Тунгаан бодох

МОДУЛЬ 9: СЭДЭВ 4
МЭДЭЭЛЭЛД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ
• Нотолгоо гэдэг нь хэн нэгнийг хэлж байгаа зүйлдээ ятган итгүүлэх зорилго бүхий багц
мэдэгдэл буюу өгүүлбэр.
• Нотолгоонд үнэлгээ дүгнэлт өгөхийн тулд чи эхлээд тухайн нотолгоо нь юуг өгүүлж байгааг
ойлгох (өөрөөр хэлбэл, дүн шинжилгээ хийх) ёстой.
• Нотолгоонд дүн шинжилгээ хийхийн тулд нотолгооны дүгнэлт, шалтгаан, төсөөлөл, мөн
орчин нөхцлийг нь тодорхойлох шаардлагатай болно.
• Тухайн кейс буюу нотолгоонд агуулагдаж байгаа дүгнэлтийг тодорхойлоход хялбар болгох
зорилгоор “иймээс” гэсэн тодотгох үг хэллэгийг ашиглаж болно.
• Нотолгооны индикатор гэдэг нь нотолгооны бүтцийг дүрслэн харуулахын тулд нотолгооны
дүгнэлт хэсэг ба шалтгаан хэсгийн дунд байрладаг үг юм. Нотолгооны индикатор нь
анхаарлыг ямар санаанд хандуулж байгаагаас шалтгаалан дүгнэлтийн, эсвэл шалтгааны
индикатор байж болно. Жишээлбэл, “Өнөөдөр Ням гараг. Ийм учраас тэр гэртээ байгаа
байх” гэдэг өгүүлбэрт “ийм учраас” нь дүгнэлтийн индикатор. Учир нь, энэ нь анхаарлыг
өгүүлбэрийн дүгнэлтэд хандуулж байна. Анхаарлыг шалтгаанд хандуулж байгаа тул
“Яагаад гэвэл” гэдэг нь шалтгааны индикатор. Жишээлбэл, “Тэр гэртээ байгаа. Яагаад
гэвэл өнөөдөр Ням гараг”.
• Нотолгооны индикатор нь нотолгоон дахь үндэслэлийг улам тодруулан, тодорхой болгодог.
• Дүгнэлтийн индикатор гэдэг нь нотолгоонд дүгнэлтийг эхлүүлдэг үг хэллэг.
• Шалтгааны индикатор гэдэг бол нотолгоонд шалтгааныг эхлүүлдэг үг хэллэг.
• Нотолгоо нь нэг бус хэд хэдэн дүгнэлтийг агуулсан байж болно.
• Маш энгийн агуулгатай үндэслэлийг гаргасан текстэд ч гэсэн үнэлгээ өгөхөд хялбар биш
байдаг.
• Төсөөлөл гэдэг нь үнэн гэж тооцогддог ч шууд тодорхой илэрхийлэгдээгүй, хэлэлцэгдээгүй
итгэл үнэмшил юм.
• Дүгнэлт гэдэг бол янз бүрийн бодит мэдээлэл, шалтгаанаас үүссэн буюу тэдгээрийг
судалж үзсэний дараа бий болсон итгэл үнэмшил. Шалтгаанаар дэмжигдсэн санаа буюу
өгүүлбэр.
• Шалтгаан гэдэг нь сонсогчдыг ямар нэг дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрүүлэхэд ятгах
зорилгоор гаргасан, дүгнэлтийг дэмжсэн санаа буюу өгүүлбэр.
• Үндэслэлтэй дүгнэлт гэдэг нь сайтар боловсруулсан үндэслэл болон баталгаанд
түшиглэсэн итгэл үнэмшил юмуу дүгнэлт.
СУРГАЛТЫН ЯВЦ
Доорх асуултын дагуу ярилцаж сэдэлжүүлнэ. Үүнд:
--
Бид өмнөх сэдвээр үзсэн бодит мэдээлэл, үзэл бодол, ятгалгыг хэрхэн хялбар ялган
таньж болох вэ?
--
Тухайн мэдээлэл үнэн баттай болохыг хэрхэн нотлох вэ?
--
Сурагчдын хариултыг гүйцэд сонсож дууссаны дараа, - Энэ талаар бид одоо үзэж судлах
болно гэж сэдэлжүүлэн үйл ажиллагааг эхэлнэ.
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1
Дүгнэлтэд хүргэх үндэслэлийг гаргах нь
“Үндэслэлтэй дүгнэлт”-эд итгэх эсэхээ хүн хэрхэн шийддэгийг суралцагчдаас асууна.
Гарч болох хариулт:
--
Тухайн дүгнэлтийг дэмжиж байгаа шалтгааныг судалж үзээд эдгээр нь боломжийн
шалтгаан мөн эсэхийг шийдсэнээр итгэх, эсвэл үл итгэж болно.
Ингээд үндэслэлд дүн шинжилгээ хийж эхлэхээс өмнө суралцагчид мэдээлэл дотор
үндэслэлийг өгсөн байгаа эсэхийг таних ур чадвартай болсон байх ёстой гэдгийг тайлбарлана.
“Дүгнэлтэд хүргэх үндэслэлийг гаргах нь” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1) тараах материалыг хоёр
суралцагчийн дунд нэгийг өгнө. Тус материалд байгаа жишээг уншаад, тодорхой дүгнэлтэд
хүргэх шалтгаан түүнд байгаа эсэхийг тодорхойлохыг хүснэ. Тэд хэрвээ шалтгаан байна гэж
хариулбал дараах асуултыг асууна.
Энэ текстийн дүгнэлт нь юу вэ?
Үүний шалтгаан нь юу вэ?
Суралцагчид хэрвээ буруу хариулбал “Дүгнэлтэд хүргэх үндэслэлийг гаргах нь” Хариулт (Нөөц
хэрэглэгдэхүүн 4.2) материалыг удирдамж болгон ашиглана. Дараа нь суралцагчдаас доорх
асуултыг асууж ярилцана.
Энэ дасгалыг хийх нь та нарт ямар санагдсан бэ?
Тодорхой нэг текст дотор үндэслэл агуулагдаж байгаа эсэхийг та нар яаж мэдэж болох вэ?
Гарч болох хариулт:
--
Хэрвээ нэг хэсэг мэдээлэл дотор үндэслэл агуулагдаж байгаа бол тухайн хэсэг текст нь
тодорхой, илэрхий дүгнэлттэй байх ба тухайн дүгнэлт нь наад зах нь түүнийг зохиосон
хүний хувьд яагаад үнэн болохыг баталсан шалтгааныг агуулсан байна.
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2
Үндэслэлийг харуулсан энгийн жишээ
Энэ үйл ажиллагаагаар нэгэн энгийн жишээнд дүн шинжилгээ хийх дадлага хийлгэнэ.
Бат гэдэг нэгэн сурагч тунгаан бодох чадварын курс хичээлийг дөнгөж дүүргээд байгаа ба
эцсийн тестэд амжилтгүй дүн авсан байна гэж төсөөлөхийг суралцагчдаас хүснэ. Тэгээд Бат
багшдаа нэгэн зурвас явуулжээ. Тэр зурвасыг суралцагчдад танилцуулах гэж байгааг хэлнэ.
Ингээд урьдчилан том цаасан дээр бичиж бэлдсэн энэхүү зурвасыг самбарт өлгөнө.
Дээрх зурваст агуулагдаж байгаа дүгнэлт, түүнийг дэмжиж байгаа шалтгаан болон зурвас
дотор үгээр илэрхийлэн хэлээгүй чухал төсөөллийг тодорхойлохыг суралцагчдаас хүсч,
дараах асуултыг асууна.
Зурвас:
Миний ээж надад шударга бус хандсан. Би ахыгаа зурагт үзэж байх хооронд гэрээ
цэвэрлэж, хоол хийж бас аяга таваг угаасан. Гэтэл эцэст нь ахыг найз нартайгаа хамт
гадагш гарахыг зөвшөөрсөн боловч намайг найз нартай гарахыг зөвшөөрөөгүй.
28 29