Informe - La integración de la seguridad y la salud en el trabajo en ...
Informe - La integración de la seguridad y la salud en el trabajo en ...
Informe - La integración de la seguridad y la salud en el trabajo en ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
SISTEMAS Y PROGRAMAS<br />
<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r<br />
y <strong>la</strong> formación profesional<br />
ES<br />
Ag<strong>en</strong>cia Europea<br />
para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
<strong>La</strong> integración<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
sistema educativo:<br />
bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />
esco<strong>la</strong>r y <strong>la</strong><br />
formación<br />
profesional<br />
Ag<strong>en</strong>cia Europea<br />
para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong><br />
S I S T E M A S Y P R O G R A M A S
Este informe ha sido traducido por <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Traducción <strong>de</strong> los Órganos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea a<br />
partir <strong>de</strong> un original <strong>en</strong> inglés. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia reconoce <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong>l Instituto Nacional <strong>de</strong><br />
Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT) <strong>en</strong> <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong> esta versión lingüística.<br />
Europe Direct es un servicio <strong>de</strong>stinado a ayudarle a <strong>en</strong>contrar respuestas<br />
a <strong>la</strong>s preguntas que pueda p<strong>la</strong>ntearse sobre <strong>la</strong> Unión Europea<br />
Número <strong>de</strong> t<strong>el</strong>éfono gratuito (*)<br />
00 800 6 7 8 9 10 11<br />
(*) Algunos operadores <strong>de</strong> t<strong>el</strong>efonía móvil no autorizan <strong>el</strong> acceso a los números 00 800<br />
o cobran por este acceso.<br />
Pue<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>erse información sobre <strong>la</strong> Unión Europea a través <strong>de</strong>l servidor Europa<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te dirección <strong>de</strong> Internet: http://europa.eu<br />
Al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra figura una ficha bibliográfica.<br />
Luxemburgo: Oficina <strong>de</strong> Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas, 2006<br />
ISBN 92-9191-155-0<br />
© Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, 2006<br />
Reproducción autorizada, con indicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te bibliográfica.<br />
Printed in B<strong>el</strong>gium<br />
IMPRESO EN PAPEL BLANQUEADO SIN CLORO
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Í n d i c e<br />
PREFACIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6<br />
RESUMEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7<br />
1. INTRODUCCIÓN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11<br />
Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12<br />
El proyecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia: un <strong>en</strong>foque gradual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12<br />
El informe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13<br />
2. BREVE DESCRIPCIÓN DE LOS CASOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17<br />
3. BUENAS PRÁCTICAS PARA INTEGRAR LA SST EN EL SISTEMA EDUCATIVO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21<br />
3.1. Hacia una escue<strong>la</strong> segura y <strong>salud</strong>able: un <strong>en</strong>foque holístico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22<br />
3.1.1. «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able», Ing<strong>la</strong>terra . . . . . . . . . . . . . . . . . .23<br />
3.1.2. «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura», Países Bajos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29<br />
3.1.3. «Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza», Grecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35<br />
3.1.4. «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r», Suecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40<br />
«Instantáneas» I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44<br />
3.2. <strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> como tema transversal <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>: <strong>en</strong>foque basado <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes<br />
<strong>de</strong> estudios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49<br />
3.2.1. «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>», Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50<br />
3.2.2. «Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s<br />
primarias», Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56<br />
3.2.3. «Juego seguro <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to», Ing<strong>la</strong>terra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61<br />
3.2.4. Proyecto «Armi»: «Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>»/«Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>»,<br />
Dinamarca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67<br />
«Instantáneas» II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72<br />
3.3. Transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral: <strong>en</strong>foque basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> . . . . .78<br />
3.3.1. «Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura», Ir<strong>la</strong>nda . .79<br />
3.3.2. «Synergie», Francia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84<br />
3.3.3. «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas», Bélgica . . . . . . . . . . .88<br />
3.3.4. «Verifica esto», Reino Unido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93<br />
3.3.5. «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>», Alemania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98<br />
3.3.6. «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios», Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101<br />
«Instantáneas» III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107<br />
3■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
4. ANÁLISIS DEL PROCESO: CÓMO INTEGRAR LA SST EN LOS SISTEMAS Y PROGRAMAS EDUCATIVOS . .115<br />
4.1. Descripción <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117<br />
4.2. El proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120<br />
5. HACIA UNA ESTRATEGIA COHERENTE PARA LA INTEGRACIÓN DE LA SST EN LA EDUCACIÓN.<br />
LA DECLARACIÓN DE ROMA Y LAS FASES SIGUIENTES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133<br />
Una estrategia coher<strong>en</strong>te a esca<strong>la</strong> europea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134<br />
Un primer paso hacia una estrategia «coher<strong>en</strong>te» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136<br />
SINOPSIS DE LOS EJEMPLOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139<br />
Enfoque holístico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139<br />
Enfoque basado <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140<br />
Enfoque basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141<br />
AGRADECIMIENTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143<br />
■4
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Necesitamos conc<strong>en</strong>trar nuestros esfuerzos <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong><br />
obra <strong>de</strong>l mañana para garantizar que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s integran <strong>la</strong>s cuestiones<br />
re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />
estudio <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una edad temprana, a fin <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los jóv<strong>en</strong>es hacia<br />
este problema y cambiar <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>eraciones futuras.<br />
Bernhard Jans<strong>en</strong>,<br />
Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Empleo y Asuntos Sociales<br />
Será necesario esforzarse para que este informe se incluya <strong>en</strong> <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y se <strong>en</strong>víe a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s compet<strong>en</strong>tes y a los directores <strong>de</strong><br />
los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, dado que podría servir <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> inspiración<br />
a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s acciones a<strong>de</strong>cuadas.<br />
Hector Smeesters,<br />
Ministerio <strong>de</strong> Educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad F<strong>la</strong>m<strong>en</strong>ca<br />
5■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
P R E F A C I O<br />
<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> obra <strong>de</strong>l futuro <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
<strong>de</strong> hoy. Los niños y los adolesc<strong>en</strong>tes necesitan apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> una fase inicial <strong>de</strong> su educación, para que <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro puedan<br />
aplicar esas i<strong>de</strong>as <strong>en</strong> su vida privada y <strong>la</strong>boral.<br />
Ahora sabemos que no po<strong>de</strong>mos permitirnos <strong>el</strong> lujo <strong>de</strong> esperar hasta que se<br />
incorpor<strong>en</strong> a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción activa. ¿Por qué? Porque los estudios muestran que<br />
los acci<strong>de</strong>ntes sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> principal causa <strong>de</strong> muerte <strong>en</strong>tre los niños,<br />
adolesc<strong>en</strong>tes y adultos jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los países más industrializados y, lo que es<br />
más preocupante, <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> sufrir un acci<strong>de</strong>nte <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s<br />
compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong>tre 18 y 24 años es 1,4 veces mayor que <strong>la</strong> media. En resum<strong>en</strong>,<br />
más vale sembrar <strong>la</strong> semil<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST antes <strong>de</strong> que sea <strong>de</strong>masiado tar<strong>de</strong>.<br />
Asimismo, utilizar <strong>la</strong> educación para fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción es uno<br />
<strong>de</strong> los principales objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (2002-2006). Con objeto <strong>de</strong> apoyar dicha<br />
estrategia, <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia incluyó <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> ésta para 2003 un estudio <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio y <strong>en</strong> los sistemas y programas<br />
educativos. Este informe ofrece una visión g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />
prácticas y lecciones apr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> territorio europeo (casos), así como<br />
pautas que permitan e<strong>la</strong>borar una estrategia coher<strong>en</strong>te para integrar <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo <strong>en</strong> Europa.<br />
Por tanto, esperamos que este informe resulte útil para los profesionales e<br />
intermediarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y ayu<strong>de</strong> a los<br />
responsables políticos a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una estrategia sistemática para integrar <strong>la</strong><br />
SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje infantil y <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo. Para facilitar este<br />
proceso, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia ha publicado una hoja informativa <strong>de</strong> acompañami<strong>en</strong>to y<br />
ha <strong>de</strong>dicado un sitio web a este tema, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se ofrece una herrami<strong>en</strong>ta<br />
estadística especial <strong>de</strong>stinada a los responsables políticos.<br />
<strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sea manifestar su agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to al C<strong>en</strong>tro Temático <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as<br />
Prácticas, Sistemas y Programas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia, a Veerle Hermans y Maure<strong>en</strong><br />
Debruyne, a Prev<strong>en</strong>t B<strong>el</strong>gium, a Kirsi Karja<strong>la</strong>in<strong>en</strong> <strong>de</strong>l Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (FIOH) y a todas <strong>la</strong>s organizaciones que contribuyeron <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> este informe por haber compartido sus experi<strong>en</strong>cias. <strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong>sea también dar <strong>la</strong>s gracias a los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia nacionales y grupos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> red y al Grupo <strong>de</strong> expertos sobre educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia por <strong>la</strong><br />
importante información que han facilitado y por sus valiosos com<strong>en</strong>tarios y<br />
suger<strong>en</strong>cias.<br />
Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo<br />
Mayo <strong>de</strong> 2004<br />
■6
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
RESUMEN<br />
¿Cómo integrar con éxito <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
educación? Integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación implica integrar un ámbito político<br />
(<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>) <strong>en</strong> otro (<strong>la</strong> educación), y eso significa que<br />
sistemas difer<strong>en</strong>tes, con instituciones y formas <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sar distintas, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />
comunicarse <strong>en</strong>tre sí y adoptar medidas <strong>de</strong> acción conjuntas.<br />
En <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, <strong>la</strong><br />
educación y <strong>la</strong> formación son factores c<strong>la</strong>ve para reforzar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción. <strong>La</strong> educación sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> no comi<strong>en</strong>za al <strong>en</strong>trar <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>; <strong>de</strong>bería ser parte integrante <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio o<br />
una materia <strong>de</strong> formación profesional por <strong>de</strong>recho propio ( 1 ).<br />
<strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo inició su proyecto<br />
<strong>de</strong> «<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación» <strong>en</strong> <strong>el</strong> año<br />
2002, con <strong>el</strong> eslogan «Empieza jov<strong>en</strong>, permanece seguro». <strong>La</strong> i<strong>de</strong>a subyac<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>l proyecto es que cuanto más pronto los niños y los jóv<strong>en</strong>es se familiaric<strong>en</strong><br />
con <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, más pronto serán capaces <strong>de</strong><br />
s<strong>en</strong>sibilizarse sobre los riesgos y así podrán conformar mejor su propio <strong>en</strong>torno<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> su futura vida <strong>la</strong>boral y privada.<br />
El informe <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />
educativo: bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> formación profesional<br />
ofrece una visión g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> toda<br />
Europa, así como pautas que permitan e<strong>la</strong>borar una estrategia sistemática para<br />
integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación a niv<strong>el</strong> europeo.<br />
Este informe, que va dirigido a los profesionales e intermediarios <strong>de</strong>l sistema<br />
educativo, y a los responsables políticos e interlocutores sociales, tanto a niv<strong>el</strong><br />
nacional como comunitario, consta <strong>de</strong> tres partes: una <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
bu<strong>en</strong>as prácticas, un análisis <strong>de</strong> los principales <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong><br />
integración eficaz ilustrado <strong>en</strong> un mo<strong>de</strong>lo y los propósitos <strong>de</strong> partida para <strong>el</strong><br />
futuro <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una estrategia coher<strong>en</strong>te para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo <strong>en</strong> Europa.<br />
El informe conti<strong>en</strong>e una <strong>de</strong>scripción g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> 36 ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas<br />
proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Bélgica, Dinamarca, Alemania, Grecia, España, Francia, Ir<strong>la</strong>nda,<br />
Italia, los Países Bajos, Austria, Fin<strong>la</strong>ndia, Suecia y <strong>el</strong> Reino Unido, <strong>de</strong> los que<br />
catorce son estudios <strong>de</strong> casos concretos. El informe abarca todas <strong>la</strong>s etapas<br />
educativas hasta <strong>el</strong> final <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación obligatoria: escue<strong>la</strong> infantil, <strong>en</strong>señanza<br />
primaria y secundaria y formación profesional.<br />
Dado que se pres<strong>en</strong>tan tantos y tan variados ejemplos y que <strong>en</strong> su puesta <strong>en</strong><br />
marcha intervinieron distintas organizaciones y socios co<strong>la</strong>boradores, los<br />
ejemplos se divi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> tres categorías <strong>en</strong> función <strong>de</strong> tres puntos <strong>de</strong> vista:<br />
<strong>el</strong> «holístico», <strong>el</strong> <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios y <strong>el</strong> <strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
( 1 ) Comisión Europea: «Cómo adaptarse a los cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>: una<br />
nueva estrategia comunitaria <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> (2002-2006)», COM(2002) 118 final, pp. 9 y 17.<br />
7■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Los casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista «holístico» <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido amplio, ya que incluy<strong>en</strong> <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico,<br />
m<strong>en</strong>tal y social. Estos casos se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> sistema esco<strong>la</strong>r para mejorar<br />
<strong>la</strong> «cultura esco<strong>la</strong>r», <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> los alumnos y <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los profesores.<br />
Los casos <strong>en</strong> los que <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> forman parte sustancial <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
estudios no limitan <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> a un tema concreto, sino<br />
que <strong>la</strong>s integran como temas «transversales»; <strong>en</strong> otras pa<strong>la</strong>bras, <strong>la</strong> SST se<br />
integra <strong>en</strong> todos los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>en</strong> distintas materias, como por<br />
ejemplo <strong>en</strong> los idiomas extranjeros y <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura.<br />
Los casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> se c<strong>en</strong>tran<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral, por ejemplo haci<strong>en</strong>do que<br />
los alumnos asuman <strong>la</strong> responsabilidad <strong>en</strong> temas reales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><br />
una empresa o s<strong>en</strong>sibilizándolos sobre los futuros riesgos a los que t<strong>en</strong>drán que<br />
<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito g<strong>en</strong>eral o sectorial.<br />
Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> estos ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas, <strong>el</strong> informe pres<strong>en</strong>ta, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
segunda parte, un proyecto <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lo que recoge los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos más<br />
importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación ( 2 ):<br />
Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />
SST comunitaria<br />
y política<br />
educativa<br />
SST nacional<br />
y política<br />
educativa<br />
CULTURA DE LA PREVENCIÓN<br />
1. Legis<strong>la</strong>ción/Estándares<br />
8. Evaluación/Com<strong>en</strong>tarios<br />
y observaciones<br />
7. Re<strong>la</strong>ción directa con<br />
<strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
6. Métodos educativos<br />
interactivos y flexibles<br />
2. Participación <strong>de</strong><br />
todos los interesados<br />
3. SST como parte<br />
<strong>de</strong> un apr<strong>en</strong>dizaje<br />
perman<strong>en</strong>te<br />
4. Un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
seguro y <strong>salud</strong>able<br />
5. Formación para<br />
formadores<br />
SST local<br />
e iniciativas<br />
educativas<br />
SST regional<br />
e iniciativas<br />
educativa<br />
( 2 ) Este mo<strong>de</strong>lo se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo ecoholístico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s que promuev<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.<br />
■8
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
En este mo<strong>de</strong>lo se pres<strong>en</strong>tan los principales factores externos que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo, así<br />
como los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos internos que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> dicha integración<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />
El mo<strong>de</strong>lo se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> seis fases para integrar <strong>la</strong> SST<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> educación. Estas fases proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> otro mo<strong>de</strong>lo que se utiliza a m<strong>en</strong>udo<br />
para <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad y para organizar <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los proyectos <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional ( 3 ).<br />
Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educa<br />
Información<br />
Seguimi<strong>en</strong>to<br />
Evaluación<br />
Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />
integración<br />
Realización<br />
P<strong>la</strong>nificación<br />
Decisión<br />
<strong>La</strong>s seis fases (información, p<strong>la</strong>nificación, <strong>de</strong>cisión, realización, evaluación y<br />
seguimi<strong>en</strong>to) están unidas <strong>en</strong>tre sí por un or<strong>de</strong>n lógico. Si se sigu<strong>en</strong> estas fases<br />
<strong>de</strong>bería mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración y sus resultados.<br />
<strong>La</strong> tercera y última parte <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te informe pasa revista a <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong><br />
Roma sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación<br />
anunciada por <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia italiana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> octubre<br />
<strong>de</strong> 2003. Entre sus diversas recom<strong>en</strong>daciones, <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma <strong>de</strong>staca<br />
<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> establecer metas cualificadas y cuantificadas para preparar a los<br />
niños y a los jóv<strong>en</strong>es para <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral, y para mejorar <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> tanto que lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Insta a <strong>la</strong>s partes<br />
interesadas europeas como, por ejemplo, al Consejo Europeo <strong>de</strong> Asuntos<br />
Sociales, a los Estados miembros y a los interlocutores sociales para que actú<strong>en</strong><br />
conjuntam<strong>en</strong>te a fin <strong>de</strong> abordar esta cuestión.<br />
( 3 ) Este mo<strong>de</strong>lo, basado <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> circuito abierto, fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por Walter Volpert a finales<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970.<br />
9■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Principales conclusiones <strong>de</strong>l informe<br />
Los principales resultados <strong>de</strong>l informe pue<strong>de</strong>n resumirse <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />
• <strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> formar parte inher<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje<br />
continuo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> etapa preesco<strong>la</strong>r hasta <strong>la</strong> que sigue a <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción.<br />
• <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y <strong>la</strong><br />
formación implica inculcar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es actitu<strong>de</strong>s y conductas<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, y mejorar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> tanto que lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
• <strong>La</strong> estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> para<br />
<strong>el</strong> período 2002-2006 insta a que se refuerce <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong><br />
mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> mediante <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación. Para<br />
alcanzar este objetivo es necesario <strong>de</strong>finir objetivos operativos que<br />
especifiqu<strong>en</strong> y cuantifiqu<strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es<br />
para su futura vida <strong>la</strong>boral y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> mejorar <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong><br />
profesores y formadores.<br />
■10
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
1.<br />
S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />
INTRODUCCIÓN<br />
11■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
<strong>La</strong> estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST)<br />
<strong>de</strong>staca <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> reforzar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, mediante <strong>la</strong><br />
educación, <strong>la</strong> anticipación <strong>de</strong> nuevos riesgos y <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización sobre los<br />
mismos, a fin <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er y mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> ( 4 ). <strong>La</strong> SST ti<strong>en</strong>e que<br />
formar parte <strong>de</strong> una estrategia integrada que compr<strong>en</strong>da todos los aspectos <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> educación, <strong>la</strong> formación, <strong>la</strong> investigación y <strong>la</strong> innovación que son necesarios<br />
para construir <strong>la</strong> Unión Europea (UE) <strong>de</strong>l futuro.<br />
Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
<strong>La</strong> «integración» es uno <strong>de</strong> los nuevos instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l <strong>en</strong>foque prev<strong>en</strong>tivo que<br />
convierte los principios <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> riesgos y <strong>la</strong> «m<strong>en</strong>talidad SST» <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos cruciales <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones y adopción <strong>de</strong><br />
medidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, para lograr que <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong> no se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> un mero «apéndice». Será más s<strong>en</strong>cillo lograr este<br />
objetivo si los trabajadores y empresarios llegan al puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> con <strong>la</strong><br />
formación necesaria, con un amplio conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST y una cultura <strong>de</strong><br />
«prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos». En este s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> educación a todos los niv<strong>el</strong>es pue<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sempeñar un pap<strong>el</strong> c<strong>la</strong>ve para «fom<strong>en</strong>tar» <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />
durante <strong>la</strong>s diversas etapas <strong>de</strong> <strong>la</strong> niñez, <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud y <strong>la</strong> primera edad adulta.<br />
El proyecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia: un <strong>en</strong>foque gradual<br />
Poco antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y<br />
<strong>seguridad</strong>, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia puso <strong>en</strong> marcha <strong>el</strong> proyecto «<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación». En <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2002, <strong>la</strong><br />
Ag<strong>en</strong>cia, conjuntam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración<br />
con <strong>la</strong> Comisión Europea, organizó <strong>el</strong> seminario «Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre SST», <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
cual se inició <strong>en</strong> Europa <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate sobre «<strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
educación». <strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia difundió <strong>la</strong>s actas <strong>de</strong>l seminario, una publicación<br />
Forum y creó un sitio web <strong>de</strong>dicado al particu<strong>la</strong>r ( 5 ).<br />
<strong>La</strong> principal conclusión <strong>de</strong> este seminario: «<strong>La</strong> s<strong>en</strong>sibilización y <strong>la</strong> educación<br />
sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> com<strong>en</strong>zar <strong>en</strong> una edad temprana» se recoge <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> versión final <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia comunitaria. A<strong>de</strong>más, los pon<strong>en</strong>tes y<br />
participantes <strong>en</strong> <strong>el</strong> seminario acordaron que es necesario crear una p<strong>la</strong>taforma<br />
<strong>de</strong> expertos <strong>en</strong> los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST y <strong>la</strong> educación a fin <strong>de</strong> intercambiar<br />
experi<strong>en</strong>cias y apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r unos <strong>de</strong> otros.<br />
Este seminario fue <strong>el</strong> primer hito <strong>de</strong>l proyecto.<br />
Al año sigui<strong>en</strong>te se constituyó un grupo <strong>de</strong> contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia para <strong>la</strong><br />
«Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación»,<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> que participan expertos <strong>en</strong> los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST y <strong>la</strong> educación. Este grupo<br />
está formado por repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los Estados miembros, <strong>de</strong> los países <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
( 4 ) Comisión Europea: «Cómo adaptarse a los cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>: una<br />
nueva estrategia comunitaria <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> (2002-2006)», COM(2002) 118 final, p. 9<br />
(«Estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST»).<br />
( 5 ) «<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>» [«Learning about occupational safety<br />
and health»], seminario organizado <strong>en</strong> Bilbao los días 4 y 5 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2002 por <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia<br />
Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo y <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea, <strong>en</strong><br />
co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Comisión Europea, Proceedings (2002). (Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre SST)<br />
(http://europe.osha.eu.int/good_practice/sector/osheducation/).<br />
■12
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Asociación Europea <strong>de</strong> Libre Comercio (AELC), <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
Empleo y Asuntos Sociales, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Educación y Cultura y<br />
repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>signados por los interlocutores sociales.<br />
El grupo se reunió por vez primera <strong>en</strong> mayo <strong>de</strong> 2003 <strong>en</strong> Bilbao para <strong>de</strong>batir <strong>la</strong>s<br />
líneas maestras <strong>de</strong> una futura estrategia <strong>de</strong>stinada a integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación, y <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong> este seminario<br />
prepararon <strong>el</strong> terr<strong>en</strong>o para <strong>la</strong> «Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación», anunciada por <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia italiana <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
UE <strong>el</strong> 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2003. Al término <strong>de</strong>l seminario titu<strong>la</strong>do «Integración <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación: los trabajadores <strong>de</strong>l mañana», los participantes<br />
acordaron los que serían los principales <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> una estrategia coher<strong>en</strong>te<br />
para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y <strong>la</strong><br />
formación a niv<strong>el</strong> europeo.<br />
<strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma fue un segundo hito <strong>en</strong> <strong>la</strong> vía <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación.<br />
El tercer hito es <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe, que recoge una amplia muestra <strong>de</strong><br />
estudios <strong>de</strong> casos proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> todos los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea.<br />
El informe<br />
Objeto<br />
El informe <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />
educativo: bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> formación profesional<br />
ofrece una visión g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> toda<br />
Europa ( 6 ), a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> pautas que permitan e<strong>la</strong>borar una estrategia<br />
sistemática para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />
educativo a niv<strong>el</strong> europeo.<br />
Grupo <strong>de</strong>stinatario<br />
El informe va <strong>de</strong>stinado a los profesionales e intermediarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y<br />
otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, así como a los responsables políticos e<br />
interlocutores sociales.<br />
Ámbito<br />
El informe se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y abarca <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria y<br />
secundaria, y <strong>la</strong> formación profesional.<br />
Estructura<br />
El informe consta <strong>de</strong> tres partes.<br />
1. Una <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> varios ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo <strong>en</strong> Europa.<br />
2. Un proyecto <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lo que recoge los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos más importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo.<br />
Este mo<strong>de</strong>lo es <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> un análisis <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración a <strong>la</strong> luz<br />
<strong>de</strong> los estudios <strong>de</strong> casos.<br />
( 6 ) Los ejemplos <strong>de</strong>scritos <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Bélgica, Dinamarca, Alemania, Grecia,<br />
España, Francia, Ir<strong>la</strong>nda, Italia, los Países Bajos, Austria, Fin<strong>la</strong>ndia, Suecia y <strong>el</strong> Reino Unido.<br />
13■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
3. <strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma, que constituye <strong>el</strong> primer paso hacia una estrategia<br />
europea <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />
educativo.<br />
<strong>La</strong> primera sección (capítulo 3) conti<strong>en</strong>e 36 ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong><br />
los que 14 son estudios <strong>de</strong> casos concretos, y <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más se<br />
pres<strong>en</strong>tan brevem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> «instantánea» al final <strong>de</strong> cada capítulo.<br />
Los criterios <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio fueron los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• ejemplos innovadores;<br />
• casos que constituyan ejemplos <strong>de</strong> integración eficaz (y, a ser posible,<br />
evaluada) <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación;<br />
• casos mant<strong>en</strong>idos a medio o <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo (sost<strong>en</strong>ibles);<br />
• casos que puedan extrapo<strong>la</strong>rse a otros Estados miembros, a otros niv<strong>el</strong>es<br />
educativos y a otros c<strong>en</strong>tros doc<strong>en</strong>tes;<br />
• casos que abarqu<strong>en</strong> una amplia gama <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros doc<strong>en</strong>tes;<br />
• casos proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> varios Estados miembros.<br />
Los ejemplos se divi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> tres categorías <strong>en</strong> función <strong>de</strong> tres puntos <strong>de</strong> vista:<br />
<strong>el</strong> «holístico», <strong>el</strong> <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios y <strong>el</strong> <strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Los casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista «holístico» <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido amplio e incluy<strong>en</strong> <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico, m<strong>en</strong>tal<br />
y social. Abarcan todo <strong>el</strong> sistema educativo, y <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> «cultura esco<strong>la</strong>r»,<br />
así como <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> los alumnos y <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong><br />
los profesores ( 7 ).<br />
Los casos <strong>en</strong> los que <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> forman parte sustancial <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
estudios no limitan <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> a un tema concreto,<br />
sino que <strong>la</strong>s integran como temas «transversales»; es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> SST se integra <strong>en</strong><br />
todos los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>en</strong> distintas materias, por ejemplo <strong>en</strong> los<br />
idiomas extranjeros y <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura.<br />
Los casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
abordan <strong>el</strong> último y más importante paso <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso educativo, esto es, <strong>la</strong><br />
transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral. Algunos casos se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
introducción <strong>de</strong> los estudiantes al puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, los pasos <strong>de</strong> <strong>la</strong> carrera<br />
profesional y los riesgos a los que habrán <strong>de</strong> hacer fr<strong>en</strong>te. Algunos ejemplos<br />
abordan <strong>el</strong> tema <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una perspectiva g<strong>en</strong>eral y otros lo abordan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
perspectiva <strong>de</strong> un sector concreto.<br />
Una difer<strong>en</strong>ciación <strong>en</strong>tre estos tres <strong>en</strong>foques nos permite ver una imag<strong>en</strong> más<br />
nítida <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> amplia gama <strong>de</strong> ejemplos pres<strong>en</strong>tada, <strong>en</strong> cuya puesta <strong>en</strong><br />
marcha intervinieron distintas organizaciones y socios co<strong>la</strong>boradores. No<br />
obstante, <strong>en</strong>tre los tres puntos <strong>de</strong> vista se aprecian algunos puntos <strong>en</strong> común.<br />
Como refer<strong>en</strong>cia, al principio <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los estudios <strong>de</strong> casos aparece un<br />
símbolo que indica <strong>el</strong> <strong>en</strong>foque o los <strong>en</strong>foques aplicados.<br />
( 7 ) El término «holístico» se utiliza <strong>en</strong> este informe como un vocablo <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>en</strong>gua común y apunta a<br />
un <strong>en</strong>foque más amplio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, incluido <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico, psíquico<br />
y social <strong>de</strong> los niños y los jóv<strong>en</strong>es.<br />
■14
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
En <strong>la</strong> segunda parte <strong>de</strong>l informe (capítulo 4) se analiza <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
tomando como base <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes:<br />
• los estudios <strong>de</strong> casos que figuran <strong>en</strong> este informe;<br />
• los resultados <strong>de</strong>l seminario c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Bilbao <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2002;<br />
• un proyecto <strong>de</strong> informe interno sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />
(2002), y<br />
• los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera reunión <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia<br />
(2003).<br />
Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> esta base se e<strong>la</strong>boró un mo<strong>de</strong>lo que ilustra <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación.<br />
<strong>La</strong> tercera parte <strong>de</strong>l informe (capítulo 5) <strong>de</strong>scribe los primeros pasos con<br />
vistas a e<strong>la</strong>borar una estrategia «coher<strong>en</strong>te» <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y profesional.<br />
15■
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
2.<br />
S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />
BREVE DESCRIPCIÓN DE LOS CASOS<br />
17■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
a) Casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista «holístico»<br />
El objetivo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l NHSS<br />
es ayudar a los ciudadanos<br />
jóv<strong>en</strong>es a estar más sanos y<br />
mejor preparados para su<br />
futura vida <strong>la</strong>boral.<br />
«El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (National Healthy<br />
School Standard, NHSS), Ing<strong>la</strong>terra<br />
El programa NHSS ofrece un proceso nacional <strong>de</strong> acreditación con objeto <strong>de</strong><br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong> y apoyar <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong><br />
los coordinadores <strong>de</strong>l programa «Escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables» <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong><br />
Ing<strong>la</strong>terra. El NHSS persigue objetivos nacionales y p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> acción locales con<br />
metas operativas que son objeto <strong>de</strong> coordinación regional y local. A fin <strong>de</strong><br />
obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> acreditación <strong>de</strong> «escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able», los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
alcanzar los objetivos establecidos por <strong>el</strong> programa local.<br />
«<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura», Países Bajos<br />
El <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong>be adaptarse<br />
al <strong>de</strong>sarrollo educativo.<br />
<strong>La</strong> iniciativa «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» es <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> una campaña <strong>de</strong> ámbito<br />
nacional que se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
y viol<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do<br />
varios instrum<strong>en</strong>tos para animar a los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res a analizar su situación y<br />
establecer su propio p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. Estos<br />
instrum<strong>en</strong>tos pue<strong>de</strong>n adaptarse a <strong>la</strong> cultura o al ambi<strong>en</strong>te específico <strong>de</strong> cada<br />
c<strong>en</strong>tro.<br />
«Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza» (FAOS), Grecia<br />
FAOS es un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te ejemplo<br />
<strong>de</strong> cómo pue<strong>de</strong> aprovecharse<br />
un pequeño número <strong>de</strong><br />
acciones locales y<br />
extrapo<strong>la</strong>r<strong>la</strong>s a niv<strong>el</strong> nacional.<br />
El proyecto FAOS se basa <strong>en</strong> un método participativo gradual mediante <strong>la</strong><br />
implicación voluntaria <strong>de</strong> organizaciones públicas y privadas. En <strong>el</strong> marco <strong>de</strong><br />
este proyecto se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do procedimi<strong>en</strong>tos integrales para evaluar <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. Uno <strong>de</strong> los principales objetivos <strong>de</strong>l<br />
proyecto es formar a los formadores sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, incluida <strong>la</strong><br />
formación <strong>en</strong> primeros auxilios.<br />
«Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r», Suecia<br />
Este programa pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
hacer que todos se si<strong>en</strong>tan<br />
parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y<br />
particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> sus<br />
condiciones.<br />
El objetivo <strong>de</strong> este proyecto es que todos particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong>, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como t<strong>el</strong>ón <strong>de</strong> fondo <strong>la</strong> Ley sueca sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
<strong>La</strong> iniciativa «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» se basa <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> que<br />
utilizan un cuestionario y establec<strong>en</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />
b) Casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista<br />
<strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios<br />
El proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios<br />
pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse un<br />
proceso <strong>en</strong> espiral: los temas<br />
<strong>de</strong> SST se abordan año tras<br />
año, se estudian con mayor<br />
profundidad y se adaptan<br />
para que se ajust<strong>en</strong> al nuevo<br />
niv<strong>el</strong> m<strong>en</strong>tal y emocional <strong>de</strong>l<br />
estudiante.<br />
«En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>», Italia<br />
El manual para profesores «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» proporciona a éstos<br />
un marco conceptual y metodológico para introducir <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los programas<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. <strong>La</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> como un<br />
proceso mediante <strong>el</strong> cual <strong>la</strong> SST pue<strong>de</strong> aplicarse a todas <strong>la</strong>s materias. Un<br />
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to distintivo <strong>de</strong> este proyecto es <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los profesores<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l curso y un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> formación para aqu<strong>el</strong>los<br />
profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> aplicar este método.<br />
■18
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
«Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
<strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s primarias», Italia<br />
En este estudio <strong>de</strong> caso se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> varios ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas<br />
c<strong>en</strong>trados <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> divulgación <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos didácticos para<br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r<br />
mediante <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> métodos novedosos e interactivos. El objeto<br />
primordial es hacer participar a los alumnos, <strong>de</strong> forma que puedan adquirir los<br />
conocimi<strong>en</strong>tos necesarios para aplicar medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción eficaces <strong>en</strong> su<br />
<strong>en</strong>torno cotidiano.<br />
«Juego seguro <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to» («Sp<strong>la</strong>at» [Safe p<strong>la</strong>y at all times»]),<br />
Ing<strong>la</strong>terra<br />
<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» es parte <strong>de</strong>l programa comunitario «<strong>La</strong>ing Homes» y<br />
ofrece paquetes <strong>de</strong> formación. Esta iniciativa pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los niños<br />
sobre los p<strong>el</strong>igros inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción y <strong>en</strong>señarles a prev<strong>en</strong>ir<br />
los riesgos, por ejemplo visitando obras y organizando talleres <strong>de</strong> construcción<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria.<br />
Proyecto «Armi»: «Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>»/«Los nuevos chicos <strong>de</strong>l<br />
<strong>trabajo</strong>», Dinamarca<br />
Este estudio <strong>de</strong> caso <strong>de</strong>scribe un proyecto para escue<strong>la</strong>s primarias y un proyecto<br />
<strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to que ilustra los primeros pasos <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral.<br />
Este proyecto ti<strong>en</strong>e como t<strong>el</strong>ón <strong>de</strong> fondo <strong>el</strong> programa gubernam<strong>en</strong>tal «Un<br />
<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> limpio» y <strong>en</strong> él participan varias <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s co<strong>la</strong>boradoras. El<br />
material educativo empleado para transmitir <strong>el</strong> m<strong>en</strong>saje resulta atractivo para<br />
cada grupo <strong>de</strong> edad s<strong>el</strong>eccionado, y se utiliza un <strong>en</strong>foque pedagógico especial<br />
que garantiza <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los alumnos.<br />
¡Empieza jov<strong>en</strong>, permanece<br />
seguro!<br />
En <strong>la</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at», los<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza pue<strong>de</strong>n<br />
s<strong>el</strong>eccionar los compon<strong>en</strong>tes<br />
y su niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> participación.<br />
Los alumnos <strong>de</strong>berán ser<br />
capaces <strong>de</strong> realizar una<br />
contribución positiva a su<br />
propia <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong><br />
y <strong>la</strong> <strong>de</strong> sus compañeros.<br />
c) Casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista<br />
<strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
«Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura»,<br />
Ir<strong>la</strong>nda<br />
Este proyecto ir<strong>la</strong>ndés aborda <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s explotaciones<br />
agropecuarias. En <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l mismo se ha e<strong>la</strong>borado un código <strong>de</strong> prácticas<br />
para los niños y los jóv<strong>en</strong>es sobre <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura.<br />
De conformidad con dicho código, los agricultores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una<br />
«<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>» y efectuar una evaluación completa <strong>de</strong> riesgos. Por<br />
otra parte, exist<strong>en</strong> diversas iniciativas que proporcionan a los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res<br />
material para los alumnos y profesores. Estos materiales están re<strong>la</strong>cionados<br />
directam<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> agríco<strong>la</strong>.<br />
<strong>La</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
se basa directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
explotación agraria como tal,<br />
lo que <strong>la</strong> convierte <strong>en</strong> un<br />
instrum<strong>en</strong>to muy concreto<br />
y práctico.<br />
«Synergie» («Sinergia»), Francia<br />
<strong>La</strong> i<strong>de</strong>a fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l proyecto «Synergie» es formar a los alumnos para que<br />
su <strong>la</strong>bor <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una empresa sea económica y socialm<strong>en</strong>te útil. Los alumnos<br />
asum<strong>en</strong> <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> contribuir a mejorar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> una<br />
empresa. El proyecto se basa <strong>en</strong> cifras estadísticas y una serie <strong>de</strong> acuerdos <strong>de</strong><br />
co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre organismos públicos y privados. Com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong><br />
transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y se ha extrapo<strong>la</strong>do a los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
construcción y <strong>la</strong>s obras públicas, <strong>la</strong>s artes gráficas y <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong><br />
carrocerías para automóviles y <strong>de</strong> estructuras metálicas.<br />
Los estudiantes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
oportunidad <strong>de</strong> dar sus<br />
primeros pasos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />
<strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>, c<strong>en</strong>trándose<br />
directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos<br />
<strong>la</strong>borales.<br />
19■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Los estudiantes <strong>de</strong>scubr<strong>en</strong><br />
que <strong>la</strong> SST es una realidad y<br />
que cu<strong>en</strong>tan con los medios<br />
para hacer algo al respecto.<br />
Un profesor con experi<strong>en</strong>cia<br />
e<strong>la</strong>boró <strong>el</strong> material<br />
pedagógico.<br />
El proyecto funciona <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
1972 y <strong>en</strong> él han participado<br />
más <strong>de</strong> seis millones <strong>de</strong><br />
jóv<strong>en</strong>es.<br />
Los módulos creados <strong>de</strong><br />
acuerdo con <strong>la</strong>s UFTC pue<strong>de</strong>n<br />
emplearse para formar a<br />
personas que trabajan <strong>en</strong><br />
diversos sectores <strong>de</strong> alto<br />
riesgo.<br />
«Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas», Bélgica<br />
<strong>La</strong> formación profesional <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s técnicas compr<strong>en</strong><strong>de</strong> prácticas con<br />
máquinas. Este proyecto se llevó a cabo <strong>en</strong> una escue<strong>la</strong> cuya maquinaria no<br />
cumplía <strong>la</strong>s normas. <strong>La</strong> mejor solución era adaptar los tornos exist<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s<br />
normas vig<strong>en</strong>tes. Se realizó una evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con<br />
alumnos y profesores, se <strong>de</strong>batieron <strong>la</strong>s medidas que <strong>de</strong>bían tomarse y, por<br />
último, los propios alumnos pusieron <strong>en</strong> práctica <strong>la</strong>s que se consi<strong>de</strong>raron<br />
mejores <strong>en</strong>tre todas <strong>el</strong><strong>la</strong>s.<br />
«Verifica esto» («Check it out»), Reino Unido<br />
Los ví<strong>de</strong>os «Check it out» son una respuesta a una iniciativa para revitalizar <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> que ti<strong>en</strong>e por objeto fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización <strong>de</strong> los<br />
jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> torno a los riesgos. El proyecto se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> cuatro sectores:<br />
servicios <strong>de</strong> restauración, industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> música, <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>el</strong>uquería y <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> taller. Ti<strong>en</strong>e por objeto pres<strong>en</strong>tar a los estudiantes una serie <strong>de</strong><br />
riesgos a los que pue<strong>de</strong>n verse expuestos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong>señarles<br />
a reconocerlos, a evaluarlos y a adoptar medidas para contro<strong>la</strong>r los riesgos tanto<br />
propios como aj<strong>en</strong>os. Pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ofrecer a los profesores, que probablem<strong>en</strong>te<br />
carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos o compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong><br />
riesgos, un <strong>en</strong>foque pedagógico pragmático.<br />
«Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>», Alemania<br />
Este proyecto ti<strong>en</strong>e por objeto integrar los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />
estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional. El proyecto consiste <strong>en</strong> un<br />
concurso anual que se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes ámbitos, como <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad, <strong>el</strong><br />
ruido, <strong>la</strong>s caídas, <strong>la</strong>s sustancias p<strong>el</strong>igrosas, trabajar s<strong>en</strong>tado/levantar<br />
objetos/transportar objetos, <strong>el</strong> camino hacia <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y los aspectos<br />
re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> con or<strong>de</strong>nadores. Mediante<br />
un concurso dotado <strong>de</strong> interesantes premios y una pres<strong>en</strong>tación atractiva <strong>de</strong>l<br />
material, los iniciadores <strong>de</strong> este proyecto int<strong>en</strong>tan llegar al grupo <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>stinatarios con <strong>la</strong> mayor eficacia posible.<br />
«Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios», Italia<br />
A fin <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> formación sobre SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
formación profesional, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> este proyecto se examinaron los p<strong>la</strong>nes<br />
<strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica, y<br />
<strong>la</strong> mecánica. Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do módulos <strong>de</strong> formación específicos basados <strong>en</strong><br />
«unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos» (UFTC), así como<br />
instrum<strong>en</strong>tos prácticos y aplicados para que los estudiantes particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación.<br />
■20
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.<br />
S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />
BUENAS PRÁCTICAS PARA INTEGRAR LA SST EN EL SISTEMA EDUCATIVO<br />
21■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
3.1.<br />
HACIA UNA ESCUELA SEGURA<br />
Y SALUDABLE: UN ENFOQUE HOLÍSTICO<br />
Una mejora dura<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los niños ( 8 ) y jóv<strong>en</strong>es ( 9 ) <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong> y a través <strong>de</strong> ésta, así como <strong>en</strong> otros contextos educativos, requiere un<br />
<strong>en</strong>foque prev<strong>en</strong>tivo que abarque los sigui<strong>en</strong>tes aspectos:<br />
• <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico, m<strong>en</strong>tal y social; y<br />
• <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> su totalidad, que agrupa compon<strong>en</strong>tes<br />
organizativos, personales y medioambi<strong>en</strong>tales ( 10 ).<br />
El punto <strong>de</strong> vista «holístico» para <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
sistema educativo ti<strong>en</strong>e por objeto:<br />
• crear o mejorar <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s y percepciones personales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>; y<br />
• diseñar <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> como un lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> a<strong>de</strong>cuado a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
alumnos y profesores.<br />
<strong>La</strong> i<strong>de</strong>a subyac<strong>en</strong>te es que un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje seguro y <strong>salud</strong>able<br />
permite a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es tomar conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos y adquirir<br />
compet<strong>en</strong>cias lo antes posible para configurar su futura vida <strong>la</strong>boral (y privada)<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro, haciéndo<strong>la</strong> más segura y <strong>salud</strong>able.<br />
Los cuatro ejemplos sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>stacan difer<strong>en</strong>tes aspectos <strong>de</strong> este punto <strong>de</strong><br />
vista. En <strong>el</strong> primer caso se <strong>de</strong>scribe un programa nacional que ofrece un proceso<br />
<strong>de</strong> acreditación con objeto <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
educación y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>; <strong>el</strong> segundo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
comunicación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y viol<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />
esco<strong>la</strong>res; <strong>el</strong> tercero <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos integrales para<br />
evaluar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r aplicando medidas<br />
<strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> sector público y <strong>el</strong> privado; y <strong>en</strong> <strong>el</strong> último se <strong>de</strong>scribe<br />
un programa para diseñar un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s.<br />
( 8 ) Los niños son personas <strong>en</strong>tre 3 y 15 años <strong>de</strong> edad, aproximadam<strong>en</strong>te. No existe una reg<strong>la</strong> para <strong>la</strong><br />
primera edad; <strong>la</strong> segunda correspon<strong>de</strong> al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r obligatoria.<br />
( 9 ) Los jóv<strong>en</strong>es son personas <strong>en</strong>tre 15 y 18 años <strong>de</strong> edad, con arreglo a <strong>la</strong> Directiva 94/33/CE <strong>de</strong>l<br />
Consejo, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1994, re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
( 10 ) Hun<strong>de</strong>loh, H., y Hess, B.: «Promoting safety — A compon<strong>en</strong>t in health promotion in schools»,<br />
Bun<strong>de</strong>sverband <strong>de</strong>r Unfallkass<strong>en</strong>, Múnich (2001), p. 4 (original alemán: GUV 57.1.1, disponible <strong>en</strong><br />
inglés y francés). El concepto alemán <strong>de</strong> «promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud, a saber: «Un estado <strong>de</strong> completo<br />
bi<strong>en</strong>estar físico, m<strong>en</strong>tal y social, y no meram<strong>en</strong>te <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad o discapacidad»<br />
(Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud, 1948). De acuerdo con este concepto, <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> es un<br />
importante compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que «<strong>la</strong>s<br />
lesiones y los traumas causados por acci<strong>de</strong>ntes pue<strong>de</strong>n afectar gravem<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s distintas partes <strong>de</strong><br />
este estado <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar» (p. 1). Un «<strong>en</strong>foque global hacia <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>» constituye<br />
igualm<strong>en</strong>te una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres innovaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST<br />
(Estrategia comunitaria 2002, p. 3).<br />
■22
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.1.1. «EL ESTÁNDAR NACIONAL<br />
PARA LA ESCUELA SALUDABLE»,<br />
Ing<strong>la</strong>terra<br />
HDA [Ag<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud],<br />
Londres<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Contribuir a mejorar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es y a prepararlos mejor para<br />
su futura vida <strong>la</strong>boral.<br />
• Ofrecer un proceso <strong>de</strong> acreditación con objeto <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />
cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>.<br />
• Es un programa nacional que permite a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s adoptar un<br />
programa adaptado a cada c<strong>en</strong>tro.<br />
Introducción<br />
«El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (National Healthy School<br />
Standard [NHSS]) se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> «escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» para fom<strong>en</strong>tar<br />
<strong>la</strong> educación sobre <strong>salud</strong> y bi<strong>en</strong>estar y, <strong>de</strong> este modo, ayudar a los jóv<strong>en</strong>es a<br />
mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> su vida futura. Este estándar ofrece un proceso <strong>de</strong><br />
acreditación para <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> y apoya <strong>la</strong><br />
<strong>la</strong>bor <strong>de</strong> los coordinadores <strong>de</strong>l programa «Escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables» <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong><br />
Ing<strong>la</strong>terra.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
El concepto <strong>de</strong> «escue<strong>la</strong> promotora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>» evolucionó durante <strong>la</strong> década<br />
<strong>de</strong> 1980 a partir <strong>de</strong> los <strong>trabajo</strong>s realizados por <strong>la</strong> Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Salud (OMS). El programa NHSS se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad y fue propuesto por vez primera <strong>en</strong> <strong>el</strong> Libro Ver<strong>de</strong><br />
e<strong>la</strong>borado por <strong>el</strong> gobierno y titu<strong>la</strong>do Our healthier nation (Un país más<br />
<strong>salud</strong>able), <strong>en</strong> 1998. En esa época ya existían varios programas ad hoc no<br />
23■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
coordinados a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able repartidos por todo <strong>el</strong> territorio <strong>de</strong>l<br />
Reino Unido. Durante <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo, que fue supervisada por <strong>el</strong> equipo<br />
nacional <strong>de</strong>l NHSS y tuvo como base <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud<br />
(Health Dev<strong>el</strong>opm<strong>en</strong>t Ag<strong>en</strong>cy [HDA]) <strong>de</strong>l Reino Unido, se realizaron estudios <strong>de</strong><br />
investigación y se consultó a <strong>la</strong>s partes interesadas sobre los programas <strong>de</strong> <strong>salud</strong><br />
esco<strong>la</strong>r ya exist<strong>en</strong>tes. Tras i<strong>de</strong>ntificar varios mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas, por<br />
ejemplo, «formas eficaces <strong>de</strong> trabajar con los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res», <strong>el</strong> programa<br />
int<strong>en</strong>tó <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un estándar nacional que recogiera los principios para<br />
programas futuros, así como un marco y criterios <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia que sirvieran<br />
para e<strong>la</strong>borar una acreditación <strong>de</strong> ámbito nacional.<br />
Básicam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> programa pret<strong>en</strong>día:<br />
• conseguir <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Ing<strong>la</strong>terra;<br />
• fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> un «punto <strong>de</strong> vista holístico» <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
educación y <strong>salud</strong>;<br />
• animar a los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res a convertirse <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables mediante<br />
<strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> acuerdos <strong>de</strong> cooperación sost<strong>en</strong>ibles<br />
con otras partes interesadas;<br />
• mejorar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar tanto <strong>de</strong> los alumnos como <strong>de</strong>l personal, así<br />
como <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral (por ejemplo, padres, grupos y empresas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad);<br />
• e<strong>la</strong>borar un estándar basado <strong>en</strong> principios <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas.<br />
Objetivo<br />
El objetivo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l programa NHSS es ayudar a los ciudadanos jóv<strong>en</strong>es a<br />
estar más sanos y mejor preparados para su futura vida <strong>la</strong>boral.<br />
El NHSS persigue tres objetivos estratégicos:<br />
• reducir <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong>;<br />
• fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> inclusión social;<br />
• <strong>el</strong>evar los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> educación.<br />
El objetivo inicial era que todas <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s locales <strong>de</strong> educación (local<br />
education authorities [LEA]) y sus socios <strong>de</strong>l sector sanitario participaran <strong>en</strong> un<br />
programa <strong>de</strong> acreditación <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación a más tardar <strong>en</strong> marzo <strong>de</strong><br />
2002. Tras lograr este objetivo, <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Sanidad (Departm<strong>en</strong>t of Health<br />
[DH]) y <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educación y Capacitación (Departm<strong>en</strong>t for Education<br />
and Skills [DfES]) ( 11 ) acordaron nuevos objetivos nacionales para los programas<br />
<strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación. Los objetivos c<strong>en</strong>trados <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una<br />
infraestructura nacional para <strong>el</strong> NHSS han sido sustituido por objetivos<br />
operativos que pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n asegurar:<br />
• que, <strong>en</strong>tre 2003 y 2006, todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s inglesas sigan t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do acceso a<br />
los servicios <strong>de</strong> un programa regional <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación con<br />
acreditación nacional;<br />
( 11 ) Ministerio <strong>de</strong> Educación y Capacitación (DfES): How the national healthy school standard<br />
contributes to school improvem<strong>en</strong>t (Contribución <strong>de</strong>l estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able),<br />
2003.<br />
■24
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
• que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s participantes alcanc<strong>en</strong> uno <strong>de</strong> los tres niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> realización<br />
e int<strong>en</strong>t<strong>en</strong> conseguir <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> 3:<br />
niv<strong>el</strong> 1: <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s conoc<strong>en</strong> y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> participar;<br />
niv<strong>el</strong> 2: <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s han t<strong>en</strong>ido acceso a <strong>la</strong>s iniciativas que ofrece <strong>el</strong> programa;<br />
niv<strong>el</strong> 3: <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s han t<strong>en</strong>ido acceso a <strong>la</strong>s iniciativas y han empr<strong>en</strong>dido un<br />
proceso <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> objetivos y p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> medidas; éste es <strong>el</strong> niv<strong>el</strong><br />
<strong>de</strong> participación más int<strong>en</strong>sa y, para alcanzarlo, los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />
pres<strong>en</strong>tar pruebas <strong>de</strong> los efectos logrados <strong>de</strong> acuerdo con una serie <strong>de</strong> criterios<br />
extraídos <strong>de</strong>l NHSS ( 12 );<br />
• que <strong>en</strong> 2006, todos aqu<strong>el</strong>los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con más <strong>de</strong> un<br />
20 % <strong>de</strong> alumnos pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a familias con bajos ingresos<br />
(aproximadam<strong>en</strong>te 7 000) alcanc<strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> 3 (<strong>el</strong> más alto) <strong>de</strong>l NHSS.<br />
Ámbito<br />
El estándar NHSS se puso <strong>en</strong> marcha <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1999. Está<br />
financiado conjuntam<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Sanidad y <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong><br />
Educación y Capacitación. Para promocionar <strong>el</strong> estándar, se ha creado un<br />
equipo <strong>de</strong> asesores nacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> HDA, nueve coordinadores regionales <strong>de</strong>l<br />
NHSS <strong>en</strong> cada oficina gubernam<strong>en</strong>tal regional y <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito local, mediante<br />
acuerdos <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong>. Hasta ahora, 14 000<br />
escue<strong>la</strong>s han recibido asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> este programa.<br />
El NHSS funciona a cuatro niv<strong>el</strong>es:<br />
El equipo <strong>de</strong> coordinadores nacionales <strong>de</strong>l NHSS<br />
Los coordinadores regionales <strong>de</strong> los programas locales<br />
Los programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables<br />
<strong>La</strong>s activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />
Los coordinadores nacionales<br />
El equipo nacional <strong>de</strong> coordinación es responsable <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r los estándares<br />
<strong>de</strong> calidad nacionales para los programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables ( 13 ).<br />
El estándar ti<strong>en</strong>e tres compon<strong>en</strong>tes: acuerdos <strong>de</strong> cooperación, gestión <strong>de</strong>l<br />
programa y co<strong>la</strong>boración con los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res, cada uno con una serie<br />
<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s que los programas locales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> llevar a cabo para conseguir <strong>la</strong><br />
( 12 ) «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able (NHSS)»: Confirming healthy school achievem<strong>en</strong>t<br />
(Confirmación <strong>de</strong> <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able), 2003, p. 3.<br />
( 13 ) Ministerio <strong>de</strong> Educación y Capacitación: National healthy school guidance (Guía nacional <strong>de</strong> <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> educación), Nottingham 1999 (DfES, 1999).<br />
25■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
acreditación. Por ejemplo, para obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> acreditación <strong>en</strong> los acuerdos <strong>de</strong><br />
cooperación, los programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>mostrar <strong>la</strong><br />
participación <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, los alumnos y los grupos locales <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>nificación, ejecución y evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s.<br />
El proceso <strong>de</strong> acreditación ha permitido crear programas rigurosos y<br />
coher<strong>en</strong>tes, basados <strong>en</strong> principios sólidos, sost<strong>en</strong>ibles y comprobados y capaces<br />
<strong>de</strong> ofrecer servicios eficaces a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />
Los coordinadores regionales<br />
Los coordinadores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> promover <strong>la</strong> capacitación a niv<strong>el</strong> local <strong>en</strong> apoyo <strong>de</strong> los<br />
acuerdos <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong>, para alcanzar <strong>el</strong><br />
objetivo nacional. Deb<strong>en</strong> gestionar <strong>la</strong>s reuniones <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong><br />
activida<strong>de</strong>s, lo que implica <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>la</strong><br />
divulgación <strong>de</strong> pruebas que <strong>de</strong>muestr<strong>en</strong> <strong>el</strong> impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s.<br />
Programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables<br />
En Ing<strong>la</strong>terra exist<strong>en</strong> más <strong>de</strong> 150 programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables.<br />
Cada programa compr<strong>en</strong><strong>de</strong> un acuerdo <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />
locales responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación y los servicios sanitarios, y se ocupa <strong>de</strong><br />
captar escue<strong>la</strong>s y <strong>de</strong> prestar <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia necesaria para abordar <strong>la</strong>s cuestiones<br />
re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> educación sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.<br />
Normalm<strong>en</strong>te, esta asist<strong>en</strong>cia, que se basa <strong>en</strong> los principios <strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque<br />
holístico, compr<strong>en</strong><strong>de</strong>:<br />
• ori<strong>en</strong>taciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> li<strong>de</strong>razgo y <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong>l cambio;<br />
• asist<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo profesional <strong>de</strong>l personal (por ejemplo,<br />
asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación);<br />
• asist<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> política y <strong>la</strong> cultura esco<strong>la</strong>r;<br />
• asist<strong>en</strong>cia para <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> alumnos, padres, ori<strong>en</strong>tadores sobre<br />
formación profesional y comunida<strong>de</strong>s locales;<br />
• asesorami<strong>en</strong>to sobre p<strong>la</strong>nificación y aplicación <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios;<br />
• asist<strong>en</strong>cia para i<strong>de</strong>ntificar objetivos y evaluar <strong>el</strong> impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s.<br />
Cada programa aplica un <strong>en</strong>foque flexible, mediante <strong>el</strong> cual <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n<br />
resolver los principales problemas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> su localidad, y cubre ocho temas<br />
específicos, <strong>en</strong>tre los que cabe <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> educación sobre drogas, bi<strong>en</strong>estar<br />
emocional, alim<strong>en</strong>tación <strong>salud</strong>able y <strong>seguridad</strong>.<br />
Activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res<br />
A fin <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> acreditación <strong>de</strong> «escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» <strong>en</strong> uno o varios <strong>de</strong> estos<br />
ocho temas, los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong>b<strong>en</strong> alcanzar diversos objetivos<br />
establecidos por <strong>el</strong> programa local. Se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> que este proceso sea continuo,<br />
pues se espera que los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res sigan trabajando a partir <strong>de</strong> los logros<br />
obt<strong>en</strong>idos, que se marqu<strong>en</strong> nuevos objetivos y se c<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> nuevos temas.<br />
Resultados<br />
<strong>La</strong> evaluación es parte integrante <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> acreditación <strong>de</strong>l NHSS. Los<br />
asesores utilizan una combinación <strong>de</strong> métodos cuantitativos y cualitativos <strong>de</strong><br />
evaluación (por ejemplo, cuestionarios cumplim<strong>en</strong>tados por <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y los<br />
■26
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
participantes <strong>en</strong> los acuerdos <strong>de</strong> cooperación locales, exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas<br />
previstas y com<strong>en</strong>tarios recabados <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res) y los avances se<br />
comparan con los objetivos ori<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong>l NHSS ( 14 ).<br />
<strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong> los programas locales <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada escue<strong>la</strong> muestran <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos<br />
y los compon<strong>en</strong>tes ori<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong>l NHSS:<br />
• <strong>en</strong> abril <strong>de</strong> 2002, cada uno <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables,<br />
organizado por un consorcio local <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong>, había<br />
pasado con éxito <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> acreditación nacional (NHSS);<br />
• 8 000 escue<strong>la</strong>s inglesas han <strong>de</strong>finido <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
educación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo, han establecido objetivos,<br />
obti<strong>en</strong><strong>en</strong> asist<strong>en</strong>cia y realizan un seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l impacto <strong>de</strong> sus activida<strong>de</strong>s.<br />
Un exam<strong>en</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los informes <strong>de</strong> inspección esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Administración puso <strong>de</strong> manifiesto los efectos positivos <strong>de</strong>l programa <strong>en</strong> los<br />
c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res que han participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> NHSS:<br />
• se consi<strong>de</strong>raba que <strong>la</strong> eficacia g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> cuatro <strong>de</strong> cada cinco escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>señanza primaria y <strong>en</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria era<br />
«satisfactoria» o «mejor» que <strong>la</strong> media nacional;<br />
• casi dos terceras partes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria y un 37 % <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria hicieron avances «satisfactorios» o «mejores»<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> última inspección administrativa;<br />
• <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias y secundarias participantes mejoran con mayor rapi<strong>de</strong>z<br />
que <strong>la</strong>s no participantes <strong>en</strong> varios ámbitos c<strong>la</strong>ve, como por ejemplo:<br />
comportami<strong>en</strong>to, niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, calidad <strong>de</strong>l personal, programa <strong>de</strong><br />
educación social y sanitaria (social and health education programme [PSHE])<br />
y gestión <strong>de</strong> los alumnos y asist<strong>en</strong>cia a éstos.<br />
El NHSS ha sido objeto <strong>de</strong> una evaluación externa. El Ministerio <strong>de</strong> Sanidad y <strong>el</strong><br />
Ministerio <strong>de</strong> Educación y Capacitación <strong>en</strong>cargaron a <strong>la</strong> Fundación Nacional <strong>de</strong><br />
Estudios sobre Educación (National Foundation for Educational Research) y al<br />
C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigación Thomas Coram (Thomas Coram Research Unit) <strong>la</strong><br />
realización <strong>de</strong> esta evaluación. <strong>La</strong> evaluación se basó <strong>en</strong> los criterios <strong>de</strong>l niv<strong>el</strong> 3<br />
a fin <strong>de</strong> ofrecer indicadores para futuras mejoras.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
Sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> información facilitada por los <strong>en</strong>cuestados, un control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
prácticas exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>el</strong> NHSS puso <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve una serie <strong>de</strong><br />
problemas que han impedido lograr resultados óptimos:<br />
• presiones <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> escasez <strong>de</strong> personal doc<strong>en</strong>te (problema seña<strong>la</strong>do por<br />
un 46 % <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cuestados);<br />
• exceso <strong>de</strong> iniciativas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s (31 %);<br />
• falta <strong>de</strong> tiempo para llevar a cabo <strong>el</strong> programa (18 %);<br />
• una minoría <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cuestados (10 %) reflejó que <strong>el</strong> perfil <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor<br />
realizada <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación había sido inferior al <strong>de</strong>seable<br />
y señaló <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er una sólida ori<strong>en</strong>tación a niv<strong>el</strong> nacional por<br />
parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instancias compet<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración;<br />
( 14 ) DfES, 1999.<br />
27■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
• los coordinadores manifestaron su preocupación porque <strong>la</strong> participación <strong>de</strong><br />
los miembros <strong>de</strong> los consejos esco<strong>la</strong>res y padres sigue si<strong>en</strong>do irregu<strong>la</strong>r, pues<br />
resulta difícil hacer participar a estos dos grupos. Se llegó a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong><br />
que es necesario trabajar más <strong>en</strong> apoyo <strong>de</strong> los programas locales a fin <strong>de</strong><br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> estos grupos tan importantes ( 15 ).<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
Se pidió a los <strong>en</strong>cuestados que m<strong>en</strong>cionaran tres factores que hubieran<br />
contribuido al éxito. Se m<strong>en</strong>cionaron seis temas <strong>de</strong>stacados:<br />
• <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una bu<strong>en</strong>a co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre los servicios educativos y<br />
sanitarios (36 %);<br />
• <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> personal cualificado (35 %);<br />
• <strong>la</strong> financiación por separado (30 %);<br />
• <strong>el</strong> <strong>en</strong>tusiasmo <strong>de</strong> los profesores (29 %);<br />
• <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong>l equipo nacional <strong>de</strong> coordinación (24 %);<br />
• <strong>la</strong> divulgación <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas (15 %).<br />
Transferibilidad<br />
• Si se contara con recursos sufici<strong>en</strong>tes para hacer fr<strong>en</strong>te a los gastos <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo y funcionami<strong>en</strong>to necesarios, se podrían adoptar programas<br />
simi<strong>la</strong>res <strong>en</strong> una amplia gama <strong>de</strong> <strong>en</strong>tornos nacionales.<br />
• El empleo <strong>de</strong> coordinadores nacionales y regionales a tiempo completo<br />
<strong>de</strong>dicados pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te al programa parece haber sido un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ve<br />
para <strong>el</strong> éxito <strong>de</strong>l proyecto.<br />
• El éxito <strong>de</strong> este programa <strong>de</strong>p<strong>en</strong>día, hasta cierto punto, <strong>de</strong> que los consorcios<br />
<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong> locales <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ran y mantuvieran <strong>en</strong><strong>la</strong>ces<br />
eficaces <strong>de</strong> comunicación con <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>de</strong>más organizaciones sanitarias.<br />
El uso <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s equival<strong>en</strong>tes constituiría una gran v<strong>en</strong>taja si este proyecto se<br />
repitiese <strong>en</strong> otros contextos nacionales.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
National Healthy Schools Standard<br />
Health Dev<strong>el</strong>opm<strong>en</strong>t Ag<strong>en</strong>cy<br />
Holborn Gate<br />
330 High Holborn<br />
London WC1V 7BA<br />
United Kingdom<br />
T<strong>el</strong>. (44) 20 74 30 08 50<br />
http://www.wiredforhealth.gov.uk<br />
( 15 ) Rivers, K.; Chase, E.; Knight, A.; McCallum, B.; Tyrerand, P., y Aggletion, P.: «One year on a national<br />
audit of activities linked to the NHSS», informe e<strong>la</strong>borado por <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigación Thomas<br />
Coram <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Pedagogía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Londres (2001).<br />
■28
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.1.2. «LA ESCUELA SEGURA»,<br />
PAÍSES BAJOS<br />
APS [C<strong>en</strong>tro Nacional para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación],<br />
Utrecht<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Mejorar <strong>la</strong> comunicación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s.<br />
• Ayudar a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias a aplicar una política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
para estudiantes y profesores.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r instrum<strong>en</strong>tos para crear escue<strong>la</strong>s seguras que se puedan<br />
adaptar a <strong>la</strong> cultura específica <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tro.<br />
Introducción<br />
<strong>La</strong> iniciativa «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» está dirigida a todas <strong>la</strong>s personas que<br />
intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> (protección) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
secundarias. Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do instrum<strong>en</strong>tos basados <strong>en</strong> ejemplos que<br />
pue<strong>de</strong>n adaptarse a <strong>la</strong> cultura específica <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tro. El punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong><br />
cada proyecto es un ejercicio <strong>de</strong> autoseguimi<strong>en</strong>to o diagnóstico para animar a<br />
<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s a analizar su propia situación y e<strong>la</strong>borar su propio p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>..<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
En <strong>el</strong> folleto titu<strong>la</strong>do «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» (junio <strong>de</strong> 1995), <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong><br />
Educación, Ci<strong>en</strong>cia y Asuntos Culturales estableció <strong>el</strong> perfil <strong>de</strong> una nueva<br />
campaña, tras investigar <strong>el</strong> acoso y <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre m<strong>en</strong>ores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />
En <strong>el</strong> folleto se afirmaba que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ajustarse a <strong>la</strong><br />
política integral <strong>de</strong> juv<strong>en</strong>tud y <strong>seguridad</strong> que aplican los ayuntami<strong>en</strong>tos. El<br />
Ministerio <strong>de</strong> Justicia, <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Transporte, Obras Públicas y Gestión <strong>de</strong>l<br />
Agua y <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educación, Ci<strong>en</strong>cia y Asuntos Culturales facilitaron<br />
recursos adicionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> un conv<strong>en</strong>io con <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s ciuda<strong>de</strong>s. <strong>La</strong><br />
coordinación quedó a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> procesos Voortgezet<br />
29■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
■30<br />
On<strong>de</strong>rwijs (gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria). <strong>La</strong> campaña se llevó a cabo<br />
durante <strong>el</strong> período compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los años 1995 y 2000.<br />
<strong>La</strong>s principales cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> abordadas<br />
<strong>en</strong> este proyecto son <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• mant<strong>en</strong>er los <strong>la</strong>zos sociales: apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a convivir;<br />
• hacer fr<strong>en</strong>te a los <strong>de</strong>sastres <strong>de</strong> forma sistemática y contando con <strong>la</strong><br />
ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> expertos;<br />
• dotar <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> al edificio y sus alre<strong>de</strong>dores y garantizar <strong>el</strong> uso<br />
seguro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.<br />
<strong>La</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>be adaptarse al <strong>de</strong>sarrollo educativo<br />
<strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tro. <strong>La</strong> innovación educativa que <strong>de</strong>sean lograr los profesionales <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> tres núcleos temáticos que están<br />
estrecham<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre<strong>la</strong>zados:<br />
• un amplio <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> todos los estudiantes;<br />
• un pap<strong>el</strong> activo para todos los estudiantes;<br />
• <strong>el</strong> respeto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre los estudiantes.<br />
Objetivos<br />
¿Cuáles son <strong>la</strong>s principales metas <strong>de</strong>l proyecto?:<br />
• mejorar <strong>la</strong> comunicación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>;<br />
• poner fin al tabú <strong>de</strong> sil<strong>en</strong>cio que ro<strong>de</strong>a <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y su<br />
<strong>en</strong>torno;<br />
• ayudar a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias a aplicar una política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
específica para estudiantes y profesores.<br />
Los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos para mejorar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />
pue<strong>de</strong>n adaptarse a <strong>la</strong> cultura y al ambi<strong>en</strong>te específicos <strong>de</strong> cada escue<strong>la</strong>.<br />
Este análisis diagnóstico pret<strong>en</strong><strong>de</strong> animar a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s a analizar su situación<br />
y establecer su propio p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Ámbito<br />
<strong>La</strong> campaña se dirige principalm<strong>en</strong>te a los responsables políticos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
educación, al personal <strong>de</strong> apoyo, a los formadores <strong>de</strong> los distintos<br />
<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos y a los proveedores <strong>de</strong> materiales, y, a través <strong>de</strong> <strong>el</strong>los, a todos<br />
aqu<strong>el</strong>los que participan <strong>de</strong> forma activa <strong>en</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>: estudiantes,<br />
profesores, personal auxiliar, padres, directores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y miembros <strong>de</strong><br />
los consejos esco<strong>la</strong>res.<br />
<strong>La</strong> campaña se puso <strong>en</strong> marcha <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria, pero actualm<strong>en</strong>te<br />
se c<strong>en</strong>tra igualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> primaria y <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional y educación<br />
<strong>de</strong> adultos (BVE).<br />
El punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong> cada proyecto es un ejercicio <strong>de</strong> autoseguimi<strong>en</strong>to o<br />
diagnóstico. Para facilitar <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una política integral <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s se ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do un análisis <strong>de</strong> exploración rápida para realizar<br />
<strong>el</strong> diagnóstico:<br />
• ¿cuál es nuestra situación inicial?;
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
• ¿qué cambios <strong>de</strong>seamos introducir?;<br />
• ¿cómo vamos a trabajar y qué instrum<strong>en</strong>tos vamos a utilizar?;<br />
• ¿qué resultados esperamos?<br />
A<strong>de</strong>más se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do otros instrum<strong>en</strong>tos para que sirvan <strong>de</strong> ejemplo.<br />
Cada c<strong>en</strong>tro esco<strong>la</strong>r <strong>el</strong>ige los materiales y métodos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> que mejor se<br />
adaptan a su situación y <strong>de</strong>sarrollo.<br />
Dichos instrum<strong>en</strong>tos se utilizarán t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los sigui<strong>en</strong>tes criterios:<br />
• integración <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y otros temas;<br />
• <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> activo <strong>de</strong> los estudiantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración y aplicación <strong>de</strong> estos<br />
instrum<strong>en</strong>tos;<br />
• medición y seguimi<strong>en</strong>to: mostrar <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida y los cambios y efectos<br />
(por ejemplo, aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y reducción c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> los<br />
inci<strong>de</strong>ntes viol<strong>en</strong>tos tanto graves como leves);<br />
• oferta basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda: a <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tro y <strong>de</strong> aplicación<br />
flexible;<br />
• los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>stinados a los formadores internos <strong>de</strong> los <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos<br />
y al personal <strong>de</strong> apoyo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser concretos, compactos y fáciles <strong>de</strong> usar;<br />
• formación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales;<br />
• bu<strong>en</strong>a ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong>ntro y fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s au<strong>la</strong>s;<br />
• normas esco<strong>la</strong>res c<strong>la</strong>ras apoyadas por todos.<br />
Ejemplos <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos<br />
Análisis <strong>de</strong> exploración rápida<br />
Se trata <strong>de</strong> un cuestionario que <strong>de</strong>be cumplim<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> director <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />
Abarca cuatro temas:<br />
• Visión: Preguntas sobre <strong>la</strong> estrategia y <strong>la</strong> política re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción y<br />
realización <strong>de</strong> objetivos (por ejemplo: «¿Cómo es <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />
que ti<strong>en</strong>e nuestro c<strong>en</strong>tro?»). <strong>La</strong>s respuestas posibles son <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />
satisfactoria, necesita mejorar, necesita modificarse o <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse.<br />
• Cultura: Cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje recíproco,<br />
<strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s, comunicación y actitud profesional (por ejemplo: «Se<br />
organizan activida<strong>de</strong>s para mejorar <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones sociales <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y<br />
los estudiantes»).<br />
• Sistemas: Normas <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ras, procedimi<strong>en</strong>tos aplicables a <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong> y al au<strong>la</strong>, estrategias para resolver problemas (por ejemplo: «¿Exist<strong>en</strong><br />
procedimi<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ros para situaciones <strong>de</strong> in<strong>seguridad</strong>, <strong>en</strong> los que se<br />
m<strong>en</strong>cione a <strong>la</strong> persona responsable y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> hacer fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />
situación?»).<br />
• Estructura: Tareas y responsabilida<strong>de</strong>s c<strong>la</strong>ras <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s personas implicadas<br />
(por ejemplo: «¿T<strong>en</strong>emos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong><br />
estudiantes que pres<strong>en</strong>te propuestas para aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong>?»).<br />
31■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Termómetro: s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
A <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> adoptar una política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> resulta importante conocer <strong>la</strong><br />
s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que experim<strong>en</strong>tan todos <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />
<strong>La</strong> iniciativa «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» proporciona un cuestionario para medir<br />
simultáneam<strong>en</strong>te tres parámetros:<br />
1. El grado <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que experim<strong>en</strong>tan los estudiantes y <strong>el</strong> personal.<br />
2. <strong>La</strong> opinión que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los padres <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> sus hijos <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro<br />
esco<strong>la</strong>r.<br />
3. <strong>La</strong>s formas <strong>de</strong> viol<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s que se ha t<strong>en</strong>ido que hacer fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong>ntro y<br />
cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />
Lista <strong>de</strong> los diez principales <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
A<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l termómetro, se pue<strong>de</strong> utilizar una lista <strong>de</strong> los diez <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />
principales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para involucrar a los estudiantes, los padres y todo <strong>el</strong><br />
personal <strong>en</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. <strong>La</strong> iniciativa «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» es un<br />
ejemplo capaz <strong>de</strong> adaptarse a <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> cualquier escue<strong>la</strong> mediante <strong>la</strong><br />
participación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> su propia lista <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>.<br />
Guía<br />
En una guía muy completa se pres<strong>en</strong>tan mo<strong>de</strong>los, ejemplos <strong>de</strong> éxito y ejemplos<br />
<strong>de</strong> métodos <strong>de</strong> formación a<strong>de</strong>cuados. Se facilita un ví<strong>de</strong>o, varios manuales y<br />
supuestos teóricos aplicables a diversas situaciones esco<strong>la</strong>res. A<strong>de</strong>más existe<br />
una línea t<strong>el</strong>efónica <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia esco<strong>la</strong>r que pue<strong>de</strong> usarse para una serie <strong>de</strong><br />
campañas re<strong>la</strong>cionadas, como «Voortijdig schoolver<strong>la</strong>t<strong>en</strong>» («Abandono<br />
esco<strong>la</strong>r»), «Weer sam<strong>en</strong> naar school» («Regresamos juntos a <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>») y<br />
«Sam<strong>en</strong> school mak<strong>en</strong>» («Juntos construimos nuestra escue<strong>la</strong>»).<br />
El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> materiales y métodos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> requiere una gran cantidad <strong>de</strong><br />
recursos financieros, compet<strong>en</strong>cias, tiempo y <strong>en</strong>ergía. Por <strong>el</strong>lo, los gran<strong>de</strong>s<br />
municipios pue<strong>de</strong>n sufragar conjuntam<strong>en</strong>te una parte <strong>de</strong>l presupuesto para <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos a esca<strong>la</strong> nacional. Si hay muchos participantes y<br />
cada uno <strong>de</strong>sempeña su propio pap<strong>el</strong> y ti<strong>en</strong>e su propio punto <strong>de</strong> vista, existe <strong>el</strong><br />
riesgo <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntear exig<strong>en</strong>cias contradictorias a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, por lo que parece<br />
s<strong>en</strong>sato partir todos juntos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mismo punto a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> iniciar <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo esco<strong>la</strong>r.<br />
Resultados<br />
En <strong>el</strong> período compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre noviembre <strong>de</strong> 1999 y marzo <strong>de</strong> 2000, <strong>el</strong><br />
Ministerio <strong>de</strong> Educación, Ci<strong>en</strong>cia y Asuntos Culturales realizó un amplio estudio<br />
nacional sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los alumnos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias. En dicho estudio se formu<strong>la</strong>ron preguntas acerca<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura», con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> evaluar si dicha campaña<br />
había t<strong>en</strong>ido un efecto favorable sobre <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to social <strong>de</strong> los<br />
alumnos y si había contribuido a reducir <strong>el</strong> acoso y <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los. En<br />
total respondieron al cuestionario 60 c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, 291 profesores y<br />
9 948 estudiantes. Los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación figuran <strong>en</strong> un docum<strong>en</strong>to<br />
que pue<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> contacto («Veilige schol<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
(pro)sociaal gedrag in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs», ITS, Wet<strong>en</strong>schap voor b<strong>el</strong>eid<br />
<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving).<br />
■32
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Según los directores <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res, se ha producido una mejora, con<br />
respecto a <strong>la</strong> situación anterior a 1995, <strong>en</strong> los tres <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos principales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> m<strong>en</strong>cionados <strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña: mant<strong>en</strong>er los <strong>la</strong>zos sociales,<br />
hacer fr<strong>en</strong>te a los <strong>de</strong>sastres e introducir medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
insta<strong>la</strong>ciones. Ahora bi<strong>en</strong>, es difícil saber si estos resultados se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
únicam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. Entre los factores que han contribuido a<br />
mejorar <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza, los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
iniciativa m<strong>en</strong>cionan los sigui<strong>en</strong>tes: <strong>la</strong> nueva Ley «Arbo» (<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>)<br />
que establece <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>la</strong>s<br />
experi<strong>en</strong>cias personales <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y nuevos <strong>de</strong>sarrollos educativos <strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>eral. Un 33 % seña<strong>la</strong> que <strong>la</strong> campaña ha contribuido a mejorar <strong>la</strong> situación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. En cuanto a los instrum<strong>en</strong>tos, los<br />
utilizados con mayor frecu<strong>en</strong>cia son <strong>la</strong>s cintas <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o (11,5 %) y <strong>la</strong> línea<br />
t<strong>el</strong>efónica <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia esco<strong>la</strong>r (8,3 %).<br />
Según los profesores, <strong>la</strong> mayor at<strong>en</strong>ción prestada a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
se <strong>de</strong>be al efecto combinado <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña, a una campaña concreta contra<br />
<strong>el</strong> acoso organizada por <strong>la</strong>s asociaciones <strong>de</strong> padres y a <strong>la</strong> cobertura mediática<br />
que recibe este tema. Sin embargo, no se observaron cambios <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> los alumnos <strong>en</strong>tre 1991 y 2000 ni tampoco se observaron<br />
difer<strong>en</strong>cias por lo que se refiere al acoso <strong>en</strong>tre los propios alumnos o <strong>en</strong>tre éstos<br />
y los profesores. <strong>La</strong> conducta viol<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> los estudiantes no ha variado.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
Si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña contribuyó a increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilidad fr<strong>en</strong>te a los<br />
problemas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos no son<br />
muy utilizados. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> comunicación sobre <strong>seguridad</strong> y protección<br />
aum<strong>en</strong>tó, pero <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los estudiantes no ha variado <strong>en</strong> estos<br />
años. Por tanto, para resolver estos problemas <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro, se han formu<strong>la</strong>do<br />
diez recom<strong>en</strong>daciones, siete <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales van dirigidas concretam<strong>en</strong>te a los<br />
c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res y <strong>la</strong>s tres últimas también van dirigidas a <strong>la</strong> Administración.<br />
1) Distinguir <strong>en</strong>tre comportami<strong>en</strong>to antisocial «real» y medidas necesarias,<br />
conducta «posible» y medidas prev<strong>en</strong>tivas, y medidas <strong>de</strong>stinadas a<br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> conducta «social».<br />
2) Conc<strong>en</strong>trar <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to<br />
social.<br />
3) Crear condiciones medibles <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y su <strong>en</strong>torno que puedan<br />
mejorar consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to social <strong>de</strong> los estudiantes.<br />
4) Crear estructuras <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje transpar<strong>en</strong>tes que sirvan <strong>de</strong> apoyo a<br />
todos los estudiantes.<br />
5) Los procesos cotidianos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong> <strong>de</strong>berían ayudar a todos los estudiantes.<br />
6) Tal vez sea necesario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r procesos institucionales <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje y<br />
transformación.<br />
7) Evaluar <strong>la</strong>s características iniciales <strong>de</strong> cada estudiante y, <strong>en</strong> caso necesario,<br />
aplicar inmediatam<strong>en</strong>te medidas prev<strong>en</strong>tivas.<br />
8) Prestar apoyo a cada estudiante <strong>en</strong> su grupo o <strong>en</strong> su c<strong>la</strong>se, y hacer uso <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación.<br />
33■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
9) Promover <strong>la</strong> integración con disciplinas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción a los jóv<strong>en</strong>es y otras<br />
disciplinas conexas, así como a través <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> que abarqu<strong>en</strong><br />
varios <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos.<br />
10) Apoyar <strong>la</strong>s «bu<strong>en</strong>as prácticas» <strong>en</strong> cada niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, dado que<br />
también pue<strong>de</strong>n constituir oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje para otros<br />
niv<strong>el</strong>es.<br />
Deberán realizarse estudios empíricos prolongados para evaluar <strong>de</strong> forma<br />
continua <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das y mejorar dichas prácticas <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los<br />
niños <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> riesgo.<br />
Estas recom<strong>en</strong>daciones se explican más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to antes<br />
m<strong>en</strong>cionado.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
Esta campaña ha contribuido a increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> comunicación sobre <strong>seguridad</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, junto con otras iniciativas. D<strong>en</strong>tro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> se crean<br />
condiciones que permit<strong>en</strong> dar respuestas eficaces ante situaciones <strong>de</strong><br />
in<strong>seguridad</strong>, por ejemplo <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> personas <strong>de</strong> confianza, <strong>el</strong><br />
establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncia y <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración int<strong>en</strong>siva con<br />
profesionales externos.<br />
Transferibilidad<br />
En <strong>el</strong> sitio web se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra información <strong>en</strong> inglés sobre este proyecto, aunque<br />
los instrum<strong>en</strong>tos sólo están disponibles <strong>en</strong> neer<strong>la</strong>ndés.<br />
El énfasis puesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te esco<strong>la</strong>r indica <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas. Dado que <strong>el</strong> proyecto se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> contribución <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s<br />
partes interesadas, con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> personas concretas es posible<br />
aplicarlo a todos los <strong>en</strong>tornos culturales, económicos o sociales.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Frits Prior<br />
APS<br />
Postbus 85475<br />
3508 AL Utrecht<br />
Ne<strong>de</strong>r<strong>la</strong>nd<br />
T<strong>el</strong>. (31) 302 85 66 00<br />
Fax (31) 302 85 67 77<br />
E-mail: fpr616@aps.nl<br />
http://www.aps.nl<br />
■34
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.1.3. «FOMENTO DE LA SEGURIDAD<br />
EN LA ENSEÑANZA», GRECIA<br />
C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos <strong>La</strong>borales<br />
<strong>de</strong> Grecia Occi<strong>de</strong>ntal<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas autorida<strong>de</strong>s con un fin común<br />
(participación <strong>de</strong>l sector público y <strong>el</strong> privado, los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res y <strong>la</strong><br />
comunidad local).<br />
• Enfoque participativo y gradual.<br />
• Implica <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> profesores.<br />
Introducción<br />
El proyecto FAOS («Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza») pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
s<strong>en</strong>sibilizar a alumnos y profesores sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />
durante <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res cotidianas, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s como <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>torno que <strong>la</strong>s ro<strong>de</strong>a. Se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> profesores <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza<br />
primaria y secundaria, así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong> los propios estudiantes.<br />
Entre los resultados obt<strong>en</strong>idos hasta ahora cabe m<strong>en</strong>cionar <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />
profesores sobre cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y los<br />
correspondi<strong>en</strong>tes métodos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza; <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> alianzas <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />
autorida<strong>de</strong>s para promover y proteger <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria y<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s locales; guías y libros sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>; una <strong>en</strong>cuesta<br />
<strong>de</strong> diagnóstico para su uso <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s; y guías sobre primeros auxilios.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>La</strong> iniciativa cu<strong>en</strong>ta con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> Enseñanza Secundaria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Prefectura <strong>de</strong> Acaya, <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos <strong>La</strong>borales <strong>de</strong> Grecia<br />
35■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Occi<strong>de</strong>ntal y <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria <strong>de</strong> Grecia Occi<strong>de</strong>ntal. Adopta un<br />
<strong>en</strong>foque gradual y funciona <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2001. Aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones antes<br />
m<strong>en</strong>cionadas, <strong>el</strong> proyecto cu<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong> activa participación <strong>de</strong> directores <strong>de</strong><br />
escue<strong>la</strong>s primarias y secundarias, profesores, <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Patras y <strong>la</strong><br />
comunidad local.<br />
Según <strong>el</strong> informe anual <strong>de</strong> 1999 <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Sanidad <strong>de</strong> Grecia, un 25 %<br />
<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes notificados tuvieron lugar <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res y <strong>en</strong> <strong>el</strong>los<br />
se vieron implicados niños <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 5 y 14 años <strong>de</strong> edad. Con ocasión <strong>de</strong>l Día<br />
Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, que tuvo lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong><br />
octubre <strong>de</strong> 2000, se puso <strong>en</strong> marcha <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> crear un proyecto piloto<br />
<strong>de</strong>stinado a prev<strong>en</strong>ir los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y a promover <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong><br />
los niños. Los co<strong>la</strong>boradores <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto <strong>de</strong>cidieron unir sus fuerzas para<br />
aplicar este programa <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma más eficaz posible, es <strong>de</strong>cir, aplicando sus<br />
conocimi<strong>en</strong>tos y compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>,<br />
y haci<strong>en</strong>do uso <strong>de</strong> su influ<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno educativo y <strong>la</strong> sociedad local.<br />
FAOS es una actividad voluntaria que se sitúa fuera <strong>de</strong>l funcionami<strong>en</strong>to<br />
estructural <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s. El 4 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2001 se reunieron los repres<strong>en</strong>tantes<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones co<strong>la</strong>boradoras para <strong>de</strong>terminar los objetivos y <strong>la</strong>s<br />
priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> un programa que se c<strong>en</strong>traría <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>señanza. Estos repres<strong>en</strong>tantes se constituyeron como equipo <strong>de</strong><br />
coordinación. Se adoptó un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> participación gradual, ya que dichas<br />
iniciativas son poco usuales <strong>en</strong> Grecia.<br />
Actualm<strong>en</strong>te, esta iniciativa es un programa piloto que se lleva a cabo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Prefectura <strong>de</strong> Acaya con <strong>la</strong> participación voluntaria <strong>de</strong>l sector público y <strong>de</strong>l<br />
privado y está previsto aplicarlo <strong>en</strong> otras zonas geográficas <strong>de</strong> Grecia con <strong>la</strong><br />
ayuda <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Regional <strong>de</strong> Educación.<br />
<strong>La</strong> característica innovadora <strong>de</strong> esta actuación es <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> sector<br />
privado y <strong>el</strong> público. De este modo se ofrece a los co<strong>la</strong>boradores <strong>la</strong> oportunidad<br />
<strong>de</strong> aprovechar <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias y compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más y <strong>de</strong><br />
ampliar <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metas y objetivos <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.<br />
Asimismo, <strong>la</strong>s distintas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s participantes ofrec<strong>en</strong> oportunida<strong>de</strong>s para<br />
lograr una mayor contribución económica <strong>de</strong>stinada a <strong>la</strong> iniciativa.<br />
Objetivos<br />
El principal objetivo <strong>de</strong> esta iniciativa es promover y garantizar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong><br />
protección <strong>de</strong> los alumnos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res cotidianas y <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>torno que ro<strong>de</strong>a <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> mediante <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización <strong>de</strong> los alumnos y <strong>el</strong><br />
personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>.<br />
Los principios <strong>de</strong>l programa son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• contar con procedimi<strong>en</strong>tos más completos para evaluar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />
edificios (mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los edificios esco<strong>la</strong>res, patios <strong>de</strong> recreo sin<br />
riesgos y puntos <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada a <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> más seguros fr<strong>en</strong>te al tráfico);<br />
• realizar una <strong>la</strong>bor eficaz <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Para alcanzar estos objetivos, <strong>el</strong> equipo co<strong>la</strong>boró con los administradores<br />
esco<strong>la</strong>res, profesores, padres, estudiantes y grupos locales, involucrando a<br />
todos <strong>el</strong>los <strong>en</strong> este proceso.<br />
■36
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Ámbito<br />
El punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa fue <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> un comité coordinador<br />
integrado por cuatro co<strong>la</strong>boradores y/o participantes. Se <strong>de</strong>sarrolló un<br />
programa cuyas fases se expon<strong>en</strong> a continuación.<br />
<strong>La</strong>s primeras etapas <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa fueron <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• se e<strong>la</strong>boró una <strong>en</strong>cuesta especial <strong>de</strong> diagnóstico <strong>de</strong>stinada a los directores <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias, que t<strong>en</strong>ía por objeto i<strong>de</strong>ntificar posibles situaciones<br />
<strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro esco<strong>la</strong>r —todos los directores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Prefectura <strong>de</strong> Acaya respondieron a esta <strong>en</strong>cuesta (junio <strong>de</strong> 2001)—;<br />
• los resultados <strong>de</strong>l cuestionario fueron completados con un programa <strong>de</strong><br />
evaluación cualitativa <strong>de</strong> los problemas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong><br />
13 edificios esco<strong>la</strong>res (junio y julio <strong>de</strong> 2001);<br />
• un grupo reducido <strong>de</strong> 14 profesores asistió a un programa <strong>de</strong> formación<br />
sobre temas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> (septiembre <strong>de</strong> 2001);<br />
• se c<strong>el</strong>ebró una reunión <strong>de</strong> los directores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> (un total <strong>de</strong> 65) para<br />
evaluar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera etapa y <strong>de</strong>terminar nuevas medidas y<br />
priorida<strong>de</strong>s (octubre <strong>de</strong> 2001).<br />
En noviembre <strong>de</strong> 2001 se <strong>de</strong>cidió que <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> maestros<br />
sería impartido <strong>en</strong> un total <strong>de</strong> 120 escue<strong>la</strong>s secundarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Prefectura <strong>de</strong><br />
Acaya. Lo que se perseguía era una acción multiplicadora y que todos los<br />
c<strong>en</strong>tros participantes <strong>de</strong>signaran un <strong>de</strong>legado <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>.<br />
En diciembre <strong>de</strong> 2001 se organizó un ev<strong>en</strong>to público para <strong>la</strong> comunidad local,<br />
al que se invitó a <strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sa local, a empresas privadas y a diversos sindicatos y<br />
asociaciones. Uno <strong>de</strong> los resultados más importantes <strong>de</strong>l ev<strong>en</strong>to fue <strong>la</strong><br />
aplicación <strong>de</strong>l programa <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona con <strong>la</strong> participación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> Enseñanza Primaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Prefectura <strong>de</strong> Acaya.<br />
Durante <strong>el</strong> año académico 2002/2003, <strong>el</strong> programa proporcionó formación a<br />
30 profesores <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria, al consi<strong>de</strong>rarse que este tipo <strong>de</strong><br />
ampliación resultaría muy útil para sus objetivos primordiales. Los estudiantes<br />
participaron <strong>en</strong> <strong>la</strong> iniciativa y apr<strong>en</strong>dieron sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong><br />
a través <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> los programas<br />
«Educación sanitaria» y «Educación medioambi<strong>en</strong>tal» <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios.<br />
Catorce empresas <strong>de</strong>l sector privado financiaron y llevaron a cabo un programa<br />
<strong>de</strong> reparación <strong>de</strong> edificios esco<strong>la</strong>res y <strong>de</strong> mejora <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r. <strong>La</strong>s<br />
reparaciones se efectuaron durante <strong>el</strong> verano <strong>de</strong> 2002 con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong><br />
los ayuntami<strong>en</strong>tos y <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s locales.<br />
En marzo <strong>de</strong> 2002 <strong>el</strong> comité organizador adquirió personalidad jurídica con <strong>el</strong><br />
nombre <strong>de</strong> FAOS. El director <strong>de</strong> FAOS es <strong>el</strong> vicerrector <strong>de</strong> <strong>la</strong> universidad <strong>de</strong><br />
Patras.<br />
Resultados<br />
Durante <strong>el</strong> año académico 2002/2003, <strong>la</strong> iniciativa llevó a cabo <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />
activida<strong>de</strong>s:<br />
• formación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> otros cuar<strong>en</strong>ta profesores,<br />
incluy<strong>en</strong>do formación <strong>en</strong> primeros auxilios;<br />
37■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
• redacción <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> guías y libros que incluy<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas y<br />
ejemplos <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> basados <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados<br />
<strong>en</strong>tornos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>;<br />
• aprovechami<strong>en</strong>to más metódico <strong>de</strong>l núcleo <strong>de</strong> catorce profesores para<br />
e<strong>la</strong>borar publicaciones y otros materiales informativos, organizar ev<strong>en</strong>tos,<br />
crear una biblioteca, organizar seminarios y visitas a escue<strong>la</strong>s, etc.;<br />
• e<strong>la</strong>boración y distribución <strong>de</strong> material educativo flexible y capaz <strong>de</strong> adaptarse<br />
a distintos <strong>en</strong>tornos educativos;<br />
• co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> Enseñanza Primaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Prefectura <strong>de</strong><br />
Acaya;<br />
• ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración: participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad académica,<br />
asociaciones <strong>de</strong> padres, asociaciones sociales y ci<strong>en</strong>tíficas, etc.<br />
Entre los productos concretos <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa también cabe m<strong>en</strong>cionar los<br />
sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• una serie <strong>de</strong> guías y libros que incluy<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas y ejemplos <strong>de</strong> temas<br />
<strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> basados <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados <strong>en</strong>tornos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>;<br />
• un cuestionario <strong>de</strong> diagnóstico <strong>de</strong>stinado a los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
y <strong>salud</strong> (normalm<strong>en</strong>te, uno <strong>de</strong> los profesores <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>) —este<br />
cuestionario permite a una persona no experta <strong>de</strong>scubrir paso a paso todas<br />
<strong>la</strong>s posibles situaciones <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r—;<br />
• una guía <strong>de</strong> primeros auxilios.<br />
<strong>La</strong> iniciativa fue acogida con <strong>en</strong>tusiasmo e interés por todos los participantes. El<br />
comité organizador logró crear un grupo <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boradores integrado por<br />
repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad (sector privado y sector público), padres,<br />
empresas locales, administradores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y alumnos. Este grupo reunió<br />
conocimi<strong>en</strong>tos y compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>de</strong> los distintos co<strong>la</strong>boradores, así como<br />
ayuda financiera. Asimismo logró crear un sistema sost<strong>en</strong>ible y multiplicador <strong>de</strong><br />
educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>.<br />
<strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong>l proyecto es un proceso continuo. Se organizaron reuniones<br />
<strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera etapa <strong>de</strong>l programa (octubre <strong>de</strong> 2001) y<br />
antes <strong>de</strong>l comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong>l año académico 2002/2003, para <strong>de</strong>liberar sobre <strong>la</strong>s<br />
futuras priorida<strong>de</strong>s. En 2002 se llevó a cabo una evaluación cualitativa<br />
porm<strong>en</strong>orizada <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta realizada <strong>en</strong> varias escue<strong>la</strong>s<br />
secundarias. <strong>La</strong> asociación FAOS prestó asist<strong>en</strong>cia financiera a los c<strong>en</strong>tros<br />
esco<strong>la</strong>res para dotar a éstos <strong>de</strong> un alto niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>. Por último, <strong>el</strong><br />
equipo <strong>de</strong> coordinación ha c<strong>el</strong>ebrado reuniones con los directores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s participantes para hacer un seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l proceso <strong>en</strong> curso y <strong>de</strong> su<br />
eficacia.<br />
<strong>La</strong> creci<strong>en</strong>te participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s co<strong>la</strong>boradoras, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>el</strong><br />
Ministerio <strong>de</strong> Educación y <strong>la</strong> comunidad empresarial, constituye por sí misma<br />
una evaluación y una prueba <strong>de</strong> que <strong>la</strong> iniciativa ha sido acogida<br />
favorablem<strong>en</strong>te y <strong>de</strong>be proseguir.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
<strong>La</strong> comunicación con <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>be ser un progreso continuo para hacer un<br />
seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los avances y <strong>de</strong> los problemas que puedan surgir. Al igual que<br />
con los proyectos <strong>de</strong> participación, <strong>el</strong> comité coordinador <strong>de</strong>be contar con<br />
■38
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
argum<strong>en</strong>tos sólidos para <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong>l proyecto y <strong>la</strong> participación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas partes interesadas. Por último, <strong>la</strong>s actuaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l<br />
proyecto FAOS prestan asist<strong>en</strong>cia o refuerzan <strong>la</strong>s actuaciones y los programas<br />
<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación, pero no pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n<br />
sustituirlos.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
Esta iniciativa logró <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> todos los co<strong>la</strong>boradores posibles<br />
re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>. Adoptó un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong><br />
participación gradual, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se fueron ampliando los recursos a medida que<br />
aum<strong>en</strong>taban <strong>el</strong> apoyo y <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s. <strong>La</strong> iniciativa FAOS es un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te<br />
ejemplo <strong>de</strong>l aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un pequeño número <strong>de</strong> actuaciones locales y<br />
su extrapo<strong>la</strong>ción a esca<strong>la</strong> nacional.<br />
Entre los factores <strong>de</strong> éxito cabe m<strong>en</strong>cionar los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• <strong>el</strong> compromiso <strong>de</strong> los iniciadores <strong>de</strong>l proyecto;<br />
• <strong>la</strong> simplicidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones:<br />
• formación <strong>de</strong> los profesores;<br />
• producción <strong>de</strong> paquetes <strong>de</strong> información;<br />
• evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuestiones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>;<br />
• asignación <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s a <strong>la</strong> unidad esco<strong>la</strong>r (directores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>,<br />
repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>);<br />
• <strong>la</strong> asignación <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s y <strong>la</strong> comunicación <strong>en</strong>tre los miembros <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> comunidad.<br />
<strong>La</strong> Administración y <strong>el</strong> sector privado contribuyeron a crear una s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong><br />
responsabilidad sobre <strong>el</strong> proyecto y su sost<strong>en</strong>ibilidad.<br />
Transferibilidad<br />
Los aspectos c<strong>la</strong>ve «Co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre distintas autorida<strong>de</strong>s con un objetivo<br />
común», «Aplicación <strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> participación gradual» y «Formación <strong>de</strong><br />
profesores» pue<strong>de</strong>n aplicarse a otras iniciativas simi<strong>la</strong>res que se c<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
educación sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>, <strong>en</strong> otros <strong>en</strong>tornos culturales, económicos o<br />
sociales. Antes <strong>de</strong> iniciar un proyecto como éste, es <strong>de</strong> suma importancia<br />
evaluar los recursos, los puntos fuertes y <strong>el</strong> posible apoyo <strong>de</strong>l público.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Nikos Sarafopoulos<br />
Prev<strong>en</strong>tive C<strong>en</strong>tre of Occupational Risks in Western Greece<br />
NEO Patron-Athinon 12<br />
GR-26441 Patras<br />
T<strong>el</strong>. (30) 26 10 42 98 77<br />
39■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
3.1.4. «RONDA SOBRE EL<br />
ENTORNO ESCOLAR», SUECIA<br />
Instituto Nacional Sueco para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral,<br />
Estocolmo<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• S<strong>en</strong>sibilizar a alumnos sobre <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong><br />
sus propias responsabilida<strong>de</strong>s.<br />
• Enfoque participativo.<br />
Introducción<br />
<strong>La</strong> finalidad que perseguía <strong>el</strong> Instituto Nacional Sueco para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral era<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>nominado «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r»,<br />
<strong>de</strong>stinado a contro<strong>la</strong>r y mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, <strong>de</strong><br />
conformidad con <strong>la</strong> Ley sueca sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Se trata <strong>de</strong> un<br />
proceso <strong>de</strong> educación continua que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> que todos, y especialm<strong>en</strong>te los<br />
estudiantes y empleados, tom<strong>en</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos que pue<strong>de</strong>n<br />
<strong>en</strong>contrar y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>irlos; <strong>el</strong> objeto es conocer <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> un<br />
<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> a<strong>de</strong>cuado y s<strong>en</strong>sibilizar al público sobre los riesgos para <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong>.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>La</strong> Ley sueca sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> establece que todos son responsables<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res. De esta ley, que incluye<br />
tanto a alumnos como a empleados, se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s suecas<br />
■40
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> mayor lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>l país con sus 200 000 empleados y su<br />
millón y medio <strong>de</strong> alumnos.<br />
El Instituto Nacional Sueco para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral y <strong>la</strong> autoridad local responsable<br />
<strong>de</strong> educación <strong>de</strong> Nacka pret<strong>en</strong>dían crear un instrum<strong>en</strong>to que:<br />
• involucrara a todos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• condujera a un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>de</strong>stinado a mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Para e<strong>la</strong>borar este instrum<strong>en</strong>to se llevaron a cabo <strong>en</strong>trevistas con los alumnos y<br />
los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s categorías <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>señanza. A partir <strong>de</strong> estas <strong>en</strong>trevistas se e<strong>la</strong>boró un cuestionario que se puso<br />
a prueba <strong>en</strong> quince colegios. Se efectuaron algunas adaptaciones y esta lista <strong>de</strong><br />
comprobación se vi<strong>en</strong>e utilizando <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> curso 1995/1996 <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
Suecia.<br />
Objetivos<br />
El proyecto pret<strong>en</strong><strong>de</strong>:<br />
• que estudiantes, empleados y padres particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> política sobre <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, y <strong>en</strong>señarles a ser responsables con un<br />
p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>mocrático;<br />
• e<strong>la</strong>borar, aplicar y evaluar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>de</strong>stinado a mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />
esco<strong>la</strong>r.<br />
El objetivo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l proyecto es poner <strong>en</strong> marcha un <strong>de</strong>bate sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, procurando que todos particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma. Se trata <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong><br />
educación continua que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a todos, pero especialm<strong>en</strong>te a los<br />
alumnos, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con los riesgos que <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran o que <strong>el</strong>los mismos<br />
produc<strong>en</strong>, y que les permite <strong>de</strong>sempeñar un pap<strong>el</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> dichos<br />
riesgos. Una vez que los alumnos estén listos para incorporarse a <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral,<br />
serán consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia que reviste un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> a<strong>de</strong>cuado<br />
y prestarán at<strong>en</strong>ción a los riesgos para su <strong>salud</strong>.<br />
<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong>be ser un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje a<strong>de</strong>cuado y estimu<strong>la</strong>nte para los<br />
estudiantes. <strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza, <strong>la</strong> participación y <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse <strong>de</strong> forma parale<strong>la</strong>. <strong>La</strong> protección <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno común, <strong>de</strong> los<br />
métodos <strong>de</strong>mocráticos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong>l valor inher<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, así<br />
como <strong>de</strong> <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a <strong>salud</strong> y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo son valores contemp<strong>la</strong>dos por <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong><br />
educación y por <strong>la</strong> Ley sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
El material distribuido es autodidáctico, <strong>de</strong> forma que cada c<strong>en</strong>tro pue<strong>de</strong><br />
adaptarlo a su propia cultura. Este material es flexible, por lo que se pue<strong>de</strong>n<br />
suprimir y añadir preguntas, lo que permite utilizarlo <strong>en</strong> otros países.<br />
Asimismo es un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, ya<br />
que <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» ha sido diseñada para utilizarse <strong>de</strong><br />
forma periódica.<br />
Ámbito<br />
El punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong> <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» es <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />
un grupo <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> figurar al m<strong>en</strong>os <strong>el</strong> director, <strong>el</strong><br />
repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>el</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los estudiantes. Se prevén <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes fases:<br />
41■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
• P<strong>la</strong>nificación: Decisiones sobre <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> efectuar <strong>la</strong> ronda, por ejemplo,<br />
uso <strong>de</strong>l material durante una jornada temática especial, durante<br />
<strong>de</strong>terminadas c<strong>la</strong>ses o <strong>en</strong> los <strong>de</strong>beres para casa, y establecer p<strong>la</strong>zos c<strong>la</strong>ros. El<br />
personal sólo <strong>de</strong>be trabajar con <strong>el</strong> material una vez que se haya familiarizado<br />
con él.<br />
• Comunicación: Se <strong>de</strong>be informar a todo <strong>el</strong> mundo sobre <strong>el</strong> programa, a fin<br />
<strong>de</strong> facilitar su aceptación. Debe informarse <strong>de</strong>l motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ronda, <strong>la</strong>s<br />
responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada cual, <strong>la</strong> meta que persigu<strong>en</strong> los <strong>trabajo</strong>s y <strong>la</strong> forma<br />
<strong>en</strong> que se realizarán éstos y también pue<strong>de</strong> ofrecerse información sobre<br />
cuestiones importantes para los estudiantes re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> [aspectos psicosociales, <strong>en</strong>torno físico (ruido, luz y aire), <strong>seguridad</strong><br />
contra inc<strong>en</strong>dios, ergonomía, alergias, etc.] ( 16 ).<br />
• Distribución y análisis <strong>de</strong>l cuestionario: Cada uno <strong>de</strong> los participantes<br />
cumplim<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> cuestionario por separado y los resultados se incorporan al<br />
<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>l grupo. Se calcu<strong>la</strong> una media para cada pregunta y se crea un perfil<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>torno, <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l cual se <strong>de</strong>terminan los ámbitos prioritarios. Esta<br />
lista <strong>de</strong> comprobación se empleó <strong>en</strong> dos ocasiones, con un intervalo <strong>de</strong> un<br />
año. En cada ocasión se recopiló información complem<strong>en</strong>taria sobre <strong>el</strong><br />
estado <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los alumnos y sobre <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias.<br />
• Debate <strong>en</strong> pequeños grupos, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar suger<strong>en</strong>cias para mejorar<br />
y <strong>de</strong>scribir <strong>la</strong>s condiciones necesarias para llevar<strong>la</strong>s a cabo.<br />
• E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción: Es necesario e<strong>la</strong>borar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción<br />
para <strong>la</strong>s cuestiones que no se resu<strong>el</strong>van <strong>de</strong> forma inmediata. Se trata <strong>de</strong> un<br />
docum<strong>en</strong>to por escrito que incluye medidas, gastos, cal<strong>en</strong>dario y <strong>de</strong>legación<br />
<strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ejecución.<br />
• Ejecución.<br />
• Seguimi<strong>en</strong>to y evaluación.<br />
No se conoce <strong>el</strong> número <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s que han hecho uso <strong>de</strong> este instrum<strong>en</strong>to.<br />
Resultados<br />
Se recibieron muchas cartas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que los c<strong>en</strong>tros participantes se quejaban <strong>de</strong>l<br />
tiempo necesario para respon<strong>de</strong>r al cuestionario, por lo que se creó una<br />
herrami<strong>en</strong>ta <strong>el</strong>ectrónica <strong>en</strong> Internet que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n utilizar<br />
gratuitam<strong>en</strong>te.<br />
Esta versión <strong>el</strong>ectrónica facilita consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> respuesta <strong>de</strong>l cuestionario<br />
y <strong>la</strong>s respuestas se recog<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma automática, con lo que se <strong>el</strong>imina <strong>la</strong><br />
necesidad <strong>de</strong> contar y calcu<strong>la</strong>r promedios manualm<strong>en</strong>te. Compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r y analizar<br />
los resultados es sumam<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>cillo. A<strong>de</strong>más, los resultados se introduc<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
una base <strong>de</strong> datos para que <strong>en</strong> un futuro próximo se pueda comprobar si <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> esco<strong>la</strong>r ha mejorado a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los años.<br />
Este mo<strong>de</strong>lo pue<strong>de</strong> dar lugar a <strong>de</strong>bates e interv<strong>en</strong>ciones <strong>en</strong>tre los alumnos, y es<br />
evi<strong>de</strong>nte que los alumnos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sempeñar un pap<strong>el</strong> muy importante a <strong>la</strong><br />
hora <strong>de</strong> abordar <strong>el</strong> tema <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r.<br />
( 16 ) Véase <strong>el</strong> folleto <strong>en</strong>: http://www.skolliv.nu<br />
■42
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
Los principales problemas observados fueron:<br />
• <strong>el</strong> tiempo necesario para respon<strong>de</strong>r al cuestionario y analizarlo (problema<br />
resu<strong>el</strong>to mediante <strong>la</strong> herrami<strong>en</strong>ta <strong>el</strong>ectrónica, véase más arriba);<br />
• disponer <strong>de</strong> tiempo para que <strong>el</strong> personal y los alumnos <strong>de</strong>liber<strong>en</strong> sobre los<br />
problemas y <strong>la</strong>s soluciones (esto a veces pue<strong>de</strong> llevar mucho tiempo);<br />
• <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> contar con recursos para <strong>la</strong>s soluciones propuestas;<br />
• <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>cer al personal para que <strong>de</strong>dique tiempo sufici<strong>en</strong>te a<br />
este tema.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te, los estudiantes y <strong>el</strong> personal consi<strong>de</strong>ran que <strong>la</strong>s preguntas <strong>de</strong>l<br />
cuestionario son importantes y coher<strong>en</strong>tes. Seña<strong>la</strong>n que se si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> conectados<br />
con su lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y que forman parte <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong>mocrático. Cada<br />
vez son más consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> que son <strong>el</strong>los los que crean <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
<strong>La</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> mejoran y sus miembros toman conci<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> comportarse correctam<strong>en</strong>te con los <strong>de</strong>más para lograr un<br />
bu<strong>en</strong> ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Transferibilidad<br />
<strong>La</strong>s preguntas han sido formu<strong>la</strong>das <strong>de</strong> manera que <strong>en</strong>caj<strong>en</strong> <strong>en</strong> los <strong>de</strong>bates<br />
participativos <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y permitan dar a conocer los problemas <strong>de</strong>l<br />
<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y comprometer a todos <strong>en</strong> su resolución. Este cuestionario<br />
pue<strong>de</strong> utilizarse <strong>en</strong> otros países adaptando <strong>la</strong>s preguntas a <strong>la</strong> cultura y política<br />
locales.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Roswitha M<strong>el</strong>zer & Märit Sjögr<strong>en</strong><br />
National Institute for Working Life<br />
SE-113 91 Stockholm<br />
T<strong>el</strong>. (46) 86 19 69 40<br />
Fax (46) 86 19 67 95<br />
E-mail: roswitha.m<strong>el</strong>zer@arbetslivsinstitutet.se<br />
http://www.skolliv.nu<br />
http://www.peerspros.org/- A30<br />
Los casos antes expuestos no son los únicos ejemplos. En <strong>la</strong> lista<br />
<strong>de</strong> «Instantáneas» que figura al final <strong>de</strong> cada capítulo<br />
pres<strong>en</strong>tamos otros ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong>scritos<br />
brevem<strong>en</strong>te.<br />
43■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
«Instantáneas» I<br />
«Más <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria», Ing<strong>la</strong>terra<br />
Organización responsable<br />
El programa nacional <strong>de</strong> investigación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l National Health Service<br />
(Servicio Nacional <strong>de</strong> Sanidad).<br />
Objetivo<br />
Reducir <strong>la</strong>s lesiones <strong>en</strong> los <strong>en</strong>tornos esco<strong>la</strong>res, <strong>de</strong>portivos y <strong>de</strong> ocio mediante<br />
una serie <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones y <strong>la</strong> medición <strong>de</strong> <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• <strong>La</strong> participación <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad esco<strong>la</strong>r:<br />
alumnos, padres, personal (doc<strong>en</strong>te y no doc<strong>en</strong>te), un abogado especializado<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> lesiones y los miembros <strong>de</strong>l consejo esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong> cada fase<br />
<strong>de</strong>l proceso (<strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>en</strong> su totalidad, <strong>en</strong>foque «holístico»).<br />
• Se aplicó una combinación <strong>de</strong> <strong>en</strong>foques: ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> formación para <strong>el</strong><br />
personal, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> reuniones <strong>de</strong> apoyo <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral hasta seminarios, educación<br />
integrada <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio reg<strong>la</strong>dos y no reg<strong>la</strong>dos, <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
políticas esco<strong>la</strong>res y modificación <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r.<br />
• Se redujo <strong>la</strong> presión sobre <strong>el</strong> horario <strong>de</strong> los profesores mediante fondos<br />
adicionales que permitieran liberar al personal <strong>de</strong> algunas <strong>de</strong> sus tareas<br />
doc<strong>en</strong>tes, a fin <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificar y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones.<br />
■44
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
«Risikomom<strong>en</strong>ter», Dinamarca<br />
http://www.risikomom<strong>en</strong>ter.dk<br />
Organización responsable<br />
Organismo danés responsable <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
investigación y <strong>la</strong> educación.<br />
Objetivo<br />
Proporcionar un conocimi<strong>en</strong>to exhaustivo sobre <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> evitar acci<strong>de</strong>ntes;<br />
garantizar un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> seguro <strong>en</strong> <strong>la</strong> biblioteca, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> con<br />
or<strong>de</strong>nadores o <strong>en</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> productos químicos, y adoptar medidas<br />
concretas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Una amplia guía que incluye nueve temas distintos, <strong>de</strong>stinada a los<br />
profesores que participan <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> los niv<strong>el</strong>es superiores<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. Resulta asimismo útil para <strong>la</strong>s organizaciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, los<br />
directores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> y otros profesionales que se <strong>de</strong>dican a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> au<strong>la</strong>.<br />
• Un capítulo <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción y <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s<br />
partes involucradas, que constituye un instrum<strong>en</strong>to muy útil para todas <strong>la</strong>s<br />
personas <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />
• El sitio web ha sido objeto <strong>de</strong> evaluación por parte <strong>de</strong> los usuarios y los<br />
profesionales, y fue modificado hasta su actual diseño, que resulta muy fácil<br />
<strong>de</strong> utilizar. A<strong>de</strong>más, Arbejdstilsynet, <strong>la</strong> autoridad danesa <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong>l<br />
<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, ha certificado su compatibilidad con sus<br />
recom<strong>en</strong>daciones.<br />
45■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
«Hacia una escue<strong>la</strong> sin acci<strong>de</strong>ntes», Países Bajos<br />
http://www.veiligheid.nl/<br />
Organización responsable<br />
Consum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> veiligheid (Instituto neer<strong>la</strong>ndés para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />
consumidores)<br />
Objetivo<br />
Crear <strong>la</strong>s condiciones que requier<strong>en</strong> un edificio esco<strong>la</strong>r y un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
apr<strong>en</strong>dizaje seguros y, al mismo tiempo, animar a profesores y alumnos a<br />
adoptar un comportami<strong>en</strong>to seguro. Esta estrategia está c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> los niños<br />
y combina cinco <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>: inspecciones, normas<br />
esco<strong>la</strong>res, p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> evacuación, registro <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes e informes sobre<br />
<strong>seguridad</strong>.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Ofrece un p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to integrado y estructurado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> física <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />
• Da prioridad a los niños.<br />
• Toma <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>la</strong>s prácticas esco<strong>la</strong>res cotidianas, lo que hace que <strong>la</strong><br />
estrategia resulte práctica y <strong>de</strong> fácil aplicación.<br />
• Ofrece oportunida<strong>de</strong>s para facilitar <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate sobre cuestiones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
con <strong>la</strong>s diversas partes interesadas <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />
■46
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
«Cursos prácticos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>», Países Bajos<br />
http://www.aps.nl/apssite<br />
Organización responsable<br />
APS (gabinete <strong>de</strong> estudios especializado <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación)<br />
Objetivo<br />
Enseñar a los estudiantes a e<strong>la</strong>borar normas para utilizar<strong>la</strong>s <strong>en</strong> cursos prácticos<br />
sobre <strong>seguridad</strong>.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Los estudiantes apr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong>s situaciones <strong>de</strong> riesgo y <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> evitar<strong>la</strong>s<br />
mediante una serie <strong>de</strong> técnicas (cart<strong>el</strong>es, hojas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
etiquetas <strong>de</strong> los productos).<br />
• Los estudiantes apr<strong>en</strong><strong>de</strong>n a e<strong>la</strong>borar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>stinado a<br />
garantizar, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> lo posible, un comportami<strong>en</strong>to seguro.<br />
• Se proporcionan directrices a los profesores.<br />
47■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
«Apr<strong>en</strong>dizaje sobre <strong>el</strong> acoso», Bélgica<br />
http://www.sip.be/stamand/pest<strong>en</strong>.htm<br />
Organización responsable<br />
Sint-Amandusschool, Meulebeke<br />
Objetivo<br />
Comunicar <strong>el</strong> complejo problema <strong>de</strong>l acoso a los niños <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria<br />
utilizando diversos <strong>en</strong>foques pedagógicos <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes c<strong>la</strong>ses y materias.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Enseña a los alumnos a reforzar <strong>la</strong> confianza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas <strong>en</strong> sí mismas y<br />
los alerta sobre <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l acoso mediante <strong>la</strong> aplicación e<br />
integración <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales y técnicas.<br />
• El profesor comi<strong>en</strong>za por contar un cu<strong>en</strong>to, con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> un ví<strong>de</strong>o o un<br />
libro, y utiliza esta información para animar a los alumnos a e<strong>la</strong>borar dicha<br />
información <strong>de</strong> forma creativa (por ejemplo, confeccionando máscaras,<br />
cart<strong>el</strong>es, eslóganes para graffiti o un diario esco<strong>la</strong>r).<br />
«Una i<strong>de</strong>a para una acción», Bélgica<br />
Organización responsable<br />
Ministerio <strong>de</strong> Cultura y Asuntos Sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Francesa, Cruz Roja<br />
<strong>de</strong> Bélgica y Educasanté<br />
Objetivo<br />
Difundir ejemplos y bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />
acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s primarias y secundarias.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• <strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s recib<strong>en</strong> información acerca <strong>de</strong> treinta proyectos que abarcan<br />
una amplia gama <strong>de</strong> temas (por ejemplo «<strong>La</strong> casa <strong>de</strong>l p<strong>el</strong>igro», evacuación<br />
<strong>de</strong>l au<strong>la</strong>), con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> animar a los niños a adoptar un comportami<strong>en</strong>to<br />
seguro y <strong>salud</strong>able mediante <strong>la</strong> aplicación creativa <strong>de</strong> esta información, por<br />
ejemplo, dibujando, haci<strong>en</strong>do un ví<strong>de</strong>o o realizando <strong>en</strong>trevistas.<br />
• <strong>La</strong> información sobre cada proyecto es sumam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da: consecu<strong>en</strong>cias<br />
logísticas y financieras, información sobre cal<strong>en</strong>darios y realizaciones<br />
concretas.<br />
■48
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.2.<br />
LA SEGURIDAD Y LA SALUD<br />
COMO TEMA TRANSVERSAL<br />
EN LA ESCUELA: ENFOQUE BASADO<br />
EN LOS PLANES DE ESTUDIOS<br />
<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
y, sobre todo, <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> formación profesional constituye una<br />
tarea importante. No obstante, <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que se lleva a cabo ha cambiado <strong>en</strong><br />
los últimos 20 años. Actualm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios se basa<br />
sobre todo <strong>en</strong> dos conceptos:<br />
1. <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST como tema transversal <strong>en</strong> diversas materias <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
marco <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje continuo ( ). <strong>La</strong> SST ya no es un tema exclusivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> ci<strong>en</strong>cias, sino que también está pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> otras materias, por<br />
ejemplo, <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> idiomas extranjeros y <strong>la</strong> literatura.<br />
2. El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST por parte <strong>de</strong> alumnos<br />
y profesores. <strong>La</strong> prioridad ha pasado <strong>de</strong>l «apr<strong>en</strong>dizaje unidireccional» <strong>de</strong><br />
conocimi<strong>en</strong>tos sobre SST al apr<strong>en</strong>dizaje ori<strong>en</strong>tado hacia <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />
y basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> diálogo <strong>en</strong>tre alumnos, profesores y profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
SST.<br />
Los cuatro ejemplos sigui<strong>en</strong>tes ofrec<strong>en</strong> un marco conceptual y metodológico<br />
<strong>de</strong>stinado a los maestros para facilitar <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST, varios ejemplos<br />
<strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria, <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y difundir<br />
instrum<strong>en</strong>tos didácticos, un paquete <strong>de</strong> recursos pedagógicos aplicables a <strong>la</strong>s<br />
materias <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> estudios que ti<strong>en</strong>e por objeto pres<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s primarias los problemas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong><br />
construcción y, por último, un concepto amplio que sirva <strong>de</strong> base para<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r actitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos básicos y permita a los alumnos efectuar<br />
una contribución positiva a su propia <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> y a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más.<br />
( 17 ) Nyhan, Barry: «European cooperation in vocational education and training» («Cooperación europea<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional y <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral»); pon<strong>en</strong>cia incluida <strong>en</strong> los <strong>trabajo</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
primera reunión <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>nominado «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación», c<strong>el</strong>ebrada <strong>en</strong> Bilbao los días 26 y 27 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2003<br />
(http://europe.osha.eu.int/good_practice/sector/osheducation/fullproceedings.stm).<br />
49■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
3.2.1. «EN LA ESCUELA DE LA<br />
SEGURIDAD», Italia<br />
Servizio Medicina Prev<strong>en</strong>tiva di Comunità, Bérgamo<br />
ISPESL [Instituto nacional italiano para <strong>la</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>], Roma<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Ofrecer a los profesores un marco conceptual y pedagógico, así como<br />
información, para facilitar <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />
<strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> estudio.<br />
• Hacer que los profesores particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los aspectos<br />
educativos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l método <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
revisión <strong>de</strong>l manual.<br />
Introducción<br />
En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> es <strong>el</strong> título <strong>de</strong> un manual para profesores<br />
e<strong>la</strong>borado <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> pública<br />
y <strong>la</strong> educación (Oficina Provincial <strong>de</strong> Educación y profesores <strong>de</strong> diversos grados<br />
y niv<strong>el</strong>es) que ti<strong>en</strong>e por objeto integrar los temas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />
<strong>en</strong> los programas. Proporciona a los profesores un marco conceptual y<br />
metodológico, datos e información <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, varios ejemplos y suger<strong>en</strong>cias<br />
para ponerlo a prueba y aplicarlo.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
En <strong>el</strong> año 2000, <strong>la</strong> autoridad responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> pública (ASL) <strong>de</strong> Bérgamo<br />
llevó a cabo una serie <strong>de</strong> estudios sobre nuevos métodos para mejorar <strong>la</strong><br />
educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, y se dio cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> vincu<strong>la</strong>r esta<br />
cuestión con los procesos educativos y los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios. De esta manera<br />
no se daría una materia esco<strong>la</strong>r por separado, sino que habría una serie <strong>de</strong><br />
temas que se estudiarían <strong>de</strong> forma continua y se incluirían <strong>en</strong> varias materias<br />
durante varios años. <strong>La</strong> experi<strong>en</strong>cia más parecida a ésta era <strong>el</strong> «Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />
escue<strong>la</strong> integral <strong>de</strong> Michigan ® », iniciativa realizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado norteamericano<br />
<strong>de</strong> Michigan.<br />
En 2001, <strong>la</strong> ASL <strong>de</strong> Bérgamo y un grupo <strong>de</strong> profesores coordinados por <strong>la</strong><br />
Oficina Provincial <strong>de</strong> Educación redactaron <strong>la</strong> versión pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong> un manual<br />
■50
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
para profesores <strong>de</strong>stinado a integrar los temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>tornos y contextos comunes, como <strong>el</strong> hogar, <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, <strong>el</strong> tráfico, <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s<br />
catástrofes, etc., <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias y<br />
secundarias.<br />
En 2002, <strong>el</strong> ISPESL y <strong>la</strong> ASL firmaron un acuerdo <strong>de</strong> investigación <strong>de</strong> dos años<br />
<strong>de</strong> duración para realizar un «proyecto piloto para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una cultura<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> una zona concreta».<br />
Está previsto e<strong>la</strong>borar un curso específico <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> profesores, a fin <strong>de</strong><br />
que éstos puedan aplicar medidas eficaces <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> y<br />
contribuir así a <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> los<br />
p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios.<br />
Objetivos<br />
El proyecto persigue los sigui<strong>en</strong>tes objetivos:<br />
• hacer <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> una parte <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to y una<br />
expresión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> protección utilizando para <strong>el</strong>lo un programa<br />
basado <strong>en</strong> experi<strong>en</strong>cias personales y colectivas;<br />
• e<strong>la</strong>borar un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> curso educativo para los alumnos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza<br />
primaria y primeros cursos <strong>de</strong> secundaria que recoja propuestas e<br />
instrum<strong>en</strong>tos sobre <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y que sea aplicable a todas <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s italianas;<br />
• ofrecer un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> proceso <strong>de</strong> formación para que los profesores apliqu<strong>en</strong><br />
correctam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> curso educativo antes m<strong>en</strong>cionado;<br />
• <strong>de</strong>finir y aplicar criterios y métodos <strong>de</strong> evaluación eficaces para los dos<br />
procesos seña<strong>la</strong>dos más arriba;<br />
• reunir una docum<strong>en</strong>tación sustancial sobre metodologías y aplicaciones, y<br />
facilitar<strong>la</strong> a todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> aplicar este método.<br />
Ámbito<br />
<strong>La</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong>be ser un proceso <strong>de</strong> adquisición <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>terminadas capacida<strong>de</strong>s, por lo que <strong>de</strong>be formar parte <strong>de</strong>l programa<br />
educativo y aplicarse a todas <strong>la</strong>s materias (matemáticas, ci<strong>en</strong>cia, historia,<br />
geografía, literatura, etc.). Pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse un proceso <strong>en</strong> espiral: los temas<br />
<strong>de</strong> SST se abordan año tras año, se estudian con mayor profundidad y se<br />
adaptan al nuevo niv<strong>el</strong> m<strong>en</strong>tal y emocional <strong>de</strong>l estudiante.<br />
El proyecto se dirige a los c<strong>en</strong>tros preesco<strong>la</strong>res, a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias y a los<br />
dos primeros cursos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria. Los temas compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong> hogar, <strong>en</strong> <strong>la</strong> calle, etc.<br />
El manual aborda <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes capacida<strong>de</strong>s:<br />
• Saber: información necesaria para <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión e información sobre <strong>el</strong><br />
tramo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinatarios.<br />
• Saber cómo: adquirir capacida<strong>de</strong>s operativas a través <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias<br />
prácticas.<br />
• Saber ser: adquirir una actitud personal positiva.<br />
Un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to distintivo <strong>de</strong> este proyecto es <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> un grupo<br />
<strong>de</strong> profesores <strong>en</strong> <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los aspectos educativos y <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l<br />
51■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
método <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios. Este grupo se <strong>en</strong>carga igualm<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong>l manual.<br />
El manual se imprimió y se pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong> Bérgamo<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2002. Algunas escue<strong>la</strong>s han optado por participar <strong>de</strong><br />
forma voluntaria. Este manual se ha convertido <strong>en</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s opciones <strong>de</strong><br />
formación para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad<br />
sanitaria <strong>de</strong> Bérgamo.<br />
El proyecto se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ra <strong>en</strong> los cuatro ámbitos sigui<strong>en</strong>tes:<br />
A. E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> cursos educativos <strong>de</strong>stinados a los alumnos<br />
El manual propone a los profesores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas escue<strong>la</strong>s una serie <strong>de</strong><br />
principios, criterios y suger<strong>en</strong>cias para integrar los temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s diversas materias esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong> acuerdo con <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n<br />
<strong>de</strong> estudios. En <strong>el</strong> cuadro 1 figuran más <strong>de</strong>talles y algunos ejemplos. Durante <strong>la</strong><br />
ejecución <strong>de</strong>l proyecto se aum<strong>en</strong>tará <strong>el</strong> número <strong>de</strong> ejemplos proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vida real a fin <strong>de</strong> ayudar a los profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> adoptar este método. El<br />
método incluye los criterios aplicados para evaluar su eficacia.<br />
Materia Objetivos Objetivos <strong>en</strong> materia Ejemplos<br />
<strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> hogar<br />
L<strong>en</strong>gua italiana I<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a es<strong>en</strong>cial Compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>el</strong> tema principal y <strong>la</strong> El alumno:<br />
<strong>de</strong> cualquier cosa escuchada información incluidos <strong>en</strong> los textos • <strong>de</strong>fine <strong>el</strong> término «droga» y<br />
o leída <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostración o regu<strong>la</strong>ción explica <strong>la</strong>s normas para <strong>el</strong> uso<br />
correcto y seguro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s drogas<br />
(legales);<br />
• <strong>de</strong>fine lo que es una<br />
«emerg<strong>en</strong>cia» y explica cómo<br />
pedir ayuda l<strong>la</strong>mando al<br />
número <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia y<br />
facilitando información precisa<br />
sin sucumbir al pánico.<br />
Matemáticas • Resolver problemas • Reconocer <strong>la</strong>s situaciones críticas. El alumno:<br />
mediante instrum<strong>en</strong>tos • Reunir datos mediante • conoce su casa y utiliza <strong>la</strong>s<br />
concretos. cuestionarios. difer<strong>en</strong>tes zonas <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma <strong>de</strong><br />
• C<strong>la</strong>sificar los datos <strong>en</strong>: • Reconocer y resolver problemas acuerdo con su función;<br />
posibles, seguros e <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias • reúne y analiza datos acerca <strong>de</strong><br />
improbables. prácticas. <strong>la</strong>s lesiones domésticas;<br />
• Reunir datos personales<br />
• muestra soluciones y propone<br />
y <strong>de</strong>l grupo.<br />
mejorar <strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones.<br />
Ci<strong>en</strong>cias • Dominar <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> • Explorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno doméstico; El alumno:<br />
investigación (observar, • Establecer vínculos <strong>en</strong>tre causas • <strong>en</strong>umera y pone <strong>en</strong> práctica<br />
investigar, poner a prueba). y efectos. <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s que permit<strong>en</strong><br />
• Comparar lo que se hace • Reunir y s<strong>el</strong>eccionar información. prev<strong>en</strong>ir daños <strong>en</strong> <strong>el</strong> oído y <strong>en</strong><br />
con lo que se pi<strong>en</strong>sa. • Utilizar <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nador para <strong>la</strong> vista (uso <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>nador, <strong>el</strong><br />
procesar datos.<br />
t<strong>el</strong>evisor, etc.);<br />
• Confirmar hechos y establecer<br />
re<strong>la</strong>ciones.<br />
• conoce y pone <strong>en</strong> prácticas<br />
algunas medidas <strong>de</strong> primeros<br />
auxilios;<br />
• conoce, respeta y usa<br />
correctam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> mobiliario,<br />
los equipos <strong>el</strong>ectrónicos y los<br />
<strong>el</strong>ectrodomésticos.<br />
Cuadro 1. Ejemplos re<strong>la</strong>cionados con los cursos educativos para alumnos (<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria)<br />
■52
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
B. Desarrollo <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo para <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>stinado a los<br />
profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> aplicar este método<br />
Los <strong>trabajo</strong>s comi<strong>en</strong>zan con un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación para <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un curso educativo sobre <strong>seguridad</strong> dirigido a los<br />
jóv<strong>en</strong>es. El grupo que participa <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación está formado<br />
por quince profesores <strong>de</strong> una escue<strong>la</strong> primaria <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se aplicará <strong>el</strong> método<br />
estudiado.<br />
Los objetivos s<strong>el</strong>eccionados por los profesores para <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> formación<br />
(cuadro 2) se i<strong>de</strong>ntificaron mediante <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong> grupos nominales ( 18 ) y,<br />
posteriorm<strong>en</strong>te, mediante <strong>la</strong> técnica D<strong>el</strong>phi ( 19 ).<br />
El curso se imparte <strong>en</strong> tres sesiones, cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales ti<strong>en</strong>e una duración<br />
<strong>de</strong> cuatro horas y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se examinan los sigui<strong>en</strong>tes temas:<br />
• Cont<strong>en</strong>ido técnico<br />
Objetivos <strong>de</strong> formación: se informará a los profesores sobre los principales<br />
factores <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> distintos contextos (carreteras, hogar, escue<strong>la</strong>, localidad),<br />
datos epi<strong>de</strong>miológicos y legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia.<br />
• Aspectos educativos, teoría<br />
Objetivos <strong>de</strong> formación: se <strong>en</strong>señará a los profesores <strong>en</strong> qué consiste <strong>la</strong><br />
educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y se explicarán mo<strong>de</strong>los teóricos para facilitar un<br />
cambio <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to, actitu<strong>de</strong>s sociales y repres<strong>en</strong>tación, así como <strong>el</strong><br />
pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emociones.<br />
• Aspectos prácticos<br />
Herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, objetivos <strong>de</strong> formación: los profesores podrán<br />
e<strong>la</strong>borar hojas <strong>de</strong> actividad para alcanzar los objetivos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
<strong>en</strong> distintos <strong>en</strong>tornos y para distintos tramos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s. Estas hojas se<br />
comprobarán con algunos <strong>de</strong> los alumnos durante <strong>el</strong> año esco<strong>la</strong>r y se evaluará<br />
su eficacia y <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> aplicar<strong>la</strong>s <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios.<br />
Cont<strong>en</strong>ido<br />
Cont<strong>en</strong>ido técnico: datos epi<strong>de</strong>miológicos, tipos <strong>de</strong><br />
riesgos, legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia.<br />
Aspectos educativos: mo<strong>de</strong>los teóricos para facilitar un<br />
cambio <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to, actitu<strong>de</strong>s sociales y<br />
s<strong>en</strong>sibilización, <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emociones.<br />
Aspectos prácticos: herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para e<strong>la</strong>borar<br />
hojas <strong>de</strong> actividad.<br />
Objetivos <strong>de</strong> formación<br />
Se informará a los profesores sobre los principales factores<br />
<strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> distintos contextos y se les proporcionarán<br />
datos epi<strong>de</strong>miológicos actualizados.<br />
Los profesores podrán aplicar los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>l curso para<br />
fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong>tre los alumnos.<br />
Los profesores podrán e<strong>la</strong>borar hojas <strong>de</strong> actividad para<br />
distintos tramos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s y para diversos objetivos <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Cuadro 2. Desarrollo <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo para <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>stinado a los profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong><br />
aplicar este método<br />
( 18 ) <strong>La</strong> técnica <strong>de</strong> grupos nominales se utiliza para evaluar <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación y permite a un<br />
grupo <strong>de</strong> personas (profesores) alcanzar un acuerdo sobre los temas que estiman prioritarios para<br />
un curso <strong>de</strong> formación sobre SST dirigido a dicho grupo..<br />
( 19 ) <strong>La</strong> técnica D<strong>el</strong>phi se utiliza <strong>en</strong> una segunda fase para <strong>de</strong>finir mejor los objetivos <strong>de</strong>l curso <strong>de</strong><br />
formación. Mediante cuestionarios <strong>en</strong>viados a cada profesor por correo <strong>el</strong>ectrónico se pue<strong>de</strong> lograr<br />
una mayor converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> opiniones que <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to inicial, sin forzar <strong>la</strong> búsqueda<br />
<strong>de</strong> cons<strong>en</strong>so a través <strong>de</strong> los condicionami<strong>en</strong>tos psicológicos <strong>de</strong> cada persona.<br />
53■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
C. Definición <strong>de</strong> criterios para <strong>la</strong> evaluación<br />
El proyecto contará con un sistema <strong>de</strong> evaluación que se c<strong>en</strong>trará<br />
especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l proceso y <strong>de</strong> los resultados (cuadro 3).<br />
Curso (para estudiantes)<br />
Proceso <strong>de</strong> formación (para profesores)<br />
Evaluación <strong>de</strong>l proceso • Cómo redactan y/o actualizan <strong>el</strong> manual • Evaluar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> formación<br />
los profesores.<br />
con participación <strong>de</strong> los profesores.<br />
• Cómo evaluar los procesos educativos con • Cómo evaluar los sigui<strong>en</strong>tes cursos <strong>de</strong> formación<br />
participación <strong>de</strong> los alumnos que aplican <strong>el</strong> para los profesores que pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n aplicar <strong>el</strong><br />
manual.<br />
manual.<br />
Evaluación <strong>de</strong> • Evaluar <strong>la</strong>s aptitut<strong>de</strong>s cognitivas y • Evaluar <strong>la</strong>s aptitu<strong>de</strong>s adquiridas por los maestros<br />
resultados vocacionales <strong>de</strong> los alumnos que utilizan a través <strong>de</strong> los cursos <strong>de</strong> formación.<br />
<strong>el</strong> manual.<br />
Cuadro 3. Definición <strong>de</strong> criterios para <strong>la</strong> evaluación<br />
D. Creación <strong>de</strong> un paquete <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tación fácil <strong>de</strong> usar para <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> aplicar <strong>el</strong> manual<br />
Se podrá acce<strong>de</strong>r a este paquete a través <strong>de</strong> Internet.<br />
El paquete compr<strong>en</strong><strong>de</strong>rá al m<strong>en</strong>os <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes categorías:<br />
• reunión <strong>de</strong> datos epi<strong>de</strong>miológicos sobre acci<strong>de</strong>ntes (carretera, hogar, escue<strong>la</strong><br />
y localidad) <strong>en</strong> los que se hayan visto implicados niños <strong>en</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong><br />
Bérgamo, <strong>en</strong> Italia y <strong>en</strong> Europa;<br />
• directivas nacionales, europeas e internacionales sobre <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> infantil;<br />
• legis<strong>la</strong>ción sobre <strong>seguridad</strong> infantil;<br />
• directrices (nacionales e internacionales) sobre prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes;<br />
• docum<strong>en</strong>tación sobre métodos pedagógicos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong>;<br />
• revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> bibliografía nacional e internacional re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong>s actuaciones<br />
<strong>de</strong> eficacia <strong>de</strong>mostrada <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios sobre temas<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y prev<strong>en</strong>ción;<br />
• al m<strong>en</strong>os siete grupos <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> educación sanitaria sobre <strong>la</strong> cuestión<br />
concreta <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>stinada a los alumnos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria y <strong>de</strong><br />
los primeros niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria;<br />
• todos los mo<strong>de</strong>los aplicables a <strong>la</strong>s diversas materias esco<strong>la</strong>res y a los<br />
instrum<strong>en</strong>tos didácticos son e<strong>la</strong>borados por los profesores que participan <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> proyecto.<br />
Resultados<br />
Los resultados se recopi<strong>la</strong>rán y pres<strong>en</strong>tarán <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda fase <strong>de</strong>l proceso que<br />
com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> marzo <strong>de</strong> 2003 y sigue <strong>en</strong> curso.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
Este proyecto es una muestra <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> sector educativo y <strong>el</strong><br />
sanitario. En algunos aspectos predomina <strong>la</strong> contribución <strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
■54
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
educación (<strong>de</strong>sarrollo y aplicación <strong>de</strong> los métodos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza). En otros, <strong>el</strong><br />
sector sanitario ha <strong>de</strong>sempeñado un pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> li<strong>de</strong>razgo (proponi<strong>en</strong>do temas<br />
prioritarios, reuni<strong>en</strong>do y procesando datos e informaciones, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo y<br />
supervisando <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> evaluación). A m<strong>en</strong>udo es difícil calibrar y calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong><br />
contribución que ha hecho cada uno. A<strong>de</strong>más, dichas evaluaciones su<strong>el</strong><strong>en</strong> ser<br />
improductivas. En ocasiones, estos dos sectores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> puntos <strong>de</strong> vista<br />
difer<strong>en</strong>tes que resulta difícil conciliar, al igual que los métodos <strong>de</strong><br />
funcionami<strong>en</strong>to (por ejemplo, <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los profesores). Sin embargo, <strong>en</strong><br />
última instancia <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> alcanzado ha increm<strong>en</strong>tado los conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />
ambas partes.<br />
Hasta que <strong>la</strong>s normas nacionales ratifiqu<strong>en</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s materias<br />
re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio, <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias como ésta<br />
sólo servirán para formu<strong>la</strong>r criterios y e<strong>la</strong>borar instrum<strong>en</strong>tos didácticos, que sólo<br />
se aplicarán <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilidad <strong>de</strong> los profesores y<br />
<strong>la</strong>s familias, <strong>el</strong> contexto social y <strong>la</strong> tradición educativa lo permitan.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
<strong>La</strong> oportunidad <strong>de</strong> co<strong>la</strong>borar y «comparar notas» <strong>en</strong>tre los maestros y los<br />
trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> proporcionó a los participantes experi<strong>en</strong>cias valiosas,<br />
que han comp<strong>en</strong>sado <strong>de</strong> sobra los problemas citados anteriorm<strong>en</strong>te.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Raffa<strong>el</strong>e Paganoni, Giuliana Rocca, Enea Bove<br />
Servizio Medicina Prev<strong>en</strong>tiva e di Comunità<br />
Via Borgo Pa<strong>la</strong>zzo 130<br />
I-24125 Bergamo<br />
T<strong>el</strong>. (39) 03 54 53 13 09<br />
Fax (39) 03 54 53 13 54<br />
E-mail: rpaganoni@asl.bergamo.it<br />
Emanue<strong>la</strong> Giuli, Giuliana Roseo<br />
ISPESL<br />
Via Alessandria 220<br />
I-00198 Roma<br />
T<strong>el</strong>. (39) 06 44 25 10 17<br />
Fax (39) 06 44 25 09 72<br />
E-mail: giuli.doc@ispesl.it<br />
55■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
3.2.2. «EJEMPLOS DE BUENAS<br />
PRÁCTICAS PARA PROMOVER LA<br />
SALUD Y LA SEGURIDAD EN<br />
ESCUELAS PRIMARIAS», Italia<br />
ISPESL [Instituto nacional italiano para <strong>la</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>], Roma<br />
Red Cívica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación <strong>de</strong> Milán<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Fom<strong>en</strong>tar una cultura <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>seguridad</strong> mediante <strong>la</strong> creación<br />
<strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos didácticos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> vida cotidiana y <strong>la</strong>boral<br />
<strong>de</strong>stinados a los alumnos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r y difundir instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> formación a niv<strong>el</strong> nacional.<br />
• Fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> profesores y alumnos.<br />
■56<br />
Introducción<br />
Se prepararon dos instrum<strong>en</strong>tos didácticos (<strong>el</strong> CD-ROM interactivo «En casa <strong>de</strong><br />
Luca» y un cortometraje titu<strong>la</strong>do «Gafas para ver»), <strong>de</strong>stinados a niños <strong>de</strong> 6 a<br />
10 años <strong>de</strong> edad, utilizando para <strong>el</strong>lo métodos pedagógicos a<strong>de</strong>cuados para<br />
estos niños. Estos instrum<strong>en</strong>tos se divulgaron a niv<strong>el</strong> nacional para animar a los<br />
niños a apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y fom<strong>en</strong>tar una cultura <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción. El empleo <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas multimedia interactivas resultó crucial<br />
para <strong>la</strong> participación g<strong>en</strong>eral y activa <strong>de</strong> los alumnos.<br />
A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> CD-ROM ha sido incluido <strong>en</strong> un proyecto <strong>de</strong> cooperación para<br />
buscar formas innovadoras <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y apr<strong>en</strong>dizaje interactivo para<br />
alumnos <strong>de</strong> 5 a 16 años. Este proyecto adicional, <strong>de</strong>nominado «En busca <strong>de</strong>l<br />
tesoro», ofrece muchas oportunida<strong>de</strong>s para estudiar temas re<strong>la</strong>cionados con los<br />
principales temas esco<strong>la</strong>res.
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
Este proyecto se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> que los colegios, y <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r los <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>señanza primaria, pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sempeñar un pap<strong>el</strong> fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
transmisión <strong>de</strong> los valores básicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> a <strong>la</strong>s nuevas<br />
g<strong>en</strong>eraciones. En vista <strong>de</strong> <strong>la</strong> corta edad <strong>de</strong> los alumnos, resulta más fácil trabajar<br />
y s<strong>en</strong>sibilizarlos sobre estos temas.<br />
Objetivos<br />
• Proporcionar a los alumnos participantes los conocimi<strong>en</strong>tos necesarios para<br />
aplicar medidas eficaces <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> su vida diaria utilizando<br />
instrum<strong>en</strong>tos concretos.<br />
• Poner a prueba métodos novedosos e interactivos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y<br />
apr<strong>en</strong>dizaje con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar una cultura <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias.<br />
• Animar a los profesores, padres y alumnos para que particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Ámbito<br />
Este proyecto ti<strong>en</strong>e dos ámbitos <strong>de</strong> aplicación: por una parte, <strong>la</strong> creación <strong>de</strong><br />
instrum<strong>en</strong>tos didácticos <strong>de</strong>stinados a alumnos <strong>de</strong> 6 a 10 años <strong>de</strong> edad<br />
utilizando los métodos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza más a<strong>de</strong>cuados para los alumnos <strong>de</strong><br />
escue<strong>la</strong>s primarias y, por otra, <strong>la</strong> divulgación <strong>de</strong> estos instrum<strong>en</strong>tos didácticos a<br />
niv<strong>el</strong> nacional para fom<strong>en</strong>tar una cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.<br />
Se <strong>de</strong>finieron los sigui<strong>en</strong>tes objetivos <strong>de</strong> formación:<br />
• crear instrum<strong>en</strong>tos que anim<strong>en</strong> a los niños a apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r conceptos <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y prev<strong>en</strong>ción;<br />
• <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r métodos (activos) <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y/o apr<strong>en</strong>dizaje que capt<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
interés <strong>de</strong> los alumnos y les ayu<strong>de</strong>n a establecer re<strong>la</strong>ciones sociales;<br />
• fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los niños y los profesores;<br />
• evaluar, utilizando difer<strong>en</strong>tes medios <strong>de</strong> expresión (dibujos, cart<strong>el</strong>es,<br />
cuestionarios, textos) lo que los niños han apr<strong>en</strong>dido y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />
participación.<br />
El objetivo principal <strong>de</strong> todo <strong>el</strong>lo es: «Empieza jov<strong>en</strong>, permanece seguro».<br />
Descripción <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos<br />
El primer instrum<strong>en</strong>to, creado por <strong>el</strong> ISPESL <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro<br />
Experim<strong>en</strong>tal para <strong>la</strong> Educación Universitaria Interuniversitario (CSESi) <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Universidad <strong>de</strong> Perugia, es un CD-ROM interactivo <strong>de</strong>nominado «En casa <strong>de</strong><br />
Luca», con <strong>el</strong> cual los niños, a través <strong>de</strong> sus respuestas a imág<strong>en</strong>es y<br />
animaciones atractivas, adquier<strong>en</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los p<strong>el</strong>igros que <strong>en</strong>cierran<br />
<strong>de</strong>terminadas situaciones o acciones <strong>en</strong> sus propios hogares y <strong>de</strong> los riesgos<br />
<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> situaciones o acciones <strong>de</strong>terminadas. Mediante un juego, <strong>el</strong> niño<br />
i<strong>de</strong>ntifica y <strong>el</strong>imina todas <strong>la</strong>s situaciones p<strong>el</strong>igrosas y apr<strong>en</strong><strong>de</strong> a comportarse <strong>de</strong><br />
forma segura <strong>en</strong> varias situaciones domésticas, por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> dormitorio,<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> cuarto <strong>de</strong> baño, <strong>en</strong> <strong>la</strong> cocina, <strong>en</strong> <strong>el</strong> garaje y <strong>en</strong> <strong>el</strong> salón. El CD-ROM<br />
conti<strong>en</strong>e materiales <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong>stinados a los educadores (padres y<br />
57■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
profesores), así como a niños más mayores. Asimismo, se incluy<strong>en</strong> hojas<br />
informativas sobre primeros auxilios y medidas que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tomarse <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />
acci<strong>de</strong>nte, así como un glosario <strong>de</strong> los términos más importantes utilizados y<br />
que se refier<strong>en</strong> a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST).<br />
El segundo instrum<strong>en</strong>to, creado por <strong>el</strong> ISPESL <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> IRSAD<br />
(Instituto <strong>de</strong> Investigación sobre <strong>la</strong> Seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Entorno Doméstico), es un<br />
cortometraje titu<strong>la</strong>do «Gafas para ver», <strong>en</strong> <strong>el</strong> que un abu<strong>el</strong>o, que repres<strong>en</strong>ta los<br />
valores <strong>de</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>, formu<strong>la</strong> preguntas a sus nietos sobre<br />
<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y espera <strong>la</strong>s respuestas. <strong>La</strong>s preguntas y respuestas aparec<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> subtítulos y los niños pue<strong>de</strong>n leer<strong>la</strong>s <strong>en</strong> voz alta, a modo <strong>de</strong> karaoke. <strong>La</strong>s<br />
gafas a <strong>la</strong>s que se refiere <strong>el</strong> título <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o son una metáfora, pues permit<strong>en</strong> a<br />
los niños ver y evitar los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> sus casas. El ví<strong>de</strong>o muestra esc<strong>en</strong>as<br />
familiares típicas y <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que suce<strong>de</strong>n a veces los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> hogar.<br />
Los acci<strong>de</strong>ntes se reproduc<strong>en</strong> <strong>en</strong> seis situaciones domésticas y <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o ofrece <strong>la</strong><br />
oportunidad <strong>de</strong> hab<strong>la</strong>r con los niños sobre riesgos y medidas prev<strong>en</strong>tivas.<br />
Resultados<br />
Ambos instrum<strong>en</strong>tos se distribuyeron <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
región <strong>de</strong> Molise, <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> autoridad local <strong>en</strong> materia educativa<br />
y con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> expertos <strong>en</strong> SST <strong>de</strong>l ISPESL y <strong>la</strong> asociación «Ambi<strong>en</strong>te,<br />
Sicurezza e Qualità» <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confe<strong>de</strong>ración Nacional <strong>de</strong> Artes y Oficios. Asimismo<br />
fueron probados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l 37º distrito esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Roma.<br />
El ISPESL divulgó ampliam<strong>en</strong>te estos instrum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> reuniones y<br />
seminarios específicos, y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tregó a muchas escue<strong>la</strong>s que habían solicitado<br />
ambos productos.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
• Los profesores t<strong>en</strong>ían un conocimi<strong>en</strong>to superficial <strong>de</strong> los conceptos <strong>de</strong> SST<br />
(por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> ISPESL había organizado reuniones con expertos <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia).<br />
• Los padres t<strong>en</strong>ían también un conocimi<strong>en</strong>to superficial <strong>de</strong> los conceptos <strong>de</strong><br />
SST.<br />
• En g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s t<strong>en</strong>ían dificulta<strong>de</strong>s económicas.<br />
• Existe una escasez estructural <strong>de</strong> edificios esco<strong>la</strong>res.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
El empleo <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos interactivos resultó crucial para <strong>la</strong> participación<br />
g<strong>en</strong>eral y activa <strong>de</strong> los alumnos.<br />
Dado que <strong>el</strong> proyecto se c<strong>en</strong>traba <strong>en</strong> los aspectos prácticos y <strong>de</strong> aplicación, fue<br />
posible aplicar una estrategia <strong>de</strong> formación capaz <strong>de</strong> estimu<strong>la</strong>r a <strong>la</strong>s personas<br />
para que resolvieran problemas reales re<strong>la</strong>cionados con su <strong>en</strong>torno cotidiano.<br />
Al mismo tiempo, los alumnos tomaron conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que significa trabajar<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un grupo, mejorando así sus capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ción y cognitivas con<br />
<strong>el</strong> fin <strong>de</strong> alcanzar los objetivos previam<strong>en</strong>te fijados.<br />
A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> estrategia adoptada contemp<strong>la</strong>ba <strong>la</strong> c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> reuniones <strong>en</strong>tre<br />
profesores y expertos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> para analizar los dos productos, <strong>de</strong>liberar<br />
acerca <strong>de</strong> los materiales, diseñar los métodos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza más a<strong>de</strong>cuados y<br />
e<strong>la</strong>borar un sistema <strong>de</strong> evaluación para comprobar <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión y asimi<strong>la</strong>ción<br />
■58
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
<strong>de</strong> los m<strong>en</strong>sajes <strong>en</strong>viados. Los niños trabajaron <strong>en</strong> grupo y confeccionaron<br />
dibujos, cart<strong>el</strong>es e informes <strong>en</strong> los que mostraban una mejor percepción <strong>de</strong> los<br />
riesgos exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos cotidianos.<br />
Numerosas escue<strong>la</strong>s italianas han solicitado estos instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza,<br />
por lo que <strong>el</strong> ISPESL <strong>de</strong>cidió e<strong>la</strong>borar directrices específicas dirigidas a los<br />
profesores, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> optimizar <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> los mismos.<br />
Transferibilidad<br />
El CD-ROM «En casa <strong>de</strong> Luca» forma parte <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> cooperación <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>señanza a distancia <strong>en</strong> re<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res.<br />
El proyecto <strong>de</strong>nominado «En busca <strong>de</strong>l tesoro» está promovido por <strong>la</strong> Red<br />
Cívica <strong>de</strong> Milán, <strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to Regional Esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Lombardía y <strong>el</strong> Comité <strong>de</strong><br />
Profesores <strong>de</strong> Informática, con <strong>el</strong> respaldo <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Educación.<br />
El proyecto pret<strong>en</strong><strong>de</strong> probar métodos innovadores <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y apr<strong>en</strong>dizaje<br />
interactivo, ofreci<strong>en</strong>do a los participantes (alumnos <strong>en</strong>tre 5 y 16 años <strong>de</strong> edad)<br />
numerosas oportunida<strong>de</strong>s para estudiar temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s principales<br />
materias esco<strong>la</strong>res: educación intercultural, educación sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>,<br />
educación medioambi<strong>en</strong>tal, tecnologías y comunicación, etc. ( 20 ).<br />
En 2000 y 2001, 5 000 alumnos y profesores tomaron parte <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> 490 grupos (300 familias participaron <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su hogar) <strong>de</strong> 350<br />
escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Italia, Francia, Alemania, <strong>el</strong> Reino Unido, Bélgica, Luxemburgo,<br />
Suiza, Egipto, Uruguay y Costa Rica.<br />
<strong>La</strong> edición <strong>de</strong> 2001-2002 fue utilizada por 6 000 usuarios <strong>de</strong> Italia, Alemania y<br />
Arg<strong>en</strong>tina. Exist<strong>en</strong> ci<strong>en</strong>to cincu<strong>en</strong>ta bitácoras <strong>en</strong> línea con hipertextos, dibujos,<br />
animaciones y búsquedas ilustradas que dan testimonio <strong>de</strong> <strong>la</strong> creatividad e<br />
interés que <strong>de</strong>muestran los niños, los profesores y los padres por temas <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>.<br />
( 20 ) El proyecto se <strong>de</strong>nomina «En busca <strong>de</strong>l tesoro» porque <strong>el</strong> juego consiste <strong>en</strong> crear equipos <strong>de</strong> piratas<br />
que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> conquistar espacio y buscar <strong>el</strong> «tesoro <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to». Está estructurado <strong>de</strong> tal forma<br />
que cada uno <strong>de</strong> los grupos participantes, tras registrarse <strong>en</strong> línea <strong>de</strong> acuerdo con su grupo <strong>de</strong> edad,<br />
pue<strong>de</strong> participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> juego y pasar por diversas etapas utilizando cofres <strong>de</strong>l tesoro <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />
colores según <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> dificultad (por ejemplo, malva: niños <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> infantil; azul: alumnos<br />
<strong>de</strong> quinto grado <strong>de</strong> primaria y primer grado <strong>de</strong> secundaria). <strong>La</strong> tercera etapa <strong>de</strong> «En busca <strong>de</strong>l<br />
tesoro», creada <strong>en</strong> ISPESL Ga<strong>la</strong>xy gracias al apoyo <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Docum<strong>en</strong>tación,<br />
Información y Formación, ofrece vías, material didáctico, adivinanzas y juegos <strong>de</strong>stinados a <strong>la</strong><br />
educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>. Este material pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>scargarse <strong>en</strong> Internet<br />
(http://fc.retecivica.mi<strong>la</strong>no.it/rcmweb/tesoro/suk/didacta.htm#didacta).<br />
59■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Emanue<strong>la</strong> Giuli, Giuliana Roseo, Gabri<strong>el</strong><strong>la</strong> Toti<br />
ISPESL<br />
Via Alessandria 220<br />
I-00198 Roma<br />
T<strong>el</strong>. (39) 06 44 25 10 17<br />
Fax (39) 06 44 25 09 72<br />
E-mail: giuli.doc@ispesl.it<br />
http://fc.retecivica.mi<strong>la</strong>no.it/rcmweb/tesoro/<br />
■60
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.2.3. «JUEGO SEGURO EN TODO<br />
MOMENTO», INGLATERRA<br />
Programa comunitario <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes, Milton Keynes<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• S<strong>en</strong>sibilizar a los alumnos <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria sobre <strong>la</strong>s cuestiones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción sitas <strong>en</strong> <strong>el</strong> barrio.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r una serie <strong>de</strong> recursos educativos para que los alumnos<br />
adquieran capacida<strong>de</strong>s personales para <strong>la</strong> gestión y <strong>el</strong> control <strong>de</strong> riesgos.<br />
Introducción<br />
<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» («Safe p<strong>la</strong>y at all times» o «Juego seguro <strong>en</strong> todo<br />
mom<strong>en</strong>to») forma parte <strong>de</strong>l programa comunitario <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa constructora<br />
<strong>La</strong>ing Homes y ti<strong>en</strong>e por objeto <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r recursos, i<strong>de</strong>as y p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>señanza <strong>de</strong>stinados al profesorado, tomando como base una obra <strong>de</strong><br />
construcción sita <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona. Se transmit<strong>en</strong> m<strong>en</strong>sajes c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> infantil y sost<strong>en</strong>ibilidad y se permite echar un vistazo al interior <strong>de</strong>l<br />
edificio <strong>en</strong> construcción para reforzar <strong>la</strong>s materias <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios, como <strong>el</strong><br />
apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> lectura y <strong>la</strong> escritura, <strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>la</strong><br />
comunicación (TIC) y <strong>el</strong> diseño y <strong>la</strong> tecnología (D+T).<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>La</strong>s empresas constructoras <strong>de</strong>l Reino Unido muestran cada vez más interés por<br />
los riesgos para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que viv<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s proximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción. Los riesgos son mayores para los jóv<strong>en</strong>es. Entre 1990<br />
y 2000, 818 niños sufrieron lesiones <strong>en</strong> obras <strong>de</strong> construcción, y 16 <strong>de</strong> estos<br />
acci<strong>de</strong>ntes fueron mortales. <strong>La</strong>s empresas constructoras esperan mejorar su<br />
reputación y obt<strong>en</strong>er <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción mediante iniciativas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
dirigidas a <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s.<br />
61■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
El p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> Gran Bretaña establece que <strong>la</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong><br />
es también responsabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s ( 21 ). El ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> pue<strong>de</strong> ser muy amplio, pero dichas iniciativas revist<strong>en</strong><br />
especial notoriedad cuando abordan cuestiones <strong>de</strong> interés local. A este<br />
respecto, <strong>en</strong>señar a los alumnos los riesgos que implica una obra <strong>de</strong><br />
construcción <strong>en</strong> <strong>el</strong> barrio t<strong>en</strong>drá seguram<strong>en</strong>te un impacto positivo.<br />
<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» se puso <strong>en</strong> marcha <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2000 y ha sido <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da<br />
por <strong>el</strong> coordinador <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ce con <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes (un profesor<br />
titu<strong>la</strong>do). En <strong>el</strong> proyecto han participado varias organizaciones co<strong>la</strong>boradoras,<br />
como <strong>la</strong> Real Sociedad Británica para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes (Royal Society<br />
for the Prev<strong>en</strong>tion of Acci<strong>de</strong>nts [RoSPA]) y <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Formación <strong>de</strong>l Sector<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción (Construction Industry Training Board [CITB]). Se<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron cinco compon<strong>en</strong>tes educativos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
prácticas esco<strong>la</strong>res. En <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at», <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n<br />
s<strong>el</strong>eccionar los compon<strong>en</strong>tes y su niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> participación. Actualm<strong>en</strong>te se está<br />
ampliando está iniciativa con compon<strong>en</strong>tes educativos <strong>de</strong>stinados a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
secundarias (alumnos <strong>de</strong> 11 a 16 años).<br />
Objetivos<br />
• S<strong>en</strong>sibilizar a los alumnos <strong>de</strong> 7 a 11 años <strong>de</strong> edad sobre <strong>la</strong>s cuestiones <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción sitas <strong>en</strong> su barrio.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r una serie <strong>de</strong> recursos educativos que ayu<strong>de</strong>n a los alumnos a<br />
adquirir capacida<strong>de</strong>s personales para <strong>la</strong> gestión y <strong>el</strong> control <strong>de</strong> riesgos.<br />
• Realizar pres<strong>en</strong>taciones durante <strong>la</strong>s visitas a escue<strong>la</strong>s a fin <strong>de</strong> advertir a los<br />
niños sobre los riesgos que implica jugar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r paquetes <strong>de</strong> recursos pedagógicos sobre temas <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />
estudios nacionales, por ejemplo; apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> lectura y <strong>la</strong> escritura,<br />
tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>la</strong> comunicación (TIC), y educación personal,<br />
social y sanitaria, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se va a integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong> (SST).<br />
• Incluir los requisitos <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios nacional <strong>en</strong> los paquetes <strong>de</strong> recursos<br />
pedagógicos.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r un sitio web para escue<strong>la</strong>s primarias que cont<strong>en</strong>ga información y<br />
recursos interactivos para utilizarlos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s educativas sobre <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción.<br />
• Fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre <strong>La</strong>ing Homes y <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s.<br />
Ámbito<br />
<strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>stinatarias <strong>de</strong> esta iniciativa son escue<strong>la</strong>s primarias situadas a<br />
m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> un kilómetro <strong>de</strong> una obra <strong>de</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes. Durante<br />
<strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> una nueva obra <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes, todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un radio <strong>de</strong> un kilómetro recib<strong>en</strong> una invitación por escrito para<br />
participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> iniciativa.<br />
( 21 ) Por ejemplo, <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios nacional establece directrices educativas para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> riesgos, <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s cuales «los niños <strong>de</strong>b<strong>en</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a:<br />
gestionar su <strong>en</strong>torno para garantizar su <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más; y conocer <strong>la</strong>s medidas<br />
que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> adoptar para contro<strong>la</strong>r los riesgos». [Qualifications and Curriculum Authority [QCA]<br />
[Autoridad <strong>de</strong> Cualificaciones y P<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> Estudio], Design and technology, HMSO, Londres (2000),<br />
p. 16]. Para más información sobre <strong>la</strong> QCA, visite: http://www.qca.org.uk/<br />
■62
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
<strong>La</strong> iniciativa pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los niños <strong>en</strong> torno a los p<strong>el</strong>igros que exist<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción y <strong>en</strong>señarles a hacer fr<strong>en</strong>te a estos riesgos. <strong>La</strong><br />
iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» está integrada por cinco compon<strong>en</strong>tes principales:<br />
• pres<strong>en</strong>taciones sobre <strong>seguridad</strong> para alumnos con capacida<strong>de</strong>s diversas<br />
(g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre 5 y 11 años <strong>de</strong> edad);<br />
• un paquete <strong>de</strong> recursos educativos para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza (a niños <strong>de</strong> 7 a 11 años)<br />
sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> obras <strong>de</strong> construcción y otros objetivos <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje<br />
importantes;<br />
• un sitio web interactivo <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>;<br />
• talleres <strong>de</strong> construcción;<br />
• visitas guiadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s a obras <strong>de</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes.<br />
Todos estos compon<strong>en</strong>tes se facilitan gratuitam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, y éstas<br />
<strong>de</strong>ci<strong>de</strong>n librem<strong>en</strong>te su niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> participación.<br />
Pres<strong>en</strong>taciones sobre <strong>seguridad</strong><br />
<strong>La</strong>s pres<strong>en</strong>taciones sobre <strong>seguridad</strong> se efectúan <strong>en</strong> <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> reuniones<br />
esco<strong>la</strong>res o por separado a grupos <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas eda<strong>de</strong>s. Se realizan<br />
pres<strong>en</strong>taciones multimedia, se i<strong>de</strong>ntifican los riesgos más habituales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
obras <strong>de</strong> construcción, y los alumnos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> ocasión <strong>de</strong> probar <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong><br />
protección personal que llevan los trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción.<br />
<strong>La</strong> char<strong>la</strong> sobre <strong>seguridad</strong> ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> los<br />
distintos grupos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s. Se ti<strong>en</strong>e especial cuidado para que <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> char<strong>la</strong> no asuste a los alumnos y se les brinda <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> participar <strong>en</strong><br />
un <strong>de</strong>bate sobre <strong>el</strong> tema.<br />
Paquete <strong>de</strong> recursos educativos<br />
Este paquete ofrece al profesorado numerosos recursos para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />
activida<strong>de</strong>s educativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> basadas <strong>en</strong> temas <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes<br />
<strong>de</strong> estudios, por ejemplo, <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> lectura y <strong>la</strong> escritura, <strong>la</strong>s TIC y <strong>el</strong><br />
p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> educación personal, social y sanitaria. Compr<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
materiales y guiones para seis unida<strong>de</strong>s didácticas. Cada unidad cubre los<br />
objetivos básicos <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios nacionales, así como<br />
temas importantes <strong>de</strong> educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. Los guiones están<br />
organizados <strong>de</strong> tal forma que los profesores pue<strong>de</strong>n adaptarlos a <strong>la</strong>s<br />
necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> sus alumnos.<br />
Los usuarios pue<strong>de</strong>n obt<strong>en</strong>er gratuitam<strong>en</strong>te estos recursos a través <strong>de</strong>l sitio web<br />
<strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes ( 22 ).<br />
Sitio web interactivo<br />
El sitio web <strong>de</strong> «Sp<strong>la</strong>at» ofrece otros recursos sobre obras <strong>de</strong> construcción y<br />
<strong>seguridad</strong> infantil dirigidos al profesorado. Asimismo pres<strong>en</strong>ta activida<strong>de</strong>s para<br />
niños, como concursos y un esc<strong>en</strong>ario interactivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que los niños <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
asumir <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> inspectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e i<strong>de</strong>ntificar riesgos <strong>en</strong> una obra <strong>de</strong><br />
construcción virtual.<br />
( 22 ) Los recursos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> Internet (http://www.building4education.co.uk).<br />
63■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Talleres <strong>de</strong> construcción<br />
Exist<strong>en</strong> cinco talleres temáticos <strong>de</strong> construcción para distintos grupos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s<br />
que utilizan materiales <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos por <strong>el</strong> CITB.<br />
■64<br />
En los talleres, los alumnos trabajan <strong>en</strong> grupo para crear amplias estructuras<br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes (por ejemplo, un pu<strong>en</strong>te o una cúpu<strong>la</strong>). Los talleres ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por<br />
objeto fom<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> equipo y <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s para resolver problemas,<br />
así como fom<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> interés por <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> edificios, los materiales <strong>de</strong><br />
construcción y los aspectos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Visita a obras <strong>de</strong> construcción<br />
Se organizan visitas seguras a obras para pequeños grupos <strong>de</strong> niños. Estas<br />
visitas pue<strong>de</strong>n c<strong>en</strong>trarse <strong>en</strong> los temas <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios, por ejemplo <strong>en</strong> los<br />
materiales <strong>de</strong> construcción (ci<strong>en</strong>cias) o <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona geográfica (geografía).<br />
El coste <strong>de</strong> este proyecto se <strong>el</strong>eva a 140 000 euros al año y es financiado<br />
exclusivam<strong>en</strong>te con cargo al presupuesto <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones públicas <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing<br />
Homes. Con esta cantidad se financian todos los recursos materiales y un<br />
coordinador a tiempo completo que actúa como <strong>en</strong><strong>la</strong>ce con <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s<br />
locales.<br />
Resultados<br />
<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» no ha utilizado grupos <strong>de</strong> control ni métodos formales <strong>de</strong><br />
evaluación. A este respecto, <strong>el</strong> proyecto se ha c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />
aplicación <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes educativos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />
p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios y no <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los resultados (por ejemplo, mayor<br />
conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos <strong>en</strong>tre los alumnos).<br />
Según <strong>la</strong> información facilitada, <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas aceptan <strong>la</strong><br />
invitación y participan a distintos niv<strong>el</strong>es. <strong>La</strong>s pres<strong>en</strong>taciones sobre <strong>seguridad</strong><br />
son <strong>el</strong> compon<strong>en</strong>te fundam<strong>en</strong>tal y <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida. Aproximadam<strong>en</strong>te un<br />
65 % <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s participan <strong>en</strong> los talleres <strong>de</strong> construcción y un 5 % <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
visitas a <strong>la</strong>s obras. Todas <strong>la</strong>s personas interesadas pue<strong>de</strong>n acce<strong>de</strong>r al sitio web<br />
<strong>de</strong> «Sp<strong>la</strong>at»; <strong>el</strong> número <strong>de</strong> visitas va <strong>en</strong> aum<strong>en</strong>to y actualm<strong>en</strong>te es <strong>de</strong> 3 000 al<br />
mes.<br />
En los últimos años se ha al<strong>en</strong>tado a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s para que apliqu<strong>en</strong> un <strong>en</strong>foque<br />
integral a <strong>la</strong> educación. <strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l<br />
personal doc<strong>en</strong>te, los alumnos, los padres y otros miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />
(por ejemplo, empresas) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s educativas. Participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> iniciativa<br />
<strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes contribuye a hacer realidad esta aspiración.
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
El sitio web ha sido objeto <strong>de</strong> una evaluación formal y ha sido incluido por <strong>la</strong><br />
Administración <strong>en</strong> <strong>la</strong> Red Nacional para <strong>el</strong> Apr<strong>en</strong>dizaje (National Grid for<br />
Learning [NGfL]) <strong>de</strong>l Reino Unido ( 23 ).<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
Uno <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong>l programa comunitario <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes es g<strong>en</strong>erar y<br />
mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> interacción con <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s locales. El mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
estas comunicaciones ha superado <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> un solo coordinador <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong><strong>la</strong>ce con <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s. Sin embargo, se int<strong>en</strong>ta que los empleados <strong>de</strong><br />
<strong>La</strong>ing Homes que trabajan <strong>en</strong> cada localidad asuman responsabilida<strong>de</strong>s para<br />
mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s «Sp<strong>la</strong>at» y <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />
Varias escue<strong>la</strong>s seña<strong>la</strong>n que no han podido b<strong>en</strong>eficiarse <strong>de</strong> muchos <strong>de</strong> los<br />
compon<strong>en</strong>tes como les hubiera gustado. Ello se <strong>de</strong>be a que los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />
estudio a m<strong>en</strong>udo son muy amplios y, por consigui<strong>en</strong>te, los nuevos temas<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> incluirse <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> con mucha ante<strong>la</strong>ción.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
Los compon<strong>en</strong>tes educativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» fueron <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos e<br />
impartidos por un profesor experim<strong>en</strong>tado, por lo que <strong>la</strong> iniciativa se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un profesional <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. Varias escue<strong>la</strong>s participantes han<br />
seña<strong>la</strong>do que este hecho ha permitido <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r material didáctico <strong>de</strong> gran<br />
calidad. Otra prueba <strong>de</strong> su r<strong>el</strong>evancia es que coinci<strong>de</strong> con los objetivos<br />
educativos <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios nacionales.<br />
<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at», que se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción <strong>de</strong> los barrios,<br />
ti<strong>en</strong>e una gran importancia local y constituye un ejemplo <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje<br />
práctico sobre los riesgos y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> personal <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo real para los<br />
jóv<strong>en</strong>es.<br />
Otra característica importante es que <strong>la</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» es gratuita y no<br />
utiliza los recursos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s participantes. En <strong>la</strong>s visitas a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, <strong>el</strong><br />
coordinador <strong>de</strong> esta iniciativa facilita todos los materiales necesarios.<br />
Transferibilidad<br />
Muchas empresas <strong>de</strong>l Reino Unido se preocupan por su imag<strong>en</strong> pública e<br />
int<strong>en</strong>tan mejorar<strong>la</strong> a través <strong>de</strong> iniciativas <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones públicas, y precisam<strong>en</strong>te<br />
éste es uno <strong>de</strong> los factores impulsores <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes. Para que<br />
otras empresas privadas <strong>de</strong> construcción ofrecieran iniciativas simi<strong>la</strong>res,<br />
probablem<strong>en</strong>te habría que conv<strong>en</strong>cer a dichas empresas <strong>de</strong>l valor publicitario<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> programas dirigidos a <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s.<br />
Podrían e<strong>la</strong>borarse recursos educativos parecidos para otros Estados miembros<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> UE, aunque tal vez fuera necesario introducir cambios <strong>en</strong> los requisitos <strong>de</strong><br />
los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios nacionales y <strong>la</strong>s variantes regionales re<strong>la</strong>tivas a los riesgos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción y a <strong>la</strong>s normativas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
( 23 ) <strong>La</strong> Red Nacional para <strong>el</strong> Apr<strong>en</strong>dizaje conti<strong>en</strong>e <strong>en</strong><strong>la</strong>ces a sitios web s<strong>el</strong>eccionados que ofrec<strong>en</strong><br />
cont<strong>en</strong>idos e información <strong>de</strong> alta calidad.<br />
65■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
<strong>La</strong>ing Homes’ Head Office<br />
Sp<strong>la</strong>at Community Liaison Coordinator<br />
Noble House<br />
Capital Drive<br />
Linford Wood<br />
MK14 6QP Milton Keynes<br />
United Kingdom<br />
T<strong>el</strong>. (44) 19 08 20 90 06<br />
Fax (44) 19 08 20 90 65<br />
E-mail: sp<strong>la</strong>at@<strong>la</strong>ing-homes.co.uk<br />
http://www.sp<strong>la</strong>at.com/in<strong>de</strong>x.htm<br />
■66
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.2.4. PROYECTO «ARMI»:<br />
«AR Y MI EN LA ESCUELA»/«LOS<br />
NUEVOS CHICOS DEL TRABAJO»,<br />
DINAMARCA<br />
ASC [C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicio <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong>l Entorno <strong>de</strong><br />
Trabajo], Valby<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• S<strong>en</strong>sibilizar, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria, sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
mediante actitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos básicos.<br />
• Hacer que los alumnos aport<strong>en</strong> una contribución positiva a su propia<br />
<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y a <strong>la</strong> <strong>de</strong> sus compañeros.<br />
• Participación <strong>de</strong> los distintos miembros co<strong>la</strong>boradores: padres, alumnos,<br />
instancias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración, organizaciones sindicales y asociaciones<br />
empresariales, y otros expertos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, y <strong>en</strong><br />
educación.<br />
Introducción<br />
El proyecto «Armi» está dirigido a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias, a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
secundarias superiores y a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional.<br />
«Ar y Mi» es un proyecto dirigido a escue<strong>la</strong>s primarias y ti<strong>en</strong>e por objeto<br />
fom<strong>en</strong>tar actitu<strong>de</strong>s y hábitos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong>. «Ar» y<br />
«Mi» son dos trolls cuyos nombres proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l término danés Arbejdsmiljø<br />
(<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>). Mediante un método <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> creado para <strong>el</strong> proyecto,<br />
se pres<strong>en</strong>tan a los niños <strong>la</strong>s cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
para que se familiaric<strong>en</strong> con <strong>el</strong> tema. Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do numerosos materiales<br />
didácticos para transmitir este m<strong>en</strong>saje <strong>de</strong> forma que resulte atractivo para los<br />
niños.<br />
«Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» es una continuación <strong>de</strong> este proyecto. Como<br />
su nombre indica, esta parte se refiere a los primeros pasos que dan los jóv<strong>en</strong>es<br />
trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral. Los alumnos recib<strong>en</strong>, a través <strong>de</strong> ejemplos<br />
concretos, una explicación sucinta sobre cómo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse a <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>sconocida y t<strong>en</strong>sa situación <strong>de</strong> su primer empleo. En este caso, los medios<br />
(Internet y ví<strong>de</strong>o) están adaptados al grupo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los <strong>de</strong>stinatarios.<br />
67■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
Para prev<strong>en</strong>ir los «trastornos» <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es es<br />
necesario fom<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>el</strong>los actitu<strong>de</strong>s positivas sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST), así como un s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> responsabilidad sobre su <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
vida y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. El sistema educativo <strong>de</strong>be proponer actitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos<br />
básicos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>.<br />
Por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> Gobierno danés <strong>de</strong>sarrolló <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> acción «Un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> limpio», que pret<strong>en</strong>día establecer normas sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> hasta<br />
<strong>el</strong> año 2005. Uno <strong>de</strong> sus objetivos g<strong>en</strong>erales es <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es. El programa recomi<strong>en</strong>da que <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s y<br />
los conocimi<strong>en</strong>tos básicos sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> se <strong>en</strong>señ<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, permiti<strong>en</strong>do a los alumnos contribuir positivam<strong>en</strong>te a su propia<br />
<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> sus compañeros.<br />
<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> reviste una gran importancia <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
legis<strong>la</strong>ción y <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios. Por ejemplo, <strong>la</strong> Ley sobre <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria<br />
consi<strong>de</strong>ra prioritaria <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>, que se incorpora<br />
<strong>en</strong> varias materias <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios, y <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> esta materia es<br />
obligatoria a todos los niv<strong>el</strong>es esco<strong>la</strong>res. En <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias, <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> sólo es una materia obligatoria <strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>terminados niv<strong>el</strong>es.<br />
<strong>La</strong> organización <strong>de</strong>l proyecto está <strong>en</strong> manos <strong>de</strong>l ASC (Arbejdsmiljørå<strong>de</strong>ts Service<br />
C<strong>en</strong>tre [C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicio <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong>l Entorno <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> Dinamarca]).<br />
Para su realización fue necesaria <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre varias partes:<br />
• sindicatos,<br />
• asociaciones empresariales,<br />
• <strong>la</strong> Asociación Nacional <strong>de</strong> Autorida<strong>de</strong>s Locales <strong>de</strong> Dinamarca,<br />
• <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educación danés,<br />
• <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> padres «Escue<strong>la</strong> y sociedad»,<br />
• <strong>la</strong> Asociación Nacional <strong>de</strong> Maestros <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>,<br />
• <strong>la</strong> Asociación Danesa <strong>de</strong> Directores <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>,<br />
• <strong>la</strong>s asociaciones <strong>de</strong> alumnos FLO y DEO,<br />
• <strong>el</strong> Servicio Danés para <strong>el</strong> Entorno <strong>de</strong> Trabajo,<br />
• <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Seguridad <strong>de</strong>l Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación y <strong>la</strong> Investigación,<br />
• repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> diversos proyectos <strong>de</strong> SST.<br />
Una parte <strong>de</strong>l proyecto «Armi» se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias (<strong>en</strong>tre 6 y 15 años <strong>de</strong> edad) y, <strong>la</strong> otra, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s y conductas positivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno psicosocial <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> para los jóv<strong>en</strong>es (<strong>de</strong> 15 a 19 años <strong>de</strong> edad). Esta parte, <strong>de</strong>nominada<br />
«Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>», fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da a <strong>la</strong> vista <strong>de</strong>l éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera fase <strong>de</strong>l proyecto «Ar y Mi», y está dirigida a los<br />
estudiantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria y formación profesional.<br />
Objetivos<br />
«Ar y Mi» pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los chicos sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
una edad temprana. <strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> transmitir actitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos<br />
básicos sobre <strong>la</strong> SST, y los alumnos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contribuir positivam<strong>en</strong>te a su propia<br />
<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> sus compañeros. Debati<strong>en</strong>do y expresando sus<br />
■68
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
opiniones, los alumnos <strong>de</strong>scubr<strong>en</strong> cómo pue<strong>de</strong>n influir <strong>en</strong> su <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
acuerdo con los puntos <strong>de</strong> vista y <strong>la</strong>s opiniones que se han formado durante <strong>el</strong><br />
proceso.<br />
<strong>La</strong>s metas <strong>de</strong>l proyecto «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» son hacer compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />
a los chicos <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno psicosocial <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que éste pue<strong>de</strong><br />
afectar su <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, y <strong>en</strong>señarles a reaccionar <strong>de</strong> forma positiva y<br />
adaptada a <strong>la</strong>s circunstancias. Estas metas han sido e<strong>la</strong>boradas para distintos<br />
sectores profesionales. Los ejemplos se sitúan <strong>en</strong> una explotación agríco<strong>la</strong>, un<br />
bar, unos astilleros, una obra <strong>de</strong> construcción, una empresa <strong>de</strong> transportes, una<br />
p<strong>el</strong>uquería, un hospital y un gabinete <strong>de</strong> asesoría. El proyecto pret<strong>en</strong>día no sólo<br />
proporcionar material educativo a los alumnos, sino también formar a los<br />
profesores.<br />
Ámbito<br />
1. Ar y Mi<br />
A través <strong>de</strong> distintas activida<strong>de</strong>s, los trolls explican a los alumnos <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os edad<br />
por qué es importante un bu<strong>en</strong> <strong>en</strong>torno físico y psicológico <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> para<br />
<strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los alumnos. El paquete utiliza <strong>el</strong> método <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> creado para<br />
<strong>el</strong> proyecto: Ar y Mi aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> todos los materiales y guían a los niños a través<br />
<strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes temas. <strong>La</strong> parte <strong>de</strong>dicada a Ar y Mi utiliza una metodología que<br />
permite a los alumnos investigar activam<strong>en</strong>te su <strong>en</strong>torno, formar conceptos e<br />
i<strong>de</strong>as sobre éste, int<strong>en</strong>tar compr<strong>en</strong><strong>de</strong>rlo, actuar sobre él y hacerse opiniones al<br />
respecto. El <strong>en</strong>foque fundam<strong>en</strong>tal es <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate y <strong>la</strong> creatividad personal <strong>de</strong> los<br />
niños.<br />
El sistema permite a los alumnos pres<strong>en</strong>tar su <strong>trabajo</strong> a sus compañeros <strong>de</strong><br />
c<strong>la</strong>se, a los alumnos <strong>de</strong> otras c<strong>la</strong>ses o escue<strong>la</strong>s, a los padres, a los consejos<br />
esco<strong>la</strong>res, etc. <strong>La</strong>s pres<strong>en</strong>taciones pue<strong>de</strong>n incorporar <strong>la</strong>s diversas disciplinas <strong>de</strong>l<br />
tema, como <strong>trabajo</strong>s estadísticos, construcción <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los, repres<strong>en</strong>tación<br />
dramática, p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>s, etc.<br />
El proyecto «Ar y Mi» incluye una gran cantidad <strong>de</strong> material:<br />
• <strong>la</strong> casa <strong>de</strong> los trolls, abundante material para <strong>la</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>salud</strong>, <strong>el</strong> libro <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tos Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, cart<strong>el</strong>es y una carpeta <strong>de</strong><br />
material para profesores;<br />
• <strong>el</strong> Diario <strong>de</strong> Ar y Mi y Formación sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>;<br />
• un catálogo <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as, formación sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> para formadores;<br />
• <strong>la</strong> página web <strong>de</strong> Ar y Mi (http://www.armi.dk).<br />
2. Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong><br />
El proyecto «Ar y Mi» ti<strong>en</strong>e una continuación <strong>de</strong>stinada a los jóv<strong>en</strong>es (<strong>de</strong> 15 a<br />
19 años) que se incorporan al mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>. «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l<br />
<strong>trabajo</strong>» es un paquete con material para <strong>en</strong>señar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno psicosocial <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> a los estudiantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria y formación profesional <strong>de</strong><br />
grado superior. <strong>La</strong> hipótesis subyac<strong>en</strong>te es <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> contar con bu<strong>en</strong>os<br />
fundam<strong>en</strong>tos sociales <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Utiliza como instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
apr<strong>en</strong>dizaje <strong>el</strong> difícil período <strong>de</strong> transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral.<br />
Los materiales se basan <strong>en</strong> ocho ejemplos docum<strong>en</strong>tados sobre <strong>la</strong>s primeras<br />
experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es. Lo que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> común todos<br />
los estudios <strong>de</strong> casos es que son experi<strong>en</strong>cias reales a <strong>la</strong>s que los jóv<strong>en</strong>es pue<strong>de</strong>n<br />
69■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
t<strong>en</strong>er que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> su primer día <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> sin posibilidad <strong>de</strong> pedir ayuda<br />
a sus profesores, tutores, compañeros o amigos, y a <strong>la</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />
adaptarse.<br />
Los productos que forman parte <strong>de</strong>l paquete son: cuatro p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>s (ví<strong>de</strong>o/DVD),<br />
cart<strong>el</strong>es, carpetas, artículos e informes impresos, guías para los profesores,<br />
programas educativos <strong>en</strong> t<strong>el</strong>evisión y un amplísimo sitio web <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong><br />
estrecha co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> radiot<strong>el</strong>evisión danesa. El tiempo <strong>de</strong> emisión <strong>en</strong><br />
t<strong>el</strong>evisión es muy importante para <strong>el</strong> proyecto, ya que nunca <strong>de</strong>be subestimarse<br />
<strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> comunicación <strong>de</strong> masas.<br />
Estos juegos <strong>de</strong> materiales se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>en</strong> estrecha co<strong>la</strong>boración con los<br />
consejos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los sectores re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s profesiones <strong>en</strong><br />
cuestión y están a <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2003.<br />
El proyecto «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» utiliza distintos métodos<br />
pedagógicos, cada uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los adaptado al grupo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s correspondi<strong>en</strong>te.<br />
Utiliza <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s críticas <strong>de</strong> los alumnos y re<strong>la</strong>ciona los ejemplos con<br />
experi<strong>en</strong>cias difíciles que éstos pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrar <strong>en</strong> un futuro cercano.<br />
<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> <strong>el</strong> au<strong>la</strong> es imposible sin <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l formador, razón por<br />
<strong>la</strong> cual con los paquetes educativos se facilitan igualm<strong>en</strong>te programas <strong>de</strong><br />
formación.<br />
Resultados<br />
El proyecto y sus materiales han sido evaluados <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> un «proyecto<br />
piloto». El material fue puesto a prueba <strong>en</strong> c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria<br />
superior y <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional y se obtuvieron resultados<br />
positivos. El proyecto «Ar y Mi» fue acogido <strong>de</strong> forma muy favorable y, aunque<br />
los materiales son costosos, <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s públicas los utilizan. Por<br />
tanto, «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» podría t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> misma aceptación por<br />
parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l proyecto es que <strong>el</strong> material resulta costoso para <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s, si bi<strong>en</strong> su<strong>el</strong>e ser muy eficaz para lograr los objetivos.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
Razones <strong>de</strong>l éxito <strong>de</strong> «Ar y Mi»:<br />
• implica a difer<strong>en</strong>tes instancias, como sindicatos, asociaciones profesionales,<br />
<strong>la</strong> Administración pública, los padres y los alumnos, así como a otros expertos<br />
<strong>en</strong> SST;<br />
• utiliza ejemplos r<strong>el</strong>evantes para <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> los alumnos, por lo que les resultan<br />
más fáciles <strong>de</strong> re<strong>la</strong>cionar, compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r y apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>el</strong>los;<br />
• utiliza varios métodos (por ejemplo, método <strong>de</strong>l proyecto, método <strong>de</strong>l libro<br />
<strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tos) y ha e<strong>la</strong>borado un gran número <strong>de</strong> productos (DVD, ví<strong>de</strong>os, sitio<br />
web, cart<strong>el</strong>es, casa <strong>de</strong> los trolls, artículos, etc.).<br />
Lo más importante es que emplea un <strong>en</strong>foque pedagógico y métodos <strong>de</strong><br />
apr<strong>en</strong>dizaje a<strong>de</strong>cuados a los distintos grupos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s.<br />
■70
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Transferibilidad<br />
<strong>La</strong> figura <strong>de</strong> los trolls podría p<strong>la</strong>ntear problemas, ya que estas criaturas<br />
pres<strong>en</strong>tan connotaciones difer<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> otros países (por ejemplo, repugnancia<br />
<strong>en</strong> vez <strong>de</strong> dulzura), aunque otras alternativas a los trolls podrían p<strong>la</strong>ntear<br />
también problemas <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to.<br />
El concepto se pue<strong>de</strong> extrapo<strong>la</strong>r fácilm<strong>en</strong>te a otros países. <strong>La</strong> información sobre<br />
<strong>el</strong> proyecto se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> danés. El folleto Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> ha sido<br />
traducido al inglés y al italiano y existe un ví<strong>de</strong>o <strong>de</strong> introducción a «Los nuevos<br />
chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» con subtítulos <strong>en</strong> inglés, si bi<strong>en</strong> será necesario hacer otras<br />
modificaciones y no tan sólo una simple traducción. <strong>La</strong>s imág<strong>en</strong>es y algunos <strong>de</strong><br />
los ejemplos <strong>el</strong>egidos pue<strong>de</strong>n constituir un obstáculo para estudiantes <strong>de</strong> otros<br />
países, dado que éstos no los reconocerían <strong>de</strong> modo inmediato.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Susanne Ulk<br />
Education and Training Consultant<br />
ASC (Arbejdsmiljørå<strong>de</strong>ts Service C<strong>en</strong>tre)<br />
Ramsingvej 7<br />
DK-2500 Valby<br />
T<strong>el</strong>. (45) 36 14 31 32<br />
Fax (45) 36 14 31 80<br />
E-mail: ulk@amr.dk<br />
http://www.armi.dk<br />
http://www.nyijob.dk<br />
71■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
«Instantáneas» II<br />
«Antorcha humana», Reino Unido<br />
http://www.hse.gov.uk/education/humantorch.htm<br />
Organización responsable<br />
Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong>l Reino Unido (HSE)<br />
Objetivo<br />
Transformar <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza sobre <strong>seguridad</strong> y riesgos <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios<br />
nacionales <strong>en</strong> una trama for<strong>en</strong>se, al estilo Expedi<strong>en</strong>te X, sobre <strong>la</strong> combustión<br />
humana espontánea, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> que los estudiantes (<strong>de</strong> 11 a 14 años)<br />
apr<strong>en</strong>dan acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reacciones químicas y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Los CD-ROM pres<strong>en</strong>tan activida<strong>de</strong>s didácticas innovadoras para alumnos y<br />
profesores, y ayudan a mejorar <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />
• <strong>La</strong>s activida<strong>de</strong>s informáticas se <strong>en</strong>riquec<strong>en</strong> con espectacu<strong>la</strong>res experim<strong>en</strong>tos<br />
dramáticos <strong>en</strong> <strong>el</strong> au<strong>la</strong>, <strong>de</strong> forma que los alumnos puedan reconstruir <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito.<br />
• Los primeros com<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s que participaron <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto<br />
piloto <strong>de</strong> esta iniciativa indicaban que los alumnos lo consi<strong>de</strong>raban muy<br />
motivador, y los profesores estimaban que podría influir <strong>en</strong> los<br />
comportami<strong>en</strong>tos sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
■72
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
«Equipo <strong>de</strong> protección personal», Reino Unido<br />
http://www.rospa.com/in<strong>de</strong>x.htm<br />
Organización responsable<br />
El jefe adjunto <strong>de</strong>l equipo <strong>de</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Real Sociedad<br />
para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes y <strong>el</strong> Cuerpo <strong>de</strong> Bomberos <strong>de</strong> West Mid<strong>la</strong>nds.<br />
Objetivo<br />
El proyecto <strong>de</strong> tecnología <strong>de</strong> diseño KS2 pret<strong>en</strong><strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar a los alumnos los<br />
usos profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong> protección y evaluar los problemas <strong>de</strong><br />
<strong>salud</strong>, <strong>seguridad</strong> y control <strong>de</strong>l riesgo sobre éstas. De esta manera se cumple <strong>la</strong><br />
obligación impuesta a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s inglesas <strong>de</strong> integrar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
<strong>en</strong> cinco ámbitos <strong>de</strong> los módulos que forman <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios. El proyecto<br />
integra <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> un módulo <strong>de</strong> tecnología <strong>de</strong> diseño.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Se trata <strong>de</strong> un proyecto con un único grupo, pero <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por<br />
<strong>el</strong> personal doc<strong>en</strong>te, pue<strong>de</strong> repetirse <strong>en</strong> otras escue<strong>la</strong>s o servir <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lo<br />
para iniciativas simi<strong>la</strong>res.<br />
• El proyecto utilizó recursos ya exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />
• En <strong>la</strong> evaluación externa <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, realizada por <strong>la</strong> inspección Ofsted, se<br />
m<strong>en</strong>ciona positivam<strong>en</strong>te este proyecto. Asimismo, <strong>el</strong> proyecto obtuvo un<br />
ga<strong>la</strong>rdón <strong>de</strong>l Birmingham Careers and Education Business Partnership como<br />
ejemplo <strong>de</strong> acuerdo <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong>tre una escue<strong>la</strong> y una empresa.<br />
73■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
«<strong>La</strong> SST como tema <strong>de</strong> educación transversal», España<br />
Silvia Royo<br />
C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo<br />
Barc<strong>el</strong>ona<br />
E-mail: silviar@mtas.es<br />
http://www.mtas.es/insht/<br />
Organización responsable<br />
Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT), Madrid<br />
Objetivo<br />
Se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron dos guías y varias propuestas para ayudar a los profesores <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias (alumnos <strong>de</strong> 6 a 12 años) y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias a<br />
apoyar <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST). El objetivo<br />
consiste <strong>en</strong> hacer ver a los alumnos <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST, <strong>de</strong> forma que<br />
puedan <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r actitu<strong>de</strong>s y costumbres <strong>de</strong>stinadas a proteger su propia<br />
<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
<strong>La</strong>s guías conti<strong>en</strong><strong>en</strong> materiales específicos para <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> au<strong>la</strong>, con<br />
activida<strong>de</strong>s prácticas.<br />
<strong>La</strong> guía para <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias se divi<strong>de</strong> <strong>en</strong> siete partes:<br />
• <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> valores;<br />
• <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> esco<strong>la</strong>r;<br />
• <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• <strong>la</strong> ergonomía <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• educación transversal <strong>en</strong> valores.<br />
<strong>La</strong> guía para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria conti<strong>en</strong>e:<br />
• los valores <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria: <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>, un valor educativo;<br />
• <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e industrial <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• <strong>la</strong> ergonomía y <strong>la</strong> psicología social <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• <strong>el</strong> marco social <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST: gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.<br />
■74
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
«Erga primaria transversal», España<br />
Silvia Royo<br />
C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo<br />
Barc<strong>el</strong>ona<br />
E-mail: silviar@mtas.es<br />
http://www.mtas.es/insht/<br />
Organización responsable<br />
Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT), Madrid<br />
Objetivo<br />
Erga primaria transversal es una publicación <strong>en</strong> Internet que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ayudar a<br />
los profesores <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria a <strong>en</strong>señar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong> (SST) como una materia <strong>de</strong> educación transversal, a fin <strong>de</strong> promover<br />
<strong>en</strong>tre los alumnos los valores y <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
El cont<strong>en</strong>ido se pres<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> forma muy práctica, pues los usuarios pue<strong>de</strong>n<br />
acce<strong>de</strong>r y manipu<strong>la</strong>r cada texto o imag<strong>en</strong> para trabajar con <strong>el</strong>los. Cada número<br />
trata sobre un tema concreto y conti<strong>en</strong>e:<br />
• <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>,<br />
• ejercicios prácticos:<br />
• primer ciclo (alumnos <strong>de</strong> 6 a 8 años)<br />
• segundo ciclo (alumnos <strong>de</strong> 8 a 10 años)<br />
• tercer ciclo (alumnos <strong>de</strong> 10 a 12 años)<br />
• algún caso práctico transversal<br />
• <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> un experto<br />
• legis<strong>la</strong>ción<br />
• noticias<br />
• informaciones útiles<br />
• publicaciones <strong>de</strong> interés<br />
• suger<strong>en</strong>cias.<br />
Esta publicación pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>scargarse gratuitam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> sitio web <strong>de</strong>l Instituto<br />
Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (http://www.mtas.es/insht/<br />
erga_pt/erga_pt.htm). Se publican tres números al año, coincidi<strong>en</strong>do con <strong>el</strong><br />
principio <strong>de</strong> cada trimestre esco<strong>la</strong>r. El sitio web recibe unas 8 000 visitas cada<br />
mes.<br />
75■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
«No badis! Obre <strong>el</strong>s ulls! <strong>La</strong> prev<strong>en</strong>ció <strong>de</strong>s <strong>de</strong> l’esco<strong>la</strong>»<br />
(«¡No te <strong>de</strong>spistes! ¡Abre los ojos! <strong>La</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>»), España<br />
Lluïsa Llop i Fernán<strong>de</strong>z<br />
Direcció G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Re<strong>la</strong>cions <strong>La</strong>borals<br />
E-mail: lluisa.llop@g<strong>en</strong>cat.net<br />
http://www.edu365.com/nobadis/<br />
Organización responsable<br />
Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Trabajo, Industria, Comercio y Turismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong><br />
Cataluña, Barc<strong>el</strong>ona (España).<br />
Objetivo<br />
No badis! es un proyecto <strong>de</strong>stinado a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias (alumnos <strong>de</strong> 6 a 12<br />
años). Únicam<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong> una auténtica cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> todos<br />
los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida se pue<strong>de</strong> introducir dicha cultura <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>, <strong>el</strong>iminando así los acci<strong>de</strong>ntes y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales. El<br />
objetivo es integrar <strong>de</strong> forma <strong>de</strong>finitiva <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
los estudiantes y <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s que puedan repres<strong>en</strong>tar un riesgo para <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• <strong>La</strong>s propuestas didácticas <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> situaciones p<strong>el</strong>igrosas que pue<strong>de</strong>n<br />
pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> hogar, <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> o <strong>en</strong> <strong>la</strong> calle: caídas, uso <strong>de</strong><br />
herrami<strong>en</strong>tas cortantes, ma<strong>la</strong>s posturas, etc.<br />
• Otros juegos introduc<strong>en</strong> conceptos muy básicos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción, como <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> pulcritud, <strong>la</strong> organización y <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>nificación.<br />
«<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> es... 626 a ritmo <strong>de</strong> música», Italia<br />
http://www.polistudio.it<br />
Organización responsable<br />
Polistudio srl<br />
Via Combatt<strong>en</strong>ti Alleati d’Europa 35<br />
I-45030 Borsea<br />
■76
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Objetivo<br />
«<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> es... 626 a ritmo <strong>de</strong> música» ofrece material <strong>de</strong> estudio y material<br />
musical para niños, profesores y padres, que sirv<strong>en</strong> para ilustrar diversos temas<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong> otro tipo. <strong>La</strong>s letras y<br />
<strong>la</strong> música <strong>de</strong> <strong>la</strong>s canciones se basan <strong>en</strong> información técnica y legis<strong>la</strong>tiva sobre <strong>el</strong><br />
tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadores, <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>. Estos cont<strong>en</strong>idos se han convertido <strong>en</strong> historias s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong>s basadas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
vida cotidiana, que se <strong>en</strong>señan a los niños, a los padres, a los profesores y a los<br />
trabajadores.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• El producto está formado por un CD que conti<strong>en</strong>e diez pistas con ocho bases<br />
instrum<strong>en</strong>tales, una guía que conti<strong>en</strong>e imág<strong>en</strong>es y <strong>la</strong> letra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s canciones,<br />
para que <strong>la</strong> utilic<strong>en</strong> los niños, y una guía auxiliar para los profesores y <strong>la</strong>s<br />
familias.<br />
• <strong>La</strong> atractiva pres<strong>en</strong>tación gráfica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrofas y los coros ayuda a los niños<br />
a apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido por medio <strong>de</strong> personajes <strong>de</strong> ficción (un grillo que<br />
canta, un grillo triste, un topo profesor, una hormiga profesora y un lobo que<br />
provoca riesgos).<br />
77■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
3.3.<br />
TRANSICIÓN DEL MUNDO ESCOLAR<br />
AL MUNDO LABORAL: ENFOQUE<br />
BASADO EN EL LUGAR DE TRABAJO<br />
<strong>La</strong> transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral es un paso pequeño pero<br />
importante, sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional y <strong>la</strong> educación técnica. Por<br />
<strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> preparación para hacer fr<strong>en</strong>te a los retos <strong>de</strong> <strong>la</strong> futura vida <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>bería<br />
formar parte básica <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />
En los capítulos prece<strong>de</strong>ntes se prestaba at<strong>en</strong>ción al <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> promoción<br />
<strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s básicas sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, así como a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un<br />
<strong>en</strong>torno g<strong>en</strong>eral seguro y <strong>salud</strong>able. Hasta ahora, este informe ha <strong>de</strong>mostrado<br />
que es posible inculcar estas actitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong> los niños <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una edad temprana,<br />
y que <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>salud</strong>able y seguro se pue<strong>de</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r incluso <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong> primaria. Este capítulo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> última etapa <strong>de</strong>l proceso<br />
educativo: <strong>la</strong> transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral. Este paso reviste<br />
una <strong>en</strong>orme importancia, ya que <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> pue<strong>de</strong>n surgir riesgos<br />
concretos, sobre todo <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados sectores como <strong>la</strong> construcción o <strong>la</strong><br />
agricultura.<br />
Este capítulo, que incluye seis ejemplos, comi<strong>en</strong>za con un proyecto <strong>de</strong>stinado a<br />
prev<strong>en</strong>ir acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura; continúa con<br />
un proyecto sectorial cuyo objetivo es que <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />
una empresa sea económica y socialm<strong>en</strong>te útil; a continuación vi<strong>en</strong>e un ejemplo<br />
concreto <strong>de</strong> cómo los alumnos pue<strong>de</strong>n participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
al utilizar maquinaria; un ví<strong>de</strong>o para <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza con ejemplos<br />
concretos <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>; y un concurso para alumnos <strong>de</strong><br />
escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional. El último ejemplo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y formación sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional mediante <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
módulos basados <strong>en</strong> <strong>la</strong> arquitectura <strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con<br />
transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos para su utilización <strong>en</strong> diversos sectores.<br />
■78
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.3.1. «PREVENCIÓN<br />
DE ACCIDENTES ENTRE LOS NIÑOS<br />
Y LOS JÓVENES<br />
EN LA AGRICULTURA», IRLANDA<br />
HSA [Autoridad Nacional para <strong>la</strong> Seguridad<br />
y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo], Dublín<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• S<strong>en</strong>sibilizar a los agricultores sobre los riesgos que exist<strong>en</strong> para los niños<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones agropecuarias a través <strong>de</strong> un código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />
prácticas para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales.<br />
• Esta actividad incluye <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong> una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>la</strong> realización <strong>de</strong> una evaluación <strong>de</strong> riesgos.<br />
Introducción<br />
Básicam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> es un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alcance práctico<br />
que muestra cómo gestionar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
explotaciones agropecuarias. Compr<strong>en</strong><strong>de</strong> una valoración sistemática <strong>de</strong> todos<br />
los riesgos pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> explotación, así como una evaluación <strong>de</strong> riesgos. Si<br />
<strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> lesiones es <strong>el</strong>evado, <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> recoge medidas <strong>de</strong><br />
control para <strong>el</strong>iminar o reducir dicho riesgo.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
El historial <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s explotaciones agríco<strong>la</strong>s ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas resulta<br />
a<strong>la</strong>rmante y <strong>en</strong>tristecedor. El número <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes ocurridos <strong>en</strong> los últimos<br />
años indica que muchos agricultores han optado por «asumir riesgos» <strong>en</strong> lugar<br />
<strong>de</strong> «prev<strong>en</strong>ir acci<strong>de</strong>ntes». Tan solo <strong>en</strong> 2001, veinticuatro personas, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los<br />
siete m<strong>en</strong>ores, murieron <strong>en</strong> explotaciones agropecuarias ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas. Estas<br />
personas murieron sobre todo como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes con tractores,<br />
maquinaria agríco<strong>la</strong>, animales, pozos <strong>de</strong> estiércol y <strong>de</strong> caídas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> alturas. Los<br />
79■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
niños y <strong>la</strong>s personas mayores corr<strong>en</strong> especial p<strong>el</strong>igro <strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones<br />
agropecuarias.<br />
A m<strong>en</strong>udo a los niños les gusta jugar <strong>de</strong>ntro o cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> explotación<br />
agropecuaria, un lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> que hay animales, tractores o <strong>en</strong> <strong>el</strong> que hay<br />
maquinaria <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to. Asimismo buscan lugares para escon<strong>de</strong>rse que<br />
pue<strong>de</strong>n estar cerca <strong>de</strong> productos químicos o <strong>en</strong> los que se almac<strong>en</strong>an otros<br />
productos p<strong>el</strong>igrosos, o bi<strong>en</strong> se sub<strong>en</strong> a lugares <strong>de</strong> los que pue<strong>de</strong>n caer. Entre<br />
los p<strong>el</strong>igros especiales se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran los pozos <strong>de</strong> estiércol y los cobertizos<br />
don<strong>de</strong> se almac<strong>en</strong>a <strong>el</strong> h<strong>en</strong>o —<strong>de</strong> los que corr<strong>en</strong> riesgo <strong>de</strong> caerse—, o <strong>la</strong>s pacas<br />
api<strong>la</strong>das, que pue<strong>de</strong>n caer sobre <strong>el</strong>los.<br />
Es lógico que los agricultores <strong>de</strong>se<strong>en</strong> que sus hijos particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
agríco<strong>la</strong>s. Iniciar a los niños <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una edad temprana <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
agríco<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong> ayudarles a adquirir diversas capacida<strong>de</strong>s, pero a m<strong>en</strong>udo no<br />
nos damos cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que los niños son más proclives que los adultos a los<br />
riesgos inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s explotaciones agropecuarias. Los jóv<strong>en</strong>es pue<strong>de</strong>n<br />
s<strong>en</strong>tirse presionados para realizar tareas para <strong>la</strong>s que no están preparados o que<br />
no compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n, o para <strong>la</strong>s que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad física necesaria, lo que<br />
<strong>en</strong> ocasiones ti<strong>en</strong>e fatales consecu<strong>en</strong>cias ( 24 ).<br />
<strong>La</strong> Autoridad Nacional para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (HSA) ( 25 ) ha<br />
publicado un código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre<br />
niños y jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura (Co<strong>de</strong> of Practice on Prev<strong>en</strong>ting Acci<strong>de</strong>nts to<br />
Childr<strong>en</strong> and Young Persons in Agriculture).<br />
Este código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas ofrece ori<strong>en</strong>taciones prácticas acerca <strong>de</strong>l<br />
cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>salud</strong> y bi<strong>en</strong>estar<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> 1989; <strong>de</strong>l Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>salud</strong> y bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong> (Aplicación g<strong>en</strong>eral) <strong>de</strong> 1993; y <strong>de</strong>l Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>salud</strong><br />
y bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (Niños y jóv<strong>en</strong>es) <strong>de</strong> 1998, <strong>en</strong> lo re<strong>la</strong>tivo a <strong>la</strong> protección<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones<br />
agropecuarias.<br />
Puesto que una explotación agropecuaria es única, dada su doble función <strong>de</strong><br />
lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y vivi<strong>en</strong>da, se difer<strong>en</strong>cia fácilm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> prácticam<strong>en</strong>te todos los<br />
<strong>de</strong>más lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> sobre <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales<br />
influyan <strong>en</strong> los niños y les afect<strong>en</strong>. Por consigui<strong>en</strong>te, este código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />
prácticas aborda exclusivam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los niños <strong>en</strong> un contexto y<br />
unas circunstancias particu<strong>la</strong>res.<br />
A<strong>de</strong>más, este código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas se aplica únicam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>la</strong>borales realizadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> explotación agropecuaria y a sus posibles efectos<br />
sobre los niños y no aborda otras activida<strong>de</strong>s, como <strong>la</strong> conducción <strong>de</strong> tractores<br />
y otros tipos <strong>de</strong> maquinaria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s carreteras públicas, materia que forma parte<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción sobre circu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> carretera.<br />
( 24 ) En este docum<strong>en</strong>to, «niño» es una persona m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 16 años o <strong>en</strong> edad <strong>de</strong> abandonar <strong>la</strong> escue<strong>la</strong><br />
(<strong>la</strong> más alta <strong>de</strong> ambas). «Jov<strong>en</strong>» es una persona que ya ti<strong>en</strong>e 16 años o está <strong>en</strong> edad <strong>de</strong> abandonar<br />
<strong>la</strong> escue<strong>la</strong> (<strong>la</strong> más alta <strong>de</strong> ambas), pero que ti<strong>en</strong>e m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 18 años.<br />
( 25 ) En virtud <strong>de</strong>l artículo 30 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>salud</strong> y bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> 1989, previa<br />
consulta al Grupo <strong>de</strong> Trabajo sobre Seguridad Agríco<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> HSA y con <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong>l Sr. Tom<br />
Kitt T.D., Secretario <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Empresa, Comercio y Empleo, otorgado <strong>el</strong> 18 <strong>de</strong><br />
junio <strong>de</strong> 2001.<br />
■80
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Objetivos<br />
Este proyecto pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los agricultores sobre los riesgos que<br />
corr<strong>en</strong> los niños <strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones agropecuarias. Es necesario <strong>de</strong>jar c<strong>la</strong>ro que<br />
los acci<strong>de</strong>ntes pue<strong>de</strong>n evitarse y que los agricultores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que <strong>de</strong>sempeñar un<br />
pap<strong>el</strong> importante <strong>en</strong> esta prev<strong>en</strong>ción.<br />
Si se les proporcionan normas prácticas, podrán darse cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que los riesgos<br />
son una realidad, pero no un obstáculo insuperable.<br />
Ámbito<br />
Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales disposiciones que figuran <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código es <strong>la</strong> obligación<br />
<strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> llevar a cabo una evaluación<br />
exhaustiva <strong>de</strong> los riesgos. En <strong>el</strong><strong>la</strong> se establece que <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong>be<br />
realizarse antes <strong>de</strong> com<strong>en</strong>zar cualquier <strong>trabajo</strong> o <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> contacto con <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s.<br />
Se ofrec<strong>en</strong> consejos y ori<strong>en</strong>taciones <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes ámbitos concretos:<br />
• <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y evaluación <strong>de</strong> riesgos para activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />
participan niños y jóv<strong>en</strong>es;<br />
• supervisión, instrucciones y formación;<br />
• principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>:<br />
• zonas recreativas para los niños que no particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>la</strong>borales;<br />
• funcionami<strong>en</strong>to y manejo <strong>de</strong> maquinaria;<br />
• contacto con <strong>la</strong> maquinaria y los vehículos <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to;<br />
• contacto con animales;<br />
• ahogami<strong>en</strong>to y asfixia;<br />
• sustancias p<strong>el</strong>igrosas;<br />
• caídas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> altura;<br />
• golpes provocados por objetos al caer;<br />
• fuego.<br />
Básicam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> es un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alcance práctico<br />
que muestra cómo gestionar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> explotación agropecuaria. Compr<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
una valoración sistemática <strong>de</strong> todos los riesgos exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> explotación,<br />
junto con una evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que dichos riesgos provoqu<strong>en</strong><br />
lesiones. Si <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> lesiones es <strong>el</strong>evado, recoge medidas <strong>de</strong> control para<br />
<strong>el</strong>iminar o reducir dicho riesgo.<br />
Otros aspectos importantes:<br />
• Los m<strong>en</strong>ores, <strong>en</strong> parte <strong>de</strong>bido a su escaso grado <strong>de</strong> madurez, necesitan más<br />
supervisión e instrucciones que los adultos. Es imprescindible que los<br />
m<strong>en</strong>ores sean supervisados por un adulto responsable.<br />
81■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
• No <strong>de</strong>be permitirse que los m<strong>en</strong>ores realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales sin evaluar<br />
sus capacida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> para realizar <strong>la</strong> tarea.<br />
• Debe prestarse especial at<strong>en</strong>ción para que los niños no puedan acce<strong>de</strong>r a<br />
áreas p<strong>el</strong>igrosas, atraídos por <strong>la</strong> curiosidad que <strong>de</strong>spiertan cosas como <strong>el</strong><br />
ruido <strong>de</strong> los motores <strong>de</strong> los tractores u otros tipos <strong>de</strong> maquinaria. <strong>La</strong>s áreas<br />
p<strong>el</strong>igrosas son, por ejemplo:<br />
• <strong>la</strong>s máquinas y <strong>la</strong> maquinaria <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to (por ejemplo,<br />
cosechadoras remolcadas o motorizadas, como remolques y maquinaria<br />
remolcada, máquinas motorizadas, aplicadores <strong>de</strong> productos químicos,<br />
etc.);<br />
• <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada a zonas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que pue<strong>de</strong> producirse ahogami<strong>en</strong>to y asfixia<br />
(por ejemplo, <strong>de</strong>pósitos, silos, pozos <strong>de</strong> estiércol, silos <strong>de</strong> grano, etc.);<br />
• caídas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> altura (por ejemplo, los niv<strong>el</strong>es superiores <strong>de</strong> edificios y<br />
estructuras <strong>el</strong>evadas, como silos y pi<strong>la</strong>s <strong>de</strong> ba<strong>la</strong>s).<br />
Basándose <strong>en</strong> esta iniciativa, <strong>la</strong> HSA incluyó <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> caso «Safe farming is<br />
good business» («<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura es un bu<strong>en</strong> negocio») <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
sexta edición (2002) <strong>de</strong> The Irish Times Business 2000, una publicación que<br />
pres<strong>en</strong>ta estudios <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> empresas y recursos para profesores y<br />
estudiantes. Esta publicación cu<strong>en</strong>ta con <strong>el</strong> respaldo <strong>de</strong> un CD-ROM y un sitio<br />
web (http://www.business2000.ie), y se facilita gratuitam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
Ir<strong>la</strong>nda. El estudio <strong>de</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> HSA se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> Internet<br />
(http://www.business2000.ie/cases/cases_6th/case14.htm). En 2003, <strong>la</strong> HSA<br />
<strong>en</strong>vió a <strong>la</strong>s explotaciones ejemp<strong>la</strong>res gratuitos <strong>de</strong>l Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
autoevaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> para explotaciones agropecuarias, <strong>en</strong> los que<br />
hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> iniciativa Brian Higginson (una iniciativa <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia<br />
comunitaria a los niños con necesida<strong>de</strong>s especiales) y que incluye refer<strong>en</strong>cias<br />
concretas a <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los niños.<br />
Asimismo exist<strong>en</strong> otros productos: un ví<strong>de</strong>o, un CD-ROM y <strong>el</strong> Código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />
prácticas para <strong>la</strong> agricultura ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sa, que se han distribuido a todas <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s primarias <strong>de</strong> Ir<strong>la</strong>nda (alumnos <strong>de</strong> hasta 12 años <strong>de</strong> edad). Entre otras<br />
publicaciones se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran Jugar con <strong>seguridad</strong>, mant<strong>en</strong>erse seguro <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
granja y Niños y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones agropecuarias.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
<strong>La</strong>s activida<strong>de</strong>s, <strong>la</strong>s precauciones y los métodos <strong>de</strong> control que recoge este<br />
código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas no son exhaustivos y muchas otras activida<strong>de</strong>s<br />
agríco<strong>la</strong>s <strong>en</strong>cierran riesgos para los niños. Los agricultores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación<br />
<strong>de</strong> evaluar <strong>el</strong> riesgo que cada actividad repres<strong>en</strong>ta para los niños y los jóv<strong>en</strong>es.<br />
■82
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Antes <strong>de</strong> permitirles realizar <strong>trabajo</strong>s, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>cidir si son aptos para <strong>el</strong>lo,<br />
t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta sus capacida<strong>de</strong>s y <strong>la</strong> supervisión y <strong>la</strong>s instrucciones que<br />
recib<strong>en</strong>.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
<strong>La</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> explotación<br />
agropecuaria como tal, lo que <strong>la</strong> convierte <strong>en</strong> un instrum<strong>en</strong>to muy concreto y<br />
pragmático.<br />
A<strong>de</strong>más, conti<strong>en</strong>e una lista <strong>de</strong> riesgos, lo que resulta <strong>de</strong> gran ayuda para <strong>la</strong>s<br />
personas que trabajan <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector agríco<strong>la</strong>. Se propon<strong>en</strong> medidas para cada<br />
riesgo, lo que constituye un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te punto <strong>de</strong> partida para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse a <strong>la</strong><br />
situación <strong>de</strong> riesgo.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Pat Donn<strong>el</strong><strong>la</strong>n<br />
Customer Services Enterprise Support and Public Re<strong>la</strong>tions<br />
Health and Safety Authority<br />
10 Hogan P<strong>la</strong>ce<br />
Dublin<br />
Ire<strong>la</strong>nd<br />
E-mail: patd@hsa.ie<br />
http://www.business2000.ie/html/case_studies/in<strong>de</strong>x.htm<br />
Véase también:<br />
Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong>l Reino Unido (HSE)<br />
Publicaciones:<br />
• Stay safe on the farm (http://www.hse.gov.uk/pubns/staysafe.pdf)<br />
• Keep childr<strong>en</strong> safe on the farm (http://www.hse.gov.uk/pubns/indg340.pdf)<br />
• Prev<strong>en</strong>ting acci<strong>de</strong>nts to childr<strong>en</strong> on the farm (http://www.hse.gov.uk/<br />
pubns/as10.pdf)<br />
• Avoiding ill-health at op<strong>en</strong> farms — Advice to farmers (http://www.hse.<br />
gov.uk/pubns/ais23.pdf)<br />
83■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
3.3.2. «SYNERGIE», FRANCIA<br />
CRAM [Caisse Régionale d’Assurance Ma<strong>la</strong>die]<br />
INRS [Institut National <strong>de</strong> Recherche<br />
et <strong>de</strong> Sécurité]<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Capacitar a los estudiantes <strong>de</strong> formación profesional para que su <strong>la</strong>bor<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una empresa sea económica y socialm<strong>en</strong>te útil.<br />
• P<strong>la</strong>ntear a estos estudiantes cuestiones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>,<br />
imponiéndoles <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
y <strong>de</strong> realizar una evaluación <strong>de</strong> riesgos.<br />
Introducción<br />
En <strong>el</strong> proyecto «Synergie» («Sinergia») participan escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación<br />
profesional, empresas y expertos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST). Los<br />
estudiantes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> realizar una evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />
trabajan <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dices y <strong>de</strong> este modo realizan una <strong>la</strong>bor económica<br />
y socialm<strong>en</strong>te útil durante su formación profesional.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
En 1993, <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educación y <strong>la</strong> CRAM firmaron un protocolo con <strong>el</strong><br />
objeto <strong>de</strong> promover <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> formación<br />
profesional. En virtud <strong>de</strong> dicho protocolo <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos<br />
profesionales se integró <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación. En otro acuerdo <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong><br />
Alsacia participaron <strong>la</strong> autoridad nacional <strong>de</strong> educación, <strong>la</strong> CRAM y <strong>la</strong> industria<br />
transformadora <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s cuales se había <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do un marco<br />
<strong>de</strong> cooperación.<br />
<strong>La</strong>s estadísticas indicaban que los trabajadores <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 25 años sufr<strong>en</strong> 2,5<br />
veces más acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> que <strong>la</strong> media nacional. Un 3,3 % <strong>de</strong> los<br />
acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> afectaba a los apr<strong>en</strong>dices, que repres<strong>en</strong>taban m<strong>en</strong>os<br />
<strong>de</strong>l 1,2 % <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>.<br />
Estas cifras y los acuerdos <strong>de</strong> cooperación, con sus objetivos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, dieron lugar al proyecto «Synergie».<br />
En un principio, <strong>el</strong> proyecto sólo abarcó <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
ma<strong>de</strong>ra. Más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte se ext<strong>en</strong>dió a los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción y <strong>la</strong>s obras<br />
públicas, <strong>la</strong>s artes gráficas, <strong>la</strong>s carrocerías para automóviles y <strong>la</strong>s estructuras<br />
metálicas.<br />
■84
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Objetivos<br />
Trabajar con <strong>seguridad</strong> es parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as prácticas, y, por <strong>el</strong>lo, los<br />
estudiantes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> recibir una bu<strong>en</strong>a formación y t<strong>en</strong>er experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> materia<br />
<strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> antes <strong>de</strong> su primer empleo. <strong>La</strong> i<strong>de</strong>a básica <strong>de</strong>l concepto<br />
«Escue<strong>la</strong> — Prev<strong>en</strong>ción — Empresa» <strong>de</strong>l proyecto «Synergie» es capacitar a los<br />
alumnos durante su período <strong>de</strong> prácticas, ofreciéndoles <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s<br />
económicas y sociales a<strong>de</strong>cuadas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una empresa, y poniéndoles <strong>en</strong><br />
contacto con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. Para <strong>el</strong>lo se les impone <strong>la</strong><br />
responsabilidad <strong>de</strong> contribuir a <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>. Los apr<strong>en</strong>dices necesitan instrum<strong>en</strong>tos y métodos para po<strong>de</strong>r aplicarlos<br />
<strong>de</strong> inmediato durante su período <strong>de</strong> prácticas y al <strong>en</strong>trar más tar<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />
<strong>la</strong>boral, y <strong>de</strong>b<strong>en</strong> po<strong>de</strong>r contribuir a <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa que los acoge.<br />
<strong>La</strong>s empresas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> llevar a cabo evaluaciones <strong>de</strong> riesgos. De esta manera, <strong>el</strong><br />
proyecto «Synergie» mata dos pájaros <strong>de</strong> un tiro. Por un <strong>la</strong>do, <strong>la</strong>s empresas<br />
están obligadas a realizar una serie <strong>de</strong> tareas para cumplir <strong>la</strong>s obligaciones que<br />
marca <strong>la</strong> ley, por lo que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> más remedio que realizar<strong>la</strong>s. Por otro <strong>la</strong>do,<br />
los estudiantes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> dar sus primeros pasos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />
<strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>, c<strong>en</strong>trándose directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos <strong>la</strong>borales.<br />
Ámbito<br />
Los apr<strong>en</strong>dices llevan a cabo un diagnóstico <strong>de</strong> los riesgos y <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> acogida durante su período <strong>de</strong> prácticas, con <strong>la</strong><br />
asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un tutor. Esta fase <strong>de</strong> diagnóstico es <strong>la</strong> etapa final <strong>de</strong> un proceso<br />
<strong>de</strong> cooperación y formación.<br />
Fases<br />
Al principio, <strong>la</strong> CRAM establece un acuerdo con <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> que se trate <strong>en</strong><br />
virtud <strong>de</strong>l cual <strong>la</strong>s empresas que forman parte <strong>de</strong> dicho sector aceptan que se<br />
realic<strong>en</strong> controles <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> formación <strong>de</strong><br />
los estudiantes. El objetivo que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> es establecer un diálogo <strong>en</strong>tre<br />
g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa sobre los problemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. <strong>La</strong> CRAM se compromete a no utilizar los resultados <strong>de</strong> dichos<br />
controles. <strong>La</strong> caja <strong>de</strong>l seguro <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad y <strong>la</strong>s inspecciones ministeriales no<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> acceso a estos resultados. En segundo lugar, un equipo formado por<br />
profesores y <strong>en</strong>cargados y <strong>el</strong> <strong>de</strong>legado <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción e<strong>la</strong>boran los instrum<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong> diagnóstico sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. A continuación, estos<br />
instrum<strong>en</strong>tos se materializan <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> formación para profesores y tutores,<br />
qui<strong>en</strong>es, a su vez, forman a los alumnos antes <strong>de</strong> que éstos comi<strong>en</strong>c<strong>en</strong> su<br />
apr<strong>en</strong>dizaje <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas.<br />
Por último, una vez efectuado <strong>el</strong> diagnóstico se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> al jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
empresa y al tutor, que lo integra <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l estudiante para <strong>la</strong><br />
concesión <strong>de</strong> los títulos <strong>de</strong> formación profesional. Al mismo tiempo, <strong>la</strong>s<br />
empresas que así lo <strong>de</strong>sean pue<strong>de</strong>n b<strong>en</strong>eficiarse <strong>de</strong>l asesorami<strong>en</strong>to e incluso <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> financiación que conce<strong>de</strong> <strong>la</strong> CRAM para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> este control.<br />
Instrum<strong>en</strong>tos<br />
Los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos para llevar a cabo <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos han<br />
sido e<strong>la</strong>borados por <strong>el</strong> sistema educativo nacional <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> INRS,<br />
que es una institución <strong>de</strong>dicada a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos.<br />
85■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
■86<br />
Enfoque sectorial<br />
Este proyecto, que com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> 1995 <strong>en</strong> Alsacia, continúa todavía y se está<br />
ext<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al resto <strong>de</strong> Francia. El primer sector participante fue <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra, a través <strong>de</strong> pequeñas empresas <strong>de</strong> carpintería<br />
semiindustrial. Los alumnos se estaban preparando para los exám<strong>en</strong>es finales<br />
<strong>de</strong> diseño y p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> construcciones y producción <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra asistida por<br />
or<strong>de</strong>nador. En 2001, más <strong>de</strong> 400 estudiantes e<strong>la</strong>boraron controles <strong>en</strong> unas 350<br />
empresas <strong>de</strong> este sector. Los <strong>trabajo</strong>s realizados por algunos <strong>de</strong> estos<br />
estudiantes han sido t<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta por <strong>la</strong>s empresas interesadas o bi<strong>en</strong> han<br />
pasado a formar parte <strong>de</strong> un contrato <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción con <strong>la</strong> CRAM<br />
correspondi<strong>en</strong>te.<br />
El proyecto «Synergie-Bois» continúa su expansión geográfica y se<br />
complem<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos didácticos para los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
construcción y <strong>la</strong>s obras públicas, <strong>la</strong>s artes gráficas, <strong>la</strong>s carrocerías para<br />
automóviles y <strong>la</strong>s estructuras metálicas. <strong>La</strong> estructura <strong>de</strong> estos sectores es <strong>la</strong><br />
misma que <strong>la</strong> utilizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto inicial, «Synergie-Bois». El motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
participación <strong>de</strong> otros sectores fue <strong>el</strong> creci<strong>en</strong>te interés manifestado por <strong>la</strong>s<br />
empresas que tuvieron contacto con <strong>el</strong> proyecto «Synergie-Bois», bi<strong>en</strong> porque<br />
formaban parte <strong>de</strong>l mismo grupo <strong>de</strong> empresas locales, bi<strong>en</strong> porque habían<br />
participado <strong>en</strong> un tribunal <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se habían puesto <strong>en</strong> contacto con <strong>el</strong><br />
profesorado, o bi<strong>en</strong> por otros motivos. De esta manera oyeron hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l<br />
proyecto, se interesaron por él y <strong>de</strong>cidieron involucrar a su sector.<br />
Resultados<br />
Se han obt<strong>en</strong>ido los sigui<strong>en</strong>tes resultados:<br />
• formación <strong>de</strong> los futuros trabajadores;<br />
• contribución al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción sobre evaluación <strong>de</strong> riesgos;<br />
• inicio <strong>de</strong> un diálogo sobre SST <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas g<strong>en</strong>eraciones;<br />
• abandono por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> CRAM <strong>de</strong> una lógica <strong>de</strong> control <strong>de</strong> SST y adopción,<br />
<strong>en</strong> su lugar, <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
microempresas.<br />
<strong>La</strong>s empresas <strong>de</strong> otras regiones y otros ámbitos o sectores económicos se<br />
mostraron muy dispuestas a adoptar <strong>el</strong> proyecto, pues habían comprobado que<br />
<strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos era satisfactoria. <strong>La</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre<br />
empresas y estudiantes funciona bi<strong>en</strong>.<br />
A fin <strong>de</strong> respaldar esta iniciativa y garantizar los principios básicos <strong>de</strong> este<br />
<strong>en</strong>foque, se ha creado un c<strong>en</strong>tro nacional <strong>de</strong> recursos con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l<br />
Ministerio Nacional <strong>de</strong> Educación, <strong>la</strong> CRAM <strong>de</strong> Alsacia-Mose<strong>la</strong> y <strong>el</strong> INRS (Institut<br />
National <strong>de</strong> Recherche et <strong>de</strong> Sécurité). Este c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> recursos ofrece a los<br />
educadores instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> diagnóstico, proyectos pilotos para <strong>la</strong> creación <strong>de</strong><br />
instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>stinados a nuevos sectores económicos; ofrece ayuda <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> formación a <strong>la</strong>s CRAM y a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s regionales <strong>de</strong> educación<br />
para aplicar este <strong>en</strong>foque <strong>en</strong> <strong>la</strong>s regiones, y manti<strong>en</strong>e un punto perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />
información para <strong>la</strong>s empresas que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> participar.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
El principal obstáculo es conv<strong>en</strong>cer a los empresarios para que particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
proyecto, pues algunos <strong>de</strong> <strong>el</strong>los cre<strong>en</strong> que no resulta realista que un estudiante,
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
que no sabe nada acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> fábrica, lleve a cabo una evaluación <strong>de</strong> riesgos.<br />
Los mejores investigadores son los propios empresarios, qui<strong>en</strong>es com<strong>en</strong>tan <strong>el</strong><br />
proyecto con sus homólogos.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
El proyecto «Synergie» ofrece un programa <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> SST <strong>de</strong>stinado a<br />
un público jov<strong>en</strong> <strong>de</strong> futuros profesionales. Pone <strong>en</strong> marcha un auténtico <strong>de</strong>bate<br />
sobre los problemas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que un jov<strong>en</strong> <strong>en</strong>tra a trabajar <strong>en</strong> una<br />
empresa <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>diz. Resulta muy fácil motivar a los estudiantes, ya<br />
que llevan a cabo su <strong>la</strong>bor <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno que podría ser más tar<strong>de</strong> su <strong>en</strong>torno<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
<strong>La</strong>s v<strong>en</strong>tajas directas para <strong>el</strong> empresario y <strong>la</strong> garantía <strong>de</strong> que <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to es<br />
estrictam<strong>en</strong>te confi<strong>de</strong>ncial y no será <strong>en</strong>tregado a <strong>la</strong> caja <strong>de</strong>l seguro <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>fermedad hac<strong>en</strong> que <strong>el</strong> proyecto resulte igualm<strong>en</strong>te interesante para <strong>la</strong>s<br />
empresas.<br />
Transferibilidad<br />
Puesto que <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar una evaluación <strong>de</strong> riesgos está muy<br />
ext<strong>en</strong>dida, <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esta i<strong>de</strong>a a otros países o l<strong>en</strong>guas resulta<br />
perfectam<strong>en</strong>te viable. Y <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que se trate <strong>de</strong> estudiantes <strong>de</strong> formación<br />
profesional implica asimismo que éstos han pasado algún tiempo <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ntas<br />
industriales o fábricas. De este modo se cumpl<strong>en</strong> <strong>la</strong>s dos condiciones para <strong>el</strong><br />
éxito <strong>de</strong> este proyecto <strong>en</strong> otros países, si bi<strong>en</strong> todo <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te<br />
exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Philippe Bi<strong>el</strong>ec<br />
CNAMTS (Caisse Nationale d'Assurance Ma<strong>la</strong>die <strong>de</strong>s Travailleurs Sa<strong>la</strong>riés)<br />
Départem<strong>en</strong>t Prév<strong>en</strong>tion, Direction <strong>de</strong>s Risques Professionn<strong>el</strong>s<br />
33, av<strong>en</strong>ue du Maine<br />
Boîte Postale 7<br />
F-75755 Paris Cé<strong>de</strong>x 15<br />
T<strong>el</strong>. (33) 142 79 38 25<br />
Fax (33) 142 79 38 06<br />
E-mail: philippe.bi<strong>el</strong>ec@cnamts.fr<br />
http://www.synergie-bois.com/<br />
87■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
3.3.3. «LOS ESTUDIANTES<br />
CONFIEREN MAYOR SEGURIDAD<br />
A LAS MÁQUINAS», BÉLGICA<br />
Technisch instituut Scheppers, Her<strong>en</strong>tals<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Los estudiantes, profesores, <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y personas<br />
proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> co<strong>la</strong>boran <strong>en</strong> un proyecto para<br />
mejorar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
• El proyecto comi<strong>en</strong>za con una evaluación <strong>de</strong> riesgos y continúa hasta<br />
que cambia <strong>la</strong> situación.<br />
• S<strong>en</strong>sibilizar a los estudiantes para que tom<strong>en</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que también<br />
<strong>el</strong>los son responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y que<br />
pue<strong>de</strong>n hacer algo al respecto.<br />
Introducción<br />
Estudiantes, profesores, <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y personas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
vida <strong>la</strong>boral co<strong>la</strong>boraron <strong>en</strong> una escue<strong>la</strong> técnica para llevar a cabo un proyecto<br />
<strong>de</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>. Se trataba <strong>de</strong> garantizar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los tornos<br />
con los que trabajaban los alumnos. Todo <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una<br />
evaluación <strong>de</strong> riesgos y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición y recopi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> necesarias fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con los estudiantes.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
Los alumnos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s técnicas recib<strong>en</strong> formación para convertirse <strong>en</strong><br />
soldadores, <strong>el</strong>ectricistas, torneros, molineros, etc. <strong>La</strong> práctica con <strong>la</strong>s máquinas<br />
que los estudiantes utilizarán más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>en</strong> su vida <strong>la</strong>boral es parte <strong>de</strong> esta<br />
formación. Sin embargo, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> rápida evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> tecnología y a <strong>la</strong>s<br />
limitaciones presupuestarias, a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s no les queda otra opción que<br />
trabajar con máquinas viejas, <strong>la</strong>s cuales, no obstante, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir <strong>la</strong><br />
legis<strong>la</strong>ción y <strong>la</strong>s directivas europeas <strong>en</strong> vigor.<br />
Esta escue<strong>la</strong>, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, se vio ante <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> que sus máquinas no<br />
cumplían <strong>la</strong>s normas y que los <strong>el</strong>evados costes impedían comprar maquinaria<br />
nueva. <strong>La</strong> mejor solución era adaptar los tornos ya exist<strong>en</strong>tes. <strong>La</strong> escue<strong>la</strong><br />
■88
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
contaba con una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> profesores y <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción muy<br />
motivados, qui<strong>en</strong>es acudieron a una empresa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s proximida<strong>de</strong>s que utilizaba<br />
máquinas simi<strong>la</strong>res. Finalm<strong>en</strong>te, se <strong>de</strong>cidió poner <strong>en</strong> marcha un proyecto <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
que los estudiantes participaron activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> adaptación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s máquinas a <strong>la</strong>s normas vig<strong>en</strong>tes.<br />
Objetivos<br />
¿Cuáles son <strong>la</strong>s principales metas <strong>de</strong>l proyecto?<br />
• convertir <strong>en</strong> seguras unas máquinas inseguras;<br />
• aplicar todas <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er los alumnos a un proyecto <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST);<br />
• conv<strong>en</strong>cer a los estudiantes <strong>de</strong> que <strong>la</strong> SST también es responsabilidad suya y<br />
que pue<strong>de</strong>n hacer algo al respecto.<br />
El primer objetivo pue<strong>de</strong> verificarse con facilidad, dado que es posible<br />
comprobar si ahora <strong>la</strong>s máquinas son seguras y conformes con <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción.<br />
A medida que <strong>el</strong> proyecto avance se verificará hasta qué punto los estudiantes<br />
dominan <strong>la</strong>s distintas capacida<strong>de</strong>s: ¿son capaces <strong>de</strong> co<strong>la</strong>borar con sus<br />
compañeros?, ¿consultan a los expertos (capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comunicación)?,<br />
¿pose<strong>en</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s técnicas necesarias a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> poner <strong>en</strong> práctica <strong>la</strong>s<br />
medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que han sido propuestas?<br />
Ámbito<br />
Los principales aspectos <strong>de</strong>l proyecto eran los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> principio hasta <strong>el</strong> final;<br />
• <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización sobre <strong>la</strong> SST;<br />
• <strong>el</strong> vínculo directo con <strong>la</strong> vida profesional.<br />
En su último año <strong>de</strong> estudios, los estudiantes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pasar una «prueba<br />
integrada», que incluye todas <strong>la</strong>s materias y capacida<strong>de</strong>s que les han <strong>en</strong>señado<br />
durante <strong>el</strong> curso. Esta prueba se realiza a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l curso esco<strong>la</strong>r y abarca<br />
capacida<strong>de</strong>s profesionales y manuales, conocimi<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>erales y capacida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> comunicación. Durante <strong>el</strong> último trimestre se reservan cuatro horas para<br />
trabajar <strong>en</strong> <strong>la</strong> prueba integrada. El resultado final es un título o certificado.<br />
<strong>La</strong> adaptación <strong>de</strong> los tornos <strong>en</strong>caja perfectam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> este programa. Los alumnos<br />
part<strong>en</strong> <strong>de</strong> una situación <strong>de</strong> in<strong>seguridad</strong> e int<strong>en</strong>tan convertir<strong>la</strong> <strong>en</strong> una situación<br />
segura co<strong>la</strong>borando <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los y cumpli<strong>en</strong>do <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción. Para <strong>el</strong>lo recurr<strong>en</strong> a<br />
sus conocimi<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>erales, a su madurez, a técnicas <strong>de</strong> comunicación y a sus<br />
capacida<strong>de</strong>s manuales. En <strong>el</strong> proyecto participaban estudiantes <strong>de</strong> sexto curso<br />
(<strong>en</strong>tre 17 y 18 años). En vista <strong>de</strong> que era necesario realizar adaptaciones<br />
mecánicas, técnicas y <strong>de</strong> otro tipo, <strong>el</strong> proyecto abarcaba varias especialida<strong>de</strong>s (por<br />
ejemplo, mecánica, soldadura, <strong>el</strong>ectrónica) y varias materias.<br />
El proyecto com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2000 con <strong>la</strong> adaptación <strong>de</strong> dos tornos cada<br />
curso esco<strong>la</strong>r. En una segunda fase se transformaron cuatro tornos y, más<br />
a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, se aplicó <strong>el</strong> mismo procedimi<strong>en</strong>to a otras máquinas.<br />
Participaron difer<strong>en</strong>tes grupos: los profesores, <strong>el</strong> <strong>de</strong>legado <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong>, los estudiantes y los <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> una empresa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
proximida<strong>de</strong>s.<br />
89■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
En una primera fase, <strong>el</strong> <strong>de</strong>legado <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> examinó <strong>la</strong><br />
legis<strong>la</strong>ción y aplicó <strong>la</strong>s disposiciones correspondi<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s máquinas. No t<strong>en</strong>ía<br />
mucho s<strong>en</strong>tido que los estudiantes participaran <strong>en</strong> esta fase, ya que <strong>la</strong><br />
legis<strong>la</strong>ción es compleja y requiere un cierto grado <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to sobre <strong>la</strong><br />
materia. Tras <strong>de</strong>cidir cuáles eran <strong>la</strong>s normas que habría que cumplir, se realizó<br />
una evaluación <strong>de</strong> riesgos con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> alumnos y profesores. <strong>La</strong><br />
evaluación <strong>de</strong> riesgos se dividía <strong>en</strong> dos partes:<br />
• Una lista <strong>de</strong> comprobación con <strong>la</strong>s normas mínimas que <strong>de</strong>bían cumplir <strong>la</strong>s<br />
máquinas <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción b<strong>el</strong>ga.<br />
• Un análisis <strong>de</strong> tareas, que incluía fotografías <strong>de</strong> <strong>la</strong> máquina y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas<br />
que utilizaban los tornos. <strong>La</strong>s fotos ponían <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve que los usuarios habían<br />
<strong>de</strong>scubierto algunos «trucos» (a veces <strong>de</strong> forma inconsci<strong>en</strong>te) para evitar <strong>la</strong>s<br />
medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> o resolver <strong>de</strong>terminados problemas.<br />
Se analizaron los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos y los alumnos<br />
propusieron diversas medidas con <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> sus profesores. Se<br />
<strong>de</strong>batieron estas medidas y, por último, los propios estudiantes pusieron <strong>en</strong><br />
práctica <strong>la</strong>s que consi<strong>de</strong>raron mejores. El resultado se pue<strong>de</strong> observar <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
sigui<strong>en</strong>te ilustración.<br />
<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> ya estaba co<strong>la</strong>borando estrecham<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> mundo <strong>la</strong>boral a través<br />
<strong>de</strong>l propio proyecto. Sin embargo, éste no fue sino <strong>el</strong> principio. Como<br />
continuación <strong>de</strong>l proyecto se organizó un curso <strong>de</strong> formación sobre VCA ( 26 )<br />
para asesores técnicos, profesores y alumnos. En combinación con <strong>el</strong> proyecto,<br />
este curso repres<strong>en</strong>taba una v<strong>en</strong>taja consi<strong>de</strong>rable para los alumnos, que luego<br />
serían los futuros trabajadores. Dado que <strong>el</strong> <strong>el</strong>evado coste económico era una<br />
( 26 ) VCA: Veiligheids Checklist Aannemers. Se trata <strong>de</strong> un curso sobre todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong>, que se consi<strong>de</strong>ra como una garantía <strong>de</strong> que <strong>la</strong> empresa o <strong>la</strong> persona trabaja <strong>de</strong> manera<br />
segura.<br />
■90
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
carga para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> (cursos, diapositivas, CD-ROM), <strong>la</strong> empresa se ofreció a<br />
sufragar los gastos y, a<strong>de</strong>más, facilitó dos <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción para que<br />
co<strong>la</strong>boraran <strong>en</strong> los cursos. Set<strong>en</strong>ta y cuatro estudiantes y ocho maestros<br />
recibieron <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> formación, que fue impartido por dos <strong>de</strong>legados <strong>de</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción, cinco profesores (que ya habían obt<strong>en</strong>ido <strong>el</strong> VCA) y <strong>el</strong> <strong>de</strong>legado <strong>de</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> (para <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción). Set<strong>en</strong>ta y dos estudiantes y ocho<br />
profesores obtuvieron <strong>el</strong> certificado.<br />
Resultados<br />
Durante <strong>el</strong> año académico está previsto efectuar <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes evaluaciones:<br />
• tres evaluaciones periódicas, que permitirán a los profesores reori<strong>en</strong>tar <strong>el</strong><br />
proyecto;<br />
• una evaluación final al término <strong>de</strong>l curso esco<strong>la</strong>r.<br />
Estas evaluaciones se realizan <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con personas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>l<br />
mundo <strong>la</strong>boral.<br />
<strong>La</strong>s evaluaciones han puesto <strong>de</strong> manifiesto que los alumnos consi<strong>de</strong>ran que este<br />
proyecto repres<strong>en</strong>ta una v<strong>en</strong>taja. <strong>La</strong> constatación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> ha aum<strong>en</strong>tado<br />
su s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Este método pue<strong>de</strong> aplicarse igualm<strong>en</strong>te a otras máquinas, <strong>de</strong> forma que <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong> lo reutiliza para otro tipo <strong>de</strong> torno y para otras máquinas. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>foque tuvo tanto éxito que ha sido adoptado por algunas empresas.<br />
<strong>La</strong>s evaluaciones periódicas ya muestran que este proyecto ti<strong>en</strong>e un valor<br />
añadido muy concreto para los estudiantes, ya que los conocimi<strong>en</strong>tos<br />
especializados que han adquirido y <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que <strong>el</strong>los mismos registr<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
mejoras <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> se traducirán <strong>en</strong> mejoras económicas <strong>en</strong> su futura<br />
carrera profesional.<br />
El proyecto ganó dos concursos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, lo que confirma los esfuerzos <strong>de</strong><br />
los estudiantes y <strong>el</strong> argum<strong>en</strong>to a favor <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar este ejemplo <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />
prácticas <strong>en</strong> otras escue<strong>la</strong>s.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
Algunos <strong>de</strong> los problemas <strong>en</strong>contrados <strong>en</strong> este proyecto son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• Únicam<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> participar un pequeño número <strong>de</strong> alumnos.<br />
• Dificulta<strong>de</strong>s para transferir este proyecto a otras escue<strong>la</strong>s. Existe <strong>el</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong><br />
«sobreestimar» <strong>el</strong> simple hecho <strong>de</strong> realizar un proyecto simi<strong>la</strong>r. Este tipo <strong>de</strong><br />
proyectos <strong>de</strong>be ser objeto <strong>de</strong> una bu<strong>en</strong>a supervisión, una ori<strong>en</strong>tación<br />
meticulosa y un seguimi<strong>en</strong>to integral. Así sucedió <strong>en</strong> esta escue<strong>la</strong>, pero existe<br />
<strong>el</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> que otras escue<strong>la</strong>s se <strong>de</strong>n por satisfechas con <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que los<br />
estudiantes adapt<strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria, sin una supervisión u ori<strong>en</strong>tación<br />
sufici<strong>en</strong>tes.<br />
• A <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, los estudiantes tuvieron<br />
que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse a problemas técnicos, por lo que tuvieron que cambiar sus<br />
p<strong>la</strong>nes iniciales y buscar otras soluciones.<br />
91■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
En <strong>el</strong> proyecto participaron alumnos, profesores y personas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>l<br />
mundo <strong>la</strong>boral. Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista pedagógico, <strong>el</strong> proyecto requería<br />
distintas capacida<strong>de</strong>s. Los estudiantes t<strong>en</strong>ían que trabajar juntos, co<strong>la</strong>borar con<br />
otros estudiantes y también con sus «supervisores». Des<strong>de</strong> una perspectiva<br />
técnica, tuvieron que hacer cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s propias máquinas y utilizar su<br />
creatividad para <strong>en</strong>contrar soluciones a los problemas que iban surgi<strong>en</strong>do a<br />
medida que se efectuaban <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> transformación.<br />
El vínculo con <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral está pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> dos aspectos. Los estudiantes<br />
recib<strong>en</strong> una asist<strong>en</strong>cia concreta <strong>de</strong> una empresa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s proximida<strong>de</strong>s, y <strong>el</strong> objeto<br />
<strong>de</strong>l proyecto es una máquina con <strong>la</strong> que probablem<strong>en</strong>te t<strong>en</strong>drán que trabajar<br />
<strong>en</strong> su futura vida <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Por lo tanto comprueban que <strong>la</strong> SST es una<br />
realidad, que hay personas que se <strong>de</strong>dican a <strong>el</strong><strong>la</strong> y que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> medios para hacer<br />
algo al respecto, al m<strong>en</strong>os hasta cierto punto.<br />
Transferibilidad<br />
Cada escue<strong>la</strong> ti<strong>en</strong>e sus propias máquinas, pero <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l proyecto<br />
pue<strong>de</strong> transferirse con facilidad a otras escue<strong>la</strong>s. <strong>La</strong> principal condición es que<br />
los expertos y profesores ofrezcan una bu<strong>en</strong>a ori<strong>en</strong>tación, y que <strong>el</strong> proyecto se<br />
c<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los estudiantes sobre <strong>la</strong> SST.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Paul Moons<br />
Prev<strong>en</strong>tion officer<br />
Technisch Instituut Scheppers<br />
Scheppersstraat 9<br />
B-2200 Her<strong>en</strong>tals<br />
T<strong>el</strong>. (32-14) 24 85 20<br />
Fax (32-14) 23 25 42<br />
E-mail: moonspaul@hotmail.com<br />
■92
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.3.4. «VERIFICA ESTO»,<br />
REINO UNIDO<br />
HSE [Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad], Londres<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Conv<strong>en</strong>cer a los alumnos <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> evaluar, gestionar y<br />
contro<strong>la</strong>r los riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> período <strong>de</strong> prácticas.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r un paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o para ayudar a los alumnos a evaluar y<br />
contro<strong>la</strong>r los riesgos.<br />
• Proporcionar a los profesores un ví<strong>de</strong>o con material educativo sobre los<br />
riesgos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Introducción<br />
El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» («Check it out») es un recurso didáctico<br />
<strong>de</strong>stinado a pres<strong>en</strong>tar, a los jóv<strong>en</strong>es (<strong>de</strong> 14 a 18 años) que están a punto <strong>de</strong><br />
iniciar su período <strong>de</strong> prácticas, los riesgos a los que podrían <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse y los<br />
métodos para contro<strong>la</strong>rlos.<br />
93■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
En <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2000, <strong>el</strong> Viceprimer Ministro <strong>de</strong>l Reino Unido puso <strong>en</strong><br />
marcha <strong>la</strong> iniciativa «Revitalizar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» («Revitalising health and<br />
safety») para infundir un nuevo impulso al programa <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> ( 27 ).<br />
Esta iniciativa i<strong>de</strong>ntifica una serie <strong>de</strong> ámbitos prioritarios que <strong>de</strong>berá abordar <strong>la</strong><br />
Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad (Health and Safety Executive [HSE]), que es <strong>la</strong><br />
autoridad nacional regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. Uno <strong>de</strong><br />
los puntos <strong>de</strong> acción que surgieron <strong>de</strong> esta iniciativa fue <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> prestar<br />
más at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> a los conceptos <strong>de</strong> riesgo y <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>. <strong>La</strong> educación sobre los riesgos <strong>de</strong>stinada a los<br />
jóv<strong>en</strong>es se consi<strong>de</strong>ra importante al m<strong>en</strong>os por dos razones. En primer lugar, los<br />
jóv<strong>en</strong>es, <strong>de</strong>bido a su re<strong>la</strong>tiva falta <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia, corr<strong>en</strong> un mayor riesgo ante<br />
los p<strong>el</strong>igros a los que todos nos exponemos. En segundo lugar, numerosos<br />
hábitos perjudiciales para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> se adquier<strong>en</strong> durante los años <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to<br />
e influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> edad adulta.<br />
Como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza obligatoria, todos los esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 14 y 16<br />
años <strong>en</strong> Ing<strong>la</strong>terra y <strong>en</strong> Gales, y todos los alumnos durante <strong>el</strong> último trimestre<br />
<strong>de</strong>l tercer curso <strong>de</strong> secundaria (<strong>en</strong>tre 14 y 15 años) <strong>en</strong> Escocia toman parte <strong>en</strong><br />
programas <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas. Los períodos <strong>de</strong> prácticas están <strong>de</strong>stinados<br />
a preparar a los jóv<strong>en</strong>es para su futuro profesional como trabajadores. En <strong>el</strong><br />
marco <strong>de</strong> estos programas, los alumnos se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan a un lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y<br />
participan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales durante un período <strong>de</strong> dos o más<br />
semanas. En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los casos, estos períodos <strong>de</strong> prácticas constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
primer contacto <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> jov<strong>en</strong> y <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>.<br />
Sin una formación a<strong>de</strong>cuada, los jóv<strong>en</strong>es resultan especialm<strong>en</strong>te vulnerables a<br />
los riesgos <strong>la</strong>borales. Algunos estudios reci<strong>en</strong>tes seña<strong>la</strong>n que los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>tre 16 y 24 años <strong>de</strong> edad corr<strong>en</strong> un mayor riesgo <strong>de</strong> sufrir un acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>. Así, <strong>en</strong>tre 1996 y 2001:<br />
• 54 jóv<strong>en</strong>es (m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 18 años) perdieron <strong>la</strong> vida <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>;<br />
• 12 599 jóv<strong>en</strong>es sufrieron lesiones graves, por ejemplo: extremida<strong>de</strong>s rotas,<br />
amputaciones y quemaduras graves.<br />
El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» es una respuesta al l<strong>la</strong>mami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
iniciativa «Revitalizar» a favor <strong>de</strong> reforzar <strong>la</strong> educación sobre los riesgos<br />
<strong>de</strong>stinada a los jóv<strong>en</strong>es y forma parte <strong>de</strong>l programa que <strong>la</strong> HSE está llevando a<br />
cabo para reducir los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> cuatro<br />
sectores: servicios <strong>de</strong> restauración, industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> música, sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
p<strong>el</strong>uquería y <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> una fábrica.<br />
A fin <strong>de</strong> <strong>en</strong>señar a los esco<strong>la</strong>res los riesgos que pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrar durante los<br />
períodos <strong>de</strong> prácticas, <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» (es <strong>de</strong>cir, <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o y<br />
otros recursos didácticos) muestra lo que suce<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Ti<strong>en</strong>e<br />
por objeto pres<strong>en</strong>tar a los alumnos una serie <strong>de</strong> riesgos a los que pue<strong>de</strong>n verse<br />
expuestos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para que puedan reconocerlos, evaluarlos y<br />
adoptar medidas para contro<strong>la</strong>r los riesgos tanto propios como aj<strong>en</strong>os. Se basa<br />
<strong>en</strong> una serie <strong>de</strong> <strong>en</strong>foques <strong>de</strong>stinados a reforzar <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización y los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>, facilitando información y consejos a los miembros <strong>de</strong> este grupo.<br />
<strong>La</strong> HSE <strong>en</strong>cargó <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> producción <strong>de</strong>l paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica<br />
esto». El coste <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o y <strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los materiales<br />
que lo acompañan fue <strong>de</strong> 70 000 euros. El paquete «Verifica esto» fue<br />
( 27 ) Ministerio <strong>de</strong>l Medio Ambi<strong>en</strong>te, los Transportes y <strong>la</strong>s Regiones (DETR), 2000.<br />
■94
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> Ing<strong>la</strong>terra <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2002. Todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
<strong>de</strong> Ing<strong>la</strong>terra, Escocia y Gales pue<strong>de</strong>n obt<strong>en</strong>er una copia gratuita y, para <strong>el</strong> resto,<br />
<strong>el</strong> paquete completo con <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o y los recursos se pue<strong>de</strong> adquirir a un precio<br />
<strong>de</strong> 42 euros o, solo <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o, a un precio <strong>de</strong> 35 euros. Todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y partes<br />
interesadas podrán adquirir una copia <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o a los precios m<strong>en</strong>cionados.<br />
Objetivos<br />
Los objetivos <strong>de</strong>l proyecto son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• conv<strong>en</strong>cer a los alumnos <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> evaluar, gestionar y contro<strong>la</strong>r los<br />
riesgos durante los períodos <strong>de</strong> prácticas;<br />
• crear un paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o para ayudar a los alumnos a evaluar y contro<strong>la</strong>r los<br />
riesgos asociados a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas durante los períodos <strong>de</strong><br />
prácticas;<br />
• proporcionar a los profesores un paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o que les ayu<strong>de</strong> a:<br />
° s<strong>en</strong>sibilizar a sus alumnos con respecto a <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> gestionar los<br />
riesgos asociados a los períodos <strong>de</strong> prácticas;<br />
° s<strong>en</strong>sibilizar a los alumnos sobre <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
partes interesadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>;<br />
° <strong>en</strong>señar a los alumnos una serie <strong>de</strong> métodos para evaluar los riesgos<br />
<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales;<br />
° i<strong>de</strong>ntificar medidas para contro<strong>la</strong>r los riesgos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>la</strong>boral.<br />
En concreto, <strong>el</strong> programa pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ofrecer a los profesores, que probablem<strong>en</strong>te<br />
carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> los conocimi<strong>en</strong>tos o compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> evaluación<br />
<strong>de</strong> riesgos, un método pedagógico pragmático para evaluar y gestionar los<br />
riesgos re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Ámbito<br />
El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» está a disposición <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
secundarias <strong>de</strong> Ing<strong>la</strong>terra, Escocia y Gales cuyos alumnos participan <strong>en</strong><br />
programas <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas. Si bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> paquete no está re<strong>la</strong>cionado con<br />
materias concretas <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios, se espera que <strong>la</strong> materia contribuya al<br />
cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los requisitos pedagógicos para una serie <strong>de</strong> temas (por<br />
ejemplo, educación personal, social, sanitaria y cívica).<br />
Los paquetes pue<strong>de</strong>n utilizarse <strong>de</strong> diversas maneras, y su aplicación se <strong>de</strong>ja al<br />
criterio <strong>de</strong> los profesores. Se supone que <strong>la</strong> proyección <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o sin un <strong>de</strong>bate<br />
posterior y sin activida<strong>de</strong>s individuales o <strong>de</strong> grupo será <strong>el</strong> uso m<strong>en</strong>os óptimo.<br />
El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» ti<strong>en</strong>e tres compon<strong>en</strong>tes principales: un<br />
ví<strong>de</strong>o <strong>de</strong> 20 minutos <strong>de</strong> duración, un paquete <strong>de</strong> información para los<br />
profesores y ejercicios para los alumnos.<br />
El ví<strong>de</strong>o<br />
El ví<strong>de</strong>o docum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> cuatro esco<strong>la</strong>res durante su período <strong>de</strong><br />
prácticas <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes sectores: p<strong>el</strong>uquería, host<strong>el</strong>ería, música y artes<br />
gráficas. I<strong>de</strong>ntifica una serie <strong>de</strong> riesgos con los que se pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrar los<br />
alumnos durante <strong>el</strong> período <strong>de</strong> prácticas, por ejemplo, productos químicos,<br />
caídas y manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> objetos. El ví<strong>de</strong>o indica <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> riesgo y lo<br />
95■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
que pue<strong>de</strong> hacerse para evitar dichos riesgos. Asimismo <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong><br />
re<strong>la</strong>ciones que podrían existir <strong>en</strong>tre alumno y empresa, y seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> importancia<br />
<strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar una bu<strong>en</strong>a comunicación, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r sobre temas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y<br />
<strong>seguridad</strong>.<br />
Por sí solos, los ví<strong>de</strong>os no siempre garantizan <strong>la</strong> asimi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los m<strong>en</strong>sajes por<br />
parte <strong>de</strong> los que los v<strong>en</strong>, por lo que se han previsto activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to.<br />
A<strong>de</strong>más, se exige un cierto grado <strong>de</strong> compromiso con <strong>la</strong> información expuesta<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o.<br />
El paquete <strong>de</strong> información para los profesores<br />
Entre los recursos que conti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o cabe m<strong>en</strong>cionar <strong>en</strong>foques<br />
pedagógicos, programas y recursos para <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses (por ejemplo, transpar<strong>en</strong>cias<br />
para proyecciones).<br />
Los ejercicios para los alumnos<br />
El paquete compr<strong>en</strong><strong>de</strong> seis hojas <strong>de</strong> ejercicios para los esco<strong>la</strong>res. Estos ejercicios<br />
ayudan a los alumnos a percatarse <strong>de</strong> los riesgos a los que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> su<br />
vida cotidiana y los que podrían <strong>en</strong>contrar durante su período <strong>de</strong> prácticas. Y lo<br />
que es más importante, los ejercicios refuerzan los m<strong>en</strong>sajes que transmite <strong>el</strong><br />
ví<strong>de</strong>o animando a los alumnos a imaginar situaciones <strong>de</strong> riesgo repres<strong>en</strong>tadas<br />
por los cuatro alumnos durante su período <strong>de</strong> pruebas.<br />
El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o lo distribuye <strong>la</strong> HSE.<br />
Resultados<br />
Aunque <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o no ha sido objeto <strong>de</strong> una evaluación formal, sí que<br />
ha recibido respuestas positivas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>de</strong> <strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sa especializada <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> educación (por ejemplo, Health and Safety at Work, número<br />
<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2003).<br />
A<strong>de</strong>más, durante los tres primeros meses se distribuyeron 1500 ví<strong>de</strong>os a<br />
petición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s. Este grado <strong>de</strong> interés <strong>de</strong>muestra hasta qué punto <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s necesitan recursos <strong>de</strong> calidad para <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
evaluación <strong>de</strong> riesgos.<br />
Tras proce<strong>de</strong>r a su propia valoración <strong>de</strong>l paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o, <strong>la</strong> Autoridad<br />
Nacional para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (HSA) <strong>de</strong> Ir<strong>la</strong>nda ha pedido<br />
un bu<strong>en</strong> número <strong>de</strong> ejemp<strong>la</strong>res.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
El ví<strong>de</strong>o ha sido producido por <strong>la</strong> HSE, que es <strong>la</strong> instancia regu<strong>la</strong>dora <strong>en</strong> materia<br />
<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, lo que constituye una cierta garantía. En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />
casos, <strong>el</strong> personal doc<strong>en</strong>te conoce los objetivos estratégicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> HSE, por lo<br />
que es probable que utilice <strong>el</strong> material.<br />
El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o ofrece una amplia gama <strong>de</strong> recursos pedagógicos. Dado<br />
que <strong>el</strong> uso <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o por sí solo tal vez no produzca los efectos <strong>de</strong>seados ni<br />
t<strong>en</strong>ga un impacto dura<strong>de</strong>ro sobre los <strong>de</strong>stinatarios, <strong>el</strong> paquete propone una<br />
serie <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s didácticas complem<strong>en</strong>tarias que están re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong><br />
ví<strong>de</strong>o y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por objeto fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los alumnos.<br />
■96
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Un profesor con experi<strong>en</strong>cia e<strong>la</strong>boró los materiales didácticos, por lo que los<br />
recursos son pertin<strong>en</strong>tes (abordan temas <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes nacionales <strong>de</strong> estudios)<br />
y <strong>de</strong> alta calidad.<br />
Transferibilidad<br />
Existe <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a g<strong>en</strong>eralizada <strong>de</strong> que los esco<strong>la</strong>res no captan <strong>el</strong> m<strong>en</strong>saje básico <strong>de</strong><br />
los ví<strong>de</strong>os, si <strong>la</strong>s refer<strong>en</strong>cias culturales (por ejemplo, <strong>el</strong> l<strong>en</strong>guaje y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />
vestir) están <strong>de</strong>sfasadas o no van dirigidas al grupo <strong>de</strong>stinatario. Se supone que,<br />
si <strong>de</strong>seamos que sean aceptados por alumnos sagaces, los m<strong>en</strong>sajes sobre<br />
riesgos t<strong>en</strong>drán que referirse a códigos culturales actuales.<br />
Puesto que <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o incluye recursos pedagógicos que hac<strong>en</strong><br />
refer<strong>en</strong>cia al p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> estudios inglés, sería necesario introducir algunos<br />
cambios para que los paquetes puedan utilizarse <strong>en</strong> otros países.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Simon Pilling<br />
Health and Safety Executive<br />
C<strong>en</strong>tral Expertise Policy and Support Division: Risk Education<br />
Rose Court<br />
8SW<br />
2 Southwark Bridge<br />
London SE1 9HS<br />
United Kingdom<br />
T<strong>el</strong>. (44-207) 717 68 03<br />
Fax (44-207) 717 68 91<br />
E-mail: Simon.Pilling@hse.gsi.gov.uk<br />
http://www.hse.gov.uk/education/checkout.htm<br />
97■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
3.3.5. «LOS JÓVENES QUIEREN<br />
VIVIR CON SEGURIDAD», ALEMANIA<br />
<strong>La</strong>n<strong>de</strong>sverbän<strong>de</strong> <strong>de</strong>r gewerblich<strong>en</strong><br />
Berufsg<strong>en</strong>oss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong>, Duss<strong>el</strong>dorf<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional.<br />
• Llegar al grupo <strong>de</strong>stinatario mediante un concurso dotado <strong>de</strong> atractivos<br />
premios y una forma <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar los materiales que resulte <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ida<br />
para los alumnos.<br />
Introducción<br />
<strong>La</strong> campaña informativa «Jug<strong>en</strong>d will sich-er-leb<strong>en</strong>» ( 28 ) va dirigida a los<br />
alumnos <strong>de</strong> formación profesional. Se trata <strong>de</strong> un concurso anual para<br />
promover <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es que se c<strong>el</strong>ebra<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1972 y <strong>en</strong> él han participado más <strong>de</strong> 6 millones <strong>de</strong> estudiantes.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
Se ha <strong>de</strong>mostrado que los jóv<strong>en</strong>es son más proclives a sufrir acci<strong>de</strong>ntes. Por<br />
ejemplo, cada año ocurr<strong>en</strong> 150 000 acci<strong>de</strong>ntes re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong><br />
manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas manuales, un 40 % <strong>de</strong> los cuales ha afectado a<br />
jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> 18 a 24 años <strong>de</strong> edad. Este grupo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s repres<strong>en</strong>ta asimismo<br />
un 20 % <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes graves. No obstante, esta categoría es también muy<br />
vulnerable fuera <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Más <strong>de</strong> 100 000 jóv<strong>en</strong>es (<strong>en</strong>tre 18 y<br />
24 años <strong>de</strong> edad) son víctimas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráfico, <strong>de</strong> los cuales 1 700<br />
son mortales.<br />
<strong>La</strong>s oficinas regionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cooperativa para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción y <strong>el</strong> Seguro <strong>de</strong><br />
Acci<strong>de</strong>ntes <strong>La</strong>borales querían hacer algo para reducir <strong>el</strong> gran número <strong>de</strong><br />
acci<strong>de</strong>ntes, por lo que inició <strong>el</strong> proyecto «Jug<strong>en</strong>d will sich-er-leb<strong>en</strong>». Este<br />
proyecto com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> 1972 <strong>en</strong> un int<strong>en</strong>to <strong>de</strong> integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación mediante materiales a<strong>de</strong>cuados para <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>stinatarios, a saber, los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong>s au<strong>la</strong>s. Está financiado por los grupos <strong>de</strong><br />
( 28 ) Se trata <strong>de</strong> un juego <strong>de</strong> pa<strong>la</strong>bras que significa tanto «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>», como<br />
«Los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong>sean experim<strong>en</strong>tar». Este título fue introducido hace poco, para que sonase más<br />
mo<strong>de</strong>rno. El título anterior era «Jug<strong>en</strong>d will sicher leb<strong>en</strong>», lo que tan solo significa «Los jóv<strong>en</strong>es<br />
quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>».<br />
■98
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>de</strong> los que son miembros <strong>la</strong>s fe<strong>de</strong>raciones <strong>de</strong><br />
Cooperativas para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción y <strong>el</strong> Seguro <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>La</strong>borales. Los<br />
grupos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> reún<strong>en</strong> a todas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s participantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>: sindicatos, organizaciones empresariales, <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s aseguradoras <strong>de</strong><br />
Derecho público, autorida<strong>de</strong>s sociales y culturales, especialistas <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, etc.<br />
Ambiciones y metas<br />
El objetivo <strong>de</strong> este proyecto es integrar los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />
estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional. Periódicam<strong>en</strong>te se pres<strong>en</strong>ta<br />
un reducido número <strong>de</strong> ámbitos temáticos que cambian cada año. Mediante un<br />
concurso dotado <strong>de</strong> interesantes premios y una pres<strong>en</strong>tación atractiva <strong>de</strong>l<br />
material, los iniciadores <strong>de</strong> este proyecto int<strong>en</strong>tan llegar al grupo <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>stinatarios con <strong>la</strong> mayor eficacia posible.<br />
Ámbito<br />
Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> marcha <strong>de</strong>l proyecto «Jug<strong>en</strong>d will sich-er-leb<strong>en</strong>», más <strong>de</strong><br />
6 millones <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es han participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> concurso. Cada año, los grupos<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> se dirig<strong>en</strong> a los 800 000 estudiantes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación<br />
profesional.<br />
Entre los materiales que recib<strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s se hal<strong>la</strong> una ficha técnica <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />
se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> forma interesante y <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ida. Esta ficha conti<strong>en</strong>e un<br />
cuestionario, al que los alumnos pue<strong>de</strong>n respon<strong>de</strong>r al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se, a fin <strong>de</strong><br />
po<strong>de</strong>r participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> concurso. Se recog<strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s respuestas <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y<br />
luego se <strong>en</strong>vían a <strong>la</strong> oficina regional más próxima. Entre los acertantes se realiza<br />
un sorteo para <strong>el</strong>egir al ganador. Hay 1 800 premios para los estudiantes por un<br />
valor total <strong>de</strong> 80 000 euros. Asimismo se conce<strong>de</strong> un premio a <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> que<br />
registra <strong>el</strong> mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> participantes.<br />
Cada año, <strong>el</strong> concurso se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un ámbito temático distinto. Los temas que<br />
cambian cada año son: <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad, <strong>el</strong> ruido, <strong>la</strong>s caídas, <strong>la</strong>s sustancias<br />
p<strong>el</strong>igrosas, trabajar s<strong>en</strong>tado/levantar objetos/transportar objetos, <strong>el</strong> camino<br />
hacia <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y los aspectos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>l<br />
<strong>trabajo</strong> con or<strong>de</strong>nadores. El tema no se trata únicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una óptica<br />
<strong>la</strong>boral, sino que abarca otros ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida, como <strong>el</strong> hogar o <strong>el</strong> ocio. Esto<br />
permite aplicar <strong>la</strong>s lecciones apr<strong>en</strong>didas <strong>de</strong> distintas maneras.<br />
El material se compone <strong>de</strong> una p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong> <strong>en</strong> ví<strong>de</strong>o y materiales <strong>de</strong> apoyo para los<br />
profesores que pres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> tema. Algunas <strong>de</strong> estas p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>s han obt<strong>en</strong>ido<br />
ga<strong>la</strong>rdones internacionales. Para <strong>el</strong> concurso <strong>de</strong> este año se ha producido un<br />
CD-ROM que conti<strong>en</strong>e una p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong> con una trama interactiva.<br />
El proyecto siempre comi<strong>en</strong>za tras <strong>la</strong>s vacaciones <strong>de</strong> verano y continúa a lo <strong>la</strong>rgo<br />
<strong>de</strong>l otoño y <strong>de</strong>l invierno. Algunas oficinas regionales <strong>en</strong>vían personal a <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s para co<strong>la</strong>borar con los profesores.<br />
El proyecto termina con una pres<strong>en</strong>tación especial <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se<br />
<strong>en</strong>tregan los premios y los propios estudiantes realizan pres<strong>en</strong>taciones, como<br />
obras <strong>de</strong> teatro breves o exposiciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se trata <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> una manera<br />
creativa.<br />
99■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Resultados<br />
El proyecto lleva funcionando 31 años y <strong>en</strong> él han participado más <strong>de</strong> seis<br />
millones <strong>de</strong> personas, lo que indica que <strong>el</strong> formato funciona. Asimismo, <strong>el</strong><br />
hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> participación haya aum<strong>en</strong>tado constantem<strong>en</strong>te con los<br />
años confirma su éxito. Los com<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> profesores y alumnos son<br />
favorables, algo que también pue<strong>de</strong> verse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas por los<br />
estudiantes, como <strong>la</strong>s exposiciones y <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> teatro antes m<strong>en</strong>cionadas.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados y factores <strong>de</strong> éxito<br />
Uno <strong>de</strong> los problemas <strong>en</strong>contrados es <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er al día los<br />
materiales y los temas. Para lograrlo se introduc<strong>en</strong> nuevos temas, como <strong>la</strong><br />
tecnología, y se incorporan los cambios que experim<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> estilo <strong>de</strong> vida y <strong>la</strong>s<br />
aspiraciones <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es (algo que se refleja, por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cambio <strong>de</strong>l<br />
título que ya hemos citado). Uno <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> éxito es <strong>la</strong> cuidadosa<br />
incorporación <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> nuevos materiales <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, como los<br />
CD-ROM.<br />
Transferibilidad<br />
El concepto fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l proyecto no es específico <strong>de</strong> una cultura y, por lo<br />
tanto, pue<strong>de</strong> transferirse a otros países. El único problema sería <strong>la</strong> organización.<br />
Es posible que los países sumam<strong>en</strong>te c<strong>en</strong>tralizados no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s<br />
regionales que puedan organizar un proyecto simi<strong>la</strong>r <strong>en</strong> esos ámbitos.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
Edith Münch<br />
Süd<strong>de</strong>utsche Metall-Berufsg<strong>en</strong>oss<strong>en</strong>schaft<br />
Hauptabteilung Präv<strong>en</strong>tion — Betriebsbetreuung<br />
Öff<strong>en</strong>tlichkeitsarbeit<br />
Wilh<strong>el</strong>m-Theodor-Römh<strong>el</strong>d-Str. 15<br />
D-55130 Mainz<br />
T<strong>el</strong>. (49-6131) 802-598<br />
Fax (49-6131) 802-572<br />
E-mail: e.mu<strong>en</strong>ch@smbg.<strong>de</strong><br />
http://www.bgmetallsued.<strong>de</strong>/<br />
Heiko Wulfert<br />
Zeunerstrasse 22<br />
D-45133 Ess<strong>en</strong><br />
<strong>La</strong>n<strong>de</strong>sverband Rhein<strong>la</strong>nd-Westfal<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>r gewerblich<strong>en</strong> Berufsg<strong>en</strong>oss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong><br />
Kreuzstraße 45<br />
D-40210 Düss<strong>el</strong>dorf<br />
T<strong>el</strong>. (49-211) 8224-637<br />
Fax (49-211) 8224-644<br />
E-mail: service@duess<strong>el</strong>dorf.lvbg.<strong>de</strong><br />
http://www.lvbg.<strong>de</strong>/lv/pages/in<strong>de</strong>x.html<br />
http://www.jug<strong>en</strong>d-will-sich-er-leb<strong>en</strong>.<strong>de</strong>/<strong>de</strong>rwettbewerb/in<strong>de</strong>x.htm<br />
■100
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
3.3.6. «INTEGRACIÓN DE LA SST EN<br />
LOS PLANES DE ESTUDIOS», ITALIA<br />
ISPESL [Instituto italiano para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />
y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>]<br />
ISFOL [Instituto italiano para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional <strong>de</strong> los trabajadores]<br />
Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />
• Mejorar <strong>la</strong> formación sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong> mediante <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación y <strong>el</strong> <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> módulos <strong>de</strong> formación<br />
estándar sobre los temas <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong><br />
<strong>el</strong>ectrónica, y <strong>la</strong> mecánica.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r materiales didácticos a<strong>de</strong>cuados (audiovisuales, juegos, etc.)<br />
y adoptar métodos activos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, como simu<strong>la</strong>ciones o estudios<br />
<strong>de</strong> casos.<br />
• P<strong>la</strong>nificar y <strong>en</strong>sayar p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios sobre SST basados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
metodología <strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos.<br />
101■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Introducción<br />
<strong>La</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST se <strong>de</strong>b<strong>en</strong>, <strong>en</strong> parte,<br />
a <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> formación. Así pues, para mejorar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción es<br />
muy necesario integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y formación.<br />
Se han analizado varios p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong>stinados a <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> los<br />
sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica, y <strong>la</strong> mecánica, con<br />
vistas a mejorar <strong>la</strong> formación sobre SST <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s, institutos técnicos<br />
industriales (ITI), institutos profesionales estatales <strong>de</strong> artes y oficios (IPSIA) y<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional (CFP). Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do módulos e<br />
instrum<strong>en</strong>tos específicos <strong>de</strong> formación para <strong>en</strong>señar SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros<br />
c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
El proyecto partió <strong>de</strong> <strong>la</strong> hipótesis <strong>de</strong> que <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>,<br />
tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s (ITI e IPSIA) como <strong>en</strong> los otros CFP, no satisface pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te<br />
<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r.<br />
<strong>La</strong> aplicación <strong>de</strong>l Decreto legis<strong>la</strong>tivo 626/94, modificado <strong>en</strong> varias ocasiones, y<br />
sus efectos sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> pon<strong>en</strong> <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve los temas re<strong>la</strong>cionados<br />
con <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadores.<br />
El ISPESL (Instituto italiano para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>) junto<br />
con <strong>el</strong> ISFOL (Instituto italiano para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional <strong>de</strong><br />
los trabajadores) co<strong>la</strong>boraron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tareas que figuran a continuación:<br />
• Llevaron a cabo exám<strong>en</strong>es y evaluaciones nacionales <strong>de</strong> temas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> CFP, ITI e IPSIA <strong>en</strong> los<br />
sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> mecánica.<br />
Analizaron una muestra <strong>de</strong> 313 institutos: 154 CFP y 159 ITI e IPSIA.<br />
• P<strong>la</strong>nificaron, crearon y <strong>en</strong>sayaron módulos <strong>de</strong> formación diseñados<br />
especialm<strong>en</strong>te para paliar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>tectadas <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio<br />
<strong>de</strong> los CFP, ITI e IPSIA. En <strong>el</strong> proyecto participaron 7 institutos, 234 estudiantes<br />
y 13 profesores.<br />
Objetivos<br />
Los principales objetivos <strong>de</strong>l proyecto son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r una cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> para los temas abordados por este<br />
estudio, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos hasta <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />
capacida<strong>de</strong>s para aplicar medidas eficaces <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y protección <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
• Fom<strong>en</strong>tar, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional, <strong>el</strong> uso <strong>de</strong><br />
módulos estándar para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, concebidos <strong>de</strong><br />
acuerdo con criterios metodológicos que permitan su transfer<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong><br />
adquisición <strong>de</strong> créditos <strong>de</strong> formación.<br />
• I<strong>de</strong>ntificar criterios metodológicos innovadores y eficaces para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />
<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Ámbito<br />
El proyecto ti<strong>en</strong>e dos partes. Por una parte, una <strong>en</strong>cuesta cognitiva sobre p<strong>la</strong>nes<br />
<strong>de</strong> estudios estándar para <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>la</strong><br />
■102
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
<strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica, y <strong>la</strong> mecánica, a fin <strong>de</strong> analizar los métodos<br />
utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> los temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />
Por otra parte, se realizaron t<strong>en</strong>tativas para paliar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>tectadas <strong>en</strong><br />
los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios mediante <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación, <strong>el</strong> diseño y <strong>el</strong> <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> cuatro<br />
módulos <strong>de</strong> formación a <strong>la</strong> medida (A, B, C y D). Uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los es <strong>de</strong> carácter<br />
g<strong>en</strong>eral (A), mi<strong>en</strong>tras que los otros tres son específicos <strong>de</strong> los sectores antes<br />
m<strong>en</strong>cionados.<br />
Se <strong>de</strong>finieron los sigui<strong>en</strong>tes objetivos para mejorar <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y formación <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> SST:<br />
• analizar los ámbitos críticos y puntos débiles <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong>;<br />
• p<strong>la</strong>nificar y e<strong>la</strong>borar p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> formación conformes a <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación<br />
vig<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r al Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 626/94;<br />
• hacer que los estudiantes tom<strong>en</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l p<strong>el</strong>igro y <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong><br />
capacida<strong>de</strong>s para aplicar medidas eficaces <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y reducción <strong>de</strong><br />
riesgos;<br />
• <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias que pres<strong>en</strong>tan los equipos, los materiales y <strong>la</strong>s<br />
herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>;<br />
• e<strong>la</strong>borar módulos <strong>de</strong> formación, por ejemplo instrum<strong>en</strong>tos para evaluar y<br />
hacer un seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos por cada estudiante;<br />
• <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r herrami<strong>en</strong>tas multimedia activas, como juegos <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción, etc.<br />
Descripción <strong>de</strong> los productos<br />
<strong>La</strong>s unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos (UFTC) compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n<br />
un total <strong>de</strong> 40 horas, divididas <strong>en</strong> cuatro módulos.<br />
Módulo A<br />
Consta <strong>de</strong> 20 horas e incluye <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias básicas comunes a los tres<br />
sectores objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión: construcción, <strong>el</strong>ectricidad y <strong>el</strong>ectrónica, y<br />
mecánica.<br />
Módulo B<br />
Consta <strong>de</strong> 20 horas y aborda los aspectos técnicos y operativos <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
construcción (compet<strong>en</strong>cias básicas <strong>en</strong> este sector, compet<strong>en</strong>cias transversales<br />
re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> resolución y p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> problemas y compet<strong>en</strong>cias técnicas<br />
y profesionales).<br />
Módulo C<br />
Consta <strong>de</strong> 20 horas y aborda los aspectos técnicos y operativos <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica (compet<strong>en</strong>cias básicas re<strong>la</strong>tivas a este sector,<br />
compet<strong>en</strong>cias para <strong>la</strong> resolución y p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> problemas <strong>en</strong>tre secciones<br />
y compet<strong>en</strong>cias técnicas y profesionales).<br />
Módulo D<br />
Consta <strong>de</strong> 20 horas y aborda los aspectos técnicos y operativos <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
mecánica (compet<strong>en</strong>cias básicas <strong>en</strong> este sector, compet<strong>en</strong>cias transversales<br />
103■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> resolución y p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> problemas y compet<strong>en</strong>cias técnicas<br />
y profesionales).<br />
UFTC 1 UFTC 2 UFTC 3<br />
Construcción Electricidad y <strong>el</strong>ectrónica Mecánica<br />
Módulo A (20 horas) Módulo A (20 horas) Módulo A (20 horas)<br />
Módulo B (20 horas) Módulo C (20 horas) Módulo D (20 horas)<br />
UFTC: Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos.<br />
Se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron tres tipos <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos:<br />
• instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>stinados a recabar información sobre los alumnos y sus<br />
criterios <strong>de</strong> <strong>el</strong>egibilidad para acce<strong>de</strong>r a los distintos módulos y para evaluar <strong>el</strong><br />
grado <strong>de</strong> apreciación, por parte <strong>de</strong> los estudiantes, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
realizadas;<br />
• instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>stinados a evaluar los cursos <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y <strong>el</strong><br />
niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje alcanzado por cada estudiante y por <strong>el</strong> grupo o <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se;<br />
• instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y formación <strong>de</strong>stinados a los alumnos y<br />
consist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> ejercicios individuales y <strong>en</strong> grupo que les permitan apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />
a través <strong>de</strong> acciones integradas <strong>de</strong> análisis y síntesis basadas <strong>en</strong> casos reales<br />
<strong>de</strong> situaciones <strong>de</strong> riesgo (juegos <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción).<br />
A <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> diseñar y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r los diversos módulos se prestó especial<br />
at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los estudiantes facilitada mediante técnicas y<br />
métodos interactivos, como por ejemplo <strong>de</strong>bates sobre los casos pres<strong>en</strong>tados,<br />
visualización <strong>de</strong> clips audiovisuales, ejercicios, juegos <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción, etc.<br />
De hecho, los estudiantes participaron <strong>en</strong> situaciones especiales (muy próximas<br />
a <strong>la</strong> realidad) y tuvieron ocasión <strong>de</strong> conocer ampliam<strong>en</strong>te cuestiones <strong>de</strong><br />
prev<strong>en</strong>ción y <strong>seguridad</strong> p<strong>la</strong>nteadas anteriorm<strong>en</strong>te.<br />
A modo <strong>de</strong> ejemplo citaremos <strong>el</strong> juego <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>nominado «Tarjetas<br />
626» (módulo g<strong>en</strong>eral A). <strong>La</strong> finalidad <strong>de</strong> este juego es comprobar, por medio<br />
<strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> opciones y procesos s<strong>en</strong>cillos, lo que se ha apr<strong>en</strong>dido durante<br />
<strong>el</strong> curso <strong>de</strong> formación. En <strong>el</strong> juego se repart<strong>en</strong> treinta tarjetas a cada jugador.<br />
Cada tarjeta conti<strong>en</strong>e una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración, marcada con una letra que <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntifica.<br />
Cada jugador ti<strong>en</strong>e que <strong>de</strong>scartar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones erróneas, i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s<br />
acertadas y colocar<strong>la</strong>s por or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> importancia. Este or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>be ser<br />
comparado, <strong>de</strong>batido y motivado <strong>en</strong> un grupo, presidido por <strong>el</strong> <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong>l<br />
curso, <strong>el</strong> cual organiza y mo<strong>de</strong>ra los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes opciones.<br />
También cabe m<strong>en</strong>cionar <strong>el</strong> ejercicio práctico <strong>de</strong>nominado «Evaluar y <strong>el</strong>iminar<br />
riesgos» <strong>en</strong> los módulos sectoriales B (construcción), C (<strong>el</strong>ectricidad y<br />
<strong>el</strong>ectrónica) y D (mecánica). Este ejercicio ti<strong>en</strong>e una fase pr<strong>el</strong>iminar <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>cargado <strong>de</strong>l curso seña<strong>la</strong> riesgos concretos (<strong>de</strong> mayor a m<strong>en</strong>or gravedad)<br />
re<strong>la</strong>cionados con algunos <strong>de</strong> los puestos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al sector <strong>de</strong><br />
que se trate. El <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong>scribe estos riesgos y los com<strong>en</strong>ta con los<br />
estudiantes, sin seguir un or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> importancia <strong>de</strong>terminado. Mediante un<br />
gráfico, cada alumno sitúa los riesgos <strong>de</strong>scritos por <strong>el</strong> <strong>en</strong>cargado <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
importancia que consi<strong>de</strong>re más a<strong>de</strong>cuado, y obti<strong>en</strong>e un punto por cada riesgo<br />
■104
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
cuya posición coincida con <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n establecido por <strong>el</strong> formador. Los resultados<br />
sirv<strong>en</strong> <strong>de</strong> base para com<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l ejercicio (riesgo y p<strong>el</strong>igro).<br />
El ví<strong>de</strong>o «En busca <strong>de</strong>l riesgo» se proyecta <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los módulos sectoriales.<br />
Este ejercicio consiste <strong>en</strong> ver varios clips audiovisuales que ilustran <strong>la</strong>s distintas<br />
operaciones que se realizan durante <strong>la</strong> actividad <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector<br />
correspondi<strong>en</strong>te. El alumno <strong>de</strong>be indicar <strong>en</strong> una ficha técnica los riesgos y<br />
p<strong>el</strong>igros que <strong>en</strong>cierra cada actividad: los comportami<strong>en</strong>tos incorrectos <strong>de</strong>l<br />
trabajador y <strong>la</strong>s soluciones para reducir o <strong>el</strong>iminar <strong>el</strong> riesgo. El análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
situaciones <strong>la</strong>borales permite a los estudiantes reconocer <strong>la</strong>s acciones y los<br />
comportami<strong>en</strong>tos correctos para prev<strong>en</strong>ir riesgos y p<strong>el</strong>igros. En <strong>la</strong> fase final <strong>de</strong>l<br />
ejercicio se comparan los resultados obt<strong>en</strong>idos por los miembros <strong>de</strong>l grupo a fin<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>batir <strong>la</strong>s diversas soluciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y protección adoptadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
distintas situaciones <strong>la</strong>borales.<br />
Resultados<br />
En g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong>s pruebas realizadas reflejaron bu<strong>en</strong>os resultados, tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />
aspecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación como <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> metodológico y pedagógico. Una<br />
comparación <strong>de</strong> los resultados medios obt<strong>en</strong>idos por los estudiantes, tanto <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> módulo básico A, como <strong>en</strong> los módulos B, C y D (construcción, <strong>el</strong>ectricidad y<br />
<strong>el</strong>ectrónica, y mecánica) pone <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes consi<strong>de</strong>raciones:<br />
• Los estudiantes pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción y <strong>de</strong> <strong>la</strong> mecánica<br />
obtuvieron bu<strong>en</strong>as notas <strong>en</strong> <strong>el</strong> módulo A y <strong>en</strong> los módulos sectoriales B,<br />
C y D.<br />
• Los estudiantes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica cuya nota total <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> módulo A fue inferior a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los otros dos sectores obtuvieron los mejores<br />
resultados g<strong>en</strong>erales <strong>en</strong> <strong>el</strong> módulo C <strong>en</strong> lo que se refiere al apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong><br />
temas (evaluación satisfactoria).<br />
<strong>La</strong> mejora <strong>de</strong> los resultados que los alumnos obtuvieron <strong>en</strong> los módulos<br />
sectoriales se <strong>de</strong>be, por una parte, al interés que <strong>de</strong>mostró <strong>el</strong> grupo objeto <strong>de</strong>l<br />
muestreo <strong>en</strong> completar <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> formación iniciado con <strong>el</strong> módulo A, y, por<br />
<strong>la</strong> otra, a que los estudiantes se mostraron más dispuestos a abordar temas<br />
específicos <strong>de</strong> su futuro empleo.<br />
Asimismo, <strong>la</strong> valoración por parte <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong>l método utilizado, <strong>la</strong>s<br />
herrami<strong>en</strong>tas didácticas y los criterios para evaluar los resultados pr<strong>el</strong>iminares y<br />
finales obtuvo bu<strong>en</strong>os resultados. <strong>La</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre profesores y alumnos fue<br />
exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones como <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
motivaciones.<br />
En particu<strong>la</strong>r, al utilizar herrami<strong>en</strong>tas prácticas y/o manuales, los profesores y<br />
tutores lograron involucrar a los estudiantes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con<br />
un espíritu proactivo, algo que resulto crucial para alcanzar <strong>la</strong>s metas fijadas.<br />
Problemas <strong>en</strong>contrados<br />
Durante <strong>el</strong> <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> los módulos se p<strong>la</strong>ntearon algunos problemas, <strong>el</strong> primero<br />
y más grave <strong>de</strong> los cuales fue <strong>el</strong> tiempo que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
formación profesional <strong>de</strong>dicaron a estas activida<strong>de</strong>s. De hecho, <strong>la</strong>s cuar<strong>en</strong>ta<br />
horas necesarias para <strong>el</strong> módulo básico y <strong>el</strong> módulo sectorial se sacaron <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
horas disponibles para <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios. En algunos casos, los <strong>en</strong>sayos se<br />
efectuaron por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong>, a discreción <strong>de</strong> cada profesor. Otro problema fue<br />
105■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
<strong>en</strong>contrar zonas a<strong>de</strong>cuadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s don<strong>de</strong> pudieran realizarse <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción.<br />
Factores <strong>de</strong> éxito<br />
Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que contribuyeron al éxito <strong>de</strong> este proyecto se reflejan <strong>en</strong> una<br />
<strong>en</strong>cuesta realizada acerca <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> formación y los <strong>en</strong>sayos <strong>de</strong> los<br />
módulos <strong>de</strong> formación estándar.<br />
El empleo <strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque innovador basado <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s activas y reales<br />
ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> formación, así como <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas multimedia<br />
interactivas resultaron cruciales para <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los alumnos.<br />
Al interv<strong>en</strong>ir aspectos prácticos y manuales, fue posible aplicar una estrategia<br />
<strong>de</strong> formación capaz <strong>de</strong> animar a los estudiantes a resolver problemas reales<br />
re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, y, al mismo tiempo, éstos<br />
tomaron conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que significa trabajar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un grupo, mejorando<br />
así sus capacida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionales y cognitivas con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> alcanzar los<br />
objetivos previam<strong>en</strong>te fijados.<br />
Transferibilidad<br />
Gracias a <strong>la</strong>s características metodológicas y pedagógicas sólidam<strong>en</strong>te<br />
integradas <strong>en</strong> los módulos <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos, dichos<br />
módulos pue<strong>de</strong>n utilizarse <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>stinadas a otros<br />
sectores <strong>de</strong> alto riesgo o <strong>de</strong> p<strong>el</strong>igro. Por <strong>el</strong>lo, este <strong>en</strong>sayo es un paso importante<br />
para poner <strong>en</strong> marcha otras medidas <strong>de</strong> divulgación a niv<strong>el</strong> nacional, y <strong>la</strong><br />
aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> formación apr<strong>en</strong>didas mejorará aún más <strong>la</strong> calidad<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación sobre SST.<br />
Dirección <strong>de</strong> contacto<br />
ISFOL<br />
Colombo Conti/Mara Marincioni<br />
Via G.B. Morgagni, 33<br />
I-00161 Roma<br />
T<strong>el</strong>. (39) 06 44 59 02 43<br />
Fax (39) 06 44 59 05 10<br />
E-mail: c.conti@isfol.it<br />
E-mail: m.marincioni@isfol.it<br />
ISPESL<br />
Giuliana Roseo/Mauro P<strong>el</strong>licci<br />
Via Alessandria 220/e<br />
I-00198 Roma<br />
T<strong>el</strong>. (39) 06 44 28 02 12/97<br />
Fax (39) 06 44 25 09 72<br />
E-mail: roseo.doc@ispesl.it<br />
E-mail: p<strong>el</strong>licci.doc@ispesl.it<br />
■106
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
«Instantáneas» III<br />
«Tu <strong>trabajo</strong>, tu cuerpo y tu vida <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria<br />
automotriz», Suecia<br />
http://www.bilproffs.se/<br />
Organización responsable<br />
Asociación Sueca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Automotriz, Sindicato Sueco <strong>de</strong> los<br />
Trabajadores <strong>de</strong>l Metal y Unión <strong>de</strong> Pintores <strong>de</strong> Suecia.<br />
Objetivo<br />
Enseñar <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> reducir al mínimo <strong>la</strong>s lesiones <strong>de</strong>bidas a sobrecargas y<br />
esfuerzos repetitivos y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> manipu<strong>la</strong>r correctam<strong>en</strong>te los plásticos e<br />
isocianatos termofraguados. Asimismo, este proyecto sirve para actualizar <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias los materiales didácticos ori<strong>en</strong>tados al <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral<br />
<strong>de</strong> los mecánicos <strong>de</strong> motores.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Se facilitó a talleres y escue<strong>la</strong>s un paquete completo <strong>de</strong> formación e<br />
información y pruebas <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos, <strong>en</strong> formato CD.<br />
• El programa es autodidáctico y pres<strong>en</strong>ta ejemplos <strong>de</strong> situaciones <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> los problemas y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />
resolverlos; los resultados pue<strong>de</strong>n verificarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s páginas web y se<br />
proporcionan experi<strong>en</strong>cias y consejos.<br />
«<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> adopta una empresa más segura», Italia<br />
http://www.ispesl.it/in<strong>de</strong>x.asp?<strong>la</strong>nguage=1<br />
Organización responsable<br />
<strong>La</strong> asociación local <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, <strong>la</strong> autoridad local <strong>de</strong> educación, asociaciones<br />
patronales y organizaciones sindicales.<br />
Objetivo<br />
Hacer compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a los estudiantes cómo se aplica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>el</strong> Decreto<br />
legis<strong>la</strong>tivo 626/94, a través <strong>de</strong> contactos directos con los participantes <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
sistema <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, y hacerles compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r que una<br />
107■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
evaluación precisa y sistemática <strong>de</strong> los riesgos permite mejorar<br />
consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Pasar <strong>de</strong> una educación ori<strong>en</strong>tada hacia <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> a una nueva estrategia<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> asume un pap<strong>el</strong> activo, <strong>de</strong> forma que los alumnos<br />
puedan «percibir» los aspectos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> sus experi<strong>en</strong>cias cotidianas.<br />
• Los estudiantes sigu<strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa durante<br />
varios meses, apr<strong>en</strong><strong>de</strong>n a realizar evaluaciones <strong>de</strong> riesgos y hac<strong>en</strong><br />
observaciones y suger<strong>en</strong>cias para mejorar <strong>la</strong> situación.<br />
• <strong>La</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s co<strong>la</strong>boradoras prestan asist<strong>en</strong>cia a profesores y alumnos<br />
durante los <strong>de</strong>bates <strong>en</strong> c<strong>la</strong>se.<br />
«Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector agríco<strong>la</strong>», Alemania<br />
Karl Heinz Grütte<br />
E-mail: karl-heinz.gruette@masgf.bran<strong>de</strong>nburg.<strong>de</strong><br />
Organización responsable<br />
Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong> Bran<strong>de</strong>mburgo, <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> autoridad<br />
responsable <strong>de</strong> los seguros <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes.<br />
Objetivo<br />
Mejorar <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
formación profesional <strong>de</strong> los agricultores, jardineros y trabajadores forestales<br />
<strong>de</strong>l futuro.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• En una ronda <strong>de</strong> evaluaciones, los propios profesores solicitaron asist<strong>en</strong>cia<br />
técnica para adquirir mayor experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST y se puso <strong>de</strong><br />
manifiesto que los estudiantes necesitaban capacida<strong>de</strong>s técnicas y<br />
profesionales <strong>en</strong> esta materia. <strong>La</strong> maquinaria es a veces muy costosa y, por<br />
<strong>el</strong>lo, es necesario t<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s cualificaciones necesarias para manejar<strong>la</strong>.<br />
• Expertos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector agríco<strong>la</strong> s<strong>el</strong>eccionaron los temas<br />
para los cursos y e<strong>la</strong>boraron un manual <strong>de</strong> información <strong>de</strong>stinado a los<br />
profesores. <strong>La</strong>s lecciones se resumieron y docum<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> un manual, cuya<br />
segunda edición se publicó <strong>en</strong> CD-ROM y se e<strong>la</strong>boró con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> los<br />
estudiantes.<br />
■108
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
«Mejor ir a lo seguro»(Sicher ist sicher), Alemania<br />
http://www.good-practice.<strong>de</strong>/infoangebote_beitrag572.htm<br />
Organización responsable<br />
Instituto Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Formación Profesional (BIBB).<br />
Objetivo<br />
Modificar <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong> los estudiantes respecto a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong> con ayuda <strong>de</strong> materiales multimedia (CD-ROM).<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Se trata <strong>de</strong> una combinación <strong>de</strong> juego, simu<strong>la</strong>ción y pruebas para motivar a<br />
los estudiantes.<br />
• Aborda varios temas: transporte <strong>de</strong> casa al <strong>trabajo</strong>, grapar a mano y a<br />
máquina, trabajar con sustancias p<strong>el</strong>igrosas, trabajar con escaleras y<br />
andamios, soldadura.<br />
«Instrucciones sobre riesgos profesionales», Austria<br />
Karlheinz Körpert<br />
E-mail: karl.koerpert@auva.sozvers.at<br />
http://www.auva.sozvers.at<br />
Organización responsable<br />
Allgemeine Unfallversicherungsanstalt (AUVA) (Instituto <strong>de</strong> Seguro <strong>de</strong><br />
Acci<strong>de</strong>ntes)<br />
Objetivo<br />
Desarrol<strong>la</strong>r directrices g<strong>en</strong>erales sobre situaciones <strong>la</strong>borales p<strong>el</strong>igrosas para su<br />
<strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional y formación <strong>en</strong> prácticas.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Influir <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley especial sobre prohibiciones y<br />
restricciones re<strong>la</strong>tivas al <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> m<strong>en</strong>ores.<br />
• Los profesores cu<strong>en</strong>tan con nuevos materiales educativos y asistieron a un<br />
proyecto <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> formadores sobre los fundam<strong>en</strong>tos jurídicos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
109■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos y <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l<br />
lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. El paquete <strong>de</strong> materiales se <strong>de</strong>nomina «Programa L».<br />
Proyecto «Chicos», Austria<br />
Leopold Schuster<br />
E-mail: Leopold.Schuster@arbeitsinspektion.gv.at<br />
Organización responsable<br />
Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Consejo <strong>de</strong> Seguros <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes<br />
Objetivo<br />
Crear un contacto inicial <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>el</strong> alumno, antes <strong>de</strong> su<br />
primer empleo.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Esta toma <strong>de</strong> contacto pue<strong>de</strong> adoptar diversas formas: pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> c<strong>la</strong>se<br />
<strong>de</strong> aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST), cooperación <strong>en</strong><br />
proyectos <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s o <strong>en</strong> stands <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ferias.<br />
• Es más importante que <strong>la</strong> primera impresión sobre <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y<br />
los temas <strong>de</strong> SST sea positiva que hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> esta materia.<br />
• <strong>La</strong> experi<strong>en</strong>cia práctica personal reviste suma importancia.<br />
«Carné <strong>de</strong> SST», Francia<br />
<strong>La</strong>ur<strong>en</strong>t Thév<strong>en</strong>y<br />
E-mail: <strong>La</strong>ur<strong>en</strong>t.thev<strong>en</strong>y@inrs.fr<br />
http://www.cerp.prd.fr<br />
Organización responsable<br />
Caisse Régionale d’Assurance Ma<strong>la</strong>die (CRAM) y Académie <strong>de</strong> Marseille<br />
(autoridad regional <strong>de</strong> educación)<br />
Objetivo<br />
Integrar <strong>la</strong>s cualificaciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />
<strong>de</strong> educación y formación profesional.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Expertos <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción participan <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> títulos. A<strong>de</strong>más, los<br />
órganos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> social forman a los profesores y preparan a los<br />
estudiantes <strong>en</strong> unida<strong>de</strong>s específicas <strong>de</strong> SST.<br />
• Cuando los estudiantes obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> título, recib<strong>en</strong> igualm<strong>en</strong>te un carné <strong>de</strong><br />
SST, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que figuran todos los certificados <strong>de</strong> los cursos realizados y <strong>la</strong><br />
confirmación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción evaluadas a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l<br />
curso. Este carné es un auténtico instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> comunicación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong> y <strong>el</strong> mundo <strong>la</strong>boral.<br />
■110
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
«Formación <strong>en</strong> prácticas <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
fin<strong>la</strong>ndés: formación <strong>de</strong> instructores <strong>la</strong>borales»<br />
Arja Äyräväin<strong>en</strong><br />
E-mail: arja.ayravain<strong>en</strong>@ttl.fi<br />
Organización responsable<br />
Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (FIOH), <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> Consejo<br />
Nacional <strong>de</strong> Educación y <strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo<br />
<strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Sanidad y Asuntos Sociales.<br />
Objetivo<br />
El objetivo <strong>de</strong> esta formación <strong>en</strong> prácticas es mejorar <strong>la</strong>s cualificaciones<br />
profesionales <strong>de</strong> los estudiantes y su disposición para integrarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />
<strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Organizar <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> instructores <strong>la</strong>borales cuya tarea consiste <strong>en</strong><br />
ori<strong>en</strong>tar a los estudiantes <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. En este curso <strong>de</strong> formación<br />
se hace especial hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r mo<strong>de</strong>los para <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> prácticas.<br />
• Evaluar <strong>el</strong> proyecto.<br />
111■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
«Juv<strong>en</strong>tud y <strong>trabajo</strong>», Fin<strong>la</strong>ndia<br />
Timo Leino<br />
E-mail: timo.leino@ttl.fi<br />
Organización responsable<br />
Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Investigación y Desarrollo <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
Trabajo <strong>de</strong>l Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (FIOH)<br />
Objetivo<br />
Promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> capacidad funcional <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es, promover <strong>la</strong> aptitud<br />
y <strong>el</strong> pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es para integrarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un ambi<strong>en</strong>te y un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>salud</strong>ables y seguros mediante<br />
<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> una red <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es y <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Esta red analiza los factores re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> capacidad <strong>la</strong>boral y funcional<br />
<strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> mejorar<strong>la</strong> para facilitar su incorporación al<br />
mercado <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
• Se estudian <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros educativos y los lugares<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
• El proyecto se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong>s perspectivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza, <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación profesional y <strong>la</strong> formación <strong>en</strong><br />
prácticas.<br />
«Jóv<strong>en</strong>es trabajadores», Reino Unido<br />
http://www.youngworker.co.uk/home.html<br />
Organización responsable<br />
Royal Society for the Prev<strong>en</strong>tion of Acci<strong>de</strong>nts [RoSPA] y <strong>la</strong> compañía <strong>de</strong> seguros<br />
Norwich Union<br />
Objetivo<br />
Este sitio web pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ofrecer recursos <strong>en</strong> línea a todas <strong>la</strong>s personas<br />
responsables <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y a los propios jóv<strong>en</strong>es.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Este sitio ha sido diseñado sobre todo para tres grupos: los empresarios (<strong>en</strong><br />
particu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s pequeñas y medianas empresas), los organizadores <strong>de</strong> períodos<br />
■112
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> prácticas y los jóv<strong>en</strong>es que participan <strong>en</strong> programas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
<strong>en</strong> prácticas o que están a punto <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er su primer empleo.<br />
• Este sitio web también pue<strong>de</strong> resultar útil a otros profesionales o personas<br />
interesadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, <strong>seguridad</strong> y bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es, como los padres<br />
y los tutores.<br />
• Se facilita a los alumnos información sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>,<br />
por ejemplo: responsabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, hechos y cifras sobre riesgos y<br />
lesiones, y ori<strong>en</strong>taciones y listas <strong>de</strong> comprobación para ayudarles durante los<br />
primeros días <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Se facilita información a los profesores acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
creación y <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas para sus<br />
estudiantes.<br />
• Se facilita información a los empresarios acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />
jóv<strong>en</strong>es trabajadores, por ejemplo: obligaciones jurídicas, listas <strong>de</strong><br />
comprobación, hojas informativas e información sobre <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>salud</strong><br />
y <strong>seguridad</strong>.<br />
«Veilig <strong>en</strong> w<strong>el</strong>», Países Bajos<br />
http://www.veilig<strong>en</strong>w<strong>el</strong>.nl<br />
Organización responsable<br />
Organización <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong>l proyecto <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> formación profesional <strong>de</strong><br />
segundo ciclo<br />
Objetivo<br />
Este sitio web facilita información a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional sobre<br />
temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los estudiantes durante <strong>el</strong><br />
ciclo educativo.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• Se pres<strong>en</strong>ta información sobre normativas y sobre <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>la</strong>s empresas durante <strong>la</strong> formación profesional <strong>de</strong> los<br />
estudiantes.<br />
• Se ofrece un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> riesgo para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados sectores (agricultura, construcción,<br />
economía, at<strong>en</strong>ción sanitaria y servicios sociales).<br />
• Se facilitan listas <strong>de</strong> control para evaluar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>,<br />
<strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa y los conocimi<strong>en</strong>tos y <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l estudiante<br />
<strong>en</strong> esta materia.<br />
113■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
«Interv<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> grupos», Fin<strong>la</strong>ndia<br />
Jukka Vuori<br />
E-mail: jukka.vuori@occuphealth.fi<br />
Organización responsable<br />
Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (FIOH)<br />
Objetivo<br />
Desarrol<strong>la</strong>r activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> grupo <strong>de</strong>stinadas a los graduados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
formación profesional con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar sus posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er un<br />
empleo <strong>de</strong> calidad y promover <strong>la</strong> integración <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> m<strong>en</strong>tal.<br />
Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />
• A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> impartir formación para <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> empleo, <strong>el</strong> método <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> grupo refuerza <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> integración: capacida<strong>de</strong>s<br />
sociales <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y capacidad <strong>de</strong> buscar apoyo al inicio <strong>de</strong>l nuevo <strong>trabajo</strong>.<br />
• El proyecto puso <strong>de</strong> manifiesto los efectos positivos <strong>de</strong>l método <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
compromiso <strong>de</strong> los participantes con los objetivos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> cada uno y<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> su apreciación <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>evancia <strong>de</strong> dichos objetivos. Por<br />
todo <strong>el</strong>lo se prevén resultados positivos a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> m<strong>en</strong>tal.<br />
■114
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
4.<br />
S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />
ANÁLISIS DEL PROCESO:<br />
CÓMO INTEGRAR LA SST EN LOS SISTEMAS Y PROGRAMAS EDUCATIVOS<br />
115■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Para promover una cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong>tre los futuros trabajadores y<br />
empresarios, es necesario integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> educación.<br />
Si los niños y los jóv<strong>en</strong>es se familiarizan con una conducta segura y sana, si<br />
toman conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos y apr<strong>en</strong><strong>de</strong>n a forjar su propio <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, su futura vida <strong>la</strong>boral (y privada) será más segura y <strong>salud</strong>able.<br />
En este informe pres<strong>en</strong>tamos varios ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
educación y <strong>la</strong> formación profesional, proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> los quince Estados<br />
miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea (UE) ( 29 ), que repres<strong>en</strong>tan todas <strong>la</strong>s fases <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>señanza obligatoria y que abarcan toda una serie <strong>de</strong> <strong>en</strong>foques, métodos e<br />
instrum<strong>en</strong>tos para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />
<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>ntro y fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />
• ¿Cómo funciona <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración?<br />
• ¿Cómo se inician <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> integración?<br />
• ¿Qué pasos hay que dar para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación?<br />
• ¿Existe una i<strong>de</strong>a común para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación?<br />
• ¿Cómo pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse una estrategia coher<strong>en</strong>te para integrar <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación a niv<strong>el</strong> europeo?<br />
En este capítulo pres<strong>en</strong>tamos una i<strong>de</strong>a común <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da <strong>en</strong> dos etapas para<br />
integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación:<br />
1. Se expone un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> <strong>el</strong> que<br />
se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos más importantes <strong>de</strong> dicha integración<br />
(apartado 4.1).<br />
2. Este mo<strong>de</strong>lo se basa <strong>en</strong> un análisis <strong>de</strong> los «factores <strong>de</strong> éxito» reflejados <strong>en</strong><br />
los ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas (apartado 4.2).<br />
En <strong>el</strong> último capítulo (capítulo 5) se examina <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> adoptar un<br />
<strong>en</strong>foque estratégico europeo y <strong>la</strong>s medidas que podrían tomarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro <strong>de</strong><br />
acuerdo con dicho <strong>en</strong>foque.<br />
( 29 ) Bélgica, Dinamarca, Alemania, Grecia, España, Francia, Ir<strong>la</strong>nda, Italia, Luxemburgo, Países Bajos,<br />
Austria, Portugal, Fin<strong>la</strong>ndia, Suecia y Reino Unido.<br />
■116
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
4.1.<br />
DESCRIPCIÓN DE UN MODELO<br />
DE INTEGRACIÓN DE LA SST<br />
EN LA EDUCACIÓN<br />
En 2002, <strong>la</strong> Red Europea <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>s Promotoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud pres<strong>en</strong>tó un folleto<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> que figuraban varios mo<strong>de</strong>los para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
europeas. En dicho folleto se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> estos mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> distintos<br />
esc<strong>en</strong>arios culturales, políticos y económicos y cómo, <strong>en</strong> su <strong>de</strong>sarrollo, se han<br />
adoptado formas y estructuras compatibles con los respectivos <strong>en</strong>tornos, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
respeto <strong>de</strong> los principios subyac<strong>en</strong>tes comunes <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocracia, acción, equidad<br />
y sost<strong>en</strong>ibilidad. Debido a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre los esc<strong>en</strong>arios, los responsables<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l folleto estiman que no es posible ni recom<strong>en</strong>dable crear<br />
un mo<strong>de</strong>lo único, g<strong>en</strong>eral o global para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>. Cada<br />
mo<strong>de</strong>lo es <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> un diálogo y <strong>de</strong> un cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong>tre sus<br />
«constructores» y es coher<strong>en</strong>te con un marco <strong>de</strong> valores <strong>de</strong>terminado <strong>en</strong> un<br />
contexto dado.<br />
<strong>La</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> es más un proceso <strong>de</strong> interpretación <strong>de</strong><br />
contextos que <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> principios g<strong>en</strong>erales. No obstante,<br />
los distintos mo<strong>de</strong>los pue<strong>de</strong>n utilizarse como base para establecer un diálogo<br />
<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s partes interesadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>en</strong> toda<br />
Europa, diálogo <strong>de</strong>stinado a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r estructuras más complejas e<br />
interesantes, y no verda<strong>de</strong>s «objetivas» o disposiciones normativas ( 30 ). En<br />
particu<strong>la</strong>r, <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo ecoholístico <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> promotora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, que se<br />
pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> este folleto, se convirtió <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida para i<strong>de</strong>ntificar los<br />
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> estas escue<strong>la</strong>s ( 31 ).<br />
En este informe, este mo<strong>de</strong>lo constituye <strong>la</strong> base <strong>de</strong> un primer proyecto <strong>de</strong><br />
mo<strong>de</strong>lo para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se reflejan <strong>la</strong>s principales<br />
influ<strong>en</strong>cias externas sobre este proceso <strong>de</strong> integración, así como los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />
internos que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />
( 30 ) J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, Bjarne Bruun; y Simovska, V<strong>en</strong>ka (eds.): Mo<strong>de</strong>ls of health promoting schools in Europe, Red<br />
Europea <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>s Promotoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud (2002 ) (http://www.who.dk/docum<strong>en</strong>t/e74993.pdf).<br />
( 31 ) Parsons, Carl; Stears, David; y Thomas, Caroline (Reino Unido): The eco-holistic mo<strong>de</strong>l of the health<br />
promoting school, pp. 64-66, <strong>en</strong> J<strong>en</strong>s<strong>en</strong> y Simovska (2002).<br />
117■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />
SST comunitaria<br />
y política<br />
educativa<br />
SST nacional<br />
y política<br />
educativa<br />
CULTURA DE LA PREVENCIÓN<br />
1. Legis<strong>la</strong>ción/Estándares<br />
8. Evaluación/Com<strong>en</strong>tarios<br />
y observaciones<br />
7. Re<strong>la</strong>ción directa con<br />
<strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
6. Métodos educativos<br />
interactivos y flexibles<br />
2. Participación <strong>de</strong><br />
todos los interesados<br />
3. SST como parte<br />
<strong>de</strong> un apr<strong>en</strong>dizaje<br />
perman<strong>en</strong>te<br />
4. Un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
seguro y <strong>salud</strong>able<br />
5. Formación para<br />
formadores<br />
SST local<br />
e iniciativas<br />
educativas<br />
SST regional<br />
e iniciativas<br />
educativa<br />
Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos externos no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarse <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s por separado, sino<br />
que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> formar una red <strong>de</strong> responsables políticos, repres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>el</strong> gráfico<br />
mediante <strong>la</strong>s flechas <strong>de</strong> unión.<br />
<strong>La</strong>s iniciativas europeas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> extrapo<strong>la</strong>rse a niv<strong>el</strong> nacional y, posteriorm<strong>en</strong>te,<br />
a niv<strong>el</strong> regional y/o local, con <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> recibir com<strong>en</strong>tarios y<br />
observaciones durante <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> cada iniciativa. Esto permite analizar los<br />
factores <strong>de</strong> éxito y los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes, y contar así con una base para futuros<br />
nuevos p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> acción o futuras estrategias. Asimismo es importante evaluar<br />
<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s locales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST y<br />
educación al objeto <strong>de</strong> alcanzar <strong>la</strong>s metas y objetivos establecidos.<br />
Los factores internos <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo estarán pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fases que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2:<br />
• marco legis<strong>la</strong>tivo: legis<strong>la</strong>ción vig<strong>en</strong>te y p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios reg<strong>la</strong>dos;<br />
• comunicación con todas <strong>la</strong>s partes interesadas: escue<strong>la</strong>s, estudiantes, padres,<br />
empresarios, educadores, ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal, servicios<br />
sanitarios, etc.;<br />
• <strong>la</strong> SST como parte <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje continuo: <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> forman<br />
parte <strong>de</strong> todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida diaria y <strong>la</strong>boral;<br />
• <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> seguro y <strong>salud</strong>able: política esco<strong>la</strong>r o<br />
política <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza;<br />
■118
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
• profesores expertos <strong>en</strong> SST;<br />
• materiales educativos interactivos y flexibles: adaptados a cada edad,<br />
atractivos y <strong>de</strong> uso inmediato;<br />
• fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>: contacto con <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral, <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,<br />
etc.;<br />
• com<strong>en</strong>tarios y observaciones <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes interesadas y evaluación.<br />
119■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
4.2.<br />
EL PROCESO DE INTEGRACIÓN<br />
DE LA SST EN LA EDUCACIÓN<br />
En este capítulo se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo dividido <strong>en</strong> seis fases. Estas fases proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> un<br />
mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> proceso ( 32 ) que se usa a m<strong>en</strong>udo <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad y <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional.<br />
El análisis <strong>de</strong> los estudios <strong>de</strong> casos pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> este informe se basa <strong>en</strong> este<br />
mo<strong>de</strong>lo. <strong>La</strong>s seis fases compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n los «factores <strong>de</strong> éxito» i<strong>de</strong>ntificados <strong>en</strong> los<br />
estudios <strong>de</strong> casos, es <strong>de</strong>cir, los factores que contribuyeron al éxito <strong>de</strong>l proceso<br />
<strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo.<br />
Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Información<br />
Seguimi<strong>en</strong>to<br />
Evaluación<br />
Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />
integración<br />
Realización<br />
P<strong>la</strong>nificación<br />
Decisión<br />
<strong>La</strong>s seis fases (información, p<strong>la</strong>nificación, <strong>de</strong>cisión, realización, evaluación y<br />
seguimi<strong>en</strong>to) están unidas <strong>en</strong>tre sí por un or<strong>de</strong>n lógico. Si se sigu<strong>en</strong> estas fases,<br />
<strong>de</strong>bería mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración y sus resultados.<br />
En <strong>el</strong> breve resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fases que se pres<strong>en</strong>ta a continuación se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> primer lugar, los resultados <strong>de</strong> los análisis <strong>de</strong> los ejemplos <strong>de</strong> casos y <strong>de</strong> otras<br />
fu<strong>en</strong>tes ( 33 ).<br />
( 32 ) Este mo<strong>de</strong>lo es un sistema <strong>de</strong> circuito abierto. Fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por Walter Volpert <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> nueva ci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> psicología <strong>la</strong>boral y organizativa y tras<strong>la</strong>dado a <strong>la</strong> formación profesional a<br />
finales <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970.<br />
( 33 ) Los resultados <strong>de</strong>l seminario c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Bilbao <strong>en</strong> 2002, un proyecto <strong>de</strong> informe interno sobre <strong>la</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación (2002) y los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera reunión <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong><br />
contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia (2003).<br />
■120
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
a) Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s seis fases<br />
Fase 1: Información<br />
Recopi<strong>la</strong>r <strong>la</strong> información necesaria antes <strong>de</strong> iniciar un proyecto, por<br />
ejemplo, datos sobre acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> niños y jóv<strong>en</strong>es, número <strong>de</strong> horas<br />
lectivas <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s o condiciones <strong>la</strong>borales <strong>en</strong><br />
escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. También <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />
<strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia adquirida <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> proyectos simi<strong>la</strong>res.<br />
Fase 2: P<strong>la</strong>nificación<br />
Ac<strong>la</strong>rar <strong>de</strong> antemano quiénes van a participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto para apoyar<br />
<strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración. <strong>La</strong>s experi<strong>en</strong>cias y <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> otros<br />
proyectos pue<strong>de</strong>n reve<strong>la</strong>rse útiles, por ejemplo re<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> divulgación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>salud</strong>, co<strong>la</strong>boración con autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> y sus c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> formación. En esta fase <strong>de</strong>be abordarse también <strong>la</strong> cuestión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
financiación.<br />
Fase 3: Decisión<br />
Una vez cumplidas <strong>la</strong>s dos primeras fases se podrá <strong>de</strong>cidir si se va a realizar<br />
un estudio piloto <strong>de</strong>l proyecto. En esta fase <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>finirse <strong>la</strong> finalidad<br />
g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l proyecto y sus objetivos operativos. Crear un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> que se fij<strong>en</strong> los p<strong>la</strong>zos y <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias.<br />
Fase 4: Realización<br />
Se trata <strong>de</strong> <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong>l proyecto. El éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>en</strong> gran medida <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes factores: reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> como un compon<strong>en</strong>te sustancial <strong>de</strong>l<br />
apr<strong>en</strong>dizaje continuo; interpretación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> un<br />
s<strong>en</strong>tido amplio, incluy<strong>en</strong>do <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico, m<strong>en</strong>tal y social; re<strong>la</strong>ción<br />
directa <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s medidas educativas y <strong>el</strong> puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>; participación<br />
<strong>de</strong> profesores y maestros con experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l programa y<br />
<strong>de</strong> sus materiales.<br />
Fase 5: Evaluación<br />
<strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong>bería ser una parte integral <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración y<br />
<strong>de</strong>bería acompañarlo y mejorarlo. <strong>La</strong>s medidas <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong>berían<br />
incluirse <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración para, <strong>de</strong> esta forma, mejorarlo.<br />
Asimismo, <strong>de</strong>berán evaluarse los resultados <strong>de</strong>l proyecto re<strong>la</strong>cionados con<br />
su sost<strong>en</strong>ibilidad y su posibilidad <strong>de</strong> extrapo<strong>la</strong>ción a otras instituciones y<br />
contextos culturales.<br />
Fase 6: Seguimi<strong>en</strong>to<br />
Desarrol<strong>la</strong>r un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> promoción antes <strong>de</strong> que finalice <strong>el</strong> proyecto y<br />
e<strong>la</strong>borar p<strong>la</strong>nes para realizar un seguimi<strong>en</strong>to activo.<br />
121■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
b) Resultados <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> los ejemplos <strong>de</strong><br />
casos<br />
<strong>La</strong> división <strong>de</strong>l proceso <strong>en</strong> seis fases facilita <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong><br />
éxito y da una i<strong>de</strong>a más c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo.<br />
Fase 1<br />
INFORMACIÓN<br />
Estadísticas<br />
<strong>La</strong>s estadísticas o los datos estadísticos sobre <strong>la</strong>s <strong>el</strong>evadas tasas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />
niños y jóv<strong>en</strong>es son un fundam<strong>en</strong>to importante para iniciar <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />
integración. <strong>La</strong>s cifras pue<strong>de</strong>n dar lugar a un proyecto como «Synergie», <strong>en</strong><br />
Francia, o a uno como <strong>el</strong> alemán «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>» ( 34 ).<br />
Investigación<br />
El proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong>be basarse <strong>en</strong> estudios ( 35 ).<br />
En <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» <strong>en</strong><br />
Ing<strong>la</strong>terra se realizaron estudios y se consultó a <strong>la</strong>s partes interesadas<br />
participantes <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> esco<strong>la</strong>r ya exist<strong>en</strong>tes. En <strong>el</strong> proyecto<br />
FAOS se efectuó una <strong>en</strong>cuesta especial <strong>de</strong> diagnóstico a niv<strong>el</strong> regional <strong>en</strong>tre<br />
todos los directores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s secundarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Prefectura <strong>de</strong> Acaya <strong>en</strong>,<br />
Grecia. En Suecia, <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» se basa <strong>en</strong> varios<br />
estudios sobre <strong>el</strong> tema «<strong>La</strong> vida <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s», que reunió a los<br />
investigadores que trabajan sobre temas esco<strong>la</strong>res <strong>en</strong> <strong>el</strong> Instituto Nacional<br />
Sueco para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral. Estos investigadores proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> distintos ámbitos<br />
y especialida<strong>de</strong>s. Por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> grupo participan pedagogos, investigadores<br />
sobre <strong>el</strong> ruido, ergónomos, sociólogos e investigadores sobre <strong>el</strong> acoso, qui<strong>en</strong>es<br />
realizan estudios y <strong>trabajo</strong>s <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s para aplicar diversos proyectos <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>sarrollo ( 36 ). En dos proyectos italianos, <strong>la</strong> investigación forma parte <strong>de</strong>l<br />
ámbito <strong>de</strong>l propio proyecto ( 37 ).<br />
En 2003 se llevó a cabo <strong>en</strong> Fin<strong>la</strong>ndia una <strong>en</strong>cuesta nacional sobre <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s fin<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas. El objetivo <strong>de</strong> este estudio<br />
era averiguar <strong>el</strong> número <strong>de</strong> horas lectivas <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>,<br />
los métodos y materiales utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses y los conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los<br />
profesores que <strong>en</strong>señan esta materia. Entre los meses <strong>de</strong> octubre y diciembre<br />
<strong>de</strong> 2002 se <strong>en</strong>vió un cuestionario a una muestra repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s<br />
públicas <strong>de</strong> Fin<strong>la</strong>ndia y se pidió a los profesores que impart<strong>en</strong> <strong>el</strong> mayor número<br />
<strong>de</strong> c<strong>la</strong>ses sobre <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> que respondieran al cuestionario. Los<br />
( 34 ) Una página web especializada titu<strong>la</strong>da «Estadísticas para <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y<br />
<strong>la</strong> formación» se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> fase <strong>de</strong> construcción.<br />
( 35 ) Arbizu, Francisca: interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> seminario titu<strong>la</strong>do «Learning about occupational safety and<br />
health» [«<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>], organizado <strong>en</strong> Bilbao los días<br />
4 y 5 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2002 por <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo y <strong>la</strong><br />
Presi<strong>de</strong>ncia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea, <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Comisión Europea, Proceedings<br />
(2002), p. 47.<br />
( 36 ) Para más información, visite: http://www.skolliv.nu<br />
( 37 ) «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» e «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s normas sobre p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios».<br />
■122
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
resultados reve<strong>la</strong>ron que, <strong>en</strong> Fin<strong>la</strong>ndia, <strong>el</strong> m<strong>en</strong>or número <strong>de</strong> horas lectivas sobre<br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (<strong>en</strong>tre 1 y 2 horas) correspondía a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tales, y <strong>el</strong> más <strong>el</strong>evado, a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional<br />
(15 horas). El método utilizado con más frecu<strong>en</strong>cia eran <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses teóricas. El<br />
material <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza más utilizado eran los libros <strong>de</strong> texto y los folletos. Una<br />
tercera parte <strong>de</strong> los profesores había adquirido durante su formación<br />
profesional conocimi<strong>en</strong>tos sufici<strong>en</strong>tes para impartir lecciones sobre <strong>seguridad</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, otra tercera parte había asistido a cursos ofrecidos por los<br />
sindicatos y <strong>el</strong> resto daba <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses basándose <strong>en</strong> sus propias experi<strong>en</strong>cias<br />
<strong>la</strong>borales. Una primera conclusión sería que <strong>la</strong> formación sobre <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s fin<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas no es sistemática, sino que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> gran<br />
parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> los profesores ( 38 ).<br />
Iniciativas simi<strong>la</strong>res<br />
Para no duplicar <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong>be realizarse antes <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong>l proyecto. También podría<br />
resultar útil buscar iniciativas simi<strong>la</strong>res <strong>en</strong> otros ámbitos próximos. Por ejemplo, <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l proyecto «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» (Italia), se efectuaron<br />
estudios sobre nuevos métodos para mejorar <strong>la</strong> educación sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>el</strong> punto<br />
<strong>de</strong> vista <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios adoptados para este proyecto estaba<br />
estrecham<strong>en</strong>te vincu<strong>la</strong>do al «Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> integral <strong>de</strong> Michigan ® » ( 39 ).<br />
Fase 2<br />
PLANIFICACIÓN<br />
Refer<strong>en</strong>cias a estructuras ya exist<strong>en</strong>tes<br />
¿Qué tipo <strong>de</strong> estructuras exist<strong>en</strong> ya? ¿Cómo pue<strong>de</strong>n utilizarse para integrar <strong>la</strong><br />
SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación? Entre los ejemplos <strong>en</strong>contramos <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> promoción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> o los acuerdos <strong>de</strong> cooperación con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.<br />
Participación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes interesadas<br />
<strong>La</strong> participación activa <strong>de</strong> todos los intermediarios posibles resulta necesaria<br />
para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un <strong>en</strong>foque educativo integral aplicado a los niños y a los<br />
jóv<strong>en</strong>es y para contar con un apoyo <strong>de</strong> base amplia. Esta participación se da <strong>en</strong><br />
varios <strong>de</strong> los ejemplos <strong>de</strong> casos que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este informe ( 40 ). En estos<br />
proyectos participó una amplia gama <strong>de</strong> partes interesadas: responsables<br />
políticos, repres<strong>en</strong>tantes sindicales, empresarios, padres, alumnos, profesores,<br />
directores y administradores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s y expertos <strong>en</strong> SST.<br />
Los posibles actores locales son: <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, los empresarios, los padres, los<br />
educadores homólogos, <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal, los proveedores<br />
<strong>de</strong> servicios sanitarios y los grupos locales.<br />
( 38 ) Salmin<strong>en</strong>, Simo: «National survey on learning of occupational safety in Finnish schools», Instituto<br />
Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (E-mail: Simo.Salmin<strong>en</strong>@ttl.fi).<br />
( 39 ) http://www.emc.cmich.edu/mm/<strong>de</strong>fault.htm<br />
( 40 ) Por ejemplo, FAOS (Grecia); proyecto «Armi» (Dinamarca); «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor<br />
<strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica).<br />
123■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Escue<strong>la</strong>s<br />
<strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> responsabilidad directa <strong>de</strong> garantizar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />
estudiantes durante su educación, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional, <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> que pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tarse riesgos específicos, así como <strong>la</strong> responsabilidad<br />
indirecta <strong>de</strong> preparar a los niños para su vida futura. Entre estas<br />
responsabilida<strong>de</strong>s está <strong>la</strong> <strong>de</strong> ayudar a los niños a asumir <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong><br />
su propia <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más ( 41 ).<br />
<strong>La</strong> Real Sociedad Británica para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes (RoSPA) ofrece un<br />
marco para una política <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> esco<strong>la</strong>r ( 42 ). A<strong>de</strong>más, parte <strong>de</strong>l sitio<br />
web que esta sociedad <strong>de</strong>dica a los trabajadores jóv<strong>en</strong>es está dirigido a los<br />
profesores que se <strong>de</strong>dican a crear y coordinar programas <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong><br />
prácticas para los estudiantes ( 43 ). Se pres<strong>en</strong>ta información sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, por ejemplo <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong>, hechos y cifras acerca <strong>de</strong> los riesgos y lesiones <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, así como<br />
información <strong>de</strong> ayuda para <strong>la</strong>s visitas a <strong>la</strong> empresa que ofrece <strong>el</strong> período <strong>de</strong><br />
prácticas.<br />
Empresarios<br />
Los empresarios asum<strong>en</strong> responsabilida<strong>de</strong>s directas y, por <strong>el</strong>lo, son<br />
co<strong>la</strong>boradores importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST y educación ( 44 ).<br />
Aunque conoc<strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción, a m<strong>en</strong>udo no están seguros <strong>de</strong> cómo <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
supervisar y ori<strong>en</strong>tar a los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> modo eficaz. Para establecer contacto con<br />
los empresarios, es necesario:<br />
• i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s empresas locales que emplean a un gran número <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es;<br />
• ofrecer hojas informativas o folletos a los empresarios y organizar reuniones<br />
con <strong>el</strong>los;<br />
• establecer contacto con <strong>la</strong>s empresas que participan <strong>en</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas<br />
<strong>de</strong> formación profesional y con <strong>la</strong>s organizaciones empresariales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
localidad.<br />
El empresario y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong>b<strong>en</strong> co<strong>la</strong>borar <strong>en</strong> <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong>l<br />
alumno para incorporarse al <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. El nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
supervisores o instructores efici<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> es indisp<strong>en</strong>sable<br />
para ori<strong>en</strong>tar a los estudiantes y recibir sus com<strong>en</strong>tarios y observaciones. Los<br />
conocimi<strong>en</strong>tos pedagógicos, una visión amplia y <strong>la</strong> capacidad para trabajar <strong>en</strong><br />
equipo son características importantes.<br />
Padres<br />
Los niños y los jóv<strong>en</strong>es a m<strong>en</strong>udo acu<strong>de</strong>n a sus padres para obt<strong>en</strong>er información<br />
y consejos sobre empleos ( 45 ). A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> dar consejos, los padres <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
conocer los <strong>de</strong>rechos y <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. En muchos<br />
países, los padres <strong>de</strong>b<strong>en</strong> firmar una autorización para que sus hijos trabaj<strong>en</strong>.<br />
Para establecer contacto con los padres es necesario:<br />
• i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s organizaciones gestionadas por éstos o que sirv<strong>en</strong> a sus<br />
intereses;<br />
( 41 ) Por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» (Suecia).<br />
( 42 ) http://www.rospa.co.uk/cms<br />
( 43 ) http://www.youngworker.co.uk<br />
( 44 ) Por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto «Synergie» (Francia).<br />
( 45 ) Por ejemplo, «Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong><br />
primaria» (Italia) y «Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura» (Ir<strong>la</strong>nda).<br />
■124
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
• organizar talleres dirigidos a grupos <strong>de</strong> padres <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad;<br />
• distribuir cart<strong>el</strong>es, folletos y otros materiales.<br />
Educadores homólogos<br />
Los jóv<strong>en</strong>es son formadores eficaces, pues <strong>en</strong>señan con <strong>en</strong>ergía y <strong>en</strong>tusiasmo,<br />
hab<strong>la</strong>n <strong>el</strong> l<strong>en</strong>guaje <strong>de</strong> sus compañeros <strong>de</strong> edad, sirv<strong>en</strong> como mo<strong>de</strong>los<br />
funcionales para otros jóv<strong>en</strong>es y ofrec<strong>en</strong> una nueva perspectiva <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong>. Para promover <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza impartida por homólogos es necesario:<br />
• i<strong>de</strong>ntificar los programas o <strong>la</strong>s personas interesadas <strong>en</strong> patrocinar a<br />
educadores homólogos;<br />
• ofrecer materiales y formación a los asesores <strong>de</strong> estos educadores;<br />
• ayudar a los asesores a integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> sus programas.<br />
De modo simi<strong>la</strong>r, los jefes <strong>de</strong> proyecto <strong>de</strong>b<strong>en</strong> involucrar a los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />
principio <strong>de</strong>l proyecto, a fin <strong>de</strong> que éste resulte a<strong>de</strong>cuado y s<strong>en</strong>cillo <strong>de</strong> aplicar ( 46 ).<br />
Es importante averiguar lo que <strong>de</strong>sean los jóv<strong>en</strong>es y co<strong>la</strong>borar con <strong>el</strong>los. Los<br />
profesores participan cada vez más <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño o modificación <strong>de</strong> nuevos<br />
programas, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r los re<strong>la</strong>cionados con los programas <strong>de</strong> formación <strong>en</strong><br />
prácticas.<br />
Ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal<br />
<strong>La</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección ofrec<strong>en</strong> a m<strong>en</strong>udo programas <strong>de</strong> formación <strong>en</strong><br />
prácticas y otros programas <strong>de</strong> preparación para <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, por ejemplo cursos<br />
para apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a vestirse o a comunicarse correctam<strong>en</strong>te. También ofrec<strong>en</strong> una<br />
exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te oportunidad para incluir aspectos <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>. Para<br />
establecer contacto con <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> formación y s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal es<br />
necesario:<br />
• i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> formación y <strong>de</strong>scubrir lo que necesitan;<br />
• ofrecer materiales y formación al personal <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección;<br />
• ayudar al personal responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal a integrar <strong>la</strong> SST<br />
<strong>en</strong> sus programas.<br />
Proveedores <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria<br />
Los proveedores <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria intercambian información con sus<br />
paci<strong>en</strong>tes jóv<strong>en</strong>es sobre diversos riesgos para <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, pero raram<strong>en</strong>te hab<strong>la</strong>n<br />
<strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong> sufrir una lesión <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. Debido a su contacto directo<br />
con los jóv<strong>en</strong>es y al importante pap<strong>el</strong> que <strong>de</strong>sempeñan <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad<br />
local, los proveedores <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria pue<strong>de</strong>n ser eficaces <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sores <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores adolesc<strong>en</strong>tes. Para promover <strong>la</strong> SST<br />
<strong>en</strong>tre los proveedores <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria es necesario:<br />
• ponerse <strong>en</strong> contacto con los proveedores locales y los servicios <strong>de</strong> <strong>salud</strong><br />
esco<strong>la</strong>r;<br />
• ofrecer recursos y formación a los proveedores <strong>de</strong> servicios médicos, como<br />
por ejemplo, distribuir ví<strong>de</strong>os para compartir con los paci<strong>en</strong>tes jóv<strong>en</strong>es,<br />
colocar cart<strong>el</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong>s sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> espera, etc.;<br />
• pedir a los hospitales <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad que facilit<strong>en</strong> información sobre lesiones<br />
<strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>la</strong>boral;<br />
• realizar pres<strong>en</strong>taciones o redactar artículos para <strong>la</strong>s asociaciones<br />
profesionales <strong>de</strong>l sector sanitario.<br />
( 46 ) Por ejemplo, «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>» (Alemania).<br />
125■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Para más información sobre <strong>la</strong>s partes interesadas, véase <strong>el</strong> proyecto<br />
comunitario para jóv<strong>en</strong>es trabajadores financiado por <strong>el</strong> NIOSH ( 47 ).<br />
Legis<strong>la</strong>ción/Estándares<br />
Si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción pue<strong>de</strong> ser una carga e incluso un obstáculo para <strong>la</strong>s<br />
iniciativas innovadoras, estos ejemplos <strong>de</strong> casos <strong>de</strong>muestran que también<br />
pue<strong>de</strong> ser un inc<strong>en</strong>tivo y un motivo para crear proyectos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST y<br />
educación. Algunos <strong>de</strong> los proyectos surgieron <strong>de</strong> normativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
SST, como, por ejemplo, <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» (Suecia), <strong>el</strong><br />
proyecto «Armi» (Dinamarca), <strong>el</strong> proyecto «Synergie» (Francia) y «Verifica esto»<br />
(Reino Unido).<br />
Otros ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> estándares impuestos por <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s educativas<br />
y/o <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio: los proyectos «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong>able» (Ing<strong>la</strong>terra), «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» (Países Bajos), «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra)<br />
o «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios» (Italia). Es necesario<br />
cooperar con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación, <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong><br />
sanidad, y que éstas co<strong>la</strong>bor<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre sí.<br />
En concreto, <strong>el</strong> proyecto «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» pone<br />
<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> una sólida ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> apoyo y una estrecha<br />
co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s nacionales, regionales y locales. Resulta<br />
obvio que <strong>de</strong>be existir una bu<strong>en</strong>a comunicación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s o<br />
administraciones <strong>de</strong> SST, sanidad y educación. Es necesario reforzar <strong>el</strong> diálogo<br />
con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s internacionales y nacionales, y también <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mismas.<br />
Financiación<br />
<strong>La</strong> financiación es un aspecto importante <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración. Los<br />
proyectos que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe utilizan los sigui<strong>en</strong>tes<br />
recursos: financiación pública ( 48 ), fondos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones <strong>de</strong> seguros <strong>de</strong><br />
acci<strong>de</strong>ntes y seguros <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad ( 49 ), acuerdos <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><br />
sector público y <strong>el</strong> privado ( 50 ) y patrocinadores ( 51 ).<br />
Punto <strong>de</strong> partida<br />
En varios proyectos pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> este informe, <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
activida<strong>de</strong>s fueron iniciativas nacionales o actuaciones regionales o locales ( 52 ).<br />
Asimismo, <strong>la</strong> Semana Europea 2006, cuyo tema será <strong>la</strong> «juv<strong>en</strong>tud», ofrece una<br />
bu<strong>en</strong>a oportunidad para iniciar nuevas iniciativas <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong><br />
proyectos educativos y <strong>de</strong> formación nacionales y europeos.<br />
( 47 ) National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) [Instituto Nacional para <strong>la</strong> Seguridad<br />
y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo], C<strong>en</strong>ters for Disease Control and Prev<strong>en</strong>tion, «Promoting safe work for<br />
young workers», noviembre <strong>de</strong> 1999 (http://www.cdc.gov/niosh/99-141.html).<br />
( 48 ) Por ejemplo: «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (Ing<strong>la</strong>terra) y «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura»<br />
(Países Bajos).<br />
( 49 ) Por ejemplo: «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>» (Alemania) y proyecto «Synergie» (Francia).<br />
( 50 ) Por ejemplo: FAOS (Grecia).<br />
( 51 ) Por ejemplo: «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra).<br />
( 52 ) Por ejemplo: nacionales: «Verifica esto» (Reino Unido), <strong>el</strong> proyecto «Armi» (Dinamarca); regionales:<br />
«En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» (Italia); locales: FAOS (Grecia) y «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor<br />
<strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» ( Bélgica)..<br />
■126
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Fase 3<br />
DECISIÓN<br />
Objetivos operativos<br />
Por ejemplo, con <strong>la</strong> iniciativa «Revitalizar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reino<br />
Unido como t<strong>el</strong>ón <strong>de</strong> fondo, se establecieron nuevos objetivos nacionales para<br />
los programas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> esco<strong>la</strong>r ( 53 ), y <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> acción «Un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />
<strong>trabajo</strong> limpio» <strong>en</strong> Dinamarca estableció como meta alcanzar un bu<strong>en</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2005 ( 54 ). El establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> objetivos nacionales<br />
ac<strong>el</strong>era <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación, dado que estos<br />
objetivos nacionales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> luego ser sustituidos por objetivos operativos <strong>de</strong>ntro<br />
<strong>de</strong> cada proyecto.<br />
P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción<br />
Definir los objetivos, <strong>la</strong>s medidas, los objetivos operativos y <strong>la</strong>s iniciativas <strong>de</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto educativo. Debe e<strong>la</strong>borarse un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
acción que contemple los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración. Por<br />
ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» <strong>de</strong><br />
Ing<strong>la</strong>terra, estos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve son: los acuerdos <strong>de</strong> cooperación, <strong>la</strong> gestión<br />
<strong>de</strong>l programa y <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s. En <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />
esco<strong>la</strong>r» <strong>de</strong> Suecia, <strong>de</strong>be e<strong>la</strong>borarse un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción que incluya medidas,<br />
costes, cal<strong>en</strong>dario y responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ejecución.<br />
Proyecto piloto<br />
Antes <strong>de</strong> poner <strong>en</strong> marcha <strong>el</strong> proyecto, éste <strong>de</strong>be someterse a prueba <strong>en</strong> un<br />
proyecto piloto. Este proyecto piloto pue<strong>de</strong> utilizarse para analizar <strong>el</strong> material<br />
exist<strong>en</strong>te o <strong>en</strong>sayar los nuevos materiales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>en</strong> otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>señanza ( 55 ).<br />
Responsabilida<strong>de</strong>s<br />
Una condición previa para po<strong>de</strong>r aplicar un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> participación gradual es<br />
un compromiso por parte <strong>de</strong> los iniciadores <strong>de</strong>l proyecto y una asignación c<strong>la</strong>ra<br />
<strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas partes interesadas ( 56 ).<br />
Fase 4<br />
REALIZACIÓN<br />
<strong>La</strong> SST como compon<strong>en</strong>te sustancial <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te<br />
<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> forman parte <strong>de</strong> todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida diaria y<br />
<strong>la</strong>boral. Para promover un bu<strong>en</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> este ámbito <strong>en</strong>tre los niños<br />
( 53 ) «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (Ing<strong>la</strong>terra) y <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto»<br />
(Reino Unido).<br />
( 54 ) El proyecto «Armi» (Dinamarca).<br />
( 55 ) Por ejemplo: <strong>el</strong> proyecto «Armi» (Dinamarca), «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios» (Italia).<br />
( 56 ) Por ejemplo: FAOS (Grecia).<br />
127■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
y los jóv<strong>en</strong>es antes <strong>de</strong> que éstos se incorpor<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral es necesario<br />
incluir los temas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios esco<strong>la</strong>r.<br />
<strong>La</strong> forma <strong>de</strong> hacerlo ha variado a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los últimos veinte años. Algunos<br />
<strong>de</strong> los ejemplos anteriores <strong>de</strong>mostraban que <strong>la</strong> SST se incluía <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />
estudios como una materia (o curso) ais<strong>la</strong>da, sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong><br />
ci<strong>en</strong>cias, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> muchos otros casos era un tema adicional o era<br />
objeto <strong>de</strong> una campaña excepcional. Uno <strong>de</strong> los puntos débiles <strong>de</strong> estas<br />
campañas es que carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> una interv<strong>en</strong>ción más amplia o <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to.<br />
Hoy día se persigue una integración más «transversal» <strong>de</strong> los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas materias y durante todo <strong>el</strong> proceso educativo, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong><br />
cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> edad y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> educación <strong>de</strong> los alumnos. Al consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> SST una<br />
materia transversal se espera una mejor integración durante todo <strong>el</strong> proceso<br />
educativo, <strong>de</strong> manera que <strong>la</strong> SST no sea una actividad sin continuidad. En <strong>el</strong><br />
Reino Unido, los criterios nacionales <strong>de</strong> evaluación [como los <strong>de</strong> Ofsted ( 57 )] y <strong>la</strong>s<br />
directrices para los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios (como <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> estudios)<br />
constituy<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>tos importantes para influir <strong>en</strong> <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
prácticas <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>la</strong> gestión esco<strong>la</strong>r. A<strong>de</strong>más, los programas <strong>de</strong> SST<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ajustarse a su contexto, ser sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te flexibles para adaptarse al<br />
contexto «local» <strong>de</strong> cada escue<strong>la</strong> y a los distintos contextos <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje.<br />
En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe, casi todos los ejemplos <strong>de</strong> casos analizados ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> varias materias o cursos ( 58 ).<br />
¿Cómo pue<strong>de</strong> aplicarse este <strong>en</strong>foque <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica? ¿Qué tipo <strong>de</strong> temas <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
pres<strong>en</strong>tarse a los alumnos?<br />
En <strong>el</strong> «Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> integral <strong>de</strong> Michigan ® » ( 59 ) pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse<br />
información sobre este aspecto. Este mo<strong>de</strong>lo fue creado por varios organismos<br />
públicos para contar con un mecanismo eficaz para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
principales <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> m<strong>en</strong>sajes <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>,<br />
t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> educativo <strong>de</strong> los alumnos. Por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
parvu<strong>la</strong>rio se <strong>en</strong>señan «Normas para estar seguros y po<strong>de</strong>r apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r» o se<br />
<strong>en</strong>seña a los alumnos «<strong>La</strong> forma <strong>de</strong> hacer amigos». En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> secundaria se<br />
abordan temas como «<strong>La</strong> forma <strong>de</strong> gestionar los conflictos y prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong><br />
viol<strong>en</strong>cia» o «Cómo mant<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a forma física durante toda <strong>la</strong> vida».<br />
<strong>La</strong> SST <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido amplio<br />
Es necesario interpretar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido amplio, incluy<strong>en</strong>do <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar<br />
físico, m<strong>en</strong>tal y social. El mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong>be ir acompañado<br />
<strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> recursos que haga hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s y capacida<strong>de</strong>s<br />
que permitan mant<strong>en</strong>er, mejorar o recuperar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> ( 60 ). Es <strong>de</strong><br />
suma importancia no c<strong>en</strong>trarse (exclusivam<strong>en</strong>te) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (riesgos o lesiones), sino utilizar los «aspectos<br />
positivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST» para que ésta pase a formar parte <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong> estilo <strong>de</strong> vida<br />
y fom<strong>en</strong>te <strong>la</strong> responsabilidad para vivir una vida <strong>salud</strong>able.<br />
( 57 ) Office for Standards in Education (Reino Unido): http://www.ofsted.gov.uk/<br />
( 58 ) FAOS (Grecia); «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» (Italia); «Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para promover<br />
<strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria» (Italia); «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra); proyecto «Armi»<br />
(Dinamarca); «Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura» (Ir<strong>la</strong>nda);<br />
«Synergie» (Francia); «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica);<br />
«Verifica esto» (Reino Unido); «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>» (Alemania) e «Integración<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios» (Italia).<br />
( 59 ) http://www.emc.cmich.edu/mm/<strong>de</strong>fault.htm<br />
( 60 ) Hun<strong>de</strong>loh, Heinz; y Hess, Beat: «Promoting safety — A compon<strong>en</strong>t in health promotion in schools»,<br />
p. 3, Bun<strong>de</strong>sverband <strong>de</strong>r Unfallkass<strong>en</strong>, Múnich (2001).<br />
■128
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
<strong>La</strong> re<strong>la</strong>ción directa con <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
El vínculo con <strong>la</strong> realidad práctica cotidiana y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, con <strong>la</strong> vida profesional<br />
resulta evi<strong>de</strong>nte al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación<br />
profesional. En <strong>el</strong> apartado 3.3 varios ejemplos ilustran este hecho: «Synergie»,<br />
<strong>en</strong> Francia, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que los alumnos efectúan evaluaciones <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
empresa <strong>en</strong> <strong>la</strong> que trabajan <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dices; «Los estudiantes<br />
confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas», <strong>en</strong> Bélgica, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que participaban<br />
profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas vecinas <strong>en</strong> los compon<strong>en</strong>tes técnico y <strong>de</strong><br />
formación <strong>de</strong>l proyecto.<br />
En este informe se pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración, que<br />
comi<strong>en</strong>za con <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria (<strong>en</strong> algunos proyectos incluso <strong>en</strong><br />
parvu<strong>la</strong>rios). Para los alumnos <strong>de</strong> tan poca edad, <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral es algo muy<br />
lejano y, por lo tanto, pue<strong>de</strong> ser un tema que no <strong>de</strong>spierte interés. Para <strong>el</strong>los es<br />
muy importante que <strong>la</strong> introducción al comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> se realice <strong>de</strong> forma lúdica y a<strong>de</strong>cuada a su edad y <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />
con su vida cotidiana. Encontramos ejemplos <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto «En <strong>la</strong><br />
escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» <strong>en</strong> Italia, y <strong>en</strong> <strong>el</strong> otro proyecto italiano «Ejemplos <strong>de</strong><br />
bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria», así como <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto «Armi». Sin<br />
embargo, se pue<strong>de</strong>n explicar riesgos profesionales a estos niños utilizando<br />
<strong>de</strong>terminadas profesiones «atractivas» [por ejemplo, «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra):<br />
<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> construcción] y <strong>de</strong> esa forma iniciar <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST.<br />
En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> también <strong>de</strong>be estar pres<strong>en</strong>te <strong>el</strong> vínculo con <strong>la</strong> vida diaria y se<br />
requiere un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> SST para «toda <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>», un <strong>en</strong>foque que empiece<br />
por un <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r seguro y <strong>salud</strong>able. Este <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ve se pres<strong>en</strong>ta <strong>de</strong><br />
forma específica <strong>en</strong> los ejemplos que sigu<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>foque «holístico».<br />
Participación <strong>de</strong> profesores experim<strong>en</strong>tados<br />
El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> recursos pedagógicos por parte <strong>de</strong> profesores experim<strong>en</strong>tados<br />
que conozcan ampliam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s prácticas educativas esco<strong>la</strong>res permite asegurar<br />
<strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuación y calidad <strong>de</strong> los recursos. Este aspecto se m<strong>en</strong>ciona <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio<br />
<strong>de</strong> caso «Verifica esto» (Reino Unido), así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong>l proyecto<br />
«Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra).<br />
A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> <strong>en</strong>tusiasmo <strong>de</strong> los profesores es a m<strong>en</strong>udo <strong>la</strong> fuerza que impulsa <strong>la</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación. <strong>La</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre profesores y<br />
expertos <strong>en</strong> cuestiones <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> contribuye a <strong>en</strong>riquecer <strong>la</strong><br />
experi<strong>en</strong>cia por ambas partes ( 61 ).<br />
Métodos interactivos<br />
Explicar y transmitir conocimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> un sistema unidireccional (<strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong><br />
profesor explica y <strong>el</strong> alumno escucha y reproduce) no es precisam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> mejor<br />
método. Los pedagogos reconoc<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace tiempo, incluso <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> SST, que <strong>la</strong> interactividad se ha convertido <strong>en</strong> un principio fundam<strong>en</strong>tal. El<br />
p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to interactivo exige una contribución activa y creativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> parte<br />
<strong>de</strong>l alumno, como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>», <strong>de</strong><br />
Alemania. Sin embargo, <strong>la</strong> interacción requiere igualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre<br />
profesores, alumnos y <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción. En los proyectos realizados <strong>en</strong><br />
escue<strong>la</strong>s secundarias y <strong>de</strong> formación profesional, los estudiantes interactúan a<br />
m<strong>en</strong>udo, no sólo con sus compañeros <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se y con <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong> su misma<br />
( 61 ) Por ejemplo: «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» (Italia) y «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a<br />
<strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica).<br />
129■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
edad, sino también con sus profesores ( 62 ), con profesionales ( 63 ) y con toda <strong>la</strong><br />
comunidad ( 64 ). De esta manera resulta evi<strong>de</strong>nte que <strong>la</strong> SST es algo que<br />
trasci<strong>en</strong><strong>de</strong> los conocimi<strong>en</strong>tos necesarios para aprobar un curso <strong>de</strong>terminado, y<br />
es motivo <strong>de</strong> preocupación para todos, <strong>en</strong> todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.<br />
Métodos y materiales flexibles: fáciles <strong>de</strong> usar, a<strong>de</strong>cuados a cada edad<br />
y adaptados al contexto<br />
Varios proyectos han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do una gran variedad <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas<br />
pedagógicas. Este hecho es un atractivo más para los alumnos y, por supuesto,<br />
también para los profesores, los cuales pue<strong>de</strong>n utilizar materiales «<strong>de</strong> uso<br />
inmediato» <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes formas para i<strong>de</strong>ar diversos métodos <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje<br />
sobre SST. Este material pue<strong>de</strong>n ser instrum<strong>en</strong>tos concretos ( 65 ) o difer<strong>en</strong>tes<br />
módulos que ofrec<strong>en</strong> los autores <strong>de</strong>l proyecto, que <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> o <strong>el</strong> profesor<br />
pue<strong>de</strong>n utilizar como base <strong>de</strong> su <strong>en</strong>foque ( 66 ). Los instrum<strong>en</strong>tos adaptados<br />
también pue<strong>de</strong>n resultar muy a<strong>de</strong>cuados para grupos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>terminados.<br />
Un ejemplo <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo lo <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto «Armi» <strong>de</strong> Dinamarca, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
que se difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> proyecto «Ar y Mi» (para <strong>en</strong>señanza primaria) y <strong>el</strong><br />
proyecto <strong>de</strong> continuidad «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» (para estudiantes <strong>de</strong><br />
15 a 18 años).<br />
Los recursos pedagógicos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse y difundirse <strong>en</strong> cooperación con<br />
distintos co<strong>la</strong>boradores para fom<strong>en</strong>tar su aceptación y bu<strong>en</strong>a calidad (por<br />
ejemplo, autorida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> SST, c<strong>en</strong>tros educativos, interlocutores<br />
sociales, organizaciones <strong>de</strong> padres y profesores, empresarios).<br />
Fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong><br />
<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> limitarse al au<strong>la</strong>, como por ejemplo <strong>en</strong> los<br />
proyectos «Sp<strong>la</strong>at», <strong>en</strong> Ing<strong>la</strong>terra, y «Synergie», <strong>en</strong> Francia. Los alumnos<br />
pue<strong>de</strong>n realizar experim<strong>en</strong>tos reales y asumir <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> aplicar por<br />
sí mismos medidas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>, lo que aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
transferibilidad <strong>de</strong> los proyectos.<br />
Medios <strong>de</strong> comunicación<br />
No <strong>de</strong>be subestimarse <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> comunicación. En <strong>el</strong><br />
marco <strong>de</strong>l proyecto <strong>de</strong> continuidad <strong>de</strong>l proyecto danés «Armi» se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron<br />
programas educativos <strong>en</strong> t<strong>el</strong>evisión <strong>en</strong> estrecha co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Radio<br />
T<strong>el</strong>evisión Danesa, y <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» ha sido emitido<br />
por t<strong>el</strong>evisión.<br />
Formación para formadores<br />
De varios <strong>de</strong> los ejemplos se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> contar con profesores<br />
cualificados. Los profesores y formadores requier<strong>en</strong> formación, ya que es<br />
posible que t<strong>en</strong>gan muy poca experi<strong>en</strong>cia práctica <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>,<br />
fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza, y que no posean sufici<strong>en</strong>tes conocimi<strong>en</strong>tos sobre <strong>la</strong><br />
forma <strong>de</strong> transmitir <strong>la</strong> información sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>. A<strong>de</strong>más, los<br />
profesores su<strong>el</strong><strong>en</strong> estar muy ocupados y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> miedo <strong>de</strong> no po<strong>de</strong>r alcanzar los<br />
objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación «clásica», <strong>de</strong> ahí <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
( 62 ) Por ejemplo: «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica).<br />
( 63 ) «Synergie» (Francia).<br />
( 64 ) FAOS (Grecia).<br />
( 65 ) Por ejemplo: «Verifica esto» (Reino Unido) y <strong>el</strong> CD-ROM «En casa <strong>de</strong> Luca» (Italia).<br />
( 66 ) Por ejemplo: «El Estándar nacional sobre <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (Ing<strong>la</strong>terra) y «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra).<br />
■130
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios, <strong>de</strong> forma que pueda<br />
transmitirse a través <strong>de</strong> distintas materias. Asimismo, es importante mant<strong>en</strong>erse<br />
al día y aplicar los nuevos conocimi<strong>en</strong>tos sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
educación y también mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. Los profesores<br />
necesitan instrum<strong>en</strong>tos didácticos <strong>de</strong> calidad. Sin embargo, no basta con<br />
limitarse a crear instrum<strong>en</strong>tos y facilitarlos a los profesores. <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> los<br />
<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> repres<strong>en</strong>ta un cambio consi<strong>de</strong>rable <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
cultura <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje, y su aplicación requiere métodos educativos<br />
innovadores, exige tiempo y paci<strong>en</strong>cia a todos los participantes.<br />
En <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l proyecto italiano «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» se ha<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>stinado a los profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong><br />
aplicar <strong>el</strong> método <strong>de</strong>l proyecto.<br />
A m<strong>en</strong>udo, los profesores carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> formación sobre SST. Es <strong>de</strong> suma<br />
importancia proporcionar formación a los profesores a fin <strong>de</strong> que éstos puedan<br />
respon<strong>de</strong>r a preguntas como: «¿Cómo <strong>de</strong>be com<strong>en</strong>zar <strong>la</strong> integración?», «¿qué<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> saber los estudiantes?» o «¿qué herrami<strong>en</strong>tas didácticas son <strong>la</strong>s<br />
a<strong>de</strong>cuadas?». El p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> Gran Bretaña incluye un<br />
«requisito g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza» <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, <strong>seguridad</strong> y <strong>en</strong>señanza<br />
<strong>de</strong> riesgos ( 67 ). ENTO, <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reino Unido, está llevando a cabo un proyecto<br />
<strong>de</strong>stinado a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r estándares profesionales nacionales (National<br />
Occupational Standards [NOS]) para los servicios <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje, <strong>de</strong>sarrollo y<br />
asist<strong>en</strong>cia ( 68 ).<br />
Fase 5<br />
EVALUACIÓN<br />
<strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong> los casos es importante para medir <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> cada proyecto<br />
<strong>de</strong> integración. Los criterios <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red Europea <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>s<br />
Promotoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud podrían servir <strong>de</strong> base para evaluar los proyectos <strong>de</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST ( 69 ).<br />
Estos criterios son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> estudios contro<strong>la</strong>dos que muestr<strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> impacto;<br />
• un cambio positivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to y/o <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />
• mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as prácticas;<br />
• <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> un número consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> personas;<br />
• <strong>el</strong> testimonio <strong>de</strong> apoyo <strong>de</strong> los participantes;<br />
• <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong> los profesores que se si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> capacitados;<br />
• una respuesta <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad como confirmación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor realizada;<br />
( 67 ) Health and Safety Executive [Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad]: The new g<strong>en</strong>eral teaching requirem<strong>en</strong>t<br />
for health and safety, diciembre <strong>de</strong> 1999 (http://www.hse.gov.uk/policy/g<strong>en</strong>teach.htm).<br />
( 68 ) Internet (http://www.empnto.co.uk/). Los NOS son <strong>de</strong>scripciones <strong>de</strong> estándares para medir <strong>el</strong><br />
r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to que se espera <strong>de</strong> una persona compet<strong>en</strong>te <strong>en</strong> una profesión <strong>de</strong>terminada. Abarcan todos<br />
los aspectos principales <strong>de</strong> una profesión, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as prácticas, <strong>la</strong> capacidad para adaptarse<br />
a requisitos futuros y los conocimi<strong>en</strong>tos y conceptos <strong>en</strong> los que se sust<strong>en</strong>ta un <strong>de</strong>sempeño compet<strong>en</strong>te.<br />
( 69 ) Wheare, K.: «Second workshop on practice of evaluation of the health promoting school: mo<strong>de</strong>ls,<br />
experi<strong>en</strong>ces and perspectives», 21 a 24 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2001 (http://www.who.dk/docum<strong>en</strong>t/E77088.pdf).<br />
131■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
• <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to externo <strong>de</strong>l programa;<br />
• <strong>el</strong> apoyo continuo;<br />
• <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación como una parte normal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
esco<strong>la</strong>res.<br />
A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>bería formar parte <strong>de</strong> cualquier proyecto. <strong>La</strong><br />
evaluación <strong>de</strong>be efectuarse <strong>de</strong> forma continua durante <strong>el</strong> proyecto y <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er<br />
un efecto positivo sobre <strong>el</strong> propio proceso <strong>de</strong> integración. <strong>La</strong>s evaluaciones<br />
periódicas permit<strong>en</strong> a los jefes <strong>de</strong>l proyecto y a los profesores re<strong>de</strong>finir <strong>la</strong>s metas<br />
y reori<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> proceso ( 70 ). <strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong>l proyecto ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los<br />
com<strong>en</strong>tarios y observaciones <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes interesadas. Asimismo se<br />
requier<strong>en</strong> estudios empíricos <strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración para evaluar <strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as<br />
prácticas a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo a fin <strong>de</strong> hacer un uso óptimo <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong><br />
<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> tanto <strong>de</strong>ntro como fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s ( 71 ).<br />
Fase 6<br />
SEGUIMIENTO<br />
Promoción <strong>de</strong> los productos<br />
Los productos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> divulgarse con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> todos los participantes, <strong>de</strong><br />
conformidad con <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación como<br />
proceso <strong>de</strong> participación. Si los productos son gratuitos ( 72 ) resulta más fácil su<br />
distribución que si ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un precio <strong>el</strong>evado ( 73 ). <strong>La</strong>s exposiciones como «Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />
sobre SST», que <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia realizó <strong>en</strong> 2003 <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> ISPESL <strong>en</strong><br />
Roma, constituy<strong>en</strong> un medio exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te para pres<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> tema a los expertos y a<br />
<strong>la</strong>s personas interesadas, y para promover una amplia gama <strong>de</strong> productos ( 74 ).<br />
Proyecto <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to<br />
Puesto que <strong>la</strong> SST forma parte <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te, los proyectos no<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser campañas sin continuidad. Un proyecto <strong>de</strong> continuidad pue<strong>de</strong> ser:<br />
• <strong>el</strong> proyecto <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un proyecto piloto;<br />
• <strong>la</strong> extrapo<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l proyecto o <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos exist<strong>en</strong>tes a<br />
otras escue<strong>la</strong>s, organizaciones, sectores, etc.;<br />
• <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l proyecto o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s herrami<strong>en</strong>tas exist<strong>en</strong>tes;<br />
• <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> productos complem<strong>en</strong>tarios.<br />
Basándose <strong>en</strong> <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l proceso empleado <strong>en</strong> este capítulo, <strong>la</strong> integración<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong>bería ser un proceso continuo <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo para<br />
preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es para su futura vida <strong>la</strong>boral (y privada) y para<br />
mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />
( 70 ) Por ejemplo: FAOS (Grecia) y «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica).<br />
( 71 ) «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» (Países Bajos).<br />
( 72 ) Por ejemplo: «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra).<br />
( 73 ) Por ejemplo: <strong>el</strong> proyecto «Armi» (Dinamarca).<br />
( 74 ) http://europe.osha.eu.int/good_practice/sector/osheducation/<br />
■132
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
5.<br />
S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />
HACIA UNA ESTRATEGIA COHERENTE<br />
PARA LA INTEGRACIÓN DE LA SST EN LA EDUCACIÓN.<br />
LA DECLARACIÓN DE ROMA Y LAS FASES SIGUIENTES<br />
133■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
En marzo <strong>de</strong> 2000, <strong>el</strong> Consejo Europeo <strong>de</strong> Lisboa se fijó un nuevo y ambicioso<br />
objetivo estratégico, a saber, «convertirse <strong>en</strong> <strong>la</strong> economía basada <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
conocimi<strong>en</strong>to más competitiva y dinámica <strong>de</strong>l mundo, capaz <strong>de</strong> crecer<br />
económicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> manera sost<strong>en</strong>ible con más y mejores empleos y con<br />
mayor cohesión social». Se reconocía que <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong><br />
bi<strong>en</strong>estar social y educación era una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales condiciones para alcanzar<br />
esta meta. Nunca hasta <strong>en</strong>tonces había reconocido <strong>el</strong> Consejo Europeo hasta<br />
ese punto <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> que <strong>de</strong>sempeñan los sistemas educativos y <strong>de</strong> formación <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> estrategia económica y social, y <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea (UE) ( 75 ).<br />
En este contexto, se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron nuevas estrategias y se acordaron objetivos<br />
comunes. En <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST), se adoptó<br />
<strong>la</strong> nueva estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se seña<strong>la</strong> que <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción son<br />
factores c<strong>la</strong>ve para mant<strong>en</strong>er y mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>, y se pi<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
adopción <strong>de</strong> nuevas medidas. En re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación, se<br />
<strong>de</strong>finieron objetivos concretos hasta 2010 y se pres<strong>en</strong>tó un programa <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do para alcanzarlos ( 76 ). Una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> financiación importante para<br />
alcanzar estos objetivos <strong>la</strong> constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> programa comunitario Leonardo da<br />
Vinci y <strong>el</strong> Fondo Social Europeo.<br />
Gracias a <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> Lisboa, ahora existe, por primera vez, un marco<br />
común para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>,<br />
y <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación. Pero <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y <strong>la</strong> formación resulta mucho más<br />
difícil <strong>de</strong> lo que parece. <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST implica integrar un ámbito<br />
político (<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>) <strong>en</strong> otro (<strong>la</strong> educación). Por <strong>el</strong>lo, dos<br />
sistemas distintos, con difer<strong>en</strong>tes instituciones y maneras <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sar, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />
comunicarse <strong>en</strong>tre sí y realizar actuaciones conjuntas ( 77 ).<br />
Este informe <strong>de</strong>muestra con varios ejemplos que <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
educación es posible, y también <strong>de</strong>scribe los pasos necesarios para llevar a cabo<br />
con éxito un proceso <strong>de</strong> integración.<br />
Sin embargo, hasta ahora no se ha e<strong>la</strong>borado una estrategia sistemática a<br />
esca<strong>la</strong> europea para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong><br />
formación.<br />
Una estrategia coher<strong>en</strong>te a esca<strong>la</strong> europea<br />
Mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> armonización<br />
legis<strong>la</strong>tiva <strong>de</strong> conformidad con <strong>la</strong>s directivas comunitarias, y sigue un <strong>en</strong>foque<br />
jurídico ( 78 ), <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do primordialm<strong>en</strong>te<br />
compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los Estados miembros. Por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> política<br />
( 75 ) Comisión Europea: «Educación y formación 2010. Urg<strong>en</strong> <strong>la</strong>s reformas para coronar con éxito <strong>la</strong><br />
estrategia <strong>de</strong> Lisboa», COM(2003) 685 final, p. 4.<br />
( 76 ) <strong>Informe</strong> <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Educación al Consejo Europeo titu<strong>la</strong>do «Futuros objetivos precisos <strong>de</strong> los<br />
sistemas <strong>de</strong> educación y formación», 14 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2001, doc. 5980/01, y «Programa <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do para <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> educación y formación <strong>en</strong> Europa»,<br />
doc. 6365/02 EDUC 27, 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2002.<br />
( 77 ) Bergulf, Mort<strong>en</strong> (Ministerio <strong>de</strong> Empleo, Dinamarca): «<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>» [«Learning about occupational safety and health»], Proceedings (2002), p. 62<br />
(http://europe.osha.eu.int/good_practice/sector/osheducation/).<br />
( 78 ) Directiva 89/391/CEE <strong>de</strong>l Consejo, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1989, re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> medidas para<br />
promover <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (DO L 183 <strong>de</strong><br />
29.6.1989, p. 1).<br />
■134
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
educativa no pue<strong>de</strong> ser <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una política «común», sino aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />
calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación mediante <strong>la</strong> cooperación europea. En<br />
otras pa<strong>la</strong>bras, <strong>la</strong> Unión Europea no pret<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar ni aplicar una política<br />
«común», sino una política europea «coher<strong>en</strong>te» <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación.<br />
Tras <strong>el</strong> Consejo Europeo <strong>de</strong> Lisboa, se e<strong>la</strong>boraron dos docum<strong>en</strong>tos sobre<br />
educación y formación para fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cooperación y coordinación <strong>en</strong> Europa:<br />
• <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Cop<strong>en</strong>hague sobre <strong>la</strong> cooperación europea reforzada <strong>en</strong><br />
materia <strong>de</strong> educación y formación profesional ( 79 ) y<br />
• <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong>l Consejo sobre <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te con vistas a lograr<br />
una cooperación reforzada <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y formación profesional,<br />
que abarque todo <strong>el</strong> espectro <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza reg<strong>la</strong>da, no reg<strong>la</strong>da e informal,<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> parvu<strong>la</strong>rio hasta <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción ( 80 ).<br />
<strong>La</strong>s priorida<strong>de</strong>s actuales <strong>de</strong> <strong>la</strong> política educativa a niv<strong>el</strong> europeo son <strong>la</strong>s<br />
sigui<strong>en</strong>tes:<br />
• reforzar <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión europea <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación profesional;<br />
• mejorar <strong>la</strong> transpar<strong>en</strong>cia y <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s calificaciones y<br />
compet<strong>en</strong>cias;<br />
• mejorar <strong>la</strong>s calificaciones y compet<strong>en</strong>cias a esca<strong>la</strong> sectorial mediante una<br />
cooperación y coordinación reforzadas, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong>tre los interlocutores<br />
sociales.<br />
<strong>La</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una futura estrategia <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s<br />
priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> actual política europea <strong>de</strong> educación.<br />
En <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2003 se dio <strong>en</strong> Roma un primer paso para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />
dicha estrategia a niv<strong>el</strong> europeo. Durante un seminario organizado por <strong>la</strong><br />
Presi<strong>de</strong>ncia italiana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión titu<strong>la</strong>do «<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
educación: los trabajadores <strong>de</strong>l mañana», los asist<strong>en</strong>tes acordaron <strong>la</strong> necesidad<br />
<strong>de</strong> una estrategia europea para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación ( 81 ).<br />
( 79 ) Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> los Ministros europeos responsables <strong>de</strong> educación y formación profesionales y <strong>la</strong><br />
Comisión Europea, reunidos <strong>en</strong> Cop<strong>en</strong>hague los días 29 y 30 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2002, sobre <strong>la</strong><br />
cooperación europea reforzada <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y formación profesionales.<br />
( 80 ) Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Educación y Cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión: «Hacer realidad un espacio europeo <strong>de</strong>l<br />
apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te», COM(2001) 678 final, p. 3.<br />
( 81 ) Este seminario tuvo lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia internacional sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />
<strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pequeñas y medianas empresas que se c<strong>el</strong>ebró <strong>en</strong> Roma, <strong>de</strong>l 1 al 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong><br />
2003, organizada por <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y Política Social italiano <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong><br />
Ag<strong>en</strong>cia.<br />
135■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Un primer paso hacia una estrategia «coher<strong>en</strong>te»<br />
Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />
y <strong>la</strong> formación<br />
Durante <strong>el</strong> seminario organizado por <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia italiana sobre «<strong>La</strong><br />
integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación: los trabajadores <strong>de</strong>l mañana», que<br />
tuvo lugar <strong>en</strong> Roma <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia internacional sobre <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong>s PYME, <strong>de</strong>l 1 al 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2003, los<br />
expertos <strong>en</strong> esta materia acordaron <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> una estrategia europea<br />
basada <strong>en</strong> metas cualitativas y cuantitativas y <strong>de</strong>stinada a preparar a los<br />
niños y a los jóv<strong>en</strong>es para su futura vida <strong>la</strong>boral. El seminario se c<strong>la</strong>usuró<br />
con <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />
y <strong>la</strong> formación.<br />
Objetivo<br />
El principal objetivo <strong>de</strong> esta Dec<strong>la</strong>ración es preparar y prestar asist<strong>en</strong>cia a<br />
<strong>la</strong>s personas durante toda su vida, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> infancia, fom<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
escue<strong>la</strong>s y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional actuaciones que mejor<strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los futuros trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.<br />
Durante <strong>el</strong> seminario organizado por <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia italiana «<strong>La</strong> integración<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación: los trabajadores <strong>de</strong>l mañana», los expertos <strong>en</strong><br />
<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> acordaron que es necesaria una estrategia europea<br />
basada <strong>en</strong> metas cualitativas y cuantitativas <strong>de</strong>stinada a:<br />
• preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es para los retos <strong>de</strong> su futura vida<br />
<strong>la</strong>boral, garantizando así su <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>;<br />
• ofrecer a todos los ciudadanos <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, y a los trabajadores <strong>en</strong><br />
particu<strong>la</strong>r, un apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te;<br />
• reforzar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los sistemas educativos y <strong>de</strong> formación inicial<br />
y continua para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Esta estrategia <strong>de</strong>be c<strong>en</strong>trarse c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es, sobre todo <strong>de</strong><br />
cara a <strong>la</strong> ampliación, ya que a partir <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2004 <strong>la</strong> Unión Europea<br />
contará con 75 millones <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es y veinticinco Estados miembros.<br />
Antece<strong>de</strong>ntes<br />
El Comité Consultivo para <strong>la</strong> Salud y <strong>la</strong> Seguridad <strong>de</strong> Luxemburgo aprobó<br />
<strong>en</strong> 1998 un docum<strong>en</strong>to ori<strong>en</strong>tativo sobre <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> una estrategia<br />
g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y formación tempranas para lograr mejores<br />
condiciones <strong>en</strong> los lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
En marzo <strong>de</strong> 2000, <strong>el</strong> Consejo Europeo <strong>de</strong> Lisboa se fijó un nuevo objetivo<br />
estratégico g<strong>en</strong>eral, a saber, «convertirse <strong>en</strong> <strong>la</strong> economía basada <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
conocimi<strong>en</strong>to más competitiva y dinámica <strong>de</strong>l mundo, capaz <strong>de</strong> crecer<br />
económicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> manera sost<strong>en</strong>ible con más y mejores empleos y con<br />
mayor cohesión social» <strong>de</strong> aquí a 2010.<br />
■136
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
El seminario, c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Bilbao <strong>en</strong> marzo <strong>de</strong> 2002 y organizado por <strong>la</strong><br />
Presi<strong>de</strong>ncia españo<strong>la</strong> y <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> Trabajo <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Comisión Europea, fue <strong>el</strong> primer paso <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> <strong>de</strong>bate sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s políticas y prácticas<br />
comunitarias <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación.<br />
<strong>La</strong> estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong><br />
2002-2006 <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> «s<strong>en</strong>sibilizar y educar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una fase<br />
temprana» y seña<strong>la</strong> que <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción son los<br />
factores c<strong>la</strong>ve para mant<strong>en</strong>er y mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>.<br />
Asimismo es necesario adaptar <strong>la</strong>s nuevas estrategias <strong>de</strong>l ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
educación y <strong>la</strong> formación al <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST y <strong>la</strong> educación, por ejemplo<br />
los futuros objetivos concretos <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> educación y formación y<br />
su seguimi<strong>en</strong>to a través <strong>de</strong>l programa europeo <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
educación y formación.<br />
Es necesario adoptar medidas<br />
Esta Dec<strong>la</strong>ración insta al Consejo <strong>de</strong> Asuntos Sociales, al Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to<br />
Europeo y a <strong>la</strong> Comisión Europea a tomar <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes medidas:<br />
• Aplicar <strong>la</strong>s directrices europeas <strong>de</strong> empleo <strong>de</strong> los Estados miembros a fin<br />
<strong>de</strong> que:<br />
• <strong>La</strong> educación y <strong>la</strong> formación sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> sirvan para<br />
conseguir puestos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> más seguros y <strong>salud</strong>ables y para<br />
mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> Europa.<br />
• Se incluyan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s directrices para <strong>el</strong> empleo objetivos cualificados y<br />
cuantificados para preparar a los jóv<strong>en</strong>es para <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral<br />
mediante <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación. Una <strong>de</strong> estas metas<br />
cuantitativas <strong>de</strong>bería ser que «<strong>de</strong> aquí a 2010, todos los jóv<strong>en</strong>es<br />
hayan recibido al m<strong>en</strong>os ocho horas <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> SST <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s horas lectivas normales antes <strong>de</strong> abandonar <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>». Cada<br />
Estado miembro habrá <strong>de</strong> <strong>de</strong>cidir <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />
<strong>de</strong>be com<strong>en</strong>zar esta formación y <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>de</strong>be impartirse.<br />
• Cada actividad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te pueda contar con un<br />
presupuesto a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> SST.<br />
• Desarrol<strong>la</strong>r un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong><br />
formación a niv<strong>el</strong> europeo y llevar a cabo actuaciones periódicas <strong>en</strong><br />
co<strong>la</strong>boración con los interlocutores sociales europeos para promoverlo.<br />
• Apoyar y participar activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> Semana Europea para <strong>la</strong> Seguridad<br />
y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo <strong>de</strong> 2006, que estará <strong>de</strong>dicada a los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
<strong>trabajo</strong>.<br />
• Apoyar, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación profesional <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Comisión, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s europeas para <strong>la</strong> formación profesional<br />
<strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> diversos sectores.<br />
<strong>La</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración insta a los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y a los países <strong>en</strong> vías<br />
<strong>de</strong> adhesión y sus ag<strong>en</strong>tes sociales a que se p<strong>la</strong>nte<strong>en</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes metas:<br />
• <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> objetivos nacionales y estrategias <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo coher<strong>en</strong>tes<br />
para preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es para <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral mediante <strong>la</strong><br />
educación y <strong>la</strong> formación;<br />
137■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
• <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> objetivos cualificados y cuantificados para mejorar<br />
<strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza;<br />
• <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />
y <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> un amplio grupo <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s europeas <strong>de</strong> expertos <strong>en</strong><br />
SST, educación y formación;<br />
• <strong>la</strong> participación activa <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización a niv<strong>el</strong> nacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Semana<br />
Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo 2006: Los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
Finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración pi<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s próximas presi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE<br />
(Ir<strong>la</strong>nda y Países Bajos) que tom<strong>en</strong> <strong>la</strong>s medidas necesarias para que durante<br />
2004 se organice un seguimi<strong>en</strong>to a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> esta <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración.<br />
Los participantes <strong>en</strong> <strong>el</strong> seminario <strong>de</strong> Roma esperan que esta <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración<br />
sirva para impulsar políticas europeas coher<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST,<br />
educación y formación que contribuyan al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una cultura<br />
europea <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, a mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> educación <strong>en</strong> <strong>la</strong> Unión Europea.<br />
<strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma es <strong>la</strong> primera iniciativa europea que expresa <strong>la</strong><br />
necesidad <strong>de</strong> integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación a esca<strong>la</strong> europea.<br />
El objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma es preparar y prestar asist<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s<br />
personas durante toda su vida, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> infancia, fom<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y<br />
<strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional actuaciones que mejor<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />
y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los futuros trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.<br />
<strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma subraya <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>finir objetivos operativos <strong>en</strong><br />
los que se califique y cuantifique:<br />
• <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es para <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral y<br />
• <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza como lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
<strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración va dirigida a todas <strong>la</strong>s partes interesadas <strong>de</strong> Europa, como <strong>el</strong><br />
Consejo Europeo <strong>de</strong> Asuntos Sociales, los Estados miembros y los interlocutores<br />
sociales. Se pi<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s partes interesadas que incluyan objetivos a<strong>de</strong>cuados <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s directrices para <strong>el</strong> empleo, que p<strong>la</strong>nifiqu<strong>en</strong> y realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> común,<br />
por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Semana Europea, y también que <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong><br />
re<strong>de</strong>s sectoriales <strong>de</strong>stinadas a mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional. <strong>La</strong><br />
Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma hace un l<strong>la</strong>mami<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s Presi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE para que<br />
incluyan este tema <strong>en</strong> su programa <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
■138
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
SINOPSIS DE LOS EJEMPLOS<br />
Enfoque holístico<br />
País Título Organización responsable Principales realizaciones<br />
Bélgica Una i<strong>de</strong>a para una Ministerio <strong>de</strong> Cultura y Asuntos Difusión <strong>de</strong> ejemplos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />
acción<br />
Sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad<br />
Francesa, Cruz Roja y Educasanté<br />
Bélgica Apr<strong>en</strong>dizaje sobre <strong>el</strong> Sint-Amandusschool, Meulebeke Aplicación <strong>de</strong> capacida<strong>de</strong>s sociales<br />
acoso<br />
Dinamarca Risikomom<strong>en</strong>ter Organismo danés responsable <strong>de</strong>l Guía con información <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da para los<br />
<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> profesores<br />
<strong>la</strong> investigación y <strong>la</strong> educación<br />
Ing<strong>la</strong>terra El estándar nacional Ag<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Programa nacional <strong>de</strong> acreditación <strong>en</strong><br />
para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> Salud [HDA] materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> esco<strong>la</strong>r<br />
<strong>salud</strong>able<br />
Ing<strong>la</strong>terra Más <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Programa nacional <strong>de</strong> investigación Repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> comunidad<br />
<strong>en</strong>señanza primaria y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l National Health esco<strong>la</strong>r<br />
Service (Servicio Nacional <strong>de</strong> Sanidad<br />
Grecia Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Programa <strong>de</strong> formación para profesores<br />
<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>La</strong>borales <strong>de</strong> Grecia Occi<strong>de</strong>ntal<br />
<strong>en</strong>señanza» (FAOS)<br />
Suecia Ronda sobre <strong>el</strong> Instituto Nacional Sueco para <strong>la</strong> Debates e interv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> carácter<br />
<strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r Vida <strong>La</strong>boral participativo<br />
Países Bajos <strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura APS [C<strong>en</strong>tro Nacional para <strong>la</strong> Mejora Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación sobre<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación]<br />
<strong>seguridad</strong> y viol<strong>en</strong>cia<br />
Países Bajos Hacia una escue<strong>la</strong> sin Consum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> veiligheid (Instituto Política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> física<br />
acci<strong>de</strong>ntes<br />
neer<strong>la</strong>ndés para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />
consumidores)<br />
Países Bajos Cursos prácticos <strong>de</strong> APS (gabinete <strong>de</strong> estudios Normas y herrami<strong>en</strong>tas para cursos<br />
<strong>seguridad</strong> especializado <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> prácticos sobre <strong>seguridad</strong><br />
educación)<br />
139■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
Enfoque basado <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio<br />
País Título Organización responsable Principales realizaciones<br />
Dinamarca Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>/ C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicio <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong>l Recursos educativos adaptados a cada<br />
Los nuevos chicos <strong>de</strong>l Entorno <strong>de</strong> Trabajo<br />
edad para profesores<br />
<strong>trabajo</strong><br />
Ing<strong>la</strong>terra «Sp<strong>la</strong>at» (Juego Programa comunitario <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Paquete <strong>de</strong> recursos educativos<br />
seguro <strong>en</strong> todo Homes re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong><br />
mom<strong>en</strong>to)<br />
construcción<br />
Italia En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Servizio Medicina Prev<strong>en</strong>tiva di Marco conceptual y metodológico para<br />
<strong>seguridad</strong> Comunità (Bérgamo) e ISPESL profesores<br />
(Roma)<br />
Italia Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as ISPESL (Roma) y Red Cívica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Creación y difusión <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos<br />
prácticas para Fundación <strong>de</strong> Milán didácticos<br />
promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>seguridad</strong> humana <strong>en</strong><br />
escue<strong>la</strong>s primarias<br />
Italia <strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> es... 626 Polistudio srl CD con un estudio y material musical<br />
a ritmo <strong>de</strong> música<br />
sobre <strong>seguridad</strong><br />
Reino Unido Antorcha humana Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong>l CD-ROM con activida<strong>de</strong>s innovadoras<br />
Reino Unido (HSE)<br />
para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> química<br />
Reino Unido Equipo <strong>de</strong> protección Real Sociedad para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción Proyecto tecnológico sobre pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong><br />
personal <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes y Cuerpo <strong>de</strong> protección<br />
Bomberos <strong>de</strong> West Mid<strong>la</strong>nds<br />
España «No badis! Obre <strong>el</strong>s Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Trabajo, Industria, Material pedagógico para escue<strong>la</strong>s<br />
ulls! <strong>La</strong> prev<strong>en</strong>ció <strong>de</strong>s Comercio y Turismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> primarias<br />
<strong>de</strong> l’esco<strong>la</strong>» (¡No te G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña<br />
<strong>de</strong>spistes! ¡Abre los<br />
ojos! <strong>La</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>)<br />
España <strong>La</strong> SST como tema <strong>de</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Guías para escue<strong>la</strong>s primarias y<br />
educación transversal Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT) secundarias<br />
España Erga primaria Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Guía <strong>en</strong> línea para profesores <strong>de</strong><br />
transversal Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT) <strong>en</strong>señanza primaria<br />
■140
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Enfoque basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
País Título Organización responsable Principales realizaciones<br />
Austria Proyecto «Chicos» Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Consejo <strong>de</strong> Contactos <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />
Seguros <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes<br />
y los alumnos<br />
Austria Instrucciones sobre Allgemeine Material educativo y formación para<br />
riesgos profesionales Unfallversicherungsanstalt (AUVA) maestros<br />
Bélgica Los estudiantes confier<strong>en</strong> Technisch instituut Scheppers, Evaluación <strong>de</strong> riesgos y propuestas sobre<br />
mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s Her<strong>en</strong>tals <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s máquinas<br />
máquinas<br />
Fin<strong>la</strong>ndia Formación <strong>en</strong> prácticas Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Formación para instructores<br />
Trabajo (FIOH)<br />
<strong>la</strong>borales<br />
Fin<strong>la</strong>ndia Juv<strong>en</strong>tud y <strong>trabajo</strong> Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Red <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es y <strong>el</strong><br />
Trabajo (FIOH)<br />
mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong><br />
Fin<strong>la</strong>ndia Interv<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l empleo y <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong> grupos Trabajo (FIOH) <strong>salud</strong><br />
Francia «Synergie» Caisse Régionale d’Assurance Diagnóstico <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong><br />
Ma<strong>la</strong>die (CRAM) e Institut National <strong>trabajo</strong> realizado por estudiantes<br />
<strong>de</strong> Recherche et <strong>de</strong> Sécurité (INRS)<br />
Francia Carné <strong>de</strong> SST Caisse Régionale d’Assurance Ma<strong>la</strong>die Certificado complem<strong>en</strong>tario sobre<br />
(CRAM) y Académie <strong>de</strong> Marseille prev<strong>en</strong>ción<br />
Alemania Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> <strong>La</strong>n<strong>de</strong>sverbän<strong>de</strong> <strong>de</strong>r gewerblich<strong>en</strong> Concurso para escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación<br />
vivir con <strong>seguridad</strong> Berufsg<strong>en</strong>oss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong> profesional sobre temas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />
Alemania Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong> Manual para profesores <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza<br />
<strong>la</strong> formación profesional Bran<strong>de</strong>mburgo y autoridad responsable agríco<strong>la</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector agríco<strong>la</strong> <strong>de</strong> los seguros <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte<br />
Alemania Mejor ir a lo seguro Instituto Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Formación Información y juegos multimedia sobre<br />
Profesional (BIBB)<br />
<strong>seguridad</strong><br />
Reino Unido Verifica esto Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad Experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los estudiantes sobre<br />
riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y re<strong>la</strong>ciones<br />
con <strong>la</strong> empresa<br />
Ir<strong>la</strong>nda Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes Autoridad Nacional para <strong>la</strong> Docum<strong>en</strong>to pragmático sobre <strong>seguridad</strong><br />
<strong>en</strong>tre los niños y los Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas y evaluación<br />
jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura<br />
<strong>de</strong> riesgos)<br />
Italia <strong>La</strong> escue<strong>la</strong> adopta una Asociación local <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, autoridad Puesta <strong>en</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>en</strong><br />
empresa más segura local <strong>de</strong> educación, asociaciones una empresa<br />
patronales y organizaciones sindicales<br />
Italia Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> ISPESL e ISFOL P<strong>la</strong>nificación y <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> módulos <strong>de</strong><br />
los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios<br />
formación estándar sobre <strong>seguridad</strong><br />
Suecia Tu <strong>trabajo</strong>, tu cuerpo y Asociación Sueca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Información didáctica sobre mecánica <strong>de</strong><br />
tu vida <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria Automotriz, Sindicato Sueco <strong>de</strong> los motores<br />
automotriz<br />
Trabajadores <strong>de</strong>l Metal y Unión <strong>de</strong><br />
Pintores <strong>de</strong> Suecia<br />
Países Bajos Veilig <strong>en</strong> w<strong>el</strong> Organización <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong>l proyecto Sitio web con información para<br />
<strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> formación profesional <strong>de</strong>terminados sectores<br />
<strong>de</strong> segundo ciclo<br />
Reino Unido Jóv<strong>en</strong>es trabajadores Royal Society for the Prev<strong>en</strong>tion of Recursos <strong>en</strong> línea para PYME,<br />
Acci<strong>de</strong>nts y Norwich Union organizadores <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y jóv<strong>en</strong>es<br />
141■
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />
AGRADECIMIENTOS<br />
143■
Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />
<strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sea agra<strong>de</strong>cer su co<strong>la</strong>boración a <strong>la</strong>s numerosas personas<br />
que contribuyeron a <strong>la</strong> redacción <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te informe: Veerle Hermans y<br />
Maure<strong>en</strong> Debruyne, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>t B<strong>el</strong>gium (Bélgica); Kirsi Karja<strong>la</strong>in<strong>en</strong>, <strong>de</strong> FIOH<br />
(Fin<strong>la</strong>ndia); Maria Karanika, <strong>de</strong> I-WHO (Reino Unido); Philippe Bi<strong>el</strong>ec, <strong>de</strong><br />
CMAMTS (Francia); Emanue<strong>la</strong> Giuli y Giuliana Roseo, <strong>de</strong> ISPESL (Italia); Peter<br />
Shearn, <strong>de</strong> HSL (Reino Unido); Wolfgang Huebner, Ang<strong>el</strong>ika P<strong>en</strong>sky y Wie<strong>la</strong>nd<br />
Wettberg, <strong>de</strong>l BAuA (Alemania).<br />
Asimismo, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sea dar <strong>la</strong>s gracias a <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes personas que<br />
facilitaron información complem<strong>en</strong>taria, valiosos com<strong>en</strong>tarios y<br />
suger<strong>en</strong>cias para este informe:<br />
Los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia y los miembros <strong>de</strong> los grupos <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> red: Jan Harm<strong>en</strong> Kwantes, <strong>de</strong> TNO Work and Employm<strong>en</strong>t, y Jos <strong>La</strong>nge,<br />
Yvonne Bonnet y H. Goudsmit, <strong>de</strong> MINSZ (Países Bajos); Pat O’Halloran, <strong>de</strong> HSE<br />
(Ir<strong>la</strong>nda); Arja Ayravain<strong>en</strong>, <strong>de</strong> FIOH (Fin<strong>la</strong>ndia); Reinhard Gerber, <strong>de</strong> BMWA<br />
(Alemania); Jutta Busch, <strong>de</strong> BUK (Alemania); H<strong>el</strong><strong>la</strong> Skoruppa, <strong>de</strong> LIAA<br />
(Alemania); Willy Imbrechts, <strong>de</strong> FGOV, y Hector Smeesters, Ministerio <strong>de</strong><br />
Educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad F<strong>la</strong>m<strong>en</strong>ca (Bélgica); Silvia Royo, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><br />
Trabajo y Asuntos Sociales (España); Martina Häck<strong>el</strong>-Bucher y sus compañeros,<br />
<strong>de</strong> BMWA (Austria); Emanue<strong>la</strong> Giuli y Mauro P<strong>el</strong>licci, <strong>de</strong> ISPESL (Italia); Tove Loft,<br />
Dorethe Gamborg An<strong>de</strong>rson, <strong>de</strong> Arbejdstilsynet, y H<strong>en</strong>rik Billehøj, <strong>de</strong> DLF<br />
(Dinamarca); Erkki Yrjänheikki, <strong>de</strong> STM (Fin<strong>la</strong>ndia); Theonie Koukou<strong>la</strong>ki, <strong>de</strong><br />
ELINYAE (Grecia).<br />
Todos los compañeros que participaron <strong>en</strong> <strong>el</strong> seminario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia<br />
italiana «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación: los trabajadores <strong>de</strong>l<br />
mañana» y/o <strong>en</strong> <strong>la</strong> exposición «Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre SST», organizada <strong>en</strong><br />
co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l 1 al 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2003 <strong>en</strong> Roma:<br />
Susanne Ulk, <strong>de</strong> ASC (Dinamarca); Pauls<strong>en</strong> Reimer, <strong>de</strong> HVBG/DAL (Alemania);<br />
Pat Donn<strong>el</strong><strong>la</strong>n, <strong>de</strong> HSE (Ir<strong>la</strong>nda); Patricia Lüning-Klemm, <strong>de</strong> BUK (Alemania);<br />
Arja Ayravain<strong>en</strong>, <strong>de</strong> FIOH (Fin<strong>la</strong>ndia); Jaume Abat i Dinarès, <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong><br />
Cataluña (España); Alf Berglund, <strong>de</strong> TransportGrupp<strong>en</strong> (Suecia); Simon Pilling,<br />
<strong>de</strong> HSE (Reino Unido); Karl Körpert, <strong>de</strong> AUVA (Austria); Rolf Gänger, <strong>de</strong> BIBB<br />
(Alemania); Edith Münch, <strong>de</strong> SMBG (Alemania); Tracy Mcloone, <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes<br />
(Reino Unido); Silvia Royo, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales (España);<br />
Frits Prior, <strong>de</strong> APS (Países Bajos); Karin Kau<strong>de</strong>lka, <strong>de</strong> BAuA (Alemania); Alberto<br />
Lucar<strong>el</strong>li, <strong>de</strong> INAIL, y Sergio Tavassi, Giuliana Roseo, Emanue<strong>la</strong> Giuli y sus<br />
compañeros, <strong>de</strong>l ISPESL (Italia).<br />
Los miembros <strong>de</strong>l Grupo <strong>de</strong> contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación 2003: C<strong>el</strong>ia Alexopoulou, <strong>de</strong> <strong>la</strong> DG Empleo y Asuntos<br />
Sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Europea; Barry Nyhan, <strong>de</strong>l Ce<strong>de</strong>fop, Tesalónica (Grecia);<br />
Asa Asgeirsdottir, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración <strong>de</strong> SST (Is<strong>la</strong>ndia); H<strong>en</strong>rik Billehøj, <strong>de</strong>l<br />
Ministerio <strong>de</strong> Educación (Dinamarca); Jutta Busch, <strong>de</strong> BUK (Alemania);<br />
H<strong>en</strong>riëtte D. Kassies, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Asuntos Sociales y Empleo (Países Bajos);<br />
Pat Don<strong>el</strong><strong>la</strong>n, <strong>de</strong> HSE (Ir<strong>la</strong>nda); Dorethe Gamborg An<strong>de</strong>rs<strong>en</strong>, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Autoridad<br />
para <strong>el</strong> Entorno <strong>de</strong>l Trabajo (Dinamarca); Trifon Gina<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><br />
Trabajo y Asuntos Sociales (Grecia); Emanue<strong>la</strong> Giuli, <strong>de</strong> ISPESL (Italia); H<strong>en</strong>k<br />
Goor<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> FPS ELSD (Bélgica); Johann Haas, <strong>de</strong> SECO (Suiza); Jean Hoffman,<br />
<strong>de</strong> EST (Luxemburgo); Jean Kan<strong>de</strong>l, <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Cualificación<br />
(Luxemburgo); Odd Einar Johans<strong>en</strong>, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo<br />
(Noruega); Wilfried Mari<strong>en</strong>, <strong>de</strong> FPS ELSD (Bélgica); Markku Matti<strong>la</strong>, <strong>de</strong>l<br />
Ministerio <strong>de</strong> Educación (Fin<strong>la</strong>ndia); Eivor Nilsson, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>t (Suecia); María<br />
Teresa Ogal<strong>la</strong>r, <strong>de</strong>l Instituto Nacional <strong>de</strong> Cualificación (España); François<br />
■144
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
Orto<strong>la</strong>ni, <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Cualificación (Luxemburgo); Raffa<strong>el</strong>e<br />
Paganoni, <strong>de</strong> ASL, Bérgamo (Italia); Simon Pilling, <strong>de</strong> HSE (Reino Unido); Rainulf<br />
Pippig, <strong>de</strong> LIAA (Alemania); Wolfgang Riemer, <strong>de</strong>l Ministerio Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong><br />
Educación, Ci<strong>en</strong>cia y Cultura (Austria); Silvia Royo, <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong><br />
Condiciones <strong>de</strong> Trabajo (España); Victor Roeser, <strong>de</strong> IFES (Luxemburgo); Giuliana<br />
Roseo, <strong>de</strong> ISPESL (Italia); Leopold Schuster, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo (Austria),<br />
Märit Sjögr<strong>en</strong>, <strong>de</strong>l Instituto Nacional para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral (Suecia); Vasilios<br />
Staboulis, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Educación y Asuntos R<strong>el</strong>igiosos (Grecia); Erik van<br />
Luijk, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Asuntos Sociales y Empleo (Países Bajos); Matti Ylikoski,<br />
<strong>de</strong> FIOH (Fin<strong>la</strong>ndia).<br />
<strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia también <strong>de</strong>sea agra<strong>de</strong>cer su co<strong>la</strong>boración a algunos <strong>de</strong> los<br />
miembros <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia que contribuyeron <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración<br />
<strong>de</strong> este informe: Christina Roberts, Tim Treg<strong>en</strong>za (Director <strong>de</strong> C<strong>en</strong>tro Temático),<br />
Eusebio Rial-González, Sarah Copsey, Siobhan Savage, Estibaliz Vidart y Pao<strong>la</strong><br />
Piccarolo.<br />
Ulrike Bollmann<br />
Directora <strong>de</strong>l proyecto<br />
145■
Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo<br />
<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo:<br />
bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> formación profesional<br />
Luxemburgo, Oficina <strong>de</strong> Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas<br />
2006 — 145 pp. — 16,2 x 22,9 cm<br />
ISBN 92-9191-155-0<br />
Precio <strong>en</strong> Luxemburgo (IVA excluido): 15 EUR
VENTAS Y SUSCRIPCIONES<br />
<strong>La</strong>s publicaciones <strong>de</strong> pago editadas por <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong> Publicaciones están disponibles <strong>en</strong> nuestras<br />
oficinas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta, repartidas por todo <strong>el</strong> mundo.<br />
Para efectuar su pedido, pue<strong>de</strong> hal<strong>la</strong>r <strong>la</strong> lista con <strong>la</strong>s direcciones <strong>de</strong> dichas oficinas <strong>en</strong> <strong>el</strong> sitio<br />
Internet <strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong> Publicaciones (http://publications.europa.eu) o pedir<strong>la</strong> por fax al número<br />
(352) 29 29-42758.
Al objeto <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> mejora, principalm<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>,<br />
con vistas a proteger <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores, <strong>de</strong> acuerdo<br />
con lo previsto por <strong>el</strong> Tratado y los<br />
sucesivos programas <strong>de</strong> acción re<strong>la</strong>tivos<br />
a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia t<strong>en</strong>drá<br />
como objetivo proporcionar a los<br />
organismos comunitarios, a los<br />
Estados miembros y a los medios<br />
interesados toda <strong>la</strong> información técnica,<br />
ci<strong>en</strong>tífica y económica útil <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />
A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />
h t t p : / / o s h a . e u r o p a . e u<br />
Ag<strong>en</strong>cia Europea<br />
para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo<br />
Gran Via, 33, E-48009 Bilbao<br />
T<strong>el</strong>. (34) 944 79 43 60. Fax (34) 944 79 43 83<br />
E-mail: information@osha.europa.eu<br />
Precio <strong>en</strong> Luxemburgo (IVA excluido): 15 EUR<br />
TE-59-04-104-ES-C