eskuizkribuen azterketa eta iturriaren moldamoduak - Euskara

Sarrera.
Pastorala euskal herri teatroaren atal nagusia da. Baieztapen horren
arrazoia Zuberoaz aparteko antzerki ale batzuk besterik ez izatean dago.
Alegia, beste lurraldeetako gabeziak, Barrutia, Munibe eta, kontuan hartuta
ere, bultzatzen gaitu trageria eta antzerki komiko zuberotarra euskaldunon
herri teatro tradizionalaren erakusgarri garrantzitsuentzat jotzera.
Iraultza Frantsesaren aurretik, Europako hainbat herritan bezala,
Antzinako Erregimenaren kultur eredua da nagusi Euskal Herriko adierazpen
dramatikoan. Gerora ere, mozketaren bat edo beste tarteko, halaxe iraungo du,
eta XIX. eta XX. mendeetan, erantsi eta moldatze desberdinek halako neurri
batean itxuraldatuko dute.
Oraingoan aurkezten dugun pastoral edo trageria eskola zaharrari
dagokio. Zehazkiago esanda, Peillenek (1992: 443-444) aipatutako XIX. mendeko
berritasunen atarian ematen da ezagutzen dugun azken emanaldia, 1827 urte
inguruko eskuzkribuari dagokiona. A, B eta C izkribuek eskola zahar hori
ezaugarritzen dituzten elementuak piskanaka nola eransten diren erakusten
digute, eta E izkribua eskola berria agertu baino mende erditsu bat
lehenagokoa da.
Azterketan hasi aurretik hala ere, kontuan hartu behar dugu (eta
Pernandoren egia botatzeko arriskua egon arren esan beharrekoa da) esku artean
ditugun materialak errejenten eskuzkribuak direla; alegia, errepresentazioa
antolatu eta zuzentzeko haiek erabiltzen zituzten idatzizko testuak,
jokalariek, buruz eta doinu jakinaren bidez, ikas zitzaten eta emanaldian
zehar lagungarri izan zitezen. Testu hauek beraz, ez dira irakurtzeko eginak,
teatro gainean kantatuak izateko baizik. Horrela, esaterako, diferentzia
handia gertatzen da antzezohar (didaskalia edo eszena-akotazio) xumeek
erakutsitako hizkuntza eta kantatzeko testuarenaren artean. Mugimendu anitz
egon daiteke estrofa arteko oharrek sinpleki adierazita eta, ondorioz,
izkribuak mugimendu horiek kontuan hartuta irakurri behar dira. Horretaz ere
Peillen jauna mintzatu zen antzerki idazleez ari zela: "teatroa ez da
irakurtzeko egiña idatzi behar, baina entzutekoa, hirur partaide nagusiak
gogoan: egile-jokulari-entzule" (1986: 14).
Eskola zaharreko tragerien ikerketa saio nagusia, aurrekoen ekarpena
(Michel, Vinson, Léon...) bazterrera utzi gabe, Hérelle-ri zor diogu. Gerora
Zuberoako herriak errepresentazioei eutsi zien hark egindako heriotze
3