Тунгаан бодох

МОДУЛЬ 9: СЭДЭВ 6
НОТОЛГООНД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ АРГА
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.1
НОТОЛГООНД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙЖ, ҮНЭЛГЭЭ ДҮГНЭЛТ ӨГӨХӨД
АШИГЛАХ ТУНГААН БОДОХ БҮДҮҮВЧ
1. Гол дүгнэлт(үүд) нь ямар зүйл(с) байна вэ?
Дүн шинжилгээ
Гол дүгнэлтийг үгээр илэрхийлсэн байж болно, илэрхийлээгүй ч байж болно. Гол дүгнэлт
нь зөвлөгөө, тайлбар, гэх мэт хэлбэртэй байж болно. Дүгнэлтийн индикатор үг болон
“Иймээс” тест нь дүгнэлт байна гэдгийг тодорхойлоход та нарт тус болж магадгүй.
2. Ямар шалтгаан (тоо, бодит мэдээлэл, баталгаа) өгсөн байгаа ба эдгээр нь ямар бүтэцтэй
байна вэ?
3. Таамаглаж болох ямар төсөөллийг өгсөн байна вэ? (өөрөөр хэлбэл, далд утгаар
илэрхийлсэн юмуу “мэдээжийн зүйл” хэмээн тооцсон, магадгүй тухайн ойлголт дотроос
илэрхий харагдах)
4. Шаардлагатай утга санааг (нэр томьёо, мэдэгдэл, эсвэл нотолгооны) тодруулах.
Үнэлгээ
5. Шалтгаан нь хүлээж авах боломжтой зүйл байна уу? Шалтгааны дотор үгээр шууд
илэрхийлсэн шалтгаан болон үгээр илэрхийлэн хэлээгүй төсөөлөл багтана. Үүний дотор
бодит мэдээлэл хэлбэрийн мэдэгдэл, тодорхойлолт, үнэ цэнэтэй холбоотой дүгнэлтэд
үнэлгээ өгөх, мөн мэдээллийн эх сурвалжийн хэр найдвартай болоход дүгнэлт өгөх зэрэг
багтаж болно.
6. (a) Үндэслэл нь гарсан дүгнэлт (үүд)-ийг дэмжиж байна уу? Дэмжлэг нь хүчтэй, жишээ нь,
“үндэслэлтэй эргэлзээг няцааж чадахуйц” байна уу, эсвэл сулхан байна уу?
б) Тухайн тохиолдлын хүчийг нэмэгдүүлж байгаа юмуу сулруулж байгаа холбоо хамааралтай
өөр санаа, нотолгоо байна уу? Чи эдгээр зүйлийг мэдэж байж болно, эсвэл эдгээрийг
шинээр бүрдүүлэн боловсруулах шаардлагатай болж болох юм.
7. 1-6-р асуултад өгсөн хариултаа харгалзан үзсэний үндсэн дээр тухайн нотолгоонд чи ямар
ерөнхий үнэлгээ дүгнэлт өгч байна вэ?
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.2
Филип Моррис
МЭДЭЭЛЭЛ
Хэрвээ тамхичид тамхи татдаггүй байсан бол юу хийх байсан гэж чи бодож байна вэ? Тамхинаас
чи тодорхой хэмжээний таашаал авч, мөн стрессийг бууруулах гэх мэт өөр төрлийн ашигтай
зүйлийг олж байгаа. Хэрвээ чи тамхи татдаггүй байсан бол чи юу руу ч татагдан орох байсныг
хэн ч мэдэхгүй. Чи эхнэрээ зодох ч байсан юм бил үү? Чи машинаар хурд хэтрүүлэн давхих
байсан ч юм бил үү? Чи ямар гээчийн юмыг хийх байсныг хэн мэдэх вэ дээ?
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.3
БАГШИД ЗОРИУЛСАН МЭДЭЭЛЛИЙН ТАЙЛБАР
“ФИЛИП МОРРИС” ХЭСГИЙН ТАЙЛБАР
Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.2-ын Филип Моррисын тухай энэ текст дотор Жеоффри C.Байбл тамхи
татах нь сайн зүйл, учир нь энэ бол таашаал өгөхийн зэрэгцээ стрессийг бууруулдаг гэсэн
санааг хүмүүст хэлж байна. Хэрвээ хүмүүс стрессээ тайлах гэж тамхи татдаггүй байсан бол
эхнэрээ зодох, машинаар хурд хэтрүүлэн давхих гэх мэт хор хөнөөлтэй юмуу эсвэл аюултай
зүйлийг хийх байсан гэж тэр маргаж байгаа боловч энэ шалтгааныг дэмжих баталгааг тэр
гаргаж хэлээгүй байна. Үнэн хэрэгтээ бол, хүмүүс тамхи татдаггүй байсан бол хор хөнөөлтэй
юмуу аюултай зүйлийг хийх байсан гэсэн түүний үндэслэл нь тамхи татдаггүй хүмүүс бол
тамхичидтай харьцуулахад илүү аюултай зүйл хийгээд байдаггүй гэсэн бидний өдөр тутмын
амьдралын туршлагатай зөрчилдөж байгаа мэт санагдаж байна.
Энэ өгүүллийг уншиж байхад суралцагчдын сэтгэлд төрөх ёстой нэгэн болгоомжлол нь тухайн
мэдээллийг өгч байгаа хүний сэдэл сонирхолтой холбоотой. Жеоффри C. Байбл бол тамхины
компанийн гүйцэтгэх ахлах түшмэл хүн юм. Хүмүүс тамхи татаж л байвал түүний бизнесийн
амжилт өсөж, ашиг орлого нь ч нэмэгдэх болно. Өөр үгээр хэлбэл, энэ хүн тамхины хор
хөнөөлийн тухай мэдээллийг өгөх найдвартай эх сурвалж болж чадахгүй. Үүний хажуугаар,
“тамхи татдаггүй байсан бол чи ямар гээчийн зүйл хийх байсныг хэн ч мэдэхгүй” гэж хэлснээ
дараа нь тамхи татахгүй бол чи ямар нэгэн аюултай зүйлийг хийх байсан гэж мэдэгдэж байгаа
нь хоорондоо зөрчилдөж байна.
Иймээс, уг мэдээллийг батлах юмуу няцаахын тулд тамхи татахгүй байсны улмаас хүмүүс ямар
нэг аюултай зүйлийг хийх болно гэсэн Жеоффри C. Байблын нотолгоог батлах юмуу няцаах
баталгааг олох шаардлагатай болно. Тухайн асуудлаар мэдээллийг хангаж өгөх эрдэмтэн, эмч,
эрүүл мэндийн салбарын ажилтан, тамхины компани гэх мэт олон төрлийн эх сурвалж байгаа
хэдий ч үнэн зөв мэдээлэл, баталгааг олж авахын тулд байж болох хамгийн олон тооны өөр
өөр бөгөөд найдвартай эх сурвалжаас асуух шаардлагатай гэдгийг суралцагчид ойлгосон
байх ёстой. Хэрвээ эдгээр өөр бөгөөд найдвартай эх сурвалж нь тамхи татдаггүй хүмүүсийг
тамхичдаас илүүтэйгээр аюултай зүйлийг хийгээд байдаггүй гэдэг дээр санал нийлж байх юм
бол Жеоффри C. Байблын өгч байгаа мэдээлэл болон нотолгоо нь үнэнд нийцэхгүй байна
гэсэн дүгнэлтийг хийх бүрэн үндэслэлтэй болно.
Суралцагчид уг мэдээллийн талаар өөрсдийн үндэслэлтэй дүгнэлтийг өгч байхдаа дүгнэлт
хийх шалтгаанаа тайлбарлаж чадаж байгаа л бол “мэдэхгүй байна” гэж хариулах нь байж
болох зүйл, тэр ч бүү хэл байх ёстой зүйл юм. Жишээлбэл: “Стресс хүмүүсийг аюултай зүйлийг
хийхэд хүргэдэг эсэх талаар би мэдэхгүй учраас тамхи татах нь стрессийг тайлж хэрцгий зан
авир гаргахаас сэргийлдэг эсэх талаар би хэлж мэдэхгүй байна.” Нөгөө талаар, хэрвээ тамхи
татдаггүй хүмүүс нь тамхи татдаг хүмүүсээс илүүтэйгээр аюултай зүйлийг хийгээд байдаггүй
гэдгийг суралцагчид мэдэж байгаа бол энэ мэдээлэлд итгэхгүй байна гэж тэд хариулах ёстой.
Суралцагчид нь ямар дүгнэлт өгөх нь хамаагүй боловч энэ дүгнэлтийг яагаад хийх болсны
шалтгааныг хэлэх, тэдэнд байгаа баталгаа нь өгч байгаа шалтгааныг нь хэрхэн дэмжиж байгааг
тайлбарлах чадвартай байх ёстой.
Жеоффри C. Байбл, Филип Моррис компанийн Ахлах түшмэл. Анх Briarpatch сэтгүүлийн 1998
оны 11-р сарын дугаарт хэвлэгдсэнийг The Utne Reader сэтгүүлийн 1999 оны 11-12 сарын
дугаарт дахин нийтлэгдсэнээс авав.
60 61