12.05.2013 Views

Universo de micromundos. VI Congreso de Historia Local de Aragón

Universo de micromundos. VI Congreso de Historia Local de Aragón

Universo de micromundos. VI Congreso de Historia Local de Aragón

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

LA CONSTRUCCIÓN DE IDENTIDADES COLECTIVAS A TRAVÉS DE LA TOPONIMIA URBANA<br />

transformarse en un sentimiento <strong>de</strong> adhesión a la abstracta i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> nación<br />

española. Poco a poco, el espíritu nacional se fue revistiendo <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong><br />

símbolos y signos que representaban los i<strong>de</strong>ales y valores <strong>de</strong>l nuevo Estado. 7 Al<br />

mismo tiempo y como parte <strong>de</strong> un mismo proceso, se fueron construyendo las<br />

primeras narraciones míticas <strong>de</strong> la Nación española, las cuales harían más cercanos<br />

los i<strong>de</strong>ales liberales a una población que, sin embargo, aún encontraba<br />

su verda<strong>de</strong>ra i<strong>de</strong>ntidad en su entorno cotidiano. La necesidad <strong>de</strong> crear cohesión<br />

social y <strong>de</strong> legitimar el sistema político entonces vigente, hizo imprescindible la<br />

difusión, a través <strong>de</strong> distintos medios (uno <strong>de</strong> ellos la toponimia urbana), <strong>de</strong><br />

una retahíla <strong>de</strong> signos y relatos con clara carga política. 8<br />

En este fenómeno tuvo gran importancia la historia nacional, que fue escrita<br />

y reescrita por distintos grupos políticos. Así, una serie <strong>de</strong> tópicos sirvieron<br />

para construir una «historia» (o, mejor dicho, memoria) dominada por el presente.<br />

9 Los mitos y antimitos nacionales se concretaron, con frecuencia, en individuos<br />

o hechos históricos (reales o imaginarios), cuyas características y atributos<br />

estuvieron en consonancia con los valores e i<strong>de</strong>ales <strong>de</strong>l régimen que los<br />

difundía o asumía. De esta forma, los mismos personajes representaron el papel<br />

<strong>de</strong> héroes o tiranos (<strong>de</strong> mártires o herejes), <strong>de</strong>pendiendo <strong>de</strong> la i<strong>de</strong>ología que<br />

se refería a ellos. 10 La utilización <strong>de</strong>l pasado con fines políticos dio lugar a lo<br />

que se conoce como «políticas <strong>de</strong> la memoria». 11 En <strong>de</strong>finitiva, estamos ante proyectos<br />

<strong>de</strong> manipulación <strong>de</strong> la realidad pasada y presente. Sin duda, la historia,<br />

entendida como memoria, ha sido el instrumento legitimador preferido por los<br />

distintos po<strong>de</strong>res políticos.<br />

7<br />

Para Marie-Angèle Orobon «el símbolo expresa una i<strong>de</strong>a, un concepto, una noción» mientras que<br />

los emblemas o signos nos hablan <strong>de</strong> «la i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong> una persona o <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> personas». Citado<br />

en su artículo «Marianne y España: la i<strong>de</strong>ntidad nacional en la Primera República española» en <strong>Historia</strong><br />

y política, nº 13, pp. 79-98.<br />

8<br />

«Los símbolos consiguen movilizar sentimientos y personas, llegando a conexionar individuos diferentes<br />

alre<strong>de</strong>dor o en contra <strong>de</strong> una i<strong>de</strong>a». Citado en Casanova Nuez, Ester: «La conformación política…»<br />

en op. cit., PUZ, Zaragoza, 2002, vol. 1, pp. 74-84.<br />

9<br />

Como ya a<strong>de</strong>lantó Eric J. Hobsbawm: «Inventar tradiciones (…) es esencialmente un proceso <strong>de</strong><br />

formalización y ritualización, caracterizado por la referencia al pasado, aunque sólo sea al imponer la<br />

repetición» Citado en Hobsbawm, E.; y Ranger, Terence (eds.): La invención <strong>de</strong> la tradición, Crítica,<br />

Barcelona, 2002 (versión inglesa <strong>de</strong> 1983), p. 10.<br />

10<br />

Por ejemplo, la figura <strong>de</strong> Juan <strong>de</strong> Lanuza, como pone <strong>de</strong> manifiesto Sören Brinkmann, fue vista<br />

<strong>de</strong> distinta forma en el seno <strong>de</strong>l liberalismo. Brinkimann, Sören: «El uso público <strong>de</strong> la <strong>Historia</strong> regional:<br />

un monumento a Lanuza» en Usos públicos <strong>de</strong> la historia, PUZ, Zaragoza, 2002, vol. 1, pp. 61-73.<br />

11<br />

Stéphane Michonneau <strong>de</strong>fine esta expresión <strong>de</strong> la siguiente forma: «Per política <strong>de</strong> memoria, s´ha<br />

d´entendre un procés social que té com a objectiu, per mitjà <strong>de</strong> i en el conflicto, <strong>de</strong>limitar un passat i<br />

construir-lo com a signe distintiu d´un grup particular. La dimensió pròpiament política <strong>de</strong> la memòria<br />

<strong>de</strong>signa aquí la lluita <strong>de</strong> classificació en curs per <strong>de</strong>finir el que és «el nostre passat» i el que no ho és»<br />

Citado en Michonneau, Stéphane: Barcelona: memoria i i<strong>de</strong>ntitat. Monuments, commemoracions i mites,<br />

Eumo Editorial, Vic, 2002, p. 425.<br />

[ 205 ]

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!