMP spored koe:
Sekoj zavod treba da ima biblioteka za site kategorii zatvorenici,
dovolno opremena so pou~ni i zabavni knigi. Zatvorenicite treba da
se pottiknuvaat {to e mo`no pove}e da ja koristat.
261

3. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 39 SMP: Na zatvorenicite
treba da im se dozvoli redovno da se informiraat za tekot
na najzna~ajnite nastani preku dnevni vesnici, spisanija ili drugi
posebni publikacii vo kazneniot zavod, preku radio emisii,
predavawa ili preku site drugi sli~ni sredstva {to upravata }e gi
odobri i kontrolira.
Vo ova smisla i Pravilo 45 EZP: Na zatvorenicite treba da im
se dopu{ti redovno da se informiraat za nastanite od nadvore{niot
svet po pat na vesnici, spisanija i drugi publikacii, radio ili
televiziski emisii, predavawa, ili po pat na koe bilo sli~no
sredstvo pod kontrola na upravata. Treba posebno da se uredi
zadovoluvaweto na potrebite na stranskite dr`avjani {to imaat
te{kotii so jazikot.
Dobra praktika e na osudenite lica da im se dozvoli pristap do
site sredstva na masovna komunikacija koi soglasno zakonot im se na
raspolagawe na licata na sloboda. Isklu~ocite od ova pravilo treba
da se ograni~at od bezbednosni pri~ini: toga{ koga opredelen
materijal pottiknuva ili potpomaga begstvo ili bunt vo ustanovata.
Ne e dobra praktikata da se ograni~uva pristapot do informacii vrz
osnova na potrebata od sproveduvawe na nekakov vid tretman sprema
osudenoto lice. (MSV str. 160)
4. Osudenite lica mo`at so sopstveni pari da nabavuvaat knigi,
vesnici ili spisanija so cel za nivno usovr{uvawe ili za zabava
dokolku so toa ne se zagrozuva redot vo ustanovata i postignuvaweto
na celta na kaznata. Za kupuvawe na knigi koi slu`at za nivno
usovr{uvawe, osudenite lica mo`at da koristat sopstveni pari koi
inaku ne im se davaat na raspolagawe.
Knigite, dnevnite i nedelnite vesnici mo`e da gi nabavuvaat po
prethodna soglasnost na upravata na ustanovata i isklu~itelno so
posredstvo na ustanovata. Vo osnova treba da se dozvoluva nabavka na
eden dneven i eden nedelen vesnik, a vo vrska so stru~nata i nau~nata
literatura ne treba da postojat ograni~uvawa. Opredeleni broevi na
vesnici ili nivni delovi koi se vo sprotivnost so celite na kaznata
mo`at da im se odzemat.
5. Osudenite lica za potrebite na nivnoto usovr{uvawe ili
napreduvawe po otpu{taweto, vo slobodnoto vreme mo`at da pi{uvaat
na listovi ili vo tetrat}i so prethodno numerirani stranici, vo niv
sa pravat bele{ki, presmetki, crte`i i sl. Bez soglasnost na osudenikot
vo ovie zabele{ki mo`e da ima uvid samo direktorot na ustanovata.
6. Zaradi normalizacija na `ivotot na osudenite lica, zatvorskata
uprava e dol`na, vo sekoja kazneno-popravna ustanova da obez-
262

edi dovolen broj na radio i televiziski priemnici. Tie obi~no se
postavuvaat vo zaedni~kite prostorii (tn. zanimalni) kade {to osudenite
lica go pominuvaat svoeto slobodno vreme.
Na onie osudeni lica, ili grupi na osudenici koi mo`at da
obezbedat od nadvor privatni radio priemnici, magnetofoni ili
stereo uredi, nema nikakva pre~ka zatvorskata uprava da ne im dozvoli
da gi pomestat vo prostoriite kade prestojuvat i spijat i da gi
koristat vo soglasnost so ku}niot red na ustanovata. Ova treba
osobeno da e slu~aj vo onie ustanovi kade e obezbedeno poedine~no
smestuvawe na zatvorenicite. So cel ovie priemnici da ne stanat
mesto kade {to osudenite lica mo`at da sokrijat oru`je, droga ili
drugi predmeti koi nemaat pravo da gi dr`at vo ustanovata,
zatvorskata uprava treba da gi zape~ati i vo opredeleni vremenski
intervali da gi kontrolira.
Privatni televizori po pravilo ne treba da bidat dozvoleni.
Me|utoa toga{ koga vo kazneno-popravnata ustanova postojat uslovi
za poedine~no smestuvawe na zatvorenicite, i koga se raboti za
zatvorenici koi se pomesteni vo podobri klasifikacioni grupi,
upravata mo`e na zatvorenikot koj e spremen da pla}a soodvetna naemnina,
da mu stavi na raspolagawe TV priemnik. Vo vrska so postapkata
za iznajmuvawe, rakuvaweto i gri`livoto ~uvawe i postapuvawe
so ovie aparati, vo kazneno-popravnata ustanova mora da postoi poseben
pravilnik.
Poseduvaweto na nekoi od gore spomenatite aparati na zatvorenikot
mo`e da mu se zabrani. Toa }e bide slu~aj koga takviot aparat
zatvorenikot go zloupotrebuva ili kontinuirano go upotrebuva na
na~in {to go naru{uva mirot i spokojstvoto na drugite zatvorenici.
V. Penologija 2, str. 202-205.
12. Vospitna rabota so osudenite lica
^len 138
(1) Vospitnata rabota so osudenite lica, opredelena so programata,
se ostvaruva so posebna gri`a i za re{avawe na li~nite i
zaedni~kite problemi na osudenite lica, so poedine~i i grupni
razgovori i so primena na soodvetni metodi i postapki na tretman.
(2) Zaradi vospitno vlijanie, kako forma na rabota se koristi
i osudeni~koto samoorganizirawe, osobeno po pra{awa za
podobruvawe na uslovite za zaedni~kiot `ivot i rabota i za
razre{uvawe na problemite na oddelni osudeni lica.
263

________________________
1. Vo sovremenata pedago{ka i andrago{ka literatura poimot
socijalno-eti~ko vospituvawe naj~esto se opredeluva kako sevkupnost
na organizirani, sistemati~ni vlijanija zasnovani vrz op{testveni i
individualni usilbi za pozitivno formirawe na li~nosta, na
nejzinite soznanija i tvore~ki sposobnosti i nejziniot aktiven odnos
sprema objektivnata stvarnost. Toa e svesna i planska op{testvena
dejnost naso~ena kon pozitivno struktuirawe na li~nosta i nejzino
menuvawe vo smisla na socijalizacija i zbogatuvawe na nejzinite
duhovni, fizi~ki, moralni i op{testveni svojstva. Preku
vospituvaweto koe se nao|a vo nu`na dijalekti~ka vrska so
obrazovanieto ~ovekot prifa}a sosema drugi, poispravni pogledi i
vrednosti za op{testvenata stvarnost, za op{testvenite normi na
povedenie, a vo tie ramki i za svoeto sopstveno odnesuvawe. So negova
pomo{ ~ovekot gi razgleduva svoite negativni stavovi i naviki i
stanuva sestrana li~nost {to vo krajna linija e i celta na
resocijalizacijata toga{ koga ovie procesi se naso~eni kon osudenite
lica {to izdr`uvaat kazna li{uvawe od sloboda.
Zna~eweto na vospituvaweto na osudenite lica mo`e najdobro da
se naseti od zborovite na Holbah koj veli: "~ovekot e tolku ~esto zol
samo zatoa {to skoro sekoga{ ~uvstvuva deka e vo negov interes da
bide takov: neka se napravat lu|eto da bidat prosveteni i posre}ni, pa
}e se napravat i podobri". Za{to, kako {to na drugo mesto veli
Holbah "vospituvaweto e ve{tina na seewe i odgleduvawe korisni
strasti vo srceto na lu|eto, a zakonodavstvoto e ve{tina da se
vozdr`at opasnite strasti, a da se pottiknuvaat onie {to mo`at da mu
bidat od korist na javnoto", a nie bi dodale i na poedine~noto dobro.
Ottuka proizleguva deka celta na vospituvaweto na osudenikot e da se
dovede vo situacija da "li~i na ~ovek koj steknal navika da bide ~ist i
na kogo mu e ma~no da se izvalka duri i toga{ koga nekoj ne go gleda".
Vo penolo{kata literatura me|utoa ~esto se sre}avaat
sfa}awata so koi se osporuva mo`nosta na vospitnoto vlijanie vo
kazneno-popravnite ustanovi. Vo taa smisla se uka`uva deka
vospituvaweto na osudenite se vr{i vo represivni uslovi i sodr`i
nasoki koi se nespoivi so pravilniot razvoj na li~nosta. Vo uslovi
kade vladee prisilba, avtoritet i strav odnapred se onevozmo`eni
prikladni i ispravni vospitni procesi {to vodat kon promena na
sfa}awata, navikite i normite na odnesuvawe. Svoeto izrazito
ograni~uva~ko dejstvo vrz ovie procesi go manifestira i psihosocijalnata
klima na zatvorot {to nepovolno se odrazuva vrz psihata na
osudenikot. So doa|aweto vo ustanovata toj ja gubi doverbata vo sistemot,
vo drugite lu|e no i vo sopstvenite sili da ja oceni svojata
264

situacija i vrz taa osnova da go menuva svojot odnos kon op{testvoto i
imanentnite li~ni potencijali. Vo otsustvo na me|usebni komunikacii
zasnovani vrz iskrenost, doverba i sorabotka osudenoto lice stanuva
indiferentno kon sekakvi vospitni vlijanija. Pritisnat od nepovolnoto
dejstvo na navedenite faktori osudenikot svesno ili nesvesno
se povlekuva vo sebe i projavuva visok stepen na nedoverba koja
mu slu`i kako neproboen {tit od sekakvi proverki i isku{enija. "De
omnibus dubitandum" stanuva negovoto rakovodno na~elo. Toa mu ovozmo`uva
da bide pretpazliv vo uveruvawe deka negovo e bez problemi da
ja izdr`i kaznata, a ne me|u zatvorskite yidini da ja gradi svojata neizvesna
idnina.
Vo gorenavedenite konsekvenci nesomneno e sodr`ana golema
vistina. Toa me|utoa ne zna~i deka pri postavuvaweto na teoretskiot
koncept za ulogata na vospituvaweto na osudenite ne bila vodena smetka
za mo`nite objektivni slabosti i pre~ki kako i za pretpostavkite
za nivno sovladuvawe. Vo taa nasoka vo prv red se istaknuva zna~eweto
na izborot na metodite, postapkite i sredstvata {to vo racete na
iskusni penolo{ki rabotnici i slu`bi }e pridonesat da se razbie
malodu{nosta, somnevaweto, zatvorenosta i otporot sprema vospitnite
vlijanija. Stanuva zbor za vospituva~ite, socijalnite rabotnici,
pripadnicite na obezbeduvaweto pa duri i za instuktorite koi vodej-
}i smetka za zatvorskiot re`im, zatvorskata atmosfera i polo`bata
na osudenikot treba da gi primenuvaat najsovremenite metodi na
pedago{ko-andrago{ko vlijanie. Od izborot na tehnikata i pristapot
na deluvawe vo golem obem }e zavisi najprvin dobrovolnosta, a potoa
i aktivniot odnos na sekoj osudenik za vistinsko prifa}awe na vospitnite
sodr`ini. Bez toj element na samostojnost nema uspeh vo ovoj
kako i vo site drugi prevospitni procesi. Dobrovolnoto vklu~uvawe
na osudenikot vo sopstveniot tretman e glaven uslov za nadminuvawe
na objektivnite pre~ki na penitencijarniot sistem i edinstveno
ispraven na~in za aktivirawe na voljata, vra}awe na samodoverbata i
prifa}aweto na drugite kako ~itateli na sopstvenoto prifa}awe od
niv.
Za metodite na tretman v. Penologija 2, str. 219-247.
2. Osnovnata odredba od zna~ewe za na~inot na ostvaruvaweto na
tretmanot na osudenite lica vo SMP e sodr`ana vo Pravilo 69 vo koe
se veli: Po priemot vo zavodot i prou~uvaweto na li~nosta na
zatvorenikot osuden na kazna ili merka vo opredeleno treewe, treba
vedna{ da se primeni programa za postapuvawe vrz osnova na podatocite
so koi se raspolaga za negovite individualni potrebi, sposobnosti i
psihi~ka sostojba.
265

Vo ova smisla e i Pravilo 68 EZP vo koe na sli~en na~in se
istaknuva: Po smestuvaweto vo ustanovata i prou~uvaweto na li~nosta
na sekoj poedine~en zatvorenik so opredeleno vremetraewe na kaznata
mora vedna{ da se izraboti programa za tretman vo adekvatnata
ustanova, imaj}i go vo vid steknatoto znaewe za individualnite
potrebi, sposobnostite i karakterot, a osobeno bliskosta na
rodninite.
Vo vrska so vospitnata rabota so osudenite lica, odnosno so
postapuvaweto so niv zaradi nivnoto vospituvawe i prevospituvawe
SMP gi sodr`at i slednive pravila:
Paravilo 65 SMP. Postapuvaweto so licata osudeni na kazna
ili merka li{uvawe od sloboda treba da ima za cel vo granicite vo
koi, vremeraeweto na osudata toa go dopu{ta kaj niv da se sozdade
volja i sposobnost {to }e im ovozmo`at koga }e bidat pu{teni na
sloboda da `iveat po~ituvaj}i go zakonot i da zarabotuvaat tolku
kolku {to im e potrebno za `ivot. Ova postapuvawe treba da bide
takvo {to }e gi pottiknuva osudenite na samopo~ituvawe i na
razvivawe na ~uvstvoto na odgovornost.
Pravilo 66 SMP. (1) Za taa cel treba osobeno da se koristat
verskite uslugi vo zemjite kade {to toa e mo`no, nastavata, stru~noto
naso~uvawe i obrazovanie, metodite na poedine~no prou~awe na
op{testvena pomo{, soveti vo odnos na vrabotuvaweto, fizi~ki
razvoj i izgraduvawe na karakterot vo soglasnost so individualnite
potrebi na sekoj zatvorenik. Treba da se vodi smetka za op{testvenoto
i kriminalnoto minato na osudenikot, za negovite fizi~ki i
paihi~ki sposobnosti i mo`nosti, za negovite li~ni sklonosti za
dol`inata na osudata i prognozata za negovata rehabilitacija.
(2) Za sekoj zatvorenik osuden na kazna ili merka vo opredeleno
trewe, direktorot na zavodot, vedna{ po negoviot priem }e dobie
iscrpen izve{taj vo vrska so pra{awata spomnati vo prethodnata
odredba. Me|u ovie izve{tai sekoga treba da bide pomesten izve{tajot
na lekarot, a po mo`nost, i na psihijatarot za fizi~kata i
psihi~kata sostojba na zatvorenikot.
(3) Izve{tajot i drugite potrebni podatoci }e bidat ostaveni vo
posebno dosie. Dosieto }e se vodi uredno i }e se klasira taka {to
odgovorniot personal sekoga{ koga }e se uka`e potreba za toa, }e
mo`e da go pregleda.
Pravilata {to po odnos na ova pra{awe gi sodr`at EZP se
slednive:
Pravilo 3 EZP: Postapuvaweto so zatvorenicite mora da bide
takvo {to nema da go zagrozi nivnoto zdravje i samopo~ituvawe i
kolku {to vremetraeweto na kaznata toa go dopu{ta da go razviva
266

nivnoto ~uvstvo na odgovornost i da gi pottiknuva stavovite i
sposobnostite koi }e im ovozmo`at da se vklu~at vo op{testvoto so
najdobri izgledi za samostoen `ivot vo soglasnost so zakonot po
izdr`anata kazna.
Pravilo 65 EZP: Treba da se prezemat site merki sistemite vo
ustanovata da se definiraat i potvrdat taka {to }e se: a) obezbedi
`ivotnite uslovi da bidat vo soglasnost so ~ovekovoto dostoinstvo i
voobi~aenite op{testveni normi,
b) negativnite posledici na zatvaraweto i razlikite me|u
`ivotot vo zatvor i na sloboda {to doveduvaat do is~eznuvawe na
samopo~itta ili ~uvstvoto na odgovornost na zatvorenicite, da se
svedat na najmala mera,
c) odr`at i zajaknat vrskite so rodninite i nadvore{nata
sredina koi se vo interes na zatvorenicite i nivnite semejstva,
d) na zatvorenicite da im se pru`i mo`nost da gi razvivaat
sposobnostite i ve{tinite koi ke ja pouspe{at nivnata nade` za
uspe{no vra}awe vo op{testvoto po osloboduvaweto.
Pravilo 66 EZP: Za taa cel mora da bidat pristapni i
upotreblivi site prikladni obrazovni, moralni, duhovni i ostanati
resursi vo soglasnost so individualnite potrebi na zatvorenicite.
Ottamu tremanite bi morale da vklu~at: a) Duhovna podr{ka i
pru`awe mo`nost za korisna rabota, stru~no vodewe i ostru~uvawe,
fizi~ko vospituvawe, razvoj na du{evnite sposobnosti, pru`awe
soveti i rekreativni aktivnosti.
b) Prezenawe na potrebni merki za obezbeduvawe ovie aktivnosti
da bidat organizirani taka {to kolku {to e mo`no }e gi zgolemat
kontaktite so prilikite koi gi pru`a nadvore{nata zaednica, za da se
zgolemi `elbata za uspe{no vra}awe vo op{testvoto po
osloboduvaweto.
c) Postapki za vospostavuvawe i sledewe na individualnite
programi na tretmanot i obuka na zatvorenicite po potrebnite
konsultacii me|u personalot koj za toa e zadol`en i zatvorenicite
koi bi trebalo da bidat vklu~eni vo tie programi, dokolku toa e
ostvarlivo.
d) Sistemot na komunikaciite i na~inot na upravuvaweto {to }e
go pottiknat primarnite i pozitivni odnosi me|u personalot i
zatvorenicite, {to }e ja zgolemat `elbata za delotvotni principi i
programi za tretman na zatvorenicite.
3. Vo vrska so osudeni~koto samoorganizirawe treba da se imaat
vo predvid i slednive pravila od SMP i EZP.
267

Pravilo 28 SMP: (1) Nitu eden zatvorenik ne mo`e vo ramkite
na zavodskata administracija da vr{i nekoja uloga koja vo sebe sodr`i
disciplinska vlast.
(2) Ova pravilo sepak ne smee da bide pre~ka za dobroto
funkcionirawe na sistemite koi se temelat na samoorganiziraweto.
Ovie sistemi, vsu{nost, pretpostavuvaat izvesni dejnosti ili
odgovornosti za op{testvena, vospitna i sportska rabota {to pod
kontrola mo`at da im se doverat na zatvorenicite koi se podeleni vo
grupi so ogled na potrebata od postapuvawe so niv.
Taka i Pravilo 34 EZP: (1) Zatvorenicite vo nitu edno svojstvo
ne smeat da se vrabotuvaat vo slu`bite na ustanovata.
(2) Ova pravilo me|utoa ne smee da go zagrozi pravilnoto
ostvaruvawe na op{testvenite, vospitnite i sportskite aktivnosti
{to pod nadzor im se dopu{teni na zatvorenicite podeleni vo grupi
zaradi u~estvo vo opredeleni programi.
Vo vrska so osudeni~koto samoorganizirawe e i ve}e citiranoto
Pravilo 69 EZP (v. objasnuvawa na ~l. 136).
V. Penologija 2, str. 210-218.
13. Zadovoluvawe na verskite potrebi na osudenite lica
^len 139
Na osudenite lica im e dozvoleno da gi zadovoluvaat svoite
verski ~uvstva i potrebi soglasno uslovite i mo`nostite na ustanovata.
________________________
1. [to se odnesuva do zadovoluvaweto na verskite ~uvstva i
potrebi vo kazneno-popravnite ustanovi mora da postojat prikladno
uredeni prostorii i da gi posetuvaat najmalku dva sve{tenici: eden od
hristijanska i eden od muslimanska veroispoved. Osudenite lica vo
tekot na nedelata mo`at da posetat samo eden religiozen obred. Za
pripadnicite na hristijanskata veroispoved bo`jata slu`ba se odr`uva
vo nedela. Pripadnicite na islamskata veroispoved se sobiraat vo
petok zaradi molitva.
Upravata na kazneno-popravnata ustanova mo`e po potreba da
povika sve{tenik koj pripa|a na druga verska zaednica.
Na osudenite lica vo ograni~en obem im se dozvoluva da poseduvaat
sveti predmeti za religiozna upotreba.
Sekoe osudeno lice ima pravo vo ustanovata da u~estvuva na
zaedni~kite bogoslu`bi i na zaedni~kite religiozni priredbi od neg-
268

ovata veroispoved ili na negovata porane{na veroispoved, da
pora~uva sveti predmeti od svojata veroispoved, a vo odredeni vremenski
intervali da bara uteha vo ispoved ili da dobie odobreno duhovno
zgri`uvawe. Direktorot na ustanovata od pri~ini na bezbednosta i
redot mo `e da go isklu~i osudenikot od u~estvo vo bo`jata slu`ba i
od drugi priredbi.
Na zatvorenikot na negovo seriozno barawe vo ustanovata mu se
dozvoluva da dobie uteha i ispoved od versko lice koe ne e naimenuvano
ili dodeleno na ustanovata. Za ova odlu~uva direktorot na
ustanovata.
Ako na ustanovata ne i e imenuvano ili dopu{teno versko lice
za uteha ili duhovno zgri`uvawe, toga{ na osudenikot mu se dava mo`nost
da se obrati na versko lice {to toj }e go poso~i. Na toa lice mu
se dozvoluva poseta na osudenoto lice za negovo duhovno zgri`uvawe.
Razgovorot me|u osudenoto i verskoto lice ne se prislu{kuva.
2. Za razlika od na{iot ZIS, na zadovoluvaweto na verskite
potrebi na osudenite lica SMP mu posvetuvat dve Pravila so slednava
sodr`ina:
Pravilo 41: (1) Ako vo zavodot postoi dovolen boj na zatvorenici
koi pripa|aat na ista vera, kazneniot zavod treba da imenuva
ili prifati eden kvalifikuvan pretstavnik od taa vera. Koga brojot
na zatvorenicite toa go opravduva i koga okolnostite toa go
dozvoluvaat, anga`manot na toa lice treba da se opredeli so polno
rabotno vreme.
(2) Na ovlasteniot verski prestavnik imenuvan i prifaten
soglasno to~ka 1, treba da mu bide dozvoleno povremeno da odr`uva
verski obredi i sekoga{ koga toa e opredeleno nasamo da vr{i
pastoralni viziti na zatvorenicite od svojata verosipoved.
(3) Nitu na eden zatvorenik nikoga{ ne smee da mu bide skrateno
pravoto da dojde vo kontakt so prestavnikot na edna verosipoved.
Me|utoa ako mu se sprotivstavuva na posetata na verskiot prestavnik,
negoviot stav mora vo celost da se po~ituva.
Pravilo 42: Na sekoj zatvorenik vo granicite na mo`nostite
mora da mu se priznae pravoto da gi zadovoluva svoite verski potrebi
so u~estvuvawe vo veski obredi {to se organiziraat vo zavodot ili so
poseduvawe knigi za versko obrazovanie i verska nastava od svojata
verosispoved.
Vo vrska so zadovoluvaweto na verskite potrebi na osudenite
lica i EZP vo rubrikata "Verska i duhovna pomo{" sodr`at dve
Pravila no so ne{to poinakva sodr`ina.
Pravilo 46: Toga{ koga toa e ostvarlivo na sekoj zatvorenik
treba da mu se dopu{ti da gi zadovoli svoite verski, duhovni i
269

moralni potrebi so pristapuvawe kon obredi i sobiri organizirani
vo ustanovata i so koristewe na seta potrebna sopstvena literatura.
Pravilo 47 (1) Ako vo ustanovata se nao|aat dovolen broj
zatvorenici od ista vera, mora da se obezbedi doa|awe na kvalifikuvan
prestavnik na taa vera. Ako toa brojot na zatvorenicite go
opravduva i okolnostite go dopu{taat, takvite poseti mora da bidat
redovni.
(2) Na kvalifikuvaniot verski pretstavnik opredelen so
to~kata 1 mora da mu se dozvoli odr`uvawe na redovni verski obredi i
slu`bi i doverlivi razgovori so zatvorenicite od ista vera vo
prikladni terminini.
(3) Nitu na eden zatvorenik ne smee da mu se uskrati kontaktite
so prestavnikot na bilo koja vera. Dokolku nekoj zatvorenik ne saka
da ja prifati posetata na verskiot prestavnik, negovata volja mora da
se po~ituva.
V. Penolo{ki kompendium, str. 319-320.
14. Kontakti so nadvore{niot svet na osudenite lica
a) Dopi{uvawe
^len 140
(1) Osudenoto lice ima pravo da se dopi{uva.
(2) Vo ustanovite od zatvoren vid i vo zatvorenite oddelenija
dopi{uvaweto se vr{i pod nadzor na upravata.
(3) Direktorot na ustanovata }e spre~i dostavuvawe na pismo,
ako toa e potrebno za za{tita na li~nosta na osudenoto lice, ili
zaradi bezbednosta na ustanovata.
________________________
1. Sekoe ~ove~ko su{testvo ima fundamentalni ~ove~ki prava.
Tie prava ne mo`at da mu se odzemat bez zakonska osnova. Ako se nezakonski
pritvoreni ili zatvoreni tie gi zadr`uvaat site prava
vklu~uvajki go i pravoto na sloboda. Dokolku pak za toa ima zakonska
osnova nekoi prava na ~ovekot mo`at da mu se ograni~at so samiot akt
na pritvoraweto ili zatvaraweto. Ovde se vklu~eni: 1. pravoto na
opredeleni li~ni slobodi, 2. pravoto na privatnost, 3. sloboda na
dvi`ewe, 4. sloboda na izrazuvawe, 5. sloboda na zdru`uvawe i 6. sloboda
na glas. Pritoa e najva`no deka zakonski pritvorenite ili
zatvoreni lica se li{eni od sloboda za opredeleno vreme {to zna~i
deka vo kazneno-popravnata ustanova se po kazna a ne za da bidat
kaznuvani. Kaznata se sostoi vo gubewe na slobodata. Poradi toa
270

okolnostite vo kazneno-popravnite ustanovi ne bi smeelo da se koristat
kako dopolnitelna kazna i sekakvi negativni efekti treba da
bidat svedeni na minimum. Ottamu, iako zaradi gubeweto na slobodata
`ivotot vo kazneno-popravnata ustanova ne mo`e da bide normalen vo
niv mora da se sozdavaat uslovi {to vo ramkite na mo`nostite }e
bidat pobliski do normalniot `ivot. Nakratko, koga sudot }e go
osudi prestapnikot na kazna li{uvawe od sloboda, toj opredeluva
kazna koja za nego pretstavuva bolka i stradawe, a samite zatvorski
uslovi ne treba da go ote`nuvaat stradaweto. Vo ova smisla e
stipulirano i praviloto od ~l. 57 SMP.
Od prethodnoto proizleguva va`no penolo{ko na~elo koe se
sostoi vo slednoto: zatvorskite aktivnosti kolku {to e toa mo`no
treba da im pomagaat na zatvorenicite povtorno da go najdat svoeto
mesto vo op{testvoto otkako }e ja izdr`at kaznata. Ottamu zatvorskite
pravila ne smeeat da ja ograni~uvaat slobodata na zatvorenicite,
nivnite nadvore{ni socijalni kontakti i mo`nostite za li~en razvoj
pove}e odo{to e toa potrebno. Spored toa kontaktite na osudenite
lica so licata od nadvore{nata sredina treba da se pottiknuvaat i
unapreduvaat. So drugi zborovi, zatvorskite pravila treba da se pogodni
za nivno prilagoduvawe i integrirawe vo normalniot `ivot vo
slobodnoto op{testvo. Vo ta smisla se od izvonredno zna~ewe kontaktite
na osudenite lica so nadvore{niot svet. Nivnata va`nost najjasno
e izrazena vo Pravilo 61 (1) SMP kade se veli deka postapuvaweto
so zatvorenicite ne treba da go naglasuva nivnoto isklu~uvawe od
zaednicata, tuku nepre}inato treba da se istaknuva okolnosta deka tie
i natamu se ~lenovi na toa op{testvo.
Vidi i ~l.12 UDP^ i Rezolucija (62) 2 - Penolo{ki
kompendium, str. 379-381.
2. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 37 SMP spored koja: Na
zatvorenicite treba da im se dozvoli vo redovni vremenski intervali
so potreben nadzor da odr`uvaat vrski so svoeto semejstvo i so onie
svoi prijateli vo koi mo`e da se imaat doveraba po pat na
dopi{uvawe i primawe poseti.
Vo site kazneno-popravni ustanovi osnovno pravilo e deka osudenite
lica imaat pravo da se dopi{uvaat so sekoe lice, {to zna~i i
so drugo osudeno lice, nadvor od ustanovata i deka toa pravo so ni{to
ne im e ograni~eno. Sodr`inata na pismenata korespondencija ne se
proveruva i cenzurira. Zatvorskata uprava me|utoa e obvrzana sekoga{
da proveruva dali vo plikot se nao|a samo pismo ili i ne{to
drugo {to ne e dozvoleno da se vnesuva vo ustanovata. Ova se odnesuva
samo na pismenite pratki {to osudenicite gi dobivaat od nadvor so
cel da se spre~i vnesuvawe na bilo kakov nedozvolen materijal, pri-
271

log (pari, dokument, propaganden materijal i sl.) ili supstanca (na
primer, droga). Takvata proverka najdobro e da se izvr{i vo prisustvo
na samiot osudenik. Na toj na~in se izbegnuva bilo kakvo somnenie
deka pismoto e pro~itano od strana na zatvorskata uprava, odnosno
deka e naru{ena negovata privatnost.
Osudenoto lice gi prima i ispra}a svoite pisma so posredni{-
tvo na ustanovata. Vleznite i izleznite pisma neodlo`no se predavaat
do odredi{teto.
3. Odredbata ne e isklu~ok od praviloto izneseno vo st. 2 spored
koe ne bi smeelo da ima ograni~uvawa na brojot na pismata koi osudenoto
lice gi pra}a i prima i brojot na lica so koi toj se dopi{uva.
Odredbata zna~i samo deka pismata {to gi ispra}aat i primaat osudenite
lica koi izdr`uvaat kazna vo ustanova od zatvoren vid ili vo
zatvoreno oddelenie na drug vid ustanova, zadol`itelno se pregleduvaat
od strana na zatvorskata uprava i, dokolku toa e potrebno, se
cenzuriraat.
4. Direktorot na ustanovata mo`e da zadr`i pismo vo onie
slu~ai koga so ogled na negovata sodr`ina e potrebno, zaradi za{tita
na li~nosta na osudenoto lice, ili zaradi bezbednosta na ustanovata
da se spre~i negovoto predavawe nadvor od ustanovata. Direktorot na
ustanovata }e go spre~i dostavuvawe na pismo i vo slednite slu~ai:
- ako soznavaweto na sodr`inata na pismoto bi prestavuvalo kaznivo
delo,
- ako vo pismoto se sodr`ani grubi navredi,
- ako sodr`inata na pismoto mo`e da go zagrozi vklu~uvaweto vo
slobodniot `ivot na nekoe osudeno lice,
- ako pismoto e pi{uvano na taen jazik ({ifrirano) ili bez
pri~ina na stranski jazik, ako e ne~itko i nerazbirlivo.
- ne se dostavuvaat i onie pisma vo koi e vnesena neto~na i gruba
sodr`ina vo vrska so zatvorskiot re`im ili so koja se vr{i
opstrukcija na postignuvaweto na celite na kaznata.
Osudenoto lice koe e ispra}a~ na takvite pisma mora da bide
izveseteno i na soodveten na~in predupredeno deka vo idnina ne smee
da pi{uva pisma so takva sodr`ina.
5. Korespondencijata so staratelot, branitelot, so socijalniot
rabotnik vo slu`bena funkcija i so slu`bena ustanova ne podle`i na
nikakva kontrola nitu na bilo kakvi ograni~uvawa. Vo slu~aite na
zloupotreba na vakvata korespondencija Direkcijata mo`e da odobri
vr{ewe na kontrola na dopi{uvaweto so staratelot, brnitelot ili
socijalniot rabotnik i mo`e da prezeme potrebni merki za suzbivawe
na natamo{nite zloupotrebi.
272

Ne treba da podle`at na kontrola nitu pismata {to osudenite
lica so to~no nazna~ena adresa gi ispra}aat do:
- Direkcijata ili direktorot za izvr{uvawe na sankciite,
- sudovite i drugite upravni organi,
- Sobranieto, Vladata, pretsedatelot na dr`avata premierot na
Republika Makedonija ili ministerot za pravda,
- Evropskata komisija za ~ovekovite prava,
- zdru`enija i organizacii koi se zanimavaat so za{tita na
~ovekovite prava vo na{ata zemaja,
- institucii, zdru`enija i organizacii koi se zanimavaat so
zgri`uvawe na semejstvata na osudenicite ili so postpenalna za{tita
na osudenicite,
- braniteli i notari.
Takvite pisma mo`at da bidat dadeni vo zatvoren plik i ne smeat
da se otvaraat.
V. Penolo{ki kompendium, str.418-419.
6. Vo nekoi zemji pravoto na glas mo`e da se odzeme kako kazna
ili kako pravna posledica na osudata za nekoi osobeno te{ki
krivi~ni dela. Vo odnos na lica koi se vo pritvor, pretpostavkata na
nevinost e argument za celosno zadr`uvawe na pravoto na glas na
obvinetiot. Tradicionalno pravoto na glas im se odzema na zatvorenicite
bez zakonska osnova za toa, ednostavo samo poradi faktot deka
se zatvoreni. Spored ~l 35 MPGPP, pravoto i mo`nosta da se glasa
denes sepak im e zagarantirano na gra|anite i e predmet samo na razumni
ograni~uvawa. Te{ko mo`e da se ka`e deka aktot na zatvoraweto
go opravduva odzemaweto na pravoto na glas. Ottamu dobra praktika e
zatvorskiot personal da im pomaga na zatvorenicite da gi realiziraat
nivnite nameri.
Sekako deka postojat pote{kotii zatvorenicite da ja sledat
izbornata kampawa i da formiraat svoe sopstveno mislewe za kandidatot
koj }e go izberat. Me|utoa, pravilno e da im se dozvoli da gi
sledat politi~kite debati preku mediumite. Vo zavisnost od vidot na
ustanovata, na kandidatite bi trebalo da im se dozvoli da gi posetat
zatvorite i direktno da im se obratat na potencijalnite glasa~i. Ova
isto taka mo`e da se organizira i preku sovetite na zatvorenicite.
Samoto glasawe mo`e da se organizira na pove}e razli~ni na~ini.
Vo nekoi zemji vo zatvorite se postavuvaat mobilni glasa~ki
kutii. Ponekoga{ glasa~kite kutii duri i se nosat od kelija do
kelija. Vo drugi zemji zatvorenicite imaat mo`nost da glasaat po po-
{ta ili preku zastapnikot.
Iako ne e lesno da se re{at prakti~nite problemi pri dodeluvaweto
glasa~ki liv~iwa vo ustanovata, sepak mnogu pote{ko e zat-
273

vorenikot od zatvorskata kelija da se anga`ira za izborite. Duri i vo
zemjite kade zakonot ne gi isklu~uva zatvorenicite od pravoto da
doa|aat do izbornite slu`bi, prakti~nite problemi obi~no se nenadminlivi.
Ova osobeno se odnesuva na ograni~enite mo`nosti na zatvorenicite
da u~estvuvaat na izbornite mitinzi, da se obra}aat preku
mediumite itn. Za vodewe vistinska izborna kampawa bi bilo potrebno
privremeno otpu{tawe od zatvorot. Vo slu~aj nacionalnite zakoni
da ne sodr`at odredbi za vakvi prekini na izdr`uvaweto na kaznata,
vistinskiot anga`man okolu kampawata sepak bi bil mo`en so opredeleno
ureduvawe na zatvorskoto otpu{tawe. Imaj}i ja vo vid va`nosta
na izborite vo demokratskiot proces, dobra praktika bi bila vo takvi
slu~ai zatvorskite upravi da poka`at apsolutna diskrecija bez ogled
na nivnite stavovi za, ili protiv anga`iraweto na zatvorenikot vo
izborite za izbornata slu`ba.(MSV, str. 163-164)
b) Telefonirawe
^len 141
(1) Na osudenoto lice mo`e da mu se dozvoli telefonski razgovor.
(2) Po barawe na semejstvoto, telefonski razgovor so
osudenoto lice }e se dozvoli ako e potrebno na osudenoto lice
ne{to itno da mu se soop{ti {to ne trpi odlagawe.
(3) Telefonskiot razgovor vo ustanova od zatvoren vid i vo
zatvoreno oddelenie se vr{i vo prisustvo na slu`beno lice.
________________________
1. Mo`nosta da se koristi telefonot za ostvaruvawe na komunikaciite
na osudenoto lice so negovite bliski i prijateli e od
izvonredna va`nost za normalizacija na nivnite odnosi so nadvore{-
niot svet. Taa mo`nost e od osobena va`nost za nepismenite i onie
osudenici koi od bilo koi drugi pri~ini ne se vo sostojba da se dopi{uvaat
ili da ja koristat pogodnosta koja se sostoi vo koristewe na
doma{no odsustvo. Za ostvaruvawe na vakvi komunikacii sekoja
ustanova mora da ima telefonski govornici koi se stacionirani na
soodvetno mesto.
Tro{ocite za telefonskiot razgovor pa|aat na tovar na zatvorenikot.
2. Pravoto na telefonski razgovor vo prv red se odnesuva
mo`nosta zatvorenikot da im se javuva na svite bliski od kaznanopopravnata
ustanova. Postojat me|utoa i takvi `ivotni situacii koga
274

e mnogu va`no semejstvoto na da mu soop{ti nekoja va`na vest na
zatvorenikot. Dokolku se raboti za takvi vesti {to ne trpat odlagawe
telefonskiot razgovor }e go dozvoli de`urniot stare{ina na slu`bata
za obezbeduvawe. Vo takov slu~aj de`urniot stare{ina najprvin
}e go zabele`i telefonskiot broj na povikuva~ot i otkako }e go
proveri telefonskiot broj (na toj na~in {to }e se javi na istiot)
ostava poraka za vremeto koga povikuva~ot mo`e da razgovara so
zatvorenikot. Potoa go povikuva zatvorenikot vo dogovorenoto vreme
da bide vo neposredna blizina do telefonskata govornica.
3. Vo ustanova ili vo oddelenie od zatvoren vid osudenoto lice
mo`e da vodi eden razgovor vo traewe od 10 minuti edna{ na 14 dena.
Baraweto za razgovor mora da se pobara so poseben obrazec koj mu se
predava na zapovednikot ili komandirot na slu`bata za obezbeduvawe.
Vo vrska so izvr{enite telefonski razgovori zapovednikot, odnosno
komandirot se vodi posebna evidencija. Vo oddelni ustanovi, vo zavisnost
od posebni okolnosti {to se vo soglasnost so ku}niot red,
telefonski razgovor mo`e da go odobri i socijalniot rabotnik na
ustanovata. Ovie razgovori zadol`itelno se prislu{kuvaat, a dokolku
za toa ne postojat poinakvi mo`nosti prislu{kuvaweto se vr{i
vo prisustvo na slu`beno lice.
Od tehni~}i pri~ini sekoga{ ne e mo`no da se vospostavi
telefonska vrska vo sakanoto vreme. Upravata mora da vodi smetka za
tie okolnosti i da bide strpliva vo koristeweto na ova pravo na
osudenikot. Me|utoa toga{ koga zatvorenikot }e go dovr{i svojot
telefonski razgovor treba uredno da se vrati vo prostoriite kade
{to raboti ili prestojuva. Toga{ koga zatvorenikot go zloupotrebil
telefonskoto javuvawe zadol`itelno e izrekuvawe na disciplinska
kazna. Edinstvenata diciplinska kazna za vakvi prekr{oci mo`e da
bide samo zabrana na telefonirawe vo vremenski periodi to~no
opredeleni so ku}niot red ili pravilnikot za telefonirawe na
kazneno-popravnata ustanova.
Vo ustanovi i oddelenija od poluotvoren i otvoren vid zatvorenicite
imaat pravo na sloboden pristap do telefonskata govornica
vo sekoe vreme koe ne e pokrieno so tretmanski aktivnosti i da
razgovaraat bez kontrola na nivnite razgovori.
275

v) Poseti
^len 142
Osudenite lica imaat pravo da primaat poseti na ~lenovite na
potesnoto semejstvo, a po odobrenie na direktorot na ustanovata
mo`at da gi posetuvaat i drugi lica.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 43 EZP: (1) Na
zatvorenicite mora da im se dopu{ti komunicirawe so nivnite
semejstva i, so ogled na tretmanot, bezbednosta i redot, so licata ili
pretstavnicite na nadvore{ni organizacii i, {to e mo`no po~esto,
poseti od tie lica.
(2) Za pottiknuvawe na kontaktite so nadvore{niot svet mora da
postoi mo`nost za dobivawe otsustvo vo soglasnost so celite
navedeni vo IV del na ovie Pravila.
2. Kako ~lenovi na potesnoto semejstvo se smetaat: bra~niot
drugar, decata roditelite, bra}ata i sestrite, posvoitelot i posvoenikot.
Soglasno prethodnoto i ku}nite redovi na kazneno-popravnite
ustanovi, vo sekoja ustanova se vodat uredni kartoni vo koi to~no se
nazna~eni licata {to imaat pravo da go posetat osudenikot.
^lenovite na potesnoto semejstvo mo`at da gi posetuvaat
osudenite lica sekoja druga nedela vo denovi i vremenskite termini
opredeleni so ku}niot red na konkretnata ustanova. Niv mo`at da im
se odobrat i dopolnitelni poseti ili pak, ako toa posebni okolnosti
go baraat, mo`at da bidat opredeleni i podale~ni rodnini kako lica
{to mo`at da go posetat zatvorenikot. Postite od strana na
staratelot ili branitelot na zatvorenikot ne se se priklu~uvaat kon
brojot na dozvolenite poseti.
Za razlika od ~lenovite na potesnoto semejstvo za koi posetata e
vostanovena kako pravo na osudenikot, posetata od drugi lica e samo
mo`nost dokolku ja odobri direktorot na kazneno-popravnata ustanova.
Direktorot, komu liceto {to saka da go poseti osudenoto lice }e
mu se obrati so barawe, }e gi proceni pri~inite za posetata. Ako zaklu~i
deka tie se osnovani }e ja odobri posetata. Od seto toa proizleguva
deka direktorot mo`e da dade odobrenie za vakva poseta, no na
toa ne e obvrzan so ogled deka ne se raboti za pravo na strankata,
odnosno na osudenoto lice. Bitno e i toa deka strankata sekoga{ mora
da gi objasni pri~inite na posetata. I najposle, so ogled deka ne se
raboti za pravo na osudenoto lice {to so ogled na toa ne mo`e nitu da
276

se ob`ali, dokolku ne go odobril baraweto za poseta na osudenoto
lice direktorot na ustanovata nema obvrska pismeno da ja obrazlo`i
svojata odluka.
Direktorot sekoga{ }e zabrani poseta ako postoi osnovano
somnenie: 1. deka taa negativno }e vlijae na osudenikot, ili }e ja dovede
vo pra{awe negovata adaptibilnost kon normalniot `ivot, 2. deka
se naru{uva procesot na negovata resocijalizacija, 3. deka se zagrozuva
bezbednosta na kazneno-popravnata ustanova ili na osudenikot.
Vo odnos na posetite na osudenite od lica koi ne se ~lenovi na
nivnoto potesno semejstvo, direktorot na ustanovata sepak treba da se
rakovodi od slednovo na~elo: - kontaktiraweto so licata nadvor od
ustanovata treba da se pottiknuva vo site slu~ai koga go unapreduva
dobroto povedenie na osudenikot za vreme na izdr`uvaweto na kaznata
ili usoglasuvaweto na negovoto odnesuvawe so normite na normalniot
` ivot.
Posetite se nadgleduvaat. Ako ne postoi strav od nivna zaloupotreba
nadgleduvaweto mo`e da se ograni~i ili celosno da se ukine.
Kontaktot me|u posetitelot i osudenoto lice treba da e vo nivnoto
vidno, no ne i vo nivnoto ~ujno pole.
Kontroliranata poseta mo`e da bide ukinata sprema lica koi se
klasificirani vo dobra klasifikaciona grupa. Ne se nadgleduvaat
nitu posetite od strana na staratelot, branitelot ili socijalniot
rabotnik koj po slu`bena dol`nost kontaktira so zatvorenikot. Me-
|utoa vo slu~aj na zaloupotreba na ovie poseti upravnikot na ustanovata
mo`e da naredi i ovie poseti da se nadgleduvaat (kontroliraat).
Pri ostvaruvaweto na posetata na pripadnicite na doma{nite
jazi~ni malcinstva im e dozvoleno da zboruvaat na nivniot jazik. Na
posetitelite i osudenicite koi ne go vladeat makedonskiot jazik so
ogled deka se stranci, dozvoleno im e da go koristat svojot jazik.
3. Ne postojat me|unarodni pravila za kontaktite na osudenite
lica so ~lenovite na upravata, sudovite i parlamentot. Me|utoa vo
mnogu zemji ovie kontakti se privile|irani - nivnite pisma ne se cenzurirat,
a posetite ne se nadgleduvaat. Ova e dobra praktika, za{to
dozvoluva osudenite lica da gi iznesat svoite stavovi bez strav od
~lenovite na zatvorskiot personal. Istoto se odnesuva i na me|unarodnite
organizacii, osobeno na Komisijata za ~ovekovite prava i
drugi tela za ~ovekovi prava. (MSV str. 158)
4. Posetitelite treba da se odnesuvaat taka {to nema da bide
zagrozena celta na kaznata i pristojnosta vo odnesuvaweto. Vo vrska
so toa, i drugite obvrski okolu posetata tie }e bidat predupredeni od
strana na zatvorskata uprava. Tie natamu ne smeeat da vnesuvaat ni{to
vo ustanovata pri ostvaruvaweto na neposredniot kontakt so zatvor-
277

enikot. Sekoja zloupotreba na posetata vo smisla na vnesuvawe i predavawe
na zatvorenikot na bilo kakov predmet ili pari ima za posledica
zabrana na posetite od strana na toa lice za odreden vremenski
period, ako toa lice e blizok srodnik na zatvorenikot, ili zasekoga{,
ako toa lice ne e ~len na potesnoto semejstvo na zatvorenikot.
Od bezbednosni pri~ini treba da se nastojuva vkupniot broj na
posetiteli vo tekot na edna poseta na zatvorenikot da ne bide
pobrojna od tri lica. Isto taka vkupniot broj na posetiteli na eden
zatvorenik koi neizmeni~no se smenuvaat ne smee da bide pogolem od
10 lica.
Koga se raboti za osudeni lica koi le`at ili se izolirani poradi
bolest, so dozvola na lekarot, direktorot na ustanovata mo`e da
odobri poseta vo bolni~koto oddelenie dokolku so toa ne se zagrozuva
bezbednosta ili zdravjeto na posetitelot ili osudenikot.
5. Lica koi ne se vraboteni vo ustanovata mo`at da ostvarat
grupni poseti zaradi razgleduvawe na istata samo so dozvola na direktorot
na Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite. Dozvolata mo`e
da bide izdadena dokolku se odnesuva na sogleduvawe na problematikata
vo vrska so celite na izvr{uvawe na sankcijata. Posetitelite
mora da se legitimiraat. Onie posetiteli koi pri sebe imaat predmeti
koe e opasno po redot i bezbednosta vo ustanovata pri vleguvaweto
mora da gi predadat. Toa osobeno va`i za oru`je koe posetitelot
poradi vr{eweto na negovata javna slu`ba ima pravo i mora da go
nosi. Pri posetata se predavaat i kameri, foto aparati i magnetofoni
dokolku za ovie predmeti nema pismeno odobrenie od direktorot
na Direkcijata deka mo`at da se vnesat vo ustanovata. Vakva dozvola
mo`e da se dade samo ako koristeweto na navedenite aparati e vo
soglasnost so celite na izvr{uvaweto na kaznata i so li~nosta na
posetitelot kako i so prethodno postignatiot dogovor so toa lice od
koj proizleguva garancija deka video i tonskite snimki nema da se
zloupotrebat po odnos na celite na izvr{uvaweto i li~nite interesi
na osudenoto lice.
6. Vozila i te{ki i drugi golemi predmeti koi vleguvaat ili
izleguvaat od krugot na ustanovata zadol`itelno se pregleduvaat i
pretresuvaat.
^len 143
Osudenoto lice ima pravo, po negovo barawe da go poseti polnomo{nikot
{to go zastapuva vo negovite raboti.
________________________
278

Pravoto na osudenoto lice da bide poseteno od polnomo{nikot
{to go zastapuva vo negovite raboti ne e ograni~eno. Toa zna~i deka
na sekoe osudeno lice, koga za toa ima potreba, treba da mu se ovozmo`i
vreme i prostor da komunicira i da se konsultira so svojot
polnomo{nik bez odlagawe i bilo kakov pre}in ili cenzura. Vakvite
poseti treba da bidat vo vidokrugot, no ne i vo ~ujnoto pole na zatvorskiot
personal. Ili so drugi zborovi ovie kontakti me|u osudenoto
lice i negoviot polnomo{nik mora da bidat nepre~eni i od doverliva
priroda (da se za~uva nivnata diskrecija).
^len 144
(1) Ako e osuden stranski dr`avjanin, lice bez dr`avjanstvo
ili begalec, konzularniot pretstavnik na negovata dr`ava ili na
dr`avata {to gi {titi nejzinite interesi, mo`at da go posetuvaat
osudenoto lice soobrazno so pravilata na me|unarodnoto pravo, pod
uslovi na reciprocitet.
(2) Konzularniot pretstavnik e dol`en prethodno da ja najavi
posetata vo ustanovata vo koja liceto ja izdr`uva kaznata.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 38 SMP: (1) Na
zatvorenicite so stransko dr`avjanstvo treba da im se dozvolat
razumni olesnuvawa poradi odr`uvawe na vrski so nivnite diplimatski
i konzularni prestavnici.
(2) Na zatvorenicite koi se dr`avjani na zemji {to nemaat
konzularni i diplomatski pretstavnici vo taa zemja, kako i na
begalci i lica bez dr`avjanstvo, treba da im se dadat isti olesnuvawa koga
sakaat da se obratat do diplomatsko prestavni{tvo na dr`ava koja gi
za{tituva nivnite interesi, ili do sekoja nacionalna ili
me|unarodna vlast ~ija zada~a e da gi za{tituva.
Vo ovaa smisla i Pravilo 44 EZP: (1) Zatvorenicite so stransko
dr`avjanstvo treba vedna{ da bidat informirani za nivnoto
pravo da baraat kontakti i komunicirawe so diplomatskite i
konzularnite pretstavni{tva na svojata zamja. Zatvorskata uprava
mora vo polna mera da sorabotuva so tie pretsavnici vo interes na
stranskite dr`avjani vo zatvorot koi mo`at da imaat posebni
potrebi.
(2) Na zatvorenicite dr`avjani na zemjata koi nemaat diplomatsko
ili konzularno pretsavni{tvo vo taa zemja, kako i na begalcite
i licata bez dr`avjanstvo, treba da im se dozvolat sli~ni
olesnuvawa za komunicirawe so diplomatskite pretsavni{tva na
279

zemjata koja vodi gri`a za nivnite interesi, ili so nacionalniot ili
megunarodniot organ ~ija dol`nost e deluvawe vo interes na tie lica.
2. Najavata na posetata na osudenoto lice se vr{i preku
Ministerstvoto za nadvore{ni raboti do Direkcijata za izvr{uvawe
na krivi~nite sankcii. Odgovorot na baraweto za posetata se prosleduva
po obraten redosled. Otkako e dobieno odobrenie, konzularniot
prestavnik ja najavuva svojaat poseta vo kazneno-popravnata ustanova
i, po prethoden usmen dogovor so direktorot na ustanovata za datumot
i ~asot na posetata, ja ostvaruva istata.
3. Kontaktite so konzularnen prestavnik se dozvoluvaat, no
inicijativata za niv, bez soglasnost na zasegnatiot zatvorenik,
nikoga{ nema da ja prezeme zatvorskata uprava. Ova proizleguva od ~l.
36 st. 1 t. b i v od Vienskata konvencija za konzularnite odnosi. (Konvencijata
e ratifikuvana od strana na Sojuzniot izvr{en sovet na
SFRJ na 24 april 1963 godina. Republika Makedonija kako nezavisna i
samostojna dr`ava i kako eden od sukcesorite na biv{ata SFRJ, se
smeta deka e nejzin potpisnik so datumot na potpi{uvaweto na
konvencijata od strana na SFRJ). Odredbata od konvencijata glasi: a)
Ako zainteresiranite toa go baraat, nadle`nite organi bez odlagawe
}e go izvestat konzulatot na dr`avata na imenuvaweto ako na negovoto
konzularno podra~je dr`avjaninot na taa dr`ava e li{en od sloboda,
zatvoren, staven vo pritvor ili zadr`an na koj bilo drug na~in. Isto
taka bez odlagawe tie }e mu go dostavat na konzulatot sekoe
soop{tenie koe e upateno od liceto li{eno od sloboda, zatvoreno,
pritvoreno ili na drug na~in zadr`ano. Tie organi bez odlagawe
moraat da go izvestat zainteresiraniot za negovite prava vrz osnova
na ovoj stav. b) Konzularnite funkcioneri imaat pravo da posetat
dr`avjanin na dr`avata na imenuvaweto koj e zatvoren, pritvoren ili
zadr`an na nekoj drug na~in, da razgovaraat i da se dopi{uvaat so nego
i da se gri`at da bide zastapuvan pred sudot. Isto taka tie imaat
pravo da posetat dr`avjanin na dr`avata na imenuvaweto koj vrz
osnova na sudska presuda e zatvoren ili zadr`an na nivnoto
konzularno poda~je. Me|utoa, konzularnite funkcioneri treba da se
vozdr`uvaat od posreduvawe vo korist na dr`avjaninot koj e zatvoren,
staven vo pritvor ili zadr`an na koj bilo drug na~in, ako na toa
zainteresiranite izri~no se protivat.
Site zatvorenici ne sakaat nivnite diplomatski pretstavnici
od nivnata zemja da znaat za faktot deka tie se zatvoreni. Poradi toa
e dobra praktikata zatvorskata uprava da ne dava informacii za zatvoraweto
na licata bez nivna soglasnost. Zatvorskite upravi treba,
pred sî, da gi informiraat zatvorenicite za nivnite prava spored
ovaa odredba i Vienskata konvencija. Takvoto informirawe go vklu-
280

~uva pravoto na kontakt so nivnite ambasadi i/ili konzulati. Me|utoa,
treba da se zabele`i deka Vienskata konvencija isto taka go
vostanovuva pravoto na zatvorenikot da se sprotivstavi na akciite vo
negovo ime koi gi prezemaat konzularni ili diplomatski pretstavnici
od negovata dr `ava.
Na ova mesto treba da se spomne deka Me|unarodniot komitet na
Crveniot Krst (ICRC) e dol`en da gi pomaga stranskite zatvorenici
vo zemjite kade tie nemaat postojano diplomatsko ili konzularno
prestavni{tvo, kade od nego se bara da se anga`ira kako neutralen
posrednik i kade ima postojana delegacija ili ima reguliran pristap
do tie zemji. (v. MSV, str. 156-157 i Penolo{ki kompendium, str. 263-
272)
^len 145
Pri vr{eweto na posetata, ovlasten rabotnik na ustanovata,
ako toa e potrebno zaradi bezbednosta, mo`e da go pretrese liceto
{to ja vr{i posetata.
________________________
Posetite na osudenite lica treba da se vr{at vo prostorii koi
pru`aat prijatna atmosfera za razgovor i mo`nost za ostvaruvawe
fizi~ki kontakt. Toa e od golema va`nost kako za posetitelite,
osobeno ako toa se deca na osudenikot, taka i za samite osudenici
za{to na toj na~in ne samo {to polesno i poprijatno se odr`uvaat
socijalnite kontakti, tuku ednovremeno se za~uvuva dignitetot na
osudenoto lice. Na ovoj aspekt na kontaktot {to e vo tek, so osobena
suptilnost treba da mu se pristapuva i od strana na zatvorskiot
personal. Nivna glavna zada~a e sepak da spre~at bilo kakvo vnesuvawe
i predavawe od strana na posetitelot na oru`je, droga, alkohol ili
drugo nedozvoleno sredstvo, a potoa da ja sledat posetata. So drugi
zborovi, sekoj postitel na osudenoto lice mo`e da bide pretresen
pred da go ostvari potrebniot kontakt. Dokolku postojat osnovani
somnevawa deka posetitelot poseduva nedozvoleni predmeti {to
namerava da mu gi predade na osudenoto lice, takviot posetitel mo`e
da bide podlo`en na podroben pretres. Dokolku se doka`e osnovanosta
na somnevaweto, nedozvolenite predmeti }e se odzemat, posetata
nema da se dozvoli a potiv posetitelot }e se prezemat soodvetni
merki. Vo slu~aj da se raboti za obid na predavawe na oru`je i drugi
opasni predmeti, protiv posetitelot }e se podnese krivi~na prijava.
Bez prethodna dozvola na direktorot na ustanovata posetitelite
ne smeat da im davaat nitu od zatvorenicite da primaat bilo kakvi
281

predmeti nitu pisma. Od toa se izzemeni samo proizvodite (artiklite)
koi ustanovata gi prodava na prostorot namenet za poseti i
dokumentite koi staratelot, branitelot ili socijalniot rabotnik vo
slu`bena funkcija mu gi predava ili gi prima od zatvorenicite.
^len 146
(1) Posetata na osudenite lica mo`e da trae do 60 minuti.
(2) So ku}niot red na ustanovata se odreduva vremeto, na~inot
i dol`inata na traeweto na posetata.
________________________
Sekoja poseta na osudenoto lice od strana na ~lenovite na
negovoto semejstvo ili od drugi lica, mo`e da trae najdolgo do 60
minuti. Toa zna~i deka so ku}niot red na ustanovata ne mo`e da se
propi{e poseta vo traewe podolgo od 60 minuti.
Vo zavisnost od vidot na kazneno-popravnata ustanova, raspolo`iviot
prostor i vidot na posetata, vremeto, na~inot i dol`inata
na nejzinoto traewe, razli~no e opredeleno vo ku}nite redovi na
oddelnite ustanovi. Vo toj pogled me|utoa treba da se vnimava na
izvesni op{ti pravila. Taka na primer vo pogled na vremetraeweto na
posetata treba da va`i praviloto nejzinoto traewe da ne bide pokratko
od 30 minuti. Toa minimalno vreme na poseta mo `e i treba da bide
prodol`eno sekade kade {to toa posebni okolnosti toa go baraat i
opravduvaat. Natamu va`no e toa vreme na~elno da bide opredeleno vo
prepladnevnite ~asovi, i toa vo denovi koga osudenicite ne rabotat vo
kazneno-popravnata ustanova. I na krajot, na~inot na koj se vr{i
posetata treba da e voedna~en vo ustanovite od ist vid.
Dobra praktika vo nekoi zatvorski sistemi e onaa koja dozvoluva
podolgi poseti ako posetitelite izminale dolg pat. Ponekoga{ se
obezbedeni duri i posebni prostorii, hoteli, bara}i, prikolki itn.
kade zatvorenicite mo`at da gi pre~ekaat posetitelite koi }e
ostanat podolgo vreme vo atmosfera koja pru`a visok stepen na
privatnost i intimnost. Ova e osobeno va`no za posetiteli koi
so~inuvaat celo semejstvo.
Vo na{iot penitencijaren sistem, iako toa normativno ne e
regulirano, dozvoleni se i seksualni kontakti me|u zatvorenikot i
negoviot posetitel (tn. goli viduvawa). Iako ovoj sistem se odnesuva
na "bra~ni poseti" i se ~ini deka e privilegija samo na zatvorenicite
koi se vo brak, toj ~esto se odnesuva, i treba da se odnesuva, i na
neven~ani parovi. Nakratko zaradi principot na odr`uvawe normalni
kontakti so nadvore{niot svet, vakvata praktika treba da se
282

podr`uva vo relativno normalni uslovi, i dokolku se javuva diskriminacija
vo koristeweto, da se normira vo ku}nite redovi na ustanovite.
(v. MSV, str. 152)
g) Primawe na pratki
^len 147
(1) Osudenite lica imaat pravo da primaat pratki.
(2) Vidot na predmetite i te`inata na pratkata se odreduvaat
so ku}niot red na ustanovata.
(3) Pred vra~uvaweto na pratkata nejzinata sodr`ina se
pregleduva vo prisustvo na osudenoto lice.
(4) Osudenite lica imaat pravo da primaat pari~na pratka, so
koja raspolagaat soglasno ku}niot red na ustanovata.
________________________
1. I pokraj toa {to zakonskite i podzakonskite propisi
obvrzuvaat zatvorskata uprava da se gri`i za site osnovni potrebi na
osudenite lica, odredbata dozvoluva opredeleni produkti da im bidat
dostaveni od nivnite bliski od nadvor. Ova pravo na osudenite lica
im e garantirano poradi toa {to zatvorskata uprava ne e vo mo`nost
sekoga{ da im go obezbedi ona {to tie sakat da go koristat vo
zatvorski uslovi. Toa mo`at da bidat pratki so obleka, odreden vid na
hrana i bezalkoholni pijaloci, pribor za li~na higiena i drugi
predmeti koi pridonesuvaat nivniot `ivot vo ustanovata da stane
popodnosliv. Na ovoj na~in, vsu{nost, ~lenovite na semejstvoto go
nadomestuvaat ona za {to trebalo da se pogri`i dr`avata .
Vo praktikata na koristeweto na ova pravo od strana na
osudenite lica postojat opredeleni opasnosti koi vodat kon nepopravlivi
{teti. Najprvin, toga{ koga nekoi osudenici primaat pove}e i
poobimni pa}eti so najrazli~ni materijalni dobra od drugite, prvata
opasnost e sozdavaweto nepremostlivi razliki me|ui onie koi
"imaat" i onie koi "nemaat". Ova e osobeno voo~livo toga{ koga zatvorskata
uprava soo~ena so finansiki problemi ne e vo sostojba da gi
zadovoli site potrebi na osudenite lica. Vo takvi slu~ai, osudenite
lica koi nemaat pomo{ od nadvor bukvalno se prisileni na ropstvo od
nivnite posre}ni soosudenici. Toga{ prvite obi~no im vr{at razni
uslugi na vtorite samo za da dobijat ne{to od ona {to ovie go
poseduvaat. Vo vakvi situacii od osobena gri`a na zatvorskiot personal
treba da bide spre~uvaweto na eksploatacijata me|u osudenicite.
283

Ottamu MSV prepora~uvaat na posebno vnimatelen odnos kon
vulnerabilnite i stranskite osudeni lica.
Ottamu site pravni raboti me|u zatvorenicite (kako na primer,
kupuvawe, razmenuvawe, podaruvawe, pozajmuvawe na predmeti, davawe
zaem vo pari i sl) dokolku se napraveni bez prethodna soglasnost na
upravata se zabraneti. Prekr{uvaweto na ovie propisi ima za
posledica izrekuvawe na disciplinski kazni.
2. Sekoja kazneno-popravna ustanova vo svojot ku}en red gi regulira
vidot na predmetite {to mo`e da gi sodr`i edna pratka i
te`inata na istata. Takvata pratka (pa}etot) me|utoa vo osnova ne sme
da e pote{ka od 10 kg. i mo`e da gi sodr`i samo slednive podaroci za
osudenoto lice:
- Kafe, ~aj, {e}er, pakovano sirewe i ka{kaval, ~okolado, trajna
salama, suvo meso, meso vo konzervi.
- Ovo{je koe podolgo stoi kako portokali, jabolka, suvo ovo{je,
orevi, ovo{ni konzervi i sokovi.
- Torti, sitni kola~i, bomboni, sredstva za za jaknewe, xem, med i
sl.
- Trieset kutii cigari.
- Obleka i obuvki.
Ispra}aweto na drugi artikli vo pa}etot za zatvorenikot e
dopu{teno samo dokolku za toa postoela prethodna dozvola od strana
na upravata na kazneno-popravnata ustanova.
Vo pratkata ne e dozvoleno da bidat sodr`ani: alkohol vo bilo
koja forma pa ni vo ~okolado, drogi, gotovi pari, lekovi, hrana koja
ne mo`e da se konzumira bez prethodno prigotvuvawe (varewe, pr`ewe,
pe~ewe), predmeti koi ja zagrozuvaat bezbednosta i drugi predmeti
~ie dr`ewe ne e dozvoleno vo ustanovata. Vo vrska so ovie proizvodi
mora periodi~no da se vr{i kontrola i vo slu~aj da bidat pronajdeni
kaj nekoe osudeno lice, zadol`itelno e nivnoto odzemawe bez obvrska
za vra}awe ili ispla}awe nadomest, kako i izrekuvaweto na soodvetni
disciplinski kazni.
3. Slu`bata za obezbeduvawe vodi kontrola za priemot na
pratkite. Sodr`inata na pratkite se kontrolira na mesto opredeleno
za taa namena od strana na direktorot na ustanovata. Paketite treba
da se otvoraat vo prisustvo na zatvorenikot. Zabranetite predmeti
mo`at da se odzemat ili da mu se vratat na ispra}a~ot. Predadenite
predmeti so koi pri otpremuvaweto ili ~uvaweto mo`at da se
predizvikaat povredi na lica ili {teta vrz samite niv, treba da se
uni{tat. Takvata odluka mu se soop{tuva na zatvorenikot na kogo mu
bil namenet paketot.
284

Od bezbednosni pri~ini mo`no e upravata da izvr{i zamena na
produktite sodr`ani vo pratkata so produkti od ist vid i kvalitet od
zatvorskata kantina.
4. Osudenoto lice mo`e da primi pari~ni prat}i samo preku
po{tenska uplatnica. Toa zna~i deka na osudenoto lice ne mo`at da
mu se dadat pari na raka pri poseta ili da mu se ispratat gotovi pari
vo po{tanski paket.
So parite so koi soglasno ku}niot red na ustanovata osudenoto
lice mo`e slobodno da raspolaga mo`e da gi nabavuva onie proizvodi
koi se vo proda`ba vo kantinata na ustanovata.
5. Kantinata koja se nao|a vo ramkite na ustanovata slu`i za
nabavki na neophodni `ivotni proizodi. Taa raboti opredelen broj
saati sekoj den vo nedelata. Vo nea na zatvorenicite im e ovozmo`eno
da kupuvaat predmeti za sekojdnevna upotreba. Upravata na ustanovata
utvrduva lista na predmeti i artikli koi se na raspolagawe za
kupuvawe. Samo so posebno odobrenie od strana na upravata, vo kantinata
mo`at da se nabavat i kupuvaat proizvodi koi ne se staveni vo
listata za proda`ba. Vo kantinata zatvorenikot mo`e so negovite
zaraboteni i doma{ni pari, ili so negoviot xeparlak da kupuva
prehrambeni ili drugi proizvodi {to mu se nudat vo ustanovata, kako
i sredstva za higiena i nega na teloto. Ustanovata treba da se gri`i za
nabavka na takvi proizvodi vo kantinata koi odgovaraat na `elbite i
potrebite na zatvorenicite. Kupenite proizvodi se pla}aat vo gotovi
pari.
Alkoholni pijaloci i proizvodi {to sodr`at alkohol, kako i
predmeti koi ja zagrozuvaat bezbednosta ili ku}niot red na ustanovata
se isklu~eni od nabavuvawe i proda`ba na zatvorenicite vo kantinata.
Na zatvorenikot po lekarski nalog mo`e da mu se zabrani da
kupuva opredeleni artikli za ishrana ako se somneva deka tie seriozno
bi go zagrozile negovoto zdravje. Vo bolni~kite oddelenija po
nalog na lekarot mo`e generalno da se zabrani kupuvawe na oddelni
artikli za ishrana
Kantinata mo`e da se organizira vo samata kazneno-popravna
ustanova ili da i se doveri na nadvore{no dr`avno ili privatno
preprijatie. Vo na~elo ne smee da se dozvoli kantinata da ja vodi
osudeno lice.
285

15. Sklu~uvawe na brak na osudenite lica
^len 148
(1) Za vreme na izdr`uvaweto na kaznata osudenoto lice mo`e
da sklu~i brak.
(2) Ako ne postojat uslovi brakot da se sklu~i pred nadle`niot
organ na sloboda, sklu~uvaweto na brak se organizira vo posebna
prostorija na ustanovata.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so EK. Soglasno ~l. 12 EK: Ma`ot i
`enata na vozrast za brak, imaat pravo da sklu~at brak i da sozdadat
semejstvo spored nacionalnite zakoni so koi se regulira
ostvaruvaweto na toa pravo. Pokraj toa soglasno odredbata od ~l. 5 na
Protokolot br. 7 EK: Sopru`nicite u`ivaat isti gra|anski prava i
odgovornosti od privatno-praven karakter vo me|usebnite odnosi, vo
svojot odnos kon svoite deca i vo pogled na brakot, vo tekot na brakot
i vo slu~aj na razvod. Ovoj ~len ne gi spre~uva dr`avite da prezemaat
potrebni merki {to se vo interes na decata.
2. Brak me|u dve lica od sprotiven pol mo`e da se sklu~i ne samo
me|u osudeno lice koe se nao|a na izdr`uvawe na kaznata i slobodno
lice, tuku i me|u dve osudeni lica koi istovremeno se nao|aat na izdr`uvawe
na kaznata li{uvawe od sloboda. Takvite brakovi, po pravilo,
treba da se sklu~uvaat pred nadle`en organ na sloboda. Samo
isklu~itelno, ako ne postojat uslovi brakot da se sklu~i pred
nadle`en organ na sloboda, sklu~uvaweto na brak se organizira vo
posebna prostorija na ustanovata. Pod zakonskiot izraz "ako ne postojat
uslovi" vo prv red treba da se podrazbere osnovanoto somnenie
deka brakot se sklu~uva so edinstvena namera da se izvr{i begstvo od
ustanovata.
16. Pogodnosti na osudenite lica
^len 149
(1) Za dobro povedenie i zalagawe vo rabotata, kako i za
pottiknuvawe na dobro odnesuvawe i za razvivawe na smisla za
odgovornost i za interes i sorabotka vo tretmanot {to se
sproveduva vo ustanovata, na osudenite lica mo`at da im se dadat
oddelni pogodnosti, kako {to se osobeno:
286

- prodol`eni poseti ili poseti bez nadzor vo prostoriite na
ustanovata,
- poseti vo posebni prostorii na ustanovata,
- poseti nadvor od prostoriite na ustanovata,
- sloboden izlez od ustanovata do 7 ~asa,
- otsustvo do sedum dena vo tekot na godinata,
- celosno ili delumno koristewe na odmorot nadvor od ustanovata.
(2) Uslovite i na~inot na davaweto na pogodnostite od stav 1
na ovoj ~len i drugi vidovi na pogodnosti so ogled na vidot na
ustanovata se opredeluvaat so ku}niot red na ustanovata.
________________________
1. Vo vrska so pogodnostite na osudenite lica ZIS sodr`i
nekolku odredbi. Najprvin vo ovoj ~len dadena e normativna razrabotka
na pogodnostite za polnoletnite lica osudeni na kazna li{uvawe
od sloboda. Od negovata analiza mo`e da se vidi deka sodr`i re{enija
za: a) nadle`nosta pri dodeluvaweto na pogodnostite, b) kriteriumite
i na~inot na nivnoto dodeluvawe, v) uslovite za nivno skratuvawe ili
zamena, g) vidot na pogodnostite i, d) nivniot fakultatiten karakter.
a) Za dodeluvawe pogodnosti iako toa ne e naglaseno vo ZIS
ovlasten e direktorot na kazneno-popravnata ustanova. Nivnoto dodeluvawe
me|utoa ne e prepu{teno na negovata sopstvena inicijativa,
tuku po predhoden predlog na komisijata sostavena od slu`bite na kazneno-popravnata
ustanova.
b) Op{tite kriteriumi za dodeluvawe pogodnosti na osudenite
lica spored ZIS se dobroto povedenie i zalagaweto vo rabotata,
odgovorniot odnos i interes za sorabotka vo tretmanot {to se sproveduva
vo ustanovata. Od nivnata konkretna razrabotka vo praktikata
proizleguva deka toa se: nekoi posebni rezulatati od rabotata i
povedenieto na osudenikot, prifatlivo povedenie na osudenikot vo
me|u~ove~kite odnosi (primerni odnosi kon drugite osudenici i
upravata), urednost i disciplina, u~estvo vo osudeni~koto samoorganizairawe,
kulturno-zabavniot i fiskulturniot `ivot, pravilen
odnos kon rabotata, u~eweto, dobrovolnite akcii i drugi aktivnosti,
urednost vo iskoristuvaweto na ve}e dodelenite pogodnosti i sl.
Posebnite kriteriumi za dodeluvawe pogodnosti i na~inot na
nivnoto koristewe soglasno ~l. 149 st. 2 ZIS se opredluvaat so ku}niot
red na ustanovata. Me|u niv vo teorijata i praktikata obi~no se
istaknuvaat: vidot na krivi~noto delo za koe i izre~ena kaznata, dol-
`inata na izre~enata i izdr`anata kazna, vidot na oddelenieto vo koe
se klasificirani osudenicite, recidivizmot, vremeto {to treba da
pomine od eventualnoto disciplinsko kaznuvawe, i, samo nekoi karak-
287

teristiki (karakterni osobini) na li~nosta na osudenikot kako na
primer, sklonosta kon begstvo i opasnosta od vr{ewe krivi~ni dela
ili kr{ewe na javniot red i mir od strana na osudenikot dodeka e na
sloboda, vr{ewe krivi~ni dela vo kazneno-popravnata ustanova, zdravstvenata
sostojba na osudnikot i nekoi socijalni momenti (nostalgija,
potrebata da se izvr{at neodlo`ni polski raboti, ra|awe, smrt
ili `enidba vo semejstvoto i sl.).
Posebnite kriteriumi imaat osobena uloga za sudbinata na
pogodnostite. Tie treba da bidat vrzani za kvalitetite na li~nosta i
za `ivotnata situacija na osudenicite so toa {to za sekoj poedinec
mora da se po~ituva principot na individualizacijata. Me|utoa, za
`al, nivnoto zna~ewe ne e dovolno sogledano pri izrabotkata na
podzakonskite normativni akti i ostvaruvaweto vo penitencijarnata
praktika. Od tie pri~ini se pojavuvaat slednive nadostatoci: 1.
nedore~enost i nedoslednost vo propi{uvaweto na posebnite kriteriumi
za osudenicite od razli~ni klasifikacioni grupi, odnosno oddelenija,
i 2. vnesuvawe takvi kriteriumi {to go pravat bezpremeten
streme`ot kon ostvaruvawe na op{tite uslovi za steknuvawe so
pogosnosti.
v) Uslovite za ograni~uvawe na pogodsnostite se opredeleni so
~l. 172 st. 1 ZIS. Su{tinata na ovaa odredba e vo mo`nosta na osudenicite
koi gi povredile odredbite na ku}niot red, so zloupotreba na
dadenite pogodnosti, da im se ograni~i dodeluvaweto na idni
pogodnosti vo rok od 3 meseci.
g) So ogled na vidot vo ZIS se navedeni slednive pogodnosti: 1.
prodol`eni poseti ili poseta bez nadzor vo prostoriite na ustanovata,
2. poseti vo posebni prostorii na ustanovata, 3. poseti nadvor
od prostoriite na ustanovata, 4. sloboden izlez od ustanovata do 7
~asa, 5. otsustvo do 7 dena vo tekot na godinata i 6. celosno ili delumno
koristewe na odmorot nadvor od ustanovata.
Navedenite pogodnosti vo ZIS se samo egzemplarno dadeni, a so
toa na penolo{ite rabotnici vo penitencijarnite ustanovi im e ostaven
{irok prostor za nivno zbogatuvawe so brojni modifikacii, i
{to e osobeno va`no, so postojano vnesuvawe novi vidovi. Sistemot na
pogodnostite e materija {to bara postojani promeni. Sozdavaweto
nivni modificirani formi i novi oblici zna~at impulsi za pozitivno
razdvi`uvawe na prevospitnite procesi i ottamu se vo soglasnost
so krakterot i dinamikata na toj sistem. Vo toj pogled posebnata
uloga na praktikata, vo zavisnost od uslovite na `ivotot i re`imot
vo peniterncijarnite ustanovi i strukturata na osudeni~kata populacija
se sostoi vo toa da se opredelat tie formi no i da se vnesat vo
normativnite akti na konkretnata kazneno-popravna ustanova.
288

Postoi me|utoa sfa}awe spored koe pogodnostite ne mora (ne e
potrebno) normativno da se opredeluvaat. Toa se potkrepuva so
mo`nosta od novnoto celosno nabrojuvawe i ostavaweto prostor za
natamo{ni istra`uvawa na novi pogodnosti so efikasno terapeutsko
dejstvo. Ispravno mislewe e deka normativnoto regulirawe na pogodnostite
e sekako potrebno, pa duri i obligatorno vo site onie slu~ai
koga vo praktikata }e se iskristaliziraat takvi vidovi {to imaat
doka`ana motivaciona vrednost za prevospituvaweto. Nivnoto
razrabotuvawe vo podzakonskite akti e potrebno od pove}e pri~ini.
Imeno, na toj na~in se ovozmo`uva zaokru`uvawe na sistemot na pogodnostite,
makar i vo edna privremena celina. Natamu, sveduvaweto na
nivnite vidovi na edna realna dimenzija, koja ne e, nitu mo`e da bide
beskone~na, ja otstranuva opasnosta od raznovidni samovolija vo
primenata. Normativnoto regulirawe e zna~ajno i zaradi osoznavawe
na pogodnostite od samite osudenici, za{to samo toga{ koga tie ja
znaat celokupnata lepeza na pogodnostite, se sozdava vistinska referenca
vrz koja soodnosot me|u storenoto i o~ekuvanoto mo`e da se
interiorizira vo osudeni~kata svest.
I, na kraj, ne e bez zna~ewe {to me|u nepi{anite pogodnosti
mo`at da se najdat ili pojavat i takvi {to se od osobena konkretna
vrednost za polo`bata na osudenikot vo ustanovata, a poradi opredelena
op{testvena klima izrazena preku javnoto mislewe, voop{to
da ne se primenuvat, ili pak, da se primenuivaat samo za osudenici na
opredeleni krivi~ni dela. Taka na primer, za bilo koj osudenik ne e
seedno dali toj, nekoj drug ili nikoj nema da dojde do nekoja od slednive
pogodnosti: podobruvawe na ishranata, rabota so posloboden
nadzor ili bez nadzor, prefrluvaweto od pote{ka na polesna rabota,
posebna pari~na nagrada, podobruvawe na uslovite na smestuvawe,
dozvola za primena i raspolagawe so pogolema suma pari dobieni od
nadvor i sl. Bez normirawe na ovie i sli~ni pogodnosti i nivno vleguvawe
vo svesta na osudenikot te{ko mo`e poinaku da se protolkuva,
osven kako posebna privilegija, odnosno kako vrednost {to se ~uva
pod tezga za poseben prijatel, {to se razbira, treba i posebno da se
plati.
d) Fakultativniot karakter na pogodnostite zna~i deka vo
na{eto zakonodavstvo tie ne se tretiraat kako pravo na osudenoto
lice, tuku kako opredelena vrednost {to po ispolnuvaweto na brojni
uslovi, mo`e no ne mora da se dodeli.
2. Vo vrska so izvr{uvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor
postoi posebna odredba {to vo ZIS ja regulira materijata na
pogodnostite. Stanuva zbor za ~l. 222 koj glasi: "Na maloletnoto lice,
direktorot na ustanovata za maloletnici mo`e da mu dozvoli otsustvo
289

zaradi poseta na roditelite i semejstvoto"..."imaj}i go predvid
povedenieto i zalagaweto na maloletnoto lice vo u~eweto i vo
ustanovata za maloletnici". Otsustvoto mo`e da trae do 14 dena. Otsustvoto
se odobruva po pravilo, za vreme koga ne se odr`uva redovna
nastava. Zakonodavecot ovde smetal za potrebno so posebna odredba da
naglasi deka "na maloletnoto lice treba da mu se davaat pogodnosti
koi }e go pottiknuvaat vklu~uvaweto vo aktivnostite vo ustanovata za
maloletnici, razvivawe na pozitivnite crti na li~nosta i
samopo~ituvaweto" (~l. 223 ZIS).
3. Kaj izvr{uvaweto na vospitnite merki dodeluvaweto na
pogodnostite e prisutno samo kaj merkata Upatuvawe vo vospitnopopraven
dom. Taka spored ~l. 317 ZIS direktorot na vospitno-popravniot
dom mo`e da im odobri otsustvo na maloletnicite vo tekot na
godinata do eden mesec zaradi poseta na roditelite ili bliskite rodnini.
Otsustvoto se dava, po pravilo, za vreme na u~ili{niot raspust
i za vreme na praznici. Za maloletnicite {to se nao|aat vo vospitnopopravniot
dom mo`e da se organizira zaedni~ko letuvawe nadvor od
domot. Vremeto pominato na otsustvo ili zaedni~ko letuvawe se
zasmetuva vo vremeto pominato vo domot.
4. Vo odnos na pogodnostite na osudenite lica SMP go sodr`at
samo Praviloto 70 koe glasi:"Vo sekoj zavod treba da se vovede sistem
na pogodnosti prilagoden na razli~nite grupi na zatvorenici i
razli~nite metodi na postapuvawe, za da se pottiknat na dobro
postapuvawe razvivawe na smislata za odgovornost inivniot interes i
sorabotka vo pogled na postapuvaweto.
V. Penolo{ki kompendium, str. 318-319.
5. Komisijata za predlagawe na pogodnosti treba da se sostoi od
neposredniot vospituva~ i instruktor i od pripadnikot na slu`bata
za obezbeduvawe koj go vr{i nadzorot vrz osudenoto lice. Ovie lica
go so~inuvaat promenliviot sostav na komisijata. Vo nejzinata rabota
me|utoa u~estvuva i nepromenliv sostav koj go so~inuvaat: rakovoditelot
na prevospitnata slu`ba zapovednikot (ili komandirot vo pomalite
ustanovi) na slu`bata za obezbeduvawe i rakovoditelot na
stopansko-instruktorskata slu`ba.
6. Sloboden izlez od ustanovata do 7 ~asa. Na osudenite lica so
dobro povedenie i prikladen odnos kon rabotata im se dodeluva sloboden
izlez od ustanovata do 7 ~asa zaradi:
- zavr{uvawe na neodlo`ni pravni, delovni, semejni i drugi
raboti dokolku toa za nego ne mo`e da go stori ustanovata vo koja ja
izdr`uva kaznata,
290

- odr`uvawe na neophodnite vrski i odnosi so nadvore{niot
svet, a osobeno so ~lenovite na svoeto semejstvo, prijatelite i drugi
bliski lica.
Direktorot na ustanovata mo`e da mu dozvoli na osudenoto lice
sloboden izlez od ustanovata do 7 saati, na primer, poradi u~estvo vo
sudska parnica, ako mo`e da se pretpostavi deka liceto }e se javi na
pokanata i ako ne postoi opasnost od zloupotreba ili begstvo.
Ako osudenoto lice na koe izlezot ne mu e dozvolen, e povikano
na sud, vo dadeniot termin so soglasnost na direktorot na ustanovata
mo`e sepak da bide izvedeno dokolku ne postoi opasnost od zloupotreba
ili begstvo. Na barawe od sudot direktorot na ustanovata }e
naredi osudenoto lice da se vodi vo sudot so pridru`ba. Tro{ocite na
sprovodot pa|aat na teret na osudenoto lice.
Na zatvorenicite koi se skloni kon begstvo i opasni za
okolinata ne treba da im se dodeluvaat pogodnosti, ili toa treba da se
pravi vo ograni~ena mera, se dodeka so svojot sevkupen odnos vo ustanovata,
doka`at deka go izmenile svojot stav kon op{testvenite vrednosti.
Me|utoa, na ovie lica, vo soglasnost so potrebite i nivnoto
povedenie, mo`e da im se odobri otsustvo vo pridru`ba na nadzornik
(so sprovod). Vo tie slu~ai direktorot na ustanovata spored
okolnostite i potrebite na zatvorenikot go opredeluva traeweto na
otsustvoto, no najdolgo do 7 ~asa.
7. Otsustvata do sedum dena vo godinata:
a) vo kazneno-popravnite ustanovi od zatvoren vid treba po
pravilo da bidat dopu{teni najrano:
- kaj kaznite zatvor, po izdr`ana edna tretina od kaznata, a
najbrgu po istekot na 6 meseci od kaznata.
- kaj do`ivotnata kazna zatvor, po 10 godini od izdr`anata kazna.
Vremeto pominato vo pritvor i prestojot vo drug zatvor mora da
se presmetani vo ovie rokovi.
b) Vo pogled na po~etokot na koristeweto na otsustvoto vo
kazneno-popravni ustanovi od poluotvoren i otvoren vid, va`at
pravila opredeleni so ku}niot red koi voobi~aeno se od poliberalen
karakter.
Ovie otsustva vo ustanovite od bilo koj vid, mo`at da traat
najdolgo 48 saati. Po ovoj osnov, vo nekolku navrati tekot na godinata,
na osudenoto lice mo`e da mu se dopu{tat vkupno samo sedum dena.
Me|utoa, iako toa ne e predvideno vo ZIS, osobeno vo ustanovite od
poluotvoren i otvoren vid, treba da se smeta dozvoleno osudenikot da
koristi najmnogu u{te pet dena otsustvo za vreme na dr`avnite i
religioznite praznici, se razbira ako toa so svoeto povedenie go zaslu`uva.
291

Vo odnos na celosnoto ili delumnoto koristewe na godi{niot
odmor nadvor od ustanovata isto kako i vo prethodniot slu~aj, pokraj
zakonskite odredbi treba da va`at i opredeleni pravila utvrdeni od
samata praktika. Pritoa treba da se vodi smetka za opredelen srazmer
me|u dodelenite denovi vo vid na otsustvo i dodelenite denovi vo vid
na godi{en odmor. Dobra e onaa praktika koja trgnuva od slednive
"presmetkovni" merila:
- dokolku zatvorenikot |i dobil i iskoristil site 12 dena
otsustvo (sedum po osnov na st. 1 a. 5 plus pet dena po osnov na
praznici), mo`e da dobie u{te samo polovina od godi{niot odmor
nadvor od ustanovata.
- dokolku zatvorenikot dobil i iskoristil samo {est dena (50%
od mo`nite maksimalni 12 dena po osnov na otsustvo od st. 1 a. 5),
mo`e da mu se dozvoli celosno koristewe na godi{niot odmor nadvor
od ustanovata.
Na ova mesto ne e izli{no u{te edna{ da se naglasi deka nitu
otsustvoto, ni godi{niot odmot ne se pravo na osudenikot tuku samo
mo`nost koja toj }e ja iskoristi dokolku ja zaslu`il so svoeto
povedenie i rabota vo ustanovata. Za onie zatvorenici koi gi
ispolnuvaat ovie kriteriumi, bez ogled na vidot na ustanovata ili
oddelenieto vo koe se klasificirani, va`at navedenite merila koi go
opredeluvaat vremenskiot maksimumum vo koj mo`e da se izleze nadvor
od ustanovata.
Za vreme na otsustvoto ili godi{niot odmor zatvorenicite ne
smeat da upravuvaat so motorni vozila bez izri~na dozvola i
soodvetna bele{ka vo dokumentot za otsustvo, odnosno godi{en odmor.
Vnesuvawe na predmeti vo ustanovata po vra}aweto od otsustvo
ili od godi{en odmor e dozvoleno samo so prethodna soglasnost na
upravata na ustanovata dadena pred da se dodeli otsustvoto, odnosno
godi{niot odmor.
Na zatvorenikot {to po vra}aweto od otsustvo ili do godi{en
odmor e pod vlijanie na alkohol ili droga, ili ako zadocnil so
vra}aweto, mu se izrekuva soodvetna disciplinska kazna.
Vo pogled na koristeweto na otsustvoto vo Preporaka R (82) 16
Komitetot na ministrite na vladite na dr`avite ~lenki im
prepora~uva:
1. na zatvorenicite da im se ovozmo`uva otsustvo od zatvorot
{to e mo`no pove}e bilo od medicinska, obrazovna, rabotna, semejna
ili bilo koja druga osnova;
2. pri dozvoluvaweto na otsustvo da se zeme predvid slednoto:
- prirodata i serioznosta na krivi~noto delo, dol`inata na
izre~enata kazna i vremeto na izdr`anata kazna.
292

- li~nosta i odnesuvaweto na zatvorenikot i, ako postoi,
rizikot za op{testvoto.
- okolnostite vo semejstvoto i op{testvoto koi mo`ebi se
izmenile za vreme na negovoto izdr`uvawe na kaznata,
- celta na otsustvoto, negovoto traewe, rokot i uslovite;
3. da mu se dozvoluva otsustvo {to e mo`no po~esto zemaj}i gi
predvid gorenavedenite okolnosti;
4. da mu se dava otsustvo ne samo na zatvorenicite od otvoren vid
na zatvori tuku i na zatvorenicite od zatvoren vid na zatvori, pod
uslov toa da ne e vo sprotivnost so javnata bezbednost;
5. Pri davawe otsustvo od zatvor tamu kade {to e mo`no treba da
se prezemat site merki na pretpazlivost, posebno za stranskite
zatvorenici ~ii semejstva ne `iveat vo zemjata kade {to liceto e
zatvoreno.
6. da se prezemat site merki na pretpazlivost pri davawe na
otsustvo posebno na lica bezdomnici ili na lica koi se vo lo{i
semejni odnosi;
7. da se razgleduva mo`nosta da im se dava otsustvo na lica {to
se prekr{iteli na "bezbednosni merki" i koi se zatvoreni na nekoe
drugo mesto {to ne e zatvor.
8. da se odbie davawe na otsustvo od zatvor kako disciplinska
merka samo vo slu~ai ako se zagrozuva sistemot;
9. na zatvorenikot da mu se objasni kolku {to e mo`no podobro
pri~inata za odbivawe da mu se dade otsustvo od zatvorot;
10. da se sozdadat uslovi negovoto barawe za dobivawe otsustvo
od zatvor da se razgleduva povtorno;
11. da se vr{at konsultacii ne samo so upravata na zatvorot tuku
i so drugi agencii i lica i da se bara nivna sorabotka i pridones za
podobruvawe na funkcioniraweto na sistemot;
12. da se bara podr{ka od celiot zatvorski personal
13. da se obezbeduvaat potrebni sredstva za efikasno funkcionirawe
na sistemot;
14. odblisku da se nadgleduva i procenuva kontinuiranoto funkcionirawe
i razvoj na sekoj sistem {to se primenuva za otsustvo od
zatvor;
15. postojano da se informira javnosta za celite, rabotata i
rezultatite od takviot sistem.
8. V. Penologija 2, str. 296-306.
293

17. Razmestuvawe na osudenite lica
a) Progresirawe na osudeni lica
^len 150
(1) Osudenite lica vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata,
zavisno od rezultatite na vospituvaweto, povedenieto i zalagaweto
vo rabotata, mo`at da progresiraat od ustanova od zatvoren vo
poluotvoren ili otvoren vid odnosno vo soodvetnite oddelenija na
istata ustanova.
(2) Pobliski odredbi za vremeto {to treba da go pomine i
uslovite {to treba da gi ispolni osudenoto lice vo ustanovata od
opredelen vid ili vo soodvetno oddelenie na ustanovata od op{t vid
se opredeluvaat so ovoj zakon i so op{tiot akt {to go donesuva
direktorot na Direkcijata.
________________________
Osudenite lica treba da pominat najmalku edna tretinata od
izre~enata kazna vo zatvoreno oddelenie na kazneno-popravna ustanova
pred da se steknat so mo`nosta da bidat prerasporedeni vo poluotvoreno
oddelenie na istata ili vo druga ustanova od poluotvoren vid.
Osudeni lica koi direkno se klasifikuvani vo ustanova ili
oddelenie od poluotvoren vid, treba da pominat najmalku edna tretina
od izre~enata kazna ili preostanatiot del od kaznata vo poluotvoren
tretman pred da bidat prerasporedeni vo ustanova ili oddelenie od
otvoren vid.
Kaj kaznite do`ivoten zatvor, osudenicite mora da pominat
najmalku 10 godini vo ustanova ili oddelenie od zatvoren vid, i
najmalku 5 godini vo ustanova ili oddelenie od poluotvoren vid.
V. objasnuvawa na ~l. 13.
^len 151
(1) Za progresirawe na osudenite lica od ustanova od eden vo
ustanova od drug vid odlu~uva direktorot na Direkcijata po predlog
na direktorot na ustanovata ili po barawe na osudenoto lice.
(2) Za progresirawe na osudenite lica od edno vo drugo oddelenie
vo ustanovata, pod uslovite od ~len 150 od ovoj zakon, odlu~uva
direktorot na ustanovata.
(3) Povtorno barawe vo smisla na stavot 2 na ovoj ~len, osudenoto
lice mo`e da podnese po istekot na 6 meseci od pravosilnosta
na re{enieto so koe e odlu~eno po negovoto prethodno barawe.
294

________________________
V. objasnuvawa na ~l. 13.
b) Reprogresirawe na osudeni lica
^len 152
(1) Ako osudenoto lice so svoeto povedenie i odnosot kon
rabotata ne ja opravda doverbata za upatuvawe ili progresirawe vo
ustanova od poliberalen vid, mo`e da bide vrateno od ustanovata so
poliberalen vid vo ustanova od postrog vid odnosno vo soodvetno
oddelenie na istata ustanova.
(2) Za vra}awe na osudenoto lice od ustanova so poliberalen vo
ustanova od postrog vid po predlog na direktorot na ustanovata
odlu~uva direktorot na Direkcijata.
(3) Za vra}awe na osudenoto lice od poluotvoreno odnosno
otvoreno vo zatvoreno oddelenie na ista ustanova odlu~uva
direktorot na ustanovata.
________________________
Vra}awe nazad od ustanova so poliberalen vid vo ustanova so
postrog re`im na izvr{uvawe na kaznata zadol`itelno se prezema ako
osudenoto lice se obidelo da izbega ili da se samopovredi, i ako
izvr{ilo napad ili namerno telesno povredilo slu`beno lice vo
ustanovata ili drugo osudeno lice.
Reprogresiranoto osudeno lice mo`e povtorno da bide vrateno
vo ustanova so poliberalen vid na izvr{uvawe na kaznata dokolku vo
ustanovata so postrog re`im na izvr{uvawe pomine polovina od
ostatokot na kaznata (formalna pretpostavka) i, se razbira, dokolku
so svoeto odnesuvawe i rabotata vo ustanovata toa go zaslu`i
(materilni pretpostavki).
V. objasnuvawa na ~l.13.
v) Premestuvawe na osudeni lica
^len 153
(1) Osudenoto lice po negova molba ili po predlog na direktorot
na ustanovata mo`e da bide premesteno na natamo{no
izdr`uvawe na kaznata zatvor od edna vo druga ustanova od ist vid
koga so natamo{noto prestojuvawe vo taa ustanova mu e zagrozen
`ivotot ili telesniot integritet ili poradi negoviot prestoj vo
295

ustanovata na drugo osudeno lice ili koga so negovoto prestojuvawe
vo ustanovata se zagrozuva bezbednosnata sostojba vo ustanovata.
(2) Za premestuvaweto odlu~uva direktorot na Direkcijata.
(3) Protiv re{enieto na direktorot na Direkcijata mo`e da se
izjavi `alba vo rok od 8 dena po priemot na odlukata do ministerot
za pravda.
________________________
1. Osudeno lice mo`e da bide premesteno na natamo{no izdr`uvawe
na kaznata li{uvawe od sloboda od edna vo druga ustanova, ako e
ispolnet eden od slednive uslovi: 1. ako na osudenoto lice poradi
natamo{noto prestojuvawe vo taa ustanova mu e zagrozen `ivotot ili
telesniot integritet, 2. ako potadi negoviot natamo{en prestoj vo
ustanovata mu e zagrozen `ivotot ili telesniot integritet na drugo
lice, ili, 3. ako poradi negovoto prestojuvawe vo ustanovata se zagrozuva
bezbednostata sostojba vo ustanovata.
Koga e ispolnet eden od gornite uslovi, spored bukvata na ZIS
premestuvaweto mo`e da se izvr{i od edna vo druga ustanova od ist
vid. Odredbata ne smee da se tolkuva strogo dogmatski, za{to vo toj
slu~aj po ovoj osnov nema da postojat nikakvi mo`nosti da se bara i
dozvoli premestuvawe na onie osudeni lica koi soglasno ~l. 33 ZIS,
kaznata li{uvawe od sloboda ja izdr`uvaat vo ustanova od zatvoren
vid. Od tie pri~ini vo tolkuvaweto na zakonskiiot izraz od edna vo
druga ustanova od ist vid, neophodno e da se koristi teleolo{kata
metoda. Spored ova tolkuvawe treba da se zemaat predvid socijalnite
okolnosti i odnosi koi slu`at kako osnova na opredelena norma {to
taa gi regulira, od edna, i posledicite koi proizleguvaat od opredeleno
tolkuvawe, od druga strana, za da se otstranat onie posledici koi
ne odgovaraat na celta na toj zakonski propis.
So teleolo{ko tolkuvawe na odredbata stanuva jasno deka
idejata za vakvoto premestuvawe e da se izbegnat {tetnite posledici
od prisustvoto na opredeleno osudeno lice vo opredelena sredina,
koga za toa kako edinstvena mo`nost preostanuva promenata na taa
sedina. Ottamu, koga ne postoi soodvetna ustanova od ist vid vo koja
mo`e da se izvr{i premestuvaweto, postignuvawe na taa cel mo`e uspe{no
da se ostvari so premestuvawe vo soodvetno oddelenie na druga
ustanova. Taka na primer, dokolku nesporno e ispolneta nekoja od okolnostite
za negovoto premestuvawe, osudeno lice so tretman vo zatvoreno
oddelenie na ustanova od zatvoren vid mo`e da se premesti vo
zatvoreno oddelenie na poluotvorena ustanova. Takvo premestuvawe
me|utoa ne mo`e da se izvr{i od maloletni~ki zatvor vo ustanova
kade {to se izdr`uva kazna li{uvawe od sloboda za polnoletni lica i
obratno. Ova, so ogled deka ovde se pojavuva razlika vo izre~enata
296

kazna li{uvawe od sloboda i nemo`nosta maloletnite i polnoletnite
lica da bidat smesteni zaedno. Ist slu~aj e koga postoi razlika i vo
odnos na polot na osudenite lica. Vo takvi slu~ai, dokolku postojat
prikladni uslovi i okolnosti, celta na premestuvaweto mo`e da se
postigne edinstveno so premestuvawe na liceto od edno vo drugo
oddelenie na istata ustanova.
Postapkata za premestuvaweto se pokrenuva po barawe na
osudenoto lice ili po predlog na direktorot na kazneno-popravnata
ustanova. Vo zakonot ne e predvidena mo`nost osudenoto lice da bide
premesteno i po molba na ~lenovite na negovoto potesno semejstvo.
Nema pri~ini ova mo`nost da im se uskrati na bra~niot drugar, decata,
roditelite, bra}ata i sestrite, usvoitelot i usvoenikot, osobeno
so ogled na toa deka spored ZKP ovie lica mo`at da predlagaat
prezemawe na opredeleni dejstvija, ili da vlo`uvaat pravni lekovi vo
sekoj slu~aj, osven ako na toa mu se protivi obvinetiot. Analogno na
toa treba da se zeme deka barawe za premestuvawe na osudenoto lice vo
soglasnost so ovaa odredba mo`e da podnesat i bliskite srodnici na
osudenikot, se razbira, dokolku osudenikot izri~no ne se protivi na
toa.
Direktorot na Direkcijata odlu~uva za premestuvaweto so
odluka vo forma na re{enie.
3. Protiv odlukata na direktorot na Direkcijata osudenikot
ima pravo na `alba. @albata se podnesuva vo rok od 8 dena po priemot
na negativnoto re{enie. Vtorostepenot organ {to odlu~uva po
`albata na osudenoto lice e ministerot za pravda.
4. Vo site slu~ai koga se vr{i razmestuvawe (progresirawe, reprogresirawe
i premestuvawe) na osudenoto lice od edna vo druga kazneno-popravna
ustanova, zatvorskata uprava ima obvrska da mu ovozmo`i
na osudenoto lice, vedna{ da gi izvesti ~lenovite na negovoto
potesnoto semejstvo. Vakvata obvrska e vo soglasnost so Pravilo 44
(3) SMP vo koe se veli: ... Sekoj zatvorenik ima pravo vedna{ da go
izvesti svoeto semejstvo za negovoto zatvarawe ili premestuvawe vo
druga ustanova.
Izvestuvaweto za bilo kakvo razmestuvawe e neophodno zaradi
odr`uvaweto na komunikaciite i zaemnite odnosi na osudenikot so
svoeto semejtvo i prijatelite. Vakvoto izvestuvawe slu`i i kako za{-
titna merka protiv "is~eznuvawata" i praktikata na postoewe pritvor
vo forma na izolirawe vo poseben zatvor, koi postojat vo nekoi
zemji vo svetot. SMP uka`uvaat deka e pravo na samite osudeni lica
da ja prenesat informacijata za bilo koj vid na razmestuvawe. Fakt e
deka ova e osobeno va`no koga liceto e vo pritvor, {to e regulirano i
so posebno pravilo - Praviloto 92 kade se veli: Na obvinetiot treba
297

da mu se ovozmo`i vedna{ da go izvesti svoeto semejstvo za
li{uvaweto od sloboda i da gi u`iva site razumni pogodnosti za da
mo`e da ostane vo vrska so semejstvoto i prijatelite i da gi prima
nivnite poseti so edinastven uslov {to se odnesuva na ograni~uvawata
i nadzorot {to se potrebni i vo interes na sudskata istraga,
bezbednosta i primerniot red vo ustanovata.
Obvrskata za izvestuvawe se odnesuva na zatvoraweto vo policiski
kelii i na drugi mesta za zatvarawe. Porakata na ovie pravila e
potvrdena i so Principot 16/1 KP koj glasi: Nabrzo po priveduvaweto
i po bilo kakvo premestuvawe od edno mesto na pritvor ili zatvor,
pritvorenoto ili zatvorenoto lice ima pravo da gi informira ili da
bara od odgovornite organi da gi informiraat ~lenovite na negovoto
semejstvo ili drugi soodvetni lica za negovoto priveduvawe,
pritvorawe ili zatvarawe ili za premestuvaweto i mestoto kade {to
e staven vo zatvor.
Izvestuvaweto za zatvaraweto ili premestuvaweto }e se izvr{i
"vedna{"(Pravilo 44 (3) SMP) ili "bez odlagawe" (Princip 16 (4)
KP). Ne e dobro toa {to Principot 16/4 od KP dozvoluva izvestuvaweto
da se odlo`i za razumen period, ako toa e vo interes na
potrebite na istragata. Pravilno e izvestuvaweto da se izvr{i najdolgo
za 24 ~asa (Kontrolen globalen izve{taj za ~ovekovite prava vo
zatvor, 1993 str. 107). Ako zatvorenikot ne mo`e pismeno da izvesti,
zatvorskata uprava e dol`na da mu pomogne da ja prenese informacijata.
Ova e jasno zabele`ano vo Principot 16/3 KP: Ako pritvorenoto
ili zatvorenoto lice e maloletnik ili pak ne e vo mo`nost da gi
razbere svoite prava, nadle`niot organ na svoja inicijativa go
prezema informiraweto za koe {to stanuva zbor vo ovoj princip.
Posebno vnimanie }e mu se posveti na izvestuvaweto na roditelite
ili staratelite.
g) Prekin na izdr`uvaweto na kaznata na osudeni lica
^len 154
(1) Po molba na osudenoto lice ili po predlog na direktorot
na ustanovata, nadle`niot sud mo`e da go prekine izdr`uvaweto na
kaznata podolgo od 1 mesec poradi lekuvawe, koga ne postojat uslovi
lekuvaweto da se sprovede vo ustanovata ili ustanovata da go upati
vo soodvetna zdravstvena ustanova.
(2) Osudenoto lice na koe mu e dozvolen prekin na
izdr`uvaweto na kaznata zaradi lekuvawe e dol`no na sekoi tri
298

meseci da podnese potvrda na nadle`niot sud za negovata zdravstvena
sostojba. Ako se utvrdi deka prestanale pri~inite poradi koi e
odobren prekinot na kaznata, nadle`niot sud }e go otpovika
re{enieto za prekin na kaznata.
________________________
1. Kaznata mo`e da se pre}ine samo ako osudenoto lice po~nalo
so nejzinoto izdr`uvawe. Za nejzino prekinuvawe podolgo od eden
mesec isklu~ivo e nadle`en osnovniot sud {to ja donel prvostepenata
presuda. Ovoj sud odlu~uva po molba na osudenoto lice ili po predlog
na ustanovata. Molbata podnesena od strana na ~lenovite na potesnoto
semejstvo na osudenikot i ovde treba da se smeta za dozvolena (v.
objasnuvawa na ~l. 153).
Pri postapuvaweto po ovie molbi vo re{enieto so koe se
uva`uva baraweto sudot treba da naglasi deka tro{ocite na lekuvaweto
na osudenoto lice dodeka se nao|a na prekin na kaznata pa|aat na
negov tovar.
Nadle`niot sud mo`e da go prekine izdr`uvaweto na kaznata
samo poradi lekuvawe na osudenoto lice koga ne postojat uslovi
lekuvaweto da se sprovede vo ustanovata ili ustanovata da go upati vo
soodvetna zdravstvena ustanova.
2. Zaradi spre~uvawe na zloupotrebi od bilo koj vid na
institutot prekin na kaznata, osudenoto lice na koe mu dozvolen
prekinot na izdr`uvaweto na kaznata zaradi lekuvawe dol`no e da
podnesuva medicinski potvrdi za sostojbata na negovoto zdravje, odnosno
za uspehot na lekuvaweto. Dokolku na osudenoto lice mu e odreden
prekin na kaznata vo podolgo traewe dol`no e potvrdite da gi podnesuva
do nadle`niot sud na sekoi tri meseci. Ako od uvidot vo niv, sudot
oceni deka prestanale pri~inite poradi koi bil odobren prekinot na
kaznata, }e go otpovika re{enieto. Sudot }e postapi na istiot na~in i
toga{ koga osudenoto lice ne odgovorilo na obvrskata za dostavuvawe
na medicinski potvrdi za negovata zdravstvena sostojba.
3. Soglasno ~l. 168 ZIS osudenoto lice na koe mu e odbieno
baraweto za prekin na kaznata ima pravo na `alba do povisokiot sud
vo rok od 8 dena od priemotna re{enieto.
^len 155
(1) Na osudeni lica na koi im e izre~ena kazna zatvor, direktorot
na Direkcijata mo`e da im go prekine izdr`uvaweto na
kaznata vo traewe do 30 dena, od pri~inite navedeni vo ~len 86 od
ovoj zakon.
299

(2) Protiv re{enieto na direktorot na Direkcijata osudenoto
lice ima pravo na `alba do ministerot za pravda vo rok od 8 dena od
priemot na re{enieto.
________________________
1. Za prekin na izdr`uvaweto na kaznata do eden mesec odlu~uva
direktorot na Direkcijata. Vo toa se sostoi prvata razlika od prekinot
na kaznata za koj soglasno ~l. 154 re{ava sudot. Vtorata razlika
e vo toa {to, sudot, mo`e da go prekine izdr`uvaweto na kaznata samo
poradi lekuvawe, dodeka direktorot na Direkcijata izdr`uvaweto na
kaznata toa mo`e da go stori spored bilo koj od osnovite navedeni vo
~l. 86 ZIS.
Od tie pri~ini treba da se vnimava na distinkcijata me|u institutot
odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor i
institutot prekin na izvr{uvaweto na kaznata. Prviot institut
mo`e da se primeni ako osudenoto lice ne po~nalo so izvr{uaweto na
kaznata, a vtoriot, ako osudenoto lice po~nalo so nejzinoto izdr`uvawe.
Ovde e bitno i toa deka za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto
re{ava nadle`niot sud, a za prekin na izvr{uvaweto re{ava
direktorot na Direkcijata.
2. Vtorostepenost na postapkata e obezbedena i protiv re{enieto
na direktorot na Direkcijata. Imeno protiv odlukata na direktorot
na Direkcijata so koja se odbiva prekinot na izdr`uvaweto na
kaznata, osudenoto lice i ~lenovite na negovoto potesno semejstvo
imaat pravo na `alba do ministerot za pravda vo rok od 8 dena od
priemot na re{enieto.
^len 156
Vremeto pominato na prekin na kaznata ne se smeta vo izdr`anata
kazna.
________________________
So ogled na toa deka za vreme na prekinot na izdr`uvaweto na
kaznata, osudenoto lice se nao|a na sloboda i toa po sopstveno barawe,
so cel da zadovoli nekavi li~ni ili semejni potrebi, prekinot na
kaznata ne se smeta vo izdr`anata kazna.
Sporedi ~l. 127 i 192.
^len 157
Ako po istekot na vremeto na prekinot na kaznata od ~lenovite
154 i 155 od ovoj zakon osudenoto lice ne se javi na natamo{no
300

izdr`uvawe na kaznata, ustanovata vedna{ za toa }e go izvesti nadle`niot
sud koj }e prezeme zakonski merki za upatuvawe na
osudenoto lice na izdr`uvawe na kaznata zatvor.
________________________
Vo re{enieto na sudot (~l. 154) i direktorot na Direkcijata (~l.
155) so koe se prekinuva izdr`uvaweto na kaznata pokraj osnovot
poradi koj se usvojuva baraweto, zadol`itelno se opredeluva vremeto
koga osudenoto lice dol`no da se javi zaradi prodol`uvawe so
izdr`uvaweto na kaznata.
Ako osudenoto lice ne se javi na izdr`uvawe na kaznata na denot
opredelen vo re{enieto na sudot, odnosno vo re{enieto na
direktorot na Direkcijata, kazneno-popravnata ustanova vedna{ go
izvestuva nadle`niot sud da prezeme zakonski merki za upatuvawe na
osudenoto lice na izdr`uvawe na kaznata zatvor.
^len 158
Prekin na izdr`uvaweto na kaznata mo`e da opredeli i nadle-
`niot sud koga re{ava po nekoi od vonrednite pravni sredstva
podneseni od strankite vo krivi~nata postapka.
________________________
Odredbata e vo soglasnost so ~l. 396 st. 4 i ~l 414 st.5 ZKP.
V. objasnuvawa na ~l. 92.
18. Odnos na slu`benite lica sprema osudenite lica
^len 159
(1) Slu`benite lica vo ustanovite vo izvr{uvaweto na svoite
rabotni obvrski, ostvaruvaweto na tretmanot i voop{to vo
kontaktite ili komunikacijata so osudenite lica treba da se
odnesuvaat so dol`no vnimanie kon nivnata li~nost, spokoen
pristap, tolerancija, takti~nost, serioznost i neophodna cvrstina i
pravi~nost, {to }e ja pottiknuva nivnata samopo~it i ~uvstvo na
li~na odgovornost.
(2) Slu`benite lica svoite obvrski treba da gi izvr{uvaat
~esno i nepristrasno, bez zloba i lo{a namera, nezavisno od
polo`bata, polot, rasata, nacionalnosta, veroispovedta i
politi~kite uveruvawa na osudenite lica.
________________________
301

1. Spored Pravilo 48 SMP: Personalot sekoga{ mora da se
odnesuva i da ja vr{i svojata dol`nost taka {to so svojot primer
povolno }e vlijae vrz zatvorenicite i }e go predizvikuva nivnoto
po~ituvawe.
EZP sodr`at pove}e ~lenovi vo koi e dadena podrobna
razrabotka na pra{awata koi se odnesuvaat na zatvorskiot personal.
Vo Pravilo 51 EZP, se veli: So ogled na fundamentalnoto zna~ewe na
zatvorskiot personal za pravilno funkcionirawe na zatvorskata
uprava i postignuvawe na organizaciaskite i rehabilitaciskite celi,
upravata mora apsolutna prednost da mu pridade na sproveduvaweto na
pravilata na personalot.
Pravilo 52 EZP: Zatvorskiot personal po pat na obu~uvawe,
sovetuvawe i pozitiven odnos na upravata kon niv mora da se pottiknuva
kon postignuvawe na povisokite humani standardi, kon pogolema
efikasnost i poseriozen odnos sprema svoite dol`nosti.
Pravilo 53 EZP: Zatvorskata uprava mora da mu posveti dol`no
vnimanie na informiraweto na javnosta za ulogata na zatvorskiot
sistem, kako i za rabotata na zatvorskiot personal so cel javnosta da
ja sfati va`nosta na nivniot pridones za zaednicata.
Pravilo 56 EZP: Od site ~lenovi na personalot vo sekoe vreme
mora da se o~ekuva primerno povedenie i ispolnuvawe na dol`nostite,
so cel so svojot primer trajno da vlijaat vrz zatvorenicite i da
go predizvikuvaat nivniot respekt.
Pravilo 59 EZP: Upravata mora da gi definira oblicite na
organizacija i upravuvawe {to }e gi olesni komunikaciite me|u
razli~nite kategorii na personalot vo ramkite na ustanovata, so cel
da se obezbedi sorabotka me|u razli~nite slu`bi, osobeno vo pogled
na postapuvaweto i rehabilitacijata na zatvorenivite.
V. Penolo{ki kompendium, str. 321-325.
2. Moderniot `ivot postavuva golemi socijalni barawa pred
vrabotenite vo kazneno-popravnite ustanovi. Tie mora da bidat
sposobni za sorabotka so drugite rabotnici, da bidat to~ni, da go
odr`uvaat normalnoto rabotno tempo, da imaat soodvetna doza na
tolerancija i da bidat vnimatelni. Od nivna strana osudenite lica
treba da se tretiraat so spokojstvo, serioznost, cvrstina i pravi~nost
kako i so po~it na nivnoto ~uvstvo na ~est i dostoinstvo. Tie se oslovuvaat
so "Vie", a vo obra}aweto kon edno osudeno lice treba da se
upotrebuva negovoto prezime, dokolku istoto mu e poznato na slu`benoto
lice. Vo ovaa smisla so odredbata posebno se potencira baraweto
od slu`benite lica da se odnesuvaat so dol`no vnimanie kon
li~nosta na osudenite lica, so spokoen pristap, tolerancija, takti~-
302

nost, serioznost i neophodna cvrstina i pravi~nost, {to }e ja pottiknuva
nivnata samopo~it i ~uvstvo na li~na odgovornost.
Slu`benite lica imaat konkretni zadol`enija i golemi obvrski
kon osudenite lica. Nivna zada~a e na site osudenici da im |i
obezbedat potrebnite uslovi na `ivot kako {to se: smestuvawe,
ishrana, ve`bawe, zdravstvena za{tita i sloboda na izrazuvaweto na
svojata verska pripadnost, da im davaat mo`nosti da se vklu~at vo
konkretnite aktivnosti kako {to se: rabota, obrazovanie, stru~no
usovr{uvawe, sport, rekreacija, hobi, da im ovozmo`at odr`uvawe
kontakti so svoite bliski, da se gri`at za podgotvuvaweto za nivnoto
otpu{tawe i sl. Vo izvr{uvaweto na ovie i brojni drugi zada~i, koi
na ova mesto ne mo`at nitu da se nabrojat, tie treba da nastapuvaat
~esno i nepristrasno, bez zloba i lo{a namera, nezavisno od polo`bata,
polot, rasata, nacionalnosta, veroispovedta i politi~kite
uveruvawa na osudenite lica.
^len 160
Za vreme na rabotata i po izvr{uvaweto na rabotnite obvrski
slu`benite lica so svojot izgled i odnesuvawe treba da im slu`at
kako primer na osudenite lica, postojano imaj}i go predvid zna~eweto
na funkcijata i celite {to treba da se postignat od rabotata so
osudenite lica, vo {to vidno mesto ima i nivniot li~en odnos.
________________________
Za uspe{no ostvaruvawe na svoite zada~i sprema osudenite od
slu`beniet lica se bara da se pridr`uvaat kon osnovnite principi na
tretmanot, da poseduvaat posebni svojstva i da manifestira posebno
povedenie. Vo taa smisla se istaknuva deka slu`benikot treba da bide
visoko {kolski i stru~no podgotven, dobro da gi poznava metodite na
pedago{ko-andrago{kata rabota, da poseduva op{ta kultura, da bide
strpliv i razumen, da poka`uva sposobnosti za razbirawe i so`ivuvawe
so tu|ite te{kotii, no ne i da se identifikuva so osudenicite,
da bide zainteresiran za osudenicite i vo svojata rabota da projavuva
pogolemo zalagawe, da ima vreme za osudenicite, da poka`uva razbirawe
za nivnata polo`ba i da im pristapuva prijatelski, da bide dru-
{tven, no i sposoben za vladeewe so sebesi i da go sozdava i upotrebuva
svojot avtoritet, so svojot na~in na `iveewe i povedenie da im
dava primer na osudenicite, da ne izdava besmisleni naredbi i
zabrani, a sepak da insistira vrz strogoto dr`ewe pri odnesuvaweto
vo ustanovata, da odr`uva pravilni kontakti so osudenite i da ja
odr`uva i jakne nivnata doverba kon sebe i kon niv samite, sekoga{ da
303

ide gotov i da mu pomoga na osudenikot vo nadminuvaweto na aktuelnite
`ivotni te{kotii {to se plod na brojnite problemi, intrapsihi~ki
konflikti i sudiri na osudenikot so drugi osudenici, semejstvoto
i po{irokata op{testvena sredina.
^len 161
(1) Ustanovata i slu`benite lica gi prezemaat potrebnite merki
za postignuvawe i odr`uvawe na visoko nivo na stru~nost i
pro{iruvawe na znaewata i kompetentnosta na li~nosta koi
neposredno izvr{uvaat raboti vo tretmanot na osudenite lica.
(2) Za ostvaruvawe na rabotite od stav 1 na ovoj ~len, direktorot
na Direkcijata po predlog na ustanovata donesuva programa za
postojano ostru~uvawe na slu`benite lica vo ustanovite.
(3) Ministerot za pravda donesuva kodeks za odnesuvawe na
slu`benite lica vo izvr{uvaweto na rabotnite zada~i.
________________________
1. Prezemaweto na potrebnite merki za postignuvawe i
odr`uvawe na visoko nivo na stru~nost i pro{iruvawe na znaewata i
kompetentnosta na li~nosta koi neposredno gi izvr{uvaat rabotite
vo tretmanot e dol`nost na kazneno-popravnata ustanova.
Barawata sodr`ani vo odredbata nalo`uvaat potreba od
iskustvo koe zatvorskiot personal treba da go ima i da go priemeni vo
tekot na raboteweto a koe neraskinlivo e vrzano so obukata {to ja
dobiva za vreme na rabotata. Zatvorskiot personal treba da poseduva
socijalna ve{tina za da mo`e so samodoverba da se spravi so tenziite
i situaciite {to predizvikuvaat problemi, razni stresovi i drugi
nelagodni situacii vo ustanovata. Na personalot mu e potrebna takva
ve{tina za da mo`at da go odr`at svojot avtoritet kaj osudenite lica
koj po~iva na zdravi osnovi vo pristapot za{to se karakterizira so
trezvenost, pravi~nost i humanost. Vo ovaa smisla se i Pravilo 47
SMP i Pravilo 55 EZP.
Pravilo 47 SMP: (1) Personalot treba da bide na soodvetno
intelektualno ramni{te.
(2) Pred priemot vo slu`bata ~lenovite na personalot treba da
posetuvat op{t i poseben kurs i da polo`at teoretski i prakti~en
ispit.
(3) Po priemot vo slu`bata i vo tekot na karierata ~lenovite na
personalot treba da go odr`uvaat i nadopolnuvaat svoeto znaewe i
svoite stru~ni sposobnosti preku posetuvawe na povremeno
organizirani kursevi za usovr{uvawe.
304

Pravilo 55 EZP: (1) Pri vrabotuvaweto ili po opredelen
periiod na steknuvawe so prakti~ni iskustva za personalot treba da
se organizirat kursevi za izu~uvawe na nivnite op{ti i posebni
dol`nosti, i teoretski i prakti~ni testovi, osven ako so ogled na
nivnite kvalifikacii toa ne e potrebno.
(2) Vo tekot na rabotniot vek site ~lenovi na personalot mora
da go odr`uvaat i doka`uvaat svoeto znaewe i profesionalnite
sposobnosti u~estvuvaj}i na interni kursevi {to upravata mora da gi
organizira vo soodvetni intervali.
(3) Za personalot mora da se organizira steknuvawe na pobogato
iskustvo i treninzi na visoko nivo za da na toj na~in se doka`at
nivnite profesionalni sposobnosti.
(4) Obu~uvaweto na personalot mora da go vklu~uva i
objasnuvaweto vo vrska so barawata i primenata na Evropskite
zatvorski pravila.
V. Penolo{ki kompendium, str. 321- 325.
2. Za ostvaruvawe na zada~ite vo vrska so podigaweto na
obrazovnoto i stru~noto nivo vo ostvaruvaweto na rabotite na sproveduvaweto
na tretmanot zaradi resocijalizacija na osudenite lica,
sekoja ustanova izgotvuva posebna programa. Taa programa treba da e
vo soglasnost so vidot na ustanovata i karakterisktikite na osudeni~kata
populacija. Programata za postojano ostru~uvawe na slu`benite
lica vo ustanovata ja predlaga samata kazneno-popravna ustanova,
a ja donesuva direktorot na Direkcijata.
So programata treba da bidat opfateni raznovidni organizacioni
formi i metodi {to treba da pridonesat za odr`uvaweto i podobruvaweto
na stru~nosta zatvorskiot personal. Nakratko, vo programata
mora da se predvideni aktivnosti ispolneti so nekoi od slednive
sodr`ini: postojano zapoznavawe so pozitivnite propisi od
oblasta na izvr{uvaweto na sankciite; organizirawe na simpoziumi,
sovetuvawa, seminari i kursevi vo Republikata i vo stranstvo zaradi
zapoznavawe so novite oblici, metodi i sredstva na tretman; obezbeduvawe
i distribuirawe na doma{na i stranska literatura; ostvaruvawe
na rabotni sredbi zaradi razmena na pozitivni iskustva me|u odelni
slu`bi na kazneno-popravnite ustanovi, i sl. Personalot osobeno
treba da go odr`uva i podobruva svoeto znaewe i profesionalen kapacitet
preku posetuvawe na kursevi za obuka ili osve`itelni
kursevi. Za ostvaruvaweto na ovaa cel treba da bidat obezbedeni soodvetni
uslovi i prostorni kapaciteti. A za da se obezbedi i odr`uva
nivoto na profesionalna obuka na personalot, potrebno e da se
obezbedi soodveten status, adekvatna plata i beneficii, vo soglasnost
305

so prirodata na rabotata kako i mo`nosti za profesionalen razvoj i
napreduvawe vo karierata.
Celta na obukata treba da bide personalot da dobie jasna pretstava
za svoite dol`nosti i odgovornost vo pogled na resocijalizacijata
i socijalnata adaptacija na osudenite lica, obezbeduvaweto na
nivnite prava i za{titata na op{testvoto. Obukata treba, isto taka,
da obezbeduva razbirawe na personalot na potrebata za sorabotka i
koordinacija so soodvetnite organi, organizavii i drugi tela koi se
zanimavaat so penitencijarnata problematika i pomo{ta i prifa-
}aweto na osudenite lica po nivnoto izleguvawe na sloboda.
Pritoa, u{te pred da zapo~ne so izvr{uvaweto na svoite zada~i,
treba da se ima predvid deka personalot treba da dobie obuka koja vo
sebe vklu~uva instrukcii za prirodata na kaznata zatvor, celite na
izvr{uvaweto i razli~nite modaliteti za primenuvawe na vospitnite
i prevospitnite programi. Licata koi se opredeleni da gi izvr{uvaat
kaznite treba da bidat so soodvetno obrazovanie, li~no sposobni, i,
sekoga{ koga toa e mo`no, u{te vo startot, da imaat opredelena
stru~nost, soodveten profesionalen interes i prakti~no iskustvo.
Pri nivnoto vrabotuvawe sekoga{ treba jasno da bide nazna~eno i
kakvi kvalifikacii se potrebni.
V. ~l. 18-21 OP USOO, Rezlolucija (66) 26 i Rezolucija 68 (24) -
Penolo{ki kompendium, str. 385-388 i 199-200.
3. Vo penolo{kata literatura kaznata li{uvawe od sloboda se
smeta kako edna od pote{kite kazni. Nejzinoto izdr`uvawe stanuva
u{te pote{ko ako licata {to rabotat vo kazneno-popravnite ustanovi,
kon osudenite lica ne se odnesuvaat na soodvetno humano i profesionalno
nivo. Ottamu se zna~ajni nastojuvawata na sovremenata
penitencijarna praktika za sozdavawe pravila na odnesuvawe vo odnos
na dol`nostite na zatvorskiot personal kon zatvorenicite. Stanuva,
vsu{nost, zbor za sozdavawe moralen kodeks na odnesuvawe na ovie
lica kon zatvorenicite, ili poto~no za sozdavawe na nivna penitencijarna
dontologija. Vo tie nastojuvawa zatvorskata slu`ba na
Severna Irska ima doneseno mo{ne impresivni principi na odnesuvawe.
So ogled na nivnoto zna~ewe ovie principi mo`at da poslu`at
kako dobar primer {to treba da se kopira i sledi i vo na{ata penitencijarna
praktika. Otamu na ova mesto gi prenesuvame vo celost:
I. DOL@NOSTI KON SLU@BATA
1. Celosno }e se posvetam na svojata profesija, celite i zada~ite na
zatvorskata slu`ba
306

Pripadnicite na zatvorskata slu`ba treba postojano da go odr`uvaat
ugledot i ~esta na svojata profesija imaj}i vo vid deka na toj
na~in se dava mo`nost za vr{ewe na zna~ajna slu`ba za op{testvoto -
unapreduvawe na politikata od strana na vladata i deklariranite
celi i zada~i na zatvorskata slu`ba. Vr{ej}i ja dol`nosta sekoga{
profesionalno, korektno i nepristrasno, sekoj poedinec }e se zdobie
so samopo~ituvawe, a toa }e pridonese da se zgolemi ugledot na slu`bata.
Slu`benicite treba da go dadat svojot pridones za uspe{no vodewe
na slu`bata so predlozi, a so toa da gi otstranat onie nedostatoci
{to vodat kon zaguba na skromnite izvori so o{tetuvawe na
sopstvenosta na slu`bata.
2. Ne smeeam da otkrijam nikakva informacija {to sum ja soznal vo
tekot na rabotata, osven vo slu~aj ako vr{eweto na dol`nosta ili
zakonot toa go bara
Slu`benicite se dol`ni da dadat precizni informacii
dobieni za vreme ili nadvor od rabotata {to mo`at da gi poovredat
interesite na slu`bata. Isto taka, slu`benicite se dol`ni da ja
~uvaat sekoja informacija, koja bi mo`ela da í na{teti na slu`bata
ili ugledot na sorabotnicite od javnosta i od zatvorenicite. Informaciite
za zatvorenicite se doverlivi i ne smeat da se davaat na
neovlasteni lica.
Informaciite {to vo soglasnost so zakonskite barawa se dobieni
vo tekot na rabotata, mora da bidat celosni i vistiniti.
II DOL@NOSTI KON ZATVORENICITE
1. Kon zatvorenicite }e se odnesuvam kako kon li~nosti taka {to }e
go pottiknuvam nivnoto samopo~ituvawe i ~uvstvo na li~na
odgovornost
Slu`benicite mora da prifatat deka zatvorenicite se li~nosti
za sebe, sekoj so sopstveno minato, karakter i mislewe i spored toa
kon niv treba da se odnesuvaat so uva`uvawe na nivnoata samopo~it i
dostoinstvo.
2. Na site zatvorenici {to se pod moj nadzor }e im obezbedam dobri
uslovi i site prava {to im pripa|aat
Slu`benicite imaat dol`nost da se gri`at za site zatvorenici
{to se pod nivni nadzor bez ogled na nivnoto odnesuvawe vo ustanov-
307

ata. Ova dol`nost za gri`a ne vklu~uva samo zdrava, bezbedna i humana
sredina, tuku i za{tita na pravata i obvrskite na zatvorenicite
utvrdeni vo soglasnost so zakonot. Kon zatvorenicite sekoga{ treba
da se pristapuva so razbirawe i postojano da im se uka`uva na nivnite
prava.
3. ]e gi izvr{uvam site moi obvrski nepristrasno, bez zloba ili lo{a
namera i bez ogled na statusot, polot, rasata, nacionalnosta, verata,
politi~kite uveruvawa ili nastojuvawa
Vr{ej}i gi savoite dol`nosti, slu`benicite mora postojano da
bidat svesni za potrebata od nepristrasnost. Osobeno treba da gi
izbegnuvaat sudirite me|u svoite sopstveni religiozni ili politi~}i
uveruvawa i svojata dol`nost za nepristrasnost kako ~lenovi na
slu`bata.
4. Spored zakonot smeam da upotrebam samo tolkava sila vo vr{eweto
na obvrskite kolku {to e potrebno vo opredeleni okolnosti
Nevozmo`no e da se opredeli kolkav stepen na sila e potreben za
sekoja situacija. Toa neizbe`no bara opredelena odgovornost za sekoj
poedinec da doka`e deka silata ne e upotrebena bez potreba. Treba da
se zapomne deka kako poedinci nie sme odgovorni za na{ite postapki
i sekakva upotreba na sila vo izvr{uvaweto na dol`nostite mora da
bide soodvetno objasneta i opravdana, dokolku e toa potrebno i pred
sudot.
5. ]e nastojuvam da bidam diskreten, vozdr`an, toleranten, takti~en,
cvrst i pravi~en
Postojat slu~ai koga slu`benicite se povikani da u~estvuvaat
vo te{ki situacii so te{ki zatvorenici. Toga{ e bitno razumno da se
upotrebat silite koi ni stojat na raspolagawe i da se postapuva
odgovorno vo site situacii. Slu`benicite ne smeat nikoga{ svesno da
go provociraat zatvorenikot bilo so zborovi ili so gestovi.
6. Na zatvorenicite treba da im slu`am kako primer so svojot izgled i
odnesuvawe
Vo sredina kade postoi disciplina slu`benicite treba da bidat
profesionalni vo izvr{uvaweto na svoite dol`nosti. Tie treba da
bidat pristojno oble~eni, dobro fizi~}i podgotveni i voop{to
308

odgovorni vo odnesuvaweto. Konsumiraweto na alkohol pri izvr{uvaweto
na dol`nosta ne e vo soglasnost so profesionalnata pretstava
na slu`bata. Slu`benicite treba, koga e mo`no da bidat primer {to
}e vliae vrz zatvorenicite i da ja koristat sekoja mo`nost da gi
podgotvuvaat za `ivot na sloboda.
III DOL@NOSTI KON OP[TESTVOTO
1. Za vreme i po rabotata treba da se odnesuvam na na~in vo soglasnost
so mojata uloga kako javen slu`benik
Pripadnicite na zatvorskata slu`ba se javni slu`benici od koi
sekoga{ se bara vo soglasnost so zakonot da vodat ~esen `ivot vo
ramkite na op{testvoto, izbeguvaj}i gi duri i najmalite prekr{uvawa
na zakonot. Osobeno e bitno site site li~ni i finansiski raboti da
se izvr{uvaat propisno.
2. ]e poka`am visok stepen na samostojnost vo izvr{uvaweto na moite
dol`nosti
Javnosta ima pravo da o~ekuva samostojnosta na pripadnicite na
slu`bata za obezbeduvawe da bide besprekorna. Naj~esto i nemoralnoto
odnesuvawe doveduva do gubewe na nivniot ugled i doverbata kaj
javnosta, a sekoe namaluvawe na standardite negativno se odrazuva vrz
poedincite i slu`bata. Slu`benicite sekoga{ mora da gi izvr{uvaat
svoite dol`nosti sovesno, qubezno i ~esno vo kontaktite so javnosta
pri poseti, vo sudot ili vo drugi situacii. Kako javni slu`benici tie
se odgovorni za sproveduvawe na nadzorot i bi tebalo da odgovaraat na
upatena konstruktivna kritika. Spomnatata obvrska: dol`nosti kon
slu`bata da ne se otkriva informacija dobiena za vreme na dolnosta
ima primena i vo obvrskite kon op{testvoto.
III DOL@NOSTI KON SEBE I KON SORABOTNICITE
1. Sekoga{ }e se trudam da odr`am visoko nivo na stru~nost i }e ja
iskoristam sekoja mo`nost da go pro{iram i podobram svoeto zanaewe
i kompetentnost
Steknuvaweto na znaewa, osobeno za ~ovekovoto odnesuvawe, e
neprekinat proces na ravoj na li~nosta i na profesijata. Slu`benicite
treba da gi usovr{uvaat svoite profesionalni sposobnosti i da
se zdobivaat so stru~ni znaewa i iskustva taka {to mo`at podobro da
309

gi sovetuvaat i pottiknuvaat svoite kolegi i da odgovorat na profesionalnite
barawa.
2. Nema da u~estvuvam nitu da toleriram drugi aktivnosti na potkup i
korupcija
Slu`benicite ne smeeat, nitu za sebe nitu za drug, da prifatat
li~en ili poseben nadomestok so ogled na svojata profesionalna
polo`ba. Ova mo`e da se javi kako rezultat na svesna korupcija ili,
vo golem stepen kako zapostavuvawe na li~nite standardi.
3. Sekoga{ }e bidam lojalen i vnimatelen kon kolegite
Kon kolegite vo na zatvorsdkata slu`ba kako i kon onie koi
vr{at sli~ni dejnosti treba sekoga{ da se odnesuvame so po~it i
razbirawe i takvata lojalnot nikoga{ ne treba da zna~i pro{tevawe
na navredlivo odnesuvawe na drugi.
V. KOLOPZ i UEI - Penolo{ki kompendium, str. 36, 51 i 181-
201.
4. Kon seto ova, iako toa ne e predmet na regulirawe na
odredbata, treba da se dodade edno izvonredno pra{awe {to e vo
neposredna vrska so prethodno izlo`enoto, a toa e platata na zatvorskiot
personal. Dobrata plata e va`na od pove}e pri~ini. Dobro
plateniot personal podobro }e gi ostvaruva obvrskite i barawata
{to pred nego se postavuvaat, }e se namalat begstvata, tenziite i
otporite, i vo krajna linija zatvorenicite }e bidat disciplinirani.
Personalot treba da ima takvi primawa {to }e im ovozmo`at da
imaat pristoen `ivoten standard. Tie treba da zarabotuvaat dovolno
za da ne mora da prifatat druga dopolnitelna rabota. Sledniot aspekt
na dobrata plata e {to taa go spre~uva personalot da podlegne na
potkup. Nakratko, korupcijata doveduva do bezzakonie, nepravda,
strav, nesigurnost, otsastvo na bezbednost, revolt i zagrozuvawe na
`ivotot. (v. MSV, str. 228)
310

19. Za{tita na pravata na osudenite lica so upotreba na pravni
sredstva
a) Pravni soveti i pravni sredstva na osudenite lica
^len 162
(1) Ustanovata e dol`na da im dava informacii i da im dava
pravna pomo{ na osudenite lica vo odnos na koristeweto na
pravnite sredstva i prezemaweto na dejstvijata zaradi za{tita na
nivnite prava.
(2) Osudenoto lice koe e nepismeno pravnoto sredstvo ili drug
podnesok mo`e da go dade i na zapisnik vo ustanovata.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so ~l. 15 od Ustavot, kade se veli:
Se garantira pravoto na `alba protiv poedine~nite pravni akti
doneseni vo postapka vo prv stepen pred sud, upraven organ ili
organizacija ili drugi institucii {to vr{at javni ovlastuvawa.
2. Odredbata e vo soglasnost i so Pravilo 35 SMP i Pravilo
41(1) EZP i ednovremeno pretstavuva nadopolnuvawe na ~l. 96 ZIS so
koj zatvorskiot personal se obvrzuva da gi informira osudenite lica
za nivnite prava i obvrski za vreme na izdr`uvaweto na kaznata i
na~inot na nivnoto ostvaruvawe, kako i so propisite i pravilata
(ku}niot red) koi se primenuvaat vo ustanovata.
Pravilo 36 SMP: (1) Sekoj zatvorenik mora da ima mo`nost
sekoj raboten den da podnesuva molbi i `albi do direktorot na
zavodot ili do slu`benikot koj e ovlasten da go zastapuva.
(2) Molbite ili `albite mo`at da se predavaat na inspektorot
na zavodot za vreme na vr{eweto na inspekciskiot nadzor.
Zatvorenikot mo`e bez prisustvo na direktorot ili drugi ~lenovi na
zatvorskiot personal da razgovara so inspektorot ili so drug
slu`benik nadle`en za vr{ewe na inspekcijata.
(3) Sekoj zatvorenik ima pravo bez cenzura vo pogled na
sodr`inata da podnese molba ili `alba do centralnata administracija
na kaznenite zavodi, do sud ili do druga nadle`na vlast.
(4) Dokolku molbata ili `albata ne e o~igledno drska ili bez
sekakva osnova, treba bez odlagawe da se ispita i na zatvorenikot
blagovremeno da mu se odgovori.
Pravilo 41 EZP: (1) Na sekoj zatvorenik pri vleguvawe vo
ustanovata treba da mu se dade pismena informacija vo vrska so
propisite koi va`at za tretmanot na opredelena kategorija na zatvorenici,
za disciplinskite barawa na ustanovata, za propi{aniot
311

na~in na barawe na informacii i podnesuvawe na `albi, kako i za
site ostanati elementi nu`ni za odr`uvawe na pravata i dol`nostite
na zatvorenicite i prilagoduvawe na `ivotot vo ustanovata.
(2) Na zatvorenikot mora da mu se dade mo`nost za razgovor ili
za upatuvawe na molbata ili poplakata na inspektorot ili na drug
organ nadle`en za nadzor na zatvorot bez prisustvo na direktorot ili
na drugite ~lenovi od zatvorskiot personal. Me|utoa `albite protiv
propi{aniet odluki mo`at da se ograni~at na voobi~aenata postapka
(3) Na sekoj zatvorenik mora da mu se dopu{ti podnesuvawe na
molba ili `alba vo tajnost do centralnata zatvorska uprava, do
sudskite vlasti ili do drugo soodvetno telo.
(4) Sekoja molba ili poplaka upatena do zatvorskite vlasti mora
da se razgleda i re{i bez odlagawe.
V.Penolo{ki kompendium, str. 318.
3. Od golema va`nost e {to seto ova se bara da se napravi pri
samiot priem na osudenikot vo ustanovata, {to zna~i u{te vo
priemnoto oddelenie. So odredbata od ~l. 162 ZIS ova barawe se
potvrduva, no istovremeno se istaknuva deka negovoto ostvaruvawe
treba kontinuirano da prodol`i za vreme na celiot tek na izdr`uvaweto
na kaznata. So ovaa odredba isto taka se vostanovuva dol`nosta
na zatvorskiot personal da im dava pou}i i pravna pomo{ na
osudenite lica vo odnos na koristeweto na pravnite sredstva i prezemaweto
na dejstvija za za{tita na nivnite prava. Bitno e i toa {to
na nepismenite osudeni lica im se ovozmo`uva pravnoto sredstvo ili
drug podnesok da mo`at da go dadat usmeno na zapisnik vo ustanovata.
Nakratko dobroto funkcionirawe na ustanovata mo`e da stane u{te
podobro ako postoi soodveten sistem na informirawe i efikasni
merki za brzo i adekvatno zadovoluvawe na molbite ili re{avaweto
na poplakite i `albite na osudenite lica.
^len 163
(1) Osudenite lica za za{tita na svoite prava vo vrska so polo-
`bata i tretmanot vo ustanovata, po pra{awa vo vrska so osudata,
kako i za za{tita na semejstvoto i negovite interesi, imaat pravo da
podnesuvaat pravni sredstva, pretstavki i drugi podnesoci do nadle-
`nite organi i drugi institucii i od niv da dobivaat odgovor.
(2) Pravnite sredstva, pretstavkite, drugite podnesoci od stav
1 na ovoj ~len i dobienite odgovori se upatuvaat i dobivaat preku
ustanovata.
312

(3) Na pravnoto sredstvo, pretstavkata i drugite podnesoci i
na obvivkata na dobienite odgovori vo ustanovata }e se konstatira
vremeto i datumot na priemot i vedna{ }e se upatat do adresantot
odnosno odgovorot }e mu se predade na osudenoto lice.
(4) Osudenite lica imaat pravo na diskrecija vo podnesuvaweto
na pravnite sredstva.
________________________
1. Osudenite lica imat pravo da podnesuvaat pravni sredstva,
pretstavki i drugi podnesoci do nadle`nite organi i drugi institucii
i od niv da dobivaat odgovor zaradi: 1. za{tita na svoite prava
vo vrska so polo`bata i tretmanot vo ustanovata po pra{awa so
osudata i, 2. za za{tita na semejstvoto i negovite interesi. Vo prviot
slu~aj celta na mehanizmite za za{tita e da se odr`i ili povrati
redot i bezbednosta vo kazneno-popravnata ustanova. Penitencijarniot
sistem ne mo`e da go postigne toa ako celosno se potpira na
prisilba, odnosno ako ne se zasniva na zakonskite odredbi koi gi
priznavaat i za{tituvaat pravata na osudenite lica.
Zatvorskite neredi kako {to se {trajk so gladuvawe, begstvo od
zatvorot, bunt, pa duri i samoubistvo, ~esto se dokaz deka osudenite
lica ne se zadovolni od na~inot na koj se primenuvaat disciplinskite
pravila ili deka tie nemaat doverba vo `albenite mehanizmi koi im
se na raspolagawe. Od druga strana ako zatvorskiot personal smeta
deka disciplinskite mehanizmi ne se efikasni, svoite frustracii
mo`e da gi prenesuva vrz osudenite lica so toa {to }e primeni brzi i
nezakonski disciplinski kazni so {to natamu }e ja naru{i
ramnote`ata na zatvoskiot sistem. Toa e dovolen dokaz deka disciplinskite
pravila, vklu~uvajki |i i `alnite i postapkata za revizija
koi go reguliraat zatvorskiot `ivot, dokolku se nesoodvetni mo`at
da vlijaat na postapkite na zatvorenicite i zatvorskiot personal vo
nivnite zaemni odnosi. Ottamu e neophodno da se vlo`at usilbi
navedenite mehanizmi da se vo funkcija na celite na kaznata, da
vlevaat doverba me|u zatvorskiot personal i osudenite lica koi }e |i
smetatat za pravedni i efektivni.
Celta na vtorite mehanizmi e na osudenoto lice da gi koristi
site pravni sredstva so koi ke gi ostvari svoite prava {to nadvor od
kazneno-popravnata ustanova se povrzani so zakonskite interesi na
negovoto semejstvo.
Pokraj gorenavedenoto, semejstvata na osudenite lica, nivnite
braniteli kako i posetitelite na ustanovata od dobrovolni ili
nevladini organizacii, po izvr{en razgovor so niv, mo`at isto taka
da podnesat `albi vo ime na osudenikot. Ova nivno pravo proizleguva
313

od Praviloto 36 SMP i podednakvo se odnesuva kako na pritvoreni
taka i na zatvoreni lica.
2. Na sekoe osudeno lice mu e ovozmo`eno da podnese pravno
sredstvo, pretstavka i drugi podnesoci bez cenzura na vistinskata sodr`ina,
no vo soodvetna forma do Direkcijata, sudot ili do drugi soodvetni
organi. Pravnite sredstva, pretstavkite i drugite podnesoci i
dobienite odgovori sekoga{ se upatuvat i dobivaat preku ustanovata.
Dokolku o~igledno ne se frivolni (lekomisleni i nepristojni) ili
bez osnova, na site pravni sredstva, pretstavki i podnesoci im se
pristapuva vedna{ i bez odlagawe im se odgovara. Ottamu zatvorskata
uprava treba so osobeno vnimanie da gi pregleda site podnesoci od
osudenite lica, a zatvorskite slu`benici treba da go razberat toa
kako del od nivnata primarna odgovornost.
3. Zradi pogolema sigurnost vo ostvaruvaweto na pravata na
osudenite lica, na pravnoto sredstvo, pretstavkata ili drugite
podnesoci i na obvivkite na dobienite odgovori vo ustanovata, }e se
konstatira vremeto i datumot na priemot i vedna{ }e se upatat do
adresantot, odnosno odgovorot }e mu se predade na osudenoto lice.
4. Mnogu ~esto osudenite lica od podnesuvawe pravni sredstva,
pretstavki, `albi i drugi podnesoci protiv zatvorskiot personal gi
odvra}a stravot od primena na kazneni merki. Za da se obezbedi
pogolema doverba na osudenicite kon penitencijarnata vlast i
pogolema sigurnost deka sepak }e ja ostvarat za{titata na svoite
prava, niv im e obezbedena diskrecija vo nivnoto podnesuvawe
^len 164
Osudenite lica imaat pravo na usmena poplaka do direktorot
na ustanovata ili lice ovlasteno od nego za povredeno pravo ili
storena druga nepravilnost.
________________________
Sekoe osudeno lice ima pravo da bara priem i da se `ali kaj
direktorot na kazneno-popravnata ustanova ili kaj, od nego
ovlasteniot slu`benik, za povredeno pravo ili za bilo kakva druga
storena nepravda vo vrska so izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od
sloboda. Stanuva zbor za pravo na usmena poplaka koja osudenoto lice
mo`e da ja koristi vo rabotnite denovi.
So odredbata osudenite lica se pottiknuvaat da podnesuvaat
usmeni poplaki i da komuniciraat so zatvorskata uprava za nivnite
problemi vo ustanovata. Ottamu direktorot na ustanovata, najmalku
edna{ nedelno, a liceto ili licata {to toj }e gi opredeli, vo sekoj
314

aboten den treba da se slobodni ili, poblago re~eno, da najdat vreme
za taa cel. Osudenite lica me|utoa ne samo {to treba da se ohrabrat
da komunicirat so zatvorskata uprava za pote{kotiite {to gi imat,
tuku kaj niv mora da se vlee i sigurnost deka kon nivnite poplaki i
pretstavki od bilo koj vid }e se pristapi so seta serioznost. Za{to
ako od bilo koi pri~ini zatvorenicite nemaat, ili od bilo koi
pri~ini ja izgubat ve}e steknatata doverba vo takvata komunikacija,
toa mo`e da rezultira so frustracii i bespomo{nost koi od svoja
strana vodat kon brojni zatvorski neredi od sekakov vid. Osudenite
lica ne smeeat da se ~uvstvuvaat zapla{eni pri podnesuvaweto na
poplaki {to gi imat vo odnos na funkcioniraweto na zatvorskiot
sistem, a zatvorskiot personal ima dol`nost da sozdade {to e mo`no
poprijatelska i poopu{tena atmosfera za nivno podnesuvawe.
^len 165
(1) Osudenite lica imaat pravo i na pismena poplaka do
direktorot na ustanovata, vo rok od 8 dena od denot na povredata na
pravoto ili od soznavaweto za povredata na pravoto.
(2) Nepismenite lica imaat pravo pismenata poplaka od stav 1
na ovoj ~len da ja podnesat na zapisnik pred slu`beno lice na
ustanovata ovlasteno od direktorot na ustanovata.
________________________
1. Odredbata jasno uka`uva deka sekoga{ koga li~no smeta deka
mu e povredeno bilo koe pravo zagarantirano so ZIS, osudenoto lice
ima pravo da podnese pismena poplaka do direktorot na ustanovata.
Ako liceto, koe smeta deka mu e povredeno nekoe pravo, e nepismeno,
poplakata ja podnesuva na zapisnik pred slu`beno lice koe od strana
na direktorot na ustanovata e ovlasteno za toa. Pritoa treba da se
vnimava deka slu`benoto lice smee da bide ovlasteno samo da go
primi osudenoto lice i negovata poplaka da ja sostavi vo pismena
forma, a ne i za toa da odlu~uva dali }e ja dostavi do direktorot, ili
pak da re{ava po navodite vo istata. Identitetot i dol`nostite na
slu`benoto lice mora da im se poznati na site osudenici i do nego da
se ima nepre~en pristap sekoj raboten den. Toa e od osobeno zna~ewe
za sozdavaweto doverba vo institutot so koi im se ovozmo`uva za{titata
na nivnite prava, no i zatoa da ne ja propu{tat mo`nosta za
blagovremeno reagiraawe na sekoja storena li~na ili kolektivna
nepravda. Toa osobeno ottamu {to zakonodavecot vo ime na doka`uvawe
na vistinata i brzinata na postapkata, predvidel deka pismena
315

poplaka mo`e da se podnese vo rok od osum dena od denot na povredata,
ili soznanieto za povredata na pravoto.
2. Odredbite od ovoj ~len i ~l. 164 treba da se tolkuvaat i na
na~in deka osudenite lica imaat ednakvo pravo usmeno da se po`alat
ili da podnesuvaat pretstavki i `albi do inspektorot na Direkcijata
i vo tekot na inspekciskiot nadzor. Pritoa na osudenoto lice treba
da mu se dade mo`nost da zboruva so inspektorot ili so drug inspekciski
slu`benik bez prisustvo na direktorot ili drugi ~lenovi na
personalot na kazneno-popravnata ustanova.
^len 166
(1) Direktorot na ustanovata e dol`en da gi ispita navodite vo
poplakata i da donese re{enie vo rok od 15 dena od denot na priemot
na poplakata.
(2) Protiv re{enieto na direktorot na ustanovata ili dokolku
direktorot ne se proiznese po podnesenata poplaka vo rokot predviden
vo stav 1 na ovoj ~len, osudenoto lice ima pravo na `alba do
Direkcijata vo rok od 8 dena.
________________________
1. Toga{ koga }e dobie usmena ili pismena poplaka od osudeno
lice, direktorot na ustanovata e dol`en da ja razgleda so nu`no
vnimanie i da gi ispita site okolnosti od zna~ewe za utvrduvawe na
storenata povreda. Ako najde deka navistina stojat navodite bilo od
usmenata ili od pismenata poplaka, negovata natamo{na obvrska e da
se prezemat ~ekori so koi povtorno }a se vospostavi pravoto na
osudenikot i, dokolku e mo`no, }e se popravat posledicite od storenaat
povreda. Negova zada~a e isto taka da se ispitaat pri~inite na
storenata povreda i, ako postojat osnovani somnenija deka povredata e
storena so zloupotreba na slu`benata polo`ba, da se povede
disciplinska postapka protiv storitelot.
Bitno e da se naglasi i toa deka, samo vo slu~aite koga poplakata
e podnesena vo pismena forma, stoi i obvrskata na direktorot i
negoviot odgovor da bide vo pismena forma, odnosno da donese re{enie
koe mora da go izgotvi i da mu go dostavi na osudenikot vo rok od
15 dena od denot na priemot na poplakata.
2. Vo st. 2 e opredelen rokot na podnesuvawe na `alba na
osudenoto lice do Direkcijata protiv re{enieto na direktorot na
ustanovata ili negovoto ne proiznesuvawe po podnesenata poplaka od
negova strana vo rokot od 15 dena. Ovoj rok iznesuva 8 dena.
316

^len 167
(1) Direkcijata e dol`na da gi ispita navodite vo `albata i da
donese re{enie vo rok od 30 dena od priemot na `albata.
(2) Re{enieto na Direkcijata od stav 1 na ovoj ~len e kone~no i
osudenoto lice ima pravo na sudska za{tita.
(3) Osudenoto lice ima pravo na sudska za{tita i vo slu~aj ako
ne dobie odgovor od Direkcijata vo rokot opredelen vo stav 1 na ovoj
~len.
________________________
1. Obvrska na slu`benoto lice vo Direkcijata e vo rok od 30
dena da |i ispita navodite vo `albata i za utvrdenata sostojba da
donese soodvetno re{enie. So toa re{enie se vostanovuvaat
povrednite prava i se otstranuvaat nepravilnostite.
2. Samo vo slu~aite koga gi iscrpelo mo`nostite so pravno
sredstvo da se obrati do direktorot na ustanovata i potoa do Direkcijata
za izvr{uvawe na sankciite, i vrz osnova na toa obra}awe ne ja
dobilo posakuvanata za{tita ili satisfakcija, osudenoto lice ima
pravo da bara sudska za{tita.
Odredbata e vo soglasnost so na~eloto deka vo site slu~ai koga
kr{eweto na diciplinata vo ustanovata se re{ava interno od strana
na zatvorskata uprava, osudenoto lice ima pravo na `alba do povisoki
instanci. Ova na~elo e potrebno glavno od dve pri~ini: 1. da se obezbedi
zatvorskiot personal da ne ja zloupotrebuva vlasta i postapkite
preku koi se vr{i disciplinska kontrola nad osudenicite i, 2. da se
popravat bilo kakvi zloupotrebi ili nepravilnosti koi se pojavuvaat
vo upravata na zatvorskata disciplina. Vo funkcija na ova na~elo e i
na~eloto deka osudenicite imaat pravo sekoga{ da bidat zapoznati so
na~inite na pristap do povisoka instanca i da bidat pottiknuvani da
ja koristat.
SMP ne sodr`at odredbi koi se odnesuvaat na revizijata na
povredata na pravata i disciplinskite kazni na osudenicite vo zatvorite.
Me|utoa za potrebata od soodvetna forma na takva revizija e
sodr`ana vo UDP^. Vo ~l. 8 UDP^ stoi: Sekoj ima pravo nadle`nite
nacionalni sudovi efikasno da go {titat od delata so koi se kr{at
osnovnite prava koi mu se priznaeni so ustavot i zakonite.
Vakvata opredelba ja potvrduva i MPGPP vo ~l. 2(3). Spored
ovaa odredba dr`avite imaat obvrska da: a) obezbedat deka vo odnos na
bilo koe lice, ~ii prava i slobodi priznaeni so ovoj Pakt se
povredeni, da raspolaga so pravni delotvorni `albi, duri i toga{
koga povredata e storena od lica koi ja vr{ele svojata slu`bena
317

dol`nost. b) obezbedat nadle`nata sudska, upravna ili zakonodavna
vlast, ili sekoja druga vlast {to spored zakonodavstvoto e nadle`na
za toa, da re{ava za pravata na licata koi vlo`uvaat `alba i da
razvivaat mo`nost za koristewe na sudski pravni lekovi. c) obezbedat
nadle`nite vlasti da postapuvat po sekoja `alba koja {to }e bide
usvoena kako opravdana.
Vo ovaa smisla i ~l. 13 EK: Sekoj ~ovek, ~ii prava i slobodi,
priznaeni so ovaa konvencija se naru{eni, ima pravo na vistinski
praven lek pred nacionalnite vlasti, duri i toga{ koga povredata na
ovie prava i slobodi ja storile lica koi gi vr{ele svoite slu`beni
dol`nosti.
Vo soglasnost so gorenavedenite i drugi megunarodni dokumenti
e stipulirana i odredbata od ~l. 24 na Ustavot: Sekoj gra|anin ima
pravo da podnesuva pretstavki do dr`avnite organi i drugite javni
slu`bi i na niv da dobie odgovor. Gra|aninot ne mo`e da bide povikan
na odgovornost, nitu da trpi {tetni posledici za stavovite izneseni
vo pretstavkite, osven ako so niv ne storil krivi~no delo.
^len 168
Protiv re{enieto na nadle`niot sud za prekin na kaznata
podolgo od 30 dena, kako i vo drugi slu~ai opredeleni so ovoj zakon,
osudenoto lice ima pravo na `alba do povisokiot sud vo rok od 8
dena od priemot na re{enieto.
________________________
V. objasnuvawa na ~l.154.
^len 169
(1) Ako so ovoj zakon ne e poinaku opredeleno, `albata na
osudenoto lice ne go odlaga izvr{uvaweto na re{enieto protiv koe
e izjavena `alba.
(2) Postapkata za za{tita na pravata na osudenite lica so
upotreba na pravni sredstva e itna.
318

) Pravo na `alba na osudenite lica do Komisijata za ~ovekovi
prava i do Evropskiot sud za ~ovekovi prava
^len 170
(1) Osudenoto lice mo`e da podnese `alba do Komisijata za
~ovekovi prava i do Evropskiot sud za ~ovekovi prava na Sovetot na
Evropa koga smeta deka mu se povredeni osnovnite ~ovekovi prava vo
tekot na izdr`uvaweto na kaznata.
(2) Na barawe od telata od stav 1 na ovoj ~len, direktorot na
ustanovata celosno }e gi ispita `albenite navodi na osudenoto lice
i za utvrdenoto preku Ministerstvoto za pravda }e go izvesti
soodvetnoto telo.
(3) Direktorot na ustanovata }e im ovozmo`i na
pretstavnicite na telata na Sovetot na Evropa neposreden uvid i
razgovori so osudenite i slu`benite lica za utvrduvawe na
sostojbite po `alba na osudenoto lice upateno do ovie tela.
________________________
I. SOSTAV I FUNKCIJA NA EVROPSKATA KOMISIJA ZA
PRAVATA NA ^OVEKOT
1. Evropskata komisija za pravata na ~ovekot (vo natamo{niot
tekst Komisijata e nezavisen me|unaroden organ sozdaden vo
soglasnost so EK. Komisijata postoi otkako EK stapi vo sila (na 3
septemvri 1953 i do denes e ratifikuvana od 30 dr`avi na Sovetot na
Evropa). Komisijata kako i Evropskiot sud za pravata na ~ovekot (vo
natamo{niot tekst Sudot) e formirana za da osiguri visokite stranki
dogovoreni~ki (vo natamo{niot tekst dr`avite) da gi po~ituvaat
obvrskite prezemeni so EK.
2. Spored ~l. 20 EK brojot na ~lenkite na Komisijata e ednakov
na brojot na dr`avite {to ja ratifikuvale EK (vo Sudot i Komitetot
na ministrite ~lenkite na Sovetot na Evropa mo`at da bidat pretstaveni
bez ogled na toa dali ja ratifikuvale EK). Vo ~l. 21 EK e regulirana
postapkata za izbor na ~lenovite na Komisijata, a vo ~l. 22 EK
se opredeluva nivniot mandat koj iznesuva 6 godini so mo`nost za
povtoren izbor. ^lenovite na Komisijata rabotat vo li~no svojstvo.
Tie vo tekot na svojot mandat ne mo`at da prifatat kakva i da e
funkcija koja e nespoiva so nivnata nezavisnost, nepristrasnost i so
su{tinskite ograni~uvawa {to proizleguvaat od mandatot (~l. 23
319

EK). Toa zna~i deka tie ne smeeat da baraat ili da primat upatstva od
svoite vladi, nitu da im bidat podredeni na bilo koj na~in.
3. Komisijata se sostanuva koga toa okolnostite go baraat.
Svikuvaweto go vr{i generalniot sekretar na Sovetot na Evropa (~l.
35 EK ). Taa sekoja godina odr`uva najmalku 5 sednici od koi sekoja
trae dve nedeli bez prisustvo na javnosta. Svoite odluki gi donesuva
so mnozinstvo na glasovi na prisutnite ~lenovi, osven koga se raboti
za odluki vo vrska so odredbite od ~l. 20 st. 3 i ~l. 29 EK. Nejzinite
predmeti, dokumenti i bilteni se od doverliva priroda.
Komisijata ima postojan Sekretarijat sostaven od ugledni
pravnici koj ja pomaga nejzinata rabota i igra zna~ajna uloga vo site
fazi na postapkata {to se vodi pred nea.
4. Komisijata pod opredeleni uslovi mo`e da razgleduva `albi
od fizi~ko lice, nevladina organizacija ili grupa na poedinci vo koi
se tvrdi deka od nekoja dr`ava im se naru{eni pravata i slobodite
priznaeni so EK. Komisijata mo`e da go stori toa samo ako dr`avata
protiv koja e izjavena `albata go priznala pravoto na individualna
`alba, odnosno dala izjava so koja ja priznava nadle`nosta na
Komisijata da ja razgleduva takvata `alba. Dr`avite koi go priznavaat
pravoto na individualna `alba se obvrzuvaat - nitu so edna merka
da ne go popre~uvaat celosnoto i efikasno ostvaruvawe na ova pravo.
5. Pravata i slobodite {to mu se garantiraat na ~ovekot se
sodr`ani vo del I (~l. 2 i 18 ) od EK i vo ~etiri dogovori - Protokoli
(I, IV, VI, VII ) kon EK. Me|utoa dosega site dr`avi sî u{te ne gi
priznale obvrskite od Protokolite.
II. @ALBI [TO MO@E DA GI RAZGLEDUVA KOMISIJATA
1. Komisijata mo`e da gi razgleduva samo `albite koi se
odnesuvaat na pravata i slobodite garantirani vo EK i vo spomnatite
Protokoli. Me|utoa pokraj toa {to site dr`avi ne gi prezele obvrskite
od Protokolite, nekoi dr`avi stavile rezervi ili dale izjava za
osloboduvawe od ispolnuvawe na nekoi od obvrskite (v. ~l. 64 i 15 EK)
i na toj na~in ja ograni~ile za{titata na opredeleni prava i slobodi.
2. Komisijata mo`e da gi razgleduva samo onie `albi protiv
dr`avite koi ja dale neophodnata izjava (deklaracija) i koi se odnesuvaat
na okolnostite nastanati po opredeleni datumi. Tie datumi se
razli~ni za razli~ni dr`avi i zavisat od toa dali `albata zasega vo
naru{enoto pravo sodr`ano vo EK ili vo nekoj od Protokolite. Komisijata
ne mo`e da razgleduva drugi `albi osven onie koi se podneseni
od fizi~ko lice, grupa ili od nevladini organizacii vo koi se
tvrdi deka nekoi od dr`avite naru{ile nekoe od pravata ili
320

slobodite priznaeni vo EK ili vo Protokolite. Komisijata ne mo`e
da razgleduva `albi podneseni od treti lica nitu `albi od op{t
karakter.
Komisijata mo`e da razgleduva `albi odnosno fakti koi se od
nadle`nost na organi na javnata vlast (dr`avna uprava, sudovi na
soodvetni dr`avi itn.). Komisijata ne mo`e da razgleduva `albi
naso~eni protiv fizi~ki lica i zdru`enija na gra|ani.
3. Komisijata ne e apelacionen sud: taa ne mo`e nitu da poni{ti,
ni da izmeni odluka donesena od nacionalnite sudovi. Taa isto taka ne
mo`e da pledira da stane `albena instanca nad nacionalnite
instanci kon koja e naso~ena soodvetnata `alba.
III.OKOLNOSTI POD KOI KOMISIJATA MO@E DA
RAZGLEDUVA PODNESENA @ALBA
1. Pred da se obrati so `alba do Komisijata soodvetnoto lice
(ili lica) ili nevladinata organizacija treba da se obidele da gi
zadovolat svoite zakonski barawa preku iskoristuvawe na site mo`ni
vnatre{ni pravni sredstva za za{tita. Samo koga dr`avnite organi
propu{taat da gi vostanovat povredenite prava ili da dadat pravi~en
nadomest za negovata povreda, Komisijata (i/ili Sudot) ke go zemat
slu~ajot vo postapka.
Vo pove}eto slu~ai toa zna~i deka podnositelot na `albata
najprvin treba da se obrati do najvisokite vnatre{ni sudski instanci
vo ~ija nadle`nost e soodvetniot slu~aj. Neophodno e pravnite
sredstva za za{tita da se iskoristat so zapazuvawe na soodvetnite
rokovi i proceduralni pravila. Taka na primer, ako edna `alba vo
posledna instanca upatena kon najvioskiot sud bila otfrlena so
obrazlo`enie deka ne se zapazeni zakonskite rokovi ili deka ne se
zapazeni pravilata na postapkata, Komisijata nema da bide vo sostojba
da ja razgleda.
Neophodno e zna~i `alitelot da gi iscrpel site redovni pravni
administrativni i sudski lekovi koi postojat spored vnatre{noto
pravo: ne e nu`no da e napraven obid za iskoristuvawe na vonrednite
pravni lekovi, institutot pomiluvawe i sl.
Za da utvrdi dali `alitelot gi iscrpel site vnatre{ni pravni
lekovi, Komisijata gi razgleduva kako su{tinata na slu~ajot za koj se
re{avalo na vnatre{en plan, taka i efikasnosta na pravnite lekovi
koi postojat vo vnatre{niot praven sistem.
Otfrluvaweto na `albata poradi toa {to vnatre{nite pravni
lekovi ne se iscrpeni pretstavuva samo privremena pre~ka. Komisij-
321

ata mo`e da ja razgleda istata `alba, ako podnositelot ja povtori
otkako }e gi iscrpi dostapnite vnatre{ni pravni lekovi.
2. Ako soodvetnoto lice (ili lica) ili nevladinite organizacii
gi iscrpile site mo`ni pravni sredstva za za{tita i ne izdejstvuvale
zadovoluvawe na svoite zakonski barawa, raspolagaat so rok od 6
meseci da se obratat do Komisijata. Rokot zapo~nuva da te~e od
momentot koga e donesena odlukata na sudot ili drug organ koj odlu~uval
vo slu~ajot vo posledna instanca. Ako `albata se odnesuva na
presuda na sud, rokot zapo~nuva da te~e od momentot na vleguvaweto vo
sila na kone~nata odluka so koja se potvrduva presudata po vlo`uvaweto
na redovnite pravni lekovi.
Datumot od koj po~nuva da te~e {estomese~niot rok ne se odnesuva
samo na denot koga e donesena odlukata od strana na nadle`niot
vnatre{en organ, tuku i na denot koga `alitelot doznal za odlukata i
bil vo mo`nost da podnese `alba do Komisijata.
3. Komisijata nema da ja razgleduva `albata podnesena spored ~l.
25 EK ako taa:
- e anonimna,
- ako vo osnova e istovetna so `alba za koja Komisijata ve}e
odlu~uvala ( princip res judicata ), ili,
- koja e podnesena do nekoj drug me|unaroden organ (na primer,
Komitetot za ~ovekovite prava na ON).
Vo poslednite dva slu~ai Komisijata mo`e da ja razgleda
`albata samo ako taa sodr`i novi fakti koi ne bile poznati vo momentot
na podnesuvaweto na prethodnata `alba ili nastanale otkako
Komisijata se proiznela po predmetot.
4. Ulovite navedeni vo to~ka 1-3 se izlo`eni vo ~l. 26 I 27 EK.
Vo nu`ni slu~ai sekretarot na Komisijata mo`e da dostavi informacija
za na~inot na koj Komisijata gi tolkuva tie uslovi.
IV.OBRA]AWE DO KOMISIJATA ILI KAKO SE PODNESUVA
@ALBATA
1. Ako zasegnatoto lice (ili lica) ili nevladina organizacija
oceni deka e `rtva poradi naru{uvawe na pravata ili slobodite
proklamirani vo EK ili vo Protokolite, i ako smeta deka se zapazeni
napred navedenite proceduralni uslovi, najprvin so pismo treba da se
obrati do sekretarot na Komisijata na slednava adresa:
322

The Secretary
European Commission of Human Rights
Council od Europe
BP 431 R6
67006 STRASBOURG CEDEX
FRANCE
2. Pismoto treba da sodr`i:
- kratko obrazlo`enie na `albata (ili `albite),
- uka`uvawe na pravoto (ili pravata ) i/ili slobodite, koi
spored nao|awe na podnositelot bile naru{eni.
- spisok na pravnite sredstva za za{tita koi bile iskoristeni
vo soodvetnata dr`ava,
- spisok na oficielnite odluki vo vrska so slu~ajot, datumite na
tie odluki, to~niot naziv na sudskata ili druga instanca koja gi
donela odlu}ite i kratok opis na su{tinata na samata odluka (ili
odlu}i).
3. Koga po povod na `albata eventualno mu se potrebni dopolnitelni
informacii, dokumenti ili objasnuvawa, sekretarot na
Komisijata vedna{ odgovara na sekoe pismo. Ako u{te vo na~eloto e
o~igledno deka postoi pre~ka za prifatlivosta na `albata,
sekterarot za toa go izvestuva `alitelot.
4. Sekretarot vo odgovorot mo`e isto taka da poso~i na koj
na~in Komisijata ja tolkuva EK vo porane{nite sli~ni situacii.
Sekretarot ne mo`e da go sovetuva `alitelot vo vrska so pra{awa
koi se odnesuvaat na zakonodavstvoto i praktikata na dr`avata protiv
koja e naso~ena `albata (na primer da dava informacii, odnosno da
uka`uva na pravnite sredstva za za{tita koi `alitelot treba da gi
iskoristi vo taa dr`ava).
5. Ako od prethodno opi{anata korespondencija sleduva deka
`albata mo`e oficielno da bide registrirana i vo situacija koga
saka da ostane na svojata `alba, sekretarot na `alitelot mu go ispra-
}a neophodniot formular za oficielno podnesuvawe na `albata.
6. Otkako `alitelot pravilno }e go popolni formularot i }e mu
go isprati na sekretarot, predmetot se postavuva pred Komisijata.
7. Sekretarot na Komisijata vo sekoj slu~aj }e go informira
`alitelot za tekot i razvojot na postapkata po negovata `alba.
323

V.POSTAPUVAWE NA KOMISIJATA PO PRIEMOT NA
@ALBATA
1. Prva faza: prostapka za prifatlivost. Postapkata e regulirana
so Delovnikot na Komisijata. Spored ~l. 47 st. 1 od Delovnikot
koga propisno podnesenata individualna `alba }e bide zavedena
vo protokolot (registrirana), Komisijata mu ja doveruva na eden od
svoite ~lenovi (izvestitel) zaradi razgleduvawe na nejzijata prifatlivost.
Izvestitelot sam procenuva dali neposredno ke im se obrati
na `alitelot ili na napadnatata dr`ava za dobivawe dopolnitelni
informacii za su{tinski ili proceduralni pra{awa povrzani so
`albata. Toj me|utoa e dol`en na `alitelot da mu go podnese sekoe
izvestuvawe {to go dobil od napadnata dr`ava i da pobara negovi
komentari. Izvestitelot go zavr{uva razgleduvaweto na registriranata
`alba so nacrt izve{taj vo koj dava preporaka vo vrska so prifatlivosta
na `albata vrz osnova na gorenavedenite uslovi so predlog
odluki ili drugi proceduralni merki. Izve{tajot go podnesuva do
Komisijata koja mo`e da odlu~i deka `albata e neprifatliva ili da
ja simne od svojot spisok na slu~ai ili pak da predlo`i da go istra`uva
slu~ajot, barajki od stranite vo sporot da ispratat
dopolnitelni informacii i pismeni komentari. Taa mo`e isto taka
od niv da pobara usmeni objasnuvawa pri soslu{uvawe na strankite,
bez prisustvo na javnosta.
So ogled deka vo ovaa faza postapkata pred Komisijata ne e javna
i se ostvaruva vo pismena forma, podnositelot na `albata ne e nu`no
li~no da prisustvuva vo sedi{teto na Komisijata, vo Strazbur.
Ako toa mo`e da si go dozvoli `alitelot mo`e da bide pretstavuvan
od advokat, iako samoto podnesuvawe na `albi ne e usloveno so
koristewe na negovite uslugi. Toga{ koga postapkata }e dostigne
povisok stadium `alitelite koi ne se vo mo`nost da platat uslugi na
branitel mo`at da pobaraat da go ostvarat pravoto na besplatna
pravna pomo{. Se razbira deka takva pravna pomo{ ne mo`e da im
bide uka`ana vo momentot na podnesuvaweto na `albata.
Komisijata odlu~uva za prifatlivosta na `albata na eden od
slednive na~ini:
- Donesuva odluka deka `albata e neprifatliva so {to
postapkata zavr{uva. Takvata odluka koja e kone~na i ne mo`e da se
ob`ali se dostavuva do `alitelot, a ako toa go nalaga slu~ajot i do napadnatata
dr`ava. I pokraj takvata odluka sepak e mo`no predmetot
povtorno da bide razgleduvan dokolku se pojavat novi informacii.
Pritoa Komisijata e krajno restriktivna, baraj}i negovata `alba da
324

obezbedi informacii koi radikalno gi menuvaat okolnostite koi
bile obezbedeni so prvata `alba.
- Donesuva odluka so koja `albata se proglasuva za prifatliva.
2. Vtora faza: Postapka za vrednosta na predmetot -
prijatelsko poramnuvawe spored ~l. 28 EK. Dokolku `albata se
proglasi za prifatliva Komisjata pristapuva kon:
a) Utvrduvawe na faktite. Vo toj slu~aj taa raboti kako istra`en
sudija. Spored ~l. 28 od Konvencijata"taa pristapuva kon razgleduvawe
na `albata zaedno so pretstavnicite na stranite vo sporot
i, dokolku ima potreba, sproveduva istraga za ~ija efikasnost zainteresiranite
dr`avi, po razmena na mislewa so Komisijata gi obezbeduvaat
site potrebni uslovi". Vo tekot na prou~uvaweto na faktite i
argumentite na stranite (`alitelot i dr`avata protiv koja e naso~ena
`albata) Komisijata mo`e da povikuva svedoci i ve{taci, da
vr{i uvid na mestoto ili da pobara od stranite da u~estvuvaat na
soslu{uvawa, ako takvi ne se sprovedeni vo tekot na postapkata za
prifatlivosta na `albata.
b) Obid da se dojde do prijatelski re{enie na sporot. Komisijata
na zainteresiranite strani im dava mo`nost so nejzina pomo{ da
dojdat do mirno re{enie na sporot, so po~ituvawe na ~ovekovite
prava utvrdeni vo EK.
Ako po nejzinitot obid dojde do prijatelsko re{enie Komisijata
sostavuva kratok izve{taj i ja zavr{uva postapkata. Izve{tajot se
dostavuva do zasegnatite strani, Komitetot na ministrite i do
generalniot sekretar na Sovetot na Evropa. Istiot se objavuva.
Vo sprotivno, ako ne se postigne prijatelsko re{enie na sporot
Komisijata podgotvuva izve{taj za slu~ajot koj treba da sodr`i nejzino
mislewe po pra{aweto dali nekoi od konkretnite fakti svedo~at
za naru{uvaweto na edno ili pove}e prava i slobodi od strana na
soodvetnata dr`ava. Va`no e isto taka da se znae deka ovoj izve{taj
ima status na mislewe, a ne na zadol`itelna norma za zasegnatata
dr`ava.
v) Simnuvawe na predmetot od spisokot. Komisijata mo`e da
simne nekoj predmet od svojot spisok (da odlu~i da ja prekine rabotata
na nekoja `alba) ne samo vo ovaa tuku vo sekoja druga faza od postapkata.
Toa spored ~l. 30 EK }e se slu~i dokolku okolnostite
naveduvaat na zaklu~ok deka: a) podnositelot na `albata nema namera
da prodol`i so postapkata ili, b) deka sporot e re{en, ili, v) deka
postojat drugi pri~ini, koi gi utvrduva Komisijata i koi ne ja opravduvaat
natamo{nata postapka po `albata. Me|utoa, Komisijata mo`e
da ja zadr`i `albata vo postapkata dokolku toa go bara po~ituvaweto
na ~ovekovite prava utvrdeni so EK.
325

V. [TO STANUVA SO IZVE[TAJOT NA KOMISIJATA
1. Osven koga vo slu~aite utvrdila deka `albata e neprifatliva
ili ja simnala od spisokot na predmeti, vo site ostanati slu~ai Komisijata
donesuva izve{taj za `albata {to ja razgleduvala. Takviot
izve{taj na Komisijata se ispra}a do pravosudstvoto na zasegnatata
dr`ava i do Komitetot na ministrite na Sovetot na Evropa. Ottoga{
zapo~nuva nova - tretata faza na postapkata koja po odnos na pra{aweto
dali î, ili ne î storeno naru{uvawe na EK ovde zavr{uva so
kone~na odluka.
2. Otkako izve{tajot na Komisijata e ispraten do Komitetot na
Ministrite zapo~nuva da te~e rok od 3 meseci vo koj predmetot ili mu
se predava na Sudot za donesuvawe kone~no re{enie, ili ne mu se predava
na Sudot. Izve{tajot mo`e da mu se predade na Sudot samo ako
dr`avata protiv koja e podnesena `albata ja priznala nadle`nosta na
Sudot da gi razgleduva podnesenite `albi protiv nea (~l. 46 EK).
3. Zavr{na faza. Predmetot mo`e da bide podnesen vo Sudot vo
navedeniot trimese~en rok od samata Komisija ili od zasegnatata
dr{ava. Vo toj slu~aj izve{tajot na Komisijata se objavuva vo najkratok
mo`en rok. Pretsedatelot na Sudot mo`e da odlu~i opredelen
izve{taj ili del od nego da ne se objavuva.
Zasega podnositelot na `albata nema mo`nosti samiot da go
predade predmetot vo Sudot. Otkako }e vleze vo sila Protokolot br. 9
pod opredeleni uslovi na `alitelot mo`e da mu se dozvoli svojot
slu~aj da go predava na Sudot. Ako `alitelot se re{i na toj ~ekor,
grupa od tri sudii }e donese odluka dali sudot }e prodol`i da go
razgleduva toj slu~aj. Protokolot br. 9 e otvoren za potpi{uvawe na 6
noemvri 1990 godina i }e vleze vo sila otkako }e bide ratifikuvan od
10 dr`avi.
Protokolot br. 9 }e va`i samo do momentot koga }e vleze vo sila
na 12 maj 1994 potpi{aniot Protokol br. 11, a toa }e se slu~i edna
godina otkako }e bide ratifikuvan od site strani na EK. Spored
Protokolot br. 11 Komisijata }e bide ukinata i site nejzini funkcii
}e bidat prezemeni od Sudot. Toga{ `albite }e se podnesuvaat do
Sudot i vo site slu~ai presudata }e se donesuva od oddelenieto na
Sudot.
4. Ako predmetot e predaden vo Sudot, toj se proiznesuva vo
vrska so nego i otkako javno }e gi soslu{a strankite opredeluva dali
î ili ne î storeno naru{uvawe na EK. Odlukata na Sudot e kone~na i
zadol`itelna za zasegnatata dr`ava.
Ako Sudot konstatira deka e storena povreda na pravo za{titeno
so EK na `rtvata mo`e da i obezbedi spravedlivo zadovoluvawe,
326

obi~no vo vid na pari~no obe{tetuvawe i nadomestuvawe na tro{ocite
vo vrska so slu~ajot. Ispla}aweto go vr{i dr`avata koja go
izgubila predmetot.
5. Ako predmetot ne e predaden vo Sudot vo tekot na rokot od 3
meseci pra{aweto dali e ili ne e storena na pravoto za{titeno so
EK se re{ava od strana na Komitetot na ministrite na Sovetot na
Evropa. Toj obi~no go objavuva izve{tajot na Komisijata, a potoa ja
donesuva svojata odluka po predmetot. Po obrazlo`eno barawe na
dr`avata koja e strana spored EK ili na Komisijata, Komitetot na
ministrite mo`e da re{i opredelen izve{taj da ne se objavi.
Odlukata na Komitetot na ministrite vo konkretniot slu~aj
sekoga{ e kone~na. Vo tekot na 1992-1993 Komitetot zapo~na so praktika
na `rtvite poradi povredata na pravata priznaeni so EK da im
obezbeduva pravi~no zadovoluvawe koe spored svojata su{tina i
srazmer soodvetstvuva na ona {to bi bilo dadeno od Sudot.
Glava HI
ODR@UVAWE NA REDOT I DISCIPLINATA
1. Dol`nost na osudenite lica za odr`uvawe na redot i disciplinata
^len 171
(1) Redot i disciplinata se odr`uvaat vo interes na
bezbednosta na ustanovata, za da se ovozmo`i zaedni~ki `ivot na
osudenite lica i za postignuvawe na celite na tretmanot.
(2) Osudenite lica se dol`ni da se pridr`uvaat na odredbite
na ovoj zakon i na ku}niot red, da gi ispolnuvaat obvrskite od
programata za tretman i da se pridr`uvaat na naredbite na
slu`benite lica.
________________________
1. Redot i disciplinata vo kazneno-popravnite ustanovi se odr`uvaat
vo interes na 1. odr`uvaweto na bezbednosta na ustanovata, 2.
ovozmo`uvaweto na zaedni~kiot `ivot na osudenite lica i 3. postignuvaweto
na celite na tretmanot. Zaradi postignuvawe na seto ova
osudenite lica se dol`ni da se pridr`uvaat na odredbite na ovoj
zakon i na ku}niot red, da gi ispolnuvat obvrskite od programata za
tretman i da se pridr`uvaat na naredbite na osudenite lica.
Ovie odredbi, vsu{nost se nadovrzuvaat na korpusot na pravilata
od SMP i EZP koi vo celost glasat:
327

Pravilo 27 SMP: Redot i disciplinata treba da se odr`uvat so
seta cvrstina, no ne so pove}e ograni~uvawa odo{to e neophodno za
odr`uvawe na bezbednosta i dobro organiziraniot zaedni~ki `ivot.
Pravilo 29 SMP: Slednite pra{awa treba sekoga{ da bidat
re{eni ili so zakon ili so pravilnik na nadle`nata administrativna
vlast. a) Povedenito koe pretstavuva disciplinski prekr{ok, b)
Vidot i traeweto na disciplinskite sankcii koi mo`at da bidat
izre~eni, c) Nadle`niot organ za izrekuvawe na tie sankcii.
Pravilo 30 SMP: (1) Zatvorenikot mo`e da bide kaznet samo
ako toa e vo soglasnost so odredbite na opredelen zakon ili pravilnik
i nikoga{ dva pati za ist prekr{ok.
(2) Nitu eden zatvorenik ne mo`e da bide kaznet pred da bide
izvesten za prekr{okot koj mu se stava na tovar i pred da mu bide
dadena mo`nost da ja iznese svojata odbrana. Nadle`nata vlast treba
da pristapi kon sestrano ispituvawe na slu~ajot.
(3) Dokolku e potrebno i ostvarlivo na zatvorenikot treba da
mu se dozvoli da ja iznese svojat odbrana preku tolkuva~.
Pravilo 33 EZP: Redot i disciplinata treba da se odr`uvaat vo
interes na bezbednosta na ustanovata, propi{aniot na~in na
zaedni~ki `ivot i celite na tretmanot.
Pravilo 35 EZP: So zakon ili so odredba na nadle`en organ na
vlasta treba da bide opredeleno: a) povedenieto koe pretstavuva
disciplinski prekr{ok, b) vidot i traeweto na kaznite {to mo`at da
se izre~at, c) nadle`niot organ {to mo`e da odredi takva kazna, d)
upatstvata i `albeniot organ za `albenata postapka
Pravilo 36 EZP: (1) Zatvorenicite ne smeat da se kaznuvaat
osven toga{ ako toa e vo soglasnost so zakonot i propisite, no
nikoga{ dva pati za isto delo.
(2) Izve{taite za lo{oto povedenie mora vedna{ da se dostavat
do nadle`niot organ koj bez odlagawe treba da donese odluka.
(3) Zatvorenicite ne smeat da se kaznat ako ne se izvesteni za
navodniot prekr{ok i ako ne im e ovozmo`eno da ja iznesat svojata
odbrana.
(4) Tamu kade {to e potrebno i izvodlivo na zatvorenicite
treba da im se dopu{ti odbrana po pat na branitel.
2. Od stiliziranata odredba na na{iot zakon koja vo su{tina ja
inkorporira celokupnata sodr`ina na ~l. 27-30 SMP proizleguvaat
slednive rakovodni na~ela:
- Zatvorskiot personal treba da ja odr`uva disciplinata strogo,
no ne so pogolemi ograni~uvawa otkolku {to e neophodno za
odr`uvawe na red vo ustanovata i dobro organiziran zaedni~ki `ivot.
328

- Pravilata spored koi se ostvaruva disciplinata vo kaznenopopravnite
ustanovi mora da se vo pi{ana forma. Tie pravila se
sodr`ani vo ZIS ili vo ku}niot red kade zado`itelno se specificira:
1. na~inot na odnesuvaweto na pritvorenoto ili zatvorenoto
lice koe {to pretstavuva diciplinski prekr{ok vo tekot na pritvorot
ili izdr`uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda, 2. opisot na
disciplinskata kazna koja treba da se izre~e i 3. nadle`niot organ
{to ja izrekuva.
- Zatvorskata uprava e dol`na da im gi stavi na uvid i da gi
zapoznae pritvrenite i osudenite lica, no i zatvorskiot personal, so
dicsiplinskite pravila u{te pri nivniot prv kontakt so kaznenopopravnata
ustanova.
- Vo funkcija na odr`uvaweto na disciplinata vo kaznenopopravnite
ustanovi ne e dozvolena nikakva proizvolnost kako vo
odnos na sodr`inata na primenetite pravila taka i vo odnos na
procedura so koja tie pravila stapuvaat vo sila.
- Disciplinskite pravila treba periodi~no da se razgleduvaat i
osovremenuvaat za da bidat vo soglasnost so tekovnite zakonski
standardi.
- Prekr{uvaweto na disciplinskite pravila vo kaznenopopravnata
ustanova mo`e da se re{i na dva na~ini: interno, preku
zatvorskata uprava, ili, ako prekr{okot e krivi~no delo spored KZ,
preku pokrenuvawe na obvinenie vo krivi~na postapka. Ne e nitu
prakti~no, ni po`elno za sekoe prekr{uvawe na zatvorskite pravila
da se sproveduva formalna disciplinska postapka. Mnogu ~esto
neformalnoto voo~uvawe, prijatelskiot sovet i ohrabruvawe ili
soodvetno izrazenoto nesoglasuvawe se dovolni za da se stavi pod
kontrola osudenoto lice koe ja naru{ilo disciplinata. Samo toga{
koga vakviot pristap ke se poka`e neuspe{en, nesoodveten ili
nepogoden, treba da se pristapi kon formalna disciplinska postapka
i sankcija.
- Krajno nesoodvetno e isto taka za sekoja povreda na
disciplinskite pravila koja mo`e da se kvalificira kako krivi~no
delo spored KZ da se tretira kako takvo. Taka na primer nepoimlivo e
osudenoto lice koe vo ustanovata izvr{ilo kra`ba na sapun za da se
istu{ira, da se obvini za krivi~no delo kra`ba spored KZ i da se
izvede pred sud. Toa zna~i deka samo za najserioznite krivi~ni dela
storeni vo ustanovata treba da se pokrenuva krivi~na postapka.
Nakratko, vrz zatvorskiot personal le`i obvrskata da oceni i odlu~i
koga za povedenieto na osudenoto lice treba, ili ne treba da se povede
krivi~na postapka. Taa ocenka me|utoa vo nikoj slu~aj ne smee da bide
329

proizvolna tuku opredelena od nivnoto penitencijarno iskustvo i
sekoga{ mora da bide preto~ena vo soodvetni interni pravila.
- Ako povredata na disciplinata se kvalificira kako krivi~no
delo osudenikot ima pravo na nepre~en pristap do branitel i za toa
delo se tretira kako osudeno lice koe ~eka sudewe.
Osudenite lica gi izvr{uvaat naredbite na slu`benite lica.
Tie mo`at da ja odbijat poslu{nosta ako naredbata e sprotivna na
zakonskite propisi od krivi~nata oblast ili ako so nea javno se
povreduva ~ovekovoto dostoinstvo.
3. Osudenoto lice e disciplinski odgovorno ako namerno ili so
krajno nevnimanie gi povredi pravilata na ku}niot red, rabotnata
disciplina i pravilniot odnos sprema slu`benite i osudenite lica.
Pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe se dol`ni osudenite i
pritvorenite lica da gi predupreduvaat na odgovornosta za povreda
ili obid za povreda na pravilata na ku}niot red, rabotnata disciplina
i pravilniot odnos sprema slu`benite lica. Tie mo`at da oddale~at
osudeno lice od mesto kade pristapot ne e dozvolen, ili od mesto
kade toa lice go naru{uva mirot i pre~i vo rabotata. Ako e izvr{eno
krivi~no delo ili obid za samopovreduvawe od strana na osudenite i
pritvorenite lica ili ako do{lo do nesre}a na rabota na ova lice, }e
se izvr{i obezbeduavwe na mestoto na izvr{uvawe i na tragite i
predmetite koi se od interes za vr{ewe na uvidot od strana na ovlasteniot
organ. Pripadnikot na slu`bata e dol`en za nastanot i za
prezemenite merki na obezbeduvawe, bez odlagawe da go izvesti
neposredniot stare{ina, a ovoj direktorot na ustanovata.
4. Najte{ki prekr{uvawa na propisite na ku}niot red {to se
kaznuvaat kako disciplinski prekr{oci se osobeno:
- begstvo ili obid za begstvo od ustanovata,
- nedoli~no odnesuvawe ili nasilstvo sprema pripadnicite na
zatvorskata administracija ili sprema soosudenicite,
- deluvawe sprotivno na op{tite obvrski so otvoreno odbivawe
ili neizvr{uvawe ("fa}awe krivini") na naredbite na slu`benite
lica,
- zloupotreba na otsustvoto,
- namerno predizvikuva o{tetuvawe ili zagaduvawe na imotot na
ustanovata,
- nedopu{teno vospostavuvawe vrski so lica nadvor od
ustanovata,
- vnesuvawe i iznesuvawe na predmeti, dokumenti i gotovi pari
bez kontrola na zatvorskata administracija,
330

- namerno samopovreduvawe i na{tetuvawe na svoeto zdravje ili
dozvoluvawe da bide povreden od drug kako bi stanal nesposoben da gi
izvr{uva svoite obvrski,
- ~uvawe predmeti ~ie dr`ewe ne e dozvoleno so ku}niot red na
ustanovata, i sl.
V. Penolo{ki kompendium, str. 315-317
2. Disciplinska i materijalna odgovornost na osudenite lica
^len 172
Za povreda na redot i disciplinata sprema osudenite lica
mo`at a se primenat slednite disciplinski kazni:
1. opomena,
2. javna opomena,
3. odzemawe na del od nadomestokot za rabota vo visina do 20%,
4. ograni~uvawe na dodeluvawe na pogodnosti do tri meseci ako
osudeniot gi zloupotrebil dadenite pogodnosti, i
5. upatuvawe vo samica od 3 do 15 dena so ili bez pravo na
rabota.
________________________
1. Vo zatvorski uslovi od osudenite lica se bara da go
prilagodat svoeto povedenie na posebnite op{testveni normi i barawa
na zatvorskata administracija, no i na normite {to gi nametnuva
neformalniot zatvorski sistem kako zbir na nepi{ani pravila, koj
isto taka rasplolaga so prisilni merki za po~ituvawe. Taka na
primer, so ku}nite redovi na kazneno-popravnite ustanovi vo podrobnosti
se regulira odnesuvaweto na osudenite lica. Spored ovie
odredbi na osudenite lica im e opredeleno vreme na stanuvawe,
legnuvawe, jadewe, odewe i doa|awe od rabota, zadol`itelen popladneven
odmor, gledawe televizija, prebrojuvawe i sl. So Ku}niot red e
reguliran i na~inot na nivnoto oblekuvawe, obra}awe i pozdravuvawe
na zatvorskiot personal, odr`uvaweto na li~nata higiena, ispolnuvaweto
na naredbite. Niv im se zabranuva vikawe, glasno raspravawe,
oddale~uvawe od opredeleni mesta bez dozvola, ~uvawe na opredeleni
predmeti i nivna kupoproda`ba, u~estvo vo nagradni natprevari,
lotarija, loto, igrawe komar so karti i drugi igri so pari~ni vlogovi,
podgotvuvawe hrana, ~uvawe pari nad dozvoleniot iznos, pu{ewe
vo opredeleni prostorii, nabavka i upotreba na alkohol i sl. Seto toa
pretstavuva zbir od barawa za ~ie sproveduvawe se gri`i zatvorskiot
personal. (v. objasnuvawa na ~l. 49)
331

Od druga strana osudeni~kiot kodeks {to go sozdava neformalnata
zatvorska zaednica na osudenite lica im nametnuva drugi barawa
i kaj niv gradi posebni stavovi i vrednosti na povedenie, kako na
primer, da se projavuva ma{kost (sila) i individualnost, nazavisnost,
zatvorska solidarnost i sli~ni povedenija koi se sprotivstavuvaat na
barawata {to gi nametnuva formalniot zatvorski sistem. Taka,
osudenite lica doa|aat vo situacija da vr{at izbor pome|u dva normativno
protivre~ni sistemi. Toj fakt, kako i faktot {to i dvata
sistemi za osudenicite zna~at raznovidni li{uvawa i ograni~uvawa,
kaj niv predizvikuvaat najrazli~ni neprijatnosti {to ja depersonalizairaat
nivnata li~nost. Zatvorenicite nastojuvaat da gi otstranat
ili ubla`at tie neprijatnosti na toj na~in {to gradat svoj specifi~en
sistem na reakcii {to naj~esto se projuvavuva vo kr{ewe na
redot i disciplinata vo kazneno-popravnite ustanovi. Poradi toa,
normalnoto odvivawe na zatvorskiot `ivot i pravilnoto i efikasno
izveduvawe na resocijalizacijata ne mo`at da se zamislat bez primena
na opredeleni sredstva so koi }e se odr`uva redot i disciplinata i }e
se sozdava "penolo{ka klima" {to }e odi vo prilog na prevospituvaweto.
Za odr`uvawe na redot i disciplinata zatvorskiot personal se
slu`i, pred sî, so prevospitni merki {to zna~at vlijanija vrz
osudenite lica kon aktivno razvivawe na nivnata samodisciplina i
samostojno anga`irawe vo svoeto prevospituvawe. Me|utoa, za taa cel
slu`at i sredstvata i metodite na prisilba {to se javuvaat vo forma
na nadzor, opomena, zakana, zabrana, naredba i kazna. Pritoa spored
ZIS za odr`uvawe na redot i disciplinata mo`at da se upotrebat
samo onie merki {to se nu`ni za obezbeduvawe na sigurnosta i
dobroto funkcionirawe na zaedni~kiot `ivot vo kazneno-popravnite
ustanovi. (v. Pravilo 27 SMP). Vo taa smisla koga se raboti za
disciplinskite kazni, posebnite merki na bezbednost i upotrebata na
fizi~ka sila i ogneno oru`je se prepora~uva mnogu razumno i samo vo
krajna linija da se vr{i nivnata primena bidej}i vo sprotivno tie
mo`at da imaat mnogubrojni negativni posledici po osudenoto lice.
Imeno, postojat osudenici vrz koi ovie sredstva ne deluvaat, za{to
tie se prilagodeni na niv. Od druga strana, kaj nekoi zatvorenici
retributivnata sodr`ina na ovie sredstva predizvikuva negativni
~uvstva, osobeno ako tie li~no smetaat deka ne se vinovni i deka
nesrazmeno se kazneti. Takvite lica poradi toa {to se ~uvstvuvaat
nepolno otfrleni, ja gubat doverbata vo zatvorskata uprava, nastojuvaat
{to pove}e da se oddale~at od nea ili da dojdat vo skrien ili
otvoren konflikt so nea. Seto toa go paralizira nivniot pridones
kon sopstvenoto prevospituvawe.
332

Trgnuvaj}i od tie negativni efekti na disciplinskoto kaznuvawe,
{to osobeno se te{ki ako {ablonski i rutiski se primenuvaat,
vo teorijata ne e retko misleweto deka kaj mnogu zatvorenici uspehot
na prevopsituvaweto e obratno proporcionalen so obemot na nivnata
primena.
Osobeno va`no na~elo pri izrekuvaweto na disciplinskite
kazni e potrebata pri nivnoto izrekuvawe da se vodi smetka za na~elata
na individualizacija, spravedlivost i humanost.
2. Disciplinskite kazni kaj nas se postaveni kako poseben metod
na prevospiten tretman {to treba vnimatelno da se primenuvaat
za{to vo svojata su{tina pretstavuvaat zlo koe {to dokolku adekvatno
ne e primeneto mo`e da predizvika nesakani kontraindicirani
posledici. Zatoa vo penolo{kata teorija i praktika se prepora~uva
pravilen izbor na merkata i striktno pridr`uvawe do principot na
individualizacijata. Pri opredeluvaweto na nivnata strogost sekoga{
mora da se ima predvid i nivnoto pretpostaveno vlijanie vo
soglasnost so li~nite karakteristiki na osudenite lica i korista
{to od toa treba da proizleze za negovata resocijalizacija. Vakvoto
kaznuvawe na osudenite lica ne smee da pretstavuva degradirawe i
poni`uvawe nitu bilo kakva li~na presmetka so osudenikot od strana
na onoj {to e vo sostojba da ja primenuva disciplinskata kazna. Se
naglasuva i toa deka treba da se za~uva opredelena postapnost vo
nivnoto izrekuvawe: najprvin da se odi kon izrekuvawe na poblagi
merki (ukor, ograni~uvawe na opredeleni pogodnosti i sl.), a duri vo
slu~aj na nivna neefikasnost kon onie od pote`ok vid. Dosega{nite
istra`uvawa go poka`uvaat i toa deka strogoto disciplinsko kaznuvawe
ne e vo soglasnost so osnovnite principi na kaznuvaweto voop-
{to. Zgolemeniot stepen na represija mnogu ~esto sozdava novi napnatosti
i sudiri, vnatre{no ~uvstvo deka se raboti za nezaslu`ena i
nesrazmerna kazna i drugi reperkusii {to kaj golem del na osudenite
vodi do rezistenten odnos sprema ostvaruvaweto na resocijalizacijata
i socijalnata adaptacija.
3. Vo pogled na osnosot na zatvorskiot personal koga e vo
pra{awe disciplinskoto kaznuvawe na osudenite lica, kako mo{ne
prakti~en patokaz mo`at da poslu`at slednive prakti~ni nasoki od
MSV:
- Dobroto osnesuvawe na osudenite lica mnogu ~esto mo`e da se
pottikne ako tie se tretiraat kako zreli ~ove~ki su{testva so
dol`na po~it i dostoinstvo.
- Nikoga{ ne e zdravo nitu od od pomo{ da se izre~e disciplinska
kazna samo zaradi aktot na kaznuvawe. Avtomatskata primena
na disciplinskata kazna ne e produktivna i ne treba da se ohrabruva.
333

Vo primenata na zatvorskite pravila, personalot terba da poka`e
smisla za profesionalen sud i diskrecija i sekoga{ treba da ima na
um deka pravilata im slu`at na lu|eto, a ne obratno.
- Mnogu ~esto mo`e da se pottikne dobar red i disciplina vo
zatvorite ako se uvidi deka postojat va`ni i logi~ni posledici od
odnesuvaweto na osudenoto lice. Na primer od nenavremenoto budewe
i stanuvawe od postela na osudenikot logi~na posledica e da go
propu{ti pojadokot. Me|utoa ne e logi~no koga zaradi toa na
osudenikot mu se izre~e i nekoja dopolnitelna kazna.
4. Sledej}i gi ovie pojdovni stojali{ta i iskustva na{iot
zakonodavec se opredeli za sovremen pristap na disciplinsko
kaznuvawe koj na sublimiran na~in mo`e da se izrazi kako objektivna
potreba za odr`uvawe na redot i disciplinata vo soglasnost so potrebata
za prevospituvawe na osudenoto lice. Ottamu za povredi na
pravilata na ku}niot red i drugite pravila na odnesuvawe, kako i za
polesni krivi~ni dela za koi spored KZ RM e propi{ana pari~na
kazna ili li{uvawe od sloboda do edna godina ZIS gi predviduva
slednive disciplinski kazni: 1. Opomena, 2. Javna opomena, 3. Odzemawe
na del od nadomestokot za rabota vo visina do 20%, 4. Ograni~uvawe
na dodeluvawe na pogodnosti do 3 meseci ako osudenikot gi
zloupotrebil dadenite pogodnosti i 5. Upatuvawe vo samica od 3 do 15
dena so ili bez pravo na rabota.
Od prilo`eniot registar na disciplinski kazni vedna{ se
zabele`uva deka na{iot zakonodavec se opredelil za takva reakcija
{to ne vodi kon fizi~ki i pogolemi moralni stradawa na osudenite
lica. Vo toj registar opomenata e najblaga disciplinska kazna, a upatuvaweto
vo samica nosi najgolema doza na represivnost. Toa uka`uva
deka na{iot penitencijaren sistem gi izbegnuva onie oblici na kaznuvawe
koi vodat kon vlo{uvawe na `ivotnata situacija na osudenite
i na toj na~in mu protivre~at na ostvaruvaweto na resocijalizacijata.
Nemu mu se tu|i telesnite kazni, stavaweto vo ludni~ki ko{uli,
vrzuvaweto, ograni~uvawe na hranata, li{uvaweto od pravoto na
sledewe pe~at i koristeweto na drugite vidovi informacii,
dopi{uvaweto i drugite so zakon zagarantirani prava na osudenite.
Ovie i drugi vidovi na kaznuvawe koi sî u{te mo`at da se sretnat vo
nekoi zemji na svetot pretstavuvaat izraz na koegzistencijata na
klasi~niot i moderniot penitencijaren sistem. So ogled na toa deka
ne koreliraat so proklamiranite celi na kaznuvaweto denes me|utoa
se pove}e se napu{taat.
Na osudenoto lice mo`at da mu se izre~at samo disciplinski
kazni utvrdeni so ovoj zakon.
334

5. Celta na disciplinskite (i `albenite mehanizmi) vo kaznenopopravnata
ustanova e da se odr`i ili povrati redot ili bezbednosta
vo ustanovata. Sistemot ne bi mo`el da go postigne ova, ako celosno
se potpira na prisilba. Zatvorskiot personal mo`e i bi trebalo da se
obide pozitivno da vlijae i dobrovolno da sorabotuva so osudenite
lica so ~ove~ko vodewe i dobar primer. (MSV str. 45)
6. Disciplinskata kazna treba da e kraen akt koj sleduva po
zakonito sprovedena postapka od strana na zatvorskata uprava i po
soslu{uvaweto na osudenikot. Na toj na~in se obeshrabruva mo`nata
praktika, opredeleno neformalno vodstvo na osudenici na razli~ni
na~ini da opredeluva i izvr{uva "disciplinski kazni" vrz svoite
soosudenici.
Op{tite nasoki za vidot na disciplinskite kazni se sodr`ani
vo Pravilata 31 i 32 SMP i ~l. 12 st. 2 i 19 ZIS.
Spored Pravilo 31 SMP: Telesnite kazni, stavaweto vo temni
kelii, kako i sekoja svirepa, nehumana ili poni`uva~ka sankcija
treba da bidat celosno zabraneti kako disciplinski sankcii. Vo Pravilo
32 SMP pak se istaknuva: (1) Kaznata so strogo ograni~uvawe
ili smaluvawe na hranata nikoga{ ne mo`e da se primeni se dodeka
lekarot ne go pregleda zatvorenikot i pismeno ne potvrdi deka e
sposoben da izdr`i takov vid kazna.
(2) Istoto va`i i a site drugi kazneni merki koi bi mo`ele da
go naru{at fizi~koto ili du{evnoto zdravje na zatvorenikot. Vo
sekoj slu~aj kaznenite merki nikoga{ ne mo`at da bidat vo
sprotivnost ili da otstapuvaat od na~eloto postaveno vo odredbata.
(3) Lekarot sekojdnevno treba da gi posetuva zatvorenicite koi
izdr`uvaat vakvi kazni i da go izvestuva direktorot ako oceni deka e
potrebno da se prekine ili preina~i sankcijata so ogled na nivnoto
fizi~ko ili du{evno zdravje.
Vedna{ treba da se zabele`i deka spored sovremenite standardi
na humanost Praviloto 32 (1) SMP e vo ras~ekor so megunarodnite
standardi i so odredbite od ZIS, za{to namaluvaweto na obrocite e
neopravdana i degradira~ka kaznena merka karakteristi~na za
kaznuvaweto vo sredniot vek. Takvata nelogi~nost e ispravena vo
Pravilo 38 EZP koe vo celost glasi: (1) Kaznuvaweto so disciplinsko
pritvorawe kako i sekoja druga kazna {to mo`ela da ima
sprotiven efekt vrz fizi~koto i du{evnoto zdravje na zatvorenikot
mo`e da se primenuva samo ako lekar po izvr{eniot pregled dade
pismena potvrda deka zatvorenikot e sposoben da go podnese toj vid na
kazna.
(2) Kaznata vo nikoj slu~aj ne smee da bide vo sprotivnost so
principite utvrdeni vo Praviloto 37
335

(3) Lekarot mora sekojdnevno da kontrolira kako zatvorenikot
ja podnesuva takvata kazna i da go izvesti direktorot ako sogleda deka
vo interes na fizi~koto i du{evnoto zdravje e nu`no da se prekine
ili preina~i izre~enata kazna.
7. Odzemaweto na del od nadomestokot za rabota vo visina od
20% (namaluvaweto na gotovinskiot iznos za isplata) kaj disciplinskite
prekr{oci mo`e da bide opredeleno samo toga{ ako konkretniot
prekr{ok e povrzan so poseduvaweto ili koristeweto na toj
nadomestok.
8. Ograni~uvaweto na dodeluvaweto na pogodnosti do tri
meseci se priemnuva kaj disciplinskite prekr{oci koi se povrzani so
zloupotrebata na ve}e dodeleni i iskoristeni pogodnosti.
Takov prekr{ok e na primer, zloupotrebata na droga dodeka
zatvorenikot se nao|al na otsustvo. Vo takvi slu~ai mora da se opredeli
disciplinska kazna zabrana na dodeluvawe otsustvo. Takva zabrana
treba da se opredeli i toga{ koga zloupotrebata na drogata se slu~ila
vo samata ustanova. Vo dvata slu~ai ne smee da se nadmine opredeleniot
maksimum od tri meseci.
[to se odnesuva do utvrduvaweto na zloupotrebata na droga, ovde
treba da va`i praviloto spored koe odbivaweto na davawe urina za
pregled vo disciplinski pogled soodvetstvuva na pregled pri koj e
dobien pozitiven rezultat. Tro{ocite za naodot od pregledot na
urinata, dokolku naodot e pozitiven pa|aat na teret na konkretniot
zatvorenik. Dokolku naodot e negativen, tro{ocite za pegled gi
podnesuva kazneno-popravnata ustanova.
9. Iako SMP i EZP strogo ne ja zabranuvaat disciplinskata
kazna upatuvawe vo samica, tie jasno iska`uvaat deka ovaa kaznena
forma treba da se upotrebuva retko i vo isklu~itelni slu~ai. Ottamu
proizleguva deka treba da se prezemaat i ohrabruvaat usilbite za
ukinuvawe na zatvaraweto vo samica kako kazna ili za namaluvawe na
nejzinata upotreba.
Od osobena va`nost e zatvorskite propisi precizno da gi
objasnuvaat uslovite pod koi mo`e da se izre~e disciplinskata kazna
upatuvawe vo samica. (v. objasnuvawa na ~l. 175)
10. Ako osudenoto lice dodeka e na izdr`uvawe na kaznata zatvor
stori krivi~no delo za koe e propi{ana pari~na kazna ili kazna
zatvor do edna godina, }e se kazni disciplinski, a ako stori drugo
krivi~no delo vedna{ }e se izvesti nadle`niot javniot obvinitel. (V.
~l. 46 st. 3 KZ, ~l. 183-184 ZKP i 193-194 ZIS).
Direktorot na kazneno-popravnta ustanova mo`e da odlu~i
takvoto osudeno lice privremeno, do odlukata na sudot, da se izdvoi od
drugite osudenici.
336

11. V. objasnivawa na ~l. 175.
^len 173
(1) Disciplinskite kazni gi izrekuva direktorot na ustanovata
ili lice koe go zamenuva.
(2) Vo disciplinskata postapka osudenoto lice mora da bide
soslu{ano i negovata izjava proverena.
(3) Pri izrekuvaweto na disciplinskata kazna }e se zeme
predvid povedenieto na osudenoto lice i dali porano bilo
disciplinski kaznuvano.
(4) Pred izdr`uvaweto na disciplinskata kazna upatuvawe vo
samica }e se pribavi mislewe od lekarot za zdravstvenata sostojba
na osudenoto lice.
________________________
1. Izvr{uvaweto na disciplinskite kazni e vo nadle`nost na
direktorot na ustanovata ili lice koe go zamenuva. Toa se vr{i vo
disciplinska postapka vo koja na osudenikot mu e zagarantirano
pravoto na odbrana, odnosno kaznata ne mo`e da se izre~e dokolku
osudenikot ne bide soslu{an, a negovata izjava proverena. Pred
izrekuvaweto na kaznata se proveruva i sevkupnoto povedenie na
osudenikot za vreme na izdr`uvaweto na kaznata kako i toa dali se
raboti za lice koe i porano bilo disciplinski kaznuvano. Disciplinskata
odluka se dostavuva na zatvorenikot vo pismena forma (samo
disciplinskata kazna opomena se soop{tuva usmeno) vo koja se nazna~uva
pravnata pouka za pravoto na `alba.
2. Osudenoto lice mo`e disciplinski da se kazni samo ako
prethodno e vodena disciplinska postapka vo koja podrobno e razgledan
storeniot prestap preku soslu{uvawe na osudenikot i proverka
na negovata izjava.
Vo soglasnost so ~l. 171 ZIS i Pravilo 30 (2) SMP na osudenoto
lice treba da mu se dade mo`nost da se brani od obvinenieto za
nedozvolenoto povedenie u{te pred da se konstatira deka toa povedenie
e disciplinski prekr{ok. Toa e osobeno va`no za{to osudenite
lica ne smeat da bidat disciplinski kazneti vrz osnova na nedoka`ani
glasini ili poradi intrigi od strana na potka`uva~i bez ogled od
kade tie pottiknuvaat. Na osudenoto lice treba da mu se dade mo`nost
da odgovori na bilo kakva nepovolna izjava ili izve{taj protiv nego,
osobeno toga{ koga takvata izjava ili izve{taj mo`e da bide osnova
za pokrenuvawe disciplinska postapka. Ottamu zatvorskata uprava
ima dol`nost da go izvesti osudenikot za postoeweto na takva izjava
337

ili izve{taj. Vo taa smisla i Pravilo 36/3 EZP: Zatvorenicite ne
smeeat da se kaznat ako ne se izvesteni za navodniot prekr{ok i ako ne
im e ovozmo`eno da ja iznesat svojata odbrana.
Obvrskata osudenoto lice vo disciplinskata postapka da mora
da bide soslu{ano pred da mu bide izre~ena disciplinska kazna ne
zna~i deka toj mora da bide zastapuvan od branitel na soslu{uvaweto.
Vo najgolem broj slu~ai e dovolno ako na osudenoto lice mu se dade
mo`nost da ja ka`e svojata vistina za nastanot i da povika svedoci
koi }e go podr`at negoviot iskaz. Va`no e svedo~ewata na osudenite
lica vnimatelno da se razgledaat i vrz taa osnova da se donese
pravilna odluka. U{te pova`no e svedocite da ne bidat podvrgnati na
zastra{uvawe ili maltretirawe bidejki so toa ne samo {to i se
na{tetuva na pravednosta, tuku se podriva doverbata vo `albenite
mehanizmi vo ustanovata so mo`ni negativni konsekvenci po
zatvorskata bezbednost. Me|utoa vo isklu~itelno seriozni slu~ai koi
vklu~uvaat potencijalno te{ka kazna (osamuvawe na osudeno lice od
~l. 180) na osudenikot treba da mu se dade mo`nost da bide zastapuvan
od branitel koja e jasno definirana vo ku}niot red na ustanovata.
4. Po barawe na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, na
nivnite ovlasteni organi im se dava mo`nost vo ustanovata za
izvr{uvawe na kaznata li{uvawe od sloboda da soslu{aat osudeno
lice. Soslu{uvaweto sekoga{ se vr{i vo prisutvo na rabotnik na
ustanovata. Takvo soslu{uvawe mo`e so prethodna dozvola da im se
dopu{ti i na ovlasteni organi na stranska dr`ava. Dozlvolata za
vakvo soslu{uvawe vo vrska so izvr{enoto ili drugo krivi~no delo,
mo`e da se dobie samo od direktorot na Direkcijata za izvr{uvawe na
sankciite.
5. U~estvoto na lekarot so davawe mislewe za zdravstvenata
sostojba na osudenikot pred negovoto upatuvawe na izdr`uvawe na
disciplinskata kazna upatuvawe vo samica, predizvikuva silni eti~ki
problemi me|u medicinskite stru~waci. Vo taa smisla vo ~l. 3 NME
se veli: Medicinskata etika }e bide prekr{ena od strana na
zdravstveniot personal osobeno od lekarite, dokolku vospostavat
bilo kakov profesionalen odnos so pritvorenicite ili zatvorenicite,
a celta na toj kontakt ne bila isklu~ivo vrzana za nivnata
za{tita ili podobruvaweto na nivnoto telesno ili du{evno zdravje.
Ottamu proizleguva deka lekarot koj potvrduva deka zatvorenikot e vo
sostojba da go izdr`i zatvoraweto vo samica go kr{i ovoj princip.
Me|utoa, preovladuva misleweto deka nema ni{to lo{o vo toa ako
lekarot ili drugo kvalifikuvano medicinsko lice odgovara na
medicinskite potrebi na osudenite lica koi se upateni vo samica.
Lekarot e isto taka dol`en da gi sovetuva zatvorskite slu`benici da
338

go prekinat zatvoraweto vo samica toga{ koga toa go doveduva vo
opasnost negovoto zdravje.
V. objasnuvawa na ~l. 175 st. 4
^len 174
(1) Izvr{uvaweto na disciplinskite kazni, ograni~uvawe na
dodeluvawe pogodnosti i upatuvawe vo samica mo`e uslovno da se
odlo`i do 6 meseci ako osnovano se o~ekuva deka i bez izvr{uvawe
na izre~enata kazna }e se postigne celta na disciplinskoto
kaznuvawe.
(2) Uslovnoto odlagawe na izvr{uvaweto na disciplinskata
kazna }e se otpovika ako uslovno kaznetoto osudeno lice vo rokot za
koj e odlo`eno izvr{uvaweto e povtorno disciplinski kazneto. Ako
se otpovika izre~enata kazna }e se izre~e edna kazna i za
porane{nata i za novata disciplinska povreda, pri {to upatuvaweto
vo samica mo`e da se izre~e vo traewe do 30 dena.
(3) Izvr{uvaweto na izre~enata disciplinska kazna ne mo`e
da se odlaga ako osudenoto lice e kazneto za povreda koja e
predvidena kako krivi~no delo za koe zakonot propi{uva kazna
zatvor do 1 godina.
________________________
Izvr{uvaweto na disciplinskata kazna odzemawe ili ograni~uvawe
na dadeni pogodnosti i upatuvawe vo samica mo`e uslovno da se
odlo`i do 6 meseci ako direktorot na ustanovata osnovano oceni deka
i bez nejzinoto izvr{uvawe mo`e da se o~ekuva postignuvawe na celta
na disciplinskoto kaznuvawe. Uslovnoto odlagawe na izvr{uvaweto
mo`e da se otpovika ako uslovno kaznetoto osudeno lice vo rokot za
koj e odlo`eno izvr{uvaweto bide povtorno disciplinski kazneto. Vo
slu~aj na takvo otpovikuvawe se pristapuva kon izrekuvawe na edna
kazna za porane{nata i novata disciplinska povreda. Dokolu na toj
na~in e opredelena edinstvena kazna upatuvawe vo samica, taa mo`e da
se izre~e vo traewe do 30 dena, odnosno ni den pove}e od toa.
Direktorot na kazneno-popravnata ustanova ne mo`e da go
odlo`i izvr{uvaweto na izre~enata disciplinska kazna ako osudenikot
e kaznet za krivi~no delo za koe krivi~niot zakonik propi{uva
kazna zatvor do edna godina.
339

^len 175
(1) Pri izvr{uvaweto na disciplinskata kazna upatuvawe vo
samica na osudenoto lice mu se obezbeduvaat potrebnite higienski i
zdravstveni uslugi i mu se ovozmo`uva ~itawe na knigi i vesnici.
(2) Prostorijata vo koja se izvr{uva disciplinskata kazna
upatuvawe vo samica mora da e vo golemina od najmalku 9 m 3 , da e
osvetlena so dnevno svetlo, da ima sanitaren jazol, voda za piewe,
krevet so postelnina, stol i stolica i da e zagreana.
(3) Na disciplinski kaznetiot so upatuvawe vo samica mu se
obezbeduva prestojuvawe na sve` vozduh nadvor od zatvorenite
prostorii eden ~as dnevno.
(4) Kaznetoto lice sekojdnevno go posetuva lekar, a direktorot
na ustanovata edna{ nedeleno.
________________________
1. Prostorijata vo koja se izdr`uva disciplinskata kazna
upatuvawe vo samica mora da e prostrana (najmalku 9 m 3 ), osvetlena so
dnevno svetlo, opremana so sanitaren jazol, voda za piewe, krevet so
postelnina, masi~ka i stol, i soodvetno da e zagreana. Nakratko upatuvaweto
vo samica se izdr`uva vo normalna prostorija (tn. samica) vo
koja se nao|aat krevet i potrebnite predmeti za higiena i ishrana. Na
disciplinki kaznetoto lice so ovaa kazna ne mu e dozvolena rabota,
koristewe na slobodnoto vreme, kupuvawe na bilo kakvi proizvodi od
kantinata i pristap kon priredbi i drugi zabavni aktivnosti. Vo
kelijata disciplinski kaznetiot ne smee da pu{i, da pi{uva nitu da
prima pisma, ne smee da ima poseta i isklu~ena e sekakva mo`nost za
dodeluvawe na pogodnosti. Za vreme na prestojot vo samica na
disciplinski kaznetoto lice mu se ovozmo`uva samo ~itawe vesnici i
knigi i ostvaruvawe na pravoto na prestojuvawe na sve` vozduh
(pro{etka na otvoren prostor) vo traewe od eden ~as dnevno. Za vreme
na izre~enata disciplinska kazna zatvorenikot {eta sam.
Direktorot na ustanovata mo`e da mu odobri vr{ewe na
opredelena rabota (koja se vr{i vo samicata i ne se pla}a!) i ograni~eno
dopi{uvawe ako toa e od poseben interes za zatvorenikot.
Vo ZIS e propi{ana i obvrska na lekarot sekojdnevno da go
posetuva liceto upateno vo samica, a direktorot na ustanovata edna{
vo tekot na nedelata.
2. Po izrekuvaweto na disciplinskata merka upatuvawe vo
samica osobeno e va`no lekarot ili drugiot kvalifikuvan medicinski
personal da mu bide na raspolagawe i da mu odgovara na medicin-
340

skite potrebi na osudenikot, no nikoga{ so cel da go pottiknuva i
podr`uva da ja izdr`i (podnese) disciplinskata kazna.
Po izdr`uvaweto na diciplinskata kazna, osudenoto lice se
klasificira vo istata ustanova, odnosno oddelenie na ustanovata kade
{to bilo pred upatuvaweto vo samica. Po isklu~ok, a vo zavisnost od
storeniot disciplinski prekr{ok i odnesuvaweto, mo`e da se izvr{i
negova reklasifikacija (reprogresirawe) za {to odlu~uva direktorot
na ustanovata. Vakvoto re{enie e vo soglasnost so Pravilo 30 (1)
SMP kade se veli: Zatvorenikot mo`e da bide kaznet samo ako toa e
vo soglasnost so odredbite na opredelen zakon i nikoga{ dva pati za
ist prekr{ok. Vo taa smisla i Pravilo 36 (1) EZP: Zatvorenicite ne
smeat da se kaznuvaat osven toga{ ako toa e vo soglasnost so zakonot i
propisite, no nikoga{ dva pati za isto delo. Ovie pravila
zabranuvaat osudenoto lice da se kazni dva pati za eden ist prekr{ok.
Na primer, mnogu ~esto zatvorenicite se premestuvaat od edno vo
drugo oddelenie ili od edna vo druga kazneno-popravna ustanova
otkako }e ja izdr`at disciplinskata kazna. Ovie pravila tvrdat deka
e neprifatlivo da se kombinira premestuvaweto poradi prekr{ok so
edna ili pove}e kazneni formi. Me|utoa ova ne gi pokriva slu~aite
kade {to premestuvaweto e izvr{eno kako izbrana zatvorska forma.
Na primer, ako kako kaznena forma osudenoto lice se reklasificira
vo povisoka bezbednosna kategorija, vo pove}eto slu~ai ova bi dovelo
do premestuvawe na osudenoto lice vo drugo oddelenie ili ustanova vo
koja se nao|a novata kategorija. Poradi toa vo opredeluvaweto na
disciplinskata kazna zatvorskite slu`benici neophodno e
vnimatelno da gi zemat vo predvid poslediciet koi proizleguvaat ili
verojatno }e proizlezat od izbranata zatvorska forma. Vo site slu~ai
dopolnitelnite disciplinski merki osven onie koi logi~no i
direktno se odnesuvaat na izbranata kaznena forma, treba da se
izbegnuvaat i bi trebalo da se dovedat do minimum dopolnitelnite
posledici od kaznata vo odnos na drugite prava na osudenite lica.
(MSV str. 78).
3. Vo vrska so izrekuvaweto na diciplinskata kazna upatuvawe
vo samica zatvorskiot personal treba da vodi smetka za slednive
na~ela:
- Prodol`eno upatuvawe vo samica ne e zakonito.
- Pove}ekratno upatuvawe vo samica, isto taka ne e zakonito.
- Upatuvaweto vo samica pod nikakvi okolnosti ne smee da mu
bide nalo`eno na bilo koe osudeno lice na neopredeleno vreme.
- Upatuvaweto vo samica ne smee da se kombinira so bilo kakvi
drugi disciplinski kazni ili kazneni formi.
341

Zatvorskata uprava e dol`na da sopre bilo kakva tendencija {to
vodi kon naru{uvawe na ovie principi.
^len 176
Disciplinskata kazna upatuvawe vo samica nema da se izvr{i
ili }e se prekine ako so izvr{uvaweto se zagrozuva zdravjeto na
osudenoto lice. Pritoa, izre~enata disciplinska kazna mo`e da se
zameni so druga poblaga kazna.
________________________
Izre~enata disciplinska kazna upatuvawe vo samica mo`e da ne
se izvr{i ili da se prekine so nejzinoto natamo{no izvr{uvawe
dokolu od strana na lekar se ustanovi deka prestojot vo samicata go
zagrozuva zdravjeto na osudenoto lice. Ili poednostavno, takvata
disciplinska kazna 1. mo`e vo celost ili delumno da se prosti, 2. da se
odlo`i nejzinoto izvr{uvawe do momentot koga osudenoto lice so
ogled na zdravstvenata sostojba }e mo`e da izdr`i ili, 3. da se zameni
so drug poblag vid na disciplinska kazna.
Odredbata ne dava mo`nost, izre~enata disciplinska kazna
upatuvawe vo samica {to go zagrozuva zdravjeto na osudenoto lice, da
se uslovi.
^len 177
Direktorot na ustanovata mo`e da go zapre izvr{uvaweto na
disciplinskata kazna ako utvrdi deka so dotoga{noto izvr{uvawe
na kaznata e postignata celta na disciplinskoto kaznuvawe.
________________________
Izvr{uvaweto na bilo koja disciplinska kazna mo`e da se zapre
od strana na direktorot na ustanovata, sekoga{ koga stru~niot tim na
ustanovata }e utvrdi deka okolnostite od ve}e izdr`aniot del na
kaznata, upatuvaat na zaklu~ok deka e postignata celta zaradi koja
bila izre~ena.
^len 178
(1) Osudenoto lice e odgovorno za {tetata koja ja predizvikalo
vo ustanovata namerno ili so krajno nevnimanie.
(2) Za nadomestuvawe na {tetata odlu~uva direktorot na ustanovata.
342

(3) Ako osudenoto lice odbie da ja plati {tetata, ustanovata
mo`e svoeto pobaruvawe da go ostvari so tu`ba pred nadle`niot sud.
________________________
Osudenoto lice e odgovorno za {tetata {to ja pri~inilo po
svoja vina, odnosno ako pri nejzinoto pri~inuvawe dejstvuvalo
namerno ili so krajno nevnimanie. Takvata {teta treba da e
materijalna i da e pri~ineta za vreme na izdr`uvaweto na kaznata
bilo sprema imotot na kazneno-popravnata ustanova ili drugi organi.
Za nadomestuvawe na {tetata odlu~uva direktorot na ustanovata.
Direktorot na kazneno-popravnata ustanova mo`e da donese re{-
enie, od delot na nadomestokot za rabota na osudenoto lice so koj toj
slobodno raspolaga (do edna polovina) kako i od parite {to na osudenikot
mu se odzemeni (vo celost) ili isprateni (do edna polovina), da
se nadomesti {tetata {to toj namerno ili so krajno nevnimanie ja
predizvikal za vreme na izvr{uvaweto na kaznata. (v. objasnuvawa na
~l. 115).
Ako osudenoto lice odbie da ja plati {tetata, kazneno-popravnata
ustanova svoeto pobaruvawe mo`e da go ostvari so tu`ba pred
nadle`niot sud.
^len 179
(1) Protiv re{enieto za izre~ena disciplinska kazna, kako i
protiv re{enieto od ~len 178 od ovoj zakon so koe e odlu~eno za
nadomestuvawe na {tetata, osudenoto lice ima pravo na `alba vo
rok od 3 dena do direktorot na Direkcijata.
(2) @albata na osudenoto lice ne go zadr`uva izvr{uvaweto na
re{enieto.
(3) Postapkata za re{avawe po `albata e itna.
________________________
Protiv re{enieto za izre~ena disciplinska kazna, kako i
protiv re{enieto so koe e odlu~eno za nadomestuvawe na storena {teta,
osudenoto lice ima pravo na `alba vo rok od 3 dena do direktorot
na Direkcijata. @albata ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto.
3. Osamuvawe na osudenite lica
^len 180
(1) Sprema osudenoto lice koe so svoite postapki seriozno ja
zagrozuva bezbednosta vo ustanovata ili pretstavuva seriozna
343

opasnost za bezbednosta na drugite osudeni lica, dokolku
primenetite disciplinski kazni se bezuspe{ni, mo`e da se opredeli
osamuvawe vo neprekinato traewe do 6 meseci.
(2) Osamuvaweto od stav 1 na ovoj ~len go izrekuva direktorot
na Direkcijata.
________________________
Osven navedenite disciplinski kazni od ~l. 172, vo na{iot
penitencijaren sistem e predviden i insitutot osamuvawe {to se
javuva kako posebna merka na bezbednost koja mo`e neprekinato da
trae najdolgo 6 meseci. Ovaa merka se primenuva vo dva slu~ai: 1.
sprema osudeno lice koe so svoite postapki seriozno ja zagrozuvaat
bezbednosta vo ustanovata i 2. sprema osudenik koj pretstavuva
seriozna opasnost za bezbednosta na drugite osudenici. Vo ovie slu~ai
osamuvaweto mo`e da se opredeli samo toga{ ako na ovie lica porano
ve}e im bile izre~eni disciplinski kazni i ako nivnoto izvr{uvawe
se poka`alo bezuspe{no.
Merkata osamuvawe se izvr{uva vo prostorija isklu~itelno
nameneta za taa cel ili vo druga pogodna prostorija koja gi ispolnuva
smestuva~kite uslovi od ~l. 175 ZIS. Za vreme na izvr{uvaweto na
merkata osudenoto lice kaj sebe mo`e da zadr`i pribor za odr`uvawe
na li~nata higiena, cigari i zapalka, knigi i versnici i pribor za
pi{uvawe. Toa e dol`no da ja odr`uva li~nata higiena i higienata na
prostorijata. Nemu mu se obezbeduva kapewe najmalku na 7 dena.
Osamuvaweto pretstavuva isklu~itelna merka koja {to vo
praktikata mo{ne retko se primenuva.
^len 181
(1) Protiv re{enieto od stav 2 na ~len 180 od ovoj zakon
osudenoto lice ima pravo na `alba vo rok od 3 dena do ministerot za
pravda.
(2) @albata na osudenoto lice ne go zadr`uva izvr{uvaweto na
re{enieto.
(3) Postapkata za re{avawe po `albata e itna.
________________________
Protiv re{enieto so koe e opredeleno osamuvaweto, vo
soglasnost so principot na dvostepenost vo ostvaruvaweto na pravata
na osudenite lica, osudenikot ima pravo na `alba vo rok od 3 dena do
ministerot za pravda. @albata ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto.
344

^len 182
(1) Za vreme na osamuvaweto osudenoto lice ne se upatuva na
rabota. Na osudenoto lice mu se obezbeduva prestojuvawe na sve`
vozduh nadvor od zatvorenite prostorii dva ~asa dnevno.
(2) Po isklu~ok, osamenoto osudeno lice mo`e da vr{i nekoja
rabota vo prostoriajta vo koja ja izdr`uva merkata osamuvawe.
(3) Vo tekot na osamuvaweto osudenoto lice sekojdnevno go
posetuva lekar, a direktorot na ustanovata najmalku edna{ na 15
dena.
________________________
Primenata na ovaa merka vodi kon celosna izolacija {to zna~i
deka za vreme na nejzinoto traewe osudenikot ne se upatuva na rabota.
Toa mo`e da dovede do seriozno naru{uvawe na telesnoto i du{evnoto
zdravje na osudenikot, pa ottamu pri nejzinoto izrekuvawe se vodi
posebna smetka za negovata psihofizi~ka sostojba. Od tie pri~ini e
propi{ano za vreme na traeweto na ovaa merka osudenikot sekojdnevno
da bide posetuvan od lekar i da prestojuva na sve` vozduh najmalku
dva ~asa dnevno.
Samo po isklu~ok osamenoto osudeno lice mo`e da vr{i nekoja
rabota, i toa samo vo prostorijata vo koja se izdr`uva merkata. Toa }e
bide vo prv red slu~aj toga{ koga, spored naod na lekarot, se smeta
deka rabotata povolno }e vlijae vrz psihofizi~kata sostojba na
osobeno labilni i vulnarebilni osudenici.
^len 183
Na predlog na direktorot na ustanovata direktorot na
Direkcijata }e go zapre natamo{noto izvr{uvawe na osamuvaweto
ako naodot na lekarot uka`e deka natamo{noto osamuvawe e {tetno
za zdravjeto na osudenoto lice ili deka osamuvaweto ne e pove}e
potrebno.
________________________
Ako so naod na lekarot se utvrdi deka osamuvaweto e {tetno za
zdravjeto na osudenikot ili ako osamuvaweto se poka`e nepotrebno,
na predlog na direktorot na ustanovata nadle`niot organ za nejzninoto
izrekuvawe (direkotot na Direkcijata) e dol`en da go zapre
nejzinoto natamo{no izdr`uvawe.
345

4. Upotreba na sredstva na prisilba i ogneno oru`je
^len 184
(1) Sprema osudenoto lice mo`e da se upotrebat sredstva na
prisilba samo vo onaa mera i koga toa e neophodno da se spre~i begstvo
od ustanova i begstvo pri sproveduvawe, fizi~ki napad,
nanesuvawe na povreda, samopovreduvawe, pri~inuvawe na
materijalna {teta ili sovladuvawe na otpor na osudeni lica po
povod na zakonita naredba na slu`beno lice.
(2) Kako sredstva za prisilba {to mo`at da se upotrebat se:
izdvojuvawe, vrzuvawe, gumena palka, {mrkovi so voda i hemiski sredstva.
________________________
1. Megunarodnite standardi koi se odnesuvaat na kaznuvaweto na
zatvorenicite vo osnova go istaknuvaat na~eloto na zabrana na
upotreba na sila. Vo taa smisla vo ~l. 3 KOLOPZ se veli: Licata vo
slu`ba na zakonot smeat da upotrebat sila samo koga toa e nu`no ili
koga toa go nalaga prirodata na nivnata rabota. Vo komentarot na
KOLOPZ vo odnos na ovoj ~len se veli: a) Ova odredba istaknuva deka
upotrebata na sila od strana na slu`benicite na zakonot bi trebalo
da bide isklu~ok {to zna~i deka im e dozvoleno da upotrebat sila
samo vo neophoden slu~aj za da spre~at izvr{uvawe na krivi~no delo
ili da u~estvuvaat ili pomagaat kaj zakonito li{uvawe od sloboda na
prestapnik ili somnitelno lice i nikakva druga sila nad tie granici
ne e dopu{tena. b) Zakonite na dr`avata po pravilo ja ograni~uvaat
upotrebata na sila od strana na pretstavnicite na zakonot vo
soglasnost so na~eloto na proporcionalnost. Takvite nacionalni
na~ela treba da se po~ituvaat kaj tolkuvaweto na ovaa odredba. Vo
nikoj slu~aj ne smeeat da se tolkuvaat taka {to ja dopu{taat
upotrebata na sila nesrazmerno so legitimnite celi koi se saka da se
postignat. c) Upotrebata na ogneno oru`je e mo`no samo vo krajna
nu`da. So site sili treba da se odi protiv upotrebata na ogneno
oru`je, a osobeno protiv decata. Ognenoto oru`je ne treba da se
upotrebuva osven vo slu~ai koga liceto pru`a oru`en otpor ili na
bilo koj drug na~in gi zagrozuva `ivotite na drugi lu|e, i koga nekoi
drugi poblagi merki ne mo`at da bidat dovolni da se sovlada ili
li{i od sloboda osomni~eniot pretstapnik. Vo site slu~ai koga e
upotrebeno ogneno oru`je vedna{ treba da se podnese izve{taj do
nadle`nite organi.
346

Pokraj gorenavedenoto Principot 16 od OP USOO glasi:
Slu`benite lica zadol`eni za primena na zakonot, vo nivniot odnos
so licata vo pritvor ili zatvor nema da upotrebuvaat ogneno oru`je
osven vo slu~aj na samoodbrana ili vo odbrana na drugi lica, vo slu~aj
na neposredna zakana za `ivotot ili serozna povreda ili koga toa e
neophodno zaradi spre~uvawe na begstvo na lice koe se nao|a vo
pritvor ili zatvor i koga toa prestavuva opasnost vo smisla na
Principot 9. A opasnosta koja se odnesuva na Princip 9 e opasnost od
"krajno seriozno krivi~no delo koe vklu~uva ekstremna zakana po
`ivotot".
V. OP USOO - Penolo{ki kompendiuma, str. 193-201.
2. Pravilata 33 i 34 SMP se odnesuvaat na upotrebata na
sredstvata za prisilba. Tie zna~at deka zatvorskite slu`benici ne
smeet da koristat instrumenti za fizi~ko zadr`uvawe, osven za da se
spre~i zatvorenikot da si na{teti sebesi ili na drugite.
Spored Pravilo 33 SMP: Sredstvata za prisilba kako {to se
lisici, sinxiri i pran|ii kako i luda~kite ko{uli ne smeeat
nikoga{ da bidat upotrebeni kako kazna. Sinxirite i pran|iite ne
smeat nikoga{ da se upotrebat ni kako sredstvo na prisilba.
Ostanatite sredstva za prisilba mo`at da se upotrebat samo vo
slednive slu~ai: a) kako merki na pretpazlivost protiv begstvio za
vreme na sproveduvawe pod uslov koga zatvorenikot }e se pojavi pred
sudska ili administrativna vlast vedna{ da se otstranat, b) od
zdravstveni pri~ini, spored upatstvo na lekar, c) po naredba na
direktorot ako drugite sredstva ne pomogmale za sovladuvawe na
zatvorenikot i negovo samopovreduvawe ili povreda na drug ili
predizvikuvawe na materijalna {teta. Vo takov slu~aj direktorot
treba vedna{ da se posovetuva so lekarot i da podnese izve{taj do
povisokata administrativna vlast.
So ogled na prethodnoto Pravilo 34 SMP glasi: Oblikot i
na~inot na upotreba na sredstvata za prisilba treba da bidat
opredeleni od strana na centralnata uprava na kaznenite zavodi.
Takvite sredstva ne treba da se bidat primeneti podolgo od
neophodnoto vreme.
Vo soglasnost so prethodnite Pravila e i Pravilo 54 SMP : (1)
Zatvorskite slu`benici vo svojot odnos kon zatvorenicite smeat da
upotrebuvaat sila samo vo slu~aj na nu`na odbrana, obid za begstvo
ili sprotivstavuvawe koe se manifestira so sila ili vo pasiven
otpor sprema naredbite {to se baziraat na zakon ili pravilnik.
Slu`benicite koi }e pristapat kon sila nejzinata upotreba mora da ja
ograni~at samo na najnu`na mera i za slu~ajot vedna{ da go izvestat
direktorot na zavodot.
347

(2) ^lenovite na personalot na kaznenite zavodi treba da
pomninat niz specijalna fizi~ka obuka {to }e im pomogne da gi
sovladaat agresivnite zatvorenici.
(3) Slu`benicite koi vr{at nekoja dol`nost {to gi doveduva vo
neposreden dopir so zatvorenicite, osven vo posebni slu~ai, ne smeeat
da bidat vooru`ani. Osven toa na ~len na personalot koj ne e ostru~en
da rakuva so oru`je nikoga{ ne treba da mu se doveri oru`je.
Soodvetni na prethodnite se i Pravilata 39, 40 i 63 EZP.
Pravilo 39 EZP: (1) Upotrebata na sinxiri i prangii mora da se
zabrani. Lisici, luda~ki ko{uli i ostanatite sredstva za
ograni~uvawe na dvi`eweto ne smeeat nikoga{ da se upotrebata kako
merki na kaznuvawe. Nivnata upotreba e dopu{tena edinstveno pod
slednive okolnosti: a) Kako merka na pretpazlivost protiv begstvo za
vreme na premestuvawe so toa {to moraat da se otstranat koga
zatvorenikot }e dojde pred sudskite ili administrativnite vlasti i
ako tie vlasti ne opredelat poinaku, b) Od zdravstveni pri~ini po
nalog i nadzor na lekar, c) So naredba na direktorot ako ostanatite
metodi na kontrola se poka`at nedovolni da se za{titi od napad na
zatvorenikot i da se spre~i seriozno o{tetuvawe na imotot. Vo takvi
slu~ai direktorot mora vedna{ da se konsultira so lekar i da podnese
izve{tak do povisokiot administrativen organ.
Pravilo 40 EZP: Oblicite i na~inot na upotreba na sredstvata
za ograni~uvawe na dvi`eweto, navedeni vo prethodnata to~ka, mora
da bidat opredeleni so zakon ili propis. Takvite sredstva ne smeeat
da se primenuvaat podolgo od realno potrebnoto vreme.
Pravilo 63 EZP: (1) Personalot na ustanovata ne smee da
upotrebuva sila protiv zatvorenicite, osven vo samoodbrana ili vo
slu~aj na obid za begstvo ili aktiven ili pasiven fizi~ki otpor kon
naredbite zasnovani na zakon ili propis. Personalot koj e prisilen
da upotrebuva sila ne smee da ja koristi pove}e odo{to e nu`no
potrebno i vo toj slu~aj vedna{ mora da go izvesti direktorot na
ustanovata.
(2) Na personalot mora da mu se pru`i posebna tehni~ka obuka za
da se osposobi za sovladuvawe na agresivnite zatvorenici.
(3) Osven vo posebni okolnosti, personalot koj pri vr{eweto na
svoite dol`nosti doa|a vo neposreden kontakt so zatvorenicite ne
smee da bide vooru`en. Ponatamu personalot vo nikoj slu~aj ne smee
da nosi oru`je, osven ako specijalno e obu~en za negova upotreba.
3. Vo svesniot ili nedovlno svesen streme` da se iznajde patot za
steknuvawe na samodoverba, da se so~uva intrapsihi~ka i fizi~ka
sigurnost i da se nadminat brojnite ma~ni situacii koi mo`at negativno
da se odrazat vrz nivnata individualnost osudenite lica ~esto-
348

pati prifa}aat iracionalni aktivnosti {to namesto kon podobruvawe
na nivnata polo`ba vo ustanovata vodat vo sosema sprotivna
nasoka. Takvite aktivnosti ponekoga{ vodat kon te{ko kr{ewe na
postavenite pravila, bitno naru{uvawe na redot i disciplinata i
bezobyirno sprotivstavuvawe na zatvorskiot personal so nesogledivi
posledici. Za nivno predupreduvawe na zatvorskata uprava im stojat
na raspolagawe i sredstva za prisilba.
Spored ZIS sredstva za prisilba sprema osudenite lica mo`at
da se upotrebat vo slednive slu~ai:
- koga e neophodno da se za{titi sopstveniot ili `ivotot na
drug,
- koga e potrebno da se odbie napad na objekt koj se obezbeduva, i
- koga e neophodno da se spre~i begstvo na osudeno lice od
ustanovata od zatvoren vid ili pri sproveduvawe, ili za negovo
povtorno vra}awe vo ustanovata,
Iako toa ne e navedeno vo ZIS, sprema osudenite lica mo`e da
se upotrebi psisilba i:
- koga e neophodno da se spre~i fizi~ki napad vrz personalot na
ustanovata, vrz osudeno lice ili vrz drugo lice so koj ne se zagrozuva
nivniot `ivot,
- koga e potrebno da se spre~i nanesuvawe povreda na nekoe od
prethodno navedenite lica,
- koga e potrebno da se spre~i izrabotuvawe ili vnesuvawe na
predmeti za napad ili begstvo,
- koga e potrebno da se sovlada bunt na osudenite lica,
- kon lica koi se obiduvat da vlezat ili vlegle vo ustanovata ili
sakat da oslobodat osudeno lice,
- koga e neophodno da se spre~i samopovreduvawe,
- koga e potrebno da se spre~i ili sovlada otpor na osudeno lice
po povod na zakoniti naredbi na slu`benoto lice.
- za za~uvuvawe na redot vo ustanovata naru{en poradi nepo~ituvawe
na slu`bena naredba,
- koga e potrebno da se smirat agresivnite reakcii na du`evno
bolno lice ili narkoman vo vreme na apstinencijalni krizi,
- koga e potrebno da se spre~i predizvikuvawe materijalna
{teta,
Primenata na sila se ograni~uva na potrebnata merka. Dokolku
so nejzinata primena bi bile zagrozeni celite na primenata na silata
taa mo`e da usledi samo po prethodna naredba od direktorot na
ustanovata.
4. Ako neposredno postoi nekoja od ovie opasnosti po`elno e
direktorot na ustanovata vo soglasnost so direktorot na Direkcijata
349

da opredeli posebni merki na ograni~uvawe. Ovie merki se prezemaat
protiv osudenicite kaj koi postoi opasnost od begstvo, opasnost od
nasilstvo protiv lica ili imotot, ili opasnost od samoubistvo ili
samopovreduvawe, ili od koi proizleguva zna~itelna opasnost po
bezbednosta ili redot vo ustanovata. Nakratko, za odr`uvawe na redot
i disciplinata mo`at da se upotrebat samo onie merki na ograni-
~uvawe {to se nu`ni za odr`uvawe na bezbednosta i dobroto funkcionirawe
na zaedni~kiot `ivot vo kazneno-popravnata ustanova.
Tie merki so sebe nosat dopolnitelno ograni~uvawe na na~inot
na `ivotot na osudenite lica vo ustanovata. Samo vo slu~aj na neposredna
opasnost koja ne trpi odlagawe tie merki mo`e da gi naredi i
lice koe za toa e ovlasteno od upravitelot na ustanovata. Stanuva
zabor za nekoja od slednive merki koi naj~esto se prisutni vo kaznenopopravnite
ustanovi vo svetot:
- postojano nabquduvawe ili samo za vreme na no}ta (so no}no
osvetluvawe na prostorijata vo koja e smesten osudenikot),
- po~esto pretresuvawe na li~nite raboti i prostorijata
osudenikot,
- odzemawe ili ograni~uvawe na poseduvawe na opredeleni
predmeti,
- vrzuvawe,
- odzemawe na obleka poradi postoewe opasnost od zloupotreba,
- izdvojuvawe od drugite osudenici za vreme na dnevnata rabota
ili vo slobodnoto vreme,
- smestuvawe vo posebno obezbedena prostorija (izdvojuvawe) vo
koja se otstraneti site predmeti so koi zatvorenikot bi mo`el da se
samopovredi ili da napravi bilo kakva {teta,
- ograni~uvawe na pravoto na prestojot na ~ist vozduh zaedno so
drugite osudenici.
Osudenite lica protiv koi se prezemeni merkite na ograni~uvawe
za vremetraeweto na merkata se isklu~uvaat od pravoto na
primawe na poseti osven od sekojdnevni poseti od strana na zatvorskiot
lekar. Dokolku lekarot ne mo`e sekojdnevno da go posetuva
osudenikot, toga{ vakvite osudenici se posetuvaat od iskusni slu`benici
koi se pripadnici na sanitetskata slu`ba. Misleweto na lekarot
treba zadol`itelno da se po~ituva dokolku na osudenoto lice mu
e ograni~en dnevniot prestoj na ~ist vozduh.
Osudenite lica ne smeat da se samopovreduvaat po teloto ili da
si na{tetuvaat na zdravjeto so cel da se dovedat vo sostojba da bidat
nesposobni za izv{uvawe na svoite obvrski za vreme na izvr{uvaweto
na kaznata. So takva namera ne smeeat da dozvolat da bidat povredeni
nitu od drugi.
350

Izdvojuvawe. Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe mo`e
privremeno da go izdvoi i da go smesti vo posebna prostorija liceto
li{eno od sloboda koe poradi svoite postapki pretstavuva seriozna
opasnost za bezbednosta na slu`benite i drugite lica. Vo takov slu~aj
pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe e dol`en vedna{ da go
izvesti direktorot na ustanovata, a po rabotnoto vreme de`urnoto
lice.
Vrzuvaweto se vr{i isklu~ivo so policiski lisici koi po
pravilo smeat da se stavat samo na racete ili samo na nozete. Vo
interes na osudenoto lice direktorot na ustanovata mo`e da naredi i
drug na~in na vrzuvawe. Dokolku toa e nu`no vrzuvaweto povremeno se
olabavuva.
Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe pri sproveduvawe na
lice li{eno od sloboda takvoto lice }e go vrze, ako za toa dobie
pismen nalog od nadle`en organ. Nadle`en organ za izdavawe pismen
nalog za osudenite lica i za licata kazneti vo prekr{o~na postapka e
direktorot na ustanovata ili odgovornoto lice na slu`bata za obezbeduvawe,
a za liceto vo pritvor - pretsedatelot na sudot i direktorot
na ustanovata.
Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe iako ne dobil pismen
nalog, mo`e da gi vrze site lica li{eni od sloboda koi pri sproveduvaweto
davaat otpor, se obiduvaat da begaat, vr{at napad na sprovodnikot
ili na drugo lice, kako i koga osnovano pretpostavuva deka
mo`e da dojde do samopovreduvawe ili do samoubistvo na liceto {to
se sproveduva, i koga se sproveduva lica {to se privedeni po poternica,
a koi ve}e se obiduvale da begaat od pritvor ili od izdr`uvawe
na kaznata, kako i vo drug slu~aj koga osnovano mo`e da se posomneva
deka liceto {to se sproveduva }e se obide da bega.
Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe e dol`en pri
sproveduvaweto da go vrze liceto li{eno od sloboda {to storilo
krivi~no delo za koe mo`e da se izre~e kazna zatvor od 15 godini ili
do`ivoten zatvor, dokolku ne dobie od nadle`en organ pismen nalog
takvoto lice da ne go vrzuva.
Vrzuvawe nema da se primeni sprema licata li{eni od sloboda
{to se o~igledno bolni, stari i iznemo{teni ili te{ki invalidi,
kakoi sprema `enite li{eni od sloboda ~ija bremenost e vidliva, bez
ogled na storenoto krivi~no delo, osven ako takvite lica so ogneno
oru`je odnosno so drug opasno sredstvo neposredno go zagrozuvaat
`ivotot na pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe {to gi
sproveduva ili na drugo lice.
Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe mo`e da go vrze
liceto li{eno od sloboda koe vo ustanovata dava takov otpor {to na
351

drug na~i ne mo`e da se sovlada nitu da se obezbedi red. Za vrzuvawe
vo ovoj slu~aj pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe e dol`en
vedna{ da go izvesti direktorot na ustanovata, a po rabotnoto vreme
de`urnoto lice.
Ako osudenoto lice e vrzano ili smesteno vo poseben
bezbednosen prostor (izdvojuvawe) mora edna{ vo tekot na denot da
bide poseteno i pregledano od strana na lekarot na ustanovata.
Vrzuvaweto se ukinuva koga }e prestanat pri~inite poradi koi
toa e opredeleno.
Upotreba na gumena palka e mo`na za sovladuvawe na aktiven i
pasiven otpor na lice li{eno od sloboda. Aktiven otpor postoi koga
liceto li{eno od sloboda dava otpor so upotreba na oru`je, orudija,
drugi predmeti ili so fizi~ka sila (se otrgnuva, bori, turka,
zasolnuva so razni predmeti i sl.) i na toj na~in go onevozmo`uva
pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe da ja izvr{uva slu`benata
rabota. Pottiknuvawe na otpor se smeta kako aktiven otpor. Pasiven
otpor postoi koga liceto li{eno od sloboda ne }e se otpovika na
povikot ili na zakonitite naredbi na pripadnikot na slu`bata za
obezbeduvawe, so toa {to }e se stavi vo takva polo`ba (}e legne na
po~vata, }e klekne, }e se fati za nekoj predmet, }e zastane i ne saka da
odi i sl.), so {to go onevozmo`uva izvr{uvaweto na slu`benoto
dejstvie.
Ako liceto li{eno od sloboda dava pasiven otpor, gumena palka,
po pravilo, ne se upotrebuva, osven ako so pasivniot otpor ja onevozmo`uva
intervencijata na pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe,
ako nema drugi mo`nosti takviot otpor da se sovlada ili ako
upotrebata na poblagite sredstva ostanala bez uspeh.
Pri upotrebata na gumenata palka pripadnikot na slu`bata na
obezbeduvawe, vo granicite na mo`nostite, dol`en e da da gi
izbegnuva udarite po glava i drugite osetlivi delovi od teloto. Toj e
isto taka dol`en da prestane da ja upotrebuva gumenata palka i
fizi~kata sila {tom }e prestane neposredniot napad ili otporot od
strana na liceto protiv koe e upotrebena.
Upotreba na {mrkovi so voda e mo`no zaradi vospostavuvawe na
naru{en red i mir naru{en od pove}e lica li{eni od sloboda.
Upotreba na hemiski sredstva. Pri vr{eweto na rabotnite
zada~i pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe mo`e da upotrebi
hemiski sredstva samo koga pote{ko e naru{en redot i mirot od
strana na pove}e lica li{eni od sloboda, ako do{lo do masovna
tepa~ka ili do bunt, ako pove}e lica otka`at poslu`nost, ako edno
ili pove}e lica se zabarikadirale vo zatvorena prostorija ili na
drug na~in gi spre~uvaat pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe
352

da dojdat do niv, kako i vo slu~aj spored odredbite na ZIS e dozvolena
upotreba na ogneno oru`je.
Postojano nabquduvawe i pretresuvawe. Ovie osudeni lica so
zasileno vnimanie nezabele`itelno se nadgleduvaat i vo slobodnoto
vreme kako i vo prostoriite za vreme na odmorot. Za taa cel ovie
prostorii za vreme na no}niot odmor mo`at za kratko da se osvetlat.
Osudenicite, nivnite predmeti i prostorii po~esto se pretresuvaat.
Pretresot na osudenoto lice po mo`nost se izvr{uva pretpazlivo vo
prisustvo na dve vraboteni lica od soodvetniot pol kako i osudenikot
i na drugi osudeni lica.
Inaku zaradi primena na odredbite za ku}niot red i disciplinata,
pripadnicite na slu`bata mo`at sprema uka`ana potreba, da
vr{at povredmen pretres na osudenite i pritvorenite lica na prostoriite
vo koi tie prestojuvaat i na predmetite so koi raspolagaat.
Li~niot pretres na osudenite i pritvorenite lica se vr{i sekoga{
pri priemot na izdr`uvawe kazna zatvor, odnosno pritvor kako i pri
sproveduvawe i smestuvawe vo prostorija za izdr`uvawe na disciplinska
kazna upatuvawe vo samica. Li~niot pretres na osudenite i
pritvorenite lica i pretres na prostoriite vo koi ovie lica prestojuvaat
i rabotat, zaradi pronao|awe na predmeti za koi ne e dozvoleno
da se dr`at i upotrebuvaat, mo`e da se vr{i vo sekoe vreme.
Pretres se vr{i po naredba na direktorot na ustanovata ili
stare{inata na slu`bata za obezbeduvawe, a po sopstvena ocenka na
pripadnikot na slu`bata, samo koga e neophodno pretresot da se
izvr{i bez odlagawe. Za sekoj izvr{en pretres koj go prezel po
sopstvena ocenka, pripadnikot na slu`bata mora vedna{ da go izvesti
stare{inata, a ovoj direktorot na ustanovata. Koga se pretpostavuva
deka so pretresot mo`at da se pronajdat predmeti koi se upotrebeni
ili nameneti za izvr{uvawe na krivi~no delo ili koi mo`at da
poslu`at kako dokaz vo postapkata, pretrest se vr{i vo prisustvo na
dvajca svedoci.
Od osudenite i pritvorenite lica se odzemaat site predmeti koi
ne smeat da gi dr`at ili upotrebuvaat, kako i predmeti koi se
upotrebeni ili nameneti za vr{ewe na krivi~ni dela. Za odzemenite
predmeti koi se upotrebeni ili nameneti za izvr{uvawe na krivi~no
delo i predmetite koi mo`at da poslu`at kako dokaz vo postapkata, se
izdava potvrda, a predmetite se predavaat na ovlasteniot organ za
krivi~no gonewe.
5. Komitetot na ministri na Sovetot na Evropa vo svojata
Preporaka br. R (82) 17 (Zatvorawe i postapuvawe so opasni zatvorenici)
imaj}i go vo vid faktot deka postoi opredelen broj na opasni
zatvorenici vo populacijata na zatvorenicite, svesen za potrebata za
353

za{tita na javnata bezbednost i obezbeduvawe red vo zatvorite i
nivno dobro funkcionirawe kako deka treba im se obezbedi sodveten
tretman im prepora~uva na dr`avite ~lenki:
1. dokolku e mo`no da gi primenuvaat voobi~aenite zatvorski
propisi i za opasnite zatvorenici;
2. da primenuvaat merki na ograni~uvaawe samo vo mera kolku
{to e potrebno;
3. da primenuvaat merki na ograni~uvawe na na~in so koj }e se
po~ituvaat ~ovekovoto dostoinstvo i prava;
4. da se obezbedi deka so merkite na ograni~uvawe se zemaat
predvid razli~ni barawa za razli~ni vidovi na opasnosti;
5. da se predvidat mo`ni sprotivni efekti od primena na
zasileni merki na ograni~uvawe,
6. da se posveti pogolemo vnimanie na zdravstvenite problemi
{to mo`e da se pojavat kako razultat na zasileni merki na ograni-
~uvawe;
7. da se obezbedi obrazovanie, stru~no osposobuvawe, rabota i
slobodni i drugi aktivnosti vo mera koja {to ja dozvoluvaat merkite
na ograni~uvawe;
8. da se vospostavi sistem na postojana kontrola so koj ke se vidi
dali zasilenite merki na ograni~uvawe i nivoto na bezbednost {to se
primenuva ne go nadminuva ona {to se bara;
9. ako ve}e postojat sektori so zasileni merki na ograni~uvawe,
da se sogleda dali za toa postojat soodvetni uslovi, personal i
neophodni objekti;
10. da se obezbedi soodvetna obuka i informiranost za celokupniot
personal {to raboti vo uslovi na strog re`im i tretman na
opasni zatvorenici.
6. Vo ZIS taksativno e opredelen vidot na sredstvata na
prisilba {to mo`at da se upotrebata sprema osudenoto lice. Tie
sredstva se: hemiski sredstva, {mrkovi so voda, gumena palka, vrzuvawe
i izdvojuvawe.
7. Vo kazneno-popravnite ustanovi se javuvaat obidi za samopovreduvawe
ili samoubistvo. Naj~esto se slu~uvaat poradi du{evni,
psihi~ki, socijalni ili kulturni problemi. Poradi toa kon takvite
zatvorenici treba da se prijde vnimatelno i so individualen pristap
kon sekoe lice, a ne rutinski ili disciplinski. O~ajot poradi idninata,
op{testvenata polo`ba vo zatvorot (na primer, seksualno zlostavuvawe),
razli~nite kulturni konflikti, oddelenosta od semejstvoto
i prijatelite (osobeno na stranskite zatvorenici), i raznovidnite
li~ni pri~ini mo`at da go objasnat vakvoto odnesuvawe. Mnogu
~esto merkata koja se prezema sprema zatvorenikot za da ne si na{teti
354

na sebesi e izolacija. Me|utoa izolacijata e sprotivna na ona {to e
potrebno. Gri`ata i kontaktot so doverlivi lica od personalot i
zatvorenicite treba da se primarniot odgovor.
Spre~uvaweto na samoubistvata i samopovreduvawata se od
golema va`nost. Smrtta ili serioznata povreda na liceto vo zatvor
mo`e da im na{teti i na moralot na personalot i na ustanovata. Zatoa
od ogomna va`nost e obukata na personalot. Treba da postojat jasni
instrukcii za toa {to treba da se pravi vo takvi situacii. Site
~lenovi na personalot se odgovorni za vakvite nastani. Iako
medicinskiot personal treba vo prv red da e informiran za sekoj
vakov slu~aj, soodvetna pono{ mo`e da se pru`i od sekoj vraboten, pa
duri i od soosudenik. Mnogu od problemite koi vodat kon samoubistvo
se nere{livi (na primer, `ena zatvorenik ja napu{til soprugot). Ona
{to e neophodno e me|utoa bezuslovna pomo{ koja na takvite
zatvorenici }e im se ponudi vedna{ i bezuslovno. Vo opredeleni
slu~ai mo`ebi }e bide dovolno takvite zatvorenici samo budno da se
nadgleduvaat i da im se odzemat predmetite so koi bi mo`ele da se
povredat. Fakt e deka vo site slu~ai koga na zatvorenicite im bila
ponudena podr{ka i koi uvidele deka personalot i drugite zatvorenici
se zagri`eni za niv, stanale posigurni vo re{avaweto na sopstvenite
problemi i `ivotni situacii. (v. MSV, str. 121-122)
^len 185
(1) Pripadnik na slu`bata za obezbeduvawe pri vr{eweto na
slu`beno dejstvie mo`e da upotrebi ogneno oru`je samo ako ne mo`e
poinaku da postapi:
1. za da za{titi `ivot na ~ovek,
2. za da odbie neposreden napad so koj se zagrozuva negoviot
`ivot,
3. za da odbie napad na objekt koj go obezbeduva,
4. za da spre~i begstvo na osudeno lice od ustanova od zatvoren
vid odnosno od zatvoreno oddelenie, i
5. za da spre~i begstvo na osudeno lice pri negovo sproveduvawe
ako e osudeno za krivi~no delo za koe e predvidena kazna zatvor od 15
godini ili pote{ka kazna zatvor.
(2) Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe mo`e da
upotrebi ogneno oru`je samo ako so upotreba na drugi sredstva na
prisilba ne mo`e da go obezbedi izvr{uvaweto na slu`benoto
dejstvie.
355

(3) Koga slu`benoto dejstvie se vr{i pod neposredno
rakovodstvo na direktorot na ustanovata ili na slu`benoto lice
koe rakovodi so slu`bata za obezbeduvawe, pripadnikot na slu`bata
za obezbeduvawe smee da upotrebi ogneno oru`je samo po nivna
naredba. Naredbata za upotreba na ogneno oru`je mo`e da se izdade
samo koga se ispolneti uslovite od stav 1 i 2 na ovoj ~len.
(4) Pri upotrebata na ogneno oru`je pripadnikot na slu`bata
za obezbeduvawe e dol`en da vnimava da ne go zagrozi `ivotot na
drugite lica.
________________________
1. Pri vr{eweto na slu`beno dejstvie, pripadnicite na
slu`bata za obezbeduvawe mo`at da upotrebat ogneno oru`je samo vo
isklu~itelni slu~ai i toa samo dokolku se ispolneti uslovite {to
taksativno se opredeleni vo st. 1 t. 1-5. Toa zna~i deka pripadnikot na
slu`bata za obezbeduvawe, vrz osnova na prethodno rasuduvawe,
sekoga{ mora brzo da oceni dali se ispolneti zakonskite uslovi i
dali vo nekoja od slednive konkretni situacii mo`elo da se upotrebi
ogneno oru`je.
1. Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe mo`e da upotrebi
ogneno oru`je vrz sekoe lice koe manifestiralo dejstvie so koe se
zagrozuva `ivotot na ~ovek.
So ogled deka ~ovekoviot `ivot e neprikosnoven podarok od
prirodata, ognenoto oru`je mo`e da se upotrebi vrz sekoe lice {to
seriozno go zagrozuva `ivotot na drug. Toa zna~i deka pripadnikot na
slu`bata za obezbeduvawe mo`e da go upotrebi ognenoto oru`je vrz
osudeno lice {to go zagrozuva `ivotot na slu`beno ili osudeno lice,
no ednakvo, i vrz pripadnik na zatvorskiot personal ili bilo koe
nadvore{no lice, {to go zagrozuva `ivotot na osudenikot. Pripadnikot
na slu`bata za obezbeduvawe e dol`en da go {titi `ivotot i
sigurnosta kako na osudenoto lice taka i na zatvorskiot personal i na
site drugi lica koi so posebno ovlastuvawe imaat pristap vo ustanovata.
So ogled deka sekoga{ mora da se ima vo vid na~eloto spored koe
`ivotot na sekoj ~ovek e ednakov i ne mo`e da se meri so `ivotot na
drug, upotrebata na ognenoto oru`je mo`e da bide naso~ena kako
sprema osudeno lice, taka i sprema sekoe drugo lice {to ne e osudenik,
sekoga{ koga na drug na~in ne mo`ela da se otstrani neposrednata
opasnost po `ivotot na opredelen poedinec ili grupa na lica.
Vo vakov slu~aj pripadnikot na slu`bata deluva vo krajna nu`da.
Krajna nu`da postoi koga deloto e storeno so cel storitelot da
otstrani od sebe ili od drug, istovremena neskrivena opasnost {to na
drug na~in ne mo`ela da se otstrani, a pritoa storenoto zlo ne e
pogolemo od zloto {to se zakanuvalo (~l. 10 KZ).
356

Napad vo smisla na odredbite od t. 1 i 2 postoi ako e
protivpraven i e izvr{en so ogneno oru`je, opasno orudie ili drug
predmet so koj mo`e da se zagrozi `ivotot odnosno ako e izvr{en od
strana na dve ili pove}e lica na mesta i vo vreme koga ne mo`e da se
o~ekuva pomo{ ili od strana na fizi~ki posilno lice ili od lice koe
se slu`i so posebna ve{tina.
2. So ogled na svoite slu`beni ovlastuvawa i zada~i pripadnikot
na slu`bata za obezbeduvawe e najizlo`enoto lice na razni
napadi vrz negoviot `ivot i telesen i du{even integritet. Toga{
koga od bilo kogo vrz nego e prezemen napad so koj seriozno se zagrozuva
negoviot `ivot, pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe mo`e
da go upotrebi ognenoto oru`je. Vo takov slu~aj deluva vo nu`na odbrana.
Soglasno ~l. 9 KZ nu`na odbrana e onaa odbrana {to e neophodno
potrebna storitelot da odbie od sebe ili od drug, istovremen
protivpraven napad.
3. Tretata konkretna situacija vo ramkite na koja pripadnik na
slu`bata za obezbeduvawe e ovlasten i mo`e da upotrebi ogneno
oru`je e toga{ koga nekoe lice vr{i napad vrz objekt koj pripadnikot
na slu`bata go obezbeduva. Imeno dol`nost na slu`bata za obezbeduvawe
e da gi za{tituva objektite na ustanovata od bilo kakov napad
{to doa|a od vnatre{nosta ili e prevzemen od strana na bilo koi lica
od nadvor.
Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe }e upotrebi ogneno
oru`je sprema lice {to vr{i napad vrz objektot {to se obezbeduva,
ako napadot e neposreden i sî u{te ne prestanal, a napa|a~ot prethodno
bil predupreden za upotrebata na ognenoto oru`je spored odredbite
za predupreduvawe. Kako napad vrz objektot {to se obezbeduva, se
smeta sekoe dejstvie naso~eno kon o{tetuvawe ili uni{tuvawe na
objektot, ili na oddelni negovi delovi ili rasipuvawe, uni{tuvawe
ili zloupotrebuvawe na uredite na objektot na ustanovata.
4. Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe e ovlasten da
upotrebi ogneno oru`je zaradi spre~uvawe na begstvo na osudeno lice
samo od ustanova od zatvoren vid, ili vo zatvoreno oddelenie na
opredelen vid ustanovi. Vakvata opredelba e uslovena od okolnosta
deka vo ustanovite od zatvoren vid kaznata li{uvawe od sloboda ja
izdr`uvaat osudeni lica na do`ivoten zatvor ili so dolgi vremenski
kazni, povratnici i drugi kategorii na opasni kriminalci, a vo
zatvorenite oddelenija i lica so pote{ki problemi vo odnesuvaweto,
koi manifestiraat po~esto kr{ewe na redot i disciplinata, lica
vrateni od begstvo ili nakloneti kon begstvo i sl. Od tie pri~ini
ovlastuvaweto da se upotrebi ogneno oru`je e vo funkcija na celite
na izvr{uvaweto na kaznata i obezbeduvaweto na vnatre{nata sigur-
357

nost i sigurnosta na op{testvoto. Ottamu odredbata treba da se tolkuva
vo smisla deka ovlastuvaweto za upotreba na ogneno oru`je treba
da va`i za ustanovite od zatvoren vid i za zatvorenite oddelenija na
kazneno-popravnite ustanovi od zatvoren i poluotvoren vid. Ne e
propust na zakonodavecot {to ovaa odredba izri~no ne go isklu~uva
ovlastuvaweto za upotreba na ogneno oru`je koga se raboti za
zatvoreni oddelenija na ustanovi od otvoren vid. Toa proizleguva
ottamu {to vo ~l. 28 st.3 ZIS opredelil deka ustanovite od otvoren
vid nemaat fizi~ko i materijalno obezbeduvawe. Spored taa odredba
pripadnicite na slu`ite za obezbeduvawe vo ovoj vid na ustanovi
nemaat pravo nitu da nosat ogneno oru`je.
5. Pripadnik na slu`bata za obezbeduvawe mo`e da upotrebi
ogneno oru`je i toga{ koga e potrebno da spre~i begstvo na osudeno
lice pri negovo sproveduvawe, ako liceto {to se obidelo da bega e
osudeno za krivi~no delo za koe e predvidena kazna zatvor od 15
godini ili kazna do`ivoten zatvor.
Vo nalogot za sproveduvawe ili ~uvawe na licoto li{eno od
sloboda nadvor od ustanovata, mora izri~no da se navede deka pripadnikot
na slu`bata za obezbeduvawe mo`e da upotrebi ogneno oru`je vo
slu~aj na begstvo na liceto {to go sproveduva odnosno ~uva.
Ako se sproveduva lice sprema koe, vo slu~aj na begstvo e dozvoleno
upotreba na ogneno oru`je, pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe
e dol`en takvoto lice pred sproveduvaweto da go predupredi
deka vo slu~aj na obid na begstvo }e upotrebi ogneno oru`je.
Direktorot na ustanovata, odnosno liceto {to go zamenuva, go
opredeluva na~inot na sproveduvaweto na liceto li{eno od sloboda i
brojot na pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe {to }e go
izvr{at obezbeduvaweto i sproveduvaweto.
2. So ogled na zna~eweto i te`inata na posledicite {to mo`at
da proizlezat od upotrebata na ognenoto oru`je vo ZIS se predvideni
i posebni uslovi za negova primena. Vo toj kontekst e opredeleno deka
pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe mo`e da upotrebi ogneno
oru`je ako so upotreba na drugi sredstva na prisilba ne mo`e da go
obezbedi izvr{uvaweto na nekoe od slednive slu`beni dejstvija: 1. da
go spasi svojot ili `ivoto na drug, 2. da go za{titi objektot {to go
obezbeduva i 3. da spre~i begstvo na osudeno, pritvoreno ili lice {to
go sproveduva. Koga se raboti za begstvo na osudeno lice, slu`benoto
lice mo`e da upotrebi ogneno oru`je samo ako stanuva zbor za begstvo
od zatvorna kazneno-popravna ustanova ili od zatvoreno oddelenie na
kazneno-popraven dom. Vo drugi slu~ai na begstvo pripadnikot na
slu`bata za obezbeduvawe mo`e da upotrebi ogneno oru`je ako liceto
{to se sproveduva e osudeno, a liceto vo pritvor obvineto, za
358

krivi~no delo za koe e predvidena kazna li{uvawe od sloboda od 15
godini ili do`ivoten zatvor.
3. Toga{ koga pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe vr{i
nekoe od navedenite dejstvija pod neposredno rakovodstvo na stare{ina,
ognenoto oru`je smee da go upotrebi samo po negova naredba.
Pritoa, kako i vo site drugi slu~ai, vo prv red, treba da dejstvuva da
go onesposobi (povredi) osudenikot, a ne da go ubie.
Kako stare{ina se smeta direktorot na ustanovata, ili liceto
{to go zamenuva, rakovoditelot na slu`bata za obezbeduvawe i
pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe pod ~ie neposredno rakovodstvo
se nao|a pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe pri izvr{uvaweto
na rabotata i rabotnata zada~a, i de`urnoto lice vo ustanovata
za vreme dodeka se nao|a na taa dol`nost.
4. Ako liceto {to ja izdr`uva kaznata zatvor vo ustanovata od
zatvoren vid, ili liceto {to se nao|a vo pritvor poradi storeno
krivi~no delo za koe mo`e da se izre~e kazna zatvor od 15 godini ili
do`ivoten zatvor, se obide da bega, pripadnikot na slu`bata za
obezbeduvawe }e se obide takvoto lice da go fati, dokolku za toa ima
mo`nost, so istovremen povik "stoj, }e pukam". Ako liceto vo begstvo
ne zastanuva, pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe }e go povtori
povikot, a ako ni na povtoreniot povik ne zastane, a ne postoi druga
mo`nost da se spre~i begstvoto, pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe
mo`e da go upotrebi ognenoto oru`je. Ako uslovite dozvoluvaat
pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe po vtoriot povik treba da
puka vo vozduh pred da puka vo liceto {to bega.
Na ovoj na~in pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe }e
postapi i koga bega lice {to go sproveduva ili go ~uva nadvor od
ustanovata, ako sprema takvoto lice e dozvolena upotreba na ogneno
oru`je vo slu~aj na begstvo.
No}e ili vo gusta magla, odnosno na nepregleden teren ili vo
{uma, kako i koga liceto li{eno od sloboda bega kon {umata ili vo
pravec na objekt kade {to mo`e da se sokrie, pripadnikot na slu`bata
za obezbeduvawe mo`e da go upotrebi ognenoto oru`je i po prviot
povik na takvoto lice da zastane.
Ako liceto li{eno od sloboda bega kon grupa lu|e ili se krie vo
grupa lu|e, pa postoi opasnost da mo`e da bide pogoden nekoj od niv
ili deka bi mo`elo da bide pogodeno nekoe drugo lice nadvor od taa
grupa, pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe ne smee da upotrebi
ogneno oru`je.
Upotreba na ogneno oru`je ne e dozvolenoa vo slu~aj na begstvo
na `ena ~ija bremenost e vidliva.
359

Protiv drugi lica mo`e da se upotrebi ogneno oru`je ako tie
prezemaat dejstvie so cel nasilno da gi oslobodat zatvorenicite ili
nasilno da navlzat vo kazneno-popravnata ustanova.
^len 186
(1) Za upotrebata na sekoe sredstvo na prisilba i ogneno
oru`je, pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe sostavuva
izve{taj.
(2) Za upotrebata na sekoe sredstvo na prisilba i ogneno
oru`je pismeno se izvestuva Direkcijata koja ja ocenuva
opravdanosta na upotrebata na sredstvoto na prisilba.
________________________
1. Vedna{ po upotrebata na bilo koe sredstvo na prisilba ili
ogneno oru`je, pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe sostavuva
iscrpen izve{taj. Vo izve{tajot mora da bidat sodr`ani podrobnosti
za vremeto i mestoto, na~inot na upotrebata, liceto sprema koe e
upotrebeno i okolnostite zaradi koi e upotrebeno opredeleno
sredstvo za prisilba ili ogneno oru`je. Takviot izve{taj potpi{an
od liceto {to go upotrebilo sredstvoto na prisilba ili ognenoto
oru`je vedna{ mu se dostavuva na direktorot na ustanovata.
2. Za upotrebata na sredstvata za prisilba od ~l 184 st. 2 i
ogneno oru`je od ~l. 185 sprema osudenite lica, direktorot na kazneno-popravnata
ustanova najprvin e dol`en itno da ja izvesti Direkcijata
za izvr{uvawe na sankciite. Izvestuvaweto mora da bide vo
pismena forma.
Po celosnoto utvrduvawe na sostojbite koi dovele do upotreba
na fizi~kata sila i ognenoto oru`je, direktorot na kazneno-popravnata
ustanova e dol`en da isprati kompleten materijal vo vrska
nastanot. Vo toj materijal mora da bidat vklu~eni izve{tajot na slu`benoto
lice {to go upotrebilo sredstvoto za prisilba ili ognenoto
oru`je, izjavite na o~evidcite na nastanot kako i izjavata na osudenikot
sprema koj bila izvr{ena prisilbata ili, dokolku ostanal `iv,
bilo upotrebeno ognenoto oru`je. Vo nego treba da bide sodr`ana i
ocenka na direktorot za osnovanosta na primenetite sredstva za
prisilba i ogneno oru`je.
Kone~nata ocenka za opravdanosta na upotrebenoto sredstvo na
prisilba ja dava direktorot na Direkcijata so akt vo forma na
re{enie.
360

^len 187
(1) Ako sredstvata na prisilba i ognenoto oru`je se zakonito
upotrebeni, isklu~ena e protivpravnosta i odgovornosta na slu`benoto
lice {to go upotrebilo ili ja naredilo upotrebata na sredstvoto
na prisilba.
(2) Ako protiv slu`benoto lice {to zakonito upotrebilo ili
naredilo upotreba na sredstvoto na prisilba i ognenoto oru`je se
vodi kaznena, disciplinska ili druga postapka, }e mu se obezbedi
stru~na pomo{ vo postapkata.
________________________
1. Prisilnite sredstva opredeleni vo ~l. 184 st. 2 i ognenoto
oru`je od ~l. 185 se legalni sredstva {to mo`at da se primenat sprema
osudenite lica dokolku postojat osnovite opredeleni vo ~l. 184 st. 1 i
~l. 185 st. 1-4. Poa|aj}i od ovie zakonski osnovi treba da se ocenuva ne
samo legalitetot tuku i legimitetot na izvr{enata intervencija so
nivnata primena.
Ottamu ako direktorot na Direkcijata oceni deka sredstvata na
prisilba i ognenoto oru`je bile zakonito i opravdano upotrebeni,
isklu~ena e protivpravnosta na dejstvieto i odgovornosta na slu`benoto
lice koe gi upotrebilo ili ja naredilo nivnata upotreba. Vo toj
slu~aj slu`benoto lice voop{to ne e odgovotno zatoa {to postapilo
vo granicite na svoite slu`beni ovlastuvawa.
Sprotivno na toa, ako pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe
so pre~ekoruvawe na ovlastuvawata upotrebil sredstvo na prisilba
ili ogneno oru`je, e odgovoren za svoeto povedenie, i zavisno od
okolnostite na deloto i nastanatite posledici sprema nego }e bide
povedena soodvetna (disciplinska, prekr{o~na, krivi~na) postapka.
Vo takov slu~aj kazneno-popravnata ustanova ne e obvrzana da mu
obezbedi pravna pomo{.
Od druga strana izvr{uvaweto na naredbite na pretpostaveniot
ne smee da bide opravduvawe za slu`benite lica zadol`eni za primena
na zakonot, koga znaele deka upotrebata na sila ili ogneno oru`je koja
rezultirala vo smrt ili seriozna povreda na nekoe lice bila
o~igledno nezakonska, i koga mo`ele istata naredba da odbijat da ja
sprovedat. Vo sekoj slu~aj, odgovornosta ja snosi i pretpostavenoto
slu`beno lice koe ja dalo takvata nezakonska naredba.
Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite treba da obezbedi
rakovodnite slu`beni lica da bidat zemani na odgovornost i toga{
koga znaele ili morale da znaat, deka slu`benite lica zadol`eni za
primena na zakonot koi se pod nivna direktna komanda, upotrebile
361

ili upotrebuvaat sila i ogneno oru`je sprotivno na zakonot, a ne
prezemale merki da gi spre~at, eliminiraat ili da informiraat za
vakvata upotreba.
Licata vrz koi bila primeneta sila ili ogneno oru`je ili
nivnite pravni zastapnici imaat pravo na preispituvawe na vakvata
postapka vo posebna, vklu~itelno i sudska, postapka.
2. Soglasno prethodnoto, ako protiv slu`benoto lice koe
zakonito upotrebilo ili naredilo upotreba na sredstvo na prisilba
ili ogneno oru`je, opredelen organ sepak povel disciplinska, prekr-
{o~na, krivi~na ili druga postapka, upravata na kazneno-popravnata
ustanova vo koja e vraboteno slu`benoto lice e dol`na da mu obezbedi
stru~na pomo{ vo postapkata.
Direkcijata treba da obezbedi da ne se povede nikakva krivi~na
ili disciplinska postapka protiv slu`beni lica zadol`eni za
primena na zakonot koi, vo soglasnost so ZIS i Kodeksot na
odnesuvawe na slu`benite lica vo izvr{uvaweto na rabotnite zada~i,
odbile da izvr{at naredba za upotreba na sila ili ogneno oru`je ili
koi informirale za takva upotreba od strana na drugi slu`beni lica.
5. Fa}awe na izbegano osudeno lice
^len 188
(1) Zaradi neposredno fa}awe na osudeno lice koe izbegalo od
ustanova ili pri sproveduvawe, pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe
so sudska odluka mo`e da vleze vo dom na gra|anin ili drugi
prostorii i po potreba da izvr{i pretres zaradi pronao|awe na
izbegnatoto osudeno lice, ako videl ili dobil informacija deka
izbegnatoto lice se zasolnilo vo domot ili prostorijata.
(2) Pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe vo slu~aite od
stav 1 na ovoj ~len mo`e da se poslu`i so soobra}ajnite sredstva i
sredstvata za vrski {to mu se dostapni zaradi prevoz ili pomo{ na
lice koe pri toa e povredeno.
(3) Na korisnikot na soobra}ajnoto sredstvo ili sredstvoto za
vrska mu se izdava potvrda zaradi nadomestok na tro{ocite od
ustanovata ~ij pripadnik go iskoristil sredstvoto.
________________________
1. Slu`benoto lice koe neposredno raboti na ~uvaweto na
osudenicite zadol`itelno go izvestuva direktorot na ustanovata, a
ovoj dorektorot na Direkcijata za sekoj obid ili uspe{no izvr{eno
begstvo. Direktorot na ustanovata go naso~uva ispituvaweto na
362

slu~ajot osobeno kon toa da se utvrdi dali begstvoto e potpomognato
od nesovesno odnesuvawe ili odnesuvawe sprotivno na obvrskite na
vrabotenite lica ili poradi nedostig na oprema.
Osudeno lice koe }e izvr{i begstvo uporno se sledi bez zapostavuvawe
na nadzorot na drugite osudeni lica, so cel da se fati i vrati
vo ustanovata. Do kolku ne mo`e vedna{ da se vrati vo ustanovata,
direktorot gi izvestuva nadle`nite organi i blagovremeno bara
raspi{uvawe na poternica.
2. Nepovredlivosta na domot e zagarantirano kako ustavno pravo
na gra|aninot (v. ~l. 26 Ustav). Soglasno prethodnoto, naru{uvaweto
na nepovredlivosta na domot (v. ~l. 145 KZ ) i protivzakonito vr{ewe
pretres (~l. 146 KZ) pretstavuvaat krivi~no delo.
Vakvata za{tita na nepovredlivosta na domot obvrzuva na
restriktivna postavenost na ovlastuvawata na vleguvaweto vo tu| dom
i prostorii (zatvoren ili zagraden prostor {to mu pripa|a na toj dom
ili privaten deloven prostor ozna~en kako takov) i vr{ewe pretres
bez posebna naredba na nadle`en sud. Toa mora da bide imperativ duri
i toga{ koga pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe na kaznenopopravna
ustanova videl ili dobil informacija deka izbeganoto lice
od ustanova ili pri sproveduvawe se zasolnilo vo opredelen dom ili
prostorija. Zaradi negovo fa}awe pripadnikot na slu`bata za
obezbeduvawe, bez ogled {to samiot go videl zasolnuvaweto na izbeganoto
osudeno lice ili steknal osnovano somnenie deka toa lice vleglo
i se sokrilo vo opredelen dom ili prostorija, ne e ovlasten da vleze
vo domot ili prostorijata i da izvr{i pretres ako za toa nema
soodvetna pismeno obrazlo`ena naredba od nadle`niot sud.
Pri vleguvawe vo tu| dom i drugi prostorii i vr{eweto pretres
se primenuvaat odredbite od ~l. 198 - 202 ZKP.
2. Zaradi fa}awe na izbegano lice li{eno od sloboda koe
neposredno se goni, kako i za prevezuvawe do najbliskata zdravstvena
ustanova na liceto {to bilo povredeno pri upotreba na ogneno
oru`je, pripadnikot na slu`bata na obezbeduvawe ima pravo da se
poslu`i so soobra}ajni sredstva (sekoe patni~ko vozilo) i sredstva za
vrska (obi~en ili mobilen telefon, telegraf i sl.) do koi mo`e da
dojde, ako toa ne mo`e da go izvr{i na drug na~in. Za upotrebata na
soobra}ajnite sredstva ili sredstvata za vrska, na dr`atelot na
soobra}ajnoto sredstvo ili vrskata mu se izdava potvrda zaradi
nadomestok na tro{ocite od kazneno-popravnata ustanova ~ii rabotnik
e pripadnikot na slu`bata za obezbeduvawe.
363

^len 189
(1) Ako osudeno lice izbega, ustanovata e dol`na vedna{ da go
izvesti Ministerstvoto za vnatre{ni raboti.
(2) Ustanovata }e go izvesti Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti i za pogolemi naru{uvawa na redot vo ustanovata i }e pobara
pomo{ za vospostavuvawe na redot.
(3) Vo slu~aite od stav 1 i 2 na ovoj ~len ustanovata }e gi
izvesti Direkcijata i nadle`niot sud.
________________________
1. Begstvo na lice li{eno od sloboda pretstavuva krivi~no delo.
Soglasno ~l. 371 KZ toj {to }e pobegne od ustanovata vo koja so
zakonita odluka e li{en od sloboda so upotreba na sila ili seriozna
zakana deka neposredno }e napadne vrz `ivotot i teloto na drug, }e se
kazni so zatvor od tri meseci do pet godini. Krivi~no delo
pretstavuva i ovozmo`uvaweto begstvo na lice li{eno od sloboda (v.
~l. 372 KZ) kako i protivzakonito osloboduvawe na lice li{eno od
sloboda (v. ~l. 373 KZ).
Toga{ koga pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe ne
uspeale da go fatat liceto neposredno po negovoto begstvo od kazneno-popravnata
ustanova, ustanovata e dol`na vedna{ go izvesti Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti. Ministersatvoto za vnatre{ni
raboti e nadle`en organ za raspui{uvawe poternica i za organizirawe
na pronao|aweto i fa}aweto na osudenoto lice.
Zaradi uspe{no sogleduvawe na sostojbata i prezemawe na
soodvetni merki vo vrska so izvr{enoto begstvo, ustanovata e dol`na
vedna{ da ja izvesti i Direkcijaat za izvr{uvawe na sankciite.
2. Direktorot na kazneno-popravnata ustanova neodlo`no go
izvestuva Ministerstvoto za vnatre{ni raboti i Direkcijata i vo
slu~aj na naru{uvawe na redot od pogolem obem, podgotvuvawe ili
zapo~nat bunt ili sli~no dejstvo od strana na osudeni ili pritvoreni
lica. Dokolku poradi nekoja od gornite sostojbi se nalo`uva potreba
od pomo{ {to mo`e da ja pru`i Ministerstvoto za vnatre{ni raboti,
takvata pomo{ e upatno direktorot na ustanovata da ne ja bara sam,
tuku samo so prethodna konsultacija i soglasnost na direktorot na
Direkcijata koj }e ja oceni neophodnosta od intervencijata. Takvata
pomo{ mo`e da se pobara samo toga{ ako se oceni deka rabotnicite na
kazneno-popravnata ustanova ne mo`at sami uspe{no da gi otstranata
pri~inite koi dovele do serioznoto zagrozuvawe na bezbednosta i
doveduvaweto vo pra{awe normalniot `ivot i rabota vo ustanovata.
Vo site slu~ai akcijata na Ministerstvot za vnatre{ni raboti treba
364

da bide vo funkcija na asistencija i da bide izvedena na na~in na koj
}e se izbegnat pogolemi {tetni posledici.
V. krivi~no delo bunt na lice li{eno od sloboda, ~l. 370 KZ.
Glava HII
OTPU[TAWE NA OSUDENITE LICA OD IZDR@UVAWE NA
KAZNATA
1.Osnovi za otpu{tawe na osudenite lica
^len 190
Osudenite lica se otpu{taat od izdr`uvaweto na kaznata po
izdr`anata kazna, po prostuvawe na ostatokot na kaznata so akt na
nadle`en organ, odluka za usloven otpust i po odluka na direktorot
na ustanovata za predvremeno otpu{tawe od izdr`uvaweto na
kaznata.
________________________
Osudenoto lice se otpu{ata od izdr`uvawe na kaznata li{uvawe
od sloboda
1. po celosno izdr`uvawe na kaznata, ili
2. predvremeno, pred celosno da ja izdr`i kaznata zaradi:
a) prostuvawe na kaznata so re{enie za amnestija,
b) prostuvawe na kaznata so re{enie za pomiluvawe,
v) namaluvawe na kaznata so re{enie za vonredno ubla`uvawe na
kaznata,
g) uslovno otpu{tawe so re{enie na osnovniot sud,
d) po otpu{tawe so re{enie na direktorot na ustanovata,
Toga{ koga vo porane{na SFRJ osudenoto lice treba{e da se
otpu{ti pred celosno da ja izdr`i kaznata li{uvawe od sloboda, vo
praktikata se postavuva{e dilemata - {to stanuva ako na osudenoto
lice mu e prosten (ubla`en) ostatokot na kaznata spored osnovite
navedeni pod t. b) i v). Vo takvi slu~ai poveduvaj}i se spored na~elnoto
mislewe na Sojuzniot vrhoven sud na SFRJ br. 3 donesen na
XXXIV odr`ana na 17 i 18 juni 1987 godina kaj nas sosema pogre{no se
praktikuva{e presmetuvawe na oprostenata (ubla`enata) kazna
spored metodot na apsorpcija. Su{tinata na ovoj metod mo` e najjasno
da se sogleda od na~elniot stav koj na ova mesto go prilo`uvame vo
celost:
365

N A ^ E L E N S T A V
Koga osudenikot so odluka za pomiluvawe delumno e osloboden
od izvr{uvaweto na kaznata, pa sudot, ne znaej}i za ova pomiluvawe, vo
postapkata za vonredno ubla`uvawe na kaznata, donese re{enie so koe
se preina~uva pravosilnata presuda vo pogled na odlukata za kaznata i
mu ja ubla`i kaznata koja po vid i traewe e identi~na so kaznata
sodr`ana vo odlukata za pomiluvawe, namaluvaweto na kaznata koe e
izvr{eno vo dvete odlu}i nema da se sobira, tuku }e se zeme deka
kaznata e namalena do merkata koja e odredena identi~no i vo ednata i
vo drugata odluka.
Koga odlukata za pomiluvawe i re{enieto za vonredno
ubla`uvawe na kaznata pri ~ie donesuvawe sudot ne znael za pomiluvaweto
sodr`at razli~ni odluki vo pogled na vidot na kaznata ili
traeweto na kaznata namaluvawe, odnosno ubla`uvawe na kaznata }e se
presmeta vo onaa odluka koja e popovolna za osudenikot.
Navedenite stavovi treba da se primenuvaat i vo slu~aite koga
pri donesuvaweto na odlukata za pomiluvawe, na organot za
pomiluvawe ne mu bilo poznato deka sudot donel re{enie za vonredno
ubla`uvawe na kaznata, dokolku organot nadle`en za pomiluvawe
dopolnitelno ne odredi ne{to drugo.
Ako se pojavi somnenie vo izrekuvaweto na kaznata po povod na
ovie odlu}i, za toa vrz osnova na ~len 136 st. 1 od ZKP }e odlu~i
pretsedatelot na sovetot na sudot koj sudel vo prv stepen.
Ovoj na~elen stav, koj na prostorot na porane{na Jugoslavija
mo`ebi i ima{e nekakva pragmati~na opravdanost, vo uslovi na na{-
iot dene{en praven sistem, koj se stremi kon izgradba na pravna
dr`ava, nema nikakva normativna zasnovanost ili potkrepa, nitu pak
smee da ima nekakvo realno zna~ewe za praktikata.
Ne navleguvaj}i vo poodrobnostite koi vo porane{na
Jugoslavija dovedoa do negovoto donesuvawe, bitno e da se znae deka
toga{ postoea {est republi~}i, dva pokrainski i sojuzniot sud koi
bea nadle`ni za odlu~uvawe za baraweto za vonredno ubla`uvawe na
kaznata (vo natamo{niot tekst VUK). Toa be{e period koga postoea i
devet slu`beni vesnici vo koi se objavuvaa re{enijata na devet
nadle`ni organi za pomiluvawe na osudenite lica. Vo takvi okolnosti
i so ogled na faktot deka SFRJ be{e zemja so pove}e od dvaeset
milioni `iteli, brojot na predmetite vo koi se odlu~uva{e za VUK i
pomiluvawe be{e zna~itelno golem. Soodvetno na seto toa, donekade i
mo`e{e da se bara i opravduva rezonot na na~elniot stav vo koj
glavnata poenta be{e stavena vrz odredbata "pa sudot, ne znaej}i ...",
366

ez pritoa da se ~uvstvuva potreba za naveduvawe na pri~inite za toa
neznaewe.
Vo dene{ni uslovi vo Republika Makedonija postoi samo eden
organ - Vrhovniot sud na Makedonija koj odlu~uva za VUK, eden organ -
Pretsedatelot na dr`avata koj odlu~uva za pomiluvawe na osudenite
lica i samo eden slu`ben vesnik vo koj se objavuvaat re{enijata za
nivno pomiluvawe. Nivnite sedi{ta duri i prostorno se pomesteni na
nekolku kilometri eden od drug. Vo takvi uslovi iluzorno e da se
tvrdi deka nekoj od prethodno navedenite organi mo`e da se odnesuva
kako neuka stranka i da se povikuva na ne{to {to postoelo vo
porane{na Jugoslavija za da ja opravda svojata "pogre{na" odluka. So
drugi zborovi ona {to be{e edinstvenata pri~ina za donesuvawe na
na~elniot stav denes vo celost nepostoi. Zgora na toa, so ogled na
konstituiraweto na na{ata dr`avnost, so Ustavot od 1991 i
Ustavniot zakon za sproveduvawe na Ustavot na Republika Makedonija,
navedeniot na~elen stav, isto taka ne postoi - ve}e e neva`e~}i.
Ona {to me|utoa za~uduva e faktot deka za nekoi sudii na
Vrhovniot sud na Makedonija i za nekoi na{i teoreti~ari (v. Proevski,
V i Krckovski, M, Zakon za krivi~nata postapka, objasnuvawa,
komentari, sudska praktika i obrasci za prakti~na primena,
Akademik, Skopje, 1997, str. 137-138 i 436-437) gornata argumentacija e
voop{to neprifatliva. Ottamu i nivnata zalo`ba za natamo{no
va`ewe na poso~eniot, iako sega nepostoe~}i, na~elen stav. Tokmu
zaradi niv, no zaradi site drugi koi uporno insistiraat vrz primenata
na ovoj na~elnen stav, go odvojuvame ovoj prostor, iako samata
polemika ne go zaslu`uva toa vnimanie. Vo taa smisla poso~uvame na
glavniot argument protiv koristeweto na navedeniot na~elen stav:
Institutot pomiluvawe e reguliran so Ustavot na RM (~l. 84
st.1 a. 10); KZ (~l. 114); Zakonot za pomiluvawe (SV RM 1993/20) i
Upatstvoto za postapuvawe na sudovite i kazneno-popravnite ustanovi
po predmetite za pomiluvawe (SV RM 1993/39).
Institutot VUK e reguliran so ZKP (~l. 399-402).
^inam deka samo ova potsetuvawe e dovolno da se doka`e deka
pomiluvaweto i VUK se sosema razli~ni instituti koi, zasebno i
nezavisno eden od drug, vliajat na visinata i vidot na kaznata na
osudenite lica. Sekoj pravnik mnogu dobro go znae, ili treba da go
znae, i toa deka so soodvetno vlijanie vrz kaznata se i institutite
navedeni pod t. a), g) i d). Nakratko stanuva zbor za ~etiri instituti
koi se napolno nazavisni eden od drug. Zakonodavecot smetal deka od
razli~ni pri~ini so nivno koristewe mo`e da se izdejstvuva
opredeleno preina~uvawe na kaznata i gi opredelil kako mo`nost za
sekoe osudeno lice. Dokolku smetal deka preina~uvaweto na kaznata
367

po eden, treba apriorno da go isklu~i preina~uvaweto po bilo koj od
drugite osnovi, zakonodavecot toa izri~no }e go ka`el. Isto taka, ako
smetal deka treba da se opredelat granici na pravi~niot iznos na
namalenata ili zamenetata kazna koi ne smeeat da se nadminat so
zaedni~ko koristewe na ovie instituti, samiot }e izgotvel "{ema" vo
koja tie granici treba da se pomestat. Kreatorite na na~elniot stav
se obiduvaa da go storat tokmu toa, no samo vo odnos na koristeweto na
osnovite - pomiluvawe i VUK. So negovata primena treba{e da se
otstranuva nepravi~nosta nastanata poradi neznaewe, ili podobro
ka`ano, poradi neinformiranost ili otsustvo na koordiniranost
me|u dva razli~ni organi. Pri toa e izbran sosema pogre{en i
neligitimen pat. Namesto da se nastojuva da se otstranat pri~inite na
neusoglasenosta preku iznao|awe na~ini {to }e go usovr{at
doa|aweto do potrebnite informacii, se pristapi kon iznao|awe
na~in kako da se otstranat posledicite na takvata neusoglasenost so
usvojuvawe na~ela koi vo osnova se vo protivre~nost so postojnite
na~ela na pravniot poredok. Taka se dojde do apsurdna situacija: so
odluka na Vrhovniot sud na Republika Makedonija zasnovana vrz
nekakov si na~elen stav, potkrepen edinstveno so avtoritetot na onie
koi go donele a, ne so zakonska zasnovanost i pravna argumentacija, da
se derogira odluka na Pretsedatelot na dr`avata, i obratno.
Koristeweto na metodite na matemati~ko presmetuvawe vo ovie slu-
~ai e tokmu toa, i ni{to drugo. Pravi~nosta na edna odluka treba da ja
ceni sekoj od ovie organi zasebno vo ramkite na svoite ovlastuvawa, a
ne so donesuvawe na dopolnitelna odluka so koja se negira tu|ata
odluka, i {to e osobeno bizarno - seto toa da se pravi poradi sopstvenoto
neznaewe. Ona {to me|utoa sepak e naj~udno i nedozvoleno, e
pomesteno vo sozdadenata praktika, ~lenovite na sovetot koi
re{avaat po VUK, takvoto neznaewe da go opravduvaat samo so faktot
deka ne go poglednale slu`beniot vesnik vo koj e objavena odlukata za
pomiluvawe (?!).
Za onie na koi ne im e prifatlivo i toa deka Pretsedatelot na
dr`avata i Vrhovniot sud se sosema razli~ni i eden od drug napolno
nezavisni organi koi ne mo`at zaemno da si gi derogiraat nitu svoite,
a kamo li tu|i odlu}i, i toa osobeno ne spored nepostoe~}i na~elni
stavovi, im go nudime i posledniot argument protiv nivno koristewe.
Toa e argumentot deka nutu Vrhovniot sud ni Pretsedatelot ne se
nadle`ni da donesuvaat odluki koi se odnesuvaat na izvr{uvaweto na
sankciite. Toga{ otkako edna odluka }e stane kone~na (pravosilna i
izvr{na), nadle`e`ni za nivno izvr{uvawe se isklu~ivo organite
opredeleni so ZIS. Vo konkretniov slu~aj toa e Direkcijata od ~l. 23
st. 1 ZIS. Ottamu donesuvaweto na bilo kakvi na~elni stavovi na
368

Vrhovniot sud i bilo kakvi tolkuvawa vo vrska so izvr{uvaweto na
preina~enite kazni, se napolno irelevantni za{to prestavuvaat
me{awe vo nadle`nosta na drug nezavisen organ - Direkcijata za
izvr{uvawe na sankciite. Vo taa smisla treba da se tolkuva i
odredbata od ~l. 136 od porane{niot ZKP, i, se razbira, na nea sosema
identi~nata odredba od ~l. 129 st. 1 ZKP. Vo taa odredba, vsu{nost
nikade i ne stoi deka bilo koj sud ima ingerencii vo pogled na izvr-
{uvaweto na odlu}i so koi se preina~uva kone~nata kazna.
Kraen zaklu~ok na ova analiza e deka vo edna pravna dr`ava ne
smee da se slu~uvaat situacii visoki dr`avni organi da gi opravduvaat
svoite odlu}i so neznaewe na okolnosti {to bile dol`ni da gi
znaat, ili da gi doznaat so ednostavno zaemno informirawe, ili so
proveruvawe. Toga{ koga organot koj odlu~uva za preina~uvawe na
kaznata }e gi osoznae komutaciite na prethodniot nadle`en organ, so
seta odgovornost za toa deka |i izvr{il neophodnite prover}i, treba
da ja usoglasi svojata odluka so na~elata na pravdata i pravi~nosta.
Pritoa ne smee da se vpu{ta vo ocenka na tu|ata odluka zaradi nejzino
prepravawe, tuku samo da se zadr`i vrz svojata odluka od aspekt na
davaweto sopstven pridones vo odnos na celta zaradi koja se odlu~uva.
Ottamu taa odluka ne smee da bide nitu vo sprotivnost so bilo koja od
prethodnite odlu}i. Nakratko, `alno e soznanieto deka edna pravna
dr`ava odnapred kalkulira so toa deka zaradi sopstveno neznawe }e
pravi gre{ki vo pravorazdavaweto, i deka }e bide dovolno ako potoa
}e se opravda so toa {to gi ispravi so novo kalkulirawe vrz osnova na
bilo kakov na~elen stav, namesto vo takvi slu~ai da se stremi da
obezbedi odgovornost za onie koi vo nikoj slu~aj ne smeele da napravat
takva gre{ka. Ottamu, proizleguva apodikti~na obvrska, sekoj
organ koj sledovatelno odlu~uva za preina~uvawe na kaznata, navremeno
i vo soglasnost so svoite nadle`nosti da |i obezbedi neophodnite
informacii za ve}e donesenata odluka od strana na organot
koj za preina~uvaweto na kaznata re{aval pred nego. Edinstvenata cel
na toa informirawe e, soznanieto za prethodnata odluka vo vrska so
kaznata da se iskoristi zaradi usoglasuvawe na sopstvenata odluka so
na~eloto na pravdata i pravi~nosta.
[to stanuva me|utoa, ako vo praktikata sepak se pojavi neusoglasena
odluka vo pogled na preina~ena kazna spored dvata ili
pove}eto od navedenite osnovi. Toga{, nastrana od ne~ija odgovornost,
neusoglasenot nesomneno postoi, i, ako ni{to drugo, barem
zaradi sudbinata na osudenikot, }e mora da se razre{i. Vo takov slu~aj
privrzanicite na na~elniot stav, povtorno }e poso~at deka tokmu
zatoa e nu`no negovoto postoewe: da se najde re{enie za slu~aite koga
se javuva preina~uvawe na pravosilnata presuda vo pogled na odlukata
369

za visinata na kaznata spored dva, pove}eto ili po site osnovi
navedeni vo ovoj ~len, ili pak, koga se doneseni razli~ni odluki vo
pogled vidot i traeweto na kaznata. Mora li sepak da postoi takva
forma so koja se priznavaat gre{ki, i mora li toa forma da e na~elen
stav na Vrhovniot sud na Makedonija. Edinstveniot ispraven odgovor
e ne!, i toa ne samo zatoa {to so toa se proklamira na~eloto na
preina~uvawe na kone~ni odlu}i koi se napraveni zaradi nedopu{-
teno neznaewe i toa so akt koj nema zakonska sila, tuku i zatoa {to
takviot akt kako i odlukata {to proizleguva ottamu, gi nosi tokmu
Vrhoven sud. Toa e nedopu{teno vo edna pravna dr`ava za{to, so ogled
na podelbata na vlasta, na toj na~in eden nezavisen organ se me{a vo
kompetenciite na drug. Ottamu dokolku mora (a mora) ne{to da se
napravi, toa mo`e da se stori samo od strana na drug nadle`en i
nezavisen organ od onie organi koi odlu~uvale za preina~uvawe na
kaznata. Toj organ soglasno zakonskite odredbi e, i mo`e da bide
isklu~ivo Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite. Taa, vo soglasnost
so na~elata na pravdata i pravi~nosta, i, {to e osobeno zna~ajno
vo zavisnost od sogleduvawata za stepenot na postignatata resocijalizacija,
vo ramkite na svoite ovlastuvawa itno }e se opredeli za
odlukata koja, vo slu~aj na bilo kakvo somnenie mora da e najpovolna
za osudeniot. Soglasno ZIS izvr{uvaweto na kaznata e ovlastuvawe
na Direkcijata i vo taa smisla ne í se potrebni nikakvi dopolnitelni
odredbi so koi treba da se menuvaat i opravduvaat kone~nite odlu}i
na organite koi odlu~uvaat za preina~uvaweto na kaznite. Kone~nite
odlu}i mo`at da se menuvaat samo ako za toa postoi forma opredelena
vo zakon, a so ogled deka vo ovoj moment vo na{iot praven sistem takva
odredba ne postoi, do nejzinoto donesuvawe ocenkata na Direkcijata e
edinstvenoto mo`no i pravno izdr`ano re{enie.
2. Podgotvuvawe za otpu{tawe od ustanovata
^len 191
(1) Osudenoto lice se podgotvuva za otpu{tawe od
izdr`uvaweto na kaznata od po~etokot na izdr`uvaweto na kaznata
vo ustanovata.
(2) Aktivnostite na podgotvuvawe za otpu{tawe na osudenoto
lice se intenziviraat do tri meseci pred istekot na kaznata,
odnosno pred denot koga se pretpostavuva deka }e bide otpu{teno.
Ovie osudeni lica se upatuvaat vo oddelenie za otpu{tawe vo koe
370

aktivnostite za podgotvuvawe se ostvaruvaat spored posebna
programa za podgotvuvawe za otpu{tawe na osudenite lica.
(3) Osudenite lica vo tekot na podgotvuvaweto za otpu{tawe se
pou~uvaat za posledicite na osudata od povtornoto vr{ewe na
krivi~no delo i za mo`nostite za otstranuvawe na ovie posledici i
za odbegnuvawe na povtorot.
(4) Na osudenoto lice mo`e da mu se dozvoli po potreba vo
vremeto dodeka e vo oddelenieto za otpu{tawe da izleguva od
ustanovata zaradi barawe na rabota i zaradi smestuvawe.
(5) Na dva dena pred otpu{taweto osudenoto lice se osloboduva
od rabota za da mo`e da se podgotvi za izleguvawe.
________________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Praviloto 60 SMP i ottamu so
edno od osnovnite penolo{ki na~ela - na~eloto na normalizacija na
`ivotot na zatvorenicite vo kazneno-popravnite ustanovi. Spored
toa Pravilo: (1) Preku re`imot na izvr{uvaweto na kaznite treba da
se nastojuva kon namaluvawe na razlikite {to postojat me|u `ivotot
vo zatvorot i slobodata, dokolku tie razliki poka`at streme` da ja
oslabat smislata na odgovornost kaj zatvorenikot ili go namaluvaat
po~ituvaweto na dostoinstvoto na negovata li~nost.
(2) Pred izdr`uvaweto na kaznata ili merkata po`elno e da se
prezemat potrebni merki {to na zatvorenikot }e mu obezbedat
postepeno vra}awe vo op{testveniot `ivot. Taa cel zavisno od
slu~ajot mo`e da se postigne so voveduvawe podgotvitelen re`im za
`ivot na sloboda, koj mo`e da se organizira vo samiot zavod ili vo
nekoja druga prilagodena ustanova ili po pat na usloven otpust pod
nadzor, koj ne treba da i se doveri na policijata, tuku treba da se
potpre vrz efikasna op{testvena pomo{.
Soodvetnoto Pravilo 70 EZP glasi: (1) Podgotvuvaweto na
zatvorenicite za otpu{tawe mora da zapo~ne vedna{ po doa|aweto vo
kaznenata ustanova. Ottamu akcentot na tretmanot mora da bide
staven vrz nivnoto neprekinato u~estvuvawe vo zaednicata, a ne vrz
isklu~uvaweto od nea.Op{testvenite slu`bi i socijalnite rabotnici
sekade kade {to toa e mo`no ottamu bi trebalo da bidat vklu~eni
kako pomo{en personal vo ustanovata i izvr{uvaweto na zada~ite na
rehabilitacijata na zatvorenicite, a osobeno na odr`uvaweto i
unapreduvaweto na nivniot odnos so semejstvoto, so drugite lu|e i so
javnite slu`bi. Treba da se prezemat potrebnite merki do najvisok
stepen da se za{titat vo soglasnost so zakonot i presudata, pravata
vrzani za gra|anskiot interes, pravoto na socijalna sigurnost i
drugite op{testveni prava na zatvorenikot.
371

(2) Programite na tretman bi trebalo da sodr`at i mo`nost za
izleguvawe od zatvorot koja {to isto taka treba da se dozvoluva do
najvisok stepen vrz osnova na zdravstveni, profesionalni, semejni i
drugi socijalni motivi.
(3) Stranskite dr`avjani ne bi smeelo samo zaradi nivnoto
dr`avjanstvo da bidat li{eni od mo`nosta da dobivaat otsustvo.
Ponatamu treba da se prezeme sî za da im se ovozmo`i u~estvo vo
zaedni~ki programski aktivnosti so cel da se ubla`i nivnoto ~uvstvo
na izoliranost.
Od ovie pravila proizleguva deka slobodata na zatvorenikot,
negovite nadvore{ni kontakti i mo`nosti za li~en razvoj ne smeeat
da se ograni~at pove}e odo{to toa e neophodno i deka zatvorskite
pravila i potrebi treba da se soodvetni na podgotovkata za normalen
`ivot na osudenikot po negovoto vra}awe vo op{testvoto. Principot
na normalizacija na `ivotot na zatvorenicite vo kazneno-popravnata
ustanova ne zna~i deka uslovite na zatvorskiot `ivot mora da se
ednakvi na nadvore{niot `ivot, na primer, da se odlikuvaat so luksuz
vo bogatite, ili so mizernost vo siroma{nite op{testva. Su{tinata
e vo toa da se nadminat drasti~nite razliki me|u uslovite vo kaznenopopravnata
ustanova i onie vo op{testvoto za{to takvite razliki gi
otu|uvaat zatvorenicite od nivnata smisla za odgovornost ili od
respektot kon sopstvenoto dostoinstvo. Nastojuvaweto do minimum da
se namalat razlikite ma|u `ivotot vo ustanovata i `ivotot nadvor od
ustanovata e osobeno zna~ajno pra{awe za zatvorenikot po otpu{taweto
da mo`e da se prilagodi na `ivotot vo op{testvoto. Ova
osobeno e potrebno za{to zatvorskite re`imi tradicionalno se potpiraat
na organizirawe na `ivotot na zatvorenikot vo minuta, poradi
{to se namaluvaat mo`nostite za realizirawe na negovata li~na
inicijativa i odgovornost.
Treba da se zabele`i deka Praviloto 60 (2) preferira da se
obezbedi postapno vra}awe vo `ivotot vo op{testvoto preku eden
fleksibilen pristap. Re`imot na prethodno premestuvawe vo edna
ista ili vo razli~na ustanova se spomenuva kako edna od mo`nite
varijanti. Primer za toa e koga zatvorenikot koj izdr`uva kazna vo
zatvorena kazneno-popravna ustanova se premesti vo ustanova od poluotvoren
ili otvoren vid {to e blisku do negovoto `iveali{te, za
podgotovkite za negovoto otpu{tawe da bidat efikasni.
Druga mo`nost spomnata vo praviloto e uslovno otpu{tawe i
pu{tawe pod nadzor dokolku se adekvatno sledeni so prethodni podgotovki
za takvo otpu{tawe na zatvorenikot. Vo sprotivno otpu{taweto
pretstavuva prebrzo vra}awe vo op{testveniot `ivot na zatvorenikot
i negovo sudruvawe so prakti~nite problemi na `ivotot. Toa
372

osobeno e slu~aj so zatvorenicite koi izdr`uvale dolgi kazni. Na
ovie zatvorenici ~esto im se slu~uva da ne se sposobni da se spravat so
najednostavnite situacii, kako na primer, patuvawe so avtobus ili
voz, a kamo li so barawe rabota, mesto za `iveewe i sl. Ottamu e i
posebnoto insistirawe vrz nophodnosta od prethodna podgotovka po
koja zatvorenikot }e se zdobie so neophodnite informacii i iskustva
za socijalen `ivot.
Na pra{aweto na podgotvuvawe na osudenite lica za otpu{tawe
od ustanovata se odnesuvaat i slednive pravila na SMP.
Pravilo 80. Od samiot po~etok na osudata treba da se vodi
smetka za idninata na zatvorenicite po nivnoto pu{tawe na sloboda.
Zatvorenikot treba da se pottiknuva da odr`uva i sozdava takvi
odnosi so licata i organizaciite nadvor od ustanovata koi bi bile od
interes za nivnoto semejstvo, a, isto taka, i vo interes za nivnoto
sopstveno op{testveno prevospituvawe.
Pravilo 81 (1) Dr`avite ili nadle`nite slu`bi i organizacii
{to im davaat pomo{ na zatvorenicite po pu{taweto na sloboda
treba vo granicite na mo`nostite na oslobodenite zatvorenici da im
pribavat posebna dokumentacija i ispravi za identitetot, da im
obezbedat stan, rabota, pristojna obleka koja odgovara na klimata i
godi{noto vreme, kako i posebni sredstva za da stignat do opredeleno
mesto i da mo`at normalno da `iveat neposredno po izleguvaweto na
sloboda.
(2) Nadle`nite pretstavnici na tie organizacii treba da imaat
pristap vo zavodot i do zatvorenicite. Od samiot po~etok na osudata
od niv treba da se bara mislewe za predlozite za prevospituvawe na
zatvorenicite.
(3) Po`elno e aktivnostite na ovie organi da bidat {to pove}e
centralizirani i usoglaseni so cel najdobro da se iskoristat nivnite
usilbi.
Na ova pra{awe ednakvo vnimanie mu pru`aat i EZP vo svoite
pravila 87-89.
Pravilo 87. Na site zatvorenici bi trebalo da im se pru`i
pomo{ za uspe{no vra}awe vo op{testvoto, vo semeen `ivot i vrabotuvawe
po otpu{taweto. Za taa cel treba da se sprovedat opredeleni
postapki i potrebni kursevi.
Pravilo 88. Za zatvorenicite na podolgi vremenski kazni treba
da se prezemat potrebni merki {to go ovozmo`uvaat postepenoto
vra}awe vo op{testveniot `ivot. Ovaa cel mo`e da se postigne so
sproveduvawe na poseben, predotpusten tretman, organiziran vo
istata ili druga soodvetna ustanova, ili so usloven otpust pod
373

nekakov vid nadzor kombiniran so konkretna podr{ka od
op{testvoto.
Pravilo 89 (1) Zatvorskite upravi bi trebalo tesno da
sorabotuvaat so socijalnite slu`bi koi im pomagaat na biv{ite
zatvorenici vo nivnata rehabilitacija, osobeno vo pogled na
semejniot `ivot i vrabotuvaweto.
(2) Treba da se obezbedi pri otpu{taweto od ustanovata
zatvorenicite da dobijat spored potrebite soodvetna dokumentacija i
da im se pomogne da pronajdat prikladno smestuvawe i rabota. Treba
da se podmirat i so nu`ni sredstva za po~etok na `ivotot na sloboda i
so prikladna obleka so ogled na uslovite i godi{noto vreme kako i da
im se dadat pari potrebni da stignat do svoeto odredi{te.
(3) Na pretstavnicite na soodvetnite socijalni slu`bi bi
trebalo da im se dozvoli pristap vo ustanovata i do zatvorenicite za
da dadat celosen pridones kon programata za otpu{tawe i kon
programite za pomo{ na zatvorenicite po otpu{taweto
2. Odredbata od ~l. 191 vo celost e vo soglasnost so napred
spomenatite na~ela na SMP i EZP. Taa pretstavuva va`en del na
idejata za resocijalizacijata na osudenite lica kako primarna cel na
zatvorskiot tretman i osposobuvaweto za normalen `ivot na sloboda.
Vo nea najprvin e istaknata potrebata od kontinuirano podgotvuvawe
na osudenoto lice za otpu{tawe od izdr`uvaweto na kaznata koe treba
da zapo~ne u{te so prviot moment na negovoto doa|awe vo ustanovata.
Nejzina sledna bitna karakteristika e vo istaknuvaweto na stavot i
baraweto za naglaseni tretmanski aktivnosti kon osudenoto lice
neposredno pred negovoto otpu{tawe od ustanovata. Ovaa potreba
posebno e va`na za osudenite lica na dolgotrajni kazni li{uvawe od
sloboda. Za niv aktivnostite na podgotvuvawe za otpu{tawe se intenziviraat
tri meseci pred istekot na kaznata. Na~inite za nivno
podgotvuvawe se dosta slo`eni. Za niv treba da se sostavat individualni
programi za rabota, obrazovanie i u~estvo vo sportskite i
drugite aktivnosti vo zaednicata. Takviot zatvorenik bi trebalo da
ima posebna podgotovka so seta korist koja mo`e da ja ima od
pocelosno vospituvawe koe treba da gi vklu~i site mo`nosti na
op{testvoto i ustanovata, kako i dopolnitelni specijalizirani
kursevi {to se praktikuvaat na krajot od izdr`uvaweto na kaznata.
Zaradi ostvaruvawe na ovie zada~i vo koi treba da dojdat do izraz
pozitivnite odnosi me|u personalot i zatvorenicite, kako i
po{irokata sorabotka so op{testvenite organizacii, a, da se nadevame,
i so dobrotvorni rabotnici koi bi trebalo rabotat vo kaznenopopravnite
ustanovi, zatvorenicite treba da bidat smesteni vo posebno
tn. otpusno ili priemno-otpusno oddelenie. Vo toa oddelenie
374

treba da bide smesteno sekoe osudeno lice tri meseci pred istekot na
kaznata bez ogled na osnovot po koj toa treba da se otpu{ti.
Te{kotijata deka sekoga{ ne mo`e da se predvidi osnovot spored koj
osudenikot }e bide pu{ten na sloboda ima svoe zna~ewe. Izgledite
toa da se pretpostavi se sepak realni ako se znae stepenot na postignatata
resocijalizacija na osudenikot, vremenskiot ostatok na negovata
kazna i podneseniot predlog za oprostuvawe na del od negovata kazna
koj, vpro~em, vo najgolemiot broj slu~ai treba da poteknuva od strana
na upravata, a ne kako vo dosega{anta praktika, od samiot osudenik
ili od negovite bliski srodnici.
Za licata osudeni na pokratki vremenski kazni a, osobeno za
prekr{o~no kaznetite lica, mo`nostite {to gi pru`a ovaa odredba se
stesneti. Sepak i za niv podgotovkite se mnogu va`ni duri i toga{
koga se sveduvaat na najelementarnite formi kako {to se davaweto na
osnovni soveti, ili pomo{ na tehni~ko nivo ili vo li~niot `ivot (na
primer, problemite vrzani za nao|aweto vrabotuvawe, problemite vo
semejstvoto, problemi so smestuvaweto i sl.).
Site ~lenovi na zatvorskaat uprava treba da se osposobuvaat za
u~estvo vo podgotvuvaweto na zatvorenikot za otpu{tawe. Vospituva-
~ot, psihologot, socijalniot rabotnik, lekarot, nadzornikot i
instruktorot treba da znaat kako da rabotat so liceto i kakvo vnimanie
da mu posvetat za da pomogne vo re{avaweto na osnovnite pra{awa
od zna~ewe za negoviot `ivot na sloboda. Ova osposobuvawe treba da
se sproveduva vo tesna sorabotka ne samo so Direkcijata, tuku i so
centrite za socijalni raboti, fakultitetite, institutite i drugi
stru~waci {to se vraboteni nadvor od zatvorskite ustanovi.
Te{kotiite {to se sre}avaat na toa podra~je nastanuvaat glavno
zaradi nedostigot na sredstva ili na samiot tretman vo ustanovata.
Drugi te{koti nastanuvaat zaradi nedovolnata koordiniranost me|u
organite na dr`avnata uprava. Me|utoa, bez ogled na toa, treba se da
stori sî, takvite problemi da se ostranat preku ostvaruvawe na
posebni vidovi sorabotka. Propustite vrz ovoj plan ne mo`at da im se
prepi{at samo na zatvorskata uprava, no sepak zatvorskata uprava e
taa {to i natamu treba da gi vlo`uva glavnite usilbi vo nasoka na
inicirawe i ostvaruvawe najtesna sorabotka so site onie op{testveni
faktori {to mo`at da dadat makar i najmal pridones za uspe{no
ostvaruvawe na barawata predvideni vo ovaa odredba. Inventivnosta,
propagandata i ~estite kontakti vo propa|iraweto na ovie celi se
nesomneno samo del od aktivnostite koi treba da mu pomognat na
liceto, koe se nao|a pred otpu{tawe, da se soo~i so po~etnite te{kotii
i u{te dodeka se nao|a vo ustanovata da najde sili so koi }e go
375

odbegnuva nivnototo nadminuvawe so povtorno oddavawe kon
antisocijalnoto povedenie.
3. Ako direktorot na ustanovata e na mislewe deka osudenoto
lice bi mo`elo da bide uslovno otpu{teno, merodaven e momentot na
pretpostavenoto uslovno otpu{tawe.
^len 192
(1) Pred otpu{taweto osudenoto lice go pregleduva lekar na
ustanovata koj pismeno }e ja konstatira negovata zdravstvena
sostojba vo momentot na otpu{taweto.
(2) Ako osudenoto lice vo vremeto koga se otpu{ta od izdr`uvaweto
na kaznata e te{ko bolno, ustanovata }e go smesti vo
najbliskata zdravstvena ustanova.
(3) Ako osudenoto lice nema sredstva da gi plati tro{ocite za
lekuvawe, za prviot mesec na lekuvaweto niv }e gi snosi ustanovata,
a za natamo{noto lekuvawe }e se postapuva spored op{tite propisi.
________________________
1. Otpu{taweto od ustanovata se vr{i vo za toa posebno predvideni
prostorii. Osudenoto lice se soblekuva i pretresuva. Sledniot
~ekor e kapewe i odzemawe na predmetite so koi osudenikot bil
zadol`en vo ustanovata. Na krajot osudenikot se pregleduva od lekarot
na ustanovata koj pismeno ja konstatira negovata zdravstvena
sostojba.
Sporedi so ~l. 94.
2. Ako osudenoto lice vo vremeto koga se otpu{ta od ustanovata
vo koja ja izdr`uvalo kaznata zatvor e te{ko bolno i poradi toa
nesposobno za patuvawe, ustanovata e dol`na da go smesti vo najbliskata
zdravstvena ustanova zaradi lekuvawe.
3. Ako osudenoto lice nema sredstva da gi podmiri tro{ocite za
lekuvawe, ovie tro{oci za prviot mesec pa|aat na tovat na kaznenopopravnata
ustanova, a potoa se postapuva spored op{tite propisi.
^len 193
Ustanovata gi snosi prevoznite tro{oci na osudenoto lice od
ustanovata do mestoto na negovoto `iveali{te odnosno
prestojuvali{te, dokolku liceto koe se otpu{ta nema sredstva za
taa namena.
________________________
376

Kazneno-popravnata ustanova nema obvrska da gi podnesuva
tro{ocite za prevoz na otpu{tenite osudeni lica do mestoto na
nivnoto `iveali{te odnosno prestojuvali{te. Takva dol`nost ustanovata
ima samo vo isklu~itelni slu~ai, odnosno samo toga{ koga
liceto {to se otpu{ta od kazneno-popravnata ustanova nema li~ni
sredstva za taa namena.
V. objasnuvawa na ~l. 9.
^len 194
(1) Pri otpu{taweto od ustanovata na osudenoto lice mu se
predava negovata li~na karta i otpusniot list od ustanovata. Na
osudenoto lice mu se predavaat i drugite negovi predmeti, kako i
za{tedenite pari od rabota vo ustanovata.
(2) Vo otpusniot list se sodr`ani podatoci za vremeto na
otpu{tawe i vremeto i mestoto koga i kade treba da se javi na
podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti.
(3) Ako osudenoto lice nema li~na karta, otpusniot list slu`i
kako dokaz za utvrduvawe na negoviot identitet.
________________________
Pri otpu{taweto od ustanovata na osudenoto lice mu se predava
negovata li~na karta ili druga li~na isprava za identifikacija,
li~nite predmeti {to mu bile zadr`ani po priemot vo ustanovata
kako i za{tedenite pari od rabotata. Pritoa na osudenoto lice mu se
izdava otpusen list {to mu slu`i kako potvrda deka go ispolnil
svojot dolg kon op{testvoto i kako dokaz za negoviot identitet do
doa|aweto vo mestoto na `iveewe, odnosno prestojuvawe toga{ koga
nema druga li~na isprava. Vo otpusnata lista zadol`itelno treba da
bidat vneseni podatoci za vremeto na otpu{tawe i mestoto vo koe vo
opredelen rok osudenoto lice treba da se javi na nadle`niot organ za
vnatre{ni raboti.
3. Otpu{tawe po izdr`anata kazna
^len 195
(1) Osudenoto lice se otpu{ta od izdr`uvawe na kaznata od
ustanovata vo denot i ~asot koga mu isteknuva izdr`uvaweto na
kaznata.
377

(2) Ako posledniot den na izdr`uvaweto na kaznata pa|a vo
nedela ili praznik, osudenoto lice se otpu{ta vo denot {to mu
prethodi.
________________________
1. Osudenikot na kogo mu istekla kaznata treba da se otpu{ti
{to e mo`no porano. Toa treba da se stori vo prepladnevnite ~asovi
na denot koga mu istekuva kaznata.
2. Ako krajot na kaznata pa|a vo sabota ili nedela, ili prviot
den od dr`aven ili religiozen praznik, toga{ osudenoto lice se
otpu{ta prethodniot raboten den.
4. Otpu{tawe po prostuvawe na kaznata
^len 196
Osudenoto lice se otpu{ta od izdr`uvaweto na kaznata od
ustanovata vo denot koga so akt na amnestija ili pomiluvawe donesen
od strana na nadle`en organ se osloboduva od natamo{no
izdr`uvawe na kaznata zatvor.
________________________
1. Za institutot amnestija v. ~l. 113 KZ, a za nadle`nosta na
Sobranieto na Republika Makedonija v. ~l. 68 st.1 al.18 od Ustavot.
2. Za institutot pomiluvawe v. ~l. 114 KZ; Zakonot za
pomiluvawe (SV RM 1993/20) i Upatstvoto za postapuvawe na sudovite
i kazneno-popravnite ustanovi po predmetite za pomiluvawe (SV RM
1993/39), a za nadle`nosta na Pretsedatelot na Republika Makedonija
v. ~l. 84 al.10 od Ustavot.
5. Otpu{tawe po usloven otpust
^len 197
Osudenoto lice se otpu{ta od izdr`uvaweto na kaznata vo
denot koga so re{enieto za usloven otpust e opredeleno
otpu{taweto.
________________________
Pred da se ka`e ne{to pove}e vo vrska so uslovniot otpust
najprvin treba da se opredeli negoviot poim, {to i ne e taka lesna
zada~a za{to se raboti za takov krivi~nopraven institut koj so ogled
na svoite celi tesno e povrzan so ostanatite instituti od ovaa oblast
i izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii. Od tie pri~ini dokolku se
378

saka precizno pojmovno opredeluvawe mora odnapred da se razgrani~at
polivalentnite funkcii {to uslovniot otpust gi ostvaruva vo
ramkite na kriminalnata politika so posredstvo na krivi~nopravnoto
i penolo{koto zakonodavstvo i praktika. Ako vaka se trgne vo
negovoto definirawe, mo`at vo golem obem da se nadminat i dilemite
okolu teoretskoto opredeluvawe na negoviot karakter.
Osnovnata kriminalnopoliti~ka ideja kaj uslovniot otpust e vo
onoj moment koga natamo{noto zadr`uvawe na osudenicite vo
penitencijarnite ustanovi ne mu koristi na osudenicite nitu na
interesite na op{testvoto, dol`inata na kaznata da se soobrazi so
napredokot na storitelot vo pogled na negovoto prevospituvawe,
osudenikot i samiot pove}e se anga`ira vo svojata resocijalizacija,
kako i toa pred definitivnoto pu{tawe na sloboda da mo`e da se
proveri negovata sposobnost za normalen `ivot bez kriminalno
odnesuvawe.
Ovaa sumarno izlo`ena kriminalnopoliti~ka ideja najprvin se
ostvaruva preku odredbite na krivi~noto pravo. Spored nivnata
smisla ovoj institut ne pretstavuva izmena na dol`inata na kaznata
tuku izmena na uslovite na nejzinoto izvr{uvawe. Na toj na~in
krivi~nopranata funkcija na uslovniot otpust se sostoi vo ovozmo-
`uvaweto da se postigne celta na kaznata preku ubla`uvawe na nejzinata
retributnivna komponenta.
Vtoriot aspekt niz koj se ostvaruva kriminalnopolti~kata ideja
na uslovniot otupust e sodr`an vo izvr{noto krivi~no zakonodavstvo
i negovata neposredna praktika. Vo ovaa smisla uslovniot otpust ima
osnovna cel da gi pottiknuva osudenite lica na aktiven odnos kon
sopstvenata resocijalizacija i da gi spre~i {tetnite posledici od
prestojot vo kazneno-popravnite ustanovi vrz nego i negovoto semejstvo.
Po ova ras~lenuvawe uslovniot otpust mo`e da se opredeli kako
krivi~nopraven i penolo{ki institut {to ima vlijanie vrz samoto
traewe na kaznata li{uvawe od sloboda, eliminirawe na retributivnosta
i nejzinite {tetni posledici i pottiknuvaweto na osudenite
lica kon aktivno u~estvo na svojata resocijalizacija i pobrza
reintegracija vo op{testvoto.
379

6. Postapka za usloven otpust
^len 198
(1) Molba za otpu{tawe po osnov na usloven otpust, pod uslovi
opredeleni so zakon, mo`e da podnese osudenoto lice ili ~len na
negovoto potesno semejstvo.
(2) Predlog za otpu{tawe na osudenoto lice po osnov na
usloven otpust mo`e da podnese i direktorot na ustanovata.
________________________
Uslovniot otpust kaj nas e reguliran so KZ RM, ZIS, Ku}niot
red na kazneno-popravnite ustanovi, pa duri i na toj na~in {to na
praktika i se dopu{ta sozdavawe na opredeleni kriteriumi za negovo
sproveduvawe.
a) Spored pozitivnite krivi~nopravni propisi uslovniot
otpust se sostoi vo otpu{tawe na osudenoto lice od izdr`uvawe na
kaznata li{uvawe od sloboda i maloletni~ki zatvor pred istekot na
kaznata odredena so sudska presuda ili so akt na amnestija ili pomiluvawe,
dokolku tie lica gi ispolnuvaat so zakon propi{anite formalni
(vrzani za vremeto na izvr{uvaweto na kaznata) i materijalni
(vrzani so kvalitetot na odnesuvaweto na li~nosta) pretpostavki. Vo
~l. 36 KZ se dadeni formalnite pretpostavki za usloven otpust: polovina,
a po isklu~ok i edna tretina od izdr`anta kazna li{uvawe od
sloboda odnosno maloletni~ki zatvor.
Materijalnite pretpostavki za usloven otpust se vrzani so
li~nosta i povedenieto na osudenoto lice. Toa zna~i deka osudenikot
mo`e uslovno da se otpu{ti ako vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata
se popravil taka {to osnovano mo`e da se o~ekuva deka na sloboda
dobro }e se odnesuva, a osobeno deka nema da vr{i krivi~ni dela. Pri
ocenkata dali osudenikot uslovno }e se otpu{ta }e se zeme predvid
negovoto povedenie za vreme na izdr`uvaweto na kaznata, izvr{uvaweto
na rabotnite obvrski so ogled na negovata rabotna sposobnost i
drugite okolnosti {to poka`uvaat deka e postignata celta na
kaznuvaweto. Ovie materijalni pretpostavki se vrzuvaat kumulativno
so ispolnuvaweto i na formalnite pretpostavki, me|utoa pri uslovnoto
otpu{tawe na osudenici {to izdr`ale tretina od kaznata
primenata na uslovniot otpust se dozvoluva samo ako posebni okolnosti
{to se odnesuvaat na li~nosta na osudenikot o~igledno poka`uvaat
deka e postignata celta na kaznuvaweto.
Pokraj gorenavedenite pretpostavki vo vrska so primenata na
uslovniot otpust krivi~no-pravnite propisi predviduvaat i ispolnu-
380

vawe na opredeleni uslovi koi istovremeno pretstavuvaat osnova za
negovo otpovikuvawe. Za polnoletnite osudenici koi izdr`uvaat
kazna li{uvawe od sloboda e predivden samo eden uslov - do istekot na
vremeto za koe e izre~ena kaznata da ne se izvr{i novo krivi~no delo.
Za osudenicite pak na kazna maloletni~ki zatvor postojat ne{to
po{iroko postaveni uslovi - ako postignatiot uspeh vo vospituvaweto
i prevospituvaweto osnovano mo`e da se o~ekuva deka maloletnikot
na sloboda dobro }e se odnesuva, }e go prodol`i {koluvaweto i
rabotata i deka nema vo idnina da vr{i krivi~ni dela.
Krivi~niot zakon na RM sodr`i samo na~elni odredbi za
primenata na uslovniot otpust. Od tie pri~ini toj ne go opredeluva
organot {to odlu~uva za usloven otpust osven koga se raboti za otpu{-
teni lica od zdravstveni ustanovi (~l. 63 st. 3 KZ RM.).
Od iznesenoto mo`e da se zabele`i deka krivi~niot zakon
uslovniot otpust direktno go vrzuva za kaznata li{uvawe od sloboda,
za kaznata maloletni~ki zatvor i merkata na bezbednost - zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvenata ustanova.
Uslovniot otpust ne e predviden kaj vospitnite merki od institucionalen
karakter.
Slednata karakteristika na uslovniot otpust e deka ovoj
institut kaj nas ne e predviden kako pravo na osudenite lica tuku samo
kako mo`nost za koja po slobodna procenka odlu~uva nadle`niot
organ.
Od krivi~noprevnite odredbi proizleguva i toa deka na usloven
otpust mo`e da se pu{ti sekoe lice bez ogled na visinata na kaznata
li{uvawe od sloboda odnosno maloletni~ki zatvor na koja e osudeno,
osven licata osudeni na kazna do`ivoten zatvor, vrz koi uslovniot
otpust ne mo`e da se primeni dokolku ne izdr`ale najmalku 15 godini
od izre~enata kazna (~l. 36 st. 4 KZ).
I na krajot, vo pogled na primenata na uslovniot otpust ne se
pravi nikakva razlika na osudenicite vo pogled na prirodata i
te`inata na nivnoto krivi~no delo, recidivizmot ili drugi
kategorizacii na osudenicite.
b) [to se odnesuva do izvr{noto zakonodavstvo vo nego se
regulira: pokrenuvaweto na postapkata za usloven otpust, sostavot i
rabotata na organot {to odlu~uva za uslovniot otpust, na~inot na
odlu~uvaweto i pretpostavkite pod koi direktorot na kaznenopopravna
ustanova mo`e da odlu~uva za predvremeno otpu{tawe od
izdr`uvaweto na kaznata.
Postapkata za usloven otpust se pokrenuva vrz osnova na molba
na osudenoto lice, ~len na negovoto potesno semejstvo ili po
predlogot na direktorot na kazneno-popravnata ustanova. Postapkata
381

za odobruvawe na uslovniot otpust naj~esto se pokrenuva vrz osnova na
molba na samiot osudenik bez mo`nosti za u~estvo i vlijanie na
osudenite lica od tn. zatvorska zaednica. Pritoa, kako {to vidovme
uslovite za baraweto se formalni (1/2 ili 1/3 od izdr`anata kazna).
Ako se ispolnat tie uslovi osudenikot se steknuva so pravo da pobara,
a toa zna~i da podnese molba za usloven otpust.
^len 199
Za uslovno otpu{tawe na osudenoto lice odlu~uva sudot {to ja
donel presudata vo prv stepen vo sovet sostaven od trojca sudii, koj
odlu~uva nadvor od glavniot pretres.
________________________
Za uslovno otpu{tawe na osudenoto lice odlu~uva sudot {to ja
donel presudata vo prv stepen vo sovet sostaven od trojca sudii koj
odlu~uva nadvor od glavniot pretres.
So ova novo re{enie vo ZIS odlu~uvaweto za usloven otpust od
porane{nata komisija formirana na dr`avno nivo za prv pat se
prenesuva vo racete na sudot. Na toj na~in se ovozmo`i za uslovniot
otpust da re{ava sudijata {to go osudil liceto koj ottamu mnogu
podobro gi poznava karakteristikite na negovata li~nost odo{to
nekakva komisija {to nikoga{ ne go gleda{e zatvorenikot i pri
odlu~uvaweto isklu~ivo se rakovode{e od kriteriumi i materijali
dobieni od kazneno-popravnata ustanova.
Bitno pra{awe od prakti~en aspekt e site sudski soveti za
uslovniot otpust, da odlu~uvaat vo odreden termin na krajot od sekoj
mesec, a re{enieto so koe se uslovuva kaznata mora da ima va`nost od
po~etokot od nareniot mesec. Dokolku vo momentot na re{avaweto ne
postojat okolnosti za donesuvawe pozitivno re{enie, treba taka i da
se odlu~i. Tokmu zatoa na osudenikot mu stoi na raspolagawe
institutot na povtoruvawe na molbata. Dobra praktika e sekoga{
koga za toa postojat mo`nosti, ~lenovite na sovetot po molbite za
usloven otpust da odlu~uvaat vo samata kazneno-popravna ustanova
zaradi mo`nosta da se ostvari neposreden kontakt so osudenoto lice i
neposredno utvrduvawe na okolnostite {to se od zna~ewe za donesuvaweto
na soodvetna odluka po molbite ili predlozite za usloven
otpust.
Vo funkcija na voedna~uvawe na kriteriumite na dodeluvaweto
na uslovniot otpust i visinata na ostatokot na kaznata {to se uslovuva,
po`elno e sudskite soveti na site osnovni sudovi, edna{ godi{no
da se sostanuvaat i da gi razmenuvaat svoite iskustva i milewa .
382

^len 200
(1) Pred odlu~uvaweto za uslovniot otpust nadle`niot sud }e
pobara podatoci od ustanovata, a mo`e da se soslu{aat i slu`beni
lica na ustanovata za okolnosti {to se odnesuvaat na li~nosta na
osudenoto lice, negovoto povedenie za vreme na izdr`uvaweto na
kaznata, izvr{uvaweto na rabotnite obvrski i za drugi okolnosti od
koi mo`e da se zaklu~i dali e postignata celta na kaznuvaweto i
osobeno dali osudenoto lice vo idnina nema da vr{i krivi~ni dela.
(2) Predlogot na direktorot na ustanovata go zastapuva i go
obrazlo`uva pretstavnik na ustanovata vo koja osudenoto lice ja
izdr`uva kaznata.
________________________
1. Pri odlu~uvaweto za usloven otpust nadle`niot sud bara
podatoci od ustanovata kade {to liceto ja izdr`uva kaznata, a
ustanovata e dol`na da gi dostavi vo forma na izve{taj. Vo izve{-
tajot treba jasno da se razgrani~eni dva dela. Prviot del treba da |i
sodr`i osnovnite pokazateli za li~nosta na osudenoto lice (negovite
generalii), krivi~noto delo i izre~enata sankcija. Potoa sledat
informacii {to gi objasnuvaat li~nite karakteristiki na osudenoto
lice, kako i takvi informacii {to go objasnuvaat negovoto povedenie,
izvr{uvaweto na rabotnite obvrski, prifa}aweto na individualnite
i grupnite oblici na tretman, odnosot kon vrabotenite i drugite
osudeni lica i sli~ni okolnosti od zna~ewe za tekot na izdr`uvaweto
na kaznata.
Za za site okolnosti {to se odnesuvaat na deloto, li~nosta na
osudenikote i negovoto povedenie vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata,
sudot mo`e da gi soslu{a i slu`beni lica na ustanovata. Ovde ne
stanuva zbor za klasi~no sudsko soslu{uvawe, tuku za obi~en razgovor
{to ~lenovite na sovetot koj odlu~uva za uslovniot otpust, treba neposredno
da go vodat vo ustanovata kade {to e vraboteno slu`benoto
lice. Razgovorot slu`i za steknuvawe na stru~ni vpe~atoci za resocializacijata
na osudenoto lice i prognozata za negovoto idno
odnesuvawe na sloboda.
Vo vtoriot del na izve{tajot treba da bide pomesteno misleweto
na stru~niot tim za stepenot na postignata resocijalizacija na
osudenikot. Vo ovoj del, dokolku ne se raboti za uslovno otpu{tawe po
predlog na direktorot, treba da izostanat predlozi i sugestii za toa
kakva odluka treba da donese sudskiot sovet.
383

2. Toga{ koga za usloven otpust se re{ava po predlog na
direktorot na ustanovata, sudot, so pretstavnikot na ustanovata vo
koja osudenoto lice ja izdr`uva kaznata, mo`e da razgovara vo
kazneno-popravnata ustanova, me|utoa toa lice mo`e i da go povika
pred sovetot da go zastapuva i go obrazlo`uva predlogot.
Rabotata na sovetot {to odlu~uva za usloven otpust, e javna.
^len 201
(1) Molbata odnosno predlogot za usloven otpust mo`e
povtorno da se podnese po istekot na 6 meseci za kazna zatvor nad 1
godina odnosno 3 meseci za kazna zatvor pod 1 godina od
pravosilnosta na re{enieto so koe e odbiena prethodnata molba na
osudenoto lice odnosno predlogot na direktorot.
(2) Re{enieto so koe sudot odlu~uva za usloven otpust se
dostavuva do osudenoto lice, ~lenot na semejstvoto {to podnel
molba za usloven otpust, ustanovata vo koja osudenoto lice izdr`uva
kazna i do podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti spored mestoto na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto
na osudenoto lice, ako odlukata e pozitivna.
________________________
1. Podnesuvaweto na baraweto za usloven otpust e ograni~eno.
Imeno osudenikot ne mo`e da podnese barawe za usloven otpust ako od
podnesuvaweto na predhodnoto barawe ne pominalo opredeleno vreme
(6 meseci na kazna li{uvawe od sloboda nad 1 godina, odnosno 3 meseci
za kazna li{uvawe od sloboda pod edna godina od pravosilnosta na
re{enieto so koe e odbiena predhodnata molba na osudenoto lice,
odnosno predlogot na direktorot). So ovaa zakonska odredba postapka
vo vrska so uslovniot otpust u{te pove}e se formalizira.
Ako se ima predvid postignatiot stepen na prevospituvaweto,
{to treba da bide glavna osnova za primenata na uslovniot otpust
toga{ negovata primena ne bi trebalo da zavisi od baraweto na
osudenikot, nitu od navedenite dopolnitelni kriteriumi za negovo
povtorno podnesuvawe. Materijalnite pretpostavki za usloven otpust
kako {to vidovme se opredeleni od kvalitetot na povedenieto i
rabotata na osudenite lica vo kazneno-popravnite ustanovi, a za toa e
potrebna objektivna ocenka od strana na prevospitnite slu`bi vo
ustanovata. Ottuka smetame deka pokrenuvaweto na ovaa postapka bi
trebalo da odi vo predlog na timovi sostaveni od vospituva~i, psiholozi,
socijalni rabotnici, stru~ni strukturi, pripadnici na slu`bata
za obezbeduvawe - nakratko od onie {to se anga`irani vo procesot na
384

esocijalizacijata na osudenite lica. Predlogot na ovie timovi e,
vsu{nost, ona {to treba da bide predlog na direktorot na kaznenopopravnata
ustanova. Toj predlog treba da proizleze kako ocenka od
kolektivno sledewe na postignatiot stepen na resocijalizacijata na
osudenoto lice koe preku uslovniot otpust sakame da go (do)resocijalizirame
so pottiknuvawe na negovite sopstveni usilbi za pozitivno
vklu~uvawe vo `ivotot na slobodata. Ovoj stav ne zna~i celosno
otfrlawe na inicijativata na osudenoto lice za dobivawe usloven
otpust, za{to takviot stav negativno bi se odrazil vrz negovata pozicija
vo kazneno-popravnata ustanova, tuku taa inicijativa da se vgradi
vo sistemot na prevospituvaweto i da se ostvaruva kako negov sostaven
del.
2. Odlukata na sudot za usloven otpust se izrabotuva vo forma na
re{enie. Ova re{enie sudot e dol`en da go dostavi do osudenoto lice,
~lenot na semejstvoto {to podnel molba za usloven otpust, ustanovata
vo koja osudenoto lice izdr`uva kazna i do upravata za vnatre{ni
raboti spored mestoto na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto
na osudenoto lice, ako odlukata e pozitivna. Dokolku pak se raboti za
odbieni molbi ili predlozi za usloven otpust protiv takvoto re{enie
osudenoto lice ima pravo na `alba vo rok od 8 dena do povisokiot
sud.
^len 202
Sudot vo re{enieto za usloven otpust mo`e da opredeli
centarot za socijalni raboti nadle`en spored `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice da vr{i socijalen
nadzor nad osudenoto lice do istekot na kaznata za koja e osuden i so
soveti i na drug na~in da mu pomogne povtorno da ne vr{i krivi~ni
dela.
________________________
Novina vo na{iot ZIS e i odredbata spored koja sudot vo
re{enieto za usloven otpust mo`e da opredeli centarot za socijalni
raboti nadle`en spored `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na
osudenoto lice, da vr{i socijalen nadzor nad osudenite lica. Ovoj
nadzor mo`e da trae do istekot na kaznata {to mu bila izre~ena na
osudenoto lice. Vo toj period pokraj soodvetniot nadzor centarot za
socijalni raboti na uslovno otpu{tenoto lice mo`e da mu dava
soveti, upatstva i na drug na~in da mu pomaga da ne vr{i krivi~ni
dela. Spored porane{nite propisi za vremetraeweto na uslovniot
otpust sudot mo`e{e da opredeli nadzor samo toga{ koga se rabote{e
385

za lica osudeni na kazna maloletni~ki zatvor (~l. 34 st. 4 KZ
SRM/1977).
V. RS UO - Penolo{ki kompendium, str. 42 i 255-262 i KNUOL -
Penolo{ki kompendium, str. 469-481.
^len 203
Protiv re{enieto so koe e odbiena molbata ili predlogot za
usloven otpust osudenoto lice ima pravo na `alba vo rok od 8 dena
do povisokiot sud.
________________________
Vo funkcija na obezbeduvawe dvostepenost na postapkata vo
odlu~uvaweto, na osudenoto lice mu e dadeno pravo protiv re{enieto
so koe e odbiena molbata ili predlogot za usloven otpust, da podnese
`alba vo rok od 8 dena do apelacioniot sud.
7. Otpu{tawe po odluka na direktorot na ustanovata
^len 204
Direktorot na ustanovata mo`e da go otpu{ti osudenoto lice i
pred istekot na kaznata najmnogu 30 dena ako osudenoto lice
izdr`alo najmalku 3/4 od kaznata zatvor.
________________________
Pokraj sudot {to ja donel presudata vo prv stepen za otpu{tawe
na osudenoto lice spred ~l. 204 ZIS odlu~uva i direktorot na
ustanovata. Toj mo`e da go otpu{ti osudenoto lice najmnogu 30 dena
pred istekot na kaznata ako osudenoto lice izdr`alo najmalku 3/4 od
kaznata li{uvawe od sloboda. Nema pri~ini toa negovo pravo da ne se
odnesuva i za osudenicite na kazna maloletni~ki zatvor koi poka`ale
dobro povedenie, se zalagale vo u~eweto i rabotata i aktivno u~estvuvale
vo drugite formi na tretman i korisni dejnosti vo kazneno
popravnata ustanova.
Bitno e da se naglasi deka institutot na otpu{tawe po odluka na
direktorot na ustanovata ne smee da se me{a so institutot usloven
otpust predviden so ~l. 36 KZ. Ova ottamu {to ovde se raboti za
ispolnuvawe na razli~ni formalni pretpostavki so striktno ograni~en
rok do 30 dena za negovo koristewe, za razli~en organ vo
odlu~uvaweto kako i za odluka {to ne mo`e da se otpovika. Ona {to
od druga strana gi dobli`uva ovie dva instituti e toa {to i kaj
otpu{taweto po odluka na direktotot na ustanovata vo celost treba
386

da va`i ispolnuvaweto na materijalnite pretpostavki kako i kaj
uslovniot otpust. Ottamu mo`e da se ka`e deka ovde se raboti za ista
su{tina zaradi koja ovoj institut mo`e da se pomestuva na ova mesto i
spored nas da se nare~e usloven otpust vo malo.
Glava HIII
POMO[ NA OSUDENITE LICA PO OTPU[TAWE OD
USTANOVATA
^len 205
(1) Ustanovata na tri meseci pred otpu{taweto na osudenoto
lice na koe mu e potrebna pomo{ po izleguvaweto na sloboda go
izvestuva centarot za socijalni raboti spored mestoto na
`iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice za
denot koga treba da bide otpu{teno i }e go navede vidot na pomo{ta
{to osobeno mu e potrebna zaradi negovo uspe{no vklu~uvawe vo
`ivot na sloboda.
(2) Organite od stav 1 na ovoj ~len i drugi nadle`ni
institucii treba da mu uka`uvaat pomo{ na osudenoto lice po
izdr`uvaweto na kaznata, osobeno vo privremeno smestuvawe i
obezbeduvawe ishrana, vo obezbeduvawe na nu`no lekuvawe, vo izbor
na sredina vo koja }e `ivee, vo sreduvawe na semejnite priliki, vo
dovr{uvawe na zapo~natoto stru~no usovr{uvawe, vo vrabotuvaweto
i vo davawe na pari~en iznos za najnu`nite potrebi.
______________________
1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 64 SMP: So osloboduvaweto
na zatvorenicite ne prestanuva dol`nosta na op{testvoto.
Zatoa bi trebalo da se imaat na raspolagawe dr`avni i privatni
ustanovi {to se vo sostojba na oslobodeniot zatvorenik da mu pru`aat
efikasna pomo{ po izleguvaweto od zatvorot i koi }e se stremat vo
idnina da se ubla`at predrasudite vo pogled na zatvorenicite i da im
se pomogne povtorno da se vratat vo op{testvoto.
2. Odredbata go istaknuva zna~eweto na institutot postpenalna
pomo{ na osudenite lica, organot {to se gri`i za negovoto ostvaruvawe,
potrebata od utvrduvawe na vidot na pomo{ta i osnovnata
postapka okolu nejzijata realizacija. Na toj na~in ZIS se otka`a od
porane{nite pretenzii da opredeluva raznovidni tela, da im dava raznovidni
zadol`enija taka {to ostvaruvaweto na ovoj institut su{tinski
se prenese tamu kade {to navistina mu e mestoto - vo oblasta na
socijalnata politika. Vo soglasnost so organizacionata postavenost,
387

zada~ite i mo`nostite na ona {to ja so~inuva ovaa posebna op{testvena
dejnost, postpenalnata pomo{ i prifa}aweto na osudenite lica
treba da se ostvaruva i razviva vo soglasnost so site segmenti {to ja
iscrpuvaat socijalnata gri`a za ~ovekot vo na{eto op{testvo.
3. Odredbata uka`uva vo {to se sostoi pomo{ta {to im se pru`a
na osudenite lica. Poradi faktot {to vo zakonot tie vidovi ne se
taksativno nabroeni na organite {to se dol`ni da se gri`at za
nivnata realizacija im e ostavena mo`nost vo konkretnite slu~aii da
pru`aat i drugi vidovi pomo{, odnosno da se anga`iraat za iznao|awe
i na drugi formi na postpenalno prifa}awe na osudenicite vo
zavisnost od potrebite {to kaj niv }e se uka`at a se od zna~ewe za
nivnoto vklu~uvawe vo op{testvoto. Ovaa odredba od ZIS ne e vo
kontradiktornost so obvrskata da im se dava pomo{ na osudenite lica
za{to edno e pra{aweto deka taa treba da se dava, a drugo e vidot i
visinata na taa pomo{ {to zavisi od dva vida faktori: od mo`nostite
na op{testvoto i od realnite potrebi na osudenikot. [to se odnesuva
do mo`nostite na op{testvoto toa e faktor od objektivna priroda,
naj~esto povrzan so obemot na finansiskite sredstva za koi treba da
se izborat organite {to se gri`at za ostvaruvawe na zada~ite vrz
planot na postpenalnite aktivnosti. Tuka obi~no naj~esto se zatajuva
za{to takvi sredstva naj~esto nedostasuvaat. Me|utoa {to se odnesuva
do drugiot faktor - da se utvrdat realnite potrebi na osudenikot
zaradi prezemawe na prakti~ni akcii se javuvaat i drugi problemi. Se
raboti za le`ernosta, nedovolnata a`urnost, nezainteresiranosta na
licata na koi im e dovereno ostvaruvaweto na ovaa bitna socijalna
funkcija, nemaweto dovolen stru~en kadar i drugi nedoslednosti {to
zaedno pridonesuvaat da se proma{i osnovnata zamisla na penitencijarnoto
prifa}awe. Za{to se zatajuva i koi se podrobnite te{kotii
{to go popre~uvaat ostvaruvaweto na ovoj institut mo`e da se utvrdi
samo so nau~no empirisko sledewe vrz baza na koe ke se predlo`at
merki za unapreduvawe na praktikata.
1. Privremeno smestuvawe i obezbeduvawe na ishrana. Po
otpu{taweto od kazneno-popravnata ustanova ne se retki slu~aite
opredelen broj osudenici da se najdat vo takva situacija da ne mo`at
za sebe da obezbedat smestuvawe i ishrana. Se raboti za lica koi
naj~esto poradi nemawe semejstvo ili poradi negova dezorganizacija i
dificientnost ne se prifateni, ili pak, samiot osudenik ne saka ili
ednostavno ne mo`e da se vrati i normalno da `ivee vo svoeto
semejstvo. Nakratko poradi nepostoeweto na semejstvo voop{to ili
poradi naru{eni semejni odnosi od bilo koj vid, ~esto se slu~uva po
otpu{taweto od ustanovata osudenikot da ne znae kade da se upati.
Pretpostavka e deka od ovie ustanovi toj izleguva pozrel, prevospitan
388

i ostru~en za nekoja rabota. Pred nego e idealot deka treba da se
po~ne so nov `ivot koj {to zna~i prilagodeno povedenie i anga`man
na sopstvenite sili da se stekne opredelen socijalen status {to }e mu
ovozmo`i so podignato ~elo vra}awe me|u lugeto i fa}awe vo kostec
so sekojdnevnite `ivotni problemi. Od nivnoto uspe{no re{avawe
zavisi negovoto doka`uvawe vo sredinata kako ~esen gra|anin koj zad
sebe go ostavil minatoto. Pra{awe e me|utoa {to mo`e da napravi
~ovek koj u{te so pre~ekoruvaweto na pragot na ustanovata se sre}ava
so najosnovnite problemi vo vrska so smestuvaweto i ishranata. Poradi
seto toa se predviduva op{testvoto da vodi gri`a za takvite lica,
i za niv, do nivnoto snao|awe, da predvidi privremeno smestuvawe i
obezbeduvawe ishrana. Za taa cel se nadle`ni centrite za socijalni
raboti koi {to za site konkretni slu~ai se obiduvaat da go re{at ovoj
problem za{to vo na{ata zemja sî u{te ne postoi bilo kakvo prifatili{te
ili drug vid samostojna ustanova za vakva namena sprema otpu{-
tenite osudeni lica.
2. Obezbeduvawe nu`no lekuvawe. Ovde vsu{nost se raboti za
toa vo slu~aj na bilo kakvo pote{ko fizi~ko ili psihi~ko
zaboluvawe na osudenikot po negovoto otpu{tawe od kaznenopopravnata
ustanova centrite za socijalna rabota da bidat tie {to }e
ja prezemat gri`ata za smestuvawe na ovie lica vo soodvetna
zdravstvena usranova i obezbeduvawe na zdravstveno osiguruvawe
dokolku vo toj moment ne mo`e da se obezbedi po drug osnov.
3. Izbor na nova sredina vo koja }e `ivee osudenikot. Koga
stanuva zbor za izbor na nova sredina vo koja }e `ivee osudenikot
osnovno pra{awe e da se iznajdat takvi socijalni uslovi {to }e
mo`at da mu ja dadat toplinata na izgubenite me|u~ove~ki odnosi.
Dokolku na ~ovek {to izleguva od penitencijarna ustanova mu nedostasuva
energija da se vrati vo sredinata za koja smeta deka poradi niza
okolnosti ne mo`e da go prifati, vo koja se ~uvstvuva otu|eno i deka
vo nea na razni na~ini }e mu bide prefrluvano za porane{noto
odnesuvawe, centrite za socijalna rabota mu pomagaat pri izborot na
novo `iveali{te ili prestojuvali{te. Preku konkretni anga`mani i
soodvetni soveti centrite treba da go iznajdat najpovolnoto re{enie
za osudenikot {to }e odgovara na negovoto kulturno i profesionalno
nivo, mo`nostite za prilagoduvawe, poznavaweto i porane{noto prestojuvawe
vo novoto mesto, postoeweto na srodni~ki i drug vid na
odnosi i sl. Pritoa, se razbira, deka treba osobeno da se ima vo vid i
`elbata na osudenikot. Taa `elba treba da se po~ituva duri i toga{
koga centarot smeta deka ne e vo soglasnost so negovite potrebi i
mo`nosti za snao|awe. Vo tie slu~ai vistinskiot sovet {to }e ovoz-
389

mo`i brzo snao|awe vo novata sredina i obezbeduvawe materijalni
uslovi za toa treba da bide nivna prvoklasna zada~a.
4. Sreduvawe na semejniet priliki. Mnogubrojni se faktorite
koi uka`uvaat na toa deka na osudenikot mu e potrebna zdrava semejna
sredina vo koja ke ja najde neophodnata srde~nost i qubov kako osnovni
pretpostavki za ~uvstvuvawe na svojata prifatenost. Ako me|u
svoite najbliski ne mo`e da najde qubov, iskrenost, po~ituvawe i
razbirawe toga{ ~ovekot so pravo se pra{uva kolku vo toj pogled
mo`e da o~ekuva od ostanatite op{testveni grupi i op{testvenata
sredina vo celost. Neprifatenosta od strana na svoeto semejstvo
osudenikot mo`e da ja po~ustvuva od niza pri~ini ~ie {to nabrojuvawe
ne e ni mo`no. Zatoa na nadle`nite organi za negovo prifa}awe
im e ostavena obvrska da gi utvrdat pri~inite i okolnostite {to vo
sekoj poedine~en slu~aj ja nametnuvaat potrebata od nivni konkretni
dejstvuvawa vo sreduvaweto na semejnite priliki. Aktivnosta se
naso~uva kon onie rastrojstva vo semejstvoto koi proizleguvaat
poradi sociopatolo{koto odnesuvawe i kriminalitet na roditelite
na biv{iot osudenik, poradi lo{ite materijalni i stambeni uslovi
vo semejstvoto, poradi lo{iot odnos i otsustvo na nadzor i kontrola
vo semejstvoto i sl. Takvata intervencija e osobeno potrebna vo dificientnite
semejstva, osobeno brojnite semejstva i onamu kade poradi
razni bolesti se javuvaat materijalni i psihosocijalni problemi na
semejstvoto. Pritoa vo re{avaweto na ovie zada~i nadle`niot organ
treba da postapuva krajno pretpazlivo i konspirativno, za{to so
negovata intervencija se zadira vo najintimnata sfera na ~ovekoviot
`ivot kade {to sekoj pogre{en ~ekor mo`e vo mnogu da gi vlo{i
odnosite vo semejstvoto. Vpletuvaweto vo doma{nite raboti bez razlika
na humanisti~ki motiviranite pobudi, ako se raboti za pogre{en
pristap mo`e da predizvika ~uvstvitelni reakcii {to mo`at mo{ne
negativno da se odrazat vrz site ~lenovi na semejstvoto. Vo opredeleni
slu~ai ne smee da se zaboravi i efektot na stigmatizacijata i
stamot od okolinata poradi nesposobnosta samostojno da se ureduvaat
doma{nite problemi poradi {to, isto taka, treba krajno vnimatelen
odnos duri i toga{ koga semejstvoto samo ja bara socijalnata gri`a od
ovoj vid.
5. Nao|awe na soodvetno vrabotuvawe. Koga stanuva zbor za lica
{to bile otpu{teni od penitencijarna ustanova razgleduvaweto na
problemot na vrabotenosta i negovite implikacii ne mo`at da se
oddelat od op{tiot kontekst na ovoj problem, koj kako {to znaeme vo
sovremenoto op{testvo dobiva se pogolemo zna~ewe. Imeno, vrabotenosta,
odnosno nevrabotenosta se pojavuvaat kako svetski problem i
kako krupni i nezaobikollivi zada~i od ~ie {to re{avawe zavisi
390

sozdavaweto i razvojot na materijalnite pretpostavki kako baza za
natamo{en sestran razvoj na sekoe op{testvo. I pokraj toa {to sekade
se pravat usilbi vrz planot na podigaweto na nivoto na vrabotenosta,
isklu~ok se zemjite {to adekvatno go re{ile ovoj problem, dodeka
mnogu pogolem e brojot na onie vo koi{to nedovolnata vrabotenost so
site svoi negativni konsekvencii pretstavuva neizbe`na pojava. Vo
taa smisla mnogubrojni se op{testveno-ekonomskite pri~ini {to ja
uslovuvaat ovaa pojava i sostojbite {to vo vrska so nea se pojavuvat
kako svetski problem.
Za razre{uvawe na ovoj problem se mo`ni pove}e solucii
me|utoa site tie mora sestrano da se razgledaat za da se dojde vo situacija
na bilo koja na~in ne se favoriziraat, odnosno ne se doveduvaat
vo privilegirana polo`ba onie {to gi naru{ile op{testvenite
normi vo odnos na licata {to pretstavuvaat nedelinkventna populacija.
Pri izgradbata na penolo{kite principi ne smeeme da gi posmatreme
samo pozitivnite konsekvenci od vrabotuvaweto na otpu{tenite
osudenici kako vo pogled na niv samite, taka i vo pogled na nivnoto
semejstvo i vo vrska so toa vo celoto op{testvo, a od druga strana da
gi zapostavime objektivnite ekonomski sostojbi na na{ata zaednica i
potrebite na onie lica {to od sekoga{ projavuvale op{testveno
prikladno povedenie. Me|utoa i pokraj `elbata za nivelacija i iznao|awe
sredni re{enija {to nema da bidat vo sudir so gorenavedenite
barawa sepak se nu`ni opredeleni otstapki vo edna od ovie nasoki,
za{to ostanuvaweto na sredni re{enija bi pretstavuvalo samo
pomiruvawe so navedenite objektivni te{kotii i parcijalno re{enie
koe od svoja strana ne mo`e da ovozmo`i perspektivno re{avawe na
problemot. Zatoa za nas ne e prifatlivo re{enieto {to gi stava vo
priviligirana polo`ba otpu{tenite osudenici, no u{te pomalku ni e
prifatlivo nivnoto zapostavuvawe vo pogled na vrabotuvaweto.
Imeno, ~esto pati sokrivaj}i se zad argumentot na privilegiranosta
vo praktikata se slu~uva na ovie lica da ne im se posvetuva dovolno
vnimanie osobeno od strana na pretprijatijata koi mnogu ~esto izrazuvaat
otvoren negativen stav kon nivniot priem na rabota so {to gi
postavuvaat vo nezavidna pozicija vo odnos na ostanatite gra|ani. Za
da ne dojde do toa socijalnito rabotnik vo sekoja op{tina da gi
re{ava konkretnite slu~ai na nevrabotenost na otpu{tenite osudenici
na toj na~in {to od slu~aj do slu~aj }e gi moli preprijatijata da
mu izlezat vo presret kako da se raboti za negov ~ovek za koj {to
op{testvoto ne e zainteresirano, vo penolo{kata teorija se predlagaat
mnogu re{enija. Edni predlagaat da se preispita mo`nosta osudenite
lica koi pred osudata bile vo raboten odnos i za vreme na
izdr`uvaweto na kaznata neposredno rabotele, do nivnoto izleguvawe
391

na sloboda da bidat stavenio vo polo`ba na materijalno obezbeduvawe
do nivnoto vrabotuvawe no, najdolgo za period od 6 meseci. Se predlaga
namaluvawe na pru`aweto podatoci od kaznenata evidencija za
osuduvanosta odnosno izdr`uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda.
Deka pe~atot i drugite oblici na masovna komunikacija treba da go
izmenat svojot odnos i namesto da go ote`nuvaat da go olesnat vrabotuvaweto
na osudenicite {to izdr`ale kazna li{uvawe od sloboda.
Aludirawe na sojuzot na sindikatite vo porane{nata rabotna sredina
na otpu{teniot osudenik da pretstavuva va`na potpora za negovo
vrabotuvawe dokolku ova lice ne se ogre{ilo okolu interesite na
preprijatieto. Formirawe na prifatili{ta kade {to osudenicite bi
rabotele izvesno vreme dodeka centrite za socijalni raboti ili drugi
nadle`ni organi i organizacii ne iznajdat kone~no re{enie. Kako
edinstveno re{enie se predlaga i miruvaweto na vrabotenosta ili
~uvawe na rabotnoto mesto na osudenicite za periodot na izdr`uvaweto
na kaznata ili pak, merkata na tn. rabota na sloboda, odnosno
polusloboda. Vo sekoj slu~aj site ovie predlozi treba da se posmatraat
so nu`na po~it i da se se prezemat merki vo taa nasoka. Me|utoa
najblisku do vistinskoto e ona re{enie deka vrabotuvaweto na otpu-
{tenite osudenici mo`e najlesno da se re{i koga tie bi imale pravo
na materijalno obezbeduvawe kako i rabotnicite koi bez vina ostanale
bez rabota. Osudenikot toa pravo bi go steknal so svojata rabota
za vreme na izdr`uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda, a bidejki
zavodite za vrabotuvawe im davaat prednost vo vrabotuvaweto na
licata na koi im ispla}aat materijalno obezbeduvawe tie na toj na~in
i pobrgu ke se vrabotat. So toa pokraj obezbeduvaweto na osnovnoto
pra{awe po otpu{taweto, osudenicite bi se motivirale za rabota
u{te vo kazneno-popravnite ustanovi. Rabotata koja bi se tretirala
kako i onaa na slobodnite gra|ani pozitivno bi deluvala za nivnoto
prevospituvawe, a za seto toa ustanovata bi pla}ala soodveten pridones
koj {to se pla}a za rabotnicite na sloboda. Na toj na~in bi im se
dala prednost na onie lica koi se vo polo{a materijalna sostojba bez
razlika dali tie se otpu{teni od izdr`uvawe na kaznata ili se
slobodni gra|ani. So toa bi se izbegnal i negativniot stav i odnos od
site onie {to se ~uvstvuvaat zagrozeni od privilegiranata polo`ba
na osudenite.
6. Dovr{uvawe na zapo~natoto osnovno vospituvawe i
obrazovanie i naso~enoto obrazovanie. Vospituvaweto, osnovnoto i
naso~enoto obrazovanie sekade vo svetot imaat osobeno zna~ewe za
poedinecot i op{testvoto. Preku gri`ata za sevkupnata socijalizacija
na sekoj poedinec op{testvoto treba da obezbeduva izgradba na
takvi li~nosti koi }e bidat vo sostojba da gi {titat negovite vred-
392

nosti, interesi, glavni dostigawa, kako i negoviot natamo{en razvoj.
Formiraweto i naso~uvaweto kon op{testveno prikladno povedenie
kako osobeno va`no se pojavuva kaj onie li~nosti koi izdr`uvaat
kazna li{uvawe od sloboda za{to so svoeto kriminalno odnesuvawe
poka`ale deka vo odnos na niv vo golem obem zataile vospitno-obrazovnite
procesi od strana na op{testvoto. Poradi toa osnovnata gri`a
na ustanovite vo koi se upatuvaat ovie lica e da se podigne nivnoto
vospitno i soznajno nivo preku op{toto i stru~noto osposobuvawe i
ostru~uvawe. So tie procesi vo prv red kaj pomladite lu|e se sozdava
svest i odgovornost za tvore~ki odnos sprema poedincite i zaednicata,
sprema svoeto idno zanimawe i sprema trudot i rezultatite od
trudot voop{to. Na toj na~in li~nosta se osposobuva uspe{no da se
nosi so site problemi {to gi nametnuva `ivotot koj vo dene{ni uslovi
e osobeno bogat i dinami~en poradi zabrzanoto razvivawe na op{testvenite,
prirodnite i tehni~kite nau}i. Me|utoa procesot na
vospituvaweto i obrazovanieto bara sistematski pristap koj od brojni
pri~ini, a vo prv red, poradi vremenskiot prostor ne mo`e nitu
vistinski da zapo~ne ni da zavr{i vo ustanovite kade {to se izdr`uva
kaznata li{uvawe od sloboda. Toa e dolgoro~en proces za koj treba da
se vodi postojana gri`a. Na osudenite lica op{testvoto treba da im
ovozmo`i uslovi da go prodol`at svoeto obrazovanie i usovr{uvawe i
po izleguvaweto na sloboda na toj na~in {to materijalno }e go pomaga
nivnoto {koluvawe ili preku nivno sovetuvawe i sledewe na nivnoto
{koluvawe }e im ovozmo`uva do kraj da istrajat vo zapo~natite
usilbi.
7. Davawe pari~en iznos za namiruvawe na najnu`nite potrebi.
Ednokratnata pomo{ {to centrite za socijalni raboti im ja davaat na
osudenicite po ostvareniot institucionalen tretman zavisi od
konkretniot poedinec i negovite potrebi. Ovoj vid pomo{ zna~i ne e
obvrska na centrite vo odnos na sekoj otpu{ten osudenik, tuku samo za
onie na koi{to takvata pomo{ im e nu`na za namiruvawe na najosnovnite
potrebi od hrana, obleka, obuvki, ogrev i sl. Kako i site ostanati
vidovi na postpenalna pomo{ i ovde treba da se vnimava da se
dodeluva vo soglasnost so na~eloto da im se izleguva vo presret na
onie osudenici na koi pomo{ta navistina im e potrebna.
V. objasnuvawa na ~l. 10.
393

^len 206
Ako osudenoto lice nema svoja obleka, dolna obleka ili
obuvki, nitu sredstva da gi nabavi, ustanovata mu dodeluva takva
obleka bez nadomestok.
________________________
Na osudenoto lice koe se otpu{ta od izdr`uvawe na kaznata
samo toga{ koga nema sopstvena civilna obleka, dolna obleka ili
obuv}i, za{teda od rabotata vo ustanovata, nitu drugi sredstva so koi
mo`e da gi nabavi, kazneno-popravnata ustanova e dol`na da mu gi
obezbedi na tro{ok na ustanovata. Oblekata vo nikoj slu~aj ne smee da
e od takov materijal i vid {to se nosi vo kazneno-popravnata ustanova
(osudeni~ka obleka). Taa mora da bide od prose~en kvalitet, sekoga{
vo soglasnost so kulturnite naviki {to vladeat na sloboda (da ne go
navreduva dostoinstoto na osudenikot) i soodvetna na godi{noto
vreme i klimatskite uslovi vo momentot na otpu{taweto.
Glava HIV
PODGOTVUVAWE NA ZAKLU^EN IZVE[TAJ
^len 207
(1) Pred otpu{taweto na osudenoto lice od ustanovata,
slu`bata za prevospituvawe sproveduva anketa i podgotvuva
zaklu~en izve{taj za izvr{enata prevospitna programa so osudenoto
lice, kako i za ocenkata za ostvareniot stepen na resocijalizacija
na osudenoto lice.
(2) Neposredno pred izleguvaweto, direktorot ili rabotnikot
{to toj }e go opredeli, razgovara so osudenoto lice i mu dava soveti
za `ivot na sloboda.
(3) Zaklu~niot izve{taj se vnesuva vo li~niot list na
osudenoto lice.
(4) Zaklu~niot izve{taj se dostavuva do podra~nata edinica na
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti i centarot za socijalni
raboti, spored mestoto na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto
na otpu{tenoto osudeno lice, a po potreba i do drugi dr`avni
organi.
________________________
Pred otpu{taweto na osudenoto lice na sloboda slu`bata za
prevospituvawe sproveduva anketa i podnesuva zaklu~en izve{taj za
394

izvr{enata prevospitna programa i dava ocenka za stepenot na
nejzinoto ostvaruvawe. Ovoj izve{taj e od izvonredno zna~ewe za
sledewe i verifikacija na prevospitnata programa kako od strana na
slu`bite na ustanovata taka i od strana na nau~nite rabotnici koi se
zanimavaat so empiriski istra`uvawa vo ovaa oblast. Od tie pri~ini
zaklu~niot izve{taj treba da bide seriozno izraboten i sekoga{ da se
vnesuva vo osudeni~koto dosie {to pedantno treba da se ~uva i po
otpu{taweto na osudenikot.
Zaklu~niot izve{taj se dostavuva do upravata za vnatre{ni
raboti i centarot za socijalni raboti, spored mestoto na `iveewe
odnosno prestojuvawe na otpu{tenoto osudeno lice, a po potreba i do
drugi dr`avni ograni.
Neposredno pred izleguvaweto od kazneno-popravnata ustanova
se vodi i posledniot razgovor so osudenoto lice. Ovoj razgovor za koj
e zadol`en direktorot na ustanovata ili lice {to toj }e go opredeli
ne e bez zna~ewe za{to na osudenikot u{te edna{ mu se davaat
neophodni soveti za `ivotot na sloboda i neporo~no sovladuvawe na
te{kotiite {to tamu go o~ekuvaat. Po`elno e samiot direktor da gi
izvr{i zaklu~nite razgovori so osudenikot i usmeno da go pou~i ili
da mu predade lista so kratki i ednostavni upatstva za osnovnite
nasoki i te{kotiite {to go ~ekakat na sloboda.
Glava HV
IZVESTUVAWE ZA SMRT NA OSUDENO LICE
^len 208
(1) Ako osudenoto lice za vreme na izdr`uvaweto na kaznata
po~ine, ustanovata e dol`na za toa vedna{ da gi izvesti: potesnoto
semejstvo na osudeniot i nadle`niot sud, Direkcijata i mati~arot
vo sedi{teto na ustanovata.
(2) Teloto na po~inatoto osudeno lice }e go pregleda lekar koj
}e gi utvrdi i pri~inite za smrtta.
(3) Ako postoi somnenie deka smrtta na osudenoto lice e
nasilna }e se postapi soglasno Zakonot za krivi~nata postapka.
(4) Posmrtnite ostanki na osudenoto lice }e mu se predadat na
semejstvoto na osudenoto lice. Ako ~lenovite na semejstvoto ne
sakaat da gi prifatat posmrtnite ostanki, osudenoto lice }e se
pogrebe na mesnite grobi{ta na tro{ok na ustanovata.
________________________
395

1. Odredbata e vo soglasnost so Pravilo 44 SMP koe glasi: (1)
Vo slu~aj na smrt ili te{ka bolest, te{ka povreda ili smestuvawe na
zatvorenikot vo zavod za du{evni bolesti, direktorot e dol`en
vedna{ da go izvesti bra~niot drugar ako zatvorenikot e vo brak ili
najbliskiot rodnina, a vo sekoj slu~aj i liceto koe zatvorenikot
baral da bide izvesteno.
(2) Zatvorenikot mora vedna{ da bide izvesten za smrt ili
seriozna bolest na nekoj od negovite bliski rodnini. Vo slu~aj na
osobeno te{ka bolest na takvoto lice, ako prilikite toa go
dopu{taat, na zatvorenikot treba da mu se dozvoli slobodno ili vo
pridru`ba da go poseti svojot dom.
(3) Sekoj zatvorenik ima pravo vedna{ da go izvesti svoeto
semejstvo za negovoto zatvarawe ili premestuvawe vo druga ustanova.
Vo ovaa smisla e i Pravilo 49 EZP: (1) Za smrt ili seriozna
bolest, seriozna povreda na zatvorenikot ili premestuvawe vo
soodvetna ustanova za lekuvawe na du{evni bolesti ili rastrojstva,
direktorot mora vedna{ da go izvesti sopru`nikot ako zatvorenikot
e ven~an, odnosno najbliskiot rodnina, i, po pravilo sekoe drugo lice
koe zatvorenikot porano go opredelil.
(2) Zatvorenikot mora vedna{ da bide izvesten za smrtta ili
seriozna bolest na nekoj od negovite bliski rodnini. Vo ovie slu~ai i
toga{ koga okolnostite toa go dopu{taat, na zatvorenikot treba da mu
se dozvoli da go poseti bolniot rodnina ili da go vidi po~inatiot, so
pridru`ba ili samostojno.
(3) Site zatvorenici mora da imaat pravo vedna{ da go izvestat
svoeto semejstvo za zatvarawe ili premestuvawe vo druga ustanova.
2. Poradi slo`enata pozicija na zatvorskiot lekar potrebni se
vnimatelni ~ekori vo slu~aj na smrt na osudenoto lice. Vo takov
slu~aj pri~inata poradi koja nastanala smrtta treba vedna{ da se
ispita i utvrdi od strana na lekar. Po`elno e toa da go stori nezavisen
lekar koj ne e povrzan so zatvorskiot sistem ili nadle`noto
ministerstvo za pravda. Ova treba osobeno da se stori ako rodninite
na po~inatiot toa izri~no go baraat. Vo sekoj slu~aj vnimatelno ke se
postapuva bez ogled na toa dali postoi, ili ne postoi, bilo kakva
vrska ili somnenie me|u izdr`uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda
vo ustanovata i smrtta na osudenoto lice.
3. Vo slu~aj na seriozna bolest ili povreda na osudenoto lice,
negovo premestuvawe vo du{evna bolnica i osobeno vo slu~aj na
negova smrt, direktorot na kazneno-popravnata ustanova e zadol`en
li~no da go izvr{i neophodnoto izvestuvawe na semejstvoto na
osudenoto lice. Obvrskata da se izvesti nadle`niot sud, Direkcijata
i mati~arot vo sedi{teto na ustanovata, direktorot na ustanovata
396

mo`e da mu ja prenese i na drugo slu`beno lice. Takvoto izvestuvawe
mora da se izvr{i vo najkratok rok koj vo nikoj slu~aj ne smee da bide
podolg od 24 ~asa. Vo sekoj slu~aj mora da mu se uka`e posebna gri`a
na teloto na po~inatiot zaradi za{tita od negovo raspa|awe.
Soodvetno na prethodnoto vrz direktorot na ustanovata le`i i
obrskata da go izvesti osudenoto lice vo slu~aj na smrt, seriozna
povreda ili bolest na ~lenovi na negovoto potesnoto semejtvo.
Ako bolesta na bliskiot rodnina e kriti~na (se o~ekuva negova
bliska smrt) i ako okolnostite toa go dozvoluvaat, na osudenikot
treba da mu se ovozmo`i da go poseti bolnoto lice.
Pod istite okolnosti na osudenikot treba da mu se dozvoli da
prisustvuva na pogrebot na blizok rodnina.
V. objasnuvawa na ~l. 29.
4. Direktorot na kazneno-popravnata ustanova e obvrzan sekoga{
da mu gi predade posmrtnite ostanki, polo`eni vo sandak za zakop, na
negovoto semejstvo. Samo toga{ ako ~lenovite na semejstvoto na
osudeno lice ne sakaat da gi prifata negovite posmrtni ostanki,
po~inatiot }e bide pogreben na najbliskite mesni grobi{ta na
tro{ok na kazneno-popravnata ustanova.
Glava HVI
POSEBNI ODREDBI ZA IZVR[UVAWE NA KAZNATA
MALOLETNI^KI ZATVOR
^len 209
Vo izvr{uvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor se primenuvaat
odredbite na ovoj zakon, ako vo ovaa glava na zakonot ne e poinaku
opredeleno.
_______________________
1. Posebnata polo`ba na maloletnite storiteli vo krivi~noto i
izvr{noto zakonodavstvo e edna od va`nite pridobivki na evolucijata
na krivi~noto pravo i penologijata. Od vekovnite nau~ni prou-
~uvawa i prakti~ni sogleduvawa deka borbata pritiv maloletni~kata
delinkvencija ne mo`e da se vodi na ista na~in i so isti sredstva kako
protiv polnoletnite storiteli na krivi~ni dela, osnovnite sankcii
za ovie storiteli se transformiraa vo vospitni merki. Kaznuvaweto
stana posebna merka koja isklu~ivo se primenuva, no i toga{ koga se
397

primenuva taa e takva merka {to vo prv red e ispoleta so vospitna
sodr`ina.
So ogled na nejziniot supsidieren karakter kaznata maloletni-
~ki zatvor se proklamira kako sporedna, posebna i isklu~itelna
merka {to mo`e da se izre~e samo vo slu~aite koga se ispolneti opredeleni
uslovi. Kako kaznena merka so specifi~no vospiten karakter
maloletni~kiot zatvor kaj nas mo`e da se izre~e samo na krivi~no
odgovoren postar maloletnik {to storil krivi~no delo za koe so
zakon e propi{ana kazna pote{ka od pet godini li{uvawe od sloboda
i koga poradi te{kite posledici na deloto i visokiot stepen na
krivi~nata odgovornost ne e opravdano da se izre~e vospitna merka.
Ovaa kazna ne mo`e da bide pokratka od edna godina (op{t zakonski
minimum) nitu podolga od deset godini (op{t zakonski maksimum).
Maloletni~kiot zatvor koj vo na{iot kaznen sistem za prv pat e
voveden so izmenite i doplnuvawata na krivi~niot zakon od 1959
godina predvideno e da se izvr{uva vo posebna kazneno-popravna
ustanova za maloletnici. Vo taa ustanova malolenicite ostanuvaat do
navr{uvaweto na 23 godini, a vo isklu~itelni slu~ai (ako toa e potrebno
za dovr{uvawe na nivnoto {koluvawe ili ostru~uvawe ili ako
preostanatiot del od neizdr`anata kazna ne nadminuva 6 meseci) vo
nea mo`at da bidat zadr`ani i podolgo. Ako za toa vreme ne ja izdr-
`ale kaznata maloletnite osudenici se upatuvaat vo kazneno-popravna
ustanova za polnoletni osudenici i vo celost se izedna~uvaat so
nivniot osudeni~ki status.
Pokraj navedenite uslovi za krivi~nopravno tretirawe na
postarite malolentici, na ova mesto ne pre~i da se potsetime i na
drugite odredbi vo vrska so nivnoto kaznuvawe. Imeno, mo{ne
zna~ajno e toa deka pri odmeruvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor
sudot gi zema site okolnosti {to vlijaat kaznata da bide pomala ili
pogolema vodej}i posebna smetka za stepenot na du{evnata razvienost
na maloletnikot i vremeto potrebno za negovo vospituvawe, prevospituvawe
i stru~no usovr{uvawe. Za odmeruvaweto na kaznata za
krivi~ni dela vo stek va`at ramkite od edna do deset godini vo koi
{to, koga postojat zakonski uslovi, i koga se najde deka takva kazna na
maloletnikot treba da mu se izre~e, sudot }e mu opredeli samo edna
kazna maloletni~ki zatvor. Pritoa ako sudot najde deka za nekoi od
krivi~nite dela vo stek postariot maloletnik treba da se kazni, a za
drugite dela treba da se izre~at vospitni merki, za site dela vo stek
}e izre~e samo maloletni~ki zatvor.
Izrekuvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor se vr{i zaradi
postignuvawe na re~isi istite celi kako i onie kon koi se stremat i
vospitnite merki. Me|utoa, kaznata maloletni~ki zatvor se izrekuva
398

koga ne e celishodno da se izre~at vospitnite merki. Pritoa
celishodnosta ovde treba da se podrazbere vo smisla na stepenuvawe
na potrebata od prezemawe na poslabi ili zasileni merki na
vospituvawe, bidej}i vospituvaweto na maloletnicite se istakuva
kako ednistvena cel na site krivi~ni sankcii nameneti za ovie lica.
Vo taa smisla maloletni~kiot zatvor gi poseduva karakteristikite na
vospitna merka i zatoa so pravo mo`e da se ka`e deka maloleti~kiot
zatvor pretstavuva i "poostra vospitna merka". Ovaa konstatacija
mo`e mnogu lesno da se vidi od odredbata so koja se odreduva celta na
maloletni~kiot zatvor. Ottamu mo`e da se zaklu~i deka i kaj izvr{uvaweto
na vospitnite merki i kaj izvr{uvaweto na maloltni~kiot
zatvor soglasno nivnata zaedni~ka cel {to ja opredelil zakonodavecot,
a vrz osnova na poznavaweto na li~nosta na maloletnikot,
op{testvenata reakcija na sredinata sprema maloletnite delinkventi
e ista. Toa zna~i deka vospitnite merki od institucionalen karakter
ne se razlikuvaat i ne treba da se razlikuvaat vo na~inot na nivnoto
izvr{uvawe. Razlikata me|u niv zasega se sostoi samo vo na~inot na
nivnoto izrekuvawe. Toa proizleguva ottamu {to za izrekuvaweto na
kaznata maloletni~ki zatvor zakonodavecot predvidel poinakvi kriteriumi
od onie za izrekuvaweto na vospitnite merki. Tie kriteriumi
kaj maloletni~kiot zatvor se odnesuvaat na vozrasta na delinkventot,
te`inata na storenoto krivi~no delo, stepenot na krvi~nata
odgovornost kako i uverenieto deka ni edna od vospitnite merki vo
konkreniot slu~aj ne bi bila celishodna. Pokraj ovie strogi uslovi
pri kaznuvaweto na maloletnicite mora da se vodi smetka za celosnoto
zapoznavawe na nivnata li~nost, nivnoto sudsko minato, deka
eventualno izre~enite porane{ni merki go nemale sakaniot efekt, za
semejnata i ekonomskata sostojba na maloletnicite, mo`nosta za nivnoto
{koluvawe i uslovite za nivnoto stru~no usovr{uvawe. Seto toa
se okolnosti od posebno zna~ewe za podobro ostvaruvawe na specijalnata
i generalnata prevencija koga se raboti za maloletnite storiteli
na krivi~ni dela od pote`ok vid. Me|utoa ovde treba da se ima
predvid deka izrekuvaweto na maloletni~kiot zatvor duri i toga{
koga se ispolneti site pretpostavki ne e zadol`itelno. Imeno, sudot
e ovlasten (toa e negovo fakultativno pravo) da odlu~i dali }e ja
izre~e ili nema da ja izre~e ovaa merka, a za toa e potrebno toj da se
uveri deka poradi te{kite posledici na deloto i visokiot stepen na
krivi~nata odgovornost ne bi bilo opravdano da se izre~e vospitna
merka.
Od predhodnoto jasno se ocrtuvaat elementite {to maloletni~kiot
zatvor go karakteriziraat kako vospitna merka. Me|utoa kako
{to ve}e spomenavme vo nego se vtkaeni i drugi elementi koi
399

nesomneno uka`uvaat na negoviot kaznen karakter. Toa najdobro se
gleda od faktot {to maloletni~kiot zatvor go so~uval svojot represiven
prizvuk. Imeno, spored svojata priroda maloletni~kiot zatvor e
kazna li{uvawe od sloboda i kako takov e sli~en na takvata kazna {to
im se izrekuva na polnoletnite kriminalci. I pokraj toa {to e proniknat
vo idejata za vospituvawe, {to e izrazen niz eden poseben human
i liberalen stav, poradi samata svoja priroda vo nego prevejuvaat
elementi koi iako prividno deluvaat od vtor plan jasno se naso~eni
kon toa maloletnikot da po~uvstvuva i da se uveri deka op{testvoto
ne ja odobruva negovata postapka. Od faktot {to kaznuvaweto se
primenuva sprema krivi~no odgovorni lica nu`no proizleguva deka
postoi opredelen socijalno eti~ki prekor koj se provlekuva niz
retribucijata {to kako neizostaven del se nao|a vo su{tinata na
kaznata. Me|utoa pri odmeruvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor
te`i{teto sepak ne se stava vrz te`inata na deloto i stepenot na
vinata kako kaj polnoletnite storiteli na krivi~ni dela. Se razbira
deka tie elementi se imaat predvid no ovde im se pridava sekundarna
va`nost, a toa zna~i deka so maloletni~kiot zatvor se nastojuva kon
pomestuvawe na retribucijata vo vtor plan vo onaa mera vo koja toa
realno mo`e da se ostvari. Me|utoa so toa ni od daleku ne mo`e da se
negira vistinskata egzistencija na represijata i da ne se priznae deka
tokmu zatoa maloletni~kiot zatvor vo osnova e kazna. Fakt e me|utoa
i toa deka se raboti za specifi~en vid na merka koja {to, iako za
maloletnikot mo`e da pretstavuva dosta bolno li{uvawe od sloboda,
vo nea se sleani i brojni karakteristiki koi so ogled na nivnata cel
ja odbele`uvaat kako vospitna merka. Ottamu vo teorijata e najprifatliva
onaa formulacija {to maloletni~kiot zatvor go opredeluva
kako merka sui generis. Vakvata opredelba e najblisku do vistinata.
2. Vo pogled na izvr{uvaweto na kaznata maloletni~ki zatvor
va`at odredbite od ZIS koi se odnesuvaat na izvr{uvaweto na
kaznata li{uvawe od sloboda, no i posebni odredbi pomesteni vo
glava XVI vo koi se predvideni specifi~ni re{enija. So niv
izvr{uvaweto na maloletni~kiot zatvor vo golem obem se pribli`uva
do izvr{uvaweto na vospitnite merki od institucionalen karakter.
Specifi~nosta na ovie re{enija vo prv red se sostoi vo izdvojuvaweto
na maloletnite delinkventi vo posebni ustanovi vo koi tie
celosno se li{eni od bilo kakvi kontakti so polnoletnite storiteli
na krivi~ni dela. Na toj na~in se odbegnuvaat negativnite vlijanija
na postarite poiskusni kriminalci vrz mladite nedovolno oformeni
lica na koi so ogled na brojni li~ni obele`ja im e potreben poseben
prostor kade {to mo`e da dojde do izraz primenata na intenziven
tretman vo uslovi na poliberalen institucionalen re`im.
400

Po odnos na tretmanot na maloletnicite vedna{ treba da se
ras~isti so dosta ra{irenata zabluda deka vo ovie ustanovi za niv se
gradat posebni oblici, metodi i metodolo{ki postapki {to ne se
primenuvaat sprema polnoletnite lica. Su{tinata e vo toa deka
zakonodavstvoto i praktikata sekoga{ se otvoreni za akceptirawe na
site sovremeni dostigawa {to davaat i makar malku nade` za uspe{na
resocijalizacija i socijalna adaptacija bez ogled na vozrasta na onie
{to otstapile od op{testvenite normi na odnesuvawe. Razlikata ne e
i ne treba da bide vo izborot na merkite na tretman {to se javuvaat
kako nasu{na potreba na site, tuku, pred se, vo intenzitetot na nivnata
primena vo soglasnost so individualnite i grupnite karakteristiki
na oddelnata li~nost. Vo taa smisla e i intencijata na ZIS: kon
stavawe na te`i{teto vrz obrazovanieto, stru~noto osposobuvawe i
koristeweto na slobodnoto vreme so ~ija pomo{ na maloletnikot
treba da mu se ovozmo`i osposobuvawe za `ivot na sloboda i pozitiven
razvoj za snao|awe vo raznovidnite `ivotni situacii. Za taa cel
ministerot za pravda vo soglasnost so ministerot za obrazovanie i
ministerot za trud i socijalna politika izgotvuvaat posebna programa.
Posebniot re`im na izvr{uvawe na kaznata vo ovie ustanovi e
opredelen od potrebata da se sozdadat uslovi za: a) normalizacija na
`ivotot vo ovie ustanovi i negovo dobli`uvawe do uslovite {to
vladeat na sloboda, b) maksimalno eliminirawe na zatvorskite neugodnosti
i v) podobruvawe na polo`bata na maloletnicite i nivno
doveduvawe vo funkcija na efiskasniot prevospiten tretman.
3. V. PP - Penolo{ki kompendium, str. 203-229.
^len 210
(1) Maloletnite lica kaznata maleletni~ki zatvor ja izdr`uvaat
vo posebni kazneno-popravni ustanovi za izvr{uvawe na kaznata
maloletni~ki zatvor (vo natamo{niot tekst: ustanovi za maloletnici),
odvoeno od polnoletnite lica.
(2) Maloletnite lica od ma{ki pol moraat da bidat smesteni
oddelno od maloletnite lica od `enski pol. Tie mo`at da bidat
zdru`eni vo ramkite na obrazovni, socijalni i zabavni programi ili
programi za profesionalno osposobuvawe.
________________________
1. Odredbata, vsu{nost, gi utvrduva uslovite spored koi
maloletnite lica kaznata maloletni~ki zatvor ja izvr{uvaat vo posebni
kazneno-popravni ustanovi, so posebno naglasuvawe deka treba da
401

idat odvoeni od polnoletnite osudeni lica. Oddeluvaweto, bez ogled
na motivot, mo`e da bide sprovedeno samo so cel da ja za{titi li~nosta
na maloletnikot. Spre~uvaweto na negativnoto vlijanie na
vozrasnite zatvorenici i gri`ata za dobroto na maloletnikot vo zatvorskiot
ambient, {to proizleguva od ovaa odredba, e vo soglasnost so
baraweto da se prezemaat i drugi merki protiv negativnoto vlijanie
na vozrasnite zatvorenici.
Vo ovaa smisla PP vo na~elo 26 st. 3: Maloletnicite vo
zatvorite treba da bidat smesteni odvoeno od vozrasnite vo posebni
institucii ili posebni delovi na institucijata vo koja se smesteni i
vozrasnite zatvorenici.
2. Odredbata od st. 2 dozvoluva vo ramkite na obrazovnite, socijalnite
i zabavnite programi ili programite za profesionalno
osposobuvawe ma{kite i `enskite maloletni lica da mo`at da
prestojuvaat zaedno.
Maloletnicite protiv koi se vodi istraga treba da bidat oddeleni
od osudenite maloletnici.
^len 211
Ustanovite za maloletnici neophodno e da go imaat minimumot
na bezbednost i da imaat fizi~ki prepreki do stepen da go
spre~uvaat begstvoto na maloletnite lica, no taka postaveni {to
ako se napravi obid za begstvo da ne predizvikaat fizi~ko
povreduvawe kaj maloletnoto lice {to se obidelo da bega.
________________________
So odredbata e predvideno ustanovite za maloletnici da bidat
so takov stepen na obezbeduvawe {to e dovolen da se spre~i sekakov
obid za begstvo. Ustanovite treba da nudat minimum bezbednost, spored
potrebite na razli~nite maloletnici. Ograni~uvaweto na slobodata
treba da bide reducirano na neophodniot minimum za da se
spre~i begstvoto na maloletnicite, me|utoa fizi~kite pre~}i ne
treba da bidat napraveni i ostaveni na na~in {to }e predizvikuva
o{tetuvawe kaj maloletnicite vo slu~aj na obid za begstvo.
^len 212
Brojot na maloletnite lica vo edna ustanova za maloletnici
treba da ja ovozmo`uva individualizacijata vo tretmanot.
________________________
402

So cel da se obezbedi postapuvawe {to e prilagodeno na
li~nosta na maloletnikot, zakonodavecot insistira na po~ituvaweto
na principot na individualizacija. Po`elno e brojot na maloletnicite
vo edna ustanova da bide tolkav {to nema da ja onevozmo`i
individualizacijata na tretmanot. Vo nekoi zemji se smeta deka populacijata
na ovie ustanovi ne treba da nadminuva 500 lica. Vo ustanovite
od otvoren vid, populacijata treba da bide kolku e mo`no
pomalubrojna. Od druga strana, ne e po`elno ustanovite da bidat
tolku mali {to da ne mo`at da bidat snabdeni so neophodnite instalacii.
^len 213
Ustanovata za maloletnici mora da ima otvoreno oddelenie vo
koe maloletnoto lice }e progresira, koga }e se utvrdi deka poradi
otsustvo na fizi~ko obezbeduvawe nema da pobegne i deka }e se
pridr`uva na redot zasnovan vrz samodisciplina vo oddelenieto.
________________________
Kazneno-popravnata ustanova za maloletnici e od zatvoren vid.
Vo nea me|utoa, zadol`itelno e postoewe na oddelenie vo koe
maloletnoto lice mo`e da bide reklasificirano ako se utvrdi deka
nema da go zloupotrebi otsustvoto na fizi~ki pre~ki za begstvo i
deka }e se pridr`uva do redot zasnovan vrz samodisciplinata vo odnesuvaweto.
Zakonot vsu{nost ja utvrduva mo`nosta za progresirawe na
maloletno lice, koe vo tekot na izdr`uvaweto na kaznata so svoeto
povedenie, rabotno anga`irawe i u~estvo vo vospitno - obrazovniot
proces uka`uva deka procesot na negova resocijalizacija uspe{no se
ostvaruva.
Za progresirawe i reprogresirawe na maloletnicite koi izdr`uvaat
kazna maloletni~ki zatvor soodvetno se primenuvaat odredbite
150, 151 i 152 ZIS.
Treba da se pottiknuva osnovawe na ustanovi za maloletnici od
poluotvoren vid, za{to tie nudat najpovolni uslovi za resocijalizacija
i socijalna adaptacija poradi samiot fakt {to predviduvaat
pomal stepen na materijalno obezbeduvawe i vo golem del se zasnovani
na samodisciplina na osudenicite.
^len 214
Postapkata za priem na maloletno lice vo ustanovata za maloletnici
treba da bide sprovedena na na~in {to }e gi svede na
403

minimum nepovolnite psiholo{ki efekti od li{uvaweto od
sloboda.
________________________
V. objasnuvawa na ~l. 94-97.
^len 215
So tretmanot {to se sproveduva sprema maloletnite lica,
spored stru~no izgotvena programa utvrdena od ministerot za pravda
vo soglasnost so ministerot za obrazovanie i ministerot za trud i
socijalna politika treba da se ohrabruva i da mu se pomaga na maloletnoto
lice, kaj nego da se pottiknuvaat pozitivni osobini i razvoj
na li~nosta i da mu se ovozmo`uva ostru~uvawe i osposobuvawe za
`ivot na sloboda.
________________________
Odredba uka`uva deka tretmanot sprema maloletnoto lice se
ostvaruva spored odnapred stru~no izgotvena programa koja {to ja
utvrduvat ministerot za pravda vo soglasnost na ministerot za obrazovanie
i ministerot za trud i socijalna politika.
Na maloletnicite vo zatvorite treba da im se pru`i gri`a,
za{tita i seta potrebna pomo{: socijalna, vospitna, stru~na, psiholo{ka,
medicinska i telesna koja mo`e da im zatreba so ogled na vozrasta,
polot i obele`jata na li~nosta i koja e vo interes na nivniot
pravilen razvoj. Ili poinaku, na maloletnite prestapnici treba da
im se posveti potrebnoto vnimanie vo vrska so nivnite li~ni potrebi
i problemi. Vo taa smisla programata za tretman ima za cel maloletnoto
lice da se pottiknuva i da mu se pomaga kaj nego da se sozdadat
pozitivnite osobini i razvoj na li~nosta, kako i da mu se ovozmo`uva
ostru~uvawe i osposobuvawe za da im se pomogne da se vklu~at vo
op{testvoto na konstruktiven i produktiven na~in.
Pri tretmanot na maloletnicite, poseben akcent treba da se
stavi na faktot deka maloletnikot prodol`uva da í pripa|a na
zaednicata. Zatoa sekoga{ koga toa e mo`no treba da se obezbedi
sorabotka so op{testvenite organizacii koi }e mu pomognat na personalot
vo ustanovata vo sproveduvaweto na negovite zada~i za resocijalizacija
i socijalna adaptacija.
^len 216
(1) Vo edna prostorija no}e maloletnite lica se smestuvaat vo
zasebni sobi za no}evawe, soglasno mo`nostite na ustanovata.
404

(2) Ako poradi nedostig na prostor, no}e vo edna prostorija se
smesteni pove}e maloletni lica, ~ij broj ne smee da bide pogolem od
pet lica treba da se obezbedi nadzor {to }e se ostvaruva na na~in so
koj }e mo`e da mu se uka`e za{tita na sekoe maloletno lice.
________________________
Vo pogled na uslovite za smestuvawe vo ustanovite za maloletnici,
ZIS izri~no predviduva deka no}e vo edna prostorija mo`e da
bide smesteno samo edno lice. Vo slu~aite koga poradi privremen
nedostig na prostor toa ne e ostvarlivo, vo edna prostorija mo`at da
bidat smesteni do 5 lica. Vo takov slu~aj se obezbeduva kontrola
zaradi za{tita na sekoe maloletno lice. Prostoriite kade {to spijat
osudenite maloletnici vo tekot na no}ta treba da bidat podlo`eni na
diskreten nadzor, na na~in {to }e obezbedi za{tita na sekoj
maloletnik. Ako poradi posebni pri~ini, na primer, poradi privremena
prenatrupanost, zatvorskata uprava bide prisilena da napravi
isklu~ok, toa treba da bide kolku {to e mo`no za pokus period.
Fizi~koto opkru`uvawe treba da bide vo soglasnost so celite
na tretmanot na osudenite lica, so strogo vodewe smetka za potrebata
od pottiknuvawe na ~uvstvata na maloletnicite.
Organizacijata na ustanovite, vo granicite na mo`nostite,
treba da bide sprovedena na na~in za da bide po~ituvana potrebata i
od po~ituvawe na principot na privatnost kon maloletnicite, ovozmo`uvaj}i
im vo celost mo`nost za dru`ewe so lica koi se sli~ni na
niv.
Site prostorii nameneti za maloletnicite treba da gi
ispolnuvaat higienskite uslovi, so strogo vodewe smetka za stepenot
na dozvolenata zvu~nost, klimata i, osobeno, kubaturata na vozduhot,
minimalnata povr{ina, osvetluvaweto, greeweto i ventilacijata.
Vo sekoja prostorija vo koja prestojuvaat maloletnicite za
vreme na izdr`uvaweto na kaznata: prozorcite treba da bidat dovolno
golemi za maloletnikot da mo`e da ~ita i raboti na prirodna
svetlina. Rasporedot na ovie prozorci treba da ovozmo`uva vleguvawe
na ~ist vozduh, bez ogled dali ima ve{ta~ka ventilacija. Ve{ta~koto
osvetluvawe treba da bide dovolno na maloletnicite da im ovozmo`i
da ~itaat ili rabotat bez da se o{teti nivniot vid. Posebna smetka se
vodi i za higienata na prostoriite za no}evawe, isto kako i na onie
nameneti za dneven prestoj.
V. objasnuvawa na ~l. 18.
405

^len 217
Na maloletnite lica vidot na rabotite i osnovnoto
obrazovanie treba da im se opredeluva spored programata za
tretman.
________________________
Celta i opravdanosta na edna presuda so koja maloletnikot se
li{uva od sloboda e da bide smesten vo specijalna sredina vo koja
povtorno tereba da se vospostavi dostoinstvoto na maloletnikot i da
se pottikne negovoto samopo~ituvawe.
Zaradi obrazovanie na maloletnicite od {kolska vozrast, se
prezemaat merki i se obezbededuvaat oprema i neophodni materijali.
Nivnoto obrazovanie se sproveduva od strana na kvalifikuvani nastavnici
koi se integrirani vo obrazovniot sistem na zemjata, taka
{to maloletnicite mo`at, po osloboduvaweto, bez te{kotii da go
prodol`at nivnoto {koluvawe.
Site nepismeni maloletnici ili koi imaat drugi pote{kotii vo
u~eweto treba da bidat predmet na posebno vnimanie. Isto taka, se
prezemaat merki da se pomognat i pottiknat maloletnicite koi ja
nadminale vozrasta za zadol`itelno {koluvawe i koi imaat `elba da
prodol`at so u~eweto.
Mo`nosta stru~no da se osposobi za vr{ewe dejnosti koi
ovozmo`uvaat da vodi eden ispolnet `ivot, treba da mu bide ponudena
na sekoj maloletnik koj ja nadminal vozrasta za zadol`itelno {koluvawe
i na onoj koj u{te go nema zavr{eno ili koj saka da go zavr{i
spomenatoto {koluvawe.
V. objasnuvawa na ~l. 308.
^len 218
(1) Vo ustanovata za maloletnici mo`e da se organizira
nastava za osnovno vospitanie i obrazovanie i drugi vidovi na
stru~no osposobuvawe na maloletnite lica vo zavisnost od uslovite
i mo`nostite na ustanovata.
(2) Izborot na rabotata, vidot na nastavata i stru~noto
osposobuvawe se vr{i spored mo`nostite na ustanovata za maloletnici,
imaj}i gi pri toa predvid fizi~kite sposobnosti, li~nite
svojstva i naklonetosta na maloletnoto lice za oddelen vid
zanimawe.
406

(3) Ako vo ustanovata za maloletnici nema uslovi za
organizirawe na nastava, maloletnite lica mo`at da posetuvaat
nastava vo u~ili{te vo sedi{teto na ustanovata za maloletnici.
________________________
1. Vo kazneno-popravna ustanova za maloletnici zadol`itelno
se organizira nastava za osnovno vospituvawe i obrazovanie i drugi
vidovi na stru~no osposobuvawe i rabota na maloletnite lica. Taa se
izveduva vo u~ili{te, spored istata programa za vospituvawe i obrazovanie
na sloboda, od strana na nastavnici vraboteni vo samata ustanova.
Po potreba, opredeleni nastavni kadri, so dopolnitelno rabotno
vreme, mo`at da se anga`iraat od soodvetno u~ili{te vo sedi{-
teto na ustanovata.
2. Izborot na vidot na nastavata, rabotata i stru~noto osposobuvawe
se vr{i spored mo`nostite na ustanovata, vo zavisnost od brojot
i strukturata na maloletni~kata populacija. Vo granicite {to
odgovaraat na soodvetna profesionalna selecija i na potrebite na
upravata i disciplinata vo ustanovata, maloletnicite treba da imaat
mo`nost da go izberat vidot na rabotata {to sakaat da ja vr{at. So
drugi zborovi, sekoga{ se vodi smetka za psihofizi~kite sposobnosti,
li~nite svojstva, `elbata i naklonetosta na maloletnikot za opredeleno
obrazovanie, zanimawe i rabota.
3. Odredbata pretstavuva isklu~ok od praviloto spored koe
nastavata i stru~noto osposobuvawe se organizira vo kazneno-popravnata
ustanova. Imeno, toga{ koga vo ustanovata ne postojat objektivni
uslovi za organizirawe nastava i stru~no osposobuvawe, maloletnite
lica mo`at nastavata da ja posetuvaat vo soodvetno u~ili{te {to se
nao|a vo mestoto kade {to se nao|a sedi{teto na ustanovata.
Posetuvaweto nastava ili opredeleni formi na ostru~uvawe
nadvor od ustanovata, neophodno e potrebno da im se ovozmo`i i na
sredno{kolcite i studentite koi se nao|aat na izdr`uvawe na kaznata
maloletni~ki zatvor.
4. Rabotata od strana na maloletnikot vo nikoj slu~aj ne smee da
mu pre~i vo negovoto obrazovanie ili stru~no osposobuvawe.
Vidot na predvidenata rabota treba da obezbedi soodvetna
stru~na osposobenost na maloletnikot po negovoto osloboduvawe.
Organizacijata i metodite na rabota vo ustanovata treba da
nalikuvaat kolku {to e mo`no na onie raboti nadvor od ustanovata za
maloletnicite da bidat podgotveni na uslovite na normalen profesionalen
`ivot.
Interesite na maloletnicite i na nivnoto profesionalno
osposobuvawe ne treba da bidat podredeni za ostvaruvawe na profit
bilo od ustanovata bilo od treto lice.
407

Zanaet~iskite i zemjodelskite raboti vo ustanovata treba da
bidat direkno upravuvani od ustanovata, a ne od privatnite pretpriema~i.
Osobeno e potrebno da se iznajdat mo`nosti za soodvetni rabotni
mesta vo lokalnata zaednica, pod opredelen nadzor, davaj}i im
prednost na rabotite koi go unapreduvaat zaedni~kiot razvoj.
Site normi za za{tita {to se primenuvaat na rabota na deca i
mladi rabotnici, se primenuvaat i na maloletnicite - li{eni od
sloboda.
Vo slu~aj na nesre}a na rabota ili profesionalna bolest treba
da se prezemat merki za nadomestuvawe na {tetata na maloletnicite.
Rabotata na maloletnicite treba pravilno da bide nagradena.
So propisite na maloletnicite im e dozvoleno del od nivnata
plata da ja koristat za kupuvawe predmeti za nivna li~na upotreba i
eden del da pra}aat nadvor od ustanovata. So propisite, isto taka, e
predvideno eden del od platata da se zadr`i vo upravata, za da se
sozdade za{teda {to vo momentot na osloboduvaweto }e mu bide
predadena na maloletnikot.
So osloboduvaweto ne prestanuvaat zada~ite na op{testvoto kon
maloletnikot. Javnite vlasti treba da formiraat i obezbedat slu`bi
za pomo{ na maloletnicite pu{teni na sloboda, za tie da mo`at da si
go najdat svoeto mesto vo op{testvoto. Ovie slu`bi treba da se
gri`at, vo ramkite na mo`nostite, koga toa e potrebno, maloletnikot
da dobie dokumenti i li~ni ispravi, smestuvawe i soodvetna rabota,
obleka i dovolno sredstva da stigne do opredelenoto mesto kade }e
`ivee za vreme na periodot {to sledi vedna{ po negovoto osloboduvawe.
Ovie slu`bi treba da se trudat, isto taka, da se smaluvaat predrasudite
vo pogled na maloletnikot li{en od sloboda. Pretstavnicite
na instituciite koi pru`aat takvi uslugi mo`at da imaat pristap
do ustanovite i maloletnicite i treba da bidat konsultirani za
idninata na maloletnikot od momentot koga toj po~nuva da ja izdr`uva
kaznata.
V. objasnuvawa na ~l. 308.
^len 219
Na maloletno lice mu se obezbeduva ishrana koja dnevno mora
da ima najmalku 14.600 xuli.
________________________
Vo funkcija na fizi~kiot razvoj na maloletnikot, no i zaradi
odr`uvawe na negovoto zdravje, zakonodavecot predvidel zasilena
408

ishrana koja dnevno treba da ima najmalku 14.600 xuli. Vo zavisnost od
anga`iraweto na maloletnicite i tro{eweto na silata, kalori~nata
vrednost na hranata mo`e da bide i pogolema.
Sekoj maloletnik treba da primi vo voobi~aenite ~asovi obroci
koi }e obezbedat voedna~ena ishrana, koi imaat hranliva vrednost,
zadovolitelni za pravilen razvoj, so dobar kvalitet i dobro podgotveni
i servirani.
Na sekoj maloletnik treba da mu se obezbedi voda za piewe vo
dovolno koli~estvo.
Vo odnos na kvantitetot i kvalitetot na ishranata na maloletnite
lica posebna gri`a treba da se vodi od strana na direktorot i
lekarot na ustanovata, soglasno podzakonskiot akt za kvalitetot i
kvantitetot na hranata vo kazneno-popravnata ustanova.
^len 220
(1) Na maloletnoto lice treba da mu se obezbedat uslovi za
zanimawe so fizi~ka kultura i sport.
(2) Maloletnoto lice treba da se zanimava dava ~asa dnevno so
sport i drugi slobodni aktivnosti na ~ist vozduh, a ako vremenskite
priliki toa ne go dozvoluvaat, toa treba da go ostvaruva vo posebna
prostorija za fizi~ko i rekreativno vospituvawe.
(3) Maloletnoto lice najmalku dva ~asa dnevno treba da
pominuva vo zabava.
(4) Maloletnoto lice najmalku dva ~asa dnevno treba da pominuva
vo osposobuvawe i vr{ewe na zanaet~iski aktivnosti.
________________________
So ogled na toa {to maloletnicite se vo faza na intenziven
fizi~ki razvoj niv im se potrebeni posebni uslovi za zanimavawe so
sport. Ottamu e i insistiraweto na ZIS za sozdavawe uslovi {to }e
ovozmo`at maloletnoto lice dva ~asa dnevno da se zanimava so sport i
slobodni aktivnosti na ~ist vozduh, a koga vremenskite uslovi toa go
dozvoluvaat, vo posebni sportski sali i drugi prostorii. Operacionalizacijata
na ovaa odredba, podrazbira utvrduvawe na posebna
programa so razrabotka na pove}e zabavni i sportski sodr`ini koi za
maloletnite lica }e bidat od zadol`itelen karakter, a voedno treba
da pretstavuvaat del od celokupniot tretman vo procesot na
resocijalizacijata.
Sekoj maloletnik treba za se zanimava dva ~asa so slobodni
aktivnosti na ~ist vozduh ako vremeto toa go dozvoluva vo tekot na
koi se steknuva so fizi~ko i rekreativno vospituvawe. Me|utoa, sekoj
409

maloletnik treba da ima na raspolagawe i najmalku dva ~asa vo tekot
na denot za zabava vo koi eden del }e bide posveten na osposobuvaweto
za zanaet~iski aktivnosti.
^len 221
(1) Medicinskata slu`ba i lekarot vo ustanovata za maloletnici
treba da imaat poznavawa od detskata psihologija kako i od
tretmanot vo slu~ai na mentalna bolest i drugi psihi~ki
rastrojstva.
(2) Lekarot treba da vr{i redovni pregledi i kontroli na
zdravjeto na maloletnite lica, a vo slu~aj na bolest da gi prezeme
neophodnite merki za lekuvawe na maloletnoto lice.
(3) Za sostojbata na bolest na maloletnoto lice treba da se
izvesti negovoto semejstvo.
________________________
V. objasnuvawa na ~l. 121-130
^len 222
(1) Na maloletnoto lice, direktorot na ustanovata za maloletnici
mo`e da mu dozvoli otsustvo zaradi poseta na roditelite i
semejstvoto dva pati vo tekot na edna godina, vo vreme koga ne se
odr`uva nastava.
(2) Sekoja poseta vo semejstvoto mo`e da trae do 14 dena, imaj}i
go predvid povedenieto i zalagaweto na maloletnoto lice vo
u~eweto i vo ustanovata za maloletnici.
________________________
Od po~etokot na izdr`uvaweto na kaznata na maloletnikot,
treba da se misli na negovata idnina po osloboduvaweto, da se
pottiknuva i da mu se pomaga da gi odr`uva negovite postojani vrski
ili da gi vospostavuva so semejstvoto, licata ili organizaciite nadvor
od ustanovata, odnosite koi najdobro mo`at da i slu`at na interesite
na resocijalizacijata. Pokraj toa treba da se trudi da gi odr`i i
kontaktite so lokalnata zaednica.
Na maloletnik koj so svoeto odnesuvawe, postignatiot uspeh vo
u~eweto i rabotata i po~ituvaweto na odrebite na ku}niot red im
slu`i kako primer na drugite maloletnici, direktorot na ustanovata
mo`e kako pogodnost da mu odobri otsustvo. Za razlika od polnoletnite,
na maloletnite lica mo`e da im se dozvoli otsustvo zaradi
410

poseta na roditelite i semejstvoto do dva pati vo tekot na godinata.
Ovie otsustva mo`at maksimalno da traat po 14 dena.
Otsustvoto po pravilo se odobruva za vreme na godi{nite raspusti.
Me|utoa toga{ koga postoi nekoja od pri~inite navedeni vo ~l.
86, nema nikakvi pre~}i otsustvoto da ne se dozvoli i vo vreme koga se
odr`uva redovnata nastava vo u~ili{teto. Pritoa treba da se vodi
smetka otsustvoto da ne se odrazi negativno vrz uspehot vo u~eweto.
^len 223
Na maloletnite lica treba da im se davaat pogodnosti koi }e go
pottiknuvaat vklu~uvaweto vo aktivnostite vo ustanovata za
maloletnici, razvivawe na pozitivnite crti na li~nosta i
samopo~ituvaweto.
________________________
Ne treba da se zapostavi nikakva usilba na maloletnikot mu se
dozvoli pristap do sredstvata za komunikacija so nadvore{niot svet.
Sekoj maloletnik treba da ima pravo da prima redovni i ~esti poseti
na ~lenovite na negovoto semejstvo, vo princip barem edna{ nedelno,
no vo nikoj slu~aj pomalku od edna{ mese~no. Vo slu~aite koga toa e
potrebno, na roditelite treba da im se pru`i pomo{ za da se obezbedi
maloletnikot navistina da go u`iva ova pravo. Nadle`nite organi
terba da ovozmo`at ovie poseti da se odr`uvaat vo ustanovi koi vodat
smetka za potrebata na maloletnikot da zboruva bez nadzor i da ima
kontakti i komunikacija so svoeto semejstvo baz ograni~uvawa.
Sekoj maloletnik treba da ima pravo na koresponedencija,
pismena ili preku telefon, najmalku dva pati sedmi~no i ako e potrebno,
da mu se pru`i pomo{ da mo`e celosno da go koristi ova pravo.
Sekoj maloletnik treba da ima pravo da ja primi sekoja po{ta
koja mu e upatena. Korespondencijata me|u maloletnikot i negoviot
praven sovetnik prestavuva profesionalna tajna i ne mo`e da bide
~itana, no mo`e da bide otvorena vo prisustvo na maloletnikot.
Maloletnicite - dr`avjani na stranska zemja treba da u`ivaat
razumni olesnuvawa za ostvaruvawe komunikacija so nivnite diplimatski
i konzularni pretstavnici.
Maloletnicite na zemji koi nemaat diplomatsko konzularni
pretstavnici vo zemjata i maloletnicite - begalci i apatridi treba
da gi imaat istite olesnuvawa za komunikacija so diplomatskiot pretstavnik
na dr`avata koja se gri`i za nivnite interesi i sekoj nacionalen
ili internacionalen organ koj ima zada~a da gi za{tituva.
411

Sekoj maloletnik treba da ima mo`nost redovno da bide vo tek
so aktuelnostite, bilo preku ~itawe na dnevniot ili periodi~niot
pe~at bilo preku radio difuznite ili televiziskite emisii, sostanoci
ili koi i da e drugi sli~ni sredstva.
^len 224
(1) Na maloletnoto lice mo`e da mu se izre~e disciplinskata
kazna upatuvawe vo samica najmnogu do 10 dena.
(2) Traeweto na disciplinskata kazna od stav 1 na ovoj ~len, }e
prestane vedna{ koga }e se oceni deka nema pove}e potreba od
nejzinoto izvr{uvawe.
________________________
1. Odredbata pravi opredeleni otstapki vo pogled na
disciplinskoto kaznuvawe koe za maloletnite lica e poblago odo{to
ona kaj vozrasnite. Ovie i sli~ni otstapki, ili poto~no specifi~ni
re{enija vo pogled na izvr{uvaweto na maloletni~kiot zatvor ovozmo`uvaat
posigurno akceptirawe na pozitivnite vlijanija na edna
kategorija lica koi so ogled na svojata vozrast i niza drugi obele`ja
imaat potreba od posuptilen pristap kako od aspekt na resocijalizacijata,
taka i od aspekt na dostignuvaweto na drugite celi na
kaznata.
Disciplinskite kazni sprema maloletnite lica treba da se
izrekuvaat samo vo slu~aj koga na drug na~in ne e mo`no odr`uvaweto
na redot i disciplinata. Vo odnos na disciplinskata kazna - samica,
zakonodavecot utvrdil deka istata ne mo`e da bide podolga od 10 dena.
Istovremeno se predviduva so izvr{uvaweto na disciplinskata kazna
samica vedna{ da se prestane {tom }e se oceni deka pove}e ne postoi
potrebata od nejzinoto izvr{uvawe.
Za vreme na izvr{uvaweto na disciplinskata kazna, na maloletnoto
lice potrebno e da mu se ovozmo`i prisustvo na organiziranata
nastava i stru~no osposobuvawe vo ustanovata.
2. Site disciplinski merki i site kazni treba da bidat kompatibilni
so odr`uvaweto na samopo~ituvaweto i dostoinstvoto na
maloletnikot. Ottamu ni eden maloletnik ne mo`e da bide kaznet bez
da bide izvesten na razbirliv jazik za prekr{okot koj mu se pripi-
{uva i bez da mu se dade mo`nost da se brani. Vo slu~aj na disciplinski
prestap kazniv so odzemawe na privilegija ili nekoe
pravo, maloletnikot treba da raspolaga so soodvetna pomo{ za da
mo`e da ja iznese svojata odbrana i da ima pravo na `alba. Toga{ koga
toa e neophodno maloletnikot treba da bide ovlasten da ja iznese svo-
412

jata odbrana so posredstvo na tolkuva~. Se {to se odnesuva na
disciplinskite merki treba pismeno da bide zabele`ano.
Site surovi, nehumani i poni`uva~ki postapki i osobeno telesni
kaznuvawa, zatvarawa vo temni kelii se zabraneti. Kolektivnoto
kaznuvawe isto taka e zabraneto. Redukcijata na hrana i restrikcijata
na kontakti so semejstvoto ili zabrana na kontakti so semejstvoto se
isklu~eni. Istoto va`i za sekoe drugo kaznuvawe koe mo`e da bide
{tetno za fizi~koto ili mentalnoto zdravje na maloletnikot.
Sredstvata za prisilba ne smeeat da bidat takvi da predizvikuvaat
povredi ili bolki i nivnata upotreba ne treba da bide potrajna
odo{to e neophodno. Tie sredstva mo`at da bidat upotrebeni
samo vo slednite slu~ai: a) kako merki na pretpazlivost protiv
begstvo za vreme na premestuvawe, pod uslov da bidat otstraneti koga
maloletnikot se pojavuva pred sudski ili upraven organ, b) po naredba
na direktorot da se onevozmo`i maloletnikot da si na{teti samiot
na sebesi ili na drug, ako ostanatite sredstva za sovladuvawe na
maloletnikot ne uspeale. Vo takov slu~aj, direktorot treba vedna{ da
se konsultira so lekar i za toa da ja izvesti Direkcijata.
^len 225
Na maloletno lice ne mo`e da mu se izre~e merka na
osamuvawe.
________________________
Ovaa zabrana ima za cel da se se isklu~i sekakva mo`nost od nastanuvaweto
na bilo kakvi posledici vrz fizi~kiot i psihi~kiot
razvoj na maloletnoto lice.
Glava HVII
IZVR[UVAWE NA PARI^NA KAZNA
^len 226
(1) Ako osudenoto lice vo opredeleniot rok ne ja plati
pari~nata kazna taa se izvr{uva prisilno.
(2) Tro{ocite na prisilnata naplata na pari~nata kazna gi
podnesuva osudenoto lice.
________________________
1. Pari~nata kazna e imotna krivi~na sankcija so koja osudenoto
lice se obvrzuva vo opredeleno vreme na dr`avata da i go isplati
pari~not iznos utvrden vo sudskata odluka.
413

Vo krivi~nopravnata i penolo{kata teorija se iznesuvaat
brojni prigovori protiv pari~nata kazna so koi se doveduva vo somnenie
opravdanosta na nejzinoto postoewe. Od druga strana privrzanicite
na ovaa kazna iznesuvaat sprotivni argumenti so koi se nastojuva
da se poka`at nejzinite dobri strani i potrebata od nejzin natamo{en
opstanok vo sistemot na krivi~nite sankcii.
Protiv pari~nata kazna obi~no se istaknuvaat slednite nejzini
nedostatoci:
a) Pari~nata kazna ne e od li~na priroda. Taa vo golema mera e
li{ena od personalniot karakter za{to ne go pogoduva samo
storitelot na krivi~noto delo tuku i ~lenovite na negovoto semejstvo
osobeno toga{ koga tie se izdr`uvani od strana na storitelot. Na toj
na~in so izrekuvaweto na ovaa kazna se pogoduvaat i lica {to voop-
{to ne se vinovni za deloto. Zgora na toa ~lenovite na semejstvoto
ponekoga{ od izvr{uvaweto na ovaa kazna stradaat duri i pove}e od
samiot storitel.
Personalniot karakter na ovaa kazna se gubi ottamu {to ~esto
se slu~uva nejzinata isplata da padne na tovar na nekoe drugo lice koe
od bilo koi pri~ini saka ili e prisileno da mu pomogne na storitelot.
Toa se obi~no najbliskite rodnini na storitelot.
Privrzanicite na pari~nata kazna na ovoj prigovor vozvra}aat
deka ni drugite kazni ne ja pogoduvaat isklu~ivo li~nosta na storitelot.
Toa zna~i deka nitu drugite kazni ne se celosno individualni pa
sepak se primenuvaat. Taka na primer kaznata li{uvawe od sloboda
mnogu pote{ko gi pogoduva ~lenovite na semejstvoto na osudenikot
odo{to pari~nata kazna i toa ne samo vrz ekonomski tuku i vrz
socijalen i psiholo{ki plan.
b) Natamu se istaknuva deka pari~nata kazna e nepravedna za{to
neadekvatno gi pogoduva storitelite na krivi~nite dela. Imeno, ovaa
kazna sekoga{ pote{ko }e ja po~uvstvuva onoj so poslaba imotna
sostojba odo{to dobro situiraniot osudenik. Ottamu proizleguva, bez
ogled na toa {to na dvajca storiteli za isto delo im se odmereni isti
iznosi na pari~na kazna, so niv ne se postapuva pravi~no za{to
razlikite vo nivnata materijalna sostojba predizvikuvaat razli~ni
posledici. Spored toa so primenata na pari~nata kazna se naru{uva
principot na ednakvost na gra|anite pred zakonot.
Na ova se odgovara deka dokolku pri odmeruvaweto na kaznata se
vodi smetka za imotnata sostojba na storitelot taa mo`e da bide
pravi~na za site gra|ani. Vo toj slu~aj sudijata so opredeluvawe na
razli~ni iznosi na kaznata vnimava sekoj storitel da bide pogoden vo
ednakva mera.
414

v) Sledniot prigovor e deka izvr{uvaweto na pari~nata kazna
mo`e lesno da se izbegne, odnosno da se izigra nejzinata naplata na toj
na~in {to storitelot }e go sokrie, otu|i ili uni{ti svojot imot.
Privrzanicite na pari~nata kazna potsetuvaat deka nejzinoto
neisplatuvawe mo`e da se onevozmo`i ako taa bide zameneta so kazna
li{uvawe od sloboda.
g) Pari~nata kazna ne go spre~uva recidivizmot za{to so
nejzinata primena ne e mo`no da se ostvari resocijalizacija na osudenikot.
Taa e sankcija so izrazito retributiven karakter li{ena od
sekakvo vospitno-prevospitno i moralno vlijanie sprema storitelot.
Osudenikot vo ovaa kazna gleda samo mo`nost za bogatewe na dr`avata
{to kaj nego predizvikuva ~uvstvo na nepravda i revolt sprema
op{testvoto vo celost.
Na ovie argumenti im se sprotivstavuva stavot deka pari~nata
kazna ima takva mo} da go spre~i recidivizmot. So nejzinata primena
se zadira vo al~nosta i koristoqubivosta na onie lica koi tokmu
poradi takvite motivi posebno se ~uvstvitelni na pari~nata kazna.
Tuka e i nestvarnoto tvrdewe spored koe, za razlika od kaznata li{uvawe
od sloboda, pari~nata kazna ima takvo svojstvo poradi koe
osudenikot ne mo`e da se navikne na nea. Daleku od vistinata e i stavot
za resocijalizaciskata mo} na ovaa kazna koga se znae deka resocijalizacijata
e proces, a ne momentno udirawe po xepot na storitelot
bez u~estvo na kakov i da e edukativen ili drug vid na tretman.
d) Pari~nata kazna ne e ekonomi~na sankcija za{to tro{ocite
za nejzinoto prisilno izvr{uvawe ~esto ja nadminuvaat vrednosta
opredelena so kaznata.
Na ova sleduva odgovor deka i drugite kazni ne se ni{to
poekonomi~ni pa sepak se izrekuvaat i izvr{uvaat.
|) Pari~nata kazna ne e efikasna od aspekt na generalnata
prevencija, odnosno nema nikakvo dejstvo vrz razvivaweto na op{testvenata
disciplina na gra|anite koja {to vodi kon vozdr`uvawe od
vr{eweto krivi~ni dela. Osobeno toga{ koga se izrekuva vo simboli~ni
iznosi taa, po pravilo, nema ni zastra{uva~ko dejstvo. Toga{
pak koga e izrazena vo enormni iznosi i ne se vodi smetka za imotnite
razliki na storitelite, pari~nata kazna voop{to ne vlijae vrz
jakneweto na op{testveniot moral, tuku naprotiv vodi vo sosema
sprotivna nasoka so mo{ne negativni efekti.
Ovie nedostatoci na pari~nata kazna se branat so stavot deka so
nejzinata primena mo`at da se ostvarat celite na generalnata prevencija
dokolu taa ne se izrazuva vo minimalni tuku vo povisoki
iznosi.
415

2. So krivi~niot zakonik e opredelen minimalniot i maksimalniot
iznos na pari~nata kazna {to mo`e da mu se izre~e na storitelot
na krivi~no delo. Minimalniot iznos na ovaa kazna e 5.000 denari, a
maksimalniot iznos 250.000 denari. Za krivi~nite dela storeni od
koristoqubie pari~nata kazna ne mo`e da se izre~e vo pogolem iznos
od 1.000.000 denari.
Koga sudot }e se opredeli za izrekuvawe na pari~na kazna konkretniot
iznos }e go utvrdi spored principot na individualizacija i
}e go vnese vo presudata. Vo presudata se opredeluva i rokot za
nejzinata isplata koj ne mo`e da bide pokratok od 15 dena nitu podolg
od 3 meseci. Vo opravdani slu~i sudot mo`e da dozvoli osudenikot da
ja isplati pari~nata kazna i vo otplati (na rati), so toa {to rokot na
isplatata ne mo`e da bide podolg od 2 godini.
3. So Zakonot za prekr{ocite isto taka e opredelen minimalniot
i maksimalniot iznos na pari~nata kazna. Op{tiot minimum
na propi{uvaweto na pari~nata kazna za fizi~ko lice iznesuva 1.000,
a za pravno lice 10.000 denari. Op{tiot zakonski maksimum na propi-
{uvaweto na pari~nata kazna za fizi~ko lice iznesuva 50.000, a za
prvnoto lice 300.000 denari. Za prekr{oci storeni od koristoqubie,
ili za prekr{oci so koi se predizvikuva pogolema imotna {teta
mo`e da se propi{e pari~na kazna do dvojniot iznos od kaznata od ~l
13 st. 1, ili vo srazmer so visinata na pri~inetata {teta ili pribavenata
korist, no najmnogu do nivniot dvaesetkraten iznos. So Zakonot
za prekr{oci za mandatno kaznuvawe mo`e da se propi{e pari-
~na kazna vo opredelen iznos koj za fizi~ki lica ne mo`e da bide
pogolem od 10.000 denari, a za pravni lica od 100.000 denari. (~l. 13
ZP)
Vo odlukata za prekr{okot se opredeluva rokot za pla}awe na
pari~nata kazna, koj ne mo`e da bide pokratok od 15 dena nitu podolg
od 30 dena od denot na pravosilnosta na odlukata. Vo opravdani slu~ai
sudot {to ja donel odlukata za prekr{ok vo prv stepen mo`e da
dozvoli pari~nata kazna da se isplati vo rati. Vo toj slu~aj sudot }e
go opredeli na~inot na pla}aweto i rokot na pla}aweto koj ne mo`e
da bide podolg od {est meseci. (~l. 14 ZP).
4. Po pravosilnosta na odlukata osudenikot pristapuva kon
isplata na pari~nata kazna vo nazna~eniot iznos i rokovi i na na~in
{to e utvrden vo nea.
Pari~nata kazna i tro{ocite na krivi~nata, odnosno prekr{o~nata
postapka gi izvre{uva sudot {to ja donel presudata za krivi~no
delo, odnosno prekr{ok vo prv stepen. Pari~nata kazna i tro{ocite
na krivi~nata, odnosno prekr{o~nata postapka se uplatuvaat preku
po{ta ili banka so posebna uplatnica izdadena od nadle`niot sud vo
416

okot opredelen so presudata za krivi~no delo, odnosno prekr{okot.
Popolnetata uplatnica mu se dostavuva na osudeniot, odnosno kaznetiot
zaedno so pravosilnata presuda. Po{tata, odnosno Zavodot za
platen promet kaj koi se vodi smetkata na osudeniot, odnosno kaznetiot
do`ni se vo rok od tri dena da go izvestat nadle`niot sud za
izvr{enata uplata.
5. Osudenoto ili pravno lice ne sekoga{ e spremno dobrovolno
da ja isplati pari~nata kazna pa ottamu:
- vo ZP i ZIS se vneseni posebni odredbi so koi se regulira
nejzinata prisilna naplata, no samo za prekr{o~no kazneto pravno
lice (~l. 16 i 99 ZP i ~l. 226 i 228 ZIS)
- a vo KZ, ZP i ZIS i nejzinata zamena so kazna li{uvawe od
sloboda - supletoren zatvor (~l. 38 KZ, ~l. 15 ZP i ~l. 229 ZIS)
a) Prisilna naplata na pari~nata kazna. Vo slu~aite koga
pravnoto lice vo opredelen rok ne ja isplati izre~enata pari~nata
kazna, se pristapuva kon nejzino prisilno izvr{uvawe.
Prisilnata naplata na pari~nata kazna prvenstveno se vr{i od
podvi`niot imot na pravnoto lice koj spored odredbite na gra|anskata
izvr{na postapka ne e izzemen od izvr{uvaweto. Ako podvi`niot
imot ne e dovolen toga{ naplatata se vr{i od nedvi`niot imot na
pravnoto lice {to isto taka spored odredbite na gra|anskata izvr{na
postpaka ne e izzemen od izvr{uvaweto.
Postapkata za naplata na pari~nata kazna po slu`bena dol`nost
ja pokrenuva sudot {to ja donel presudata za prekr{ok vo prv stepen.
Vo pogled na nadle`nosta na sudot i postapkata za prisilna naplata
na pari~nata kazna se primenuvaat odredbite od Zakonot za izvr{na
postapka dokolku vo ZP i ZIS ne e poinaku opredeleno.
Ako ednovremeno se vr{i prisilna naplata na pari~nata kazna i
na tro{ocite na krivi~nata postapka, najnapred se isplatuvaat
tro{ocite na krivi~nata postapka. Toga{ pak koga poradi prisilnata
naplata na pari~nata kazna imotot na pravnoto lice tolku e namalen
{to ne mo`at da se namirat imotno pravnite barawa na o{teteniot
ova barawe }e se namiri od visinata na naplatenata pari~na kazna.
Vo st. 2 e opredeleno deka tro{ocite na prisilnata naplata
pa|aat na teret na pravnoto lice lice.
Sredstvata od naplatenite pari~ni kazni se uplatuvaat na `iro
smetka na Buxetot na Republikata.
b) Na ova mesto e potrebno vedna{ da se naglasi deka so
odredbata od ~l. 38 KZ, za izre~ena pari~na kazna za krivi~no delo ne
se opredeluva prisilna naplata na pari~nata kazna, tuku dokolku vo
odreden rok osudenoto lice ne ja plati, taa vedna{ se zamenuva so
kazna zatvor.
417

Vo vakvoto re{enie na KZ o~igledno e sodr`ana namerata na
zakonodavecot da se vospostavi kaznenata politika {to vo pogled na
isplatata na pari~nata kazna }e poka`e pogolema efikasnost.
Me|utoa, so isklu~uvaweto na mo`nosta za prisilna naplata na
pari~nata kazna za izvr{eno krivi~no delo, a soglasno ~l. 2 ZP i za
prekr{ok na fizi~ko lice, vo stvarnosta ve}e se potvrdi o~ekuvaweto
deka toa negativno }e se odrazi vrz kazneno-popravnite ustanovi.
Vo niv ve}e se ~uvstvuva optovarenost poradi priliv na onaa
populacija koja kalkulira so pravdata. Imeno, vo uslovi na golema
nevrabotenost i siroma{tija na oddelni sloevi na naselenieto, za
mnogumina, od aspekt na isplatlivosta, podobro e da se izdr`i kaznata
zatvor, odo{to da se isplati pari~nata kazna.
^len 227
(1) Postapkata za naplata na pari~a kazna po slu`bena
dol`nost ja poveduva sudot {to ja izrekol pari~nata kazna vo prv
stepen.
(2) Vo odnos na nadle`nosta na sudot i postapkata za naplata na
pari~nata kazna se primenuvaat propisite na izvr{nata postapka,
ako so ovoj zakon ne e poinaku opredeleno.
________________________
1. Vo odnos na st. 1 v. objasnuvawa na prethodniot ~len pod t. 4.
2. Mesnata nadle`nost na sudot i postapkata za naplata se
opredeleni so Zakonot za izvr{nata postapka. Ovoj stav od ZIS nao|a
primena samo pri prisilnoto izvr{uvawe na pari~nata kazna
izre~ena za storen prekr{ok.
a) Izvr{uvawe na podvi`ni predmeti. Koga vo predlogot za
izvr{uvawe e nazna~eno kade se nao|aat podvi`nite predmeti na
kaznetoto lice, za odlu~uvawe po predlogot za izvr{uvawe i za sproveduvawe
na toa izvr{uvawe mesno e nadle`en sudot na ~ie podra~je
tie predmeti se nao|aat. Ako vo predlogot ne e nazna~eno mestoto
kade se nao|aat podvi`nite predmeti na kaznetoto lice, mo`e da se
predlo`i osnovniot sud spored prestojuvali{teto ili `iveali{teto,
odnosno sedi{teto na kaznetoto lice, da donese re{enie za izvr{uvawe
nad podvi`nite predmeti ne nazna~uvaj}i kade se nao|aat predmetite.
Vo toj slu~aj re{enieto za izvr{uvawe mo`e da mu se podnese
na sekoj stvarno nadle`en sud na ~ie podra~je se nao|aat podvi`nite
predmeti na kaznetoto lice, so predlog toj sud da go sprovede
izvr{uvaweto (~l. 69-70).
418

) Izvr{uvawe na nedvi`nosti. Za odlu~uvawe za predlogot za
izvr{uvawe vrz nedvi`nosti i za sproveduvawe na toa izvr{uvawe
mesno e nadle`en sudot na ~ie podra~je se nao|a nedvi`nosta (~l. 140
ZIP).
^len 228
Prisilnata naplata na pari~nata kazna se vr{i prvenstveno od
podvi`niot imot na osudenoto lice. Ako podvi`niot imot ne e dovolen,
naplatata se vr{i od nedvi`niot imot na osudenoto lice {to
spored odredbite na izvr{nata postapka ne e izzemen od izvr{uvaweto.
________________________
1. Prisilnata naplata nad sredstvata na pravnoto lice se
odreduva prvenstveno na negovite pari~ni sredstva koi se vodat na
negova smetka kaj nositelot na platniot promet, kako i vrz denarskata
vrednost na deviznite sredstva {to gi ima na devizna smetka kaj banka
(~l. 191 ZIS). Izvr{uvawe nad drugite negovi sredstva mo`e da se
opredeli samo ako pravnoto lice nema pari~ni sredstva na smetkata.
Vo toj slu~aj izvr{uvaweto se sproveduva prvenstveno vrz podvi`nite
predmeti, a potoa vrz nedvi`nostite so pospis i procenka na predmetite,
so proda`ba na predmetite i so namiruvawe na iznosot na pari~nata
kazna i tro{ocite na izvr{uvaweto, od iznosot dobien so
proda`bata (~l.72 st.1 ZIP). Toga{ odredbite od ~l. 69-186 ZIS za
izvr{uvawe zaradi naplata na pari~ni pobaruvawa se primenuvaat
soodvetno i na izvr{uvaweto vrz imotot na pravni lica zaradi
naplata na pari~nata kazna, ako so odrebite od ovoj del ne e ne{to
drugo opredeleno.
Ottamu pred da pristapi kon popisot slu`benoto lice }e mu gi
predade na kaznetoto pravno lice re{enieto za izvr{uvawe i }e go
povika da go plati iznosot za koj e dozvoleno izvr{uvaweto zaedno so
kamatata i tro{ocite. Ako re{enieto ne mo`elo da mu se predade na
kaznetoto pravno lice pri popisot, }e mu se dostavi dopolnitelno.
Mo`at da se popi{at predmeti {to se nao|aat vo posed na kaznetoto
pravno lice, kako i negovite predmeti {to se nao|aat vo posed
na treti lica, dokolku tie se soglasat so popisot. ]e se popi{at
onolku predmeti kolku {to e potrebno za namiruvawe na pari~nata
kazna i na tro{ocite na izvr{uvaweto. Prvenstveno se popi{uvaat
predmetite vo pogled na koi nema zabele{ka za postoewe na pravoto
koe bi go spre~uvalo izvr{uvaweto i predmetite koi najlesno mo`at
da se pretvorat vo pari. Na kaznetoto pravno lice mu e zabraneto da
419

aspolaga so popi{anite predmeti. Vo re{enieto za izvr{uvawe se
vnesuva taa zabrana i predupreduvawe za krivi~nopravnite posledici
od postapuvawe sprotivno na zabranata. (V. ~l. 73- 79 ZIP)
Istovremeno so popisot na predmeti se vr{i i nivnata
procenka. Procenkata ja vr{i slu`beno lice koe go sproveduva popisot,
ako sudot ne opredeli procenkata da ja vr{i ve{tak. (V. ~l. 80-82
ZIP)
Proda`bata na popi{anite predmeti mo`e da se sprovede duri
po pravosilnosta na re{enieto za izvr{uvawe, osven ako kaznetoto
pravno lice se soglasi proda`bata da se izvr{i porano, ili ako se vo
pra{awe predmeti {to se podlo`ni na brzo rasipuvawe ili ako
postoi opasnost od zna~itelno pa|awe na cenata na popi{anite
predmeti. Me|u denot na popisot i denot na proda`bata mora da
izminat najmalku 15 dena. Me|utoa, od navedenite pri~ini proda`bata
mo`e da se sprovede i pred istekot na toj rok.
Proda`bata na predmetite se vr{i so usno javno naddavawe ili
so neposredna spogodba me|u kupuva~ot, od edna strana, i slu`benoto
lice ili drugo lice koe vr{i komisioni raboti, od druga strana.
Na~inot na proda`ba na predmetite go opredeluva sudot, vodej}i
smetka za toa da se postigne najpovolno pretvorawe na predmetite vo
pari. Proda`ba preku naddavawe }e se opredeli ako se vo pra{awe
predmeti od pogolema vrednost, a mo`e da se o~ekuva deka predmetite
}e se prodadat po cena pogolema od procenetata vrednost. Proda`bata
na predmetite navremeno se objavuva na sudskata tabla, a mo`e da se
objavi i na drug voobi~aen na~in (V. ~l. 83-87 ZIP).
Vrz podvi`ni predmeti i prava na Republika Makedonija i
nejzinite organi , edinici na lokalnata samouprava i javnite preprijatija
ne mo`e da se dozvoli izvr{uvawe za naplata na pari~na kazna,
dokolku tie se neophodni za vr{ewe na nivnata dol`nost odnosno
zada~i (~l. 205 st. 1 ZIS).
2. Izvr{uvaweto na pari~nata kazna od nedvi`niot imot se
vr{i so pribele{ka na re{enieto za izvr{uvaweto vo zemji{nata
kniga, so utvrduvawe na vrednosta i so proda`ba na nedvi`nosta. Od
ovoj iznos se isplatuvaat i tro{ocite na izvr{uvaweto.
Sudot }e pristapi kon utvrduvawe na vrednosta na nedvi`nosta
vo rok od osum dena od pravosilnosta na re{enieto za izvr{uvawe.
Sudot so zaklu~ok }e opredeli ve{to lice koe vo rok od 15 dena }e
izvr{i i dostavi na sudot procenka na vrednosta nedvi`nosta vrz
osnova na nejzinata pazarna vrednost na denot na procenkata i vrz
osnova na drugi fakti koj vlijaat na nejzinata visina. Na barawe na
ve{toto lice, ako postojat opravdani pri~ini, sudot mo`e da go prodol`i
ovoj rok, no ne pove}e od 30 dena. Vrednosta na nedvi`nosta
420

sudot ja utvrduva so re{enie vo rok od osum dena po priemot na procenkata
od ve{toto lice. (V. ~l. 153-155 ZIP)
Po pravosilnosta na re{enieto za utvrduvawe na vrednosta,
sudot vo rok od osum dena donesuva zaklu~ok za proda`ba na nedvi`nosta
so koj se opredeluva na~inot, uslovite, vremeto i mestoto na
proda`bata, ako toa se vr{i naddavawe. Zaklu~okot za proda`bata se
objavuva na sudskata tabla i na drug voobi~aen na~in. Od objavuvaweto
na zaklu~okot do denot na proda`bata mora da izminat najmalku 15
dena. Ro~i{teto za proda`ba se odr`uva pred sudija poedinec. Otkako
}e se utvrdi deka se ispolneti uslovite za odr`uvawe na ro~i{te se
pristapuva kon usno i javno naddavawe na koe mo`at da prisustvuvaat
samo lica koi prethodno polo`ile garancija. Garancijata iznesuva
edna desetina od utvrdenata vrednost na nedvi`nosta. Naddavaweto se
zaklu~uva po istekot na 3 minuti neposredno po stavaweto na najpovolnata
ponuda (V. ~l. 156-169 ZIP).
Predmet na izvr{uvawe ne mo`at da bidat predmeti {to se
nadvor od prometot kako ni rudno blago i rudno bogatstvo (~l. 188
ZIS). Isto taka, predmeti na izvr{uvawe ne mo`at da bidat, objekti,
vooru`uvawe i oprema nameneta za odbrana, dr`avna i javna bezbednost
i za izvr{uvawe na sankciite (~l. 189 ZIS).
V. ~l. 188-205 ZIS.
^len 229
Ako pari~nata kazna ne mo`e prisilno vo celost ili delumno
da se naplati, sudot {to ja izrekol pari~nata kazna vo krivi~na
postapka, }e odlu~i za zamena na ovaa kazna so zatvor.
________________________
1. Mo{ne poprecizno bi bilo koga ovaa odredba na ZIS bi
glasela: Ako osudenik ili kazneto fizi~ko lice ne ja plati pari~nata
kazna, sudot {to ja izrekol pari~nata kazna vo krivi~na, odnosno
prekr{o~na postapka, }e odlu~i za zamena na ovaa kazna so kazna
zatvor. Me|utoa u{te podobro e koga ovaa odredba bi se isfrlila od
ZIS so ogled na toa deka samo na~elno se povikuva na sodr`ina koja
podrobno ve}e e regulirana so ~l. 38 KZ ~l. 15 ZP.
2. Toga{ koga osudenikot ne ja plati pari~nata kazna vo opredeleniot
rok, sudot {to ja izrekol pari~nata kazna vo krivi~nata
postapka, }e odlu~i za zamena na ovaa kazna so kazna zatvor.
Zamenata na pari~nata kazna so kazna li{uvawe od sloboda se
vr{i taka {to za sekoi zapo~nati 1.000 denari pari~na kazna sudot }e
421

opredeli eden den zatvor, so toa {to li{uvaweto od sloboda ne mo`e
da bide podolgo od 6 meseci.
Ako osudenoto lice isplati samo del od pari~nata kazna, ostatokot
srazmerno }e se pretvori vo kazna zatvor, a ako osudenikot go
isplati ostatokot od pari~nata kazna, izvr{uvaweto na kaznata
li{uvawe od sloboda }e se zapre.
Po smrtta na osudenikot gasne pari~nata kazna, pa spored toa i
kaznata li{uvawe od sloboda (~l. 38 KZ).
3. Toga{ koga kaznetoto fizi~ko lice vo opredeleniot rok ne ja
plati pari~nata kazna, sudot {to ja izrekol pari~nata kazna vo
prekr{o~na postapka, }e odlu~i za zamena na ovaa kazna so kazna
zatvor.
Zamenata na pari~nata kazna so kazna li{uvawe od slovoda se
vr{i taka {to za sekoi zapo~nati 1.000 denari pari~na kazna }e se
opredeli eden den zatvor, so toa {to zatvorot ne mo`e da trae podolgo
od 60 dena.
Ako kaznetoto fizi~ko lice kazneto so pari~na kazna nad 2.000
denari isplati samo del od pari~nata kazna, ostatokot od pari~nata
kazna }e se zameni so zatvor.
Izvr{uvaweto na zatvorot, so koj e zameneta pari~nata kazna, }e
se prekine ako kaznetiot go plati ostatokot na pari~nata kazna po
zasmetuvaweto na delot od taa kazna {to i odgovara na delot od
izvr{eniot zatvor.
Ako pokraj pari~nata kazna e izre~ena i kazna zatvor, zatvorot
so koj se zamenuva pari~nata kazna i izre~enata kazna zatvor ne mo`e
da trae podolgo od 90 dena (~l. 15 ZP).
4. Ovde e zna~ajno da se istakne deka protiv supletorniot zatvor
vo krivi~nopravnata i penolo{kata teorija se istaknuvaat niza
prigovori. Glavniot prigovor proizleguva ottamu {to pari~nite
kazni po pravilo se izrekuvaat vo pomali iznosi taka {to pri nivnoto
pretvarawe vo kazna li{uvawe od sloboda nu`no se izrekuvaat vo
kratko traewe. Na toj na~in namesto da slu`i kako zamena za kratkite
kazni li{uvawe od sloboda nenaplatlivata pari~na kazna i samata se
pretvora vo li{uvawe od sloboda. Sledniot prigovor e deka do
pretvoraweto na pari~nata kazna vo li{uvawe od sloboda obi~no
doa|a kaj lica koi zaradi slabata imotna sostojba ne se vo mo`nost da
ja isplatat. Zna~aen e i prigovorot {to e upaten kon avtomatizmot na
ova pretvorawe zaradi {to ~esto se slu~uva da ne se pravi razlika
me|u onie osudenici koi navistina ne bile vo sostojba da ja isplatat
pari~nata kazna i onie koi svesno i zlonamerno go izbegnuvaat toa.
Ottamu se predlaga za ova pra{awe da re{ava sudot vo postapka vo
422

koja }e bidat proceneti site okolnosti na neizvr{enata prisilna
naplata.
^len 230
(1) Ako ednovremeno se vr{i prisilna naplata na pari~nata
kazna i na tro{ocite na krivi~nata postapka, najnapred se naplatuvaat
tro{ocite na krivi~nata postapka.
(2) Ako poradi prisilnata naplata na pari~nata kazna imotot
na osudenoto lice tolku e namalen {to ne mo`e da se uva`i imotnopravnoto
barawe na o{teteniot, ova barawe }e se uva`i do visinata
na naplatenata pari~na kazna.
________________________
1. Odredbata od st. 1 na ovoj ~len nao|a primena edinstveno pri
prisilnata naplata na pari~nata kazna izre~ena na fizi~ko i pravno
lice vo prekr{o~nata postapka. So drugi zborovi zaradi otsustvo na
koordinacija me|u podgotvuva~ite na KZ i ZIS vo st. 1 pogre{no e
upotreben terminot krivi~na postapka.
Ovde se utvrduva sostojbata koga istovremeno se vr{i naplata na
pari~na kazna i na tro{ocite na prekr{o~nata postapkata. Vo takvi
slu~ai od ostvareniot iznos so prisilna naplata najnapred se naplatuvaat
tro{ocite na postapkata. Prvenstvoto vo naplatata va`i i
za naplatata na tro{ocite na izvr{uvaweto vo odnos na pari~nata
kazna.
2. Ako poradi prisilnata naplata na pari~nata kazna izre~ena
vo prekr{o~na postapka, imotot na osudeniot tolku e namalen {to ne
mo`e da se namiri imotno-pravnoto barawe na o{tetniot, toa }e se
namiri do visina na naplatenata kazna. Toa zna~i deka sudot }e donese
re{enie so koe }e utvrdi deka ne mo`e da se namiri imotno-pravnoto
pobaruvawe zatoa {to so prisilnata naplata na pari~nata kazna
imotot na kaznetoto lice zna~itelno e namalen i }e opredeli o{teteniot
da se namiri od fondot vo koje vnesen iznosot na naplatenata
pari~na kazna, i toa najmnogu do naplatenata pari~na kazna.
3. Vo vrska so st. 2 treba da se pravi razlika me|u dve posebni
situacii. Prvata situacija, za koja ve}e govorevme, se odnesuva na
prisilna naplata na izre~ena pari~na kazna vo prekr{o~na postapka
vo vrska so koja o{teteniot vo celost ne mo`e da go namiri svoeto
imotno-pravno pobaruvawe.
Vtorata situacija e vo vrska so izre~ena pari~na kazna vo
krivi~na postapka, vo koja vo odnos na svoeto imotno-pravno pobaruvawe
o{teteniot e upaten na gra|anski spor, ili pak, ne go prijavil
423

imotno-pravnoto barawe. Vo takov slu~aj soglasno ~l. 99 KZ: a) O{teteniot
koj vo krivi~nata postapka vo odnos na svoeto imotnopravno
barawe e upaten na spor mo`e da bara da se namiri od iznosot na
platenata vrednost, ako povede spor vo rok od {est meseci od denot na
pravosilnosta na odlukata so koja e upaten na spor i ako vo rok od tri
meseci od denot na pravosilnosta na odlukata so koja e utvrdeno
negovoto barawe pobara namiruvawe na platenata vrednost. b) O{teteniot
koj vo krivi~na postapka ne prijavil imotno-pravno barawe
mo`e da bara namiruvawe od platenata vrednost ako zaradi utvrduvawe
na svoeto barawe povel spor vo rok od tri meseci od denot na
uznavaweto za presudata za koja se pleni imotnata korist, a najdocna
vo rok od dve godini od pravosilnosta na odlukata za plenuvawe na
imotnata korist i ako vo rok od tri meseci od denot na pravosilnosta
na odlukata so koja e utvrdeno negovoto barawe pobara namiruvawe na
platenata vrednost.
^len 231
(1) Sredstvata od naplatenite pari~ni kazni se uplatuvaat na
`iro smetka na Buxetot na Republika Makedonija.
(2) Sredstvata od stav 1 na ovoj ~len vo visina od 50% se
koristat kako namenski sredstva za izgradba, opremuvawe i osovremenuvawe
na uslovite za rabota na ustanovite i pravosudnite organi.
________________________
1. Sredstvata od naplatenite pari~ni kazni se prihiod na
Buxetot na Republika Makedonija. Ottamu na osudenoto lice mu se
dostavuva uplatnica na koja e ozna~ena soodvetnata `iro smetka.
2. Ovoj stav utvrduva deka del od sredstvata vo visina od 50% po
uplatata vo Buxetot na Republika Makedonija se koristat isklu~ivo
kako namenski seredstva za izgradba, opremuvawe i osovremenuvawe na
uslovite za rabota na kazneno-popravnite ustanovi i pravosudnite
organi, soglasno Programata na Sobranieto na Republika Mekedonija
(v. Programa za finansirawe na izgradba, dogradba, adaptacija i
pogolemi popravki na zgradi na pravosudni organi, kazneno-popravni
i vospitno-popravni ustanovi i za opremuvawe na ovie organi i
ustanovi vo periodot od 1997 do 2001 godina, (SV RM 1996/59).
424

B. IZVR[UVAWE NA ZA[TITNIOT NADZOR IZRE^EN SO
USLOVNA OSUDA
Glava HVIII
ORGANI I POSTAPKA ZA IZVR[UVAWE NA ZA[TITNIOT
NADZOR
1. Organ za izvr{uvawe na za{titniot nadzor
^len 232
(1) Za{titniot nadzor izre~en so uslovna osuda go izvr{uva
nadle`niot centar za socijalni raboti, spored `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice.
(2) Tro{ocite na izvr{uvaweto na za{titniot nadzor ako so
zakon ne e poinaku opredeleno pa|aat na tovar na organot {to go
sproveduva za{titniot nadzor.
________________________
1. Uslovnata osuda so za{titen nadzor e modificiran oblik ili
posebna varijanta na uslovnata osuda. Za{titniot nadzor pod koj se
stava osudenoto lice gi opfa}a so zakon predvidenite merki na
pomo{, gri`a, nadzor ili za{tita. Traeweto na za{titniot nadzor
sudot go odreduva na opredeleno vreme vo tekot na vremeto na proveruvaweto.
Osudenoto lice na koe pokraj uslovnata osuda mu e opredelen
za{titniot nadzor e obvrzano da se javuva na organot nadle`en za
vr{ewe na za{titen nadzor vo od nego opredeleni rokovi. Pokraj toa,
koga so uslovnata osuda }e opredeli za{titen nadzor, na osudenoto
lice mo`e da mu postavi edna ili pove}e obvrski. Toa se slednive
obvrski:
- osposobuvawe, ostru~uvawe i prekvalifikuvawe za da mo`e
osudenikot da go zadr`i rabotnoto mesto {to go zazema ili da bidat
sozdadeni pretpostavki za vrabotuvawe,
- prifa}awe na vrabotuvawe {to odgovara na sposobnostite i
sklonosta na osudenikot,
- izvr{uvawe na obvrskata za izdr`uvawe na semjestvoto,
podigawe na decata i drugi semejni obvrski,
- ovozmo`uvawe uvid i soveti vo vrska so rasporeduvaweto i
tro{eweto na sredstvata od platata i drugite prihodi {to gi ostvaruva,
- neposetuvawe opredeleni vidovi na lokali ili drugi mesta
kade {to se to~at alkoholni pijaloci ili se igra na sre}a,
425

- zabrana na upotreba na alkoholni pijaloci, drogi i drugi
psihotropni supstanicii,
- koristewe na slobodnoto vreme spored ocenka na socijalniot
organ,
- odbegnuvawe i nedru`ewe so lica koi negativno vlijaat vrz
osudenikot,
- podlo`uvawe na lekuvawe ili socijalna rehabilitacija vo
soodvetni specijalizirani ustanovi odnosno posetuvawe na odredeni
psiholo{ki i drugi sovetuvali{ta.
Pri izborot na vidot na obvrskata sudot }e ja zeme predvid pred
se li~nosta na storitelot, negovata zdravstena sostojba i psihi~kite
svojstva, vozrasta, materijalite i semejnite uslovi, okolnostite pod
koi go storil deloto, povedenieto na storitelot po izvr{uvaweto na
deloto, pobudite za izvr{uvaweto na deloto i drugite okolnosti
svrzani so li~nosta na storitelot {to se od zna~ewe pri izborot na
vidot na obvrskata, vodej}i smetka da ne se povreduva ~ovekovoto
dostoinstvo nitu da se predizvikuvaat nepotrebni te{kotii vo
negovoto prevospituvawe.
2. Vo KZ e opredlen i organot za sproveduvawe na za{titniot
nadzor, odnosno pomo{ta, gri`ata i nadzorot i za{titata na uslovno
osudenoto lice. Toa e centarot za socijalni raboti koj e dol`en: 1. so
prakti~ni soveti da go pottiknuva i da mu pomaga na osudenikot da ja
ispolni obvrskata {to ja opredelil sudot, da go sfati zna~eweto na
uslovnata osuda so za{titen nadzor za da se ispolnat nejzinite celi i
2. povremeno da go izvestuva sudot za sostojbite vo isplnuvaweto na
opredelenata obvrska.
Vo vrska so toj organ soodvetni odredbi sodr`i i ZIS. Imeno vo
~l. 232 ZIS se precizira odredbata od ~l. 57 KZ RM taka {to se
istaknuva deka za{titniot nadzor izre~en so uslovna osuda go
izvr{uva centarot za socijalni raboti spored `iveali{teto odnosno
prestojuvali{teto na osudenoto lice. Vo st. 2 na ovoj ~len se
opredluva i toa deka tro{ocite na izvr{uvaweto na za{titniot
nadzor ako so zakon ne e poinaku opredeleno pa|aat na tovar na
organot {to go sproveduva za{titniot nadzor.
2. Postapka za izvr{uvawe na za{titniot nadzor
^len 233
Centarot za socijalni raboti utvrduva plan za rabota za
sproveduvawe na za{titniot nadzor, soobrazen so vidot na nadzorot
426

{to treba da go ostvaruva, vremetraeweto na nadzorot,
sproveduvaweto na nadzorot vo odnos na ispolnuvaweto na oddelni
obvrski i li~nosta na osudenoto lice.
________________________
Odredbite vo vrska so postapkata na izvr{uvaweto na
za{titniot nadzor vo celost se pomesteni vo ZIS.
Kon izvr{uvaweto na uslovnata osuda so za{titen nadzor se
pristapuva koga }e stane pravosilna sudskata odluka so koja takvata
merka e odredena i ako za nejzinoto izvr{uvawe ne postojat zakonski
pre~ki. Sudot koj vo prv stepen ja donel odlukata so koja se opredeluva
za{titniot nadzor dol`en e izvr{nata odluka zaedno so site zna~ajni
podatoci za li~nosta na osudenikot pribaveni vo krivi~nata postapka
da im gi dostavi na centarot za socijalni raboti.
Po priemot na izvr{enata odluka i dokumentacijata za li~nosta
na osudenikot centarot za socijalni raboti e dol`en da pristapi kon
izgotvuvawe programi za izvr{uvawe na za{titniot nadzor vo
soglasnosta so zakonskite odredbi. Centarot za socijalni raboti
utvrduva plan za rabota za sproveduvaweto na za{titniot nadzor,
soobrazen so vidot na nadzorot {to treba da se ostvaruva,
vremetraeweto na nadzorot, sproveduvaweto na nadzorot vo odnos na
ispolnuvaweto na oddelni obvrski i li~nosta na osudenoto lice.
^len 234
Centarot za socijalni raboti najmalku edna{ na 6 meseci ili
po barawe na sudot }e go izvesti sudot za rezultatite od
sproveduvaweto na za{titniot nadzor i izvr{uvaweto na obvrskite
od strana na osudenoto lice. Pritoa, mo`e da mu predlo`i
izre~enite obvrski da gi zameni so drugi, ili da go prodol`i
traeweto na za{titniot nadzor vo ramkite na vremeto na
proveruvaweto, ili da ja otpovika uslovnata osuda.
________________________
Ovaa odredba ja utvrduva sorabotkata na centarot za socijalni
raboti i sudot vo odnos na izvr{uvaweto na za{titniot nadzor
izre~en so uslovna osuda. Imeno, centarot za socijalni raboti e dol-
`en vo rok od 6 meseci najmalku edna{ da go izvesti sudot za rezultatite
od sproveduvaweto na za{titniot nadzor. Isto taka, zakonodavecot
ja predvidel i mo`nosta sudot sam da pobara izvestuvawe. Vo
taa funkcija, centarot za socijalni raboti mo`e da prodol`i izre~enite
obvrski da se zamenat so drugi ili pak da predlo`i traeweto na
za{titniot nadzor da se prodol`i vo ramkite na vremeto na prov-
427

eruvawe na osudenoto lice ili pak da predlo`i otpovikuvawe na uslovnata
osuda.
^len 235
(1) Ako osudenoto lice ne go prifati za{titniot nadzor, centarot
za socijalni raboti dol`en e za toa da go izvesti sudot vo rok
od 8 dena.
(2) Ako centarot za socijalni raboti oceni deka celta na ovaa
merka e postignata }e go izvesti za toa sudot {to ja izrekol merkata
i mo`e da mu predlo`i da go zapre izvr{uvaweto na za{titniot
nadzor.
(3) Nadzor na zakonitosta vo izvr{uvaweto na za{titniot nadzor
vr{i sudot {to ja izrekol merkata.
________________________
Ako osudenoto lice ne go prifati za{titniot nadzor centarot
za socijalni raboti dol`en e za toa da go izvesti sudot vo rok od 8
dena. Toga{ pak, koga centarot za socijalni raboti oceni deka celta
na ovaa merka e postignata }e go izvesti za toa sudot {to ja izrekol
merkata i mo`e da mu predlo`i da go zapre izvr{uvaweto na za{titniot
nadzor.
Nadzor nad zakonitosta vo izvr{uvaweto na za{titniot nadzor
vr{i sudot {to ja izrekol merkata.
V. IZVR[UVAWE NA MERKITE NA BEZBEDNOST
Glava HIH
ZADOL@ITELNO PSIHIJATRISKO LEKUVAWE I ^UVAWE
VO ZDRAVSTVENA USTANOVA
^len 236
(1) Merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova se izvr{uva vo
zdravstvena ustanova osnovana za taa cel, ili vo zdravstvena
ustanova za du{evno bolni lica.
(2) Vo odlukata so koja e izre~ena merkata na bezbednost od
stav 1 na ovoj ~len, sudot ja opredeluva i zdravstvenata ustanova vo
koja }e se izvr{uva merkata.
(3) Koga merkata na bezbednost od stav 1 na ovoj ~len e izre~ena
so kazna zatvor, osudenoto lice prvo se upatuva na izvr{uvawe na
merkata na bezbednost.
428

________________________
1. Za izvr{uvaweto na merkite na bezbednost pokraj odredbite
od ovaa glava na ZIS, treba da se imaat predvid i odredbite na ~l. 60-
69 KZ, kako i odredbite na ~l. 478-485 ZKP.
2. Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova e merka na bezbednost od medicinski karakter.
Taa mo`e da se izre~e samo na lice koe krivi~noto delo go storilo vo
sostojba na nepresmetlivost ili vo sostojba na bitno namalena presmetlivost
ako sudot utvrdi deka e opasno za okolinata i deka zaradi
otstranuvawe na taa opasnost e potrebno negovo lekuvawe i ~uvawe vo
posebna zdravstvena ustanova.
Od navedenoto proizleguva deka ovaa merka na koja mnogumina ñ
ja osporuvaat prorodata na krivi~na sankcija mo`e da se primeni ako
kumulativno se ispolneti slednive uslovi:
1. Da se raboti za storitel koj vo vremeto na izvr{uvaweto na
krivi~noto delo bil vo sostojba na nepresmetlivost ili bitno
namalena presmetlivost.
2. Takviot storitel da e opasen za svojata okolina. Opasno za
okolinata e ona lice kaj koe so ogled na negovata du{evna sostojba
mo`e osnovano da se o~ekuva deka povtorno }e izvr{i krivi~no delo.
Opasnata sostojba e fakti~ko pra{awe {to vrz osnova na mislewe na
ve{tak vo sekoj konkreten slu~aj se utvrduva od strana na sudot.
3. Da postoi neophodna potreba od lekuvawe i ~uvawe na
storitelot zaradi otstranuvawe na negovata opasna sostojba tokmu vo
soodvetna zdravstvena ustanova. Postoeweto na ovoj uslov i vo ovoj
slu~aj se utvrduva vrz osnova na stru~no mislewe od ve{tak.
- Sprema nepresmetlivite lica ovaa merka na bezbednost se
izrekuva samostojno so ogled deka se raboti za krivi~no neodgovorni
lica sprema koi ne mo`e da se primeni kazna. Pritoa sudot ne go
opredeluva nejzinoto vremetraewe taka {to osudenikot ostanuva vo
zdravstvenata ustanova se dodeka postoi potrebata od negovo lekuvawe
i ~uvawe (v ~l. 63 KZ).
Toga{ koga obvinetiot storil krivi~no delo vo nepresmetliva
sostojba, javniot obvinitel do sudot }e podnese predlog da ja izre~e
ovaa merka. Po stavaweto na takov predlog, obvinetiot mora da ima
branitel, {to zna~i deka, dokolku toa ne go storil samiot obvinet,
sudot e dol`en branitelot da go postavi po slu`bena dol`nost.
Odlukata so koja se izrekuva merkata ne se donesuva vo forma na
presuda, tuku vo forma na re{enie, obvinetiot koj se nao|a vo pritvor
ne se pu{ta na sloboda, tuku do zavr{uvaweto na postapkata privremeno
se smestuva vo soodvetna zdravstvena ustanova ili vo nekoja
pogodna prostorija (v. ~l. 478 ZKP).
429

Za primena na merkata, po odr`an glaven pretres, re{ava sudot
{to e nadle`en za sudewe vo prv stepen. Ako sudot utvrdi deka
obvinetiot go storil deloto vo nepresmetliva sostojba, }e odlu~i da
mu izre~e merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe
i ~uvawe vo zdravstvena ustanova ili zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda nezavisno od predlogot na javniot obvinitel.
Ovie merki mo`at da se izre~at i koga javniot obvinitel na glavniot
pretres }e go izmeni podignatiot obvinitelen akt, odnosno obvinitelen
predlog so podnesuvawe predlog za izrekuvawe na tie merki. Ako
najde deka obvinetiot bil presmetliv, sudot }e ja zapre postapkata (v.
~l. 479-480 ZKP).
Po slu`bena dol`nost ili po predlog od zdravstvenata ustanova
ili od centarot za socijalni raboti sudot, {to vo prv stepen ja
izrekol merkata }e ja zapre istata i }e opredeli otpu{tawe na storitelot
od zdravstvenata ustanova, ako vrz osnova na misleweto na lekarot
utvrdil deka prestanala potrebata od lekuvawe i ~uvawe na
storitelot, a mo`e da opredeli negovo zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda (v. ~l. 483 st. 1 ZKP).
- Sprema bitno namaleno presmetlivite lica ovaa merka se
izrekuva kon kaznata li{uvawe od sloboda ottamu {to se raboti za
krivi~no odgovorni lica. So odlukata, koja e vo forma na presuda, se
izrekuva i kaznata i merkata na bezbednost. Vo takov slu~aj najprvin
se izvr{uva merkata na bezbednost, a potoa eventulano i kaznata.
Pritoa spored sistemot na supstitucija ako osudenikot vo zdravstvenata
ustanova bil zadr`an za period kolku {to iznesuva izre~enata
kazna, nema da ja izdr`uva izre~enata kazna. Dokolku pak toa vreme e
pokratko od izre~enata kazna sudot mo`e da odlu~i osudenikot da go
izdr`i ostatokot na kaznata vo soodvetna kazneno-popravna ustanova
ili da go pu{ti na usloven otpust. Pri odlu~uvaweto za pu{tawe na
usloven otpust sudot ne e vrzan za rokovite na izdr`uvaweto na kaznata
predvideni vo ~l. 36 KZ. Sudot e me|utoa obvrzan osobeno da go
zeme predvid uspehot na lekuvaweto na osudenikot, negovata zdravstvena
sostojba, vremeto pominato vo zdravstvenata ustanova i ostatokot
na kaznata {to osudenikot ja izdr`al. Za vreme na proveruvaweto
na uslovno otpu{teniot mo`e da mu se nalo`at posebni
obvrski vo prv red vo pogled na negovoto lekuvawe. (v. ~l. 63 KZ i ~l.
481 ZKP). Na storitelot {to se pu{ta na usloven otpust mo`e da mu
se izre~e i merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe
na sloboda, ako za toa postojat zakonski uslovi (~l. 64 KZ i ~l. 483 st.
2 ZKP). Za novostoreno krivi~no delo uslovniot otpust se otpovikuva.
430

3. Merkata zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova se izvr{uva vo posebna zdravstena ustanova
osnovana i nameneta za taa cel, ili vo zdravstvena ustanova za
du{evno bolni lica. Vo odlukata so koja e izre~ena merkata sudot ja
konkretizira zdravstvenata ustanova. Ako e osnovana posebna zdravstvena
ustanova sudot }e opredeli vo nea da se izvr{uva merkata.
Me|utoa so ogled {to kaj nas sî u{te ne e osnovana takva ustanova,
sudot, soglasno `iveali{teto osnosno prestojuvali{teto na osudenikot,
se opredeluva za edna od trite psihijatriski bolnici {to se nao|aat
vo Bardovci kaj Skopje, Demir Hisar kaj Bitola i Negorci kaj
Gevgelija.
V. Pravilnik za izvr{uvawe na merkata na bezbednost upatuvawe
na zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
organizacija i zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda
(SV SRM 1980/27).
^len 237
(1) Liceto sprema koe treba da se izvr{i merkata na
bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova, vo zdravstvenata ustanova go upatuva
nadle`niot sud, a go sproveduva zdravstven rabotnik na ustanovata
opredelena od sudot. Od pri~ini na bezbednost mo`e da se opredeli
sproveduvaweto da go obezbeduva Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti.
(2) Ako liceto od stav 1 na ovoj ~len se nao|a vo pritvor vo
zdravstvenata ustanova go sproveduva pripadnik na slu`bata za
obezbeduvawe vo ustanovata vo koja se nao|a vo pritvor.
(3) Tro{ocite na sproveduvaweto pa|aat na tovar na
nadle`niot sud.
________________________
1. Za samoto upatuvawe vo zdravstvenata ustanova e nadle`en
osnovniot sud. Ovoj sud vo upatniot akt opredeluva liceto sprema koe
treba da se izvr{i merkata da go sproveduva zdravstven rabotnik na
ustanovata opredelena od sudot. Od bezbednosni pri~ni nadle`niot
sud mo`e da opredeli sproveduvaweto da go obezbeduva pripadnik na
slu`bata na obezbeduvawe od ustanovata kade se izvr{uva pritvorot.
Vo praktikata se mo`ni slu~ai sproveduvaweto da go izvr{uva i
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti.
2. Ovde se definira sostojbata dokolku liceto sprema koe treba
da se izvr{uva merkata na bezbednost prestojuva vo pritvor. Vo takov
431

slu~aj sproveduvaweto vo zdravstvenata ustanova go vr{i pripadnik
na slu`bata za obezbeduvawe na kazneno-popravnata ustanova vo koja
se nao|a pritvorenoto lice.
3. Tro{ocite na sproveduvaweto pa|aat na tovar na sudot.
^len 238
Sprema licata vo odnos na koi se izvr{uva merkata na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova mo`at da se primenat ograni~uvawa na dvi`eweto i
kontaktiraweto vo mera {to e neophodna za sproveduvawe na
tretmanot na lekuvawe i ~uvawe i za odr`uvawe na ku}niot red i
disciplina vo zdravstvenata ustanova.
________________________
Izvr{uvaweto na merkata se sostoi vo lekuvawe i ~uvawe na
osudenoto lice. Lekuvaweto podrazbira prezemawe na medicinski i
psihoterapeutski merki za lekuvawe na du{evno bolniot ili za
podobruvawe na negovata zdravstvena sostojba. Od stojali{e na ovaa
merka celta na lekuvaweto e postignata ako liceto pove}e ne e opasno
za svojata okolina nezavisno od toa dali du{evnata sostojba e izle-
~ena ili e otstranet zaostanatiot du{even razvoj. ^uvaweto pretstavuva
otstranuvawe na mo`nosta osudenoto lice da go zagrozi `ivotot
ili imotot na drug ili da se na{teti sebesi dodeka e opasen za okolinata.
Za samoto izvr{uvawe na ovaa merka ZIS ja sodr`i samo odredbata
pomesetena vo ovoj ~len. Vo nea se veli deka sprema licata vo
odnos na koi taa se izvr{uva mo`at da se primenat ograni~uvawa na
dvi`eweto i kontaktiraweto vo mera {to e neophodna za sproveduvawe
na tretmanot na lekuvawe i ~uvawe i za odr`uvawe na ku}-
niot red i disciplinata vo zdravstvenata ustanova. Drugi odredbi {to
bi se odnesvuale na klasifikacijata, individualizacijata i tretmanot,
primenata na specifi~ni oblici, metodi i metodolo{ki tehniki
na medicinski, neuropsihijatriski i op{t vospiten tretman i
o~ekuvanite rezultati od toa, ne postojat. Taa praznina ne mo`e da se
popolni so direktno prenesuvawe na op{tite odredbi od ZIS koi se
odnesuvaat na izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda. So
ogled na toa deka ovde se raboti za posebna kategorija na bolni lica
na koi vo prv red im e potreben kurativen tretman, koristeweto na
tie odredbi ne e mo`no nitu po pat na analogija. Ottamu proizleguva
edna od pre~kite zaradi koi vo praktikata se javuvaat brojni problemi
{to mo{ne nepovolno se odrazuvaat vrz rezultatite od izvr{u-
432

vaweto. Od faktot {to ovaa merka se izvr{uva vo zdravstveni ustanovi
kade se le~at i slobodnite gra|ani, proizleguvaat i drugi slabosti
na izvr{uvaweto. So ogled na opasnata sostojba na ovie lica vo
zdravstvenite ustanovi od op{t vid postoi izrazena pretpazlivost vo
pogled na nivniot priem i smestuvawe. Empiriskite pokazateli uka`uvaat
deka ovie osudenici vo ustanovata vr{at ubistva i drugi te{ki
dela i so svoeto agresivno odnesuvawe ja zagrozuvaat ne samo bezbednosta
na zdravstveniot personal i dugite bolni lica tuku ja doveduvaat
vo pra{awe i organizacionata postavenost na ustanovata i mo`nostite
za ostvaruvawe na nejzinata funkcija. Vo nedostig na poseben
prostor za nivno lekuvawe i spre~uvawe na kontaktite so drugite
lica i nivnite begstva od ustanovata navedenite problemi u{te pove-
}e se uslo`nuvaat. Od tie pri~ini i kaj nas se pove}e be{e prisutna
zalo`bata za osnovawe na posebna zdravstvena ustanova - KPU
Bolnica koja vo ovoj pogled bi gi zadovoluvala potrebite na celata
dr`ava. Takva kazneno-popravna ustanova - Bolnica kone~no e predvidena
vo ZIS. Vo naredniot period ostanuva soodvetno da se opremi
i kadrovski da se ekipira za vo praktikata da go opravda svoeto postoewe.
Odredba gi potencira i na~elata na zakonitosta i individualizacija,
humanosta i po~ituvaweto na ~ovekovoto dostoinstvo vo
izvr{uvaweto. Soglasno ovie principi, liceto upateno vo zdravstvena
ustanova nadle`na za izvr{uvawe na merkatata na bezbednost, se
ograni~uva vo dvi`eweto i kontaktiraweto so nadvore{niot svet
samo vo mera {to e neophodna za sproveduvawe na tretmanot na lekuvawe
i ~uvawe, kako i za odr`uvawe na redot i disciplinata vo
ustanovata.
^len 239
(1) Zdravstvenata ustanova vo koja se izvr{uva merkata na
bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe e dol`na
najmalku edna{ godi{no da go izvesti sudot {to ja izrekol merkata
za zdravstvenata sostojba na liceto.
(2) Koga zdravstvenata ustanova }e oceni deka prestanala
potrebata za lekuvawe i ~uvawe }e mu predlo`i na nadle`niot sud
da go zapre natamo{noto izvr{uvawe na ovaa merka. Zdravstvenata
ustanova za osudenite lica so bitno namalena presmetlivost na koi
ne im istekla kaznata mo`e da predlo`i usloven otpust.
________________________
433

1. Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova ima dvojna cel: lekuvawe na storitelot na
krivi~noto delo zaradi otstranuvawe na opasnata sostojba na negovata
li~nost i negovo ~uvawe zaradi onevozmo`uvawe i natamu da vr{i
krivi~ni dela. Za postignatite rezultati od toa zdravstvenata ustanova
e dol`na najmalku edna{ godi{no da go izvestuva sudot {to ja
izrekol merkata. Vrz osnova na tie soznanija, vo momentot koga
osnovano }e zaklu~i deka liceto ne e opasno za svojata okolina, sudot
mo`e da donese odluka za zapirawe na merkata ili za nejzino pretvorawe
vo merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na
sloboda.
Koga zdravstvenata ustanova }e oceni deka prestanala potrebata
za lekuvawe i ~uvawe na nadle`niot sud }e mu predlo`i da go zapre
natamo{noto izdr`uvawe na merkata. Za osudenite lica so bitno namalena
presmetlivost na koi ne im e isteknata kaznata, zdravstvenata
ustanova mo`e da predlo`i da bidat pu{teni na usloven otpust.
2. Ocenkata za nastanatite promeni vo pozitivna smisla, kaj
licata upateni za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova, mora da se zasnova vrz
naodite i misleweto na kompetenten stru~en tim na zdravstvenata
ustanova. Dokolku pritoa se potrebni i drugi konsultacii kako, na
primer, kontakti so sredinata vo koja `ivee liceto, ili so socijalni
ustanovi, kako i so drugi specijalisti i specijalizirani zdravstveni
ustanovi, stru~niot tim na ustanovata vo koja liceto prestojuva,
nu`no e da gi ostvaruva, so cel validno da se pretpostavi natamo{-
noto odnesuvawe na liceto.
Od zasnovanosta na naodot i misleweto na stru~niot tim zavisi
dali prestanala potrebata za lekuvawe i ~uvawe na liceto vrz koe se
izvr{uva merkata. Ako vrz osnova na naodot i misleweto na stru~niot
tim na lekari, sudot kako nadle`en organ za doneseuvawe dopolnitelna
odluka, utvrdi deka prestanala potrebata za ~uvawe i lekuvawe,
}e ja zapre merkata i }e opredeli otpu{tawe na liceto od zdravstvenata
ustanova. Zavisno od toj naod i mislewe, sudot mo`e da opredeli
i natamo{no lekuvawe na sloboda. (V. objasnuvawa na ~l 236 pod t. 2)
^len 240
Ako sudot odlu~i osudenoto lice da bide upateno na
izdr`uvawe na ostatokot na izre~enata kazna zatvor, od kaznenopopravnata
ustanova vo koja osudenoto lice treba da ja izdr`uva
kaznata }e pobara da go sprovede vo ustanovata.
434

________________________
Ako sudot ne se odlu~i za usloven otpust, tuku za toa bitno
namaleno presmetlivoto lice na koe sî u{te ne mu istekla kaznata, da
bide upateno na izdr`uvawe na ostatokot na izre~enata kazna li{uvawe
od sloboda, }e prezeme ~ekori da se izdr`i kaznata. Ili, poprecizno,
so ovaa odredba se regulira situacijata koga prestanala potrebata
za lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova, pa liceto treba da
bide upateno ostatokot na kaznata da ja izdr`i vo kazneno-popravna
ustanova. Vo takov slu~aj, sudot od kazneno-popravnata ustanova vo
koja osudenoto lice treba da ja izdr`uva kaznata }e pobara, ili podobro
ka`ano, }e i nalo`i, da go sprovede osudenoto lice na izdr`uvawe
na ostatokot od kaznata.
^len 241
(1) Stru~no-instruktorski nadzor vo zdravstvenata ustanova vo
koja se izvr{uva merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuawe i ~uvawe vr{i ovlasten zdravstven inspektor na
Ministerstvoto za zdravstvo.
(2) Nadzor na zakonitosta vo izvr{uvaweto na merkata od stav
1 na ovoj ~len vr{i nadle`niot sud.
_______________________
Stru~noinstruktorski nadzor vo zdravstvenata ustanova vo koja
se izvr{uva merkata na bezbednost vr{i ovlasten zdravstven inspektor
na Ministerstvoto za zdravstvo, a nadzorot na zakonitosta vo izvr{uvaweto
na merkata mu e prepu{ten na nadle`niot sud.
^len 242
Op{t akt so koj se ureduva ku}niot red vo zdravstvenata ustanova
vo odnos na licata sprema koi se izvr{uva merkata na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe donesuva ministerot
za zdravstvo vo soglasnost so ministerot za pravda.
________________________
Op{tot akt so koj se ureduva ku}niot red e Pravilnik za
ku}niot red vo zdravstvenata ustanova za licata sprema koi se izvr{uva
merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko ~uvawe i lekuvawe
(SV RM 1998/4).
Soglasno ovoj Pravilnik zdravstvenata ustanova vr{i priem na
liceto koe e upateno na izvr{uvawe na merkata na na~in i postapka
kako i za drugite lica koi se upatuvaat na lekuvawe vo ovoj vid zdrav-
435

stveni ustanovi. Negovoto sproveduvawe go vr{i zdravstven rabotnik,
pripadnik na ministerstvoto za vnatre{ni raboti ili pripadnik na
slu`bata na obezbeduvawe na ustanovata vo koja se nao|alo liceto vo
pritvor.
Zdravstvenata ustanova obezbeduva ednakvi uslovi za smestuvawe
i tretman i primenuva isti dijagnosti~ki i terapeutski postapki
sprema liceto koe e upateno na izvr{uvawe na merkata kako i za ostanatite
lica koi se nao|aat na lekuvawe. Za niv, me|utoa, se utvrduva
poseben raspored na dnevni aktivnosti.
Ako liceto sprema koe se izvr{uva merkata spored rasporedot
na dnevnite aktivnosti i medicinskiot treman, treba da odi na
terapija nadvor od oddelenieto za izvr{uvawe na merkata {to se
nao|a vo ramkite na ustanovata, upatuvaweto i tretmanot zadol`itelno
se vr{at vo pridru`ba i pod kontrola na medicinsko lice.
Na liceto sprema koe se izvr{uva merkata mo`e da mu odobri
poseta od ~lenovite na negovoto semejstvo. Od bezbednosni pri~ini
posetitelite sekoga{ se pretresuvaat zaradi spre~uvawe da se vnesuva
oru`je, alkohol droga i drugi psihotropni supsatanci.
Soglasno ~l. 8 na Pravilnikot, po predlog na terapeutskiot tim
na ustanovata, ako zdravstvenata sostojba na liceto toa go dozvoluva, i
ako postoi soglasnost na sudot, na liceto {to ja izdr`uva merkata,
mo`e da mu se odobri koristewe na vikend ili prodol`en vikend vo
krugot na negovoto semejstvo. Vakvoto otsustvo se ostvaruva so prezemawe
na liceto od ustanovata od strana na ~len na negovoto semejstvo
koj mora so pismena izjava da garantira deka ja prezema obvrskata deka
}e go ~uva liceto dodeka e nadvor od ustanovata. Za prestojuvawe
nadvor od ustanovata po drug osnov (na primer, pokana od sud ili drug
nadle`en organ), liceto sprema koe se izvr{uva merkata go pridru`uva
pripadnik na slu`bata za obezbeduvawe ili pretstavnik na
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti.
Vo slu~aj na pogolemo naru{uvawe na ku}niot red so koe se zagrozuva
bezbednosta na drugite bolni lica i normalnata rabota vo
ustanovata, rakovoditelot na zdravstvenata ustanova mo`e da pobara
pomo{ od pripadnicite na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti.
V. objasnuvawa na ~l. 49.
^len 243
Tro{ocite na izvr{uvaweto na merkata na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova pa|aat na tovar na Buxetot na Republika Makedonija.
436

________________________
Soglasno propisite od oblasta na zdravstvoto, tro{ocite za izvr{uvawe
na ovaa merka na bezbednost, pa|aat na tovar na Buxetot na
Republika Makedonija,
Glava HH
ZADOL@ITELNO PSIHIJATRISKO LEKUVAWENA
SLOBODA
^len 244
(1) Merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda se izvr{uva vo zdravstvena ustanova koja
prvostepeniot sud ja opredelil vo svojata odluka.
(2) Merkata od stav 1 na ovoj ~len ja izvr{uva nadle`niot sud
spored `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na liceto.
________________________
1. Zadol`itelnoto psihijatrisko lekuvawe na sloboda e merka
na bezbednost {to za prv pat e vovedena vo KZ od 1976 godina.
Nameneta e za du{evno abnormalni storiteli na krivi~ni dela koi, so
ogled na opasnata sostojba na nivnata li~nost treba da se podlo`at na
opredelen medicinski tretman bez da se smestuvaat vo zdravstvena
ustanova, ako otstranuvaweto na taa opasnost mo`e da se postigne i so
nivno lekuvawe na sloboda. Smislata na ovaa merka e potprena vrz
sovremenite psihijatriski soznanija deka lekuvaweto na ovie lica
mo`e da bide poefikasno dokolku namesto vo uslovi na izolacija taa
se ostvaruva vo slobodna sredina kade {to liceto normalno gi ostvaruva
svoite op{testveni komunikacii.
Za izreknuvaweto na ovaa merka va`at prvite dva od op{tite
uslovi navedeni za izrekuvawe na merkata zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova: 1. da se raboti za storitel
koj vo vremeto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo bil vo sostojba
na nepresmetlivost ili bitno namalena presmetlivost i 2. da e
opasen za svojata okolina. Vo pogled na op{tite uslovi postojat i dve
situacii vo zavisnost od toa dali merkata se izrekuva na nepresmetliv
storitel ili na storitel koj bil vo sostojba na bitno namalena
presmetlivost:
- Sprema nepresmetliv storitel ovaa merka mo`e da se izre~e vo
dva slu~ai. Prvo, koga krivi~noto delo go storilo nepresmetlivo
lice koe e opasno za okolinata, a za otstranuvawe na taa opasnost e dovolno
negovoto lekuvawe na sloboda. Drugiot slu~aj e koga na nepres-
437

metliviot storitel na krivi~no delo mu e izre~ena merka na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, a vo tekot na lekuvaweto se utvrdi deka so ogled na sostojbata
na opasnost i sostojbata na negovoto du{evno zdravje pove}e ne
e potreben institucionalen tretman, tuku e dovolno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda.
Toga{ koga obvinetiot storil krivi~no delo vo nepresmetliva
sostojba, javniot obvinitel do sudot }e podnese predlog da ja izre~e
ovaa merka. Po stavaweto na takov predlog, obvinetiot mora da ima
branitel, {to zna~i deka, dokolku toa ne go storil samiot obvinet,
sudot e dol`en branitelot da go postavi po slu`bena dol`nost. Odlukata
so koja se izrekuva merkata ne se donesuva vo forma na presuda,
tuku vo forma na re{enie, obvinetiot koj se nao|a vo pritvor ne se
pu{ta na sloboda, tuku do zavr{uvaweto na postapkata privremeno se
smestuva vo soodvetna zdravstvena ustanova ili vo nekoja pogodna
prostorija (v. ~l. 478 ZKP).
Za primena na merkata, po odr`an glaven pretres, re{ava sudot
{to e nadle`en za sudewe vo prv stepen. Ako sudot utvrdi deka obvinetiot
go storil deloto vo nepresmetliva sostojba, }e odlu~i da mu
izre~e merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na
sloboda ili zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, nezavisno od predlogot na javniot obvinitel. Ovie
merki mo`at da se izre~at i koga javniot obvinitel na glavniot
pretres }e go izmeni podignatiot obvinitelen akt, odnosno obvinitelen
predlog so podnesuvawe predlog za izrekuvawe na tie merki. Ako
najde deka obvinetiot ne bil nepresmetliv, sudot }e ja zapre
postapkata (v. ~l. 479-480 ZKP).
- Sprema storitel koj vo vreme na izvr{uvaweto na krivi~no
delo bil vo sostojba na bitno namalena presmetlivost ovaa merka
mo`e da se izre~e samo ako predhodno zaedno so kaznata mu bila izre-
~ena i merkata zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova, a sudot po zapiraweto na najzinoto izvr{uvawe
odredil usloven otpust.
Zadol`itelnoto lekuvawe na sloboda nema avtomatski da se vrze
za uslovniot otpust tuku samo vo slu~aj ako se utvrdi negovata neophodnost.
Dokolku osudenoto lice ne se podlo`i na lekuvawe na sloboda,
ili ako samovolno go napu{ti, ili ako i pokraj lekuvaweto stane
tolku opasno za okolinata {to e potrebno negovo ~uvawe vo zdravstvenata
ustanova, sudot mo`e da izre~e zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova (v. ~l. 64 st. 5 KZ). Po
slu`bena dol`nost ili po predlog na upravata na zdravstvenaat
438

ustanova vo koja obvinetiot se lekuval ili trebalo da se lekuva, a po
soslu{uvawe na javniot obvinitel, sudot mo`e na storitelot sprema
koj e primeneta merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda da mu izre~e merka na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova, ako
ustanovi deka storitelot ne se podlo`il na lekuvawe ili deka
samovolno go napu{til ili deka i pokraj lekuvaweto ostanal tolku
opasen za svojata okolina {to e potrebno negovo ~uvawe i lekuvawe vo
zdravstvena ustanova. Pri donesuvawe na odlukata sudot po potreba }e
pribavi i mislewe od lekar, a obvinetiot }e se soslu{a ako negovata
sostojba go dozvoluva toa (~l. 483 st. 3 ZKP).
Za razlika od drugite merki na bezbednost ovaa merka e od
ograni~eno traewe. Taa ne mo`e da trae podolgo od dve godini.
2. Merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe
na sloboda se izvr{uva vo soodvetna zdravstvena ustanova. Soodvetna
e onaa zdravstvena ustanova vo ~ii sostav funkcionira posebno
psihijatrisko oddelenie {to gi ispolnuva site uslovi za pru`awe na
stacionaren ili ambulantski medicinsko-psihijatriski tretman na
du{evno bolnite lica.
V. Pravilnik za izvr{uvawe na merkata na bezbednost
upatuvawe na zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena organizacija i zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na
sloboda (SV SRM 1980/27).
^len 245
Zdravstvenata ustanova vo koja se izvr{uva zadol`itelnoto
psihijatriskoto lekuvawe na sloboda dol`na e najmalku na sekoi 6
meseci da go izvestuva nadle`niot sud za zdravstvenata sostojba na
liceto sprema koe se izvr{uva ova merka i za rezultatot na lekuvaweto.
________________________
Vo zdravstvenata ustanova se primenuva medicinska terapija i
sovremeni psihijatriski metodi na lekuvawe od potraen karakter i
postojano se sledi du{evnata sostojba na osudenikot kako i rezultatite
od lekuvaweto. Vo vrska so toa zdravstvenata ustanova e dol`na
najmalku na sekoi 6 meseci da go izvestuva nadle`niot sud. Zdravstvenata
ustanova e dol`na da izvestuva i za redovnosta na javuvaweto
na osudenikot, za toa dali samovolno go napu{til lekuvaweto, a dokolku
se raboti za lice koi i pokraj lekuvaweto stanalo opasno za okolinata
i za potrebata od negovo lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvenata
439

ustanova. Vo takov slu~aj sudot mo`e da ja zameni ovaa merka so
merkata zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova.
Zdravstvenata ustanova mo`e da go izvesti sudot i za toa deka
lekuvaweto e uspe{no zavr{eno pred istekot na rokot za izvr{uvaweto
na merkata i da dostavi predlog za nejzino zapirawe. Po dobivaweto
na predlogot koj treba da sodr`i i obrazlo`eno mislewe od
konzilium na neuropsihijatri, sudot {to ja izrekol merkata vo prv
stepen go zapira nejzinoto natamo{no izvr{uvawe.
^len 246
Vo odnos na stru~no-instruktorskiot nadzor, nadzorot na
zakonitosta, op{tiot akt za ku}niot red i tro{ocite na
izvr{uvaweto na ovaa merka se primenuvaat odredbite na ~lenovite
241 - 243 od ovoj zakon.
________________________
V. objasnuvawa na ~l. 241, 242 i 243.
Glava HHI
ZADOL@ITELNO LEKUVAWE NA ALKOHOLI^ARI I
NARKOMANI
^len 247
Merkata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe na alkoholii-
~ari i narkomani se izvr{uva vo kazneno-popravnata ustanova vo
koja postojat uslovi za takvo lekuvawe.
________________________
1. Merkata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari
i narkomani vo krivi~na postapka sudot mo`e da mu ja izre~e
na storitelot {to izvr{il krivi~no delo poradi zavisnost od postojana
upotreba na alkohol ili opojni drogi i kaj kogo postoi opasnost
deka poradi ovaa zavisnost natamu }e vr{i krivi~ni dela.
Za izrekuvawe na ovaa merka potrebno e da bidat kumulativno
ispolneti slednive uslovi:
1. Da se raboti za storitel koj krivi~noto delo go izvr{il
poradi sostojba na zavisnost od postojana upotreba na alkohol ili
opojni drogi. Ne e neophodno vo vreme na izvr{uvaweto na deloto
storitelot da bil vo sostojba na opienost ili drogiranost. Dovolna e
negovata zavisnost sprema upotrebata na alkohol ili droga i kauzalna
440

vrska me|u takvata sostojba i storenoto delo, odnosno zavisnosta da se
javuva kako pri~ina za deloto.
2. Kaj storitelot na krivi~noto delo treba da postoi opasnost
deka poradi taa zavisnost i natamu }e vr{i krivi~ni dela.
Ovaa merka na bezbednost ne e od samostoen karakter {to zna~i
deka mo`e da se izre~e samo zaedno so kaznata (sekoja kazna), so
uslovnata osuda (pri {to mo`e da trae najdolgo dve godini), a koga se
raboti za pomlad polnoletnik i so vospitna merka.
Pri izrekuvaweto na uslovnata osuda sudot mo`e na storitelot
da mu nalo`i lekuvawe na sloboda, zemaj}i ja pritoa osobeno predvid
gotovnosta na storitelot da se podlo`i na takvo lekuvawe. Ako
stroritelot bez opravdani pri~ini ne se podlo`i na lekuvawe na
sloboda, ili lekuvaweto samovolno go napu{ti, sudot mo`e da opredeli
da se otpovika uslovnata osuda ili merkata na zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani prisilno da se izvr{i vo
zdravstvena ili vo druga specijalizirana ustanova (v.~l. 65 st. 3 KZ).
Ili kako {to toa podrobno go regulira ~l. 484 st. ZKP: Ako pri
izrekuvaweto na uslovnata osuda na storitelot mu e nalo`eno
lekuvawe na sloboda, a toj ne se podlo`ina lekuvawe ili samovolno go
napu{til, sudot mo`e, po slu`bena dol`nost ili na predlog na
ustanovata vo koja storitelot se lekuval ili trebalo da se lekuva, a po
soslu{uvawe na javniot obvinitel i na storitelot da opredeli
otpovikuvawe na uslovnata osuda ili prisilno izvr{uvawe na
izre~enata merka zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari ili
narkomani vo zdravstvena ustanova ili vo druga specijalizirana
ustanova. Pred donesuvaweto na odlukata sudot po potreba }e pribavi
mislewa od drug lekar.
2. Merkata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe na alkoholi-
~ari i narkomani izre~ena vo prekr{o~na postapka mo`e da trae
najdolgo edna godina. Vremeto na traeweto na merkata te~e od denot
na pravosilnosta na prekr{okot. Vremeto pominato vo zdravstvena
ili druga specijalizirana ustanova se zasmetuva vo izre~enata kazna
(~l. 25 st. 2 ZP).
3. Mekata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe na alkoholi-
~ari i narkomani se izvr{uva vo ustanova za izvr{uvawe na kazna ili
vo zdravstvena ili druga specijalizirana ustanova. Vo koja ustanova
}e bide izvr{uvana ovaa merka, vsu{nost, zavisi od vidot na
krivi~nata sankcija pokraj koja e izre~ena. Ako e izre~ena kon kazna
li{uvawe od sloboda ovaa merka se izvr{uva vo soodvetna kaznenopopravna
ustanova vo koja postojat uslovi za takvo lekuvawe. Ako vo
kazneno-popravnata ustanova ne postojat uslovi za zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani ovaa merka mo`e da se izvr-
441

{uva vo zdravstvena ustanova ili vo druga specijalizirana ustanova
kade {to, vpro~em, se izvr{uva i toga{ koga e izre~ena zaedno so
pari~na kazna ili so uslovna osuda. Vremeto pominato vo zdravstvenata
ili druga specijalizirana ustanova opredelena vo odlukata
na sudot se zasmetuva vo kaznata.
^len 248
Ako vo kazneno-popravnata ustanova ne postojat uslovi za
zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, koga ovaa
merka e izre~ena so kazna zatvor, ili koga e izre~ena so pari~na
kazna ili uslovna osuda, merkata se izvr{uva vo zdravstvena
ustanova {to }e ja opredeli sudot vo odlukata so koja e izre~ena
merkata.
________________________
Vo sudskata odluka zadol`itelno treba da se navede vo koja
ustanova se upatuva osudenoto lice. Soglasno RR merkata na bezbednost
zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani izre~ena
so bezuslovna kazna zatvor, nezavisno od visinata na kaznata, se izvr{uva
vo zdravstvenite organizacii opredeleni so Pravilnikot za
izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe na
alkoholi~ari i narkomani (SV SRM 1977/37).
Upatuvaweto na osudenite lica na izvr{uvawe na merkata na
bezbednost zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani go
vr{i nadle`niot sud koj ja izrekol sankcijata vo prevospitnata
postapka, a ako liceto se nao|a vo pritvor, osnovniot sud vo ~ie
sedi{te se nao|a kazneno-popravnata ustanova vo slednive zdravstveni
organizacii: a) vo Bolnicata za du{evni bolesti "Sv. Naum" - Bardovci,
se upatuvaat osudenite lica od podra~jeto na osnovnite sudovi
Gostivar, Debar, Kratovo, Kumanovo, Kriva Palanka, Tetovo, Veles,
Skopje I i Skopje II, b) vo Bolnicata za nervni i du{evni bolesti -
Demir Hisar, se upatuvaat osudeni lica od podra~jeto na osnovnite
sudovi: Bitola, Kru{evo, Ohrid, Prilep, Resen i Struga, i v) vo Bolnicata
za nervni i du{evni bolesti - Negorci se upatuvaat osudeni
lica od podra~jeto na osnovnite sudovi: Berovo, Gevgelija, Del~evo,
Kavadarci, Negotino, Ko~ani, Vinica, Radovi{, Strumica, Sveti Nikole
i [tip,
Spored Pravilnikot za izvr{uvawe na merkata na bezbednost
zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, programata i
metodite na rabota za lekuvawe na alkoholi~arite i narkomanite gi
opredeluva stru~na grupa na rabotnici vo zdravstvenata organizacija
442

sostavena od specijalist za nervni i du{evni bolesti, psiholog i
socijalen rabotnik. Zdravstvenoto dosie na alkoholi~arite i narkomanite
go popolnuvaat stru~i lica koi u~estvuvaat vo lekuvaweto.
Osudenite lica koi se podlo`eni na zadol`itelno lekuvawe od
alkoholizmot ili narkomanijata dol`ni se aktivno da u~estvuvaat vo
programata na svoeto lekuvawe. Evidencijata, pokraj op{tite generalii,
gi sodr`i pokazatelite za povedenieto na tie lica od koi se
gleda dali sostojbata im se podobruva, ostanuva ista ili se vlo{uva.
V. objasnuvawe na ~l. 247.
^len 249
Nadle`niot sud soglasno so odredbata na ~len 248 na ovoj zakon
go upatuva liceto na izvr{uvawe na zadol`itelnoto lekuvawe na
alkoholi~ari i narkomani neposredno vo kazneno-popravnata
ustanova odnosno vo zdravstvenata ustanova.
________________________
V. objasnuvawe na ~l. 247 i 248.
^len 250
Zdravstvenata ustanova vo koja se izvr{uva zadol`itelnoto
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani dol`na e najmalku na 6
meseci da go izvestuva prvostepeniot sud za zdravstvenata sostojba
na liceto sprema koe se izvr{uva ovaa merka i za rezultatot od
lekuvaweto.
________________________
Vo oddelenieto na zdravstvenata ustanova, liceto komu mu e
izre~ena ovaa merka e obvrzano da se javuva vo opredeleni vremenski
intervali zaradi podle`uvawe na potrebniot tretman. Toa podrazbira
negova spremnost da go prifati nalogot i bezrezervno da se
pridr`uva do upatstvata {to vodat kon podobruvawe na negovata zdravstvena
sostojba. Zdravstvenata ustanova pak, od svoja strana e
obvrzana, najmalku na sekoi {est meseci, da go izvestuva prvostepeniot
sud za zdravstvenata sostojba na liceto i postignatite rezultati
vo lekuvaweto.
443

^len 251
(1) Zdravstvenata ustanova }e go izvesti prvostepeniot sud za
zavr{enoto lekuvawe na liceto sprema koe e izre~eno zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani.
(2) Ako osudenoto lice bez opravdana pri~ina ne se podlo`i na
lekuvawe ili lekuvaweto go napu{ti, zdravstvenata ustanova }e go
izvesti za toa nadle`niot sud.
________________________
Zdravstvenata ustanova vo koja se izvr{uva ovaa merkata, pokraj
toa {to e dol`na na sekoi 6 meseci da go izvestuva prvostepeniot sud
za tekot na lekuvaweto, isto taka e obvrzana, do sudot da podnese i
kone~en izve{taj toga{ koga }e oceni deka lekuvaweto na liceto komu
mu e izre~ena merkata e dovr{eno. Ako lekuvaweto bilo uspe{no,
sudot ja ukinuva merkata, a dokolku vremeto na lekuvawe bilo pokratko
od izre~enata kazna li{uvawe od sloboda, liceto go upatuva vo
kazneno-popravna ustanova kade {to treba da go izdr`i ostatokot od
kaznata.
Ako na osudenikot mu bila izre~ena uslovna osuda so obvrska za
zadol`itelno lekuvawe na sloboda, a toj bez opravdani pri~ini ne se
podlo`il na lekuvawe ili lekuvaweto samovolno go napu{til na
sudot mu stojat na raspolagawe dve mo`nosti. Po dobienoto izvestuvawe
od strana na zdravstvenata ustanova sudot mo`e da opredeli da se
otpovika uslovnata osuda, {to zna~i da se pristapi kon izvr{uvawe
na utvrdenata kazna, ili merkata zadol`itelno lekuvawe na alkoholi-
~ari i narkomani prisilno da se izvr{i vo zdravstvenata ili vo druga
specijalizirana ustanova.
Me|utoa, ako zadol`itelnoto lekuvawe uspe{no e zavr{eno pred
istekot na rokot za proveruvawe, sudot mo`e da donese odluka so koja
}e go zapre izvr{uvaweto na obvrskata opredelena kako dopolnitelen
uslov kon uslovnata osuda.
Isto taka, zdravstvenata ustanova e dol`na da go izvesti sudot
dokolku osudenoto lice ne se podle`i na lekuvaweto ili istoto go napu{ti.
Vo takov slu~aj se primenuvaat odredbite za slu~aj na begstvo
na osudeno lice.
444

^len 252
(1) Tro{ocite na izvr{uvaweto na zadol`itelnoto lekuvawe
na alkoholi~ari i narkomani vo zdravstvenata ustanova pa|aat na
tovar na Buxetot na Republika Makedonija.
(2) Tro{ocite na izvr{uvaweto na zadol`itelnoto lekuvawe
na alkoholi~ari i narkomani otkako osudenoto lice }e bide upateno
ostatokot na kaznata zatvor da ja izdr`i vo kazneno-popravna ustanova,
pa|aat na tovar na kazneno-popravnata ustanova.
^len 253
Vo odnos na stru~no-instruktorskiot nadzor, nadzorot na
zakonitosta i op{tiot akt za ku}niot red na ova merka se
primenuvaat odredbite na ~lenovite 241 i 242 na ovoj zakon.
________________________
V. objasnuvawa na ~l. 241 i 242.
Glava HHII
ZABRANA NA VR[EWE NA PROFESIJA, DEJNOST ILI
DOL@NOST
^len 254
(1) Pravosilnata presuda so koja e izre~ena merkata na bezbednost
zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost
nadle`niot sud mu ja dostavuva na izvr{uvawe na pravnoto lice ili
druga institucija vo koe osudenoto lice e vraboteno, na nadle`niot
organ za izdavawe odobrenie za vr{ewe profesija, dejnost ili
dol`nost, na nadle`niot organ na inspekcijata na trudot vo mestoto
na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice,
kako i na nadle`niot sud za registracija na pretprijatija.
(2) Pravosilnata presuda od stav 1 na ovoj ~len mu se dostavuva
i na podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti
spored mestoto na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na
osudenoto lice.
(3) Ako liceto sprema koe e izre~ena merkata na bezbednost od
stav 1 na ovoj ~len go promeni mestoto na `iveali{teto odnosno
prestojuvali{teto, a vremeto za koe ova merka e izre~ena ne
isteklo, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti za ovaa merka na
445

ezbednost }e go izvesti nadle`niot sud vo mestoto na
`iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice.
________________________
1. Ovaa merka na bezbednost se sostoi vo zabrana na vr{ewe na
opredelena profesija (na primer: advokat, novinar, lekar, nastavnik i
sl.), vo zabrana na vr{ewe samostojna dejnost (zanaet~iska, ugostitelska,
trgovska) i vo zabrana na vr{ewe nekoja dol`nost koja na bilo
koj na~in e vrzana so samostojno raspolagawe, koristewe, upravuvawe,
rakuvawe so imot ili za ~uvawe na toj imot (smetkovoditel, blagajnik,
magacioner i sl.).
Sudot mo`e da ja izre~e vo dva slu~ai:
1. ako storitelot ja zloupotrebil svojata polo`ba, vr{eweto na
dol`nosta ili dejnosta za izvr{uvawe na krivi~no delo i
2. ako opravdano mo`e da se smeta deka vr{eweto na takvata
dejnost }e ja zloupotrebi za vr{ewe krivi~ni dela.
Zabranata na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost e so
ograni~eno traewe od edna do deset godini, a mo`e da se izre~e zaedno
so kazna, uslovna osuda i so merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova ili
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda. Traeweto na merkata
zapo~nuva da te~e od denot na pravosilnosta na odlukata, so toa
{to vremeto pominato vo kazneno-popravna ustanova, odnosno vo
zdravstvena ustanova za lekuvawe i ~uvawe ne se zasmetuva vo
vremetraeweto na merkata. (v. ~l. 64 st. 2 i 66 st. 2 KZ)
Pri izrekuvaweto na uslovnata osuda, sudot mo`e da opredeli
deka taa presuda }e se otpovika ako storitelot ja prekr{il zabranata
na vr{ewe na profesija, dejnost ili dol`nost.
2. Merkata na bezbednost zabrana na vr{ewe profesija, dejnost
ili dol`nost mo`e da se izre~e i vo prekr{o~na postapka. I vo toj
slu~aj taa e so ograni~eno traewe koe ovde mo`e da se dvi`i od tri
meseci do edna godina. Vremeto na traeweto na izre~enata merka te~e
od denot na pravosilnosta na presudata za prekr{okot. Vremeto
pominato na izdr`uvawe na kaznata zatvor, isto taka, ne se zasmetuva
vo vremeto na izre~enata merka (v. ~l. 25 st. 3 ZP).
Vo prekr{o~na postapka mo`e da se izre~e i posebna merka na
bezbednost na pravno lice. Toa e merkata zabrana na vr{ewe na opredelena
dejnost. Ovaa merka na pravnoto lice mo`e da mu se izre~e ako
postoi opasnost so takvata dejnost pravnoto lice povtorno da izvr{i
prekr{ok opasen za `ivotot ili zdravjeto na lu|eto ili prekr{ok so
koj mo`e da se nanese imotna {teta na drugo pravno lice ili na gra|ani,
ili ako pravnoto lice vo poslednite dve godini e kazneto poradi
ist ili sli~en prekr{ok. So zakonot so koj se propi{uva prekr{okot,
446

mo`e da se propi{e zadol`itelno izrekuvawe na merkata zabrana na
vr{ewe na opredelena dejnost na pravnoto lice. (v. ~l. 24 st. 2 i 26
ZP)
3. Pravosilnata presuda so koja e izre~ena merkata nadle`niot
sud ja dostavuva do nadle`niot organ za izdavawe dozvola ili odobrenie
za vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost, do nadle`nite organi
na inspekcijata na trudot vo mestoto na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto
na osudenoto lice i do pravnoto lice ili druga institucija
kade {to osudenoto lice e vraboteno. Nadle`niot sud e dol-
`en pravosilnata presuda da mu ja dostavi i na ogranot za vnatre{ni
raboti vo mestoto na `iveewe odnosno prestojuvawe na osudenoto
lice. Ako pak osudenoto lice pred istekot na vremeto za koe ovaa
merka e izre~ena go promeni `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto,
vrz organite za vnatre{ni raboti le`i obvrskata za me|usebno
izvestuvawe i vnesuvawe na merkata vo kaznena ili druga evidencija.
^len 255
(1) Koga vr{eweto na profesija, dejnost ili dol`nost e
povrzano so dozvola ili odobrenie od nadle`en organ, ovaa merka na
bezbednost se izvr{uva so odzemawe na dozvolata odnosno odobrenieto
ili so zabrana na nivno izdavawe za vremeto dodeka trae
merkata.
(2) Inspekcijata na trudot, merkata od stav 1 na ovoj ~len ja
izvr{uva so prezemawe na dejstvija so koi na osudenoto lice mu se
onevozmo`uva da vr{i opredelena profesija, dejnost ili dol`nost.
(3) Za izvr{uvawe na merkata, inspekcijata na trudot go
izvestuva nadle`niot sud.
________________________
Izvr{uvaweto na merkata na bezbednost zabrana na vr{ewe
profesija, dejnost ili dol`nost se ostvaruva na dva na~ini vo
zavisnost od toa za kakva profesija, dejnost ili dol`nost se raboti vo
konkretniot slu~aj.
Ako za vr{eweto opredelena profesija, dejnost ili dol`nost e
potrebna dozvola ili odobrenie od nadle`en dr`aven organ ovaa
merka na bezbednost se izvr{uva so odzemawe na dozvolata odnosno
odobrenieto ili so zabrana na nivno izdavawe dodeka trae merkata.
Vo toj slu~aj inspekcijata na trudot prezema dejstvija so koi na osudenoto
lice mu se onevozmo`uva da vr{i opredelena profesija, dejnost
ili dol`nost. Za site prezemeni dejstvija vo vrska so izvr{uvaweto
447

na kaznata inspekcijata na trudot e obvrzana da go izvesti nadle`-
{niot sud.
Ako osudenoto lice {to vr{elo opredelena profesija, dejnost
ili dol`nost bilo vo raboten odnos merkata na bezbednost se
izvr{uva taka {to mu prestanuva rabotniot odnos vo momentot na
donesuvaweto na pravosilnata odluka so koja e izre~ena merkata. Vo
ovoj slu~aj nadle`en organ za izvr{uvawe na kaznata e pravnoto lice
ili druga institucija kade {to osudenoto lice bilo vraboteno.
^len 256
Ako osudenoto lice ja prekr{i zabranata za vr{ewe profesija,
dejnost ili dol`nost }e se kazni za prekr{ok so pari~na kazna od
50.000 denari ili so zatvor do 60 dena.
________________________
Toga{ koga i pokraj zabranata, osudenoto lice i natamu vr{i
opredelena profesija, dejnost ili dol`nost }e bide kazneto za prekr{ok
so pari~na kazna od 50.000 denari ili so kazna li{uvawe od
sloboda do 60 dena.
Braweto za poveduvawe na prekro~na postapka go podnesuva
organot za vnatre{ni raboti i inspekcijata za trud.
Glava HHIII
ZABRANA NA UPRAVUVAWE SO MOTORNO VOZILO
^len 257
(1) Pravosilnata presuda so koja e izre~ena merkata na
bezbednost zabrana na upravuvawe so motorno vozilo nadle`niot sud
mu ja dostavuva na izvr{uvawe na podra~nata edinica na Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti spored mestoto na `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice na koe mu e izre~ena
ova merka.
(2) Izvr{uvaweto na merkata na bezbednost od stav 1 na ovoj
~len se sostoi od odzemawe na voza~kata dozvola za upravuvawe so
motorno vozilo od odreden vid ili kategorija ili vo zabrana na
nejzino izdavawe na osudenoto lice za vremeto za koe mu e izre~ena.
(3) Izre~enata merka na bezbednost zabrana na upravuvawe so
motorno vozilo se zapi{uva vo kaznenata evidencija.
(4) Ako liceto sprema koe e izre~ena merkata na bezbednost od
stav 1 na ovoj ~len go promeni mestoto na `iveali{teto odnosno
448

prestojuvali{teto, a vremeto za koe ovaa merka e izre~ena ne
isteklo, podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti za ovaa merka na bezbednost }e go izvesti nadle`niot sud vo
mestoto na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto
lice.
________________________
1. Ovaa merka se sostoi vo zabrana na upravuvawe so motorno
vozilo na storitelot na krivi~no delo so koe se zagrozuva javniot
soobra}aj. Sudot mo`e da ja izre~e ako najde deka okolnostite pod koi
e izvr{eno deloto ili porane{noto kr{ewe na soobra}ajnite propisi
od strana na storitelot poka`uvaat deka e opasno toj da upavuva so
motorno vozilo od opredelen vid ili kategorija.
Soglasno izlo`enata zakonska definicija za izrekuvaweto na
ovaa merka e potrebno da bidat ispolneti slednive uslovi:
1. prv uslov e da se raboti za lice koe izvr{ilo krivi~no delo
so koe se zagrozuva javniot soobra}aj i
2. krivi~noto delo treba da e izvr{eno pod takvi okolnosti koi
spored uveruvaweto na sudot uka`uvaat deka postoi opasnost storitelot
da upravuva so motorno vozilo od opredelen vidi ili
kategorija. Stanuva zbor za sudsko uveruvawe {to treba da se zasniva
vrz celosna ocenka na subjektivnite i objektivnite okolnosti na deloto,
a osobeno vrz toa deka storitelot i porano gi kr{el soobra}ajnite
pripisi.
Pri odlu~uvaweto dali }e ja izre~e ovaa merka na bezbednost
sudot }e go zeme predvid i toa dali storitelot po zanimawe e voza~ na
motorno vozilo. Smislata na ovaa odredba e da go svrti vnimanieto na
sudot deka so izrekuvaweto na ovaa merka sprema profeisonalni
voza~i mo`e zna~itelno da im se zagrozi nivnata materijana polo`ba.
Zabranata na upravuvawe so motorno vozilo se izrekuva na
opredeleno vreme koe ne mo`e da bide pokratko od tri meseci nitu
podolgo od pet godini. Nejzinoto traewe zapo~nuva od denot na
pravosilnosta na odlukata.
So ogled deka i ovaa merka mo`e da se izre~e zaedno so kazna,
merkite zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe vo zdravstvenata
ustanova ili zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda, vremeto
pominato vo kazneno-popravna ustanova ili vo zdravstvena ustanova
ni ovde ne se presmetuva vo vremetraeweto na ovaa merka.
Zabranata na upravuvawe so motorno vozilo mo`e da se izre~e
zaedno so usloven otpust. Ako storitelot vo toj slu~aj ja prekr{i
zabranata sudot mo`e uslovnata osuda da ja otpovika.
Na pomladi polnoletnici storiteli na krivi~ni dela ovaa
merka mo`e da im se izre~e zaedno so vospitna merka.
449

Ona {to me|utoa treba posebno da se podvle~e e deka ovaa merka
mo`e da se izre~e zaedno i so sudskata opomena kako i kon odluka so
koja storitelot se osloboduva od kazna.
2. Merkata na bezbednost zabrana na upravuvawe so motorno
vozilo vo prekr{o~na postapka mo`e da se izre~e vo traewe od tri
meseci do edna godina. Ako so zakonot so koj se propi{uva prekr{okot
poinaku ne e opredeleno, vremeto na traeweto na izre~enata
merka te~e od denot na pravosilnosta na presudata za prekr{okot.
Vremeto na izdr`uvawe na kaznata zatvor ne se zasmetuva vo vremeto
na traeweto na izre~enata merka (~l. 25 st. 4 ZP).
3. Za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zabrana na
upravuvawe so motorno vozilo e nadle`en organot za vnatre{ni raboti
spored `iveali{teto odnosno prestojuvali{iteto na osudenikot.
Od tie pri~ini nadle`niot sud pravosilnata presuda so koja e izre~ena
merkata ja dostavuva do toj organ.
Ovaa merka se izvr{uva na toj na~in {to na osudenoto lice mu se
ovozmo`uva upravuvawe so motorno vozilo od odreden vid ili kategorija
na opredeleno vreme utvrdeno so odlukata i toa bilo so odzemawe
na voza~kata dozvola ili so zabrana na nejzino izdavawe.
Ako osudenoto lice pred istekot na vremeto za koe ovaa merka e
izre~ena go promeni `iveali{teto ili prestojuvali{teto, organot za
vnatre{ni raboti na ~ija teritorija liceto `iveelo ili prestojuvalo
}e go izvesti organot za vnatre{ni raboti vo novoto mesto na `iveewe,
odnosno prestojuvawe. Ova izvestuvawe e potrebno zaradi zapi-
{uvawe na merkata vo evidencii koi zadol`itelno se vodat od organite
za vnatre{ni raboti.
^len 258
(1) Merkata na bezbednost zabrana na upravuvawe so motorno
vozilo od odreden vid ili kategorija za lice koe ima stranska
voza~ka dozvola za upravuvawe so motorno vozilo ja izvr{uva
podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti spored
mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo.
(2) Voza~kata dozvola }e mu se vrati na stranecot pri napu-
{taweto na teritorijata na Republika Makedonija.
________________________
Dokolku merkata mu e izre~ena na stranec izvr{uvaweto ne
mo`e da se ostvari nitu na eden od navedenite na~ini za{to na stranec
ne mo`e da mu se zabrani upravuvawe so motorno vozilo nadvor od
teritorijata na na{ata dr`ava, nitu pak so odluka na na{ sud mo`e da
450

se obvrze nadle`en organ na stranska dr`ava da ne izdade voza~ka
dozvola. Vo ovoj slu~aj organot za vnatre{ni raboti spored mestoto na
izvr{uvaweto na krivi~noto delo na stranecot komu mu e izre~ena
merkata mo`e da mu ja odzeme voza~kata dozvola na opredeleno vreme,
ili da vnimava (da vr{i postojana kontrola) da ne dojde do nejzino
koristewe na teritorijata na Republika Makedonija.
Privremeno odzemenata dozvola, podra~nata edinica na Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti: 1. mo`e da mu ja vrati na stranecot
pri napu{taweto na teritorijata na Republika Makedonija, 2. da mu ja
dostavi na pograni~nata podra~na edinica za vnatre{ni raboti koja
}e mu ja vrati pri napu{taweto na na{ata teritorija i, 3. da mu ja
dostavi na soodveten organ {to ja izdal voza~kata dozvola na stranskata
dr`ava, za da mu ja vrati po napu{taweto na na{ata dr`ava.
Glava HHIV
ODZEMAWE NA PREDMETI
^len 259
(1) Pravosilnata odluka so koja e izre~ena merkata na bezbednost
odzemawe na predmeti koi se upotrebni ili bile nemeneti za
izvr{uvawe na krivi~no delo ili nastanale so izvr{uvawe na
krivi~no delo ja izvr{uva sudot opredelen so zakon na na~in kako
{to e opredeleno vo samata odluka, so uni{tuvawe ili so
otstapuvawe na predmetite na dr`aven organ ili so prodavawe na
predmetite, ili so predavawe vo soodveten muzej, ako predmetite
spored svojata priroda ne se nameneti za prodavawe.
(2) Uni{tuvaweto na odzemenite predmeti go izvr{uva sudot
koj ja donel odlukata vo prv stepen vo prisustvo na javen obvinitel i
inspektorot za izvr{uvawe na sankciite.
(3) Odredbata od stavot 2 se primenuva i vo postapkata za
predavawe na odzemenite predmeti vo soodveten muzej.
(4) Proda`bata na predmetite od stav 1 na ovoj ~len se vr{i
spored propisite na izvr{nata postapka.
________________________
1. Ovaa merka na bezbednost se sostoi vo odzemawe na predmeti
{to bile upotrebeni ili bile nemeneti za izvr{uvawe na krivi~no
delo ili {to nastanale so izvr{uvaweto na krivi~noto delo.
a) Izvr{uvaweto na ovaa merka od strana na sudot e fakultativno,
a uslovite za nejzinoto izrekuvawe zavisat od toa dali naved-
451

enite predmeti se vo sopstvenost na storitelot na krivi~noto delo
ili vo sopstvenost na drugi lica.
Predmetite koi se vo spostvenost na storitelot na krivi~noto
delo mo`at da se odzemat pod slednive uslovi:
- Ako bile upotrebeni ili nameneti za izvr{uvawe na krivi~no
delo. Takvi predmeti se na primer: pi{tol, no`, sekira, hemiski
sredstva, razni alati i nekoi premeti za sekojdnevna upotreba.
- Ako nastanale so izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Takvi se,
na primer: falsifikuvani pari ili ispravi, neovlasteno proizvedena
droga ili psihotropni supstanicii i sl.
Uslovite pod koi mo`at da se odzemat predmetite bez ogled na
toa dali se vo sopstvenost na storitelot ili na treto lice sî da se
raboti za:
- Predmeti za koi postoi opasnost povtorno da bidat upotrebeni
za izvr{uvawe krivi~no delo,
- Predmeti ~ie odzemawe go baraat interesite na op{tata
bezbednost, a toa se onie {to se nao|aat vo slobodna proda`ba so ~ija
upotreba mo`e da se dovede vo opasnost `ivotot na lu|eto i sigurnosta
na imotot, i
- Predmetite ~ie odzemawe go baraat pri~ini od moralna
priroda, a toa se onie koi negativno vlijaat vrz eti~kite ~uvstva na
gra|anite kako na primer: pornografski publikacii i filmovi, predmeti
za seksualno i`ivuvawe i sl.
So odzemaweto na site predmeti ne se dopira vo pravoto na treti
lica na nadomest na {teta koja mo`e da se bara od storitelot. (v. ~l.
68 KZ i 107 ZKP)
b) Odzemaweto na premeti mo`e da bide i obligatorna merka
toga{ koga toa izri~no e propi{ano kaj poedini inkriminacii od
posebniot del na KZ. Takov slu~aj postoi, na primer, kaj krivi~nite
dela: falsifikuvawe pari (~l. 268 KZ), pravewe, nabavuvawe ili
otu|uvawe sredstva za falsifikuvawe (~l. 271 KZ), primawe potkup
(~l. 357), proizvodstvo, pu{tawe vo promet {tetni prehrambeni i
drugi produkti (~l. 213 KZ), nedozvolena trgovija (~l. 277 KZ),
neovlasteno proizvodstvo i pu{tawe vo promet narkoti~ni drogi,
psihotropni supstancii i prekurzori (~l. 215 KZ), i sl.
Predmetite {to spored krivi~niot zakonik moraat da se odzemat,
}e se odzemat i koga krivi~nata postapka ne }e se zavr{i so presuda
so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven, ako toa go baraat interesite
na op{tata bezbednost ili pri~inite na moralot (~l. 485 ZKP).
Odzemaweto na predmeti e merka na bezbednost koja mo`e da se
izre~e samo so kazna, uslovna osuda ili sudska opomena kako i so presuda
so koja storitelot se osloboduva od kazna, a za namaleno
452

presmetlivi storiteli i zaedno so merkata na bezbednost zadol`itelno
~uvawe i lekuvawe vo zdravstvena ustanova ili zadol`itelno
lekuvawe na sloboda. Ovaa merka mo`e da se izre~e i na pomladi
polnoletnici pokraj vospitna merka.
2. Vo prekr{o~na postapka, merkata na bezbednost odzemawe na
predmeti, mo`e da se izre~e i koga na storitelot na prekr{okot mu e
izre~ena prekr{o~na opomena (v. ~l. 25 st. 5).
3. Pravosilnata presuda so koja e izre~ena merkata odzemawe na
predmeti koi se upotrebeni ili bile nameneti za izvr{uvawe na
krivi~no delo ili nastanale so izvr{uvawe na krivi~no delo ja
izvr{uva nadle`niot sud na na~in {to e opredelen vo presudata.
Samiot na~in na izvr{uvawe zavisi od prirodata na predmetite
{to treba da se odzemat. Vo toj pogled postojat slednive mo`nosti:
- Odzemenite predmeti mo`at da se uni{tat toga{ koga toa go
baraat interesite na op{tata sigurnost ili pri~inite na moralot.
Uni{tuvaweto na odzemenite predmeti go izvr{uva sudot koj ja donel
odlukata vo prv stepen vo prisustvo na javen obvinitel i inspektorot
za izvr{uvawe na sankciite.
- Odzemenite predmeti mo`at da mu se otstapat na dr`aven
organ.
- Odzemenite predmeti mo`at da se prodadat spored odredbite na
Zakonot za izvr{nata postapka (v. ~l.69-90 ZIP).
- Odzemenite predmeti mo`at da mu se predadat na soodveten
kriminalisti~ki muzej toga{ koga uka`uvaat na specifi~en na~in na
nivnata izrabotka ili upotreba pri izvr{uvaweto na krivi~noto
delo. I vo ovoj slu~aj izvr{uvaweto go vr{i sudot koj ja donel
odlukata vo prv stepen vo prisustvo na javen obvinitel i inspektorot
za izvr{uvawe na sankciite.
4. Dobra praktika e sudovite kako najekonomi~no i najsoodvetno
mesto za ~uvawe na odzemenite predmeti da gi koristat kaznenopopravnite
ustanovi koi imaat obezbedeni parking placevi i slobodni
povr{ini i zatvoreni prostori vo koi mo`at da se ~uva re~isi
sekakov vid predmeti, vklu~itelno i `iva stoka, osven onie koi se
podlo`ni na rasipuvawe.
^len 260
(1) Parite dobieni od proda`bata na odzemenite predmeti vo
postapkata za izvr{uvawe na merkata na bezbednost se vnesuvaat vo
Buxetot na Republika Makedonija.
453

(2) Sredstvata od stav 1 na ovoj ~len vo visina od 50% se
koristat kako namenski sredstva za izgradba, opremuvawe i osovremenuvawe
na uslovite za rabota na ustanovite i pravosudnite organi
________________________
Sredstvata dobieni od proda`bata na odzemenite predmeti se
prihod na Buxetot na Republika Makedonija. Del od tie sredstva so vo
visina od 50% se koristat kako namenski sredstva, soglasno
Programata za izgradba, opremuvawe i osovremenuvawe na uslovite za
rabota vo kazneno-popravnite ustanovi i sudovite.
Glava HHV
PROTERUVAWE NA STRANEC OD ZEMJATA
^len 261
(1) Pravosilnata presuda so koja e izre~ena merkata na bezbednost
proteruvawe na stranec od zemjata, izvr{niot sudija mu ja
dostavuva na izvr{uvawe na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti.
(2) Merkata na bezbednost od stav 1 na ovoj ~len se izvr{uva
spored odredbite na Zakonot za dvi`ewe i prestoj na stranci.
________________________
1. Proteruvaweto na stranec od zemjata e merka koja mo`e da se
izre~e na stranec koj go zloupotrebil prestojot vo Republika Makedonija
so toa {to izvr{il krivi~no delo.
Izrekuvaweto na ovaa merka e fakultativno dokolku sudot
oceni deka prestojot na stranec vo na{ata zemja bi bil {teten so
ogled na pobudite od koi e storeno krivi~noto delo, na~inot na izvr-
{uvaweto na deloto i drugite okolnosti {to uka`uvaat na nepo`elnosta
na negoviot natamo{en prestoj vo zemjata.
Proteruvawe na stranec od zemjata mo`e da se izre~e samo ako na
stranecot za storenoto krivi~no delo mu e izre~ena kazna ili uslovna
osuda, a na pomladi polnoletni storiteli zaedno so izre~ena vospitna
merka.
Proteruvaweto mo`e da bide izre~eno za vreme od edna do deset
godini ili zasekoga{. Koga ovaa merka e izre~ena vo opredeleno
traewe toga{ vremeto na traeweto na proteruvaweto se smeta od
denot na pravosilnosta na odlukata, so toa {to vremeto pominato vo
kazneno-popravna ustanova ne se zasmetuva vo vremetraeweto na ovaa
merka.
2. Merkata na bezbednost proteruvawe na stranec vo prekr{o~na
postapka mo`e da se izre~e vo traewe od {est meseci do dve godini.
454

Vremeto na traewe na izre~enata merka te~e od denot na
pravosilnosta na presudata za prekr{okot. Vremeto pominato na
izdr`ivaweto na kaznata zatvor ne se zasmetuva vo vremeto na traeweto
na izre~enata merka (~l. 25 st. 6 ZP). Za razlika od drugite merki
na bezbednost koi vo prekr{o~na postapka mo`at da se izre~at samo
koga na storitelot mu e izre~ena kazna za pekr{ok, ovaa merka mo`e
da se izre~e i toga{ koga na storitelot mu e izre~ena i prekr{o~na
opomena (v. ~l. 25 st. 1 ZP).
3. Izvr{uvaweto na merkata na bezbednost proteruvawe na stranec
od zemjata e vo nadle`nost na organot za vnatre{ni raboti komu
{to nadle`niot sud mu ja dostavil pravosilnata presuda so koja e
izre~ena. Organot za vnatre{ni raboti merkata ja izvr{uva spored
odredbite na Zakonot za dvi`ewe i prestoj na stranci.
Na stranec na kogo mu e izre~ena merka na bezbednost proteruvawe
od Republika Makedonija, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti
so re{enie go utvrduva rokot vo koj e dol`en da ja napu{ti dr`avata.
@albata protiv re{enieto ne go odlaga negovoto izvr{uvawe. (~l. 33
ZDPS).
Stranecot koj nema da ja napu{ti teritorijata na Republika
Makedonija vo opredeleniot rok, ovlastenoto lice na Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti }e go sprovede do dr`avnata granica ili
do diplomatsko-konzularnoto prestavni{tvo na dr`avata ~ii dr`avjanin
e, ili }e bide sproveden do dr`avnata granica i predaden na
pretstavnicite na stranskata dr`ava ~ii dr`avjanien e (~l. 35
ZDPS).
Vo slu~aj na pritvorawe na maloleten stranec koj do{ol vo
Republika Makedonija bez va`e~ka patna isprava ili bez znaewe,
odnosno dozvola na negovite zakonski zastapnici, obezbeduvawe i
sredstva za izdr`uvawe, ili ne postapi spored propisite na Republika
Makedonija, ovlastenite slu`beni lica na Ministerstvoto za
vnatre{ni raboti vedna{ go izvestuvaat diplomatsko-konzularnoto
prestavni{tvo na dr`avata ~ii dr`avjanin e, a dokolku e dr`avjanin
na sosedna dr`ava se vra}a vo mati~nata zemja. Ako maloletniot
stranec od objektivni pri~ini ne mo`e da se predade na organot na
dr`avata ~ii dr`avjanin e, }e se smesti vo prifatili{te za stranci
(~l. 36 ZDPS).
Dokolku na stranecot mu bila izre~ena kazna li{uvawe od
sloboda najprvin se izdr`uva kaznata, a potoa mu se opredeluva vremenski
rok vo koj mora da ja napu{ti zemjata. Ako osudenoto lice nama
patni ispravi organot za vnatre{ni raboti dol`en e istite da mu gi
obezbedi u{te za vremeto na izvr{uvaweto na kaznata.
455

Tro{ocite {to nastanuvaat od prisilnoto otstranuvawe na
stranecot pa|aat na negov tovar. Dokolku stranecot nema sredstva,
tro{ocite pa|aat na tovar na Buxetot na Republika Makedonija (~l.
37 ZDPS).
G. ODZEMAWE NA IMOTNATA KORIST PRIBAVENA SO
KRIVI^NO DELO
Glava HHVI
POSTAPKA ZA ODZEMAWE NA IMOTNATA KORIST
^len 262
(1) Pravosilnata presuda so koja e odzemena imotnata korist
pribavena so krivi~no delo ja izvr{uva nadle`niot sud.
(2) Postapkata za odzemawe na imotnata korist pribavena so
krivi~no delo se sostoi vo samoto odzemawe na imotnata korist,
spored propisite na izvr{nata postapka.
________________________
1. Odzemaweto na imotnata korist ne e krivi~na sankcija, tuku
specifi~na krivi~nopravna merka predopredelena od moralno neprifatliviot
stav - bilo komu da mu se dozvoli da se zbogati so protivpravno
zdobiena imotna korist. Ili, spored ~l. 97 st. 1 KZ, nikoj ne
mo`e da ja zadr`i posrednata ili neposrednata imotna korist pribavena
so krivi~no delo (nikoj ne smee da se zbogati preku izvr{uvawe
na krivi~no delo).
Odzemawe na imotnata korist sudot mo`e da izre~e vo presudata
so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven, vo re{enieto za sudska
opomena ili vo re{enieto za primena na vospitna merka, kako i vo
re{enieto so koe se izrekuva merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova i zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe na sloboda. Vo izrekata na presudata
ili na re{enieto sudot }e navede koj predmet odnosno pari~en iznos
se odzema (~l. 490 st. 1 i 2 ZKP). Koga vo uslovnata osuda e opredeleno
deka kaznata }e se izvr{i ako osudenikot ne ja vrati imotnata korist,
ne ja nadomesti {tetata ili ne ispolni drugi obvrski, sudot {to ja
sudel vo prv stepen }e povede postapka za otpovikuvawe na uslovnata
osuda na predlog od ovlasteniot tu`itel, a mo`e i po slu`bena
dol`nost (~l. 494 st. 1 ZKP).
Odzemaweto na imotnata korist pribavena so krivi~no delo se
utvrduva vo krivi~na postapka po slu`bena do`nost, bez ogled na toa
dali nekoj pretrpel {teta so izvr{uvaweto na krivi~noto delo i
456

dali o{teteniot se pridru`il kon krivi~nata postapka so svoeto
o{tetno barawe. Me|utoa, ako o{teteniot stavil imotnopravno
barawe vo pogled na vra}aweto na predmetite pribaveni so krivi~noto
delo, odnosno vo pogled na iznosot {to i odgovara na vrednosta
na predmetite, imotnata korist }e se utvrduva samo vo onoj del koj ne e
opfaten so imotnopravnoto barawe (~l. 486 st 1 i 3 ZKP). Ako utvrduvaweto
na visinata na imotnata korist bi bilo svrzano so nesrazmerni
te{kotii ili so zna~itelno odol`uvawe na postapkata, sudot
ova }e go stori po slobodna ocenka (~l. 488 ZKP).
2. Neposrednata postapka za odzemaweto na imotnata korist
pribavena so krivi~no delo se sproveduva soglasno Zakonot za izvr-
{na postapka. Imeno, prvostepeniot sud koj ja donel odlukata po slu-
`bena dol`nost ja poveduva postapkata za odzemaweto, pri {to odlukata
za izvr{uvawe se dostavuva do mesno nadle`niot sud. Koga se
raboti za nedvi`ni predmeti odlukata za izvr{uvawe se dostavuva do
sudot kade {to se nao|a nedvi`nosta, a koga se raboti za podvi`ni
predmeti, mesno nadle`en e sudot spored mestoto na `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na liceto sprema koe e izre~ena merkata,
odnosno sudot kade {to se nao|aat predmetite.
Koga doa|a predvid odzemawe na imotna korist, sudot po slu`bena
dol`nost soglasno odredbite {to va`at za izvr{nata postapka, }e
opredeli privremeni merki na obezbeduvawe. Vo takov slu~aj soglasno
va`at odredbite na ~l. 105 st. 2 i 3 ZKP (~l. 489 ZKP).
Odzemaweto na imotnata korist se izvr{uva na na~in {to od
storitelot }e se odzemat (plenat) parite, predmetite od vrednost,
imotot i druga imotna korist pribavena so krivi~no delo, a ako odzemaweto
(plenuvaweto) ne e mo`no, storitelot }e se obvrze da plati
pari~en iznos {to odgovara na pribavenata imotna korist. Imotnata
korist pribavena so krivi~noto delo se odzema i od licata na koi e
prenesena ako ne znaele, a mo`ele ili bile dol`ni da znaat deka e
pribavena so krivi~no delo. Predmetite {to se proglaseni za spomenici
na kulturata, arhivski ili bibliote~en materijal ili prirodana
retkost, kako i onie za koi o{teteniot e li~no vrzan, se odzemaat
od treti lica, bez ogled na toa {to ne znaele ili ne mo`ele nitu bile
dol`ni da znaat deka se pribaveni so krivi~no delo (~l. 98 KZ).
Za za{titata na o{teteniot v. ~l. 99 KZ.
^len 263
Ako izvr{uvaweto na ovaa pravna merka se sostoi vo odzemawe
na pari ili vo proda`ba na predmeti, parite odnosno ostvarenite
457

sredstva od proda`bata na predmetite se vnesuvaat vo Buxetot na
Republika Makedonija.
________________________
So izvr{uvaweto na krivi~noto delo mo`e da bide o{teteno
opredeleno fizi~ko ili pravno lice, a isto taka i zaednicata kako
celina. Mo`ni se me|utoa, situacii koga ne e poznato ili ne postoi
fizi~ko ili pravno lice {to e o{teteno so krivi~noto delo, ili
liceto ne postavilo barawe za o{tetuvawe, ili pak imotnata korist
go naminuva imotno-pravnoto barawe. Samo vo tie slu~ai, imotnata
korist ostvarena so krivi~noto delo í pripa|a na dr`avata i se
vnesuva vo Buxetot na Republika Makedonija.
D. IZVR[UVAWE NA VOSPITNI MERKI
Glava HHVII
OP[TI ODREDBI
^len 264
(1) Odredbite na ovaa glava se primenuvaat na maloletni lica
storiteli na krivi~ni dela na koi im e izre~ena vospitna merka.
(2) Odredbite na ovaa glava se primenuvaat i na pomladi
polnoletni lica na koi im e izre~ena vospitna merka i vo odnos na
koi se izvr{uva vospitnata merka.
________________________
Odredbite od ovaa glava nao|aat primena vo izvr{uvaweto na
vospitnite merki izre~eni na maloletnite i pomladi polnoletni
lica. (v. ~l. 72 KZ).
^len 265
Celta na izvr{uvaweto na vospitnite merki e so za{tita,
pomo{ i nadzor, obrazovanie i vospituvawe na maloletnite lica
storiteli na krivi~ni dela, da se obezbedi pravilen razvoj na
nivnata li~nost.
________________________
Odredbata nepotrebno go parafrazira ~l. 73 KZ vo koj se veli:
Celta na vospitnite merki (i na maloletni~kiot zatvor) e so davawe
za{tita i pomo{ na maloletnite storiteli na krivi~ni dela, so
vr{ewe nadzor nad niv, so nivno stru~no osposobuvawe i so razvivawe
na nivnata li~na odgovornost, da se obezbedi nivno vospituvawe,
prevospituvawe i pravilen razvoj.
458

^len 266
(1) Pri izvr{uvaweto na vospitnite merki, postapuvaweto so
maloletnite lica mora da bide humano i dostoinstveno, da odgovara
na vozrasta, stepenot na du{evnata razvienost i na sposobnostite i
naklonostite na maloletnoto lice, kaj maloletnite lica da se
razviva ~uvstvoto na li~na odgovornost i da se pottiknuvaat i
samite da u~estvuvaat vo svoeto vospituvawe i prevospituvawe.
(2) Na maloletnite lica im se obezbeduvaat uslovi za osnovno i
sredno vospitanie i obrazovanie i za stru~no osposobuvawe.
________________________
Site generalni na~ela istaknati vo glava I i II ZIS ednakvo i vo
celost va`at i za izvr{uvaweto na vospitnite merki. Ona {to vo ovaa
odredba me|utoa dobiva posebno na~elno zna~ewe e deka postapuvaweto
sprema maloleltnite lica storiteli na krivi~ni dela mora da
odgovara na nivnata vozrast, stepenot na du{evnata razvienost i na
sposobnostite i naklonostite na maloletnikot.
Vo pogled na obvrskata za sozdavawe uslovi za osnovno i sredno
vospituvawe i obrazovanie i stru~no osposobuvawe v. objasnuvawa na
~l. 217 i 218.
^len 267
(1) Izvr{uvaweto na vospitnite merki e itno.
(2) Vospitnite merki se izvr{uvaat vedna{ po pravosilnosta
na sudskata odluka so koja se izre~eni, koga ne postojat pre~ki za
nivno izvr{uvawe.
(3) Izvr{uvaweto na vospitnite merki mo`e da se odlo`i samo
vo slu~aj i pod uslovi predvideni so ovoj zakon.
________________________
Na~eloto na itnost vo postapkata na izvr{uvawe na vospitnite
merki e predopredeleno od karakteristikite na vospitnite merki,
osobinite na maloletnite lica i potrebata za brzo otstranuvawe na
nepovolnite etiolo{ki faktori na nivnoto delinkventno odnesuvawe.
Vo funkcija na toa na~elo e i odredbata deka vospitnite merki
se izvr{uvaat vedna{ po pravosilnosta na odlukata so koja se izre-
~eni i deka tie mo`at da se da se odlo`at samo pod uslovite od ~l. 86
ZIS.
459

^len 268
(1) Sudot {to ja donel odlukata so koja e izre~ena vospitnata
merka, ako samiot ne e nadle`en za izvr{uvawe na odlukata, e
dol`en vedna{ po pravosilnosta da mu ja dostavi na nadle`niot sud.
Zaedno so odlukata prvostepeniot sud }e dostavi i izvod od
mati~nata kniga na rodenite, svidetelstvoto, podatoci dali
maloletnoto lice i porano vr{elo krivi~ni dela i kako zavr{ile
postapkite, podatoci za zdravstvenata sostojba na maloletnoto lice,
socijalna i psiholo{ka anamneza i drugi podatoci od ispituvaweto
na li~nosta na maloletnikot.
(2) Nadle`niot sud izvr{nata odluka so drugite podatoci od
stav 1 na ovoj ~len ja upatuva na izvr{uvawe do centarot za
socijalni raboti, koj, so ogled na vidot na vospitnata merka, samiot
ja izvr{uva vospitnata merka, vr{i socijalen nadzor nad
izvr{uvaweto na vospitnata merka ili maloletnoto lice go upatuva
vo soodvetnata zavodska ustanova.
(3) Za podgotovkata i za po~etokot na izvr{uvawe na
vospitnata merka centarot za socijalni raboti gi izvestuva
roditelite odnosno staratelot na maloletnoto lice i nadle`niot
sud.
________________________
Odredbata go opredeluva nadle`niot organ za izvr{uvawe na
vospitnata merka. Dokolku sudot koj ja donel odlukata vo prv stepen
samiot ne e nadle`en, odlukata ja dostavuva od nadle`niot sud spored
mestoto na `iveli{te odnosno prestojuvali{te na maloletnoto lice.
So odlukata se dostavuva i izvod od mati~nata kniga na rodeni, svidetelstvoto,
podatoci za porane{nata osuduvanost, podatoci za zdravstvenata
sostojba na maloletnoto lice, socijalna i psiholo{ka
anamneza i drugi podatoci od ispituvaweto na li~nosta na maloletnikot.
Vo natamo{nata postapka na izvr{uvawe, odlukata so drugite
podatoci nadle`niot sud ja dostavuva do centarot za socijalni raboti,
spored mestoto na `iveali{te odnosno prestojuvali{te na maloletnoto
lice, koj vo zavisnost od vidot na merkata, samiot ja izvr{uva,
vr{i socijalen nadzor ili maloletnoto lice go upatuva so soodvetna
zavodska ustanova.
Za po~etokot i podgotovkite na izvr{uvawe na vospitnata
merka, centarot za socijalni raboti gi izvestuva roditelite odnosno
staratelot na maloletnoto lice i nadle`niot sud.
460

^len 269
Za izvr{uvaweto na vospitnite merki nadle`ni se da postapuvaat
nadle`niot sud i centarot za socijalni raboti spored mestoto
na `iveali{eto odnosno prestojuvali{teto na maloletnoto lice
sprema koe se izvr{uva vospitnata merka.
________________________
Za mesnata nadle`nost na sudot {to ja vodi postapkata i izvr{-
uvaweto na izre~enata vospitna merka sprema maloletni i pomladi
polnoletni storiteli na krivi~ni dela v. ~l. 450 i 451 ZKP.
^len 270
Tro{ocite na izvr{uvaweto na vospitnata merka gi snosi
organot odnosno ustanovata {to ja izvr{uva vospitnata merka,
dokolku so ovoj zakon ne e poinaku opredeleno.
^len 271
(1) Licata koi se dol`ni da go izdr`uvaat maloletnoto lice
snosat del od tro{ocite za izvr{uvawe na vospitnata merka vo
visina od edna tretina od li~nite primawa ako so toa ne se
zagrozuva izdr`uvaweto na semejstvoto.
(2) Visinata na delot na tro{ocite od stav 1 na ovoj ~len i
na~inot na nivnoto pla}awe go opredeluva sudot vo odlukata so koja
e izre~ena vospitnata merka, imaj}i ja predvid imotnata sostojba na
liceto.
(3) Iznosot na sredstvata od stav 1 na ovoj ~len se uplatuva vo
Buxetot na Republika Makedonija.
________________________
Odredbata koja, slobodno mo`e da se ka`e, pretstavuva neuspe{no
modificiran oblik na ~l. 254 ZIS od 1979 godina, dosega nikoga{
ne za`iveala vo praktikata. So takvata praktika, vpro~em,
napolno se soglasuvame, za{to ovaa odredba proklamira na~elo koe e
vo direktna spotivnost so na~eloto na besplatno izdr`uvawe na kaznata
za polnoletni lica, kako i so na~eloto na subjektivna odgovornost
za storenoto krivi~no delo.
461

^len 272
(1) Stru~no-instruktorski nadzor nad izvr{uvaweto na
vospitnite merki vr{i Direkcijata i Republi~kiot zavod za socijalni
dejnosti.
(2) Sudski nadzor na izvr{uvaweto na vospitnite merki vr{i
nadle`niot sud.
________________________
Stru~no instruktorskiot nadzor nad izvr{uvaweto na
vospitnite merki go vr{i Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite
(vidi ~l. 74) i Republi~kiot zavod za socijalni dejnosti.
Republi~kiot zavod za socijalni dejnosti e ustanova za
prou~uvawe na socijalnite pojavi i problemi i unapreduvawe na
socijalnite dejnosti koja ja osnova Vladata na Republika Makedonija.
Ovaa ustanova go vr{i stru~no instruktorskiot nadzor samo vrz
izvr{uvaweto na vospitnata merka upatuvawe vo vospitna ustanova.
Za izvr{eniot nadzor i drugite obvrski i zada~i od svojata nadle`nost,
soglasno ~l. 89 ZSZ podnesuva godi{en izve{taj do Ministerstvoto
a tgrud i socijalna politika.
Sudskiot nadzor e vo delokrugot na rabotite na nadle`niot sud
za izvr{uvawe na vospitnite merki. Vo ovaa smisla vo ~l. 476 ZKP e
vnesena op{ta odredba vo koja se veli: 1. Upravata na ustanovata vo
koja se izvr{uva vospitnata merka sprema maloletnik e dol`na sekoi
{est meseci do sudot {to ja izrekol vospitnata merka da dostavi
izve{taj za povedenieto na maloletnikot. Sudijata za maloletnici na
toj sud mo`e i samiot da gi posetuva maloletnicite smesteni vo
ustanovata. 2. Sudijata za maloletnici mo`e preku centarot za socijalni
raboti da pribavi izvestuvawe za izvr{uvaweto na drugite vospitni
merki, a mo`e da opredeli toa da go stori i opredeli stru~en rabotnik
(socijalen rabotnik, defektolog i drugo), ako go ima vo sudot.
V. objasnuvawa na ~l. 74-78.
Glava HHVIII
IZVR[UVAWE NA DISCIPLINSKITE MERKI
1. Upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici
^len 273
(1) Vospitnata merka upatuvawe vo disciplinski centar za
maloletnici se izvr{uva vo disciplinski centar za maloletnici (vo
natamo{niot tekst: centar za maloletnici)
462

(2) Centarot za maloletnici od stav 1 na ovoj ~len se osnova so
akt na Vladata na Republika Makedonija.
(3) Vospitnata merka od stav 1 na ovoj ~len mo`e da se izvr{uva
i vo postojnite prifatili{ta, internati i drugi obrazovni
ustanovi i ustanovi za rabota so mladinata, ako vo niv vo slobodnoto
vreme se organizira disciplinski centar za maloletnici vo mestoto
na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na maloletnoto lice.
(4) Vo koi ustanovi od stav 3 na ovoj ~len }e se organizira
centar za maloletnici opredeluva ministerot za trud i socijalna
politika vo soglasnost so ministerot za obrazovanie.
________________________
1. Upatuvaweto vo disciplinski centar pretstavuva vospitna
merka od institucionalen karakter. Ovaa merka se izrekuva koga
sudot }e oceni deka e potrebno so primena na soodvetni kratkovremeni
tretmanski aktivnosti da se vr{i vlijanie vrz li~nosta i
povedenieto na maloletnikot zaradi usoglasuvawe na negovoto povedenie
so pravnite i op{testvenite o~ekuvawa.
Vo zavisnost od potrebnite na maloletniot storitel upatuvaweto
vo disciplinski centar mo`e da se javi vo tri varijanti. Imeno
sudot mo`e da go upati maloletnikot vo disciplinski centar:
a) na opredelen broj ~asovi vo prazni~nite denovi i toa najmnogu
do ~etiri prazni~ni dena ednopodrugo,
b) na opredelen broj ~asovi vo tekot na denot, no najmnogu eden
mesec,
v) na neprekinat prestoj za opredelen broj denovi, no ne pove}e
od dvaeset dena.
Na maloletniot delinkvent mo`e da mu se izre~e samo edna od
navedenite varijanti na upatuvawe vo disciplinski centar i toa mora
da bide navedeno vo sudskata odluka. Pritoa sudot mora da vodi smetka
zaradi izvr{uvaweto na merkata, maloletnikot da ne izostane od redovnata
nastava ili od rabota.
Prestojot vo disciplinski centar se koristi za sproveduvawe na
odnapred programiran tretman {to vo prv red se sostoi vo vospitna
rabota so malolentikot. Takviot tretman ima za cel preku kratkovremeni
vospitni i obrazovni dejnost da se izdejstvuva razvivawe na ~uvstvoto
na li~na odgovornost na maloletnikot koja {to vodi kon korigirawe
na negovite postapki. Za taa cel maloletnikot se anga`ira vrz
u~ewe, vr{ewe korisni rabotni aktivnosti soodvetni na negovata
vozrast i individualni sposobnosti. Vo disciplinskiot centar maloletnikot
}e bide anga`iran na raboti koi odgovaraat na negovata
fizi~ka sila.
463

Po izvr{uvaweto na merkata upatuvawe vo disciplinski centar
mo`e da se nadovrze merkata zasilen nadzor od strana na centarot za
socijalni raboti (v. ~l. 77 st. 5 KZ). Do vakva situacija koja {to prakti~no
zna~i izrekuvawe na maloletnikot dva vida vospitni merki,
mo`e da dojde toga{ koga negoviot prestoj vo disciplinskiot centar
se poka`al nedovolen za postignuvawe na o~ekuvanite korekcii vo negovoto
povedenie.
Merkata nema da se izvr{i dokolku od pravosilnosta na odlukata
so koja e izre~ena izminale pove}e od {est meseci, a nejzinoto
izvr{uvawe ne zapo~nalo (v. ~l. 85 st. 2 KZ).
2. Disciplinskite centri se osnovaat so akt na Vladata na
Republika Makedonija.
3. Disciplinskite centri vo koi se izvr{uva ovaa merka treba
da bidat posebni, samostojni ustanovi formirana tokmu za ovaa
namena. Toga{ koga, kako {to e slu~aj vo na{ata zemja takva ustanova
ne e osnovana, za izvr{uvawe na merkata mo`e uspe{no da poslu`at i
postojnite prifatili{ta, internati, i drugi obrazovni ustanovi za
rabota so mladinata {to adekvatno prostorno i kadrovski se opremeni
i se nao|aat vo mestoto na `iveewe odnosno prestojuvawe na maloletnikot.
Disciplinskite centri ne mo`at da bidat vo sostav na kaznenopopravni
ili vospitno-popravni ustanovi.
4. Koi od navedenite ustanovi gi ispolnuvaat navedenite uslovi
za funkcionirawe kako disciplinski centri, odlu~uva ministerot za
trud i socijalna politika vo soglasnost so ministerot za obrazovanie.
^len 274
(1) Po priemot na odlukata centarot za socijalni raboti vo
dogovor so centarot za maloletnici dol`en e vo rok od 10 dena da go
povika maloletnoto lice zaedno so roditelite vo opredelen den i
~as da se javi vo centarot za maloletnici zaradi izvr{uvawe na
disciplinskata merka.
(2) Roditelite ili staratelot se dol`ni da obezbedat redovno
doa|awe na maloletnoto lice vo centarot za maloletnici.
(3) Ako maloletnoto lice ne se javi vo opredelenoto vreme vo
centarot za maloletnici, ne doa|a redovno ili prestane da doa|a,
centarot za maloletnici za toa }e go izvesti centarot za socijalni
raboti i nadle`niot sud.
________________________
464

1. Odlukata so koja ja izrekol merkata upatuvawe vo disciplinski
centar za maloletnici, vo rok od 3 dena po nejzinata pravosilnost,
odnosno izvr{nost, prvostepeniot sud ja dostavuva na izvr{uvawe
do centarot za socijalni raboti. Vospitnata merka zapo~nuva da
se izvr{uva so javuvaweto na maloletnoto lice vo, so odlukata na
sudot ozna~eniot, disciplinski centar. Za navremenoto javuvawe vo
centarot se gri`i centarot za socijalni raboti. Po priemot na
sudskata odluka so koja e izre~ena merkata i vo dogovor so centarot,
centarot za socijalni raboti e dol`en vo rok od deset dena da go
povika maloletnikot zaedno so roditelite vo opredelen den i ~as da
se javi vo centarot.
2. Za natamo{noto redovno doa|awe na maloletnikot vo
centarot se gri`at negoviot roditel, posvoitel ili staratel.
3. Ako poradi propu{tawe na nivnata obvrska maloletnikot ne
se javi na vreme vo centarot, toa go pravi neredovno ili sosema
prestanal da doa|a vo nego, obvrska na centarot e za toa da go izvesti
centarot za socijalni raboti ili nadle`niot sud.
Odbegnuvaweto na maloletnikot da se javuva vo disciplinkiot
centar mo`e da bide osnov za izrekuvawe na druga merka.
^len 275
(1) Upatuvaweto na maloletnoto lice vo centarot za maloletnici
vo prazni~ni denovi i na opredelen broj ~asovi vo denot se
izvr{uva vo vreme od 08 do 20 ~asot vo slobodnoto vreme na maloletnoto
lice.
(2) Upatuvaweto na maloletnoto lice vo centarot za maloletnici
na neprekinat prestoj na opredelen broj denovi se izvr{uva vo
vreme koga maloletnoto lice e slobodno. Ovaa merka se izvr{uva i
koga maloletnoto lice e rabotno anga`irano pri {to toa prodol`uva
da go posetuva u~ili{teto ili da odi na rabota, a od
centarot za maloletnici mu e obezbedena ishrana i smestuvawe.
________________________
1. Vospitnata merka upatuvawe vo disciplinski centar vo
prazni~ni denovi i na opredelen broj ~asovi vo denot se izvr{uva vo
vremeto od 08 do 20 ~asot vo slobodnoto vreme na maloletnoto lice.
Odlukata koj del od slobodnoto vreme }e mora da se pomine vo Disciplinskiot
centar, treba da se donese vo konsultacija so centarot za
socijalni raboti, maloletnikot i negovite roditeli.
2. Maloletnikot koj e upaten vo disciplinski centar na neprekinat
prestoj na opredelen broj denovi prodol`uva da ja sledi
465

nastavata vo u~ili{teto taka {to vo centarot go pominuva samo
slobodnoto vreme. Rabotno anga`iranite maloletnici isto taka prodol`uvaat
da odat na rabota, a vo centarot im se obezbeduva ishrana i
smestuvawe.
^len 276
(1) Vo centarot za maloletnici maloletnoto lice go pominuva
vremeto vo rabota i u~ewe i slobodni sportski i kulturni aktivnosti,
pod kontrola na stru~ni lica.
(2) Programa za aktivnostite na centarot za maloletnici
donesuva ministerot za trud i socijalna politika vo soglasnost so
ministerot za obrazovanie i ministerot za prada.
________________________
Vo disciplinskiot centar maloletnite lica go pominuvaat
vremeto vo u~ewe, rabota, sport i slobodni aktivnosti spored programata
izgotvena od ministerot za trud i socijalna politika vo soglasnost
so ministerot za obrazovanie i ministerot za pravda. Navedenata
programa se ostvaruva od strana na stru~ni lica {to imaat zna~ajno
pedago{ko iskustvo vo menuvaweto na stavovite na maloletnite lica.
^len 277
(1) Maloletnite lica vo centarot za maloletnici moraat da se
pridr`uvaat na odredbite na ku}niot red, pravilata za rabotnata
disciplina i naredbite na slu`benite lica.
(2) Na maloletnoto lice koe }e ja naru{i rabotnata
disciplina i ku}niot red ili neuredno doa|a, direktorot na
centarot za maloletnici mo`e da mu izre~e ukor.
(3) Ako maloletnoto lice prodol`i so neredovnost i go
povtori naru{uvaweto na redot i disciplinata, direktorot na
centarot za maloletnici mo`e da mu go prodol`i prestojot vo
centarot za maloletnici za dva ~asa. Za izre~enata disciplinska
merka direktorot }e go izvesti centarot za socijalni raboti i
nadle`niot sud.
________________________
Vo funkcija na menuvaweto na nivnite naviki, stavovi i zajaknuvaweto
na ~uvstvoto na odgovorno povedenie e i obvrskata na maloletnicite
da se pridr`uvaat kon pravilata propi{ani so ku}niot red
na centarot. Za nepridr`uvaweto na normite na rabotnata disciplina,
naredbite na slu`benite lica i za neuredno doa|awe direktorot
466

na centarot na maloletnikot mo`e da mu izre~e ukor kako najblaga
merka. Vo slu~aj na prodol`eno naru{uvawe na redot i disciplinata
i nenavremeno doa|awe, direktorot mo`e da mu go prodol`i prestojot
vo centarot za dva ~asa.
Od druga strana, ispravniot odnos kon slu`benite lica i
ostanatite maloletnici i pridr`uvaweto kon odredbite so koi se
regulirani redot i disciplinata na maloletnoto lice mo`at da mu se
dodeluvaat opredeleni pogodnosti. Toga{ koga ni disciplinskite
merki, nitu pogodnostite ne dovele do o~ekuvanite rezultati direktorot
na centarot e dol`en da gi izvesti centarot za socijalni raboti
i nadle`niot sud zaradi zamena na ovaa so poadekvatna vospitna
merka.
^len 278
(1) Vo centarot za maloletnici se vodi dnevnik za prestojot na
maloletnoto lice.
(2) Po izvr{enata vospitna merka, centarot za maloletnici mu
dostavuva na centarot za socijalni raboti i nadle`niot sud
izve{taj za vlijanieto na prezemenite merki sprema maloletnoto
lice i za postignatite rezultati vo vospitnata rabota.
(3) Ako sudot po izvr{uvaweto na ovaa vospitna merka go stavi
maloletnoto lice pod zasilen nadzor na centarot za socijalni
raboti so izve{tajot od stav 2 na ovoj ~len }e dostavi i mislewe na
stru~nite rabotnici na centarot za maloletnici za li~nosta na
maloletnikot i za postignatite rezultati vo izvr{uvaweto na
merkata.
________________________
Po izvr{enata merka vrz osnova na dnevnikot za prestoj na
maloletnoto lice disciplinskiot centar izgotvuva izve{taj za
vlijanieto na prezemeniot tretman i postignatite rezultati vo vospitnata
rabota {to mu se dostavuva na centarot za socijalni raboti i
nadle`niot sud.
Ako sudot po izvr{uvaweto na ovaa vospitna merka se opredeli
na maloletnoto lice da mu izre~e vospitna merka zasilen nadzor od
centarot za socijalni raboti, do toj organ zaedno so izve{tajot
dostavuva i mislewe izgotveno od stru~ni lica na centarot za li~nosta
na maloletnikot. Celta na izve{tajot i misleweto e da se prika`at
okolnostite i sostojbite {to mo`at da vodat kon poefikasno
izvr{uvawe na izre~enata merka na zasilen nadzor.
467

Ako stru~niot tim na centarot zaklu~i deka so izvr{uvaweto na
merkata upatuvawe vo disciplinski centar se ostvareni o~ekuvanite
celi, sudot mo`e da odlu~i da se zapre so nejzinoto izvr{uvawe.
Glava HHIH
IZVR[UVAWE NA MERKITE NA ZASILEN NADZOR
1. Zasilen nadzor od strana na roditelite, posvoitelite ili
staratelot
^len 279
Izvr{uvaweto na vospitnata merka zasilen nadzor od strana na
roditelite, posvoitelite ili staratelot zapo~nuva vo denot koga
nadle`niot sud }e mu ja dostavi odlukata so koja e izre~ena ovaa
merka zaradi nejzino izvr{uvawe na roditelot, posvoitelot ili
staratelot zadol`en za izvr{uvawe na merkata.
________________________
1. Merkata zasilen nadzor od strana na roditelite, posvoitelot
ili staratelot sudot }e ja izre~e ako roditelite, posvoitelot ili
staratelot propu{tile da vr{at nadzor nad maloletnikot, a inaku
bile i se vo mo`nost da vr{at vakov nadzor. Koga sudot }e ja izre~e
ovaa merka na roditelite, posvoitelot ili na staratelot }e im nalo-
`i odredeni obvrski vo pogled na merkite {to treba da se prezemat za
vospituvawe na maloletnikot, za negovo eventualno lekuvawe i za
otstranuvawe na {tetnite vlijanija vrz nego. Za ostvaruvawe na ovie
obvrski sudot mo`e da im dade i potrebni upatstva. Sudot posebno
mo`e da opredeli centarot za socijalni raboti da go kontrolira i
izvr{uvaweto na ovaa merka i da mu uka`uva pomo{ na roditelite,
posvoitelot ili staratelot, Ovaa kontrola od strana na centarot za
socijalni raboti ne mo`e da trae pomalku od edna ni podolgo od tri
godini. Iako toa izri~no ne e opredeleno vo zakonot, vo tie vremenski
ramki sudot odlu~uva i za prestanokot na ovaa merka. So takva
opredelba na minimumot i maksimumot na traeweto na merkata, vsu{-
nost, e potencirana i obvrskata na sudot da go sledi najzinoto izvr-
{uvawe, {to porano, koga ovaa merka trae{e do polnoletstvoto na
maloletnikot, ne be{e slu~aj. Zna~ajno e da se istakne i toa deka
roditelite, posvoitelot ili staratelot koga samite }e ocenat deka
ve}e ne e potreben zasileniot nadzor mo`e da pokrenat inicijativa za
osloboduvawe od taa obvrska.
2. Pri izrekuvaweto na bilo koja od merkite na zasilen nadzor
ili vo tekot na nivnoto izvr{uvawe sudot na maloletnikot mo`e da
468

mu opredeleni pove}e posebni obvrski ako toa e potrebno za
pouspe{no izvr{uvawe na izre~enata merka.
Na maloletnikot mo`at da mu se opredelat osobeno ovie
obvrski:
da mu se izvini li~no na o{tetenoto lice,
da ja popravi ili nadomesti {tetata predizvikana so krivi~noto
delo,
redovno da go posetuva u~ili{teto,
da ne izostanuva od rabotnoto mesto,
da se osposobi za rabota {to odgovara na negovite sposobnosti,
sklonosti i fizi~ka sila,
da prifati rabota,
da se vozdr`uva od upotrebata na alkoholni pijaloci droga i
drugi psihotropni supstancii,
da se vozdr`i od posetuvawe na odredeni lokali odnosno
odredeni priredbi,
da posetuva soodvetna zdravstena ustanova ili sovetuvali{te,
polezno da go koristi slobodnoto vreme,
da ne kontaktira so lica koi {tetno vlijaat vrz negovata
li~nost,
da se podlo`i na psihofizi~ko lekuvawe,
da se osposobi, ostru~i i prekvalifikuva zaradi zadr`uvawe na
rabotnoto mesto {to go zazema ili za sozdavawe pretpostavki za
vrabotuvawe,
da ovozmo`i uvid i prifati soveti vo vrska so rasporeduvaweto
i tro{eweto na sredstva od li~niot dohod i drugite prihodi {to gi
ostvaruva.
Sudot mo`e na maloletnikot da mu opredeli i drugi obvrski no
pritoa mora da vnimava so niv da ne go pogodi ~ovekovoto dostoinstvo
na maloletnikot i da ne mu pri~ini drugi posebni te{kotii. Ovie
obvrski sudot mo`e da gi izmeni ili ukine na predlog na centarot za
socijalni raboti. Pri opredeluvaweto i izmenuvaweto na ovie
obvrski sudot posebno e zadol`en na maloletnikot i negovite roditeli,
posvoitelot ili staratelot da im uka`e deka vo slu~aj na nivno
neispolnuvawe izre~enata merka na zasilen nadzor mo`e da bide
zameneta so druga vospitna merka.
Vo praktikata na dosega{nata primena na zavodskite vospitni
merki kaj nas, navedenite obvrski naj~esto se sveduvaa na voop{teno
obvrzuvawe na maloletnikot da vodi ureden `ivot bez nivno konkretno
opredeluvawe.
3. Vo na{iot sistem na vospitni merki e karakteristi~no {to
na sudot mu e dadeno ovlastuvawe: 1) da ja izmeni izre~enata vospitna
469

merka, 2) da go zapre izvr{uvaweto na izre~enata vospitna merka, 3)
da ja zameni izre~enata so druga vospitna merka i 4) da donese odluka
so koja izre~enata vospitna merka nema da se izvr{i.
1. Izmena na vospitnata merka e mo`na kaj merkite na zasilen
nadzor. Pri izrekuvaweto na ovie vospitni merki na licata koi gi
izrekuvaat sudot im dava upatstva ili im nalo`uva opredeleni
obvrski, a na samiot maloletnik mo`e da mu opredeli i posebni obvrski.
Dokolku vo tekot na izvr{uvaweto na konkretnata merka bide
postignata nejzinata cel, ili pak, i pokraj navedenite barawa, niza
okolnosti uka`uvaat deka ne do{lo i nema da dojde do o~ekuvanite
vospitni i prevospitni rezultati, celesoobrazno e da se menuvaat
dadenite upatstva, opredelenite obvrski da se ukinat ili zamenat so
drugi ili pak merkata da se zameni so drug vid merki na zasilen
nadzor. Ovie izmeni sudot mo`e da gi vr{i dodeka trae primenata na
izre~enata vospitna merka.
2. Zapirawe na izvr{uvaweto na izre~enite merki na zasilen
nadzor (ili na onie od zavodski vid) mo`e da bide predizvikano od
pove}e pri~ini:
a) Koga po donesuvaweto na odlukata so koja e izre~ena merkata
na zasilen nadzor (ili zavodska merka), }e se pojavat okolnosti {to ne
postoele vo vremeto na donesuvaweto na odlukata ili za niv ne se
znaelo a bile od vlijanie vrz donesuvaweto na odlukata, izvr{uvaweto
na izre~enata merka mo`e da se zapre.
b) Izvr{uvaweto na merkata zasilen nadzor (ili zavodskata
merka) mo`e da zapre i so ogled na postignatiot uspeh vo vospituvaweto
i prevospituvaweto, so slednive ograni~uvawa:
- merkata upatuvawe vo vospitna ustanova ne mo`e da se zapre od
izvr{uvawe pred istekot na rokot od 6 meseci.
- merkata upatuvawe vo vospitno-popraven dom ne mo`e da se
zapre od izvr{uvawe pred istekot na rokot od edna godina.
Koga se ispolneti uslovite predvideni vo zakon za izmena ili
zapirawe na odlukata za izre~enata vospitna merka, odluka za toa
donesuva sudot {to vo prv stepen go donel re{enieto za vospitnata
merka, ako samiot najde deka toa e potrebno, ili na predlog od javniot
obvinitel, od direktorot na ustanovata ili od centarot za socijalni
raboti na koj mu e doveren nadzorot nad maloletnikot. Pred donesuvaweto
na odlukata sudot }e gi soslu{a javniot obvinitel, maloletnikot,
roditelot ili staratelot na maloletnikot ili drugi lica, a }e
pobara i potrebni izve{tai od ustanovata vo koja maloletnikot ja
izdr`uva zavodskata merka, od centarot za socijalni raboti ili od
drugi organi i ustanovi. Odlukata za izmena ili za zapirawe na
vospitnata merka ja donesuva sovetot na maloletnici.
470

3. Zamena na izre~enata so druga vospitna merka e mo`na isto
taka od pove}e pri~ini:
a) Od istite pri~ini spored koi e mo`no zapirawe na izvr{uvaweto
na izre~enite merki na zasilen nadzor i zavodskite vospitni
merki mo`na e i nivna zamena so drugi takvi merki. Pritoa i po odnos
na zamenata so ogled na postignatiot uspeh vo vospituvaweto i prevospituvaweto
postoji samo edno ograni~uvawe:
- merkata upatuvawe vo vospitna ustanova do istekot na rokot od
6 meseci mo`e da se zameni samo so upatuvawe na maloletnikot vo
vospitno popraven dom.
b) Zamena na izre~enata so druga vospitna merka e mo`na i koga
treba da se pristapi kon povtorno odlu~uvawe za merkata. Imeno ako
od pravosilnosta na odlukata so koja e izre~ena merkata na zasilen
nadzor ili zavodska merka pominalo pove}e od edna godina, a izvr{uvaweto
ne zapo~nalo, sudot povtorno }e odlu~i za potrebata od
nejzinoto izvr{uvawe. Pritoa sudot mo`e da odlu~i porano izvr{enata
merka da se izvr{i, da ne se izvr{i ili da se zameni so nekoja
druga merka.
4. Vospitnata merka nema da se izvr{i toga{ koga od momentot
na nejzinoto izrekuvawe pominalo relativno podolgo vreme taka {to
so nejzinoto izvr{uvawe sî u{te ne se zapo~nalo, a vo toj period
meloletnikot ne storil novo krivi~no delo. Ovie okolnosti uka`uvaat
deka e postignata celta na merkata i bez nejzino izvr{uvawe
odnosno deka ve}e ne e potrebno i adekvatno da se pristapi kon menuvawe
na li~nosta na maloletnikot. Pritoa se mo`ni dva slu~ai: na
obligatorno i fakultativno neizvr{uvawe na izre~enata merka.
a) Merkata upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici
nema da se izvr{i sekoga{ koga od pravosilnosta na odlukata so koja e
izre~ena ovaa merka izminale pove}e od 6 meseci, a nejzinoto
izvr{uvawe ne zapo~nalo.
b) Merkata na zasilen nadzor ili zavodska vospitna merka mo`e
da ne se izvr{i dokolku po pravosilnosta na odlukata so koja e
izre~ena pominalo pove}e od edna godina, a nejzinoto izvr{uvawe ne
zapo~nalo.
V. ~l. 84 i 85 KZ i ~l. 477 ZKP.
4. So izvr{uvawe na merkata se zapo~nuva koga nadle`niot sud
}e ja dostavi odlukata na izvr{uvawe na roditelot, posvoitelot ili
staratelot zadol`en za nejzinoto izvr{uvawe. Ovaa merka se
primenuva koga zadol`enite lica za zgri`uvawe na maloletnoto lice
(roditel, posvoitel ili staratel) propu{tile da vr{at nadzor vo
vospituvaweto na maloeltnikot. Po nejzinata pravosilnost, odlukata
471

se dostavuva do zadol`enite lica za nejzino izvr{uvawe. Prepis od
odlukata se dostavuva i do centarot za socijalni raboti.
^len 280
Roditelot, posvoitelot ili staratelot ja izvr{uva merkata
taka {to vodi postojana i celosna gri`a za vospituvaweto na
maloletnoto lice, prezema merki koi }e go spre~at {tetnoto
vlijanie vrz maloletnoto lice i gi izvr{uva nalozite i upatstvata
na centarot za socijalni raboti i nadle`niot sud vo tekot na
izvr{uvaweto na merkata.
________________________
Vo procesot na izvr{uvaweto na ovaa merka dominantnata uloga
ja imaat neposrednite izvr{iteli. Roditelot, posvoitelot ili
staratelot ja izvr{uvaat merkata taka {to vodat postojana i celosna
gri`a za vospituvaweto na maloletnoto lice, prezemaat merki {to }e
go spre~at {tetnoto vlijanie vrz nego i gi izvr{uvaat nalozite i
upatstvata na centarot za socijalni raboti i osnovniot sud. Vo odnos
na samiot maloletnik toa konkrentno zna~i primena na takvi metodi
i vlijanija {to go aktiviraat negoviot interes za u~eweto i postignuvawe
uspeh vo u~ili{teto, anga`irawe vrz opredeleni rabotni
zada~i, osmisleno koristewe na slobodnoto vreme i ostvaruvawe drugi
aktivnosti {to vodat kon neporo~en razvoj na negovata li~nost.
Nakratko, vrz, roditelot, posvoitelot ili staratelot, od denot koga
nadle`niot sud im ja dostavil odlukata so {to zapo~nuva izvr{uvaweto
na merkata, le`i golema obvrska gri`livo i sovesno da pristapat
kon otstranuvawe na site negativni op{testveni vlijanija i
konfliktni situacii {to mo`at maloletnikot povtorno da go
odvedat vo pogre{na nasoka.
Vo ovaa smila, sudot treba da im dava soodvetni nalozi i upatstva
na na zadol`enote lica za izvr{uvawe na ovaa merka, ne samo na
po~etokot tuku i vo tekot na nejzinoto izvr{uvawe. Sudot i centarot
za socijalni raboti isto taka treba da im davaat pomo{ i soveti na
roditelite, posvoitelite ili staratelot na maloletnikot, sekoga{
koga tie od niv toa }e go pobaraat.
^len 281
(1) Roditelot, posvoitelot ili staratelot e dol`en da mu
ovozmo`i na centarot za socijalni raboti da go proveruva izvr{uvaweto
na ovaa merka.
472

(2) Roditelot, posvoitelot ili staratelot na maloletnoto lice
i centarot za socijalni raboti, vo rokot {to }e go opredeli sudot, a
najmalku edna{ na {est meseci, }e go izvestat nadle`niot sud za
tekot na izvr{uvaweto na vospitnata merka.
________________________
Liceto koe so odlukata na sudot e zadol`eno da ja izvr{uva ovaa
merka e obvrzano na centarot za socijalni raboti da mu ovozmo`i
postojana kontrola. Pri vr{eweto na kontrolata, rabotnikot na
centarot vo funkcija na proveruvawe na uspe{nosta vo izvr{uvawe na
merkata, sorabotuva so roditelite, posvoitelite, staratelot i so
samiot maloletnik, i po potreba gi poosetuva ili gi povikuva kaj
sebe.
Vo funkcija na efikasnosta na merkata e i obvrskata na
roditelite, posvoitelite ili staratelot, i na centarot za socijalni
raboti, najmalku edna{ na {est meseci da mu dostavuvaat izve{taj na
nadle`niot sud za tekot na izvr{uvaweto na vospitnata merka.
^len 282
Ako vo tekot na izvr{uvaweto na vospitnata merka zasilen
nadzor od strana na roditelite, posvoitelite ili staratelot dojde
do nesoglasuvawe pome|u roditelot, posvoitelot ili staratelot na
maloletnoto lice i centarot za socijalni raboti, nesoglasuvaweto
za na~inot na izvr{uvaweto na ovaa merka }e go re{i sudot {to ja
izrekol merkata.
________________________
Nesoglasuvawata me|u roditelot, posvoitelot ili staratelot na
maloletnoto lice, od edna, i centarot za socijalni raboti, od druga
strana, okolu na~inot na izvr{uvaweto na merkata, gi re{ava sudot
{to ja izrekol merkata. Vakvoto posreduvawe od strana na sudot e
bitno za nadminuvawe na site nedorazbirawa koi mo`at da ostvarat
nepovolni posledici vrz procesot na prevospituvaweto na
maloletnikot. Toga{ koga sudirot ne mo`e da se razre{i na drug
na~in, sudot, od centarot za socijalni raboti, }e pobara da opredeli
drugo stru~no lice koe }e go koordinira izvr{uvaweto na merkata.
^len 283
(1) Centarot za socijalni raboti sostavuva izve{taj za na~inot
na izvr{uvaweto na vospitnata merka zasilen nadzor od strana na
473

oditelite, posvoitelite ili staratelot i za postignatite
rezultati vo izvr{uvaweto na ovaa merka.
(2) Izve{tajot od stav 1 na ovoj ~len centarot za socijalni
raboti go dostavuva na nadle`niot sud.
________________________
Od objasnuvawata na ~l. 280 vo vrska so ulogata na roditelite vo
vr{eweto na za{titniot nadzor, ne smee da se izvle~e zaklu~ok {to ja
minimizira ulogata na centarot za socijalni raboti. Nemu, neposrednite
izvr{iteli na merkata dol`ni se da mu ovozmo`at da go proveruva
tekot na izvr{uvaweto. Vrz nego le`i obvrskata da go sledi i
proveruva izvr{uvaweto na merkata, da uka`uva potrebna stru~na i
druga pomo{ vo tekot na vr{eweto na nadzorot, da dava upatstva za
pravilno vospituvawe i za tekot na izvr{uvaweto na merkata, vo rok
{to }e go opredeli sudot, a najmalku edna{ na {est meseci, da go
izvestuva nadle`niot sud. Pokraj ovaa obvrska koja poednakvo va`i i
za roditelot, posvoitelot ili staratelot, od centarot za socijalni
raboti se bara po izvr{uvaweto na merkata da sostavi kone~en
izve{taj za na~inot na nejzinoto izvr{uvawe od strana na roditelite,
posvoitelot ili staratelot i za postignatite rezultati od toa.
2. Zasilen nadzor vo drugo semejstvo
^len 284
(1) Izvr{uvaweto na vospitnata merka zasilen nadzor vo drugo
semejstvo, centarot za socijalni raboti mu go doveruva na
semejstvoto opredeleno vo sudskata odluka.
(2) Po dobivaweto na odlukata od nadle`niot sud, centarot za
socijalni raboti }e go izvesti semejstvoto od stav 1 na ovoj ~len
deka na opredelen datum vo rok od 15 dena }e mu go predade
maloletnoto lice na izvr{uvawe na vospitnata merka zasilen
nadzor vo drugo semejstvo.
________________________
1. Zasileniot nadzor vo drugo semejstvo e vtorata od zavodskite
merki {to gi poznava na{eto pravo. Taa se primenuva koga roditelite,
posvoitelot ili staratelot na maloletnikot ne se vo mo`nost da
vr{at nadzor nad nego ili ako toa osnovano ne mo`e da se o~ekuva od
niv a postoi drugo semejstvo {to saka da go prifati i ima mo`nost da
vr{i zasilen nadzor nad nego. Drugoto semejstvo koe obi~no se sostoi
od rodnini ili drugi na maloletnikot bliski lica, se opredeluva so
sudska odluka. Traeweto na ovaa merka vremenski e relativno
474

neopredeleno. Do zapirawe na izvr{uvaweto na merkata mo`e da dojde
dokolku roditelot, posvoitelot ili staratelot na maloletnikot se
zdobijat so mo`nost samite da go vr{at nadzorot, ili koga spored
rezultatite od vospituvaweto i prevospituvaweto }e prestane potrebata
od zasilen nadzor. I pri izrekuvaweto na ovaa merka sudot mo`e
da opredeli centarot za socijalni raboti za vreme na nejzinoto
traewe da go sledi i proveruva izvr{uvaweto i da mu uka`uva potrebno
pomo{ na semejstvoto na koe mu e predaden maloletnikot.
2. Neposrednoto izvr{uvawe na merkite se odviva na sledniot
na~in. Po dobivaweto na odlukata od nadle`niot sud so koja e
izre~ena merkata, centarot za socijalni raboti go izvestuva semejstvoto
{to treba da go vr{i nadzorot deka vo rok od 15 dena }e mu go
predade maloletnoto lice za izvr{uvawe na vospitnata merka. Potoa
centarot za socijalni raboti sklu~uva pismen dogovor so semejstvoto
opredeleno vo odlukata so koj se utvrduvaat me|usebnite prava i
obvrski vo vrska so smestuvaweto i sproveduvaweto na zasileniot
nadzor sprema maloletnoto lice. So ovoj dogovor se opredeluva i
visinata i na~inot na pla}aweto na tro{ocite dokolku semejstvoto
bara nadomest za toa, kako i uslovite i rokot na prestanuvawe na
dogovorot.
I kaj izvr{uvaweto na ovaa merka od strana na centarot za
socijalni raboti postoi obvrska da sostavi kone~en izve{taj za
na~inot na samoto izvr{uvawe i postignatite rezultati koj mu se
dostavuva na nadle`niot sud. Eventualnite sporovi me|u centarot i
semejstvoto {to go vr{i nadzorot isto taka gi re{ava sudot {to ja
izrekol merkata.
Sudot koj go opredelil smestuvaweto na maloletnikot vo drugo
semejstvo sam, ili po predlog na centarot za socijalni raboti, mo`e
da ja izmeni porano donesenata odluka za odreduvawe na semejstvoto,
ako utvrdi deka uslovite za smestuvawe tolku se izmenile {to merkata
nemo`e so uspeh da se izvr{uva.
Izvr{uvaweto na ovaa merka }e se zapre koga roditelite,
posvoitelite i staratelot na maloletnikot }e se zdobijat so mo`nost
da vr{at zasilen nadzor vrz nego, ili koga spored rezultatite na
vospituvaweto i prevospituvaweto }e prestane potrebata od zasilen
nadzor.
3. Osnovnata smisla na ovaa merka e na maloletnikot da mu se
obezbedi vospituvawe vo zdrava semejna atmosfera, vo slo`na zednica
na roditeli i deca vo koja usvoeniot sistem na vrednosti dava sigurna
garancija za pravilno naso~uvawe na maloletnikot. Obezbeduvaweto
na takvo semejstvo vo koe normalno }e se odvivaat vospitnite procesi
e me|utoa mo{ne te{ka zada~a. Vo na{i uslovi toa ne e slu~aj, ne
475

zatoa {to nema takvi semejstva, tuku od pri~ini {to tie retko se
prifa}aat da ja vr{at ovaa uloga. Kulturnite sfa}awa, tradicionalizmot
i vo prv red materijalniot standard na naselenieto vo uslovi na
mo{ne dinami~en `ivot mnogumina gi odvra}a od prifa}aweto na
vakvi humani zadol`enija. Od tie pri~ini na{ite sudovi retko se
opredeluvaat za izrekuvawe na ovaa merka.
^len 285
(1) Centarot za socijalni raboti sklu~uva pismen dogovor so
semejstvoto opredeleno vo sudskata odluka vo koja }e se utvrdat
me|usebnite prava i obvrski vo vrska so smestuvaweto i sproveduvaweto
na zasileniot nadzor sprema maloletnoto lice.
(2) So dogovorot od stav 1 na ovoj ~len se opredeluvaat i visinata
i na~inot na pla}aweto na tro{ocite za smestuvaweto na
maloletnoto lice i uslovite i rokot na prestanuvaweto na
dogovorot.
________________________
V. objasnuvawa na ~l. 284 t. 2.
^len 286
Za vreme na izvr{uvaweto na vospitnata merka zasilen nadzor
vo drugo semejstvo na maloletnoto lice mu se obezbeduva odr`uvawe
na vrskite so semejstvoto, dokolku nadle`niot sud po predlog na
centarot za socijalni raboti ne opredeli poinaku.
________________________
Pravata i dol`nostite na roditelite sprema maloletnikot ne
prestanuvaat so negovoto smestuvawe vo drugo semejstvo. Ottamu, ako
toa ne vlijae negativno vrz negovoto prevospituvawe, na maloletnikot
mu se obezbeduvaat postojani kontakti so roditelite.
^len 287
Odredbite na ~lenovite 282 i 283 od ovoj zakon }e se primenuvaat
i pri izvr{uvaweto na vospitnata merka zasilen nadzor vo
drugo semejstvo.
________________________
V. objasnuvawa na ~l. 282 i 283.
476

3. Zasilen nadzor od strana na centarot za socijalni raboti
^len 288
(1) Po priemot na odlukata so koja e izre~ena vospitnata merka
zasilen nadzor od strana na centarot za socijalni raboti od
nadle`niot sud, ovoj organ podgotvuva programa za ostvaruvawe na
zasilen nadzor sprema maloletnoto lice so koja se opredeluva na~inot
na ostvaruvaweto na gri`ata vo odnos na {koluvaweto,
vrabotuvaweto, lekuvaweto ako toa e potrebno, izdvojuvaweto od
sredinata koja {tetno vlijae vrz maloletnoto lice i sreduvawe na
semejnite i drugi priliki vo koi maloletnoto lice `ivee.
(2) Vedna{ po priemot na odlukata, centarot za socijalni
raboti }e gi izvesti roditelite, posvoitelite ili staratelot deka
vo rok od 15 dena }e otpo~ne so ostvaruvawe na zasileniot nadzor
sprema maloletnoto lice i }e gi zapoznae so programata na
zasileniot nadzor koja }e ja sproveduva.
(3) Centarot za socijalni raboti }e opredeli stru~en rabotnik
koj postojano i neprekinato }e se gri`i za izvr{uvawe na
zasileniot nadzor i sproveduvawe na programata od stav 1 na ovoj
~len.
________________________
1. Merkata zasilen nadzor od centar za socijalna rabota sudot ja
izrekuva vo slu~aj koga roditelite, posvoitelot ili staratelot ne se
vo mo`nost da vr{at zasilen nadzor nad maloletnikot, a ne postojat
uslovi za negovo predavawe vo drugo semejstvo zaradi vr{ewe vakov
nadzor. Maloletnikot ostanuva da `ivee kaj svoite roditeli, posvoitelot
ili staratelot, ili drugi lica {to go izdr` uvaat, a slu`benik
opredelen od centarot za socijalni raboti me|u razli~ni stru~ni
lica (socijalni i pedago{ki rabotnici) koj ima iskustvo so vospituvaweto
na maloletnici vr{i nadzor i se gri`i za negovoto {koluvawe,
vrabotuvawe, oddeluvawe od sredinata {to {tetno deluva vrz
nego, za potrebno lekuvawe i za sreduvawe na prilikite vo koi `ivee.
Ulogata na stru~niot slu`benik ovde treba da se sfati kako
zna~ajna obvrska na pomo{, tretman i nadzor od organ {to neposredno
ja izvr{uva merkata. Toj e glaven nositel na dol`nostite vo pogled na
vospituvaweto i prevospituvaweto na maloletnikot i kontrola na
negovoto povedenie. Toa me|utoa vo nikoj slu~aj ne zna~i roditelite i
licata {to go izdr`uvaat maloletnikot, odnosno licata kaj koi toj se
nao|a, deka treba da bidat pasivni sprema merkite na vospituvawe {to
gi prezema slu`benoto lice. Ako na maloletnikot kon merkata na
477

zasilen nadzor mu e opredelena i nekoja posebna obvrska, slu`benoto
lice e dol`no da go kontrolira nejzinoto ispolnuvawe.
Ni traeweto na ovaa merka ne e odnapred opredeleno. Za
nejziniot prestanok sudot odlu~uva dopolnitelno so toa {to taa ne
mo`e da trae pokratko od edna ni podolgo od tri godini.
2. Za samiot na~in na izvr{uvawe na ovaa merka bitno e najprvin
toa {to po priemot na odlukata so koja e izre~ena od nadle`niot sud,
centarot za socijalni raboti podgotvuva programa za rabota so maloletnikot.
Vo taa programa se navedeni obvrskite na maloletnikot, na
negovite roditeli, posvoitel ili staratel i vo prv red obvrskite na
slu`benoto lice koe e najpovikano za postignuvawe na opredelen
uspeh vo povedenieto na maloletnikot, so podrobno naveduvawe na
metodite i postapkite za postignuvawe na taa cel. Vo taa smisla vrz
osnova na pristap {to vleva zaemna doverba slu`benoto lice treba da
bide vo postojan dopir so maloletnikot i da gi prezema site aktivnosti
{to mo`at da mu pomognat vo sovladuvaweto na svoite redovni
obvrski i odbegnuvaweto na {tetnite vlijanija {to go odvlekuvaat od
niv. Ovie kontakti na relacija slu`beno lice - maloletnik se
ostvaruvaat so poseti na stru~noto lice na maloletnikot tamu kade
{to toj gi vr{i svoite `ivotni aktivnosti ili pak so povremeno
doa|awe na maloletnikot vo centarot za socijalni raboti. Pritoa
preku razgovori, soveti i soodvetna podr{ka i pomo{ {to vo po~etokot
treba da bidat osobeno intenzivni treba da se nadmine barierata
koja mo`e mo{ne nepovolno da se odrazi vrz natamo{nata sorabotka.
Duri toga{ koga maloletnikot }e ja po~uvstvuva dobronamernosta i
korista od gri`ata {to mu se uka`uva, intenzitetot na kontaktite
mo`e da se proret~i, a ve}e steknatata sigurnost kaj maloletnikot
sama od sebe }e ja prezeme ulogata na voda~ kon poodgovorno odnesuvawe.
So ogled na toa deka maloletnikot se nao|a kaj svoite roditeli,
posvoitelot ili staratelot, nu`no e socijalniot organ da ostvaruva
bliski kontakti i so ovie lica. Ova, pred se, e zna~ajno zaradi
sreduvawe na semejnite priliki na maloletnikot i davawe upatstva za
natamo{na rabota so nego vo nasoka {to }e pretstavuva podr`uvawe
na ve}e postignatite usilbi na slu`benoto lice. Pritoa ovie lica od
svoja strana se dol`ni da go izvestat slu`benoto lice nadle`no za
izvr{uvawe na merkata za okolnostite i pre~kite {to imaat negativno
vlijanie vrz nejzinoto izvr{uvawe. Za site sostojbi vo pogled na
izvr{uvaweto na merkata samoto slu`beno lice e dol`no redovno da
go izvestuva nadle`niot sud koj vo zavisnost od postignatite
rezultati mo`e da go zapre nejzinoto natamo{no izvr{uvawe ili pak
ovaa merka da ja zameni so druga vospitna merka.
478

^len 289
Odredbata od ~lenot 283 na ovoj zakon soodvetno se primenuva i
na izvr{uvaweto na vospitnata merka zasilen nadzor od strana na
centarot za socijalni raboti.
________________________
V. objasnuvawa na ~l. 283.
Glava HHH
IZVR[UVAWE NA ZAVODSKITE MERKI
1. Op{ti odredbi
^len 290
(1) Zavodskite merki spored odredbite na ovoj zakon se izvr{uvaat
so upatuvawe vo vospitna ustanova i so upatuvawe vo vospitnopopraven
dom.
(2) Vospitnite ustanovi od stav 1 na ovoj ~len se osnovaat i
ukinuvaat so uredba na Vladata na Republika Makedonija po predlog
na minsiterot za pravda i ministerot za trud i socijalna politika.
________________________
1. Zavodskite merki se izrekuvaat na maloletnik sprema koj
treba da se prezemat potrajni merki na vospituvawe, prevospituvawe
ili lekuvawe i negovo celosno oddeluvawe od dotoga{nata sredina.
Ovie merki ne mo`at da traat podolgo od pet godini. Zaedni~ki karakteristiki
na ovie merki se: 1. deka se izvr{uvaat vo posebni zavodi
soodvetni na nivnata namena, 2. deka maloletnicite celosno se
izdvojuvaat od nivnata dotoga{na sredina, 3. deka se potrajni merki na
vospituvawe i prevospituvawe i 4. deka pri nivnoto izrekuvawe ne se
opredeluva nivnoto traewe tuku sudot za toa dopolnitelno odlu~uva
so toa {to spored zakonot za prvite dve merki e opredelen minimumot
i maksimumot na traeweto.
Zavodskite merki se izvr{uvaat vo vospitna ustanova nameneta
za vospituvawe i socijalna za{tita na deca i mladinci i vo vospitnopopraven
dom.
2. Vospitnite ustnaovi nadle`ni za izvr{uvawe na zavodskite
merki go osnova i ukinuva Vladata na Republika Makedonija po predlog
na Ministerstvoto za pravda i Ministerstvoto za trud i socijalna
politika.
479

^len 291
(1) Centarot za socijalni raboti po priemot na odlukata od
nadle`niot sud so koja na maloletnoto lice mu e izre~ena nekoja od
zavodskite merki }e pobara od roditelot, posvoitelot ili
staratelot na maloletnoto lice sprema koe ovaa merka e izre~ena na
opredelen den vo tekot na 15 dena da go dovede maloletnoto lice vo
ustanovata. Centarot za socijalni raboti, isto taka, }e ja izvesti i
ustanovata za datumot koga maloletnoto lice treba da se javi za
izvr{uvawe na vospitnata merka.
(2) Ustanovata vo koja se izvr{uva zavodskata merka }e go
izvesti centarot za socijalni raboti i nadle`niot sud za datumot na
priemot na maloletnoto lice i po~etokot na izvr{uvaweto na
zavodskata merka.
________________________
Upatuvaweto na maloletnikot vo soodvetna ustanova zaradi
izvr{uvaweto na zavodskata vospitna merka go vr{i centarot za
socijalni raboti po priemot na odlukata od nadle`niot sud. Toa go
pravi taka {to od roditelot, posvoitelot ili staratelot }e pobara vo
tekot na 15 dena da go dovede maloletnoto lice vo ustanovata. Pritoa
centarot za socijalni raboti ima obvrska da ja izvesti ustanovata za
datumot koga maloletnoto lice treba da se javi na izvr{uvawe na
merkata, a ustanovata vo koja se izvr{uva zavodskata merka da dostavi
povratno izvestuvawe do centarot za socijalni raboti i nadle`niot
sud za datumot na priemot na maloletnikot i po~etokot na izvr-
{uvaweto na merkata. Ako maloletnikot ne se javi na izvr{uvawe na
zavodskata merka ili od ustanovata se dade vo begstvo rakovoditelot
na ustanovata ima obvrska da go izvesti centarot za socijalni raboti,
nadle`niot sud i organot za vnatre{ni raboti za fakawe na
maloletnoto lice i priveduvawe vo ustanovata.
^len 292
Ako maloletnoto lice ne se javi na izvr{uvawe na zavodskata
merka ili samovolno ja napu{ti ustanovata, rakovoditelot na ustanovata
}e go izvesti centarot za socijalni raboti, nadle`niot sud i
podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti za
fa}awe na maloletnoto lice i priveduvawe vo ustanovata za izvr{uvawe
na zavodskata merka.
________________________
480

Ovoj ~len ja utvrduva postapkata vo slu~aj koga maloletnoto
lice nema da se javi za izvr{uvawe na merkata ili samovolno |e ja
napu{ti ustanovata. Toga{ rakovoditelot na ustanovata go izvestuva
centarot za socijalni raboti i nadle`niot sud i Ministerstvoto za
vnatre{ni raboti.
V. objasnuvawa na ~l. 84 st. 3.
^len 293
Ustanovata vo koja se izvr{uva zavodskata merka, najdocna 3
meseci pred planiranoto otpu{tawe na maloletnoto lice, treba da
go izvesti centarot za socijalni raboti za otpu{taweto i da mu
predlo`i merki {to treba da se prezemat za natamo{no vospituvawe
na maloletnoto lice.
________________________
Me|u op{tite odredbi za izvr{uvawe na zavodskite merki e
pomestena i dol`nosta na ustanovata vo koja se izvr{uva merkata najdocna
3 meseci pred planiranoto otpu{tawe na maloletnoto lice da
go izvesti centarot za socijalni raboti za otpu{taweto i da mu predlo`i
merki {to treba da se prezemat za negovo natamo{no vospituvawe.
^len 294
(1) Centarot za socijalni raboti vo konsultacija so
roditelite, posvoitelite ili staratelot na maloletnoto lice i so
nivno vklu~uvawe vo podgotvuvaweto za prifa}awe na maloletnoto
lice vo ustanovata, posebno se gri`i za sreduvawe na semejnite
priliki na maloletnoto lice, za obezbeduvawe na negovo vremeno
smestuvawe i ishrana ako toa ne mu e obezbedeno vo semejstvoto, za
obezbeduvawe na obleka i obuvki, za lekuvawe, za izbor na soodvetna
sredina i za {koluvawe i vrabotuvawe na maloletnoto lice.
(2) Za podgotovkite {to gi prezel centarot za socijalni
raboti }e go izvesti nadle`niot sud.
________________________
Vrz osnova na izvestuvaweto od ~l. 293 centarot za socijalni
raboti vr{i konsultacii so roditelite, posvoitelot ili staratelot
na maloletnoto lice i zaedno so niv se anga`ira za prifa}awe na
maloletnikot po negovoto izleguvawe od ustanovata. Pritoa se vodi
posebna gri`a za sreduvawe na semejnite priliki na maloletnikot, za
obezbeduvawe negovo vremeno smestuvawe i ishrana ako toa ne mu e
481

obezbedeno vo semejstvoto, za obezbeduvawe obleka i obuvki, za
lekuvawe, za izbor na soodvetna sredina i za {koluvawe i vrabotuvawe
na maloletnoto lice.
Za prezemenite podgotovki, centarot za socijalni raboti, zadol-
`itelno go izvestuva sudot.
V. objasnuvawa na ~l. 10.
^len 295
(1) Po~etokot na izvr{uvaweto na zavodskata merka po molba
na maloletnoto lice, negovite roditeli, posvoiteli ili staratelot,
mo`e da se odlo`i pod uslovite opredeleni vo ~lenot 86 stav 1 to~ka
1, 2, 5 i 7 i ~lenovite 87 i 88 od ovoj zakon.
(2) Za povtorno podnesena molba se primenuva odredbata na
~lenot 93 od ovoj zakon.
________________________
Po~etokot na izvr{uvaweto na zavodskata merka po molba na
maloletnoto lice, negovite roditeli, posvoiteli ili staratelot
mo`e da se odlo`i:
1. ako se razbolelo od pote{ka akutna bolest,
2.ako se slu~ila smrt ili te{ka bolest vo potesnoto semejstvo na
maloletnikot,
3. ako odlagaweto na maloletnoto lice mu e potrebno zaradi
zavr{uvawe na u~ili{nata godina ili za polagawe ispit za koj se
podgotvuvalo, i
4. ako maloletnoto `ensko lice doi dete pomalo od edna godina
ili ako e e bremena, a do poroduvaweto ne preostanuvaat pove}e od tri
meseci.
V. objasnuvawa na ~l. 86, 87, 88 i 93.
2. Upatuvawe vo vospitna ustanova
^len 296
Vospitnata merka upatuvawe vo vospitna ustanova se izvr{uva
vo vospitna ustanova nameneta za vospituvawe i socijalna za{tita
na deca i mladina.
________________________
1. Upatuvawe vo vospitna ustanova e zavodska merka koja im se
izrekuva na maloletnite delinkventi trgnuvaj}i od pretpostavkata
deka nivniot natamo{en razvoj ne mo`e da se obezbedi so nivno
482

ostavawe na sloboda. Imeno sudot }e ja izre~e ovaa merka toga{ koga
smeta deka sprema maloletnicite treba da se obezbedi postojan nadzor
od strana na stru~ni lica (so {kolska i stru~na sprema na
vospituva~i) zaradi vospituvawe, prevospituvawe i nivno celosno
izdvojuvawe od dotoga{nata sredina. Se raboti, vsu{nost, za
malolentici koi ne se sosema vospitno zapu{teni taka {to mo`e da se
upatat vo vospitna ustanova kade {to se smestuvaat i decata {to ne se
delinkventi. Takva vospitna ustanova vo Makedonija e Zavodot za
zgri`uvawe, vospituvawe i obrazovanie na deca i mladinci "Ranka
Milanovi}" vo Skopje. Kako ustanova za socijalna za{tita taa e od
otvoren vid i soglasno aktot na nejzinoto formirawe i Zakonot za
socijalna za{tita edinstvena e vo na{ata Republika. Vo nea maloletncite
ostanuvaat najmalku {est meseci, a najmnogu tri godini. Sudot
ne go opredeluva traeweto na merkata pri nejzinoto izrekuvawe tuku
za toa dopolnitelno odlu~uva vo zavisnost od postignatite rezultati
vo ostvaruvaweto na vospitno-prevospitniot proces.
Vo ovaa ustanova maloletnite delinkventi gi imaat istite prava
i dol`nosti kako i drugite maloletnici koi se smesteni vo nea.
Edinstvenata razlika e vo toa {to so ogled na izre~enata merka vo
pogled na vospituvaweto na ovie lica im se posvetuva posebno
vnimanie i zasilen nadzor {to ne treba da bide zabele`an od ostanatite
maloletnici. Ottamu so okolnosta deka sprema maloletnite lica
e izre~ena vospitna merka od zavodski vid se zapoznavaat samo rakovoditelot
na ustnovata i vospituva~ot komu mu e dovereno nejzinoto
izvr{uvawe.
2. Za vreme na prestojot vo ustanovata sprema maloletnoto lice
se primenuvaat raznovidni oblici i metodi na tretman vo zavisnost
od karakteristikite na li~nosta {to treba da se menuvaat. Takviot
tretman e osobeno ispolnet so usilbi vrz podigaweto na obrazovanieto
i kulturnoto nivo na maloletnikot i negovoto naso~uvawe kon
op{testveno polezno i konstruktivno koristewe na slobodnoto vreme
vo uslovi na `ivot i rabota vo koi pridr`uvaweto kon disciplinata
dobiva osobeno zna~ewe. Zaradi izbegnuvawe na posledicite od
izolacijata sekoga{ koga za toa nema uslovi vo samata ustanova, na
maloletnikot mo`e da mu se ovozmo`i da go prodol`i ostvaruvaweto
na svoite rabotni obvrski i svoeto {koluvawe nadvor od ustanovata.
Vo istata nasoka e i odredbata so koja se predviduva za vreme na
u~ili{niot raspust i praznicite koga vospitnata ustanova ne raboti,
maloletnoto lice da se isprati kaj roditelite, posvoitelot, staratelot
ili bliski rodnini. Vremeto pominato kaj ovie lica se smeta
kako vreme pominato vo ustanovata.
483

Za tekot na izvr{uvaweto na merkata i postignatite rezultati
od sprovedeniot tretman rakovoditelot na ustanovata e dol`en najmalku
na sekoi {est meseci ili koga toa }e go pobaraat sudot ili centarot
za socijalni raboti da im podnese poseben izve{taj za sekoe
maloletno lice.
Od neposrednata praktika na izvr{uvaweto na ovaa merka
proizleguva deka vo edinstvenata ustanova od ovoj vid vo na{ata zemja
prestojuvaat vospitno zapu{teni i maloletni delinkventi na vozrast
od 10 do 18 godini glavno od podra~jeto na grad Skopje. Me|u niv
mo`at da se sretnat i lica so telesni i du{evni nedostatoci. Za site
niv so ogled na materijalnite uslovi na ustanovata i brojot na
vrabotenite stru~ni profili ne mo`e da se obezbedi postapuvawe
soodvetno na nivnata vozrast, strukturnite karakteristiki na li~nosta
i nivnite potrebi. Od tie i drugi pri~ini vo na{ata penolo{ka
literatura se predlaga otvarawe na posebna ustanova {to so ogled na
kapacitetot i kadrovskata ekipiranost bi gi zadovolila potrebite na
celata teritorija na Makedonija. Vo taa smisla e prifatliva i zdravorazumskata
pretpostavka deka sudovite po~esto }e se odlu~uvaat za
izrekuvawe na ovaa merka koja vo osnova sodr`i adekvatni mo`nosti
za ostvaruvawe na pozitivni vlijanija vrz maloletnite delinkventi.
^len 297
Centarot za socijalni raboti }e go zapoznae rakovoditelot na
vospitnata ustanova so odlukata so koja e izre~ena vospitnata merka,
kako i so drugi podatoci za li~nosta na maloletnoto lice, za
semejnite, socijalnite i drugi priliki vo koi `ivee i }e go izvesti
nadle`niot sud za ustanovata vo koja }e se izvr{uva vospitnata
merka sprema maloletnoto lice.
________________________
Po priemot na sudskata odluka, centarot za socijalni raboti
dol`en e da go zapoznae direktorot na ustanovata so izre~enata odluka
i so okolnostite neophodni za utvrduvawe na objektivnite i li~nite
karakteristiki na maloletnikot. Vo toj kontekst, potrebno e da se
dostavat podatoci za semejnite, socijalnite i drugi okolnosti vo koi
`ivee maloletnoto lice, negovata zdravstvena sostojba, stepen na
obrazovanie, odnesuvawe, inteligencija, navi}i, naklonetosti, na~i
na reagirawe i sl. so cel istite maksimalno da se iskoristat za postavuvawe
na planot za tretman i uspe{no ostvaruvawe na prevospitniot
proces.
484

Obvrska na centarot za socijalni raboti e da go izvesti i nadle-
`niot sud za toa vo koja ustanova }e se izvr{uva vospitnata merka.
^len 298
(1) Maloletnoto lice vo vospitnata ustanova se stava vo isti
uslovi i ima isti prava i dol`nosti kako i drugite maloletnici
smesteni vo ustanovata, so toa {to vo odnos na vospituvaweto i
nadzorot }e mu se posveti posebno vnimanie.
(2) So okolnosta deka sprema maloletnoto lice e izre~ena i se
izvr{uva vospitna merka od zavodski vid se zapoznavaat samo
rakovoditelot na ustanovata i vospituva~ot na kogo maloletnoto
lice mu e dovereno.
________________________
Vo vospitnata ustanova maloletnikot gi u`iva istite prava i
ima ednakvi odgovornosti kako i maloletnite lica koi od drugi pri~ini
se smesteni vo ustanovata. Karakteristi~no e me|utoa deka vo
odnos na vospituvaweto i nadzorot niv im se posvetuva posebno vnimanie.
Diskrecijata sprema merkata {to ja izdr`uva maloletnoto lice
e nu`nosta za za~uvuvawe na nivniot dignitet i normalniot psihofizi~ki
razvoj. Ottamu za izvr{uvaweto na vospitnata merka od zavodski
vid se zapoznavaat samo rakovoditelot na ustanovata i vospituva~ot
na kogo maloletnoto lice mu e dovereno zaradi vospituvawe.
^len 299
(1) Za vreme na u~ili{niot raspust i praznicite koga
vospitnata ustanova ne raboti, maloletnoto lice mo`e da se isprati
kaj roditelite, posvoitelite ili staratelot ili kaj bliski rodnii.
(2) Ako maloletnoto lice nema kade da se smesti soglasno stav
1 na ovoj ~len, centarot za socijalni raboti za toa vreme }e opredeli
privremeno smestuvawe na maloletnoto lice.
(3) Vremeto pominato nadvor od vospitnata ustanova vo tekot
na u~ili{niot raspust i praznicite se smeta kako vreme pominato
vo ustanovata.
________________________
Odr`uvaweto na kontaktite na maloletnoto lice so nadvore{niot
svet, a vo taa nasoka i so roditelite i bliskite rodnini, e
osobeno zna~ajno za tekot na prevospitniot proces. Od tie pri~ini, za
vreme na u~ili{niot raspust i praznicite, koga vospitnata ustanova
485

ne raboti, maloletnoto lice se ispra}a da prestojuva kaj roditelite,
posvoitelite ili staratelot ili kaj bliski rodnini. Samo toga{ koga
maloletnoto lice nema kade da se smesti, centarot za socijalni
raboti se gri`i okolu iznao|aweto i opredeluvaweto na privremeno
smestuvawe. Vremeto pominato nadvor od vospitnata ustanova se
zasmetuva vo vremeto opredeleno za prestoj vo ustanovata.
^len 300
Rakovoditelot na vospitnata ustanova e dol`en najmalku na
sekoi 6 meseci ili koga nadle`niot sud ili centarot za socijalni
raboti toa }e go pobaraat da gi izvesti za uspehot vo primenata na
ovaa vospitna merka sprema maloletnoto lice.
________________________
Obvrska na rakovoditelot na vospitnata ustanova e na sekoi 6
meseci, ili koga nadle`niot sud ili centarot za socijalni raboti toa
go pobaraat, da dostavuva izve{taj za uspehot vo primenata na vospitnata
merka sprema maloletnoto lice. Vrz osnova na takvite izvestuvawa,
sudot odlu~uva za natamo{niot tek na izvr{uvaweto na merkata.
Merkata upatuvawe vo vospitna ustanova ne mo`e da se zapre od
izvr{uvawe pred istekot na rokot od {est meseci, a do istekot na ovoj
rok mo`e da se zameni samo so upatuvawe na maloletnikot vo vospitno-popraven
dom. (~l. 84 st.2 t. 1 KZ). Imeno, vo slu~aj koga maloletnikot
samovolno }e ja napu{ti ustanovata, ili ne mo`e da se prilagodi
kon rabotata i vnatre{niot red na ustanovata direktorot za toa
najprvin }e go izvesti sudot. Potoa, vrz osnova na toa izvestuvawe i
vrz osnova na prethodna proverka na okolnostite, sudot mo`e da ja
izmeni merkata i liceto da go upati vo vospitno-popraven dom.
3. Upatuvawe vo vospitno-popraven dom
^len 301
(1) Vospitnata merka upatuvawe vo vospitno-popraven dom se
izvr{uva vo domovi osnovani samo za taa cel.
(2) Za oddelni kategorii maloletni lica mo`e da se osnovaat
posebni vospitno-popravni domovi i oddelenija.
(3) Maloletnite lica spored polot se smestuvaat vo posebni
domovi, a mo`at da bidat smesteni vo eden dom, no odvoeno.
________________________
486

1. Merka upatuvawe vo vospitno-popraven dom im se izrekuva na
vospitno zapu{teni maloletni delinkventi sprema koi e potrebno da
se prezemat potrajni i zasileni merki na vospituvawe i prevospituvawe
i nivno celosno oddeluvawe od dotoga{nata sredina. Pri odlu-
~uvaweto dali }e se izre~e ovaa merka sudot posebno ja zema predvid
te`inata i prirodata na storenoto delo i okolnosta dali sprema
maloletnikot porano bile izrekuvani vospitni merki ili kazna
maloletni~ki zatvor. Vo vospitno-popravniot dom maloletnikot
ostanuva najmalku edna, a najmnogu pet godini. Sudot ne go opredeluva
traeweto nitu na ovaa merka pri nejzinoto izrekuvawe tuku za toa
dopolnitelno odlu~uva. Za taa cel toj ja preispituva potrebata od
prestojot vo vospitno popraven dom najmalku edna{ godi{no.
2. Ovaa merka kaj nas se izvr{uva vo vospitno-popravniot dom
Tetovo kade {to sprema maloletnicite od ma{ki pol se primenuvaat
aktivnosti i tretman i pomo{ so koi se obezbeduva pravilen razvoj i
formirawe na pozitivnite naviki, stavovi i vrednosti i se otstranuvaat
kriminogenite vlijanija {to mo`at da go pottiknat kriminogenoto
odnesuvawe. Poradi nemawe uslovi za izvr{uvawe na merkata
upatuvawe vo vospitno-popraven dom na maloletni delinkventi od
`enski pol, do sredinata na 1986 godina maloletni~kite od na{ata
Reupblika, ja izdr`uvaa vo VPD Kru{evac. Denes ovaa merka se izvr{uva
vo posebno oddelenie vo ramkite na KPD za `eni vo Idrizovo.
3. Za oddelni kategorii maloletni lica mo`at da se osnovaat
posebni vospitno-popravni domovi ili oddelenija. Spored organizacionata
postavenost ovie domovi odnosno oddelenija mo`at da bidat
samostojni organizacioni celini ili organizacioni edinici na isti
vospitno-popravni domovi.
4. Maloletnite lica od razli~ni pol vo Republika Makedonija
se smestuvaat vo razli~ni vospitno-popravni domovi. Imeno, vo
Republika Makedonija funkcioniraat dve ustanovi vo koi se
izvr{uva zavodskata merka upatuvawe vo vospitno-popraven dom i toa:
Vospitno-popraven dom Tetovo vo koj se izvr{uva merkata sprema
maloletni lica od ma{ki pol i Vospitno-popraven dom Skopje - za
izvr{uvawe na merkata sprema `enski maloletni lica. Vtorata
ustanova funkcionira vo sostavot na @enskoto oddelenie na Kaznenopopravniot
dom Idrizovo.
487

^len 302
So rabotata na vospitno-popravniot dom rakovodi direktor
{to go imenuva i razre{uva Vladata na Republika Makedonija, po
predlog na ministerot za pravda.
________________________
So rabotata na vospitno-popravniot dom rakovodi direktor {to
go imenuva Vladata na Republika Makedonija za period od 4 godini.
Predlogot za imenuvawe odnosno razre{uvawe od Vladata na Republika
Makedonija go dostavuva ministerot za prava. Pri utvrduvaweto na
kandidat za imenuvawe na direktor na vospitno-popraven dom zadol-
`itelno se vodi smetka za li~nite i stru~nite kvaliteti na liceto
koe se predlaga, pri {to se vnimava pokraj organizatorskite sposobnosti
kandidatot da ima iskustvo vo rabotata so maloletnite lica.
^len 303
(1) Rabotata vo vospitno-popravniot dom se organizira taka
{to na maloletnoto lice mu se obezbeduvaat uslovi za osnovno i
sredno obrazovanie i vospitanie, za steknuvawe i razvivawe na
pozitivni naviki, na vrednosni osobni i za rabotno ostru~uvawe i
osposobuvawe za oddelni zanimawa.
(2) Ako vo vospitno-popravniot dom ne postoi nastava od
odredena nasoka ili stepen na obrazovanie maloletnoto lice mo`e
takvata nastava da ja posetuva i nadvor od vospitno-popravniot dom.
(3) Vo vospitno-popravniot dom na maloletnoto lice mu se
obezbeduvaat uslovi za aktivno koristewe na slobodnoto vreme so
kulturni, zabavni i sportski aktivnosti.
(4) Maloletnoto lice vo vospitno-popravniot dom mo`e da
odr`uva kontakti so semejstvoto i drugi lica i institucii koi
mo`at pozitivno da vlijaat na negovata resocijalizacija.
________________________
1. Vo vospitno-popraven dom ili nadvor od nego, zadol`itelno se
organizira osnovno i sredno vospitanie i obrazovanie, a istovremeno
se sozdavaat uslovi za ostru~uvawe i osposobuvawe za oddelni zanimawa.
2. V. ZOO i ZSO.
3. Vo vospitno-popravniot dom na maloletnoto lice mu se
obezbeduvaat uslovi i za aktivno koristewe na slobodnoto vreme i
negovo ispolnuvawe so kulturni, sportsko-rekreativni, zabavni i
sli~ni sodr`ini. Na ostvaruvaweto na programata na slobodnite
488

aktivnosti treba da mu se dade istata te`ina kako i na ostvaruvaweto
na drugite vospitno-prevospitni procesi, za{to so ogled na posebniot
interes na ovaa kategorija lica kon niv se pridonesuva za smaluvaweto
na nivnite begstva, samopovreduvaweto, otporot kon pretpostavenite
i kon vospitnite procesi, izbegnuvaweto na rabotnite obvrski
i psihi~kite tenzii kon koi vodi ednoli~niot `ivot vo uslovi na
opredelena izolacija i zasilena disciplina.
4. Kontaktite so nadvore{niot svet, a posebno so semejstvoto se
neophodni za uspe{nosta na procesot na resocijalizacija na maloletnoto
lice. Me|utoa, upravata na domot zadol`itelno treba da vodi
smetka dali ovie kontakti sekoga{ ja ostvaruvaat svojata pozitivna
uloga.
^len 304
(1) Pri priemot vo vospitno-popravniot dom se utvrduva identitetot
na maloletnoto lice.
(2) Vo po~etokot na izvr{uvaweto na vospitnata merka
maloletnoto lice se zapoznava so ku}niot red, pravata i
dol`nostite {to gi ima vo tekot na izvr{uvaweto na vospitnata
merka, na~inot na koj gi ostvaruva utvrdenite prava i so
disciplinskite merki {to mo`at da mu se izre~at.
________________________
So doa|aweto na maloletnikot vo ustanovata najprvin se
utvrduva negoviot identitet, a potoa se upatuva vo priemnoto
oddelenie kade {to ostanuva najmnogu do 30 dena.
Prestojot vo priemnoto oddelenie i vo ovie ustanovi e
opredelen od potrebata za ispituvawe na li~nosta zaradi klasifikacija
na maloletnicite i individualizacijata na nivniot tretman.
Ovoj prestoj me|utoa, kako i kaj drugite merki od institucionalen
karakter, ima za cel i da go olesni prilagoduvaweto na maloletnikot
na uslovite na izolacija. Vo taa smisla vo priemnoto oddelenie
maloletnoto lice se zapoznava so ku}niot red, pravata i dol`nostite
{to gi ima vo tekot na izvr{uvaweto na vospitnata merka, na~inot na
koj mo`e da gi ostvaruva svoite prava i so disciplinskite merki {to
mo`at da mu se izre~at.
V. objasnuvawa na ~l. 94-95.
489

^len 305
(1) Po priemot vo vospitno-popravnit dom maloletnoto lice
prestojuva vo priemnoto oddelenie do 30 dena.
(2) Vo priemnoto oddelenie stru~en tim, so primena na nau~ni
metodi, vr{i socijalno-medicinsko i psiholo{ko-pedago{ko
ispituvawe na li~nosta na maloletnoto lice.
(3) Stru~niot tim {to go vr{i ispituvaweto od stav 2 na ovoj
~len go so~inuvaat psiholog, pedagog, socijalen rabotnik, lekar, a po
potreba i drugi stru~ni lica.
________________________
Vo priemnoto oddelenie se vr{i socijalno-medicinsko i psiholo{ko-pedago{ko
ispituvawe na li~nosta na maloletnoto lice od
strana na stru~en tim {to go so~inuvaat psiholog, pedagog, socijalen
rabotnik, neuropsihijatar i lekar, a po potreba i drugi stru~ni lica.
Nau~noto prou~uvawe na li~nosta na maloletnicite slu`i za nivno
rasporeduvawe vo vospitni grupi spored vozrasta, mentalnata
razivenost i drugite obele`ja na li~nosta. Takvata klasifikacija
treba da ovozmo`i primena na ednakvi vospitni i prevospitni merki
na tretman, odr`uvawe na redot i disciplinata vo vospitno-popravniot
dom i spre~uvawe na me|usebnite {tetni vlijanija me|u maloletnite
lica. Za optimalno postignuvawe na ovie celi zakonska preporaka
e ovie grupi da ne go nadminuvaat brojot na 10 maloletnici i
so sekoja od niv da rakovodi poseben vospituva~.
V. objasnuvawa na ~l. 95-96. Za ispituvaweto na li~nosta v.
Penologija 2, str. 119-132.
^len 306
(1) Vo priemnoto oddelenie se utvrduvaat metodite za vospitna
rabota so maloletnoto lice, se koordinira rabotnoto anga`irawe
so nastavata vo u~ili{teto za osnovno vospitanie i obrazovanie i
sredno obrazovanie, so rabotilnicite i ekonomijata vo koja se izveduva
prakti~na obuka i se predlagaat merki zaradi pouspe{no
ostvaruvawe na procesot na prevospituvaweto.
(2) Vrz osnova na rezultatot od ispituvaweto na li~nosta na
maloletnite lica vo priemnoto oddelenie se vr{i klasifikacija i
se utvrduva vospitno-obrazovna programa za aktivno u~estvo na
maloletnoto lice za vreme na prestojot vo vospitno-popravniot dom.
________________________
490

V. objasnuvawa na ~l. 95-96. Za ispituvaweto na li~nosta v.
Penologija 2, str. 119-132.
^len 307
(1) Vo vospitno-popravniot dom maloletnite lica se rasporeduvaat
vo vospitni grupi spored vozrasta i mentalnata razvienost,
karakternite i drugi li~ni svojstva, koi ovozmo`uvaat primena na
ednakvi vospitni i prevospitni merki i prezemawe na merki za
odvojuvawe zaradi odr`uvawe na redot i disciplinata i za
spre~uvawe na me|usebni {tetni vlijanija.
(2) Vospitnite grupi od stavot 1 na ovoj ~len mo`e da opfatat
najmnogu 10 maloletni lica i imaat poseben vospituva~.
________________________
Vospitnite grupi mo`e da se formiraat so najmalku 10 maloletni
lica i imaat poseben vospituva~. Vospituva~ot prevospitnata
rabota ja organizira i izveduva soglasno op{tata programa za rabota
so maloeltnite lica, pri {to vodi gri`a za individualnite osobini
na sekoe maloletno lice od negovata grupa. Vospituva~ot, postojano
treba da bide vo kontakt so stru~niot tim, i direktorot na ustanovata
koi so soveti i mislewa ja koordiniraat vospitnata rabota so site
vospitni grupi.
^len 308
(1) Na maloletnite lica, vo soglasnost so potrebite od nivnoto
prevospituvawe, im se opredeluva vidot na rabotata spored nivnite
telesni i du{evni sposobnosti i mo`nostite na vospitnopopravniot
dom.
(2) Pri opredeluvaweto na vidot na rabotata se vodi smetka za
`elbata na maloletnite lica da vr{at odreden vid raboti.
(3) Pri izborot na strukata {to }e ja izu~uvaat maloletnite
lica, za koi se organizira nastava za sredno obrazovanie, }e se vodi
smetka za nivnite sposobnosti i sklonosti, za mo`nostite na vospitno-popravniot
dom i za drugi okolnosti od zna~ewe za ostvaruvaweto
na celta na vospitnata merka.
________________________
Vo ovie ustanovi ne e zapostavena ulogata na trudot kako
zna~aen oblik na vlijanie sprema maloletnite lica vo nasoka {to
vodi kon budewe na nivnite tvore~ki potencijali i sozdavewe naviki
za vodewe op{testveno korisen `ivot. Nivniot raboten anga`man
491

me|utoa e opredelen so zavr{niot stepen na {kolska i stru~na
naobrazba. Onie maloletni lica {to go zavr{ile {koluvaweto ili
stu~no se osposobeni, spored bukvata na zakonot se dol`ni da rabotat
so polno rabotno vreme soglasno op{tite propisi. Od druga strana,
maloletnicite koi posetuvaat nastava isto taka se dol`ni da rabotat
no spored propisite i programata za nastavata predvidena od
u~ili{teto {to go posetuvaat. I vo dvata slu~ai rabotata vo domot se
organizira taka {to na maloletnikot mu se obezbeduvaat uslovi za
osnovno i sredno obrazovanie, za steknuvawe i razvivawe na pozitivnite
osobini i za rabotno ostru~uvawe i osposobuvawe za oddelni
zanimawa.
Vidot na rabotata {to ja vr{at maloletnicite se opredeluva
spored nivnite telesni i du{evni sposobnosti i mo`nostite na domot
pri {to sekoga{ se vodi smetka i za nivnata `elba. Istite okolnosti
se od zna~ewe i pri izborot na strukata {to treba da ja izu~uvaat ovie
lica.
V. objasnuvawa na ~l. 217-118.
^len 309
(1) Od maloletnite lica {to go zavr{ile {koluvaweto ili se
stru~no osposobeni, se bara da rabotat so polno rabotno vreme,
soglasno so op{tite propisi.
(2) Od maloletnite lica koi posetuvaat u~ili{te za u~enici za
sredno vospitanie i obrazovanie ili za oddelen vid zanimawe, se
bara da rabotat spored propisite i programata na nastavata
predvidena od u~ili{teto {to go posetuvaat.
________________________
Toga{ koga maloletnite lica posetuvaat u~ili{te za sredno
obrazovanie ili za opredelen vid zanimawe, rabotno se anga`iraat
spored programata za nastava predvidena od u~ili{teto koe go posetuvaat
spored posebna programa {to ja izgotvuva direktorot na vospitno-popravniot
dom.
^len 310
(1) Za osnovno vospitanie i obrazovanie i sredno obrazovanie,
vo vospitno-popravnite domovi se organizira nastava od soodveten
vid, rabotilnici i ekonomii za prakti~na obuka.
(2) Maloletnite lica koi }e se zdobijat so kvalifikacija vo
vospitno-popravniot dom dobivaat svidetelstvo. Od svidetelstvoto
492

ne smee da se gleda deka kvalifikacijata e dobiena vo vospitnopopraven
dom.
(3) Koga spored op{tite propisi vremeto pominato na rabota
od odreden vid se priznava za zdobivawe so odredena kvalifikacija,
za takva kvalifikacija se priznava i vremeto pominato na ist vid
rabota vo vospitno-popraven dom, so toa {to ova vreme ne se smeta vo
raboten sta` i ne mo`e da bide osnov za steknuvawe so drugi prava.
________________________
Vo vospitno-popravnite domovi posebno vnimanie mu se posvetuva
na programiranoto ostvaruvawe na individualniot i grupniot
tretman na maloletnicite so intenzivna primena na raznovidni
oblici metodi i vospitno-prevospitni i korekcioni tehniki na postapuvawe.
Pritoa e zna~ajno da se istakne deka upravata na ovie domovi
po~nuvaj}i od direktorot, vospituva~ite i drugiot stru~en i administrativen
personal posebna gri`a vodat za usoglasuvaweto na merkite
na tretmanot spored vozrasta, karakteristikite i potrebite na
maloletnite lica. Vo ovaa smisla e postaven i re`imot na izvr{uvaweto
na ovaa merka.
So ogled na toa {to vo ovie ustanovi doa|aat golem broj
maloletnici so nezavr{eno osnovno u~ili{te i neoformena stru~na
sprema, nivnoto op{to i stru~no obrazovanie stanuva dominanten
oblik na tretman. Od tie pri~ini nivnata glavna obvrska e da organiziraat
u~ili{ta od soodveten vid, rabotilnici i ekonomii za
prakti~na obuka. Ako vo vospitno-popravniot dom ne postojat uslovi
za organizirana nastava od opredelena nasoka ili stepen na obrazovanie,
maloletnoto lice mo`e takvata nastava da ja posetuva i nadvor
od ustanovata. Zakonot predviduva i mo`nost za prodol`uvawe na
nastavata nadvor od domot dokolku se raboti za maloletnik koj pred
doa|aweto vo nego go zapo~nal svoeto sredno ili drugo obrazovanie
pod uslov so svoeto zalagawe i u~eweto da go zaslu`uva toa i da im
slu`i za primer na drugite maloletnici. Za zavr{eniot stepen na
op{toto i stru~noto {koluvawe se izdava svidetelstvo od koe ne smee
da se gleda deka e zdobieno vo vospitno-popraven dom. A koga spored
op{tite propisi vremeto pominato na rabota od opredelen vid se
priznava za zdobivawe so opredelena kvalifikacija, za takvata
kvalifikacija se priznava i vremeto pominato na ist vid rabota vo
vospitno popravniot dom, so toa {to ova vreme ne se smeta vo
rabotniot sta` i ne mo`e da bide osnov za zdobivawe so drugi prava.
493

^len 311
Na maloletno lice vo vospitno-popraven dom, koe zapo~nalo
sredno obrazovanie ili drugo obrazovanie mo`e da mu se ovozmo`i
prodol`uvawe na {koluvaweto nadvor od domot, ako so svoeto
odnesuvawe i zalagawe vo u~eweto im slu`i za primer na drugite i
toa go zaslu`uva.
________________________
Maloletnoto lice koe pred doa|aweto vo domot zapo~nalo so
sredno obrazovanie ili so drugo obrazovanie, odnosno so studirawe na
univerzitetot, mo`e da mu se odobri da prodol`i so obrazovanieto
nadvor od ustanovata, samo ako so svoeto odnesuvawe i zalagawe vo
u~eweto slu`i za primer na drugite maloletni lica i istoto go
zaslu`uva.
^len 312
(1) Na maloletnite lica vo vospitno-popraven dom im se
obezbeduva ishrana po tri obroka dnevno, koja sodr`i najmalku
14.600 xuli.
(2) Bolnite maloletni lica dobivaat hrana vo vid i koli~estvo
{to }e gi odredi lekarot.
(3) Na maloletnite lica im se obezbeduva besplatna obleka,
~evli i dolna obleka.
________________________
Na maloletnite lica im se obezbeduva ishrana po tri obroka
dnevno, koja sodr`i najmalku 14.600 xuli. Bolnite maloletni lica
dobivaat hrana vo vid i koli~ina {to gi opredeluva lekarot. Hranta
mo`e da bide i so povisoka kalori~na vrednost. Na maloletnite lica
im se obezbeduva i besplatna obleka, ~evli i dolna obleka.
V. objasnuvawa na ~l. 102 i 106.
^len 313
Vospitno-popravniot dom gi zadovoluva najnu`nite potrebi na
maloletnite lica koi bez svoja vina ne rabotat, a nemaat sopstveni
sredstva.
________________________
Obvrska e na vospitno-popravniot dom da gi zadovoluvaat najnu-
`nite potrebi namaloletnite lica koi bez svoja vina ne rabotat.
V. objasnuvawa na ~l. 113.
494

^len 314
Maloletnite lica imaat pravo bez ograni~uvawe da primaat
poseti na ~lenovite na potesnoto semejstvo, vo granicite na ku}niot
red, a so odobrenie na direktorot na vospitno-popravniot dom
mo`at da gi posetuvaat i drugi lica.
________________________
Malolenite lica upateni vo kazneno-popraven dom, gi u`ivaat
istite prava kako i maloletnite delinkventi {to izdr`uvaat kazna
maloletni~ki zatvor. Tie mo`at bez ograni~uvawe i da se dopi{uvaat
so svoite roditeli i bliski rodnini, a ako toa ne vlijae {tetno vrz
maloletnikot, so odobrenie na direktorot na ustanovata, i so drugi
lica.
Nekoi od nivnite prava se duri i po{iroko postaveni. Imeno,
maloletnite lica imaat pravo na neograni~en broj poseti od strana na
~lenovite na nivnoto potesno semejstvo vo vremenski granici opredeleni
so ku}niot red na domot. So odobrenie na direktorot na ustanovata
niv ne mo`e da gi posetuvaat i drugi lica. Na maloletnicite
isto taka ne im e ograni~en brojot na pratkite {to mo`at da gi primat
vo domot dokolu sodr`at dolna obleka, predmeti za li~na upotreba
i knigi i vesnici so korisna vospitna sodr`ina. Tie imaat i
pro{ireno pravo na koristewe godi{en odmor od 14 do 20 dena vo
godinata.
V. objasnuvawa na ~l. 222-223 i sporedi so ~l.142.
^len 315
(1) Maloletnite lica mo`at bez ograni~uvawe da se
dopi{uvaat so roditelite i bliskite rodnini.
(2) Direktorot na vospitno-popravniot dom mo`e da odobri
dopi{uvawe i so drugi lica, ako toa ne vlijae {tetno vrz
maloletnite lica.
________________________
V. objasnuvawa na ~l. 222-223 i sporedi so ~l. 140.
^len 316
(1) Maloletnite lica imaat pravo da primaat pratki so obleka,
predmeti za li~na upotreba, knigi i dneven pe~at, ~ija sodr`ina ne e
vospitno {tetna.
495

(2) Maloletnite lica mo`at da primaat i pari, koi mo`at da gi
tro{at samo vo ramkite odredeni so ku}niot red.
________________________
V. objasnuvawa na ~l. 147 i 314.
^len 317
(1) Direktorot na vospitno-popravniot dom mo`e da im odobri
otsustvo na maloletnite lica vo tekot na godinata do eden mesec
zardi poseta na roditelite ili na bliski rodnini.
(2) Otsustvoto se dava, po pravilo, za vreme na u~ili{niot
raspust i za vreme na praznici.
(3) Za maloletnite lica {to se nao|aat vo vospitno-popraven
dom mo`e da se organizira zaedni~ko letuvawe nadvor od domot.
(4) Vremeto pominato na otsustvo ili na zaedni~ko letuvawe se
zasmetuva vo vremeto pominato vo domot.
________________________
Kako zna~aen stimul za akceptirawe na pozitivnite vlijanija vo
domot za ovie lica e razraboten i poliberalen sistem na pogodnosti
~ie steknuvawe vo prv red zavisi od nivnoto dobro odnesuvawe i
postignatiot uspeh vo u~eweto. Direktorot na ustanovata mo`e da im
odobri i otsustvo do eden mesec vo tekot na godinata zaradi poseta na
roditelite ili bliski rodnini. Ova otsustvo po pravilo se dava za
vreme na u~ili{niot raspust i opredeleni praznici. Specifi~no e i
toa {to za ovie maloletnici mo`e da se organizira zaedni~ko letuvawe
nadvor od domot.
^len 318
(1) Maloletnite lica koi ne posetuvaat nastava za osnovno
vospitanie i obrazovanie i sredno obrazovanie, a na rabota
pominale neprekinato 11 meseci, vklu~uvaj}i go tuka i vremeto
pominato na lekuvawe poradi povreda na rabota ili profesionalno
zaboluvawe, imaat pravo na odmor od najmalku 18 dena vo godinata.
(2) Odmorot, po pravilo, se koristi kaj roditelite, startelot
ili pobliskite rodini. Za onie {to nemaat kaj koga da odat, a se
nakloneti na begstvo ili postoi opasnost da prodol`at so vr{ewe
na krivi~ni dela i naru{uvawe na javniot red i mir, upravata na
domot mo`e da organizira zaedni~ki odmor vo domot ili nadvor od
nego.
496

(3) Odluka za koristewe na odmorot donesuva direktorot na
domot, po predlog na vospituva~ot.
________________________
Odredbata go regulira pravoto na koristewe godi{en odmor na
maloletnite lica. Odmorot po pravilo se koristi kaj roditelite,
staratelot ili pobliskite rodnini. Za koristeweto na odmorot odlu-
~uva direktorot na domot na predlog na vospituva~ot.
V. objasnuvawa na ~l. 117.
^len 319
Za povreda na redot i disciplinata propi{ana so ku}niot red
za maloletno lice disciplinskata kazna upatuvawe vo samica mo`e
da trae od 3 do 7 dena.
________________________
Sprema ovie maloletnici mo`at da se primenat disciplinski
kazni odredeni so ku}niot red na ustanovata. Najte{ka disciplinska
kazna e upatuvaweto vo samica koja ovde ne mo`e da trae pomalku od 3
ni pove}e od 7 dena.
V. objasnuvawa na ~l. 173 i 224.
^len 320
Sprema maloletnoto lice ne mo`e da se primeni merkata
osamuvawe.
________________________
Sperma maloletni lica e zabraneto izrekuvawe na merkata
osamuvawe. Ovaa zbarana e vo soglasnost so biopsihosocijalnite
karakteristiki na maloletnicite.
^len 321
Odredbite na ovoj zakon se primenuvaat i na organizacijata i
rabotata na vospitno-popravniot dom i na izvr{uvaweto na
vospitno-popravnata merka upatuvawe vo vospitno-popraven dom,
dokolku so odredbite od ovaa glava ne e poinaku opredeleno.
497

DEL VTORI
IZVR[UVAWE NA SANKCIITE IZRE^ENI ZA PREKR[OK
Glava HHHI
IZVR[UVAWE NA KAZNA ZATVOR
^len 322
(1) Odredbite na ovoj zakon za izvr{uvawe na kaznata zatvor
soodvetno se primenuvaat i na izvr{uvaweto na kazna zatvor za prekr{ok,
ako so odredbite na ovaa glava ne e poinaku opredeleno.
(2) Kaznata zatvor izre~ena za prekr{ok se izvr{uva vo
kazneno-popravna ustanova od poluotvoren vid.
(3) Kaznata zatvor izre~ena za prekr{ok se izvr{uva odvoeno
od kaznata zatvor izre~ena za krivi~no delo.
________________________
1. So ZP se predvideni ~etiri vidovi prekr{o~ni sankcii:
kazni, prekr{o~na opomena, merki na bezbednost i vospitni merki.
Na prekr{o~no odgovorno polnoletno fizi~ko lice vo prekr-
{o~na postapka mo`e da mu se izre~at slednive vidovi kazni: pari~na
kazna i zatvor.
Pari~nata kazna mo`e da se izre~e kako glavna ili kako
sporedna. Taa ne mo`e da se propi{e vo iznos pomal od 1.000, nitu pogolem
od 50.000 denari. Za prekr{o~i storeni od koristoqubie, ili za
prekr{oci so koi se predizvikuva pogolema imotna {teta mo`e da se
propi{e pari~na kazna do dvojniot iznos od kaznata vo srazmer so
visinata na pri~inetata {teta ili pribavenata korist, no najmnogu
do nivniot dvaesetkraten iznos. Za fizi~ko lice zakonot previduva i
pari~na kazna vo opredelen iznos (mandatno kaznuvawe) koj ne mo`e da
bide pogolem od 10.000 denari. Konkretniot iznos mo`e da se propi{e
vo zakonot so koj e predviden prekr{okot (v. ~l. 13 ZP).
Vo odlukata za prekr{okot se opredeluva rokot za pla}awe na
pari~nata kazna, koj ne mo`e da bide pokratok od 15 dena nitu podolg
od 30 dena od denot na pravosilnosta na odlukata. Vo opravdani slu~ai
sudot {to ja donel odlukata za prekr{ok vo prv stepen mo`e da
dozvoli pari~nata kazna da se isplati vo rati. Vo toj slu~aj sudot }e
go opredeli na~inot i rokot na pla}aweto koj ne mo`e da bide podolg
od {est meseci (~l. 14 ZP).
498

Za prisilna naplata na pari~nata kazna izre~ena na pravno lice
v. objasnuvawa na ~l. 226-228.
Za zamena na pari~nata kazna so kazna zatvor v. objasnuvawa na
~l. 229.
Kaznata zatvor mo`e da se izre~e samo kako glavna kazna. Kanata
zatvor ne mo`e da se propi{e vo traewe pokratko od pet dena nitu
podolgo od 90 dena. Ovaa kazna koja ne mo`e da se izre~e na bremena
`ena po napolneti tri meseci bremenost nitu na majka dodeka deteto
ne napolnilo edna godina, a ako deteto e rodeno mrtvo - dodeka ne
pominat {est meseci od denot na poroduvaweto (v. ~l.12 ZP).
Merkite na bezbednost {to na polnoletno lice mo`at da mu se
izre~at vo prekr{o~na postapka se: zadol`itelno lekuvawe na
alkoholi~ari i narkomani, zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili
dol`nost, zabrana na upravuvawe so motorno vozilo, odzemawe na
predmeti i proteruvawe na stranec od zemjata. Merkite na bezbednost
se izrekuvaat pod uslovite predvideni vo KZ i ZP. Osven merkata
odzemawe na predmeti, site drugi merki na bezbednost mo`at da se
izre~at toga{ koga na storitelot mu e izre~ena prekr{o~na kazna
(pari~na kazna ili zatvor). Merkata na bezbednost odzemawe na predmeti
mo`e da se izre~e i koga na storitelot mu e izre~ena prekr{o~na
opomena (v. ~l. 24-25 ZP).
Soglasno ~l. 26 ZP i na pravno lice mo`e da mu se izre~e merka
na bezbednost - zabrana na vr{ewe opredelena dejnost.
Vospitni merki. Na maloletnik koj vo vremeto na izvr{uvaweto
na prekr{okot napolnil 14, a ne napolnil 16 godini (pomlad
maloletnik) mo`at da mu se izre~at samo vospitni merki. Vospitnite
merki mo`at da mu se izre~at i na postar maloletnik. Vospitni merki
se: ukorot i merkite na zasilen nadzor. Ukorot e disciplinska merka.
Merkite na zasilen nadzor se: 1. zasilen nadzor od strana na roditelite,
posvoitelot ili staratelot i 2. zasilen nadzor od strana na
centarot za socijalni raboti. I dvete merki na zasilen nadzor se neopredeleno
traewe koe ne mo`e da bide pokuso od 30 dena nutu podolgo
od edna godina (v. ~l. 29 st. 1 i 30 ZP).
Kaznuvawe na maloletnici. Na maloletnik koj vo vremeto na
izvr{uvaweto na prekr{okot napolnil 16, a ne napolnil 18 godini
(postar maloletnik), mo`e da mu se izre~e vospitna merka, a po
isklu~ok, dokolku vidot i te`inata na prekr{okot i visokiot stepen
na odgovornosta uka`uvaat deka samo na toj na~in mo`e da se postigne
celta na kaznuvaweto, pari~na kazna ili kazna zatvor. Kaznata zatvor
na postar maloletnik ne mo`e da mu se izre~e vo podolgo traewe od 15
dena, nutu vo slu~aj na zamena na pari~na kazna so zatvor (v. ~l. 29 st.2
i 31 ZP).
499

Na maloletnik pod uslovite predvideni so zakon, kon vospitnata
merka, odnosno kon kaznata mo`at da mu se izre~at i merkite na
bezbednost: zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani,
odzemawe na predmeti i proteruvawe na stranec od zemjata (v. ~l. 29
st. 3 i 32 ZP).
2. Kaznata zatvor izre~ena za prekr{ok se izvr{uva vo kaznenopopravna
ustanova od poluotvoren vid. Vo ustanovite od ovoj vid
prekr{o~no kaznetite lica se smestuvaat vo posebni oddelenija.
^len 323
(1) Kaznata zatvor izre~ena za prekr{ok se izvr{uva spored
mestoto na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na kaznetoto
lice.
(2) Kaznetoto lice na izdr`uvawe na kaznata go upatuva
prvostepeniot sud {to ja izrekol kaznata.
(3) Vo upatniot akt {to organot od stav 1 na ovoj ~len mu go
dostavuva na kaznetoto lice se ostava rok od 8 do 15 dena do denot
koga liceto treba da se javi na izdr`uvawe na kaznata zatvor.
(4) Ako kaznetoto lice ne se javi na izdr`uvawe na kaznata
zatvor na opredeleniot den, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti po
nalog na prvostepeniot sud }e go privede kaznetoto lice vo
ustanovata.
________________________
Ako sudot koj ja donel pravosilnata presuda so koja e izre~ena
kaznata zatvor vo prv stepen ne e nadle`en za izvr{uvawe, dol`en e
izvr{nata odluka da mu ja dostavi na sudot spored mestoto na
prestojuvali{teto, odnosno `iveali{teto na kaznetoto lice.
Prekr{o~no kaznetoto lice na izvr{uvawe na kaznata zatvor go
upatuva prvostepeniot sud {to ja izrekol kaznata.
Sudot vo upatniot akt na kaznetoto lice, go naveduva brojot i
datumot na presudata, dol`inata na izre~enata kazna, kazneno-popravnata
ustanova vo koja prekr{o~no kaznetiot treba da se javi, datumot
i ~asot na javuvawe i drugi neophodni podatoci. Pri opredeluvaweto
na denot vo koj prekr{o~no kaznetiot treba da se javi, sudot e dol`en
da vodi smetka da mu ostavi dovolno vreme na liceto da gi sredi svoite
li~ni i semejni sostojbi, vo kratok rok da gi zavr{i neodlo`nite
raboti, so toa {to ovoj rok ne mo`e da bide pokratok od 8 dena, ni
podolg od 15 dena.
Odredbata ja utvrduva i situacijata koga kaznetoto lice ne se
javi na opredeleniot den na izdr`uvawe na kaznata zatvor. Vo ovoj
500

slu~aj prvostepeniot sud koj go donesuva upatniot akt, donesuva
naredba za prisilno sproveduvawe i istata ja dostavuva do nadle`nata
podra~na edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Za prezemawe
na ova dejstvo od strana na sudot, potrebno e kazneno-popravnata
ustanova vo koja kaznetiot trebalo da se javi prethodno da go izvesti
sudot.
^len 324
(1) Po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor za prekr{ok
mo`e da se odlo`i na molba na kaznetoto lice, najmnogu do 60 dena.
(2) Po molbata za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
kaznata re{ava nadle`niot sud.
(3) Protiv re{enieto od stav 2 na ovoj ~len so koe e odbiena
molbata re{ava povisokiot sud.
________________________
Odredbata ja opredeluva mo`nosta za odlagawe na po~etokot na
izvr{uvawe na kaznata izre~ena za prekr{ok. Za operacionalizacija
na ovoj ~len soodvetna primena nao|aat odredbite od ~l. 86-93 ZIS,
koi se odnesuvaat na odlagaweto na izvr{uvaweto na kaznata zatvor
sprema osudeni lica. Pri primenata na navedenite odredbi treba
zadol`itelno da se vodi smetka deka kaznata zatvor izre~ena za prekr{ok
mo`e da se odlo`i najmnogu do 60 dena.
^len 325
(1) Po molba na kaznetoto lice, po isklu~ok, vo opravdani
slu~ai direktorot na ustanovata mo`e da odobri prekin na
izdr`uvaweto na kaznata do 10 dena.
(2) Protiv re{enieto so koe e odbiena molbata od stav 1 na
ovoj ~len mo`e da se izjavi `alba do Direkcijata.
________________________
Po molba na kaznetoto lice, direktorot na ustanovata mo`e da
go prekine izdr`uvaweto na kaznata do 10 dena. Za takviot prekin e
potebno da postojat opravdani pri~ini koi se utvrduvaat vo sekoj
konkreten slu~aj. Takvi pri~ini mo`e da se, na primer, smrt ili
pote{ka bolest vo potesnoto semejstvo, sreduvawe na semejnite priliki,
vremeno zgri`uvawe na maloletnite deca, izvr{uvawe na neodlo`ni
polski ili sezonski raboti poradi dejstvo na vi{a sila, i drugite
okolnosti od ~l. 86 ZIS. Opravdanosta za ovoj prekin da re{ava
direktorot na kazneno-popravnata ustanova e logi~na posledica na
501

kratkotrajnosta na kaznata i itnosta na okolnostite {to go nalo`uvaat
prekinot.
Protiv re{enieto so koe e odbiena molabata za prekin na izdr-
`uvaweto na kaznata zatvor izre~ena za prekr{ok, prekr{o~no
kaznetoto lice mo`e da izjavi `alba do Direkcijata.
Glava HHHII
IZVR[UVAWE NA PARI^NATA KAZNA, MERKITE NA
BEZBEDNOST, VOSPITNITE MERKI I ODZEMAWETO NA
IMOTNATA KORIST
^len 326
Odredbite na ovoj zakon za izvr{uvawe na pari~nata kazna,
merkite na bezbednost, vospitnite merki i odzemaweto na imotnata
korist, izre~eni za krivi~ni dela soodvetno se primenuvaat i na
izvr{uvaweto na pari~nata kazna, merkite na bezbednost,
vospitnite merki i odzemaweto na imotnata korist za prekr{ok.
________________________
Soglasno ~l. 322 st. 1 i 326 ZIS i ~l. 96 ZP kaznata zatvor,
pari~nata kazna, zatvorot so koj e zameneta pari~nata kazna, merkite
na bezbednost i vospitnite merki izre~eni za prekr{oci se izvr{uvaat
spored odredbite na ZIS, dokolku so glava XXXI ZIS i ZP ne e
poinaku opredeleno.
DEL TRETI
PREODNI I ZAVR[NI ODREDBI
Glava HHHIII
^len 327
Do donesuvaweto na uredbata od ~len 26 na ovoj zakon,
postojnite kazneno-popravni ustanovi i vospitno-popravnite
domovi prodol`uvaat so rabota spored nadle`nosta opredelena so
ovoj zakon.
^len 328
Osudenite, kaznetite i maloletnite lica koi izdr`uvaat kazna
zatvor, zamena na pari~nata kazna so zatvor, maloletni~ki zatvor i
vospitno-popravnata merka upatuvawe vo vospitno-popraven dom, }e
502

prodol`at odnosno }e se prerasporedat so izdr`uvawe na kaznata
zatvor i vospitno-popravnata merka vo soodvetnata kaznenopopravna
ustanova i vospitno-popraven dom spored nadle`nosta
opredelena so ovoj zakon.
^len 329
(1) Upravitelite i nivnite zamenici vo postojnite kazneno
popravni ustanovi i vospitno popravni domovi prodol`uvaat so
rabota do istekot na mandatot kako direktori na kazneno
popravnite ustanovi i vospitno popravnite domovi, dokolku gi
ispolnuvaat uslovite za imenuvawe na direktor na ustanova odnosno
zamenik direktor utvrdeni so ovoj zakon.
(2) Upravitelite i nivnite zamenici koi ne gi ispolnuvaat
uslovite od ~len 41 od ovoj Zakon, dol`ni se vo rok od 2 godini da go
oformat svoeto obrazovanie.
^len 330
Uslovite na prestoj i rabota na osudenite i maloletnite lica
vo kazneno-popravnite ustanovi i vospitno-popravnite domovi }e se
usoglasat so odredbite na ovoj zakon vo rok od 2 godini od negovoto
vleguvawe vo sila.
^len 331
Uredbata od ~len 26 na ovoj Zakon, }e se donese vo rok od 30
dena od denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon, a drugite op{ti
akti predvideni so ovoj zakon }e se donesat vo rok od 90 dena od
denot na negovoto vleguvawe vo sila.
^len 332
So denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon prestanuva da
va`i Zakonot za izvr{uvawe na sankciite za krivi~ni dela i
stopanski prestapi ("Slu`ben vesnik na SRM" br. 19/79, 50/82, 42/85,
35/86 i 47/89 i "Slu`ben vesnik na RM" br. 19/92) i Zakonot za
organizacijata i raboteweto na posebnite organizacii i edinici so
stopanska dejnost vo kazneno-popravnite ustanovi i vospitnopopravnite
domovi ("Slu`ben vesnik na SRM" br. 19/79).
503

^len 333
Ovoj zakon vleguva vo sila osmiot den od denot na objavuvaweto
vo "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija".
504

APPENDIX
505

506

PROGRAMA
ZA FINANSIRAWE NA IZGRADBA, DOGRADBA,
ADAPTACIJA I POGOLEMI POPRAVKI NA ZGRADI NA
PRAVOSUDNITE ORGANI, KAZNENO-POPRAVNITE I
VOSPITNO-POPRAVNITE USTANOVI I ZA OPREMUVAWE
NA OVIE ORGANI I USTANOVI VO PERIODOT OD 1997 DO
2001 GODINA
I
So ovaa programa se ureduvaat: rabotite, potrebite i rokovite a
finansirawe na izgradba, dogradba, adaptacija i pogolemi popravki
na zgradi na pravosudnite organi, kazneno-popravnite i vospitnopopravnite
ustanovi i za opremuvawe na ovie organi i ustanovi,
vkupnite sredstva potrebni za izvr{uvawe na programata vo celina,
visinata na sredstvata potrebni za izvr{uvawe za sekoja godina, organite
nadle`ni za izvr{uvawe na rabotite i merkite za izvr{uvawe na
programata vo periodot od 1977 do 2001 godina.
II
A) Za izvr{uvawe na rabotite vo tekot na 1977 godina.
1. Dovr{uvawe na izgradba na niskiot del na objektot"Pravosudna
zgrada vo Skopje"za rabota na osnovniot sud Skopje 2;
2. Zapo~nuvawe na izgradbata na objektot na Kazneno-popravnata
ustanova Idrizovo za obezbeduvawe prostorni uslovi za `ivot i
rabota na 500 osudeni lica i
3. Odr`uvawe na postojnite objekti, opremuvawe i dogradba,
sanacija i rekonstrukcija na objektite na pravosudnite organi i
kazneno-popravnite ustanovi.
B) Za izvr{uvawe na rabotite vo tekot na 1998 godina.
1. Dovr{uvawe na izgradbata na visokiot del na objektot
"Pravosudna zgrada vo Skopje" za rabotite na pravosudnite organi;
2. Dovr{uvawe na izgradbata na objektot na Kazneno-popravnata
ustanova Idrizovo za obezbeduvawe prostorni uslovi za `ivot i
rabota na 500 osudeni lica;
507

3. Odr`uvawe na postojnite objekti, opremuvawe i dogradba,
sanacija i rekonstrukcija na objektite na pravosudnite organi i
kazneno-popravnite ustanovi i
4. Zapo~nuvawe so izgradba na objektite na sudskite oddelenija
vo Valandovo, Demir Hisar, Makedonski Brod i Probi{tip.
V) Za izvr{uvawe na rabotite vo tekot na 1999 godina.
1. Dovr{uvawe na izgradbata na visokiot del na objektot
"Pravosudna zgrada vo Skopje" za rabota na pravosudnite organi.
2. Dovr{uvawe na izgradbata na objektot na Kazneno-popravnata
ustanova Idrizovo za obezbeduvawe prostorni uslovi za `ivot i
rabota na 500 osudeni lica;
3. Dovr{uvawe na izgradbata na objektite na sudskite oddelenija
vo Valandovo, Demir Hisar, Makedonski Brod i Probi{tip i
4. Odr`uvawe na postojnite objekti, opremuvawe i dogradba,
sanacija i rekonstrukcija na objektite na pravosudnite organi i
kazneno-popravnite ustanovi.
G) Za izvr{uvawe na rabotite vo tekot na 2000 godina
1. Zapo~nuvawe so izgradbata na Dom-bolnica za obezbeduvawe
prostorni uslovi za lekuvawe i prestoj na 200 osudeni lica vo krugot
na kazneno-popravnata ustanova Idrizovo;
2. Dovr{uvawe na izgradbata na objektot vo Kazneno-popravnata
ustanova Idrizovo za obzbeduvawe prostorni uslovi za `ivot i rabota
na 500 osudeni lica i
3. Odr`uvawe na postojnite objekti, opremuvawe i dogradba,
sanacija i rekonstrukcia na objektite na pravosudnite organi i
kazneno-popravnite ustanovi.
D) Za dovr{uvawe na rabotite vo tekot na 2001 godina
1. Dovr{uvawe na izgradbata na Dom-bolnica za obezbeduvawe
prostorni uslovi za lekuvawe i prestoj na 200 osudeni lica i
2. Odr`uvawe na postojnite objekti, opremuvawe i dogradba,
sanacija i rekonstrukcija na objektite na pravosdudnite organi i
kazneno-popravnite ustanovi.
III
Za izvr{uvawe na rabotite utvrdeni vo ovaa programa }e se
koristat sredstvata obezbedeni vo visina od 50% od prihodite
ostvareni od sudskite taksi, soglasno so ~len 9 stav 2 od Zakonot za
sudskite taksi dobieni od proda`ba na objektite na kazneno-popravnite
ustanovi.
508

IV
Sredstvata za izvr{uvawe na ovaa programa se prenesuvaat na
`iro smetkata na Ministerstvoto za pravda spored utvrdena dinamika
za izvr{uvawe na zada~ite vo tekovnata godina.
V
Opredelenite iznosi na sredstvata godi{no se valoriziraat
zavisno od indeksot na cenite na grade`nite raboti, a za opremata vo
zavisnost od indeksot na cenite na industriskite proizvodi.
VI
Za izvr{uvawe na ovaaa programa e nadle`no Ministerstvoto za
pravda.
VII
Za izvr{uvawe na ovaa programa se sostavuva izve{taj vo rokot
predviden za sostavuvawe na godi{nata smetka na Ministerstvoto za
pravda i se dostavuva do Ministerstvoto za finansii.
VIII
Po izvr{uvaweto na rabotite i potrebite predvideni vo ovaa
programa vo celina, Ministerstvoto za pravda sostavuva izve{taj vo
rok od eden mesec i go dostavuva do Sobranieto na Republika Makedonija.
IX
Ovaa programa vleguva vo sila osmiot den od denot na
objavuvaweto vo "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija"
509

510

REGISTAR NA POIMI
(Brojkite gi ozna~uvaat ~lenovite na Zakonot za izvr{uvawe na
sankciite)
Amnestija, 196.
Anketa, 79.
A
B
Barawe na osudeno lice
- davawe na del od nadomestokot za rabota, na semejstvoto na
osudenoto lice, 115.
- za progresirawe od ustanova od eden vo ustanova od drug vid,
151.
- odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor, 86,
87.
- poseta od strana na polnomo{nik {to go zastapuva vo negovite
raboti, 143.
- specijalisti~ki lekarski pregled na svoj tro{ok, 126.
Begalci, 144.
Begstvo
- na maloletno lice, 211.
- na osudeno lice, 28, 84, 184, 185.
- upotreba na sredstva na prisilba vo slu~aj na begstvo, 185.
Biblioteki, 137.
Bitno namalena presmetlivost, 239.
Bitno namalena sposobnost na osudeno lice za vr{ewe na
raboti na koi e rasporedeno, 62.
Bolni osudeni lica
- bolest, 86, 114, 117, 205.
- bolest na ~lenovi na potesno semejstvo, 86.
- du{evna (mentalna) bolest, 125, 221.
- zarazana bolest, 124.
- ishrana , 107.
- nadomest za rabota, poradi bolest, 113.
- profesionalna bolest, 119.
511

271.
- te{ka (pote{ka) bolest, 129.
Bolni~ko lekuvawe, 121, 123.
Bremenost
- ishrana, 107.
- odlagawe na po~etokot na izvr{uvawe na kaznata, 86.
- otsustvo od rabota, 132.
- stru~na lekarska nega, 131.
- upatuvawe vo porodilno oddelenie, 131.
Buxet na Republika Makedonija, 64, 68 , 231, 243, 252, 260, 263,
V
Vlada na Republika Makedonija
- donesuva programa so koja se opredeluva visinata na sredstvata
za izgradba, rekonstrukcija, odr`uvawe na objektite i opremuvawe na
ustanovite, 65.
- gi obezbeduva sredstvata za izvr{uvawe na sankciite, 9.
- imenuva i razre{uva direktor i zamenik na kazneno-popravna
ustanova, 40.
- imenuva i razre{uva direktor na vospitno-popraven dom, 302.
- osnova disciplinski centar za maloletnici, 273.
- osnova Dr`avna komisija za vr{ewe nadzor vo kaznenopopravni
ustanovi, 79.
- osnova i ukinuva vospitni ustanovi za izvr{uvawe na zavodski
vospitni merki, 290.
- osnova i ukinuva kazneno-popravni ustanovi, 26.
- osnova stopanska edinica, 68.
Verski ~uvstva, 4, 139.
Vesnici, 137, 175.
Voza~ka dozvola, 257, 258.
Voda
- za miewe, 100, 105.
- za piewe, 46, 107, 175.
Vonredno {koluvawe, 134.
Vospitna rabota
- so maloletnici, 306.
- so osudeni lica, 138.
Vospitni i prevospitni merki, 11, 307.
Vospituvawe i prevospituvawe, 2, 11, 12, 14, 18, 42, 43, 49, 53, 58,
64, 86, 95, 112, 121, 133, 136, 138, 150, 191, 220, 265, 266, 280, 293, 296, 298,
306, 308.
512

Vospituva~i, 43, 53, 298, 307, 318.
Vrabotuvawe, 112, 205, 288, 294.
Vreme
- vo oddelenie za otpu{tawe, 191.
- godi{no vreme, 102.
- dovolno vreme osudenikot da gi sredi svoite li~ni i semejni
priliki, 83.
- za koe e izre~ena merkata na bezbednost zabrana na upravuvawe
so motorno vozilo, 257.
- za privremeno smestuvawe na maloletno lice, 299.
- koga ne se odr`uva nastava, 222.
- na bremenost, poroduvawe i maj~instvo, 132.
- na voena ve`ba, 89.
- na izvr{uvawe na vospitnata merka upatuvawe vo disciplinski
centar za maloletnici, 275.
- na izdr`uvawe na kaznata, 96, 120, 125, 127, 148, 150, 200, 208.
- na izdr`uvawe na merkata na bezbednost zabrana na vr{ewe
profesija, dejnost ili dol`nost, 254, 255.
- na izvr{uvawe na merkata na zasilen nadzor vo drugo semejstvo,
286.
- na lekuvawe poradi povreda na rabota ili profesionalno
zaboluvawe, 117, 318.
- na lekuvawe, 117, 127, 318.
- na osamuvawe, 182.
- na otpu{tawe, 192.
- na prestoj vo vospitno-popraven dom, 306, 317.
- na priemot, 163.
- na proveruvawe, 234.
- na prekin na kaznata, 156, 157.
- na pominato na prekin na kaznata, 156.
- na traewe na posetata,146.
- na traewe na nadzorot, 233.
- na u~ili{en raspust i praznici, 299, 317.
- odredeno vreme osudenikot da se gri`i za vospituvawe i ~uvawe
na decata ili zgri`uvawe na namo}ni lica za koi e dol`no da se
gri`i, 86.
- opredeleno za javuvawe vo disciplinski centar za maloeltnici,
274.
- pominato vo vospitna ustanova, 299.
- pominato nadvor od vospitna ustanova, 299.
- pominato na otsustvo ili na zaedni~ko letuvawe, 317.
- rabotno vreme, 21, 112, 120, 160, 309, 310.
513

- raboten odnos na neopredeleno vreme, 57.
- sekoe vreme, 107.
- slobodno vreme, 273, 275, 303.
- upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici, 275.
- {teden vlog po viduvawe ili oro~en na opredeleno vreme, 115.
Vrzuvawe, 184.
Godi{en odmor
- na maloletnici, 318.
- na osudeni lica, 117.
Godi{no vreme,102.
Grupno izdr`uvawe na kaznata, 18.
Gumena palka, 184.
G
D
Davawe pari~en iznos za najnu`nite potrebi, 205.
Daktiloskopirawe na osudeno lice, 94.
Danok i drugi pridonesi, 72, 113.
Danok na promet, 72.
Den na javuvawe vo ustanova, 83.
Den i ~as na priem na osudenoto lice vo kazneno-popravna
ustanova, 95.
Dete rodeno vo kazneno-popravna ustanova, 131.
Direktor na kazneno-popravna ustanova
- go proveruva kvalitetot na hranata, 107.
- go zapira izvr{uvaweto na disciplinskata kazna, 177.
- dava predlog za premestuvawe na osudeni lica, 153.
- dava predlog za prekin na izdr`uvaweto na kaznata podolgo od
eden mesec poradi lekuvawe, 154.
- dava predlog za otpu{tawe na osudenoto lice po osnova na
usloven otpust, 198.
- dava predlog za zapirawe na merkata osamuvawe na osudeno
lice, 183.
- dol`nost kon Dr`avnata komisija za vr{ewe nadzor, 79.
- dol`nost da gi ispita navodite vo poplakata na osudeno lice i
da donese re{enie, 166.
- dol`nost kon inspektorot za izvr{uvawe na sankciite i
sudijata za izvr{uvawe na sankciite, 76.
- donesuvawe op{t akt so koj se ureduva ku}niot red, 49.
514

- donesuva pravilnik za organizacija i rabota, 51.
- donesuva pravilnik za sistematizacija na rabotni mesta, 51.
- izrekuva disciplinski kazni, 173.
- imenuvawe, razre{uvawe i uslovi, 40, 41.
- im ovozmo`uva na prestavnicite na telata na Sovetot na
Evropa neposreden uvid i razgovori so osudenite i slu`benite lica,
170.
- ja pretstavuva kazneno-popravnata ustanova, 38.
- li~no e odgovoren za zakonito, pravilno i navremeno
izvr{uvawe na funkcijata na kazneno-popravnata ustanova, 38.
- ja utvrduva klasifikacijata, smestuvaweto, programata za
tretman i rabotno anga`irawe na osudenoto lice, 98.
- dava naredba za upotreba na ogneno oru`je, 185.
- otpu{ta osudenoto lice pred istekot na kaznata, 204.
- odobruva prekin na izdr`uvaweto na kaznata zatvor izre~ena
za prekr{ok do 10 dena, 325.
- odlu~uva po barawe na osudenoto lice za specijalisti~ki
lekarski pregled, 126.
- odlu~uva za nadomestuvawe na {teta koja osudenoto lice ja
napravilo vo ustanovata, 178.
- odlu~uva za reprogresirawe na osudeno lice od poluotvoreno,
odnosno otvoreno vo zatvoreno oddelenie na istata ustanova, 152.
- odlu~uva za tro{ocite za primena na neophodnite medicinski
merki za ishrana i lekuvawe na osudenikot bez soglasnost na
osudenoto lice, 128.
- razgovara so osudenoto lice i mu dava soveti za `ivot na
sloboda, 207.
- rakovodi so rabotite na kazneno-popravna ustanova, 38.
- spre~uva dostavuvawe na pismo, ako toa e potrebno za za{tite
na li~nosta na osudenoto lice, ili zaradi bezbednosta na ustanovata,
140.
- celosno gi ispituva `albenite navodi na osudenoto lice i za
utvrdenoto preku Ministerstvoto za pravda go izvestuva soodvetnoto
telo, 170.
Direktor na kazneno-popravna ustanova za maloletnici
- mo`e da dozvoli otsustvo zaradi poseta na roditelite i
semejstvoto dva pati vo tekot na edna godina, 222.
Direktor na vospitna ustanova
- go izvestuva centarot za socijalni raboti, nadle`niot sud i
podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti za
fa}awe na maloletno lice i priveduvawe vo ustanovata, 292.
515

- go izvestuva centarot za socijalni raboti i nadle`niot sud za
uspehot od primenata na vospitnata merka, 300.
Direktor na vospitno-popraven dom
- go izvestuva centarot za socijalni raboti, nadle`niot sud i
podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti za fa}awe
na maloletno lice i priveduvawe vo ustanovata, 292.
- dava odobrenie maloletnoto lice da go posetuvaat i drugi lica,
314.
- dava odobrenie na maloletnoto lice da se dopi{uva i so drugi
lica, 315.
- donesuva odluka za koristewe na odmorot, 318.
- imenuvawe, 302.
- odobruva otsustvo na maloletnicite, 317.
Direktor na disciplinaki centar za maloletnici
- izrekuva disciplinska merka ukor, 277.
- izrekuva merka prodol`uvawe na prestojot vo centarot za
maloletnici, 277.
- go izvestuva centarot za socijalni raboti i nadle`niot sud za
izre~enata disciplinska merka, 277.
Direkcija
- vr{i stru~no-instruktorski nadzor vrz rabotata na kaznenopopravnite
ustanovi, 74.
- vr{i stru~no instruktorski nadzor nad izvr{uvaweto na
vospitnite merki, 272.
- vo sostav na ministerstvoto za pravda, 23.
- dol`nost da postapuva po zabel{kite na Dr`avnata komisija,
79.
- dol`nost da gi ispita navodite vo `albata na osudenoto lice i
da donese re{enie, 167.
- ja ocenuva opravdanosta na upotrebata na sredstvoto za
prisilba, 186.
- organizacija i delokrug na rabotite, 23.
- se gri`i za realizacija na sredstvata od ~l. 73 st. 2 ZIS, 73.
- se gri`i za ostvaruvaweto na programata od ~l. 65, 66.
- se gri`i za obezbeduvawe uslovi za rabota, 66.
- se gri`i za finansirawe na rabotata na ustanovite, 66.
- se gri`i za ostvaruvawe na programata na Vladata na
Republika Makedonija za visinata na sredstvata za izgradba,
odr`uvawe na objektite i opremuvawe na ustanovite, 65.
Direktor na Direkcijata
- go zapira natamo{noto izvr{uvawe na merkata osamuvawe na
osudenoto lice, 183.
516

- dava soglasnost na op{tiot akt so koj se ureduva ku}niot red,
49.
- dava soglasnost na pravilnikot za organizacija i rabota, 51.
- dava soglasnost na pravilnikot za sistematizacija na
rabotnite mesta, 51.
- donesuva op{t akt so koj se opredeluvaat pobliski odredbi za
vremeto {to treba da go pomine i uslovite {to treba da gi ispolni
osudenoto lice vo ustanovata od opredelen vid ili vo soodvetno oddelenie
vo ustanovata od op{t vid, 150.
- donesuva programa za utvrduvawe na psihofizi~kite
sposobnosti, 55.
- donesuva programa za postojano ostru~uvawe na slu`benite
lica vo ustanovite, 161.
- donesuva op{t akt so koj poblisku se opredeluva nadomestokot
i nagradite za rabota na osudenite lica, kako i za licata koi bez svoja
vina ne rabotat na koi im se obezbeduva xeparlak, 113.
- izrekuva osamuvawe na osudeno lice, 180.
- ja imenuva komisijata za utvrduvawe na psihofizi~kite
sposobnosti, 55.
- mo`e da go prekine izdr`uvaweto na kaznata vo traewe do 30
dena, 155.
- odlu~uva za premestuvawe na osudeni lica, 153.
- odlu~uva vo koi kazneno-popravni ustanovi ne postojat uslovi
za osnovawe na stopansaka edinica, 67.
- odlu~uava za progresirawe na osudenoto lice od ustanova od
eden vo ustanova od drug vid, 151.
- odlu~uva za reprogresirawe na osudenoto lice od ustanova so
poliberalen vo ustanova od postrog vid, 152.
- rakovodi so rabotite na izvr{uvaweto, 23.
Disciplina, 13, 14, 19, 28, 44, 171, 238, 277, 307, 319.
Disciplinski kazni, 172
Disciplinska odgovornost,
- na maloletnicite vo vospitno-popraven dom, 277
- na osudenite lica, 174, 176, 179.
Disciplisnka postapka, 173.
Diskrecija vo podnesuvaweto na pravnite sredstva, 163.
Diskriminacija, 4.
Disciplinski centar za maloletnici
- dnevnik za prestoj na maloletnoto lice, 278.
- dostavuva izve{taj do centarot za socijalni raboti i do
nadle`niot sud za vlijanieto na prezemenite merki sprema maloletnoto
lice i za postignatite merki vo vospitnata rabota, 278.
517

- izvestuvawe na centarot za socijalni raboti i nadle`niot sud
deka maloletnoto lice ne se javilo, ne doa|a redovno ili prestanalo
da doa|a vo centarot, 274.
- izvr{uvawe na vospitnata merka upatuvawe vo disciplinski
centar za maloletnici, 273.
- osnovawe, 273.
- rabota, u~ewe i slobodni i kulturni aktivnosti, 276.
- upatuvawe, 275.
Dneven pe~at, 137.
Dnevna svetlina, 99.
Doveduvawe vo opasnost na svojot `ivot ili zdravje, 128.
Dol`nosti na osudenite lica
- da gi ispolnuvaat obvrskite od programata za tretman, 171.
-da se pridr`uvaat na odredbite na ZIS i na ku}niot red, 171.
- da se pridr`uvaat na naredbite na slu`benite lica, 171.
- za odr`uvawe na redot i disciplinata, 171.
Dolna obleka, 102, 103.
Dom bolnica, 30.
Dopi{uvawe
- na maloletnicite vo vospitno-popraven dom, 315.
- na osudenite lica, 140.
- kontrola na dopi{uvaweto, 140.
Druga isprava podobna za utvrduvawe na identitetot, 94.
Drugo stru~no lice, 45, 53.
Du{evna bolnica, 208.
E
Evidencija
- na lica na koi im e izre~ena merka na bezbednost zabrana na
upravuvawe so motorno vozilo, 257.
Ekolo{ka za{tita na `ivotnata sredina, 118.
@
@alba (vidi:pravo na `alba)
@elba na osudeno lice za vr{ewe na opredelena rabota, 110.
@ena, bremena ili porodilka
- ishrana, 107.
- otsustvo od rabota, 132.
- stru~na lekarska nega, 131.
@ivot na ~ovek, 185.
518

Z
Zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost, 254, 255,
256.
Zadovoluvawe na verskite ~uvstva i potrebi na osudenite lica,
139.
Zabrana na upravuvawe so motorno vozilo, 257, 258.
Zadol`itelno ~uvawe i lekuvawe vo psihijatriska ustanova,
125, 236-243.
Zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda, 244, 245, 246.
Zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, 247-253.
Zaedni~ki sobi, 101.
Zamena
- na disciplinska kazna upatuvawe vo samica so druga poblaga
kazna, 176.
- na pari~nata kazna so zatvor, 229.
Zamenik direktor na kazneno-popravna ustanova, 39, 40, 41, 48.
Zaklu~en izve{taj, 207.
Zakonita naredba na slu`beno lice, 184.
Zapovednik, 44, 54.
Zasebni sobi za no}evawe, 18.
Zasilen nadzor
- od drugo semejstvo, 284-287.
- od strana na centarot za socijalni raboti, 288-289,
- od strana na roditelite, posvoitelite ili staratelot, 279-283.
Zatopluvawe, 100, 175.
Za{teda na osudenoto lice, 113, 115, 206.
Zvawa na rabotnicite vo kazneno-popravni ustanovi, 51.
Zdravstven inspektor na Ministerstvoto za zdravstvo, 241.
Zdravstvena za{tita na osudenite lica, 20, 46, 121.
Zdravje
- doveduvawe vo opasnost, 128.
- kako kriterium za klasifikacija, 30.
- zagrozuvawe na zdravjeto so izvr{uvawe na disciplinska kazna
upatuvawe vo samica, 176.
- za~uvuvawe na telesnoto i du{evnoto zdravje, 6, 105, 136.
- osamuvawe {tetno za zdravjeto na osudenite lica, 183.
- raboti opasni i {tetni po zdravjeto, 21.
- redovni pregledi i kontroli na zdravjeto na maloletnite lica,
221.
- utvrduvawe na zdravstenata sostojba na osudenoto lice pri
priemot i pri otpu{taweto, 95, 192.
519

Zdravstveni rabotnici, 46.
Zdravstvena ustanova
- vo koja se upateni na lekuvawe osudeni lica, 123.
- vo koja se upatenina lekuvawe otpu{teni osudeni lica, 192.
- za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova, 125, 236,
237, 238, 239, 241, 242, 243.
- za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe
na alkoholi~ari i narkomani, 248.
- za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe na sloboda, 244, 245.
Zdravstvena slu`ba
- vo kazneno-popravni ustanovi , 42, 46.
Zdravstvena sostojba, 121,122, 192.
I
Identitet
- otpusen list kako dokaz za utvrduvawe na identitetot, 194.
- podatoci, 94, 95.
- utvrduvawe pri priemot vo vospitno-popraven dom, 304.
- utvrduvawe pri priemot na osudenoto lice, 94.
Izvr{na postapka, 227, 263.
Izvr{uvawe
- na disciplinska kazna, 173, 174, 175.
- na merkata zasilen nadzor od strana na roditelite,
posvoitelite ili staratelot, 279.
- na merkata zasilen nadzor vo drugo semejstvo, 284, 286.
- na merkata zasilen nadzor od strana na centarot za socijalni
raboti, 288.
Izvr{uvawe na kaznata zatvor izre~eni za prekr{ok
- vo kazneno-popravna ustanova od poluotvoren vid, 322.
- odvoeno od kaznata zatvor izre~ena za krivi~no delo, 322.
- odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor za
prekr{ok, 324.
- spored mestoto na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na
kaznetoto lice, 323.
- upatuvawe, 323.
- upaten akt, 323.
Izvr{uvawe na za{titniot nadzor izre~en so uslovna osuda
- nadle`en organ: centarot za socijalni raboti spored
`iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice, 232.
520

- zamena na izre~enite obvrski so drugi, 234.
- izvestuvawe na sudot za rezultatite od sproveduvaweto na
za{titniot nadzor i izvr{uvaweto na obvrskite od strana na
osudenoto lice, 234.
- otpovikuvawe na uslovnata osuda, 234.
- plan za rabota za sproveduvawe na za{titniot nadzor, 233.
- prodol`uvawe na traeweto na za{titniot nadzor, 234.
- tro{oci na izvr{uvaweto, 232.
Izvr{uvawe na kaznata maloletni~ki zatvor
- disciplinska kazna upatuvawe vo samica, 224.
- maloletnite lica se odvojuvaat od polnoletnite lica, 210.
- ne mo`e da se izre~e merka osamuvawe, 225.
- ishrana, 219.
- zabava, 220.
- obrazovanie na maloletnicite, 217, 218.
- oddelno smestuvawe na maloletnite lica od razli~en pol, 210.
- pogodnosti, 222, 223.
- postapka za priem, 214.
- progresirawe na maloletnicite, 213.
- sport i drugi slobodni aktivnosti, 220.
- tretman na maloletnicite, 215.
- rabota na maloletnicite, 217, 218.
- uslovi za individualizacija, 212.
Izvr{uvawe na pari~nata kazna
- zamena na pari~nata kazna so zatvor, 229.
- prisilna naplata, 226, 230.
- poveduvawe na postapkata, 227.
Izvr{uvawe na merkata pritvor, 36.
Izvruvawe na merkite na bezbednost
- zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243.
- zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda, 244, 245, 246.
- zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, 247, 248,
249, 250, 251, 252, 253.
- zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost, 254, 255,
256.
- zabrana na upravuvawe so motorno vozilo, 257, 258.
- odzemawe na predmeti, 259, 260.
- proteruvawe na stranec od zemjata, 261.
Izvr{uvawe na vosapitnite merki
- itnost na izvr{uvaweto na vospitnite merki, 267.
- op{ti odredbi, 264.
521

- osnovno i sredsno vospitanie i obrazovanie i stru~no
osposobuvawe, 266.
- postapuvawe so maloletnite lica, 266.
- cel na izvr{uvaweto, 265.
Izvr{uvawe na zavodskite merki
- vidovi zavodski merki, 290.
- izvestuvawe na centarot za socijalni raboti i nadle`niot sud
za datumot na priemot na maloletnoto lice i po~etokot na
izvr{uvaweto na zavodskata vospitna merka, 292.
- osnovawe i ukinuvawe na ustanovi za izvr{uvawe na zavodski
vospitni merki, 290.
- odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na zavodska vospitna
merka, 295.
- ustanovata vo koja se izvr{uva zavodskata vospitna merka go
izvestuva centarot za socijalni raboti za otpu{taweto na maloletnoto
lice i mu predlaga merki {to treba da se prezemat za natamo{no
vospituvawe na maloletnoto lice, 293.
Izvr{uvawe na zavodskata merka upatuvawe vo vospitna
ustanova
- vospitna ustanova nameneta za vospituvawe i socijalna
za{tita na deca i mladina, 296.
- vreme pominato nadvor od vospitnata ustanova, 299.
- zapoznavawe so okolnosta deka na maloletnikot mu e izre~ena
merka od zavodski vid, 298.
- prava i dol`nosti na maloletnikot vo ustanovata, 298.
- pogodnosti na maloletnicite, 299.
Izvr{uvawe na zavodskata merka upatuvawe vospitno-popraven
dom
- besplatna obleka, obuvki i dolna obleka, 312.
- bolni maloletni lica, 312.
- vospitni grupi, 307.
- disciplinaka kazna upatuvawe vo samica, 319.
- ishrana, 312.
- zaedni~ki odmor vo domot ili nadvor od nego, 318.
- zaedni~ko letuvawe nadvor od domot, 317.
- zapoznavawe so ku}niot red, 304, 306.
- klasifikacija na maloletnite lica, 306, 310.
- kriteriumi za klasifikacija na maloletnite lica, 307.
- kontakti so semejstvoto i drugi lice i institucii, 303.
- ku}en red, 316.
- maloletni lica od razli~en pol, 301.
522

- maloletni lica koi bez svoja vina ne rabotat, a nemaat
sopstveni sredstva, 313.
- nastava, 310.
- nastava nadvor od vospitno-popravniot dom, 303, 312.
- ne mo`e da se primeni merka osamuvawe, 320.
- pravo na poseti bez ograni~uvawe od ~lenovite na potesnoto
semejstvo, 314.
- pravo na dopi{uvawe bez ograni~uvawe so roditelite i
bliskite rodnini, 315.
- pravo na primawe pratki, 316.
- posebni vospitno-popravni domovi i oddelenija, 301.
- programa za vospituvawe i obrazovanie i za aktivno u~estvo na
maloletnikot za vreme na prestojot vo vospitno-popravniot dom, 306.
- pravo na godi{en odmor, 318.
- priemno oddelenie, 305.
- rabota na maloletnite lica, 308, 309.
- rabotilnici i ekonomii za prakti~na obuka, 310.
- socijalno-medicinsko i psiholo{ko-pedago{ko ispituvawe na
li~nosta na maloletnoto lice, 305.
- stru~en tim za ispituvawe na li~nosta na maloletnoto lice,
305.
- uslovi za aktivno koristewe na slobodnoto vreme, 303.
- uslovi za osnovno i sredno obrazovanie i vospitanie, za
steknuvawe na pozitivni navi}i, na vrednosni osobini za rabotno
ostru~uvawe i osposobuvawe za odelni zanimawa, 303.
- utvrduvawe na identitetot na maloletnoto lice, 304.
- celi na klasifikacijata na maloletnite lica, 307.
Izve{taj za zdravstvenata sostojba na osudeno lice, 95.
Izvestuvawe
- do nadle`niot sud za mestoto na `iveali{teto, odnosno
prestojuvali{teto na liceto na koe mu e izre~ena merka na bezbednost
zabrana na vr{ewe na profesija, dejnsot ili dol`nost, 254.
- do nadle`niot sud za tekot na izvr{uvaweto na merkata
zasilen nadzor od strana na roditelite, posvoitelite ili staratelot,
281.
- do nadle`niot sud za izvr{uvaweto na merkata zabrana na
vr{ewe na profesija, dejnost ili dol`nost od strana na inspekcijata
na trudot, 255.
- do nadle`niot sud za promena na mestoto na `iveali{teto
odnosno prestojuvali{teto na lice komu mu e izre~ena merka na bezbednost
zabrana na upravuvawe so motorno vozilo od strana na podra-
~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, 257.
523

- do organot {to ja izdal voza~kata dozvola za najzino odzemawe,
257.
- do roditelite, posvoitelite ili staratelot deka centarot za
socijalna rabota vo rok od 15 dena }e otpo~ne so ostvaruvawe na
zasileniot nadzor, 288.
- do sudot za pote{ka povreda na rabotnata disciplina, povtoren
slu~aj na nejavuvawe ili begstvo na maloletnikot od disciplinskiot
centar za maloletnici, 277.
- do sudot i centarot za socijalni raboti za postignatiot uspeh
od merkata upatuvawe vo disciplinski centar za maloletnici, 278.
- do sudot {to ja izrekol merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova, 239.
- do sudot {to ja izrekol merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe na sloboda, 245.
- do sudot {to ja izrekol merkata na bezbednost zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, 250, 251.
- do centaror za socijalni raboti vo slu~aj maloletnikot da ne se
javi vo opredelen den vo disciplinskiot centar za malolenici zaradi
izvr{uvawe na merkata, 274.
- do sudot za vospitnata ustanova vo koja e smesten maloletnikot
na koj mu e izre~ena merka upatuvawe vo vospitna ustanova, 297.
- do sudot za uspehot od primenata na merkata upatuvawe vo
vospitna ustanova, 300.
- za upotreba na sredstva na prisilba i ogneno oru`je sprema
osudenite lica, 186.
- za sekoja pote{ka bolest i za pote{ko naru{uvawe na
zdravstvenata sostojba na osudenoto lice, 129.
- za smrt na osudeno lice, 208.
Izvod od mati~nata kniga na rodenite, 268.
Izvr{nost, 2, 7.
Izvr{no-upravna i finansiska slu`ba, 47.
Izdvojuvawe, 184.
Izdr{ka na lice za koe osudenikot e dol`en da se gri`i, 86.
Izdavawe na poternica, 84.
Izjava, 173.
Izrekuvawe na disciplinski kazni, 173
Invalidska penzija na rabotnik, 62
Invalidsko osiguruvawe
- na rabotnici vo KPU, 61
- na osudeni lica, 119.
Inspektor za izvr{uvawe na sankciite, 74
524

Instruktori vo posebnite stopanski organizacii i edinici, 45,
53.
Internati, 273.
Ispituvawe na li~nosta na osudeno lice, 95.
Ishrana
- na osudenite lica, 106.
- kalori~na vrednost na dnevnite obroci na osudenite lica, 106.
- kalori~na vrednost na dnevnite obroci na maloletnicite, 219.
- obezbeduvawe ishrana vo disciplinskiot centar za
maloletnici, 275.
- na `ena {to e bremena ili porodilka, 107.
- na bolnii osudeni lica, 107.
- kontrola na kvalitetot i raspredelbata na hranata, 107.
- pratki so hrana, 147.
Itnost
- na postapkata za re{avawe po `alba od ~l.179, 179.
- na postapkata za upatuvawe na osudeno lice, 80.
- na postapkata za za{tita na pravata na osudeni lica so
upotreba na pravni sredstva, 169.
- na postapkata za re{avawe po `alba od ~l.181, 182.
- itnost pri izvr{uvaweto na vospitnite merki, 267.
J
Javen obvinitel
- barawe za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata
zatvor, 90.
- barawe za prekin na izdr`uvaweto na kaznata zatvor, 154.
Javna opomena, 172.
K
Kazneno-popravna ustanova
- vidovi ( ustanovi od zatvoren, poluotvoren i otvoren vid), 27.
- visina na kaznata {to se izdr`uva, 33, 34, 35.
- vo koja postojat uslovi za izvr{uvawe na merkata na bezbednost
zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, 247, 248.
- dol`nost da postapi po zabele{kite na Dr`avnata komisija i
vo opredelen rok da gi otstranat nepravilnostite, 79.
- dostavuva zaklu~en izve{taj do podra~nata edinica na
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti i centarot za socijalni raboti,
a po potreba i do drugi dr`avni organi, 207.
525

- izvestuvawe za priem na osudenoto lice vo ustanovata, 97.
- izvestuvawe za smrt na osudeno lice, 208.
- izvestuvawe na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, Direkcijata
i nadle`niot sud za begsatvo na osudeno lice, 189.
- izvestuvawe na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, Direkcijata
i nadle`niot sud za pogolemi naru{uvawa na redot vo ustanovata,
189.
- izvestuvawe na nadle`niot sud ako osudenoto lice ne se javi na
natamo{no izdr`uvawe na kaznata, 157.
- izvestuvawe na nadle`niot centar za socijalni raboti za
priemot na osudenoto lice, ako imalo maloletni deca ili drugi lica
za koi edinstveno samo toj se gri`i, 97.
- izvestuvawe na nadle`niot sud ako osudenoto lice ne se javi vo
opredeleniot den na izvr{uvawe na kaznata zatvor, 84.
- ku}en red, 19, 33, 49.
- nadle`nost i funkcionirawe, 25.
- otvoreni, poluotvoreni i zatvoreni oddelenija, 29.
- oddelenija za osudeni lica stranski dr`avjani, 15, 16, 17.
- od zatvoren vid, 28, 29, 31, 33, 140.
- od poluotvoren vid, 28, 33, 36.
- od otvoren vid, 28, 35.
- osnovawe i ukinuvawe, 26.
- oddelenija za prekr{o~no kazneti lica, 29.
- priemno oddelenie, 95.
- sredstva za rabota, 64, 73.
- slu`bi, 42-48.
Klasifikacija
- na maloletnici vo vospitno-popraven dom, 306.
- na osudeni lica, 13, 98.
Klimatski uslovi, 99, 102, 104.
Knigi
- na osudeni lica, 137, 175.
Kodeks za odnesuvawe na slu`benite lica vo izvr{uvaweto na
rabotnite zada~i, 161.
Kolektivno kaznuvawe, 19.
Komandir, 44, 54.
Komisija za polagawe stru~en ispit, 56.
Kontrolna kniga za ishrana, 107.
Konzularen pretstavnik, 144.
Korisnik na soobra}ajno sredstvo, 188.
Korisnik na sredstvo za vrska, 188.
Krevet (vidi: postela)
526

Kriteriumi za klasifikacija na osudeni lica, 15, 16, 17.
Kriteriumi za dodeluvawe na pogodnosti na osudenite lica,
149.
Ku}en red
- vid i te`ina na prat}i, 147.
- zapoznavawe na osudenite i maloletnite lica so ku}niot red,
96, 304.
- naru{uvawe na ku}niot red, 134.
- na zdravstvenata ustanova vo koja se izvr{uva merkata na
bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova, 238.
- na zdravstvena ustanova vo koja se izvr{uva merkata na
bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda, 246.
- na zdravstvena ustanova vo koja se izvr{uva merkata na bezbednost
zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari inarkomani, 253.
- na disciplinskiot centar za maloletnici, 277.
- na kazneno-popravna ustanova, 96.
- op{ta odredba, 49.
- raspolagawe so pari~ni pratki, 147.
- traewe na poseti, 146.
- uslovi i na~in na dodeluvawe na pogodnostite, 149.
- uslovi i na~in na davawe pogodnosti, 149.
- ukrasuvawe na prostoriite, 101.
L
Lekar
- vo ustanova za maloletnici treba da ima poznavawe od detskata
psihologija kako i od tretmanot vo slu~aite na mentalna bolest i
drugi psihi~ki rastrojstva, 221.
- gi vr{i rabotite na zdravstvenata slu`ba, 46.
- gi utvrduva fizi~kite i psihiite sposobnosti za rabota na
osudenite lica, 110.
- go proveruva kvalitetot na hranata, 107.
- go pregleduva osudenoto lice pred otpu{taweto, 192.
- go pregleduva teloto na po~inato osudeno lice i gi utvrduva
pri~inite na smrtta, 208.
- vr{i redovni pregledi i kontroli na zdravjeto na maloletnite
lica, a vo slu~aj na bolest gi prezema neophodnite merki za lekuvawe,
221.
- dava predlog za upatuvawe na bremena `ena vo porodilno
oddelenie, 131.
527

- dava mislewe za zdravstvenata sostojba na osudenoto lice pred
izdr`uvaweto na disciplinskata kazna, 173.
- dava mislewe za osamuvawe na osudenikot, 183.
- zadol`itelno vrabotuvawe vo kazneno-popravna ustanova, 121.
- mora da go pregleda sekoe osudeno lice i da ja utvrdi negovata
zdravstvena sostojba, 122.
- mislewe na lekarot, 126.
- naod i upat na lekarot, 124.
- obezbeduva stru~na lekarska nega na osudeni bremeni `eni, 131.
- odreduva ishrana na bolni osudeni lica, maloletnici i `eni vo
porodilno oddelenie, 107.
-opredeluva specijalisti~ki lekarski pregled, 126.
- sekojdnevno go posetuva kaznetoto lice vo samica, 175.
- sekojdnevno go posetuva liceto komu mu e izre~ena merkata
osamuvawe, 182.
- se gri`i za zdravstvenata sostojba na osudenite lica, 121.
- uka`uva deka natamo{noto osamuvawe e {tetno za zdravjeto na
osudenoto lice, 183.
Lekar-psihijatar
- utvrduva du{evna zabolenost ili te{ka psihi~ka rastroenost,
125.
Lekuvawe
- ako se doveduva vo opasnost `ivotot na osudenikot, bez negova
soglasnost prezemawe na medicinski merki, 128.
- pregled na tro{ok na osudenikot, 126.
Lice koe se nao|a vo pritvor, 14.
Lica bez dr`avjanstvo, 144.
Lica osudeni na kazna do`ivoten zatvor, 33.
Lica stranski dr`avjani, 144.
Li~na karta, 94, 194.
Li~en list, 122, 207.
Li~na higiena, 102, 105.
Li~no uveruvawe, 4.
M
Maloletni~ki zatvor, 209.
Masa, 175.
Ma~ewe, 12.
Mati~na kniga na rodenite, 131.
Mati~ar, 208.
Medicinski tretman, 123.
528

Medicinski i drugi eksperimenti, 20.
Me|unarodni dokumenti {to se odnesuvaat na izdr`uvaweto na
kaznata zatvor, 31.
Merki na bezbednost, 236-261.
Merki na ograni~uvawe, 184.
Ministerstvo za vnatre{ni raboti
-za merkata na bezbednost zabrana na vr{ewe na profesija,
dejnost ili dol`nost go izvestuva nadle`niot sud za promenata na
mestoto na `iveali{teto, odnosno prestojuvali{teto na osudenoto
lice, 254.
- merki za pronao|awe na osudenoto lice, 80.
Ministerstvo za zdravstvo
- vo soglasnost so ministerot za pravda donesuva op{t akt so koj
se ureduva ku}niot red vo zdravstvena ustanova vo koja se izvr{uva
merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe,
242.
- vo soglasnost so ministerot za pravda donesuva op{t akt so koj
se ureduva ku}niot red vo zdravstvenata ustanova vo koja se izvr{uva
merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na
sloboda, 246.
- vo soglasnost so ministerot za pravda donesuva op{t akt so koj
se ureduva ku}niot red vo zdravstvenata ustanova vo koja se izvr{uva
merkata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i
narkomani, 253.
Ministerstvo za trud i socijalna politika
- dava soglasnost na programata za tretman na maloletnite lica,
215.
- donesuva programa za aktivnostite na centarot za maloletnici
vo soglasnost so ministerot za obrazovanie i ministerot za pravda,
276.
Minister za trud i socijalna politika
-vo soglasnost so ministerot za obrazovanie opredeluva vo koi
ustanovi }e se organizira centar zamaloletnici, 273.
Minister za pravda
- dava predlog do Vladata na Republika Makedonija za osnovawe
i ukinuvawe na vospitni ustanovi vo koi se izvr{uvaat zavodski
vospitni merki, 290.
- dava predlog do Vladata na Republika Makedonija za imenuvawe
i razre{uvawe na direktor i zamenik direktor na kazneno-popravna
ustanova, 40.
- dava predlog do Vladatana Republika Makedonija za imenuvawe
i razre{uvawe na direktor na vospitno-popraven dom, 302.
529

- dava soglasnost na programata za tretman na maloletnite lica,
215.
- donesuva kodeks za odnesuvawe na slu`benite lica vo
izvr{uvaweto na rabotnite zada~i, 161.
- odlu~uva vo vtor stepen po `alba na osudeno lice protiv
re{enieto na direktorot na Direkcijata za premestuvawe, 153.
- odlu~uva vo vtor stepen po `alba na osudenoto lice protiv
re{enieto na direktorot na Direkcijata za osamuvawe na osudeno
lice, 181.
- odlu~uva vo vtor stepen po `alba na osudeno lice protiv
re{enieto na direktorot na Direkcijata za prekin na izdr`uvaweto
na kaznata, 155.
- so op{t akt poblisku gi opredeluva rasporeduvaweto,
klasifikacijata i razmestuvaweto na osudenite lica, 16.
- so op{t akt vr{i rasporeduvawe na osudenite i osudenite
maloletni lica, 26.
- so op{t akt gi opredeluva vidovite i na~inite na tretman na
osudenite lica, 16.
Mladi osudeni lica, 17.
Mladi polnoletni lica, 130.
Molba
- za premestuvawe na natamo{no izdr`uvawe na kaznata zatvor
od edna vo druga ustanova od ist vid, 153.
- za prekin na izdr`uvawe na kaznata podolgo od eden mesec
poradi lekuvawe, 154.
- za odlagawe na po~etokot na izvr{uvawe na kaznata, 87.
- za premestuvawe, 153.
- za prekin na izdr`uvaweto na kaznata, 154.
- za usloven otpust, 198.
Moralni normi, 4.
N
Nadzor
- vo zdravstvena ustanova vo koja se izvr{uva merkata na
bezbednost zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari inarkomani, 253.
- zapisnik od izvr{eniot nadzor, 7, 79.
- me|usebno izvestuvawe na inspektorot i sudijata za
izvr{uvawe na sankciite, 78.
- nad izvr{uvaweto na vospitnite merki, 272.
- nadzor nad dopi{uvaweto na osudenite lica vo ustanovi od
zatvoren vid i vo zatvoreni oddelenija, 140.
530

- na zdravstvenata organizacija vo koja se izvr{uva merkata na
bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova, 241.
- na zdravstvenata organizacija vo koja se izvr{uva merkata na
bezbednost zadol`itelno lekuvawe na sloboda, 246.
- na izvr{uvaweto na vospitnite merki, 272
- na rabotata na kazneno-popravnite ustanovi, 74-79.
- no}e vo zaedni~ki prostorii na osudeni lica, 101.
- no}e vo zaedni~ki prostorii na maloletni lica, 216.
- od strana na Dr`avnata komisija, 79.
- re{enie za otstranuvawe na utvrdeni nepravilnosti, 77.
- stru~no-instruktorski nadzor, 74.
- sudski nadzor, 75.
Nadzornici, 44, 53.
Nadle`en organ za izvr{uvawe na sankciite, 7.
Nadle`en organ za izdavawe odobreni za vr{ewe profesija,
dejnost ili dol`nost, 254.
Nadle`en organ na inspekcijata na trudot vo mestoto na
`iveali{teto, odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice, 254.
Nadle`en sud za registracijata na preprijatijata, 254.
Nadle`en organ za prezemawe na potrebnite dejstvija zaradi
izvr{uvawe na kaznata zatvor, 80.
Nadle`en javen obvinitel
- bara odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata
zatvor, 90.
- go izvestuva nadle`niot sud deka mo`e da otpo~ne so
izvr{uvaweto na kaznata zatvor, 90.
Nadomestok
- za izvr{enata rabota na osudenite lica, 113, 114, 115.
- za vreme na koristewe na odmorot na osudeno lice, 117.
Namaluvawe na rabotnata sposobnost, 62.
Nanesuvawe na povreda, 184.
Naredba
- za izdavawe na poternica, 84.
- na stare{ina za upotreba na ogneno oru`je, 185.
- na slu`beno lice, 184, 277.
Nastavnici, 43.
Napad na objekt, 185.
Na~ela
- na aktivno i dobrovolno vklu~uvawe na osudenikot vo
rabotniot proces, 21.
- na grupno izdr`uvawe na kaznata, 18.
531

- na zakonitost, 2.
- na individualizacija, 5.
- na legitimitet, 3.
- na neprekinato anga`irawe na osudenikot, 21
- na op{to i stru~no obrazovanie na osudenite lica, 133
- na osudeni~ko samoorganizirawe, 138.
- na pravi~nost, 4.
- na postpenalna pomo{ na osudenite lica, 10.
- na razvivawe na li~na odgovornost kaj osudenite lica, 11.
- na resocijalizacija, 11.
- na humanost, 6.
Nedela ili praznik, 196.
Nedopu{tenost na povtorno podnesenata molba za odlagawe na
po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata, 93.
Neodlo`ni polsaki ili sezonski raboti ili drugi
elementarni nepogodi, 86.
Neprekinat prestoj vo disciplinski centar za maloletnici,
275.
Neposreden napad, 185.
Nesposobnost ili bitno namalena sposobnost za vr{ewe na
rabotite, 62.
Nesre}a pri rabota, 64.
Ne~ove~no ili poni`uva~ko odnesuvawe ili kaznuvawe, 12.
Nu`no lekuvawe, 205.
O
Ovlastuvawa na pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe
- upotreba na sredstva na prisilba i ogneno oru`je, 184.
- fa}awe na izbegano osudeno lice, 188.
Obleka
- besplatna, na maloletnici, 312.
- dolna obleka, 102, 206.
- gri`a na centarot za socijalni raboti, 294.
- koja ne predizvikuva vnimanie na okolinata, 103.
- ne smee na bilo koj na~in da vlijae degradira~ki ili
poni`uva~ki, 103.
- op{ta odredba, 102.
- pratki so obleka, 316.
- pri otpu{tawe, bez nadomestok, 206.
- rabotna obleka, 102.
- sopstvena obleka, 102, 206.
532

- sredstva za posebni nameni, 64.
- ~ista i vo ispravna sostojba, 103.
Obuka (ostru~uvawe)
- na maloletni lica, 215.
- na osudenite lica, 45
- na personalot, 161.
Obuvki, 102, 103, 206, 294.
Obrazovanie
- na osudeni lica, 133.
- na maloletnici, 266, 309, 310.
Obezbeduvawe
- na kazneno-popravna ustanova, 27, 28, 44.
Obezbeduvawe na stredstva za rabota, 64.
Ogneno oru`je, 185.
Ograni~uvawe
- na dvi`ewe i kontaktirawe na lice sprema koe se izvr{uva
merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe
vo zdravstvena ustanova, 238.
- na dodeluvawe na pogodnosti, 172.
Oddelenie
- od zatvoren vid, 37, 140, 141, 150, 185.
- za ispituvawe na li~nosta i za utvrduvawe na tretmanot i
postapuvaweto (vidi: priemno oddelenie), 95, 96, 305, 306.
- za osudeni lica stranski dr`avjani i za lica bez dr`avjanstvo,
31.
- za otpu{tawe, 191.
- od otvoren vid, 37, 213. 150.
- od poluotoren vid, 37, 150.
- porodilno, 107, 131.
- progresirawe, 151.
- reprogresirawe, 152.
Odbivawe
- na upotreba na hrana, 128.
- na lekuvawe, 128.
Odobrenie
- na maloletnoto lice da go posetuvaat i drugi lica, 314.
- na maloletnoto lice da se dopi{uva i so drugi lica, 315.
- na osudeno lice da go posetuvaat i drugi lica, 142.
- za vr{ewe, profesija, dejnost i li dol`nost, 255.
Odmori
- godi{en na maloletnici, 318.
- godi{en na osudeni lica, 117.
533

- osum~asoven nepre}inat odmor vo tekot na denot, 108.
- eden den odmor vo nedelata, 108.
Odlagawe
- na po~etokot na izvruvaweto na kaznata zatvor, 86, 87, 88, 89.
- po barawe na javniot obvinitel, 90. 91.
- izvestuvawe bez odlagawe na nadle`en sud, 84.
- od strana na nadle`en sud, 92, 93.
- informacija {to ne trpi odlagawe, 141.
- uslovno odlagawe na izvr{uvawe na disciplinska kazna, 174.
- na po~etokot na izvr{uvawe na prekr{o~na kazna zatvor, 324.
Odzemawe
- voza~ka dozvola i zabrana na nejzino izdavawe, 257.
- predmeti, 259.
- imnotna korist pribavena so krivi~no delo, 262, 263.
- na del od nadomestokot za rabota, 172.
Odnos na slu`benite lica sprema osudenite lica, 159, 160.
Odluka za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata
donesena po barawe na javniot obvinitel, 90.
Opomena, 172.
Op{t akt
- za vidovite i na~inot na tretman na osudenite lica, 16.
- za vremeto {to treba da go pomine i uslovite {to treba da gi
ispolni osudenoto lice vo ustanova od opredelen vid ili vo soodvetno
oddelenie na ustanova od op{t vid, 150.
- za ku}niot red vo kazneno-popravna ustanova, 49.
- za ku}niot red za izvr{uvawe na merkata na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko ~uvawe i lekuvawe vo zdravstvena
ustanova, 242.
- za opredeluvawe na nadomestokot i nagradata za rabota na
osudenite lica koi bez svoja vina ne rabotat, kako i za licata koi bez
svoja vina ne rabotat na koi im se obezbeduva xeparlak, 113.
- za rasporeduvawe, klasifikacija i razmestuvawe na osudenite
lica, 16.
Osamuvawe na osudeno lice, 180, 181, 182, 183.
Osnoven sud (spored mestoto na `iveali{teto odnosno
prestojuvali{teto na osudenoto lice), 80, 82, 84 .
- ako osudenoto lice po istekot na vremeto na prekinot na
kaznata ne se javi na natmo{no izdr{uvawe, prezema zakonski merki
za negovo upatuvawe na izdr`uvawe na kaznata, 157.
- barawe do Ministerstvoto za vnatre{ni raboti da go pronajde
osudenoto lice, 80.
534

- vr{i nadzor na zakonitosta vo izvr{uvaweto na merkata za
bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo
zdravstvena ustanova, 241.
- vr{i nadzor na zakonitosta vo izvr{uvaweto na merkata na
bezbednost zadol`itelno psihijatrsiko lekuvawe na sloboda, 246.
- vr{i nadzor na zakonitosta vo izvr{uvaweto na merkata na
bezbednost zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, 253.
- dostavuva upaten akt, 83.
- donesuva re{enie za naplata na tro{ocite od osudenoto lice
napraveni za negovo pronao|aewe i sproveduvawe vo ustanovata, 85.
- go zapira natamo{noto izvr{uvawe na merkata na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, 239.
- go otpovikuva odlo`eniot po~etok na izvr{uvaweto na kaznata
zatvor, 91.
- go otpovikuva re{enieto za prekin na kaznata, 154.
- go re{ava nesoglasuvaweto me|u roditelite, posvoitelite ili
staratelot i centarot za socijalni raboti, 282.
- go re{ava nesoglasuvaweto me|u semejstvoto opredeleno so
sudskata odluka i centarit za socijalni raboti, 287.
- go prekinuva izdr`uvaweto na kaznata podolgo od eden mesec
poradi lekuvawe, 154.
- go upatuva vo soodvetna zdravstvena ustanova liceto sprema koe
treba da se izvr{i merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrsko
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova, 237.
- go upatuva vo soodvetna zdravstvena ustanova liceto sprema koe
treba da se izvr{i merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda, 244.
- go upatuva vo soodvetna kazneno-popravna ili zdravstvena
ustanova liceto sprema koe treba da se izvr{i merkata na bezbednost
zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, 249.
- izdava naredba do Ministerstvoto za nadvore{ni raboti za
priveduvawe na osudenoto lice, 84.
- izvr{nata odluka zaedno so podatrocite od ~l. 268 st. 1 ZIS ja
upatuva na izvr{uvawe do centarot za socijalni raboti, 268.
- ja izvestuva kazneno-popravnata ustanova za denot koga
osudenoto lice treba da se javi vo nea, 84.
- ja dostavuva presudata so koja e izre~ena merkata za bezbednost
zabrana na vr{ewe na profesija, dejnost ili dol`nost na izvr{uvawe
na, pravnoto lice ili institucija vo koja osudenoto lice e vraboteno;
na nadle`niot organ za za izdavawe odobrenie za vr{ewe profesija,
dejnost ili dol`nost; na nadle`niot organ na inspekcijata na trudot
535

vo mestoto na `iveali{teto, odnosno prestojuvali{teto na osudenoto
lice; na nadle`niot sud za registracija na preprijatijata i na
podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti spored
mestoto na `iveali{teto odnosno prestojuvali{teto na osudenoto
lice, 254.
- ja dostavuva presudata so koja e izre~ena merkata na bezbednost
zabrana na upravuvawe so motorno vozilo na izvr{uvawe na,
podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti spored
mestoto na `iveali{teto, odnosno prestojuvali{teto na osudenoto
lice, 257.
- ja dostavuva pravosilnata presuda so koja e izre~ena merkata na
bezbednost proteruvawe na stranec od zemjata na izvr{uvawe na
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, 261.
- ja izvr{uva merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda, 244.
- ja izvr{uva pravosilnata presuda so koja e odzemena imotna
korist pribavena so krivi~no delo, 262.
- ja opredeluva zdravstvenata ustanova vo koja }e se izvr{uva
merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe
vo zdravstvena ustanova, 236.
- odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor,
- odlu~uva za usloven otpust na bitno namaleno presmetlivo lice
komu mu e izre~ena merka na bezbednost zadol`itelno lekuvawe i
~uvawe vo zdravstevna ustanova, 239.
- odlu~uva za usloven otpust, 199.
- odlu~uva osudenoto lice da bide upateno na izdr`uvawe na
ostatokot na izre~enata kazna zatvor od zdravstvena vo kaznenopopravna
ustanova, 240.
- odreduva odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata
zatvor po barawe za vonredno preispituvawe na pravosilnata presuda,
92.
- odreduva odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata
zatvor za re{avawe po barawe na povtoruvawe na krivi~nata
postapka, 92.
- opredeluva prekin na izdr`uvaweto na kaznata koga re{ava po
nekoi od vonrednite pravni sredstva podneseni od strankite vo
krivi~nata postapka, 158.
- opredeluva centarot za socijalni raboti nadle`en spored
`iveali{teto, odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice da vr{i
socijalen nadzor, 202.
- odobruva prekin na izdr`uvaweto na kaznata, 154.
- prezema potrebni dejstvija za izvr{uvawe na kaznata zatvor, 82.
536

- soslu{uva slu`beni lica na ustanovata, 200.
Osiguruvawe
- penzisko, 120.
- invalidsko osiguruvawe na osudenite lica, 119.
- invalidsko osiguruvawe na vrabotrenite vo ustanovata, 61.
Osudeni~ko samoorganizirawe, 138.
Osudeno lice
- koe izdr`uva lica nesposobni sami da se gri`at, 86.
- koe e dol`no da se gri`i za drugi lica, 86.
- koe izbegalo od ustanovata ili pri sproveduvawe, 188.
- koi za vreme na izdr`uvaweto na kaznata zatvor du{evno }e
zaboli ili poka`uva te{ka psihi~ka rastroenost, 125.
- koi bez svoja vina ne rabotat za vreme na izdr`uvaweto na
kaznata, osnosno vospitnata merka, 113.
- koi bez svoja vina se vremeno nesposobni za rabota poradi
bolest, 114.
- koi bez svoja vina ne rabotat, a nemaat sopstveni sredstva, 114.
- za koi se somneva deka boleduvaat od nekoja zarazna bolest, ili
kaj koe e zabele`ano deka imaat telesni ili du{evni o{tetuvawa, 124.
- pove}e osudeni lica od isto doma}instvo, 86.
- bez dr`avjanstvo i begalci ili so stransko dr`avjanstvo, 31.
- od razli~en pol, 14.
- koe za prv pat izdr`uva kazna zatvor, 14.
Osamuvawe, 180.
Osnovi za otpu{tawe na osudenite lica, 190.
Otsustvo
- ku}en red, 49.
- na maloletnik koj izdr`uva kazna maloletni~ki zatvor, 222.
- na maloletnik vo vospitno-popraven dom, 317.
- od rabota na osudena bremena `ena ili porodilka, 132.
Otpu{tawe
- ku}en red, 49
- predavawe na za{tedenite pari na osudenoto lice, 115, 194.
- predavawe na predmetite na osudenoto lice, 194.
- utvrduvawe na zdravstvenata sostojba, 192.
- den na otpu{tawe na osudenoto lice, 196.
- od zdravstvena ustanova vo koj se izvr{uva merkata na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, 239, 240.
Otpusten list, 194.
Otpremnina na rabotnik vo kazneno-popravna ustanova i vospitno-popraven
dom, 63.
537

Otpovikuvawe
- na odlo`eniot po~etok na izvr{uvaweto na kaznata zatvor, 91.
- na uslovno odlo`enoto izvr{uvawe na na disciplinskata
kazna, 174.
Otpor na osudeni lica sprema zakonita naredba na slu`benoto
lice, 184.
Otstapuvawe na odzemeni predmeti, 259.
P
Pari
- dobieni od proda`ba na odzemeni predmeti, 260, 263.
- za{tedeni, 194.
- pari~en iznos za najnu`nite potrebi, 205.
- pari~na pratka, 147.
Pari~na kazna, 226-231.
Pedagog, 305.
Pe~at, (dneven pe~at) 137.
Penzisko i invalidsko osiguruvawe na rabotnicite vo kaznenopopravnite
ustanovi, 61.
Penzisko osiguruvawe na osudeni lica, 120.
Plata na rabotnicite vo kazneno-popravna ustanova, 59, 60.
Pismo, 140.
Povrat (povratnici), 14, 33.
Povtorno podnesena molba za odlagawe na po~etokot na
izvr{uvaweto na kaznata, 93.
Povikuvawe na izvr{uvawe na kazna zatvor, 83.
Pogoni, 118.
Pogodnosti na osudenite lica
- ukrasuvawe na prostoriite, 101.
- prodol`eni poseti ili poseti bez nadzor vo prostoriite na
ustanovata, 149.
- poseti vo posebni prostorii na ustanovata, 149.
- poseti nadvor od prostoriite na ustanovata, 149.
- sloboden izlez od ustanovata do 7 ~asa, 149.
- odsustvo do 7 dena vo tekot na godinata, 149.
- celosno ili delumno korisetwe na odmorot nadvor od
ustanovata, 149.
Podatoci
- za zdravstvenata sostojba na osudenoto lice, 122.
- za zdravstvenata sostojba na maloletnoto lice, 268.
538

- podatoci dali maloletnoto lice i porano vr{elo krivi~ni
dela i kako zavr{ile postapkite, 268.
- sodr`ani vo li~nite ispravi na osudeno lice, 94.
- vo presudata, 94.
- za denot i ~asot na priemot na osudenoto lice vo kaznenopopravna
ustanova, 95.
- za okolnostite {to se odnesuvaat na osudenoto lice, negovoto
povedenie za vreme na izdr`uvaweto na kaznata, izvr{uvaweto na
rabotnite obvrski i drugi okolnosti od koi mo`e da se zaklu~i deka e
postignata celta na kaznuvaweto, 200.
Podnesoci, 22, 163.
Podgotvuvawe za otpu{tawe od ustanovata, 191.
Podra~na edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti
- ja izvr{uva merkata na bezbednost zabrana na vr{ewe na
profesija, dejnost ili dol`nost, 254.
- ja izvr{uva merkata na bezbednost zabrana na upravuvawe so
motorno vozilo, 257.
Polnomo{nik, 143.
Pomiluvawe, 196.
Poplaki, 164.
Porodilka (vidi: bremenost)
Porodilno oddeleniie, 131.
Posvoitel,
- barawe na odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
zavodskata merka, 295.
- da go dovede maloletnoto lice vo ustanovata, 291,
- go izvestuva nadle`niot sud za tekot na izvr{uvaweto na
vospitnata merka, 281.
- izvr{uvawe na merkata zasilen nadzor od strana na roditelite,
posvoitelite ili staratelot, 279, 280.
- izvestuvawe do posvoitelot, 288.
- konsultacija so centarot za socijalni raboti, 294.
- nesoglasuvawe so centarot za socijalni raboti, 282.
- na~in na izvr{uvaweto na vospitnata merka, 283.
- prifa}awe na maloletnoto lice za vreme na u~ili{niot
raspust i praznicite, 299.
Posebni sobi, 101.
Posebni prostorii, 117, 124, 148, 149, 220.
Posebni edinici so stopanska dejnost, 332.
Posebna ustanova za izvr{uvawe na kaznata maloletni~ki
zatvor
- bezbednosen aspekt, 211.
539

- izvestuvawe na semejstvoto za bolest na maloletno lice, 221.
- zasebni sobi za no}evawe, 216.
- op{ta odredba, 32.
- otvoreno oddelenie, 213.
- posebna kazneno-popravna ustanova za izvr{uvawe na kaznata
maloletni~ki zatvor, 210.
Posebni formi za stru~no osposobuvawe na osudeni lica, 135.
Poseti, 142, 314.
Posmrtni ostanki na osudeno lice, 208.
Postapka za odzemawe na imotna korist, 262.
Postela, 101, 175.
Postelnina, 104, 175.
Postpenalna pomo{, 10, 205, 206.
Posetuvawe
- na u~ili{te vo sedi{tetop na ustanovata za maloletnici, 218.
- na u~ili{te za u~enici za sredno vospitanie i obrazovanie
ili za oddelen vid zanimawe, 309.
- maloletnikot prodol`uva da go posetuva, 275.
Postapka za odzemawe na imotna korist, 262, 263.
Postapuvawe so osudeni lica,
- ~ove~no, 6.
- so po~ituvawe na ~ovekovata li~nost i dostoinstvo, 6.
- za~uvuvawe na telesnoto i du{evnoto zdravje na osudenikot, 6.
- so posebna gri`a za re{avawe na li~nite i zaedni~kite
problemi, 138.
- so poedine~ni i grupni razgovori, 138.
- so primena na soodvetni metodi i postapki na tretman, 138.
Potvrda do nadle`niot sud za zdravstvenata sostojba na
osudenoto lice komu mu e dozvolen prekin na kaznata zaradi
lekuvawe, 154.
Potesno semejstvo na osudenikot, 198.
Prava na rabotnicite vo kazneno-popravnite ustanovi
- na otpremnina, 63, 64.
Prava na osudeni lica
- na vospituvawe i obrazovanie, 133.
- na godi{en odmor, 117.
- nadvor od zatvorenite prostorii da pominat najmalku dva ~asa
dnevno, 109.
- na eden den odmor vo nedelata, 108.
- na invalidsko osiguruvawe za nesre}a na rabota ili profesionalna
bolest, 119.
- na zanimavawe so slobodni aktivnosti, sport i rekreacija, 136.
540

- na za{tita na pravata na osudenite lica, 7.
- na zdravstvena za{tita spored op{tite propisi, 121.
- na neograni~eno dopi{uvawe, 140.
- na najneophodnite sredstva za zadovoluvawe na li~nite potrebi
koga bez svoja vina ne rabotat a nemaat sopstveni sredstva, 114.
- na neprekinat odmor vo tekot na edna godina, 117.
- na invalidska penzija, 62.
- na koristewe i nabavuvawe na knigi i dneven pe~at, 137.
- na nadomestok na rabota, 113.
- na nadomestok na osudeni koi bez svoja vina se vremeno
nesposobni za rabota poradi bolest, 114.
- na osum~asoven neprekinat odmor vo tekot na denot, 108.
- na penzisko osiguruvawe, 120.
- na poplaki i `albi ( v. pravo na poplaki i pravo na `albi)
- za pronajdoci i tehni~ki unapreduvawa, 116.
- na poseti od polnomo{nikot {to go zastapuva vo negovite
raboti, 143.
- na poseti od ~lenovite na potesnoto semejstvo, 142.
- na potrebna lekarska pomo{ i bolni~ko lekuvawe spored
op{tite propisi, 121.
- na primawe pratki, 147.
- na priznavawe raboten sta` za steknuvawe na kvalifikacii na
sloboda, 310.
- na pristojno smetuvawe, ishrana i obleka, 99, 102, 106.
- na rabota, 21.
- na svidetelstvo vo koe nema da se gleda deka e steknato vo
kazneno-popravna ustanova, 310.
- na slobodno versko opredeluvawe i zadovoluvawe na svoite
verski potrebi, 139.
- na sklu~uvawe na brak za vreme na izdr`uvaweto na kaznata,
148.
- na stru~na pravna pomo{ vo pogled na prezemaweto potrebni
dejstvija za za{tita na nivnite prava i so zakon za{titetni interesi,
162.
- na telefonski razgovori, 141.
- na u~estvo vo organite na osudeni~koto samoorganizirawe, 138.
- na ~etireset~asovna rabotna nedela, 112.
- na higiensko-tehni~ka za{tita, 119.
Pravo na `alba na osudeno i prekr{o~no kazneto lice
- do Komisijata za ~ovekovi prava i do Evropskiot sud za
~ovekovi prava na Sovetot na Evropa, 170.
541

- do direktorot na Direkcijata protiv re{enieto za izre~ena
disciplinska kazna, 179.
- do direktorot na Direkcijata protiv re{enieto za
nadomestuvawe na {teta, 179.
- protiv re{enie za naplata na tro{ocite od osudeno lice
napraveni za negovo pronao|awe i sproveduvawe vo ustanovata, 85.
- protiv re{enie so koe se odbiva molbata za odlagawe na
po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor, 88.
- protiv re{enieto so koe e odbiena molbata ili predlogot za
usloven otpust, 203.
- protiv re{enie na direktorot na kazneno-popravna ustanova so
koe e odbiena molbata na kaznetoto lice za prekin na kaznata, 155, 325.
- protiv re{enie na direktorot na Direkcijata za premestuvawe
na osudenoto lice, 153.
- protiv re{enie za odlagawe na kaznata zatvor, 324.
- protiv re{enieto na direktorot na ustanovata ili dokolku
direktorot ne se proiznese po podnesenata poplaka, 166.
- protiv re{enieto za osamuvawe na direktorot na Direkcijata,
181.
- protiv re{enie na nadle`en sud za prekin na kaznata podolgo
od 30 dena, 168.
Pravo na sudska za{tita ako osudenoto lice ne dobie odgovor
od Direkcijata po podnesena `alba, 167.
Pravo na poplaka na osudenoto lice, 164, 165.
Pravna pomo{, 162.
Pravna pomo{, 162.
Pravni sredstva, 163.
Pravilnik
- za zdravstveno-higienskite merki i medicinskata oprema za
lekuvawe na osudenite lica vo kazneno-popravni ustanovi (SV SRM
1977/37), 121.
- za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno lekuvawe
na alkoholi~ari i narkomani (SV SRM 1977/37), 248
- za izvr{uvawe na merkata na bezbednost upatuvawe na
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena organizacija
i zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda (SV SRM
1980/27), 236, 244.
- za ku}niot red za izdr`uvawe na pritvor vo zatvorite (SV SRM
1977/32), 36.
- za na~inot na vr{eweto na stra`arskata slu`ba, vooru`uvaweto
i opremata na stra`ata vo kazneno-popravnite ustanovi i
vospitno-popravnite domovi (SV SRM 1981/3), 44.
542

- za organizacija i rabota, 51.
- za oblekata na osudenite lica vo kazneno-popravnite ustanovi
(SV SRM 1881/3), 102.
- za programata za izveduvawe na pripravni~kiot sta` i
stru~nite ispiti na pripadnicite na stra`ata vo kazneno-popravnite
ustanovi i vospitno-popravnite domovi (SV SRM 1981/3), 56
- za slu`benite legitimacii na ovlastenite rabotnici vo
Ministerstvoto za pravosudstvo i uprava, upravitelite i nivnite
pomo{nici i na pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe vo kazneno-popravnite
i vospitno-popravnite ustanovi (SV SRM 1993/68)
- za sistematizacija na rabotni mesta, 51.
- za tablicata na kalori~nata vrednost na ishranata na osudenite
lica vo kazneno-popravnite ustanovi i maloletnicite vo vospitno-popravnite
domovi (SV SRM 1981/3), 106, 107.
- za uniformata, simbolot i oznakite na zvawata na
pripadnicite na stra`ata vo kazneno-popravnite ustanovi i vospitnopopravnite
domovi (SV RM 1994/16), 44, 51.
Pravno lice ili druga institucija vo koi osudenoto lice e
vraboteno, 254.
Pravosilnost, 2, 7.
Praznik, 195.
Pratki, 147.
Prevozni tro{oci, 193.
Pregled na sodr`inata na prat}i vo prisustvo na osudenoto
lice, 148.
Predlog na direktorot na kazneno-popravna ustanova
- za usloven otpust, 198.
- za premestuvawe, 153.
- za za zapirawe na merkata osamuvawe, 183.
- za prekin na izdr`uvaweto na kaznata, 184.
Predavawe na odzemeni predmeti vo soodveten muzej, 259.
Prekin na izdr`uvaweto na kaznata, 154.
Premestuvawe na osudeno lice, 153.
Prekin na disciplinskata kazna upatuvawe vo samica, 176.
Pretsedatel na osnoven sud
- re{ava po molbite za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto
na kaznata zatvor, 87.
Pretres na lice pri poseta, 145.
Pretres na dom ili drugi prostorii, 188.
Prestanuvawe na raboten odnos, 62.
Pretstavnik na ustanovata, 200.
Pretstavki, 163.
543

Prestojuvawe na sve` vozduh,
- na disciplinski kazneto lice so upatuvawe vo samica, 175.
- na osudeno lice za vreme na osamuvaweto, 182.
Priveduvawe, 84.
Priem na osudeni lica vo kazneno-popravna ustanova, 94, 95, 96,
97.
Priem na maloletnici vo vospitno-popraven dom, 3o4
Priemno oddelenie (priemno-otpusno oddelenie), 95, 96, 191.
Priemno oddelenie vo vospitno-popraven dom, 305, 306.
Primena na propisite na izvr{nata postapka, 227, 228.
Primena na neophodni medicinski merki bez soglasnost na
osudenikot zaradi nekova ishrana i lekuvawe,128.
Princip
- na legimitet, 3.
- na humanost, 6.
- na pravednost, 4.
- na individualizacija, 5.
- na legalitet, 2.
Pripravnik za rabotno mesto nadzornik, 54.
Pripadnik na slu`bata za obezbeduvawe, 44, 184, 185, 186, 188,
377.
Pripravni~ki sta` za rabotno mesto nadzornik, 56.
Prisilno sproveduvawe, 83.
Pritovor, 14, 36, 64, 237.
Prifatili{ta, 273.
Pri~inuvawe na materijalna {teta, 184.
Provetruvawe, 99, 100.
Programa
- za aktivnostite na centarot za maloletnici, 276.
- za vospitna rabota so osudeni lica, 138.
- za klasifikacija, vospituvawe, prevospituvawe i pravilen
razvitok na maloletnicite vo vospitno-popravaen dom, 306.
- za na~inot na stru~noto osposobuvawe i proverka na stru~nata
podgotvenost na pripadnicite na slu`bata za obezbeduvawe, 56.
- za opredeluvawe na visinata na sredstvata za izgradba, rekonstrukcija,
odr`uvawe na objektite i opremuvawe na ustanovite, 65.
- za ostvaruvawe na zasilen nadzor sprema maloletnoto lice od
strana na centarot za socijalni raboti, 288.
- za podgotvuvawe za otpu{tawe na osudeni lica, 191.
- za polagawe stru~en ispit, 56.
- za postojano ostru~uvawe na slu`benite lica vo ustanovite,
161.
544

- za sportski aktivnosti, rekreacija steknuvawe i zadovoluvawe
na kulturno-umetni~ki i drugi potrebi na osudenite lica, 136.
- za tretman na osudeni lica, 171.
- za tretman na maloletni lica koi prestojuvat vo maloletni~ki
zatvor, 215.
- za utvrduvawe na psihofizi~kite sposobnosti na liceto koe se
prima za vr{ewe raboti vo slu`bata za obezbeduvawe, 55.
Progresirawe na osudeni lica, 150.
Prodavawe na odzemeni predmeti, 259.
Pronajdoci i tehni~ki unapreduvawa, 116.
Pronao|awe izbegano osudeno lice, 188.
Prostorii
- prostorija vo koja se izvr{uva disciplinskata kazna upatuvawe
vo samica, 175.
- prostorii vo koi `iveat i rabotat osudeni lica, 100.
- prostorii za smestuvawe na osudeni lica, 99, 100.
Proteruvawe na stranec od zemjata, 261.
Psihi~ki i moralen integritet, 12, 19.
R
Rabotna disciplina, 277.
Rabota na osudenite i maloletnite lica
- pravo na rabota, 21.
- pravo na nadomestok za rabota, 113.
- visina na nadomestokot za rabota, 103.
- vo stopanski edinici vo ustanovata, 111.
- dogovor na ustanovata so pravno lice ili ustanova za rabota
nadvor od ustanovata, 111.
- cel na rabotnoto anga`irawe, 21.
- mo`nost da rabotat nadvor od ustanovata, 111.
- nadomestok za vreme na boleduvawe, 114.
- nadomestok za izvr{enata rabota, 113.
- higiensko-tehni~ka za{tita pri raboteweto, 118.
- pismena soglasnost na osudenoto lice za rabota nadvor od
ustanovata, 111.
- polno rabotno vreme, 112, 309.
- rabota na osudeni lica nadvor od polnoto rabotno vreme, 112.
- skrateno traewe na polnoto rabotno vreme, 112, 309.
- stopansko instruktprska slu`ba, 45.
Rabotilnici, 118.
Rabotna sposobnost
545

- nesposobnost ili bitno namalena sposobnost za vr{ewe na
rabotite, 62
- rabotni mesta {to vlijaat na namaluvaweto na rabotnata
sposobnost, 58.
- utvrduvawe na nesposobnosta, 55.
Rabotna obleka, 1o2.
Raboten sta`, 310.
Raboten odnos, 50, 52, 53, 57.
Rabotni mesta kaj koi sta`ot na osiguruvawe se smeta so
zgolemeno traewe, 58.
Rakovoditel na slu`ba, 48.
Raspolagawe so nadomestokot za izvr{enata rabota, 115.
Rasporeduvawe na osudeni lica, 13.
Reprogresirawe na osudeni lica, 152.
Republi~ki zavod za unapreduvawe na socijalnite dejnosti, 272.
Recidivizam (Recidivisti), v. Povrat (Povratnici)
Re{enija
- za vr{ewe socijalen nadzor, 202.
- za izre~ena disciplinska kazna, 178, 179.
- za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor,
87, 90.
- za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor za
prekr{ok, 324, 325.
- za osamuvawe i pre}in na osamuvaweto, 180, 181.
- za prekin na izdr`uvaweto na kaznata zatvor, 154, 155, 168.
- za premestuvawe, 153.
- za progresirawe, 151.
- za usloven otpust, 197.
- po odnos na poplaka i `alba, 166.
- ne go odlaga izvr{uvaweto, 169.
- so koe se odbiva molbata za odlagawe na po~etokot na
izvr{uvaweto na kaznata zatvor, 88
- so koe e odbiena prethodnata molba za usloven otpust, 201, 203.
Razmestuvawe na osudeni lica, 13.
Roditel
- izvr{uvawe na merkata zasilen nadzor od strana na roditelite,
posvoitelite ili staratelot, 279, 280.
- go izvestuva nadle`niot sud za tekot na izvr{uvaweto na
vospitnata merka, 281.
- nesoglasuvawe so centarot za socijalni raboti, 282.
- izvestuvawe do posvoitelot, 288.
- na~in na izvr{uvaweto na vospitnata merka, 283.
546

- da go dovede maloletnoto lice vo ustanovata, 291,
- konsultacija so centarot za socijalni raboti, 294.
- barawe na odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
zavodskata merka, 295.
- prifa}awe na maloletnoto lice za vreme na u~ili{niot
raspust i praznicite, 299.
- dol`en e da obezbedi redovno doa|awe na maloletnoto lice vo
centarot za maloletnici, 274.
Rok
- do denot koga prekr{o~no kazneto lice treba da se javi na
izdr`uvawe na kaznata zatvor, 323.
- voen rok, 54, 89.
- vo koj centarot za socijalni raboti e dol`en da go povika
maloletnoto lice zaedno so roditelite da se javi vo centarot za
maloletnici, 274.
- za vleguvaweto vo sila na ZIS, 333.
- za dostavuvawe na izvr{nata odluka na nadle`niot sud za
izvr{uvawe na vospitnata merka, 268.
- za donesuvawe na op{tite akti predvideni so ZIS, 330.
- za izvestuvawe na sudot ako osudenoto lice ne go prifati
za{titniot nadzor, 235.
- za izvestuvawe na nadle`niot sud za tekot na izvr{uvawreto na
vospitnata merka, 281.
- za izvestuvawe na sudot za sostojbata na zdravjeto na liceto
sprema koe se izvr{uva merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova, 239.
- za izvestuvawe na sudot za zdravstvenata sostojba i uspehot na
lekuvawe na osudenikot sprema koj se izvr{uva merkata na bezbednost
zadol`itelno lekuvawe na sloboda, 245
- za izvestuvawe na sudot za zdravstvenata sostojba i uspehot na
lekuvawe na osudenikot sprema koj se izvr{uva merkata na bezbednost
zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, 250.
- za izvestuvaweto na sudot za rezultaite od sproveduvaweto za
izvr{uvaweto na za{titniot nadzor i izvr{uvaweto na obvrskite od
strana na osudenoto lice, 234.
- za izvestuvawe za nejavuvaweto na osudenoto lice na
izvr{uvaweto na kaznata zatvor, 84.
- za izvr{uvawe na pari~na kazna, 226.
- za koj e odlo`eno izvr{uvaweto na disciplinskata kazna, 174.
- za otpo~nuvaweto na izvr{uvawe na merkata zasilen nadzor vo
drugo semejstvo, 284.
547

- za otpo~nuvawe na izvr{uvaweto na merkata zasilen nadzor od
centarot za socijalni raboti, 288.
- za otstranuvawe na utvrdenite nepravilnosti, 77, 79.
- za prezemawe potrebni dejtvija za izvr{uvawe na kaznata
zatvor, 82.
- za prestanuvawe na dogovorot me|u centarot za socijalni
raboti i semejstvoto, 285.
- za podnesuvawe `alba protiv re{enieto so koe se odbiva
molbata za odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na kaznata zatvor,
88.
- za podnesuvawe `alba portiv re{enie za naplata na tro{ocite
za pronao|awe i sproveduvawe, 85.
- za podnesuvawe molba za odlagawe na po~etokot na izvr{uvawe
na kaznata zatvor, 87.
- za podnesuvawe `alba protiv re{enie za premestuvawe, 153.
- za podnesuvawe `alba protiv re{enie so koe ne e odobren
prekin na kaznata, 155.
- za podnesuvawe pismena poplaka, 165.
- za podnesuvawe `alba protiv re{enie ili neproiznesuvawe po
poplaka, 166.
- za podnesuvawe `alba protiv re{enie na nadle`en sud, 168.
- za podnesuvawe `alba protiv re{enie so koe e izre~ena
disciplinska kazna, 179,
- za podnesuvawe `alba protiv re{enie za nadomestuvawe na
{teta, 179.
- za podnesuvawe `alba protiv re{enie so koe e izre~ena
merkata osamuvawe, 181.
- za podnesuvawe `alba protiv re{enie so koe e odbiena molbata
ili predlogot za usloven otpust, 203.
- za sudska za{tita, 167.
- za tekot na izvr{uvaweto na merkata zasilen nadzor od strana
na roditelite, posvoitelot ili staratelot, 281.
- za usoglasuvawe na uslovite za prestoj i rabota na osudenite i
maloletnite lica so odredbite na ZIS, 330.
Samopovreduvawe, 184.
Samopo~ituvawe, 12, 105, 223.
Sanitarni i higienski instalacii, 100, 175.
Sankcii
- gi izvr{uvaat, 7.
S
548

- zakon, propisi i pravila za izvr{uvawe, 79.
- izre~eni za krivi~ni dela, 1, 2.
- izre~eni za prekr{oci, 1.
- inspektor za izvr{uvawe, 76, 77, 78, 259.
- lica sperema koi se izvr{uvaat, 4, 5, 6.
- nadzor, 8, 74, 75, 79.
- pravila za izvr{uvawe, 4.
- rakovodewe so izvr{uvaweto, 9.
- sredstva za izvr{uvawe, 79.
- sistem na izvr{uvaweto, 9.
- sudija za izvr{uvawe, 76, 77, 78.
- ustanovi vo koi se izvr{ivaat, 24.
- celi, 6.
Svidetelstvo, 134, 268, 310.
Sistematski pregled, 130.
Sklu~uvawe na brak na osudenite lica, 148.
Skrateno rabotno vreme, 112.
Slobodni aktivnosti, sport i rekreacija na osudeni lica, 136.
Slu`beni dejstvija, 22, 44, 185.
Slu`beno lice, 95.
Slu`beni dokumenti od doverliva priroda, 95.
Slu`ba
- za obezbeduvawe, 42, 44,54, 55, 73, 84.
- za prevospituvawe, 42, 43.
- zdravstvena, 46.
- izvr{no - upravna i finansiska, 47, 48.
- stopansko instruktoraska, 42, 45.
- za obezbeduvawe na objektot, 28.
Sistem na izvr{uvawe na kaznata zatvor, 13.
Smestuvawe
Smestuvawe vo najbliska zdravstvena ustanova, 192.
Smrt ili te{ka bolet vo potesnoto semejstvo na osudenoto
lice, 86.
Sovladuvawe na otpor na osudeni lica, 184.
Soobra}ajno sredstvo, 188.
Socijalna i psiholo{ka anamneza, 268.
Specijalisti~ki lekarski pregled, 126.
Sproveduvawe, 64, 83, 84, 85, 184, 185, 188, 233, 234, 237, 238, 240,
285, 288.
Sredstva
549

- dobieni od proda`ba na odzemeni predmeti, za izgradba
opremuvawe i osovremenuvawe na uslovite za rabota na ustanovite za
rabota na ustanovite i pravosudnite organi, 260.
- za vrska, 188.
- za izvr{uvawe na sankciite, 9.
- za izgradba, rekonstrukcija, odr`uvawe na objektite i
opremuvawe na ustanovite i opremuvawe na ustanovite, 65.
- za javno informirawe, 137.
- za materijalni tro{oci, 61.
- za plati na rakovodni lica i rabotnici, 64.
- za rabota na kazneno-popravna ustanova, 64.
- za posebni nameni, 64.
Sta`, 56, 59, 60, 62, 63, 120, 310.
Staratel
- barawe na odlagawe na po~etokot na izvr{uvaweto na
zavodskata merka, 295.
- go izvestuva nadle`niot sud za tekot na izvr{uvaweto na
vospitnata merka, 281.
- da go dovede maloletnoto lice vo ustanovata, 291,
- dol`en e da obezbedi redovno doa|awe na maloletnoto lice vo
centarot za maloletnici, 274.
- izvestuvawe do posvoitelot, 288.
- izvr{uvawe na merkata zasilen nadzor od strana na roditelite,
posvoitelite ili staratelot, 279, 280.
- na~in na izvr{uvaweto na vospitnata merka, 283.
- konsultacija so centarot za socijalni raboti, 294.
- nesoglasuvawe so centarot za socijalni raboti, 282.
- prifa}awe na maloletnoto lice za vreme na u~ili{niot
raspust i praznicite, 299.
Stol, 175.
Stopanska edinica, 45, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73.
Stranski dr`avjanin, 144.
Stru~na komisija za utvrduvawe na psihofizi~kite
sposobnosti, 55.
Stru~no instruktorski nadzor,
- vo zdravstvena ustanova vo koja se izvr{uva merkata na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, 241.
- vo zdravstvena ustanova vo koja se izvr{uva merkata na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda, 246.
- vo zdravstvena ustanova vo koja se izvr{uva merkata na bezbednost
zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani, 253.
550

- vo kazneno-popravna ustanova, 74-79.
- nad izvr{uvaweto na vospitnite merki, 272.
Stru~en ispit za vr{ewe na rabotite na nadzornik, 56.
Stru~no lice, 53, 107.
Stru~en rabotnik, 278.
Stru~en tim, 98, 305.
Stru~no usovr{uvawe
- na rabotnicite, 64.
- na osudenite lica, 205.
Sud {to ja donel prvostepenata odluka
- ako samiot ne e nadle`en za izvr{uvawe na odlukata so koja e
izre~ena vospitna merka, dol`en e vedna{ po pravosilnosta da mu ja
dostavi na nadle`niot sud, 268.
- go upatuva kaznetoto lice na izdr`uvawe na kaznata, 323.
- ja izvr{uva pravosilnata odluka so koja e izre~ena merkatana
bezbednost odzemawe na predmeti, 259.
- }e pobara od Ministerstvoto za vnatre{ni raboti da go
pronajde osudenoto lice i vedna{ da go izvesti za negovata adresa, 80.
- na nadle`niot sud, zaedno so odlukata za izvr{uvawe, mu gi
dostavuva site podatoci za li~nosta na osudenoto lice, 81.
- nalog do Ministerstvoto za vnatre{ni raboti da se privede
kaznetoto lice vo ustanovata, 323.
- re{ava po molba za odlagawe na kaznata zatvor izre~ena za
prekr{ok, 324.
Sudija za izvr{uvawe na sankciite, 75.
T
Taksa, 22.
Telefonirawe, 141.
Telesno i du{evno zdravje, 6, 136.
Telesno i du{evno rastrojstvo, 123.
Te{ka imotna sostojba vo semejstvoto, 86
Traewe na poseta, 146.
Traewe na prekinot na izdr`uvaweto na kaznata, 154, 155.
Tro{oci
- na izvr{uvaweto, 9.
- za izvr{uvawe na vospitnite merki, 270, 271.
- za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvana ustanova, 243.
551

- za izvr{uvawe na merkata na bezvednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda, 246.
- za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelnio lekuvawe
na alkoholi~ari i narkomani, 252.
- za izvr{uvawe a vospitnata merka zasilen nadzor vo drugo
semejstvo, 285.
- za lekuvawe, 192.
- za primena na neophodni medicinski merki, 128.
- na prisilna naplata na pari~nata kazna, 226.
- na sproveduvaweto, 83, 237.
- za upotreba na soobra}ajni sredstva, 193.
- prevozni tro{oci na osudenoto lice od ustanovata do mestoto
na negovoto `iveali{te, odnosno prestojuvali{te, 193.
U
Ukor, 277.
Uni{tuvawe na odzemeni predmeti, 259.
Upatstvo
- za vidot na evidencijata, sodr`inata i na~inot na vodeweto na
mati~nite knigi i li~niot list za osudenite i pritvorenite lica i za
maloletnicite na koi im e izre~ena zavodska merka, SV SRM 1982/48),
74, 95.
- za upotreba na ogneno oru`je i drugi sredstva na prisilba od
strana na pripadnicite na stra`ata na kazneno-popravnite ustanovi i
vospitno-popravnite domovi (SV SRM 1981/3),
Upatuvawe
- vo vospitno-popravna ustanova, 296.
- vo disciplinski centar za maloletnici, 273.
- vo samica, 172, 175, 176.
- na izdr`uvawe na kaznata pred otslu`uvawe na voeniot rok,
odnosno voenata ve`ba, 89.
Upaten akt, 83, 84.
Upotreba na sredstva na prisilba
- uslovi za upotreba, 184.
- kako kazna, 19.
- izvestuvawe za upotreba na sredstva za prisilba i ogneno
oru`je, 186.
- isklu~uvawe na protivpravnosta, 187.
- stru~na pravna pomo{ na pripadnik na stra`a, 187.
- upotreba na ogneno oru`je, 185.
552

Uredba na Vladata na Republika Makedonija za vidot,
sedi{teto i podra~jeto na kazneno-popravnite i vospitnopopravnite
ustanovi, 26.
Usloven otpust
- dostavuvawe na re{enieto so koe e donesena pozitivna odluka
za usloven otpust, 201.
- molba za usloven otpust, 198.
- povtorno podnesuvawe na molbata, odnosno predlogot za
usloven otpust, 201.
- predlog za usloven otpust, 198.
- postapka za usloven otpust, 199.
- den na otpu{taweto, 197.
Uslovno odlagawe na izvr{uvaweto na disciplinskata kazna,
174.
Uslovi i na~in na dodeluvawe na pogodnostite, 149.
Fa}awe na izbegano osudeno lice, 188.
Fizi~ki napad, 184.
Fizi~ka kultura, 220.
Fizi~ki i psihi~ki sposobnosti, 110.
Fotografirawe na osudeno lice, 94.
Hemiski sredstva, 184.
Higiena, 100, 112.
Higienski pribor, 105.
Higienski i zdravstveni uslovi, 99, 175.
Higiensko-tehni~ka za{tita, 119.
Hrana, 106, 107.
Celi
- na izvr{uvaweto na kaznata zatvor, 11.
- na izvr{uvaweto na vospitnite merki, 265.
- na rabotata, 21.
- na klasifikacijata na osudeni lica, 13.
- na odr`uvaweto na redot i disciplinata, 171.
Centar za socijalni raboti
F
H
C
553

- go odreduva po~etokot na izvr{uvaweto na zavodskite vospitni
merki i ja izvestuva ustanovata za datumot koga maloletnoto lice
treba da se javi vo nea, 291.
- vr{i proveruvawe na merkata zasilen nadzor od strana na
roditelite, posvoitelot ili staratelot, 283.
- vo dogovor so centarot za maloletnici go povikuva maloletnoto
lice zaedno so roditelite da se javi vo centarot za maloletnici
zaradi izvr{uvawe na disciplinskata merka, 274.
- go izvestuva direktorot na vospina ustanova so odlukata so koja
e izre~ena vospitnata merka upatuvawe vo vospitna istanova i so
drugi podatoci, 297.
- go izvestuva nadle`niot sud za ustanovata vo koja se izvr{uva
vospitnata merka upatuvawe vo vospitna ustanova, 297.
- gi izvestuva roditelite, posvoitelite, odnosno staratelot na
maloletnoto lice i nadle`niot sud za podgotovkata i za po~etokot na
izvr{uvaweto na vospitnata merka, 268.
- gi izvestuva roditelite, posvoitelite ili staratelot za rokot
koga }e otpo~ne so ostvaruvaweto na zasileniot nadzor, 288.
- postpenalna pomo{, 205.
- samiot ja izvr{uva vospitnata merka, vr{i socijalen nadzor
nad izvr{uvaweto na vospitnata merka ili maloletnoto lice go
upatuva vo soodvetna zavodska ustanova, 268.
- se gri`i za pomo{ i prifa}awe na maloletnoto lice, 294.
- go izvestuva nadle`niot sud za podgotovkite {to gi prezel za
pomo{ i prifa}awe na maloletnoto lice, 294.
- sklu~uva pismen dogovor so semejstvoto opredeleno so sudskata
odluka za me|usebnite prava i obvrski vo vrska so smestuvaweto i
sproveduvaweto na zasileniot nadzor sprema maloletnoto lice, 285.
- sostavuva izve{taj za na~inot na izvr{uvaweto na vospitnata
merka zasilen nadzor od strana na roditelite, posvoitelite ili
staratelot i za postignatite rezultai vo izvr{uvaweto i go dostavuva
do nadle`niot sud, 283.
- sostavuva izve{taj za na~inot na izvr{uvaweto na vospitnata
merka zasilen nadzor vo drugo semejstvo i za postignatite rezultati
vo izvr{uvaweto i go dostavuva do nadle`niot sud, 287.
- sostavuva izve{taj za na~inot na izvr{uvaweto na vospitnata
merka zasilen nadzor od centarot za socijalni raboti i za postignatite
rezultati vo izvr{uvaweto i go dostavuva do nadle`niot sud, 289.
[mrkovi so voda, 184.
[
554