ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ

ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ
ΗωραιότερηπόλητουΠόντου,ηπρωτεύουσατης
Αυτοκρατορίας των Κομνηνών,τοτελευταίο
καταφύγιοτουΕλληνισμού,ιδρύθηκετο756π.Χ.για
πρώτηφοράαπόΊωνεςαποίκους.Έζησεδόξες,
καταστροφές, τιμές και θυσίες, αλλά έμεινε και
στάθηκε ελληνική επί 2678 χρόνια μέχρι το 1922
όταναναγκάστηκανοικάτοικοίτηςνακαταφύγουν
στηνΕλλάδα.
ΗώθησηγιατηδημιουργίατηςΑυτοκρατορίαςτης
Τραπεζούνταςδόθηκεαπότηνκατάληψητης
Κωνσταντινούπολης, το 1204, από τους
Σταυροφόρους. Ουσιαστικά, μετά την ημερομηνία
αυτήηΚωνσταντινούποληδενμπόρεσενα
ανακτήσει την παλιά της αίγλη. Για την
ανακατάληψη της Πόλης δημιουργήθηκαν τρία
ελληνικά κράτη, με κέντρα τη Νίκαια, την
Τραπεζούντα και την Ήπειρο. Το μακροβιότερο
υπήρξε η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, η οποία
επέζησεεπί257χρόνια.
Τα δύο αδέλφια, ο Αλέξιος και ο Δαυίδ Κομνηνός,
απομακρύνθηκαν από την επαναστατημένη
πρωτεύουσατο1185καιεστάλησανστηθείατους,
βασίλισσα των Ιβήρων (Γεωργίας) Θάμαρ (1184-
1212). Μετά την κατάλυση του βυζαντινού κράτους
απότουςΣταυροφόρουςμετηβοήθειατηςθείας
τους, των Γεωργιανών στρατιωτών, τη συνεργασία
των σχολάριων αρχόντων που έφυγαν από την
Κωνσταντινούπολη και ντόπιων Ποντίων
αριστοκρατών, κατέλαβαν την Τραπεζούντα και
ίδρυσαντομεσαιωνικόκράτοςτουΠόντουτο1204.
Οιαυτοκράτορεςτουκράτουςαυτούπήραντην
προσωνυμίαΜεγάλοιΚομνηνοί,αισθάνοντανδε
Έλληνες και συνεχιστές του βυζαντινού κράτους.
Έμβλημά τους είχαν τον μονοκέφαλο αετό, σε
αντιδιαστολή με τον δικέφαλο της αυτοκρατορίας
τηςΚωνσταντινούπολης.
ΗαπελευθέρωσητηςΚωνσταντινούποληςαπότην
Αυτοκρατορία της Νίκαιας το 1261 έθεσε τέλος στα
όνειρατωνΚομνηνώνναεπιστρέψουνστοθρόνοτης
βυζαντινής πρωτεύουσας, κι έτσι επιδόθηκαν στην
ισχυροποίησητηςΑυτοκρατορίαςτηςΤραπεζούντας.
Τοποντιακόκράτοςδιατηρήθηκεωςτο1461,οκτώ
χρόνιαμετάτηνΆλωσητηςΚωνσταντινούπολης,
αναδείχτηκεσεισχυρόπροπύργιοτουελληνισμού,
καιηπρωτεύουσάτου,ηΤραπεζούντα,σεσπουδαίο
εμπορικό κέντρο και λαμπρή εστία των ελληνικών
γραμμάτωνκαιτηςβυζαντινήςτέχνης.Στιςσχολές
της, κυρίως των θετικών επιστημών, σπούδαζαν
μαθητέςπουέρχοντανακόμηκαιαπότην
Κωνσταντινούπολη. Στο ποντιακό κράτος έζησαν,
μετάτηνκατάληψητηςΚωνσταντινούποληςαπό
τους Φράγκους, οι σχολάριοι άρχοντες που
αποτελούσαντηνκύριαφρουράτουπαλατιούτης
Κωνσταντινούπολης και βοήθησαν στη δημιουργία
της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Αργότερα
ήρθανσεαντίθεσημετουςντόπιουςάρχοντες.
Ισχυρή αυτοκρατορική προσωπικότητα στην
ΤραπεζούνταυπήρξεοΑλέξιοςΓ΄οΚομνηνός,οι
διάδοχοίτουόμωςδενμπόρεσαννασταθούνστο
ύψος των δύσκολων περιστάσεων. Οι Τούρκοι είχαν
επανακάμψει απειλητικοί στην περιοχή, ενώ τοπικοί
άρχοντες διεκδικούσαν την αυτονομία τους
αποδυναμώνοντας ακόμη περισσότερο την κεντρική
εξουσία.ΣτοθρόνοανέβηκεοαδελφόςτουΔαυίδ
Κομνηνός, ο τελευταίος αυτοκράτορας της
Τραπεζούντας, που παρέδωσε την πόλη στον
Μωάμεθ Β΄ ενάντια στη θέληση του πολιορκημένου
λαού. Ήταν το έτος 1461, το τέλος της
ΑυτοκρατορίαςτηςΤραπεζούντας.
ΗΤραπεζούνταστηνπαρακμήτης,τον19οαιώνα
είχε μόνο 4.200 οικογένειες. Από αυτές, 1.200
οικογένειες ήταν ελληνικές, 500 αρμενικές και 180
αρμενο-καθολικές, 20 διαμαρτυρόμενες, 2.100
περσικές, ευρωπαϊκές και οθωμανικές. Μαζί με τα
προάστιάτηςείχεπερίπου31.000κατοίκους,δηλαδή
6.500 οικογένειες. Είχε 4 αλληλοδιδακτικά σχολεία
δημόσια, δύο Παρθεναγωγεία, την Ελληνική Σχολή
(Φροντιστήριο) και άλλα ιδιωτικά σχολεία. Αρχές
του 20 ου αιώνα υπήρχαν 700 μαθητές στα
αλληλοδιδακτικά, 250 στο Παρθεναγωγείο, 220 στο
Φροντιστήριο και 150 στα ιδιωτικά. Δηλαδή αρχές
του 20 ου αιώνα υπήρχαν 1.250 σπουδαστές στην
Τραπεζούντα.Ηδιοίκησητωνσχολείωνγινόταναπό
τοανώτατοΣυμβούλιο.
ΚΥΡΙΟΤΕΡΑΜΝΗΜΕΙΑ
ΤΟΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ
Παράτιςδυσκολίεςστιςοποίεςείχεπεριέλθειο
ποντιακόςελληνισμόςμετάτηνάλωσητης
πρωτεύουσάς του της Τραπεζούντας από τους
Οθωμανούς, δεν παραμέλησε την παιδεία του.
Πυλώνας της στον Πόντο ήταν το Φροντιστήριον
Τραπεζούντοςπουιδρύθηκετο1682.Τουςδύο
πρώτους αιώνες της Οθωμανοκρατίας τα γράμματα
καλλιεργούνταν ελάχιστα, όταν για διάφορους
λόγους περιστέλλονταν οι διωγμοί. Πλήθος
χειρόγραφααντιγράφηκανσταμοναστήριακαιαυτό
βοήθησεστηνανάπτυξηενόςελάχιστου,έστω,
ψήγματοςπαιδείαςστακοντινάχωριά.
Ο διαπρεπής βυζαντινολόγος Steven Ranciman
συσχετίζειτηνπαιδείαστονΠόντομετηνύπαρξη
τωνμονών,στιςοποίεςηαγάπηγιαταγράμματαδεν
έσβησε, καθώς οι μοναχοί ενδιαφέρονταν για τις
βιβλιοθήκες και τον εμπλουτισμό τους. Αργότερα,
ότανάρχισαννααναπτύσσονταιοιπόλειςκαινα
διαμορφώνεται μια τάξη ευπόρων, η φορά
αντιστράφηκε. Οι μορφωμένοι Πόντιοι χριστιανοί
βοηθούσανκαιταμοναστήρια.
Σημαντικόρόλογιατηνανάπτυξητηςπαιδείαςστον
Πόντοκαιδιέξοδοςγιατουςλογίους,πουμετάτην
κατάλυσητηςαυτοκρατορίαςήθελανναφύγουν
αλλάόχιπροςτηΔύση,έπαιξανοιΠαραδουνάβιες
Ηγεμονίες στις οποίες επιβίωσε η βυζαντινή
παράδοσηκαιδιαχέοντανοιιδέεςτουΔιαφωτισμού.
ΣημαντικόρόλοέπαιξεεπίσηςηΚωνσταντινούπολη,
όπουήτανέντονηηπαράδοσητηςΠατριαρχικής
Σχολής.
ΠαράτησχέσηαυτήμετιςΗγεμονίες,ελάχιστηήταν
ηαπήχησηπουείχανστονΠόντοοιιδέεςτου
Διαφωτισμού. Στον Πόντο η βυζαντινή παράδοση
δεν αμφισβητήθηκε, και οι λόγοι γι’ αυτό είναι
πολλοί: από την προσωπικότητα και τον
προσανατολισμό του ιδρυτή του περίφημου
Φροντιστηρίου Τραπεζούντας ως τη σχετική
γεωγραφική απομόνωση του Πόντου από τη Δύση
καιτησύνδεσητωνσυμφερόντωντηςαναδυόμενης
ποντιακήςαστικήςτάξηςμετηΡωσία.
Το ονομαστό Φροντιστήριον Τραπεζούντος οφείλει
τηνίδρυσηκαιτηφήμητουσεένανΠόντιοδάσκαλο
της εποχής, τον Σεβαστό Κυμινήτη. Ο Σεβαστός
Κυμινήτης ο Τραπεζούντιος καταγόταν από ένα
μικρόχωριότηςκοντινήςπεριοχήςΧότζη,ταΚύμινα.
ΣπούδασεαρχικάστηνΤραπεζούντακαιστη
συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη, όπου εξελίχτηκε
σεονομαστόδάσκαλοκαισχολάρχητηςΜεγάλης
του Γένους Σχολής το 1671. Διαδέχτηκε, μάλιστα,
στηΣχολαρχίατονΑλέξανδροΜαυροκορδάτο.
Παραιτήθηκεεξαιτίαςμιαςστάσηςτωνμαθητώντου
εναντίοντου.
ΣτονΣεβαστόΚυμινήτηπροτάθηκεναπάεινα
διδάξειστηνελληνικήσχολήτηςΜόσχαςαλλά
αυτόςπροτίμησεναεπιστρέψειστηνπατρίδατου,
την Τραπεζούντα, και να βοηθήσει τους
συμπατριώτες του. Έμεινε και δίδαξε στο
Φροντιστήριο Τραπεζούντας επί έξι χρόνια.
Αργότερα διορίστηκε δάσκαλος στο «Αυθεντικόν
ΕλληνικόνΦροντιστήριοντουΒουκουρεστίου»–και
εκείησυμβολήτουστηδιάδοσητηςελληνικής
παιδείαςήτανμεγάλη.