ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ

ΑΜΙΣΟΣ
Η σημερινή Σαμψούντα της Τουρκίας, είναι πόλη
τουδυτικούΠόντου,σταπαράλιατηςΜαύρης
θάλασσας.ΗλέξηΣαμψούνταέχειτηρίζατηςαπό
την Αμισό: εις Αμισόν - σ’Αμισόν - σ’Αμσόν –
Σαμψούν.
Ήταν αποικία των Μιλησίων και έπειτα των
Αθηναίων. Το 437 π.Χ., μετά την ένταξη της πόλης
στην «Αθηναϊκή συμμαχία», μετονομάστηκε σε
Πειραιάς. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε μέχρι το
τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου (404 π.Χ.),
οπότεκαιεπανήλθετοαρχαίοόνοματηςπόλης.
ΣτηδιάρκειατηςβασιλείαςτουΜιθριδάτητου
ΣΤ΄ (132-63 π.Χ.) η Αμισός έγινε η πρωτεύουσα
του Βασιλείου του Πόντου. Ο φιλέλληνας
ΜιθριδάτηςΣΤ΄προέβησεμιασειράενεργειών
μεστόχοτηνπολιτειακήαναβάθμισηκαιτο
σταδιακόεξελληνισμόόχιμόνοτηςΑμισού,αλλά
καιολόκληρουτουβασιλείου.Στησυνέχειαη
Αμισός υπήρξε μέρος της Αυτοκρατορίας του
Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ενδεικτική της
σπουδαιότητάςτηςείναιηπεριγραφήτου
γεωγράφουΣτράβωνα,οοποίοςαποκαλείτην
Αμισό ως «αξιολογότατη πόλη». Ο
χαρακτηρισμός αυτός απαντά και σε
μεταγενέστερες πηγές, στοιχείο που αποδεικνύει
ότιηπόληδιατήρησεαναλλοίωτητησημασίατης
καιστηΒυζαντινήπερίοδο.
ΗΑμισόςαποτέλεσεένααπότασημαντικότερα
εμπορικά κέντρα της περιοχής. Η θέση της ήταν
ιδιαίτερα προνομιακή, αφού η εδαφική της
διαμόρφωση ευνοούσε τον ελλιμενισμό μεγάλων
εμπορικών πλοίων, γεγονός που την κατέστησε
σπουδαίολιμάνι.Επίσηςγειτνίαζεκαιμετον
εμπορικό δρόμο που συνέδεε τις ακτές με την
ενδοχώρατουΠόντουκαιτηνΚαππαδοκία.Οιδύο
αυτές παράμετροι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην
εξέλιξη της Αμισού, σε μείζον εμπορικό κέντρο.
Πέρανόμωςτηςευνοϊκήςτηςθέσης,ηπόληόφειλε
τηνεμπορικήτηςακμήκαισταπλούσιαεδάφητης.
Μεταξύ των προϊόντων που διακινούσε ήταν:
Ξυλεία από τις ακτές, ατσάλι και σίδηρο,
ημιπολύτιμουςλίθουςκαιτοπικήκεραμική.
ΗΑμισόςτον19 ο αιώνα είχε περίπου τις 1.000
οικογένειες. Απ’ αυτές 500 οικογένειες ήταν
Ελληνικές και 150 Αρμενικές. Είχε δυο ελληνικές
συνοικίες· η πρώτη ονομαζόταν συνοικία
Καδίκιογλου και είχε 350 σπίτια. Είχε δύο εκκλησίες
καιδύοσχολεία.Τοέναήτανκαθαράελληνικόκαιτο
άλλοήταναλληλοδιδακτικό.Ηδεύτερησυνοικία
είχε150οικογένειες,μεέναελληνικόσχολείοκαιένα
αλληλοδιδακτικό, καθώς επίσης και ένα
παρθεναγωγείο.Ηγύρωεπαρχίαείχεπερίτους8.000
κατοίκους, μεταξύ των οποίων 2.000 Έλληνες
τουρκόφωνοι.
Υπήρχαν, επίσης και τα παρακάτω κοινωνικά
ιδρύματα: Η Φιλόπτωχος Αδελφότης «Ορθοδοξία»,
ηΦιλόπτωχοςΑδελφότηςΚυριών,οΠαρευξείνιος
Ελληνικός Σύλλογος «Αναγέννησις», ο Μουσικός
Σύλλογος«Ορφεύς»,ηΕλληνικήΕμπορικήΛέσχη,η
Αδελφότης «Πατριάρχης Φώτιος ο Ομολογητής», ο
Πολιτικός Σύλλογος «Περικλής», ο Σύλλογος των
Οινοέων,οΣύλλογοςτωνΣινωπέωνκαιτο
Σωματείωντωνκαπνεργατών.
Μετάτο1914άρχισεηραγδαίαελάττωσηκαιο
πλήρης εξαφανισμός του ελληνικού και Αρμενικού
πληθυσμού της Αμισού, εξαιτίας των διωγμών και
της γνωστής οργανωμένης γενοκτονίας, που
άρχισανμετονπρώτομεγάλοπόλεμοκαιτέλειωσαν
με τη σύμβαση της ανταλλαγής, Γενάρη του 1923.
Όσοι από τους 20.000 Έλληνες κατόρθωσαν να
επιζήσουν,είτεσεεξορίεςκαιφυλακές,είτεστην
πόλη (ελάχιστα γυναικόπαιδα και γέροι), με την
ανταλλαγήήρθανστηνΕλλάδακαιεγκαταστάθηκαν
στηνΑθήνα,στονΠειραιά,στηΘεσσαλονίκηκαισε
άλλαμέρη.
ΗαπόβασητουΜουσταφάΚεμάλΑτατούρκ
έγινε στη Σαμψούντα στις 19 Μαΐου 1919, για
ναξεκινήσειτηδεύτερηκαιπιοάγριαφάσητης
Ποντιακής γενοκτονίας. Θεωρείται η απαρχή
της δημιουργίας της Τουρκικής Δημοκρατίας
καιαποτελείκαιτηνεθνικήγιορτήτης
Τουρκία.Ηίδιαημερομηνίαέχειεπιλεχθείαπό
τασωματείατωνΠοντίωνστηνΕλλάδαως
«Ημέρα Μνήμης» για την Γενοκτονία των
Ποντίων.
Τραγική ειρωνεία, το ατμόπλοιο Bandirma με το
οποίοέφτασεαπότηνΚωνσταντινούποληστην
Σαμψούντα ο Κεμάλ Ατατούρκ, είχε ναυπηγηθεί
στηνΣκωτίατο1878αλλάανήκεμέχριτο1894σε
Έλληνες πλοιοκτήτες. Συγκεκριμένα το 1883
πλοιοκτήτηςήτανοΗ.Ψύχας,καιαπότο1890-1894
ήτανοΚαπετάνΑνδρεάδης.Καιστιςδύο
περιπτώσεις το πλοίο ήταν επίσης νηολογημένο
στον Πειραιά. Είχε αρχικά το όνομα «Κύμη» και
μεταγενέστεραπήρετοόνομα"Παντέρμα".
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣΣΤΗΣΑΜΨΟΥΝΤΑ
ΣτοΕθνογραφικόΜουσείοτηςπόληςυπάρχειτμήμα
με αναμνηστικά προσφύγων, διάφορα κείμενα,
σύμφωνα πάντα με την Τουρκική εκδοχή, όπως και
χαρακτηριστικές δηλώσεις. Η πιο κάτω μετάφραση
είναιπεριληπτικήκαικατάπροσέγγιση.
«Πρόσφυγες, άνθρωποι της ανταλλαγής,
απόδημοι, από μια γενιά με πολλούς πολέμους.
ΟιπερισσότεροιπέρασαναπότηΣαμψούντα
πουήταντοπρώτολιμάνιπουτουςυποδέχτηκε.
Άλλοιτηνείπαν(νέα)πατρίδα,άλλοιέζησανμε
τηνοσταλγίατηςπατρίδαςπουάφησαν.
Οι σημαντικότερες αφίξεις στη Σαμψούντα έγιναν
απότονΚαύκασο,τηνΚριμαίακαιταΒαλκάνια.Η
επεκτατικήπολιτικήςτηςΡωσίαςπουξεκίνησετο19 ο
αιώνα ανάγκασε τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς
να μετακινηθούν. Οι μετακινήσεις αυτές οι οποίες
ξεκίνησαν μετά τον πόλεμο της Κριμαίας,
συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος του 19 ου αιώνα.Μεταξύ
1864-1877 διαμορφώθηκαν σε μαζικές μετακινήσεις.
ΜετάτηνκατάκτησητηςΚριμαίαςαπότουςΡώσους,
η Σαμψούντα δέχτηκε 60.000 πρόσφυγες. Μεταξύ
1923-1938 1959-51 και 1989, έφθασαν πρόσφυγες
απόΒουλγαρία,Γιουγκοσλαβία,οιοποίοισυντέλεσαν
στηνκοινωνικήκαιοικονομικήζωή.Τηνεποχήαυτήη
Σαμψούντα ήταν πέρασμα για όλους αυτούς τους
πληθυσμούς, το οποίο συντέλεσε στην αύξηση του
πληθυσμού της, κατά τρεις τέσσερεις φορές. Η
μεγαλύτερη μετακίνηση των πληθυσμών προς την
ανατολήέγινεαπόταΒαλκάνια,Έλληνες,Σέρβοι,
Μαυροβούνιοι, Καυκάσιοι, μουσουλμάνοι από τη
Μακεδονία και τη Ρούμελη εγκαταστάθηκαν στα
παράλιατηςΣαμψούντας.
Το 1923 έγινε η ανταλλαγή. 450.000 μουσουλμάνοι
έφθασαν στη Τουρκία, εκ των οποίων οι 32.000
εγκαταστάθηκανστηΣαμψούντα.
Στηναρχήηδιαμονήτουςέγινεσεχώρουςφιλοξενίας,
άλλοι κατοίκησαν σε αντίσκηνα για πάνω από δύο
χρόνια σε κάποιους δόθηκαν εγκαταλελειμμένα
σπίτιαΕλλήνων,στησυνέχειακτίστηκανκάποια
σπίτια από λάσπη, άχυρο, ασβέστη και ονομάστηκαν
σπίτιατουΑτατούρκήσπίτιατηςΚυβέρνησης.Στους
μουσουλμάνους απότηνΕλλάδαδόθηκανστρέμματα
γης προς αποζημίωση της περιουσίας τους που
άφησαν πίσω. Δεν έφεραν μόνο τα υπάρχοντά τους
αλλά και την κουλτούρα τους και τα ήθη και έθιμά
τουςκαιεντάχθηκανστοντοπικόπληθυσμό.
Ηανταλλαγήαπότοστόμαόσωντηνέζησαν,
τηνάκουσανήτηνείδαν
''Ημητέραμουέλεγεότι...''βγήκετοφλυτζάνιτης
Ελληνίδαςκαφετζούς.''..όλοιενωθήκαμε..."
''Είστεόλοιελεύθεροιμαςείπαν.."Μαςπαραχώρησαν
τασπίτιατωνΡωμιών,όμωςεμείςείχαμεσυνηθίσειτο
χωριό,δενμπορούσαμετηζωήτηςπόλης..."
" Οργώσαμε τη γη, ήταν γόνιμη και αναπαυμένη..
φυτέψαμεκαλαμπόκι,καπνό,σιτάρι…”
''7χωριάμπήκαμεστοκαράβι''Γκιρεσούν"όλοιμετα
υπάρχονταμας,μέχρικαιτοάροτροτουείχεφέρει
κάποιος..."
«Αγκάλιασαόσουςέφθασαν...»
«Πολλοίπέρασαναπόταχώματαμου...»