eskuizkribuen azterketa eta iturriaren moldamoduak - Euskara

horien guztien bila ibiltzeak; beraz, Frantses Iraultzaren aurreko agiri
gehienak Pabeko Departamendu Artxibategian zeudela jakinik, ikertze lana
bertan zentralizatzea erabaki genuen. Horren emaitza eskas samarra izan den
arren, bertan adieraziko dugu beste informazioen osagarri. Aztertu beharreko
agiriak zehazteko bidea Pabeko Departamendu Artxibategiko bi aurkibideok
argitu digute: "Inventaire-Sommaire des Archives antérieures à 1790" eta
"Répertoire numérique de la sous-série 4E. Registres paroissiaux conservés
aux Archives communales et departamentales". J.-L. Etchecopar-Etchart-en
lana ere oso lagungarria gertatu zaigu (ikus bibliografian).
Esandako informazio iturri horiek aztertuta, hona hemen jakin
ahal izan duguna, izkribuz izkribu eta pertsona nagusiengandik abiatuz:
Pierre d'Arhex.
Larrañeko oskigile edo zapataria. Bertako 1760ko emanaldirako
kopiaren egilea. Ez genezake erabat segurtatu bera errejenta izan zenik, B
izkribu bukaeran garbi azaltzen baitu kopiatu egin zuela. Dena den,
eginkizun horiek pertsona bakar baten esku zeuden orduan, ezaguna denez.
Jean Saroïhandy-k esaten digunez (1928, "Les Manuscrits"
atalean), Roland pastoralaren izkribuetako bat, Arhexek idatzia da. Pariseko
Liburutegi Nazionaleko 138.a da eta biak konparatuta, hark esan bezala,
Roland horren bukaerako izenpean Arhex irakur badaitekeen arren, gure
honetan azaldurikoa beste idazmodu diferente batez dago emana. Pariseko
Liburutegiko honen letrak, bestalde, Baionako idazmoduen desberdina dirudi:
honek, adibidez, gn, kh eta ll grafiak ia inoiz ez baititu ematen. Esango
genuke hortaz kontuz hartu beharra dagoela bi izkribuon egilea bera delako
baieztapena. Bion artean dauden diferentzia batzuk ordea, aipagarri litezke.
Roland (pastorala) eta Recoquillart (pièce dramatique basque-astolasterra)
agertzen dira Saroïhandyk aipatutakoan. Gainera Recoquilart-en barruan (10
folio du) 6-7 orrietan, testua eszenetan banatua azaltzen da, scène 1èr-etik
6.enera. Pentsa genezake agerraldi bidezko banakuntza hori xaribariei
legokiekeela neurri batean, baina Ainciondoren St Blaise-en gauza bera
gertatzen da. Beraz pastoralgile horien ezaugarria liteke, orokorrean
erabilitako idazte modua baino.
Arhex abizena, bestalde, arrunta zen Larrañen XVIII. mendean.
Gure pastoralgileari zuzenean dagokion erreferentziarik topatu ez dugun
arren, bere ahaide, edo senide ere, izan zitezkeenak agertzen zaizkigu
Departamentu Artxibategian dauden hainbat agiritan. Aurkitu dugun zaharrena
Lextarreko Auzitegiko 1712ko entzunaldi batean dago. Bertan Montoriko David
27