01.06.2015 Views

Informe - La integración de la seguridad y la salud en el trabajo en ...

Informe - La integración de la seguridad y la salud en el trabajo en ...

Informe - La integración de la seguridad y la salud en el trabajo en ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

SISTEMAS Y PROGRAMAS<br />

<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r<br />

y <strong>la</strong> formación profesional<br />

ES<br />

Ag<strong>en</strong>cia Europea<br />

para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

<strong>La</strong> integración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />

y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

sistema educativo:<br />

bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

esco<strong>la</strong>r y <strong>la</strong><br />

formación<br />

profesional<br />

Ag<strong>en</strong>cia Europea<br />

para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong><br />

S I S T E M A S Y P R O G R A M A S


Este informe ha sido traducido por <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Traducción <strong>de</strong> los Órganos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea a<br />

partir <strong>de</strong> un original <strong>en</strong> inglés. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia reconoce <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong>l Instituto Nacional <strong>de</strong><br />

Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT) <strong>en</strong> <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong> esta versión lingüística.<br />

Europe Direct es un servicio <strong>de</strong>stinado a ayudarle a <strong>en</strong>contrar respuestas<br />

a <strong>la</strong>s preguntas que pueda p<strong>la</strong>ntearse sobre <strong>la</strong> Unión Europea<br />

Número <strong>de</strong> t<strong>el</strong>éfono gratuito (*)<br />

00 800 6 7 8 9 10 11<br />

(*) Algunos operadores <strong>de</strong> t<strong>el</strong>efonía móvil no autorizan <strong>el</strong> acceso a los números 00 800<br />

o cobran por este acceso.<br />

Pue<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>erse información sobre <strong>la</strong> Unión Europea a través <strong>de</strong>l servidor Europa<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te dirección <strong>de</strong> Internet: http://europa.eu<br />

Al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra figura una ficha bibliográfica.<br />

Luxemburgo: Oficina <strong>de</strong> Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas, 2006<br />

ISBN 92-9191-155-0<br />

© Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, 2006<br />

Reproducción autorizada, con indicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te bibliográfica.<br />

Printed in B<strong>el</strong>gium<br />

IMPRESO EN PAPEL BLANQUEADO SIN CLORO


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Í n d i c e<br />

PREFACIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6<br />

RESUMEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7<br />

1. INTRODUCCIÓN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11<br />

Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12<br />

El proyecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia: un <strong>en</strong>foque gradual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12<br />

El informe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13<br />

2. BREVE DESCRIPCIÓN DE LOS CASOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17<br />

3. BUENAS PRÁCTICAS PARA INTEGRAR LA SST EN EL SISTEMA EDUCATIVO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21<br />

3.1. Hacia una escue<strong>la</strong> segura y <strong>salud</strong>able: un <strong>en</strong>foque holístico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22<br />

3.1.1. «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able», Ing<strong>la</strong>terra . . . . . . . . . . . . . . . . . .23<br />

3.1.2. «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura», Países Bajos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29<br />

3.1.3. «Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza», Grecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35<br />

3.1.4. «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r», Suecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40<br />

«Instantáneas» I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44<br />

3.2. <strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> como tema transversal <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>: <strong>en</strong>foque basado <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> estudios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49<br />

3.2.1. «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>», Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50<br />

3.2.2. «Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s<br />

primarias», Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56<br />

3.2.3. «Juego seguro <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to», Ing<strong>la</strong>terra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61<br />

3.2.4. Proyecto «Armi»: «Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>»/«Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>»,<br />

Dinamarca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67<br />

«Instantáneas» II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72<br />

3.3. Transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral: <strong>en</strong>foque basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> . . . . .78<br />

3.3.1. «Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura», Ir<strong>la</strong>nda . .79<br />

3.3.2. «Synergie», Francia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84<br />

3.3.3. «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas», Bélgica . . . . . . . . . . .88<br />

3.3.4. «Verifica esto», Reino Unido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93<br />

3.3.5. «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>», Alemania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98<br />

3.3.6. «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios», Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101<br />

«Instantáneas» III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107<br />

3■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

4. ANÁLISIS DEL PROCESO: CÓMO INTEGRAR LA SST EN LOS SISTEMAS Y PROGRAMAS EDUCATIVOS . .115<br />

4.1. Descripción <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117<br />

4.2. El proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120<br />

5. HACIA UNA ESTRATEGIA COHERENTE PARA LA INTEGRACIÓN DE LA SST EN LA EDUCACIÓN.<br />

LA DECLARACIÓN DE ROMA Y LAS FASES SIGUIENTES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133<br />

Una estrategia coher<strong>en</strong>te a esca<strong>la</strong> europea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134<br />

Un primer paso hacia una estrategia «coher<strong>en</strong>te» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136<br />

SINOPSIS DE LOS EJEMPLOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139<br />

Enfoque holístico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139<br />

Enfoque basado <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140<br />

Enfoque basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141<br />

AGRADECIMIENTOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143<br />

■4


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Necesitamos conc<strong>en</strong>trar nuestros esfuerzos <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong><br />

obra <strong>de</strong>l mañana para garantizar que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s integran <strong>la</strong>s cuestiones<br />

re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />

estudio <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una edad temprana, a fin <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los jóv<strong>en</strong>es hacia<br />

este problema y cambiar <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>eraciones futuras.<br />

Bernhard Jans<strong>en</strong>,<br />

Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Empleo y Asuntos Sociales<br />

Será necesario esforzarse para que este informe se incluya <strong>en</strong> <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y se <strong>en</strong>víe a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s compet<strong>en</strong>tes y a los directores <strong>de</strong><br />

los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, dado que podría servir <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> inspiración<br />

a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s acciones a<strong>de</strong>cuadas.<br />

Hector Smeesters,<br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad F<strong>la</strong>m<strong>en</strong>ca<br />

5■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

P R E F A C I O<br />

<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> obra <strong>de</strong>l futuro <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

<strong>de</strong> hoy. Los niños y los adolesc<strong>en</strong>tes necesitan apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />

y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> una fase inicial <strong>de</strong> su educación, para que <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro puedan<br />

aplicar esas i<strong>de</strong>as <strong>en</strong> su vida privada y <strong>la</strong>boral.<br />

Ahora sabemos que no po<strong>de</strong>mos permitirnos <strong>el</strong> lujo <strong>de</strong> esperar hasta que se<br />

incorpor<strong>en</strong> a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción activa. ¿Por qué? Porque los estudios muestran que<br />

los acci<strong>de</strong>ntes sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> principal causa <strong>de</strong> muerte <strong>en</strong>tre los niños,<br />

adolesc<strong>en</strong>tes y adultos jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los países más industrializados y, lo que es<br />

más preocupante, <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> sufrir un acci<strong>de</strong>nte <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s<br />

compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong>tre 18 y 24 años es 1,4 veces mayor que <strong>la</strong> media. En resum<strong>en</strong>,<br />

más vale sembrar <strong>la</strong> semil<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST antes <strong>de</strong> que sea <strong>de</strong>masiado tar<strong>de</strong>.<br />

Asimismo, utilizar <strong>la</strong> educación para fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción es uno<br />

<strong>de</strong> los principales objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (2002-2006). Con objeto <strong>de</strong> apoyar dicha<br />

estrategia, <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia incluyó <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> ésta para 2003 un estudio <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio y <strong>en</strong> los sistemas y programas<br />

educativos. Este informe ofrece una visión g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />

prácticas y lecciones apr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> territorio europeo (casos), así como<br />

pautas que permitan e<strong>la</strong>borar una estrategia coher<strong>en</strong>te para integrar <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo <strong>en</strong> Europa.<br />

Por tanto, esperamos que este informe resulte útil para los profesionales e<br />

intermediarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y ayu<strong>de</strong> a los<br />

responsables políticos a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una estrategia sistemática para integrar <strong>la</strong><br />

SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje infantil y <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo. Para facilitar este<br />

proceso, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia ha publicado una hoja informativa <strong>de</strong> acompañami<strong>en</strong>to y<br />

ha <strong>de</strong>dicado un sitio web a este tema, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se ofrece una herrami<strong>en</strong>ta<br />

estadística especial <strong>de</strong>stinada a los responsables políticos.<br />

<strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sea manifestar su agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to al C<strong>en</strong>tro Temático <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>as<br />

Prácticas, Sistemas y Programas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia, a Veerle Hermans y Maure<strong>en</strong><br />

Debruyne, a Prev<strong>en</strong>t B<strong>el</strong>gium, a Kirsi Karja<strong>la</strong>in<strong>en</strong> <strong>de</strong>l Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (FIOH) y a todas <strong>la</strong>s organizaciones que contribuyeron <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> este informe por haber compartido sus experi<strong>en</strong>cias. <strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>sea también dar <strong>la</strong>s gracias a los C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia nacionales y grupos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> red y al Grupo <strong>de</strong> expertos sobre educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia por <strong>la</strong><br />

importante información que han facilitado y por sus valiosos com<strong>en</strong>tarios y<br />

suger<strong>en</strong>cias.<br />

Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo<br />

Mayo <strong>de</strong> 2004<br />

■6


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

RESUMEN<br />

¿Cómo integrar con éxito <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

educación? Integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación implica integrar un ámbito político<br />

(<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>) <strong>en</strong> otro (<strong>la</strong> educación), y eso significa que<br />

sistemas difer<strong>en</strong>tes, con instituciones y formas <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sar distintas, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />

comunicarse <strong>en</strong>tre sí y adoptar medidas <strong>de</strong> acción conjuntas.<br />

En <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, <strong>la</strong><br />

educación y <strong>la</strong> formación son factores c<strong>la</strong>ve para reforzar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción. <strong>La</strong> educación sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> no comi<strong>en</strong>za al <strong>en</strong>trar <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>; <strong>de</strong>bería ser parte integrante <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio o<br />

una materia <strong>de</strong> formación profesional por <strong>de</strong>recho propio ( 1 ).<br />

<strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo inició su proyecto<br />

<strong>de</strong> «<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación» <strong>en</strong> <strong>el</strong> año<br />

2002, con <strong>el</strong> eslogan «Empieza jov<strong>en</strong>, permanece seguro». <strong>La</strong> i<strong>de</strong>a subyac<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>l proyecto es que cuanto más pronto los niños y los jóv<strong>en</strong>es se familiaric<strong>en</strong><br />

con <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, más pronto serán capaces <strong>de</strong><br />

s<strong>en</strong>sibilizarse sobre los riesgos y así podrán conformar mejor su propio <strong>en</strong>torno<br />

<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> su futura vida <strong>la</strong>boral y privada.<br />

El informe <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />

educativo: bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> formación profesional<br />

ofrece una visión g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> toda<br />

Europa, así como pautas que permitan e<strong>la</strong>borar una estrategia sistemática para<br />

integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación a niv<strong>el</strong> europeo.<br />

Este informe, que va dirigido a los profesionales e intermediarios <strong>de</strong>l sistema<br />

educativo, y a los responsables políticos e interlocutores sociales, tanto a niv<strong>el</strong><br />

nacional como comunitario, consta <strong>de</strong> tres partes: una <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

bu<strong>en</strong>as prácticas, un análisis <strong>de</strong> los principales <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong><br />

integración eficaz ilustrado <strong>en</strong> un mo<strong>de</strong>lo y los propósitos <strong>de</strong> partida para <strong>el</strong><br />

futuro <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una estrategia coher<strong>en</strong>te para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo <strong>en</strong> Europa.<br />

El informe conti<strong>en</strong>e una <strong>de</strong>scripción g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> 36 ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas<br />

proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Bélgica, Dinamarca, Alemania, Grecia, España, Francia, Ir<strong>la</strong>nda,<br />

Italia, los Países Bajos, Austria, Fin<strong>la</strong>ndia, Suecia y <strong>el</strong> Reino Unido, <strong>de</strong> los que<br />

catorce son estudios <strong>de</strong> casos concretos. El informe abarca todas <strong>la</strong>s etapas<br />

educativas hasta <strong>el</strong> final <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación obligatoria: escue<strong>la</strong> infantil, <strong>en</strong>señanza<br />

primaria y secundaria y formación profesional.<br />

Dado que se pres<strong>en</strong>tan tantos y tan variados ejemplos y que <strong>en</strong> su puesta <strong>en</strong><br />

marcha intervinieron distintas organizaciones y socios co<strong>la</strong>boradores, los<br />

ejemplos se divi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> tres categorías <strong>en</strong> función <strong>de</strong> tres puntos <strong>de</strong> vista:<br />

<strong>el</strong> «holístico», <strong>el</strong> <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios y <strong>el</strong> <strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

( 1 ) Comisión Europea: «Cómo adaptarse a los cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>: una<br />

nueva estrategia comunitaria <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> (2002-2006)», COM(2002) 118 final, pp. 9 y 17.<br />

7■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Los casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista «holístico» <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido amplio, ya que incluy<strong>en</strong> <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico,<br />

m<strong>en</strong>tal y social. Estos casos se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> sistema esco<strong>la</strong>r para mejorar<br />

<strong>la</strong> «cultura esco<strong>la</strong>r», <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> los alumnos y <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los profesores.<br />

Los casos <strong>en</strong> los que <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> forman parte sustancial <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />

estudios no limitan <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> a un tema concreto, sino<br />

que <strong>la</strong>s integran como temas «transversales»; <strong>en</strong> otras pa<strong>la</strong>bras, <strong>la</strong> SST se<br />

integra <strong>en</strong> todos los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>en</strong> distintas materias, como por<br />

ejemplo <strong>en</strong> los idiomas extranjeros y <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura.<br />

Los casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> se c<strong>en</strong>tran<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral, por ejemplo haci<strong>en</strong>do que<br />

los alumnos asuman <strong>la</strong> responsabilidad <strong>en</strong> temas reales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><br />

una empresa o s<strong>en</strong>sibilizándolos sobre los futuros riesgos a los que t<strong>en</strong>drán que<br />

<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito g<strong>en</strong>eral o sectorial.<br />

Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> estos ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas, <strong>el</strong> informe pres<strong>en</strong>ta, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

segunda parte, un proyecto <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lo que recoge los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos más<br />

importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación ( 2 ):<br />

Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />

SST comunitaria<br />

y política<br />

educativa<br />

SST nacional<br />

y política<br />

educativa<br />

CULTURA DE LA PREVENCIÓN<br />

1. Legis<strong>la</strong>ción/Estándares<br />

8. Evaluación/Com<strong>en</strong>tarios<br />

y observaciones<br />

7. Re<strong>la</strong>ción directa con<br />

<strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

6. Métodos educativos<br />

interactivos y flexibles<br />

2. Participación <strong>de</strong><br />

todos los interesados<br />

3. SST como parte<br />

<strong>de</strong> un apr<strong>en</strong>dizaje<br />

perman<strong>en</strong>te<br />

4. Un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

seguro y <strong>salud</strong>able<br />

5. Formación para<br />

formadores<br />

SST local<br />

e iniciativas<br />

educativas<br />

SST regional<br />

e iniciativas<br />

educativa<br />

( 2 ) Este mo<strong>de</strong>lo se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo ecoholístico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s que promuev<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.<br />

■8


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

En este mo<strong>de</strong>lo se pres<strong>en</strong>tan los principales factores externos que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo, así<br />

como los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos internos que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> dicha integración<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />

El mo<strong>de</strong>lo se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> seis fases para integrar <strong>la</strong> SST<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> educación. Estas fases proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> otro mo<strong>de</strong>lo que se utiliza a m<strong>en</strong>udo<br />

para <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad y para organizar <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> los proyectos <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional ( 3 ).<br />

Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educa<br />

Información<br />

Seguimi<strong>en</strong>to<br />

Evaluación<br />

Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />

integración<br />

Realización<br />

P<strong>la</strong>nificación<br />

Decisión<br />

<strong>La</strong>s seis fases (información, p<strong>la</strong>nificación, <strong>de</strong>cisión, realización, evaluación y<br />

seguimi<strong>en</strong>to) están unidas <strong>en</strong>tre sí por un or<strong>de</strong>n lógico. Si se sigu<strong>en</strong> estas fases<br />

<strong>de</strong>bería mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración y sus resultados.<br />

<strong>La</strong> tercera y última parte <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te informe pasa revista a <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong><br />

Roma sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación<br />

anunciada por <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia italiana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> octubre<br />

<strong>de</strong> 2003. Entre sus diversas recom<strong>en</strong>daciones, <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma <strong>de</strong>staca<br />

<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> establecer metas cualificadas y cuantificadas para preparar a los<br />

niños y a los jóv<strong>en</strong>es para <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral, y para mejorar <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros<br />

c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> tanto que lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Insta a <strong>la</strong>s partes<br />

interesadas europeas como, por ejemplo, al Consejo Europeo <strong>de</strong> Asuntos<br />

Sociales, a los Estados miembros y a los interlocutores sociales para que actú<strong>en</strong><br />

conjuntam<strong>en</strong>te a fin <strong>de</strong> abordar esta cuestión.<br />

( 3 ) Este mo<strong>de</strong>lo, basado <strong>en</strong> un sistema <strong>de</strong> circuito abierto, fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por Walter Volpert a finales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970.<br />

9■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Principales conclusiones <strong>de</strong>l informe<br />

Los principales resultados <strong>de</strong>l informe pue<strong>de</strong>n resumirse <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

• <strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> formar parte inher<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje<br />

continuo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> etapa preesco<strong>la</strong>r hasta <strong>la</strong> que sigue a <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción.<br />

• <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y <strong>la</strong><br />

formación implica inculcar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es actitu<strong>de</strong>s y conductas<br />

<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, y mejorar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> tanto que lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

• <strong>La</strong> estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> para<br />

<strong>el</strong> período 2002-2006 insta a que se refuerce <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong><br />

mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> mediante <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación. Para<br />

alcanzar este objetivo es necesario <strong>de</strong>finir objetivos operativos que<br />

especifiqu<strong>en</strong> y cuantifiqu<strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es<br />

para su futura vida <strong>la</strong>boral y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> mejorar <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong><br />

profesores y formadores.<br />

■10


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

1.<br />

S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />

INTRODUCCIÓN<br />

11■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

<strong>La</strong> estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST)<br />

<strong>de</strong>staca <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> reforzar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, mediante <strong>la</strong><br />

educación, <strong>la</strong> anticipación <strong>de</strong> nuevos riesgos y <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización sobre los<br />

mismos, a fin <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er y mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> ( 4 ). <strong>La</strong> SST ti<strong>en</strong>e que<br />

formar parte <strong>de</strong> una estrategia integrada que compr<strong>en</strong>da todos los aspectos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> educación, <strong>la</strong> formación, <strong>la</strong> investigación y <strong>la</strong> innovación que son necesarios<br />

para construir <strong>la</strong> Unión Europea (UE) <strong>de</strong>l futuro.<br />

Objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

<strong>La</strong> «integración» es uno <strong>de</strong> los nuevos instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l <strong>en</strong>foque prev<strong>en</strong>tivo que<br />

convierte los principios <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> riesgos y <strong>la</strong> «m<strong>en</strong>talidad SST» <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos cruciales <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones y adopción <strong>de</strong><br />

medidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, para lograr que <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> no se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> un mero «apéndice». Será más s<strong>en</strong>cillo lograr este<br />

objetivo si los trabajadores y empresarios llegan al puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> con <strong>la</strong><br />

formación necesaria, con un amplio conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST y una cultura <strong>de</strong><br />

«prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos». En este s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> educación a todos los niv<strong>el</strong>es pue<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sempeñar un pap<strong>el</strong> c<strong>la</strong>ve para «fom<strong>en</strong>tar» <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

durante <strong>la</strong>s diversas etapas <strong>de</strong> <strong>la</strong> niñez, <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud y <strong>la</strong> primera edad adulta.<br />

El proyecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia: un <strong>en</strong>foque gradual<br />

Poco antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y<br />

<strong>seguridad</strong>, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia puso <strong>en</strong> marcha <strong>el</strong> proyecto «<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación». En <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2002, <strong>la</strong><br />

Ag<strong>en</strong>cia, conjuntam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración<br />

con <strong>la</strong> Comisión Europea, organizó <strong>el</strong> seminario «Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre SST», <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

cual se inició <strong>en</strong> Europa <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate sobre «<strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

educación». <strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia difundió <strong>la</strong>s actas <strong>de</strong>l seminario, una publicación<br />

Forum y creó un sitio web <strong>de</strong>dicado al particu<strong>la</strong>r ( 5 ).<br />

<strong>La</strong> principal conclusión <strong>de</strong> este seminario: «<strong>La</strong> s<strong>en</strong>sibilización y <strong>la</strong> educación<br />

sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> com<strong>en</strong>zar <strong>en</strong> una edad temprana» se recoge <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> versión final <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia comunitaria. A<strong>de</strong>más, los pon<strong>en</strong>tes y<br />

participantes <strong>en</strong> <strong>el</strong> seminario acordaron que es necesario crear una p<strong>la</strong>taforma<br />

<strong>de</strong> expertos <strong>en</strong> los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST y <strong>la</strong> educación a fin <strong>de</strong> intercambiar<br />

experi<strong>en</strong>cias y apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r unos <strong>de</strong> otros.<br />

Este seminario fue <strong>el</strong> primer hito <strong>de</strong>l proyecto.<br />

Al año sigui<strong>en</strong>te se constituyó un grupo <strong>de</strong> contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia para <strong>la</strong><br />

«Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación»,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> que participan expertos <strong>en</strong> los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST y <strong>la</strong> educación. Este grupo<br />

está formado por repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los Estados miembros, <strong>de</strong> los países <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

( 4 ) Comisión Europea: «Cómo adaptarse a los cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>: una<br />

nueva estrategia comunitaria <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> (2002-2006)», COM(2002) 118 final, p. 9<br />

(«Estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST»).<br />

( 5 ) «<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>» [«Learning about occupational safety<br />

and health»], seminario organizado <strong>en</strong> Bilbao los días 4 y 5 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2002 por <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia<br />

Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo y <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea, <strong>en</strong><br />

co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Comisión Europea, Proceedings (2002). (Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre SST)<br />

(http://europe.osha.eu.int/good_practice/sector/osheducation/).<br />

■12


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Asociación Europea <strong>de</strong> Libre Comercio (AELC), <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

Empleo y Asuntos Sociales, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Educación y Cultura y<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>signados por los interlocutores sociales.<br />

El grupo se reunió por vez primera <strong>en</strong> mayo <strong>de</strong> 2003 <strong>en</strong> Bilbao para <strong>de</strong>batir <strong>la</strong>s<br />

líneas maestras <strong>de</strong> una futura estrategia <strong>de</strong>stinada a integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación, y <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong> este seminario<br />

prepararon <strong>el</strong> terr<strong>en</strong>o para <strong>la</strong> «Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación», anunciada por <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia italiana <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

UE <strong>el</strong> 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2003. Al término <strong>de</strong>l seminario titu<strong>la</strong>do «Integración <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación: los trabajadores <strong>de</strong>l mañana», los participantes<br />

acordaron los que serían los principales <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> una estrategia coher<strong>en</strong>te<br />

para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y <strong>la</strong><br />

formación a niv<strong>el</strong> europeo.<br />

<strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma fue un segundo hito <strong>en</strong> <strong>la</strong> vía <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación.<br />

El tercer hito es <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe, que recoge una amplia muestra <strong>de</strong><br />

estudios <strong>de</strong> casos proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> todos los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea.<br />

El informe<br />

Objeto<br />

El informe <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />

educativo: bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> formación profesional<br />

ofrece una visión g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> toda<br />

Europa ( 6 ), a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> pautas que permitan e<strong>la</strong>borar una estrategia<br />

sistemática para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />

educativo a niv<strong>el</strong> europeo.<br />

Grupo <strong>de</strong>stinatario<br />

El informe va <strong>de</strong>stinado a los profesionales e intermediarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y<br />

otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, así como a los responsables políticos e<br />

interlocutores sociales.<br />

Ámbito<br />

El informe se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y abarca <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria y<br />

secundaria, y <strong>la</strong> formación profesional.<br />

Estructura<br />

El informe consta <strong>de</strong> tres partes.<br />

1. Una <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> varios ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo <strong>en</strong> Europa.<br />

2. Un proyecto <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lo que recoge los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos más importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo.<br />

Este mo<strong>de</strong>lo es <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> un análisis <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración a <strong>la</strong> luz<br />

<strong>de</strong> los estudios <strong>de</strong> casos.<br />

( 6 ) Los ejemplos <strong>de</strong>scritos <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Bélgica, Dinamarca, Alemania, Grecia,<br />

España, Francia, Ir<strong>la</strong>nda, Italia, los Países Bajos, Austria, Fin<strong>la</strong>ndia, Suecia y <strong>el</strong> Reino Unido.<br />

13■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

3. <strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma, que constituye <strong>el</strong> primer paso hacia una estrategia<br />

europea <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />

educativo.<br />

<strong>La</strong> primera sección (capítulo 3) conti<strong>en</strong>e 36 ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong><br />

los que 14 son estudios <strong>de</strong> casos concretos, y <strong>la</strong>s conclusiones <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más se<br />

pres<strong>en</strong>tan brevem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> «instantánea» al final <strong>de</strong> cada capítulo.<br />

Los criterios <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> estudio fueron los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• ejemplos innovadores;<br />

• casos que constituyan ejemplos <strong>de</strong> integración eficaz (y, a ser posible,<br />

evaluada) <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación;<br />

• casos mant<strong>en</strong>idos a medio o <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo (sost<strong>en</strong>ibles);<br />

• casos que puedan extrapo<strong>la</strong>rse a otros Estados miembros, a otros niv<strong>el</strong>es<br />

educativos y a otros c<strong>en</strong>tros doc<strong>en</strong>tes;<br />

• casos que abarqu<strong>en</strong> una amplia gama <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros doc<strong>en</strong>tes;<br />

• casos proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> varios Estados miembros.<br />

Los ejemplos se divi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> tres categorías <strong>en</strong> función <strong>de</strong> tres puntos <strong>de</strong> vista:<br />

<strong>el</strong> «holístico», <strong>el</strong> <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios y <strong>el</strong> <strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Los casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista «holístico» <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido amplio e incluy<strong>en</strong> <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico, m<strong>en</strong>tal<br />

y social. Abarcan todo <strong>el</strong> sistema educativo, y <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> «cultura esco<strong>la</strong>r»,<br />

así como <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> los alumnos y <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong><br />

los profesores ( 7 ).<br />

Los casos <strong>en</strong> los que <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> forman parte sustancial <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />

estudios no limitan <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> a un tema concreto,<br />

sino que <strong>la</strong>s integran como temas «transversales»; es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> SST se integra <strong>en</strong><br />

todos los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>en</strong> distintas materias, por ejemplo <strong>en</strong> los<br />

idiomas extranjeros y <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura.<br />

Los casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

abordan <strong>el</strong> último y más importante paso <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso educativo, esto es, <strong>la</strong><br />

transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral. Algunos casos se c<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

introducción <strong>de</strong> los estudiantes al puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, los pasos <strong>de</strong> <strong>la</strong> carrera<br />

profesional y los riesgos a los que habrán <strong>de</strong> hacer fr<strong>en</strong>te. Algunos ejemplos<br />

abordan <strong>el</strong> tema <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una perspectiva g<strong>en</strong>eral y otros lo abordan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

perspectiva <strong>de</strong> un sector concreto.<br />

Una difer<strong>en</strong>ciación <strong>en</strong>tre estos tres <strong>en</strong>foques nos permite ver una imag<strong>en</strong> más<br />

nítida <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> amplia gama <strong>de</strong> ejemplos pres<strong>en</strong>tada, <strong>en</strong> cuya puesta <strong>en</strong><br />

marcha intervinieron distintas organizaciones y socios co<strong>la</strong>boradores. No<br />

obstante, <strong>en</strong>tre los tres puntos <strong>de</strong> vista se aprecian algunos puntos <strong>en</strong> común.<br />

Como refer<strong>en</strong>cia, al principio <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los estudios <strong>de</strong> casos aparece un<br />

símbolo que indica <strong>el</strong> <strong>en</strong>foque o los <strong>en</strong>foques aplicados.<br />

( 7 ) El término «holístico» se utiliza <strong>en</strong> este informe como un vocablo <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>en</strong>gua común y apunta a<br />

un <strong>en</strong>foque más amplio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, incluido <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico, psíquico<br />

y social <strong>de</strong> los niños y los jóv<strong>en</strong>es.<br />

■14


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

En <strong>la</strong> segunda parte <strong>de</strong>l informe (capítulo 4) se analiza <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

tomando como base <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes:<br />

• los estudios <strong>de</strong> casos que figuran <strong>en</strong> este informe;<br />

• los resultados <strong>de</strong>l seminario c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Bilbao <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2002;<br />

• un proyecto <strong>de</strong> informe interno sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />

(2002), y<br />

• los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera reunión <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia<br />

(2003).<br />

Parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> esta base se e<strong>la</strong>boró un mo<strong>de</strong>lo que ilustra <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación.<br />

<strong>La</strong> tercera parte <strong>de</strong>l informe (capítulo 5) <strong>de</strong>scribe los primeros pasos con<br />

vistas a e<strong>la</strong>borar una estrategia «coher<strong>en</strong>te» <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />

<strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y profesional.<br />

15■


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

2.<br />

S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />

BREVE DESCRIPCIÓN DE LOS CASOS<br />

17■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

a) Casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista «holístico»<br />

El objetivo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l NHSS<br />

es ayudar a los ciudadanos<br />

jóv<strong>en</strong>es a estar más sanos y<br />

mejor preparados para su<br />

futura vida <strong>la</strong>boral.<br />

«El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (National Healthy<br />

School Standard, NHSS), Ing<strong>la</strong>terra<br />

El programa NHSS ofrece un proceso nacional <strong>de</strong> acreditación con objeto <strong>de</strong><br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong> y apoyar <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong><br />

los coordinadores <strong>de</strong>l programa «Escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables» <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong><br />

Ing<strong>la</strong>terra. El NHSS persigue objetivos nacionales y p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> acción locales con<br />

metas operativas que son objeto <strong>de</strong> coordinación regional y local. A fin <strong>de</strong><br />

obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> acreditación <strong>de</strong> «escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able», los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

alcanzar los objetivos establecidos por <strong>el</strong> programa local.<br />

«<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura», Países Bajos<br />

El <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong>be adaptarse<br />

al <strong>de</strong>sarrollo educativo.<br />

<strong>La</strong> iniciativa «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» es <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> una campaña <strong>de</strong> ámbito<br />

nacional que se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

y viol<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do<br />

varios instrum<strong>en</strong>tos para animar a los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res a analizar su situación y<br />

establecer su propio p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. Estos<br />

instrum<strong>en</strong>tos pue<strong>de</strong>n adaptarse a <strong>la</strong> cultura o al ambi<strong>en</strong>te específico <strong>de</strong> cada<br />

c<strong>en</strong>tro.<br />

«Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza» (FAOS), Grecia<br />

FAOS es un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te ejemplo<br />

<strong>de</strong> cómo pue<strong>de</strong> aprovecharse<br />

un pequeño número <strong>de</strong><br />

acciones locales y<br />

extrapo<strong>la</strong>r<strong>la</strong>s a niv<strong>el</strong> nacional.<br />

El proyecto FAOS se basa <strong>en</strong> un método participativo gradual mediante <strong>la</strong><br />

implicación voluntaria <strong>de</strong> organizaciones públicas y privadas. En <strong>el</strong> marco <strong>de</strong><br />

este proyecto se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do procedimi<strong>en</strong>tos integrales para evaluar <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. Uno <strong>de</strong> los principales objetivos <strong>de</strong>l<br />

proyecto es formar a los formadores sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, incluida <strong>la</strong><br />

formación <strong>en</strong> primeros auxilios.<br />

«Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r», Suecia<br />

Este programa pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

hacer que todos se si<strong>en</strong>tan<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y<br />

particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> sus<br />

condiciones.<br />

El objetivo <strong>de</strong> este proyecto es que todos particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong>, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como t<strong>el</strong>ón <strong>de</strong> fondo <strong>la</strong> Ley sueca sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

<strong>La</strong> iniciativa «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» se basa <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> que<br />

utilizan un cuestionario y establec<strong>en</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />

b) Casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista<br />

<strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios<br />

El proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios<br />

pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse un<br />

proceso <strong>en</strong> espiral: los temas<br />

<strong>de</strong> SST se abordan año tras<br />

año, se estudian con mayor<br />

profundidad y se adaptan<br />

para que se ajust<strong>en</strong> al nuevo<br />

niv<strong>el</strong> m<strong>en</strong>tal y emocional <strong>de</strong>l<br />

estudiante.<br />

«En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>», Italia<br />

El manual para profesores «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» proporciona a éstos<br />

un marco conceptual y metodológico para introducir <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los programas<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. <strong>La</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> como un<br />

proceso mediante <strong>el</strong> cual <strong>la</strong> SST pue<strong>de</strong> aplicarse a todas <strong>la</strong>s materias. Un<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to distintivo <strong>de</strong> este proyecto es <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los profesores<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l curso y un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> formación para aqu<strong>el</strong>los<br />

profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> aplicar este método.<br />

■18


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

«Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />

<strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s primarias», Italia<br />

En este estudio <strong>de</strong> caso se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> varios ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas<br />

c<strong>en</strong>trados <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> divulgación <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos didácticos para<br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r<br />

mediante <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> métodos novedosos e interactivos. El objeto<br />

primordial es hacer participar a los alumnos, <strong>de</strong> forma que puedan adquirir los<br />

conocimi<strong>en</strong>tos necesarios para aplicar medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción eficaces <strong>en</strong> su<br />

<strong>en</strong>torno cotidiano.<br />

«Juego seguro <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to» («Sp<strong>la</strong>at» [Safe p<strong>la</strong>y at all times»]),<br />

Ing<strong>la</strong>terra<br />

<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» es parte <strong>de</strong>l programa comunitario «<strong>La</strong>ing Homes» y<br />

ofrece paquetes <strong>de</strong> formación. Esta iniciativa pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los niños<br />

sobre los p<strong>el</strong>igros inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción y <strong>en</strong>señarles a prev<strong>en</strong>ir<br />

los riesgos, por ejemplo visitando obras y organizando talleres <strong>de</strong> construcción<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria.<br />

Proyecto «Armi»: «Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>»/«Los nuevos chicos <strong>de</strong>l<br />

<strong>trabajo</strong>», Dinamarca<br />

Este estudio <strong>de</strong> caso <strong>de</strong>scribe un proyecto para escue<strong>la</strong>s primarias y un proyecto<br />

<strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to que ilustra los primeros pasos <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral.<br />

Este proyecto ti<strong>en</strong>e como t<strong>el</strong>ón <strong>de</strong> fondo <strong>el</strong> programa gubernam<strong>en</strong>tal «Un<br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> limpio» y <strong>en</strong> él participan varias <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s co<strong>la</strong>boradoras. El<br />

material educativo empleado para transmitir <strong>el</strong> m<strong>en</strong>saje resulta atractivo para<br />

cada grupo <strong>de</strong> edad s<strong>el</strong>eccionado, y se utiliza un <strong>en</strong>foque pedagógico especial<br />

que garantiza <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> los alumnos.<br />

¡Empieza jov<strong>en</strong>, permanece<br />

seguro!<br />

En <strong>la</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at», los<br />

c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza pue<strong>de</strong>n<br />

s<strong>el</strong>eccionar los compon<strong>en</strong>tes<br />

y su niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> participación.<br />

Los alumnos <strong>de</strong>berán ser<br />

capaces <strong>de</strong> realizar una<br />

contribución positiva a su<br />

propia <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong><br />

y <strong>la</strong> <strong>de</strong> sus compañeros.<br />

c) Casos s<strong>el</strong>eccionados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista<br />

<strong>de</strong>l puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

«Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura»,<br />

Ir<strong>la</strong>nda<br />

Este proyecto ir<strong>la</strong>ndés aborda <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s explotaciones<br />

agropecuarias. En <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l mismo se ha e<strong>la</strong>borado un código <strong>de</strong> prácticas<br />

para los niños y los jóv<strong>en</strong>es sobre <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura.<br />

De conformidad con dicho código, los agricultores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una<br />

«<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>» y efectuar una evaluación completa <strong>de</strong> riesgos. Por<br />

otra parte, exist<strong>en</strong> diversas iniciativas que proporcionan a los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res<br />

material para los alumnos y profesores. Estos materiales están re<strong>la</strong>cionados<br />

directam<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> agríco<strong>la</strong>.<br />

<strong>La</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

se basa directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

explotación agraria como tal,<br />

lo que <strong>la</strong> convierte <strong>en</strong> un<br />

instrum<strong>en</strong>to muy concreto<br />

y práctico.<br />

«Synergie» («Sinergia»), Francia<br />

<strong>La</strong> i<strong>de</strong>a fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l proyecto «Synergie» es formar a los alumnos para que<br />

su <strong>la</strong>bor <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una empresa sea económica y socialm<strong>en</strong>te útil. Los alumnos<br />

asum<strong>en</strong> <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> contribuir a mejorar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> una<br />

empresa. El proyecto se basa <strong>en</strong> cifras estadísticas y una serie <strong>de</strong> acuerdos <strong>de</strong><br />

co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre organismos públicos y privados. Com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong><br />

transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y se ha extrapo<strong>la</strong>do a los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

construcción y <strong>la</strong>s obras públicas, <strong>la</strong>s artes gráficas y <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong><br />

carrocerías para automóviles y <strong>de</strong> estructuras metálicas.<br />

Los estudiantes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

oportunidad <strong>de</strong> dar sus<br />

primeros pasos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />

<strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>, c<strong>en</strong>trándose<br />

directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos<br />

<strong>la</strong>borales.<br />

19■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Los estudiantes <strong>de</strong>scubr<strong>en</strong><br />

que <strong>la</strong> SST es una realidad y<br />

que cu<strong>en</strong>tan con los medios<br />

para hacer algo al respecto.<br />

Un profesor con experi<strong>en</strong>cia<br />

e<strong>la</strong>boró <strong>el</strong> material<br />

pedagógico.<br />

El proyecto funciona <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

1972 y <strong>en</strong> él han participado<br />

más <strong>de</strong> seis millones <strong>de</strong><br />

jóv<strong>en</strong>es.<br />

Los módulos creados <strong>de</strong><br />

acuerdo con <strong>la</strong>s UFTC pue<strong>de</strong>n<br />

emplearse para formar a<br />

personas que trabajan <strong>en</strong><br />

diversos sectores <strong>de</strong> alto<br />

riesgo.<br />

«Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas», Bélgica<br />

<strong>La</strong> formación profesional <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s técnicas compr<strong>en</strong><strong>de</strong> prácticas con<br />

máquinas. Este proyecto se llevó a cabo <strong>en</strong> una escue<strong>la</strong> cuya maquinaria no<br />

cumplía <strong>la</strong>s normas. <strong>La</strong> mejor solución era adaptar los tornos exist<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s<br />

normas vig<strong>en</strong>tes. Se realizó una evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con<br />

alumnos y profesores, se <strong>de</strong>batieron <strong>la</strong>s medidas que <strong>de</strong>bían tomarse y, por<br />

último, los propios alumnos pusieron <strong>en</strong> práctica <strong>la</strong>s que se consi<strong>de</strong>raron<br />

mejores <strong>en</strong>tre todas <strong>el</strong><strong>la</strong>s.<br />

«Verifica esto» («Check it out»), Reino Unido<br />

Los ví<strong>de</strong>os «Check it out» son una respuesta a una iniciativa para revitalizar <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> que ti<strong>en</strong>e por objeto fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización <strong>de</strong> los<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> torno a los riesgos. El proyecto se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> cuatro sectores:<br />

servicios <strong>de</strong> restauración, industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> música, <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>el</strong>uquería y <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> taller. Ti<strong>en</strong>e por objeto pres<strong>en</strong>tar a los estudiantes una serie <strong>de</strong><br />

riesgos a los que pue<strong>de</strong>n verse expuestos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong>señarles<br />

a reconocerlos, a evaluarlos y a adoptar medidas para contro<strong>la</strong>r los riesgos tanto<br />

propios como aj<strong>en</strong>os. Pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ofrecer a los profesores, que probablem<strong>en</strong>te<br />

carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos o compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong><br />

riesgos, un <strong>en</strong>foque pedagógico pragmático.<br />

«Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>», Alemania<br />

Este proyecto ti<strong>en</strong>e por objeto integrar los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />

estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional. El proyecto consiste <strong>en</strong> un<br />

concurso anual que se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes ámbitos, como <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad, <strong>el</strong><br />

ruido, <strong>la</strong>s caídas, <strong>la</strong>s sustancias p<strong>el</strong>igrosas, trabajar s<strong>en</strong>tado/levantar<br />

objetos/transportar objetos, <strong>el</strong> camino hacia <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y los aspectos<br />

re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> con or<strong>de</strong>nadores. Mediante<br />

un concurso dotado <strong>de</strong> interesantes premios y una pres<strong>en</strong>tación atractiva <strong>de</strong>l<br />

material, los iniciadores <strong>de</strong> este proyecto int<strong>en</strong>tan llegar al grupo <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>stinatarios con <strong>la</strong> mayor eficacia posible.<br />

«Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios», Italia<br />

A fin <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> formación sobre SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />

formación profesional, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> este proyecto se examinaron los p<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica, y<br />

<strong>la</strong> mecánica. Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do módulos <strong>de</strong> formación específicos basados <strong>en</strong><br />

«unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos» (UFTC), así como<br />

instrum<strong>en</strong>tos prácticos y aplicados para que los estudiantes particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación.<br />

■20


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.<br />

S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />

BUENAS PRÁCTICAS PARA INTEGRAR LA SST EN EL SISTEMA EDUCATIVO<br />

21■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

3.1.<br />

HACIA UNA ESCUELA SEGURA<br />

Y SALUDABLE: UN ENFOQUE HOLÍSTICO<br />

Una mejora dura<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los niños ( 8 ) y jóv<strong>en</strong>es ( 9 ) <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong> y a través <strong>de</strong> ésta, así como <strong>en</strong> otros contextos educativos, requiere un<br />

<strong>en</strong>foque prev<strong>en</strong>tivo que abarque los sigui<strong>en</strong>tes aspectos:<br />

• <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico, m<strong>en</strong>tal y social; y<br />

• <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> su totalidad, que agrupa compon<strong>en</strong>tes<br />

organizativos, personales y medioambi<strong>en</strong>tales ( 10 ).<br />

El punto <strong>de</strong> vista «holístico» para <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

sistema educativo ti<strong>en</strong>e por objeto:<br />

• crear o mejorar <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s y percepciones personales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>; y<br />

• diseñar <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> como un lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> a<strong>de</strong>cuado a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

alumnos y profesores.<br />

<strong>La</strong> i<strong>de</strong>a subyac<strong>en</strong>te es que un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje seguro y <strong>salud</strong>able<br />

permite a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es tomar conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos y adquirir<br />

compet<strong>en</strong>cias lo antes posible para configurar su futura vida <strong>la</strong>boral (y privada)<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro, haciéndo<strong>la</strong> más segura y <strong>salud</strong>able.<br />

Los cuatro ejemplos sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>stacan difer<strong>en</strong>tes aspectos <strong>de</strong> este punto <strong>de</strong><br />

vista. En <strong>el</strong> primer caso se <strong>de</strong>scribe un programa nacional que ofrece un proceso<br />

<strong>de</strong> acreditación con objeto <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

educación y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>; <strong>el</strong> segundo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

comunicación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y viol<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros<br />

esco<strong>la</strong>res; <strong>el</strong> tercero <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos integrales para<br />

evaluar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r aplicando medidas<br />

<strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> sector público y <strong>el</strong> privado; y <strong>en</strong> <strong>el</strong> último se <strong>de</strong>scribe<br />

un programa para diseñar un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s.<br />

( 8 ) Los niños son personas <strong>en</strong>tre 3 y 15 años <strong>de</strong> edad, aproximadam<strong>en</strong>te. No existe una reg<strong>la</strong> para <strong>la</strong><br />

primera edad; <strong>la</strong> segunda correspon<strong>de</strong> al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r obligatoria.<br />

( 9 ) Los jóv<strong>en</strong>es son personas <strong>en</strong>tre 15 y 18 años <strong>de</strong> edad, con arreglo a <strong>la</strong> Directiva 94/33/CE <strong>de</strong>l<br />

Consejo, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1994, re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

( 10 ) Hun<strong>de</strong>loh, H., y Hess, B.: «Promoting safety — A compon<strong>en</strong>t in health promotion in schools»,<br />

Bun<strong>de</strong>sverband <strong>de</strong>r Unfallkass<strong>en</strong>, Múnich (2001), p. 4 (original alemán: GUV 57.1.1, disponible <strong>en</strong><br />

inglés y francés). El concepto alemán <strong>de</strong> «promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud, a saber: «Un estado <strong>de</strong> completo<br />

bi<strong>en</strong>estar físico, m<strong>en</strong>tal y social, y no meram<strong>en</strong>te <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad o discapacidad»<br />

(Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud, 1948). De acuerdo con este concepto, <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> es un<br />

importante compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que «<strong>la</strong>s<br />

lesiones y los traumas causados por acci<strong>de</strong>ntes pue<strong>de</strong>n afectar gravem<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s distintas partes <strong>de</strong><br />

este estado <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar» (p. 1). Un «<strong>en</strong>foque global hacia <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>» constituye<br />

igualm<strong>en</strong>te una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres innovaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST<br />

(Estrategia comunitaria 2002, p. 3).<br />

■22


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.1.1. «EL ESTÁNDAR NACIONAL<br />

PARA LA ESCUELA SALUDABLE»,<br />

Ing<strong>la</strong>terra<br />

HDA [Ag<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud],<br />

Londres<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Contribuir a mejorar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es y a prepararlos mejor para<br />

su futura vida <strong>la</strong>boral.<br />

• Ofrecer un proceso <strong>de</strong> acreditación con objeto <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />

cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>.<br />

• Es un programa nacional que permite a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s adoptar un<br />

programa adaptado a cada c<strong>en</strong>tro.<br />

Introducción<br />

«El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (National Healthy School<br />

Standard [NHSS]) se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> «escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» para fom<strong>en</strong>tar<br />

<strong>la</strong> educación sobre <strong>salud</strong> y bi<strong>en</strong>estar y, <strong>de</strong> este modo, ayudar a los jóv<strong>en</strong>es a<br />

mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> su vida futura. Este estándar ofrece un proceso <strong>de</strong><br />

acreditación para <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> y apoya <strong>la</strong><br />

<strong>la</strong>bor <strong>de</strong> los coordinadores <strong>de</strong>l programa «Escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables» <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong><br />

Ing<strong>la</strong>terra.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

El concepto <strong>de</strong> «escue<strong>la</strong> promotora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>» evolucionó durante <strong>la</strong> década<br />

<strong>de</strong> 1980 a partir <strong>de</strong> los <strong>trabajo</strong>s realizados por <strong>la</strong> Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Salud (OMS). El programa NHSS se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad y fue propuesto por vez primera <strong>en</strong> <strong>el</strong> Libro Ver<strong>de</strong><br />

e<strong>la</strong>borado por <strong>el</strong> gobierno y titu<strong>la</strong>do Our healthier nation (Un país más<br />

<strong>salud</strong>able), <strong>en</strong> 1998. En esa época ya existían varios programas ad hoc no<br />

23■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

coordinados a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able repartidos por todo <strong>el</strong> territorio <strong>de</strong>l<br />

Reino Unido. Durante <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo, que fue supervisada por <strong>el</strong> equipo<br />

nacional <strong>de</strong>l NHSS y tuvo como base <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud<br />

(Health Dev<strong>el</strong>opm<strong>en</strong>t Ag<strong>en</strong>cy [HDA]) <strong>de</strong>l Reino Unido, se realizaron estudios <strong>de</strong><br />

investigación y se consultó a <strong>la</strong>s partes interesadas sobre los programas <strong>de</strong> <strong>salud</strong><br />

esco<strong>la</strong>r ya exist<strong>en</strong>tes. Tras i<strong>de</strong>ntificar varios mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas, por<br />

ejemplo, «formas eficaces <strong>de</strong> trabajar con los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res», <strong>el</strong> programa<br />

int<strong>en</strong>tó <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un estándar nacional que recogiera los principios para<br />

programas futuros, así como un marco y criterios <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia que sirvieran<br />

para e<strong>la</strong>borar una acreditación <strong>de</strong> ámbito nacional.<br />

Básicam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> programa pret<strong>en</strong>día:<br />

• conseguir <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Ing<strong>la</strong>terra;<br />

• fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> un «punto <strong>de</strong> vista holístico» <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

educación y <strong>salud</strong>;<br />

• animar a los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res a convertirse <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables mediante<br />

<strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> consolidación <strong>de</strong> acuerdos <strong>de</strong> cooperación sost<strong>en</strong>ibles<br />

con otras partes interesadas;<br />

• mejorar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar tanto <strong>de</strong> los alumnos como <strong>de</strong>l personal, así<br />

como <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral (por ejemplo, padres, grupos y empresas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad);<br />

• e<strong>la</strong>borar un estándar basado <strong>en</strong> principios <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas.<br />

Objetivo<br />

El objetivo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l programa NHSS es ayudar a los ciudadanos jóv<strong>en</strong>es a<br />

estar más sanos y mejor preparados para su futura vida <strong>la</strong>boral.<br />

El NHSS persigue tres objetivos estratégicos:<br />

• reducir <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong>;<br />

• fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> inclusión social;<br />

• <strong>el</strong>evar los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> educación.<br />

El objetivo inicial era que todas <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s locales <strong>de</strong> educación (local<br />

education authorities [LEA]) y sus socios <strong>de</strong>l sector sanitario participaran <strong>en</strong> un<br />

programa <strong>de</strong> acreditación <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación a más tardar <strong>en</strong> marzo <strong>de</strong><br />

2002. Tras lograr este objetivo, <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Sanidad (Departm<strong>en</strong>t of Health<br />

[DH]) y <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educación y Capacitación (Departm<strong>en</strong>t for Education<br />

and Skills [DfES]) ( 11 ) acordaron nuevos objetivos nacionales para los programas<br />

<strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación. Los objetivos c<strong>en</strong>trados <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una<br />

infraestructura nacional para <strong>el</strong> NHSS han sido sustituido por objetivos<br />

operativos que pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n asegurar:<br />

• que, <strong>en</strong>tre 2003 y 2006, todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s inglesas sigan t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do acceso a<br />

los servicios <strong>de</strong> un programa regional <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación con<br />

acreditación nacional;<br />

( 11 ) Ministerio <strong>de</strong> Educación y Capacitación (DfES): How the national healthy school standard<br />

contributes to school improvem<strong>en</strong>t (Contribución <strong>de</strong>l estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able),<br />

2003.<br />

■24


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

• que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s participantes alcanc<strong>en</strong> uno <strong>de</strong> los tres niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> realización<br />

e int<strong>en</strong>t<strong>en</strong> conseguir <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> 3:<br />

niv<strong>el</strong> 1: <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s conoc<strong>en</strong> y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> participar;<br />

niv<strong>el</strong> 2: <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s han t<strong>en</strong>ido acceso a <strong>la</strong>s iniciativas que ofrece <strong>el</strong> programa;<br />

niv<strong>el</strong> 3: <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s han t<strong>en</strong>ido acceso a <strong>la</strong>s iniciativas y han empr<strong>en</strong>dido un<br />

proceso <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> objetivos y p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> medidas; éste es <strong>el</strong> niv<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong> participación más int<strong>en</strong>sa y, para alcanzarlo, los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />

pres<strong>en</strong>tar pruebas <strong>de</strong> los efectos logrados <strong>de</strong> acuerdo con una serie <strong>de</strong> criterios<br />

extraídos <strong>de</strong>l NHSS ( 12 );<br />

• que <strong>en</strong> 2006, todos aqu<strong>el</strong>los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con más <strong>de</strong> un<br />

20 % <strong>de</strong> alumnos pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a familias con bajos ingresos<br />

(aproximadam<strong>en</strong>te 7 000) alcanc<strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> 3 (<strong>el</strong> más alto) <strong>de</strong>l NHSS.<br />

Ámbito<br />

El estándar NHSS se puso <strong>en</strong> marcha <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1999. Está<br />

financiado conjuntam<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Sanidad y <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong><br />

Educación y Capacitación. Para promocionar <strong>el</strong> estándar, se ha creado un<br />

equipo <strong>de</strong> asesores nacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> HDA, nueve coordinadores regionales <strong>de</strong>l<br />

NHSS <strong>en</strong> cada oficina gubernam<strong>en</strong>tal regional y <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito local, mediante<br />

acuerdos <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong>. Hasta ahora, 14 000<br />

escue<strong>la</strong>s han recibido asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> este programa.<br />

El NHSS funciona a cuatro niv<strong>el</strong>es:<br />

El equipo <strong>de</strong> coordinadores nacionales <strong>de</strong>l NHSS<br />

Los coordinadores regionales <strong>de</strong> los programas locales<br />

Los programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables<br />

<strong>La</strong>s activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />

Los coordinadores nacionales<br />

El equipo nacional <strong>de</strong> coordinación es responsable <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r los estándares<br />

<strong>de</strong> calidad nacionales para los programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables ( 13 ).<br />

El estándar ti<strong>en</strong>e tres compon<strong>en</strong>tes: acuerdos <strong>de</strong> cooperación, gestión <strong>de</strong>l<br />

programa y co<strong>la</strong>boración con los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res, cada uno con una serie<br />

<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s que los programas locales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> llevar a cabo para conseguir <strong>la</strong><br />

( 12 ) «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able (NHSS)»: Confirming healthy school achievem<strong>en</strong>t<br />

(Confirmación <strong>de</strong> <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able), 2003, p. 3.<br />

( 13 ) Ministerio <strong>de</strong> Educación y Capacitación: National healthy school guidance (Guía nacional <strong>de</strong> <strong>salud</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> educación), Nottingham 1999 (DfES, 1999).<br />

25■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

acreditación. Por ejemplo, para obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> acreditación <strong>en</strong> los acuerdos <strong>de</strong><br />

cooperación, los programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>mostrar <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, los alumnos y los grupos locales <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

p<strong>la</strong>nificación, ejecución y evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s.<br />

El proceso <strong>de</strong> acreditación ha permitido crear programas rigurosos y<br />

coher<strong>en</strong>tes, basados <strong>en</strong> principios sólidos, sost<strong>en</strong>ibles y comprobados y capaces<br />

<strong>de</strong> ofrecer servicios eficaces a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />

Los coordinadores regionales<br />

Los coordinadores <strong>de</strong>b<strong>en</strong> promover <strong>la</strong> capacitación a niv<strong>el</strong> local <strong>en</strong> apoyo <strong>de</strong> los<br />

acuerdos <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong>, para alcanzar <strong>el</strong><br />

objetivo nacional. Deb<strong>en</strong> gestionar <strong>la</strong>s reuniones <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong><br />

activida<strong>de</strong>s, lo que implica <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>la</strong><br />

divulgación <strong>de</strong> pruebas que <strong>de</strong>muestr<strong>en</strong> <strong>el</strong> impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s.<br />

Programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables<br />

En Ing<strong>la</strong>terra exist<strong>en</strong> más <strong>de</strong> 150 programas locales <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables.<br />

Cada programa compr<strong>en</strong><strong>de</strong> un acuerdo <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

locales responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación y los servicios sanitarios, y se ocupa <strong>de</strong><br />

captar escue<strong>la</strong>s y <strong>de</strong> prestar <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia necesaria para abordar <strong>la</strong>s cuestiones<br />

re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> educación sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.<br />

Normalm<strong>en</strong>te, esta asist<strong>en</strong>cia, que se basa <strong>en</strong> los principios <strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque<br />

holístico, compr<strong>en</strong><strong>de</strong>:<br />

• ori<strong>en</strong>taciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> li<strong>de</strong>razgo y <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong>l cambio;<br />

• asist<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo profesional <strong>de</strong>l personal (por ejemplo,<br />

asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación);<br />

• asist<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> política y <strong>la</strong> cultura esco<strong>la</strong>r;<br />

• asist<strong>en</strong>cia para <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> alumnos, padres, ori<strong>en</strong>tadores sobre<br />

formación profesional y comunida<strong>de</strong>s locales;<br />

• asesorami<strong>en</strong>to sobre p<strong>la</strong>nificación y aplicación <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios;<br />

• asist<strong>en</strong>cia para i<strong>de</strong>ntificar objetivos y evaluar <strong>el</strong> impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s.<br />

Cada programa aplica un <strong>en</strong>foque flexible, mediante <strong>el</strong> cual <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n<br />

resolver los principales problemas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> su localidad, y cubre ocho temas<br />

específicos, <strong>en</strong>tre los que cabe <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> educación sobre drogas, bi<strong>en</strong>estar<br />

emocional, alim<strong>en</strong>tación <strong>salud</strong>able y <strong>seguridad</strong>.<br />

Activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res<br />

A fin <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> acreditación <strong>de</strong> «escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» <strong>en</strong> uno o varios <strong>de</strong> estos<br />

ocho temas, los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong>b<strong>en</strong> alcanzar diversos objetivos<br />

establecidos por <strong>el</strong> programa local. Se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> que este proceso sea continuo,<br />

pues se espera que los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res sigan trabajando a partir <strong>de</strong> los logros<br />

obt<strong>en</strong>idos, que se marqu<strong>en</strong> nuevos objetivos y se c<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> nuevos temas.<br />

Resultados<br />

<strong>La</strong> evaluación es parte integrante <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> acreditación <strong>de</strong>l NHSS. Los<br />

asesores utilizan una combinación <strong>de</strong> métodos cuantitativos y cualitativos <strong>de</strong><br />

evaluación (por ejemplo, cuestionarios cumplim<strong>en</strong>tados por <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y los<br />

■26


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

participantes <strong>en</strong> los acuerdos <strong>de</strong> cooperación locales, exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas<br />

previstas y com<strong>en</strong>tarios recabados <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res) y los avances se<br />

comparan con los objetivos ori<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong>l NHSS ( 14 ).<br />

<strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong> los programas locales <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada escue<strong>la</strong> muestran <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos<br />

y los compon<strong>en</strong>tes ori<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong>l NHSS:<br />

• <strong>en</strong> abril <strong>de</strong> 2002, cada uno <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>salud</strong>ables,<br />

organizado por un consorcio local <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong>, había<br />

pasado con éxito <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> acreditación nacional (NHSS);<br />

• 8 000 escue<strong>la</strong>s inglesas han <strong>de</strong>finido <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

educación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo, han establecido objetivos,<br />

obti<strong>en</strong><strong>en</strong> asist<strong>en</strong>cia y realizan un seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l impacto <strong>de</strong> sus activida<strong>de</strong>s.<br />

Un exam<strong>en</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los informes <strong>de</strong> inspección esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Administración puso <strong>de</strong> manifiesto los efectos positivos <strong>de</strong>l programa <strong>en</strong> los<br />

c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res que han participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> NHSS:<br />

• se consi<strong>de</strong>raba que <strong>la</strong> eficacia g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> cuatro <strong>de</strong> cada cinco escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>señanza primaria y <strong>en</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria era<br />

«satisfactoria» o «mejor» que <strong>la</strong> media nacional;<br />

• casi dos terceras partes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria y un 37 % <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria hicieron avances «satisfactorios» o «mejores»<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> última inspección administrativa;<br />

• <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias y secundarias participantes mejoran con mayor rapi<strong>de</strong>z<br />

que <strong>la</strong>s no participantes <strong>en</strong> varios ámbitos c<strong>la</strong>ve, como por ejemplo:<br />

comportami<strong>en</strong>to, niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, calidad <strong>de</strong>l personal, programa <strong>de</strong><br />

educación social y sanitaria (social and health education programme [PSHE])<br />

y gestión <strong>de</strong> los alumnos y asist<strong>en</strong>cia a éstos.<br />

El NHSS ha sido objeto <strong>de</strong> una evaluación externa. El Ministerio <strong>de</strong> Sanidad y <strong>el</strong><br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación y Capacitación <strong>en</strong>cargaron a <strong>la</strong> Fundación Nacional <strong>de</strong><br />

Estudios sobre Educación (National Foundation for Educational Research) y al<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigación Thomas Coram (Thomas Coram Research Unit) <strong>la</strong><br />

realización <strong>de</strong> esta evaluación. <strong>La</strong> evaluación se basó <strong>en</strong> los criterios <strong>de</strong>l niv<strong>el</strong> 3<br />

a fin <strong>de</strong> ofrecer indicadores para futuras mejoras.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

Sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> información facilitada por los <strong>en</strong>cuestados, un control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

prácticas exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>el</strong> NHSS puso <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve una serie <strong>de</strong><br />

problemas que han impedido lograr resultados óptimos:<br />

• presiones <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> escasez <strong>de</strong> personal doc<strong>en</strong>te (problema seña<strong>la</strong>do por<br />

un 46 % <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cuestados);<br />

• exceso <strong>de</strong> iniciativas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s (31 %);<br />

• falta <strong>de</strong> tiempo para llevar a cabo <strong>el</strong> programa (18 %);<br />

• una minoría <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cuestados (10 %) reflejó que <strong>el</strong> perfil <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor<br />

realizada <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación había sido inferior al <strong>de</strong>seable<br />

y señaló <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er una sólida ori<strong>en</strong>tación a niv<strong>el</strong> nacional por<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instancias compet<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración;<br />

( 14 ) DfES, 1999.<br />

27■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

• los coordinadores manifestaron su preocupación porque <strong>la</strong> participación <strong>de</strong><br />

los miembros <strong>de</strong> los consejos esco<strong>la</strong>res y padres sigue si<strong>en</strong>do irregu<strong>la</strong>r, pues<br />

resulta difícil hacer participar a estos dos grupos. Se llegó a <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong><br />

que es necesario trabajar más <strong>en</strong> apoyo <strong>de</strong> los programas locales a fin <strong>de</strong><br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> estos grupos tan importantes ( 15 ).<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

Se pidió a los <strong>en</strong>cuestados que m<strong>en</strong>cionaran tres factores que hubieran<br />

contribuido al éxito. Se m<strong>en</strong>cionaron seis temas <strong>de</strong>stacados:<br />

• <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una bu<strong>en</strong>a co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre los servicios educativos y<br />

sanitarios (36 %);<br />

• <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> personal cualificado (35 %);<br />

• <strong>la</strong> financiación por separado (30 %);<br />

• <strong>el</strong> <strong>en</strong>tusiasmo <strong>de</strong> los profesores (29 %);<br />

• <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong>l equipo nacional <strong>de</strong> coordinación (24 %);<br />

• <strong>la</strong> divulgación <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas (15 %).<br />

Transferibilidad<br />

• Si se contara con recursos sufici<strong>en</strong>tes para hacer fr<strong>en</strong>te a los gastos <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo y funcionami<strong>en</strong>to necesarios, se podrían adoptar programas<br />

simi<strong>la</strong>res <strong>en</strong> una amplia gama <strong>de</strong> <strong>en</strong>tornos nacionales.<br />

• El empleo <strong>de</strong> coordinadores nacionales y regionales a tiempo completo<br />

<strong>de</strong>dicados pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te al programa parece haber sido un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ve<br />

para <strong>el</strong> éxito <strong>de</strong>l proyecto.<br />

• El éxito <strong>de</strong> este programa <strong>de</strong>p<strong>en</strong>día, hasta cierto punto, <strong>de</strong> que los consorcios<br />

<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y <strong>salud</strong> locales <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ran y mantuvieran <strong>en</strong><strong>la</strong>ces<br />

eficaces <strong>de</strong> comunicación con <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>de</strong>más organizaciones sanitarias.<br />

El uso <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s equival<strong>en</strong>tes constituiría una gran v<strong>en</strong>taja si este proyecto se<br />

repitiese <strong>en</strong> otros contextos nacionales.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

National Healthy Schools Standard<br />

Health Dev<strong>el</strong>opm<strong>en</strong>t Ag<strong>en</strong>cy<br />

Holborn Gate<br />

330 High Holborn<br />

London WC1V 7BA<br />

United Kingdom<br />

T<strong>el</strong>. (44) 20 74 30 08 50<br />

http://www.wiredforhealth.gov.uk<br />

( 15 ) Rivers, K.; Chase, E.; Knight, A.; McCallum, B.; Tyrerand, P., y Aggletion, P.: «One year on a national<br />

audit of activities linked to the NHSS», informe e<strong>la</strong>borado por <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigación Thomas<br />

Coram <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Pedagogía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Londres (2001).<br />

■28


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.1.2. «LA ESCUELA SEGURA»,<br />

PAÍSES BAJOS<br />

APS [C<strong>en</strong>tro Nacional para <strong>la</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación],<br />

Utrecht<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Mejorar <strong>la</strong> comunicación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s.<br />

• Ayudar a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias a aplicar una política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

para estudiantes y profesores.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r instrum<strong>en</strong>tos para crear escue<strong>la</strong>s seguras que se puedan<br />

adaptar a <strong>la</strong> cultura específica <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tro.<br />

Introducción<br />

<strong>La</strong> iniciativa «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» está dirigida a todas <strong>la</strong>s personas que<br />

intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> (protección) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

secundarias. Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do instrum<strong>en</strong>tos basados <strong>en</strong> ejemplos que<br />

pue<strong>de</strong>n adaptarse a <strong>la</strong> cultura específica <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tro. El punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong><br />

cada proyecto es un ejercicio <strong>de</strong> autoseguimi<strong>en</strong>to o diagnóstico para animar a<br />

<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s a analizar su propia situación y e<strong>la</strong>borar su propio p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>..<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

En <strong>el</strong> folleto titu<strong>la</strong>do «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» (junio <strong>de</strong> 1995), <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong><br />

Educación, Ci<strong>en</strong>cia y Asuntos Culturales estableció <strong>el</strong> perfil <strong>de</strong> una nueva<br />

campaña, tras investigar <strong>el</strong> acoso y <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre m<strong>en</strong>ores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />

En <strong>el</strong> folleto se afirmaba que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ajustarse a <strong>la</strong><br />

política integral <strong>de</strong> juv<strong>en</strong>tud y <strong>seguridad</strong> que aplican los ayuntami<strong>en</strong>tos. El<br />

Ministerio <strong>de</strong> Justicia, <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Transporte, Obras Públicas y Gestión <strong>de</strong>l<br />

Agua y <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educación, Ci<strong>en</strong>cia y Asuntos Culturales facilitaron<br />

recursos adicionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> un conv<strong>en</strong>io con <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s ciuda<strong>de</strong>s. <strong>La</strong><br />

coordinación quedó a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> procesos Voortgezet<br />

29■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

■30<br />

On<strong>de</strong>rwijs (gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria). <strong>La</strong> campaña se llevó a cabo<br />

durante <strong>el</strong> período compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre los años 1995 y 2000.<br />

<strong>La</strong>s principales cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> abordadas<br />

<strong>en</strong> este proyecto son <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• mant<strong>en</strong>er los <strong>la</strong>zos sociales: apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a convivir;<br />

• hacer fr<strong>en</strong>te a los <strong>de</strong>sastres <strong>de</strong> forma sistemática y contando con <strong>la</strong><br />

ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> expertos;<br />

• dotar <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> al edificio y sus alre<strong>de</strong>dores y garantizar <strong>el</strong> uso<br />

seguro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.<br />

<strong>La</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>be adaptarse al <strong>de</strong>sarrollo educativo<br />

<strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tro. <strong>La</strong> innovación educativa que <strong>de</strong>sean lograr los profesionales <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> tres núcleos temáticos que están<br />

estrecham<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre<strong>la</strong>zados:<br />

• un amplio <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> todos los estudiantes;<br />

• un pap<strong>el</strong> activo para todos los estudiantes;<br />

• <strong>el</strong> respeto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre los estudiantes.<br />

Objetivos<br />

¿Cuáles son <strong>la</strong>s principales metas <strong>de</strong>l proyecto?:<br />

• mejorar <strong>la</strong> comunicación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>;<br />

• poner fin al tabú <strong>de</strong> sil<strong>en</strong>cio que ro<strong>de</strong>a <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y su<br />

<strong>en</strong>torno;<br />

• ayudar a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias a aplicar una política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

específica para estudiantes y profesores.<br />

Los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos para mejorar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

pue<strong>de</strong>n adaptarse a <strong>la</strong> cultura y al ambi<strong>en</strong>te específicos <strong>de</strong> cada escue<strong>la</strong>.<br />

Este análisis diagnóstico pret<strong>en</strong><strong>de</strong> animar a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s a analizar su situación<br />

y establecer su propio p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Ámbito<br />

<strong>La</strong> campaña se dirige principalm<strong>en</strong>te a los responsables políticos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

educación, al personal <strong>de</strong> apoyo, a los formadores <strong>de</strong> los distintos<br />

<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos y a los proveedores <strong>de</strong> materiales, y, a través <strong>de</strong> <strong>el</strong>los, a todos<br />

aqu<strong>el</strong>los que participan <strong>de</strong> forma activa <strong>en</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>: estudiantes,<br />

profesores, personal auxiliar, padres, directores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y miembros <strong>de</strong><br />

los consejos esco<strong>la</strong>res.<br />

<strong>La</strong> campaña se puso <strong>en</strong> marcha <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria, pero actualm<strong>en</strong>te<br />

se c<strong>en</strong>tra igualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> primaria y <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional y educación<br />

<strong>de</strong> adultos (BVE).<br />

El punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong> cada proyecto es un ejercicio <strong>de</strong> autoseguimi<strong>en</strong>to o<br />

diagnóstico. Para facilitar <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una política integral <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s se ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do un análisis <strong>de</strong> exploración rápida para realizar<br />

<strong>el</strong> diagnóstico:<br />

• ¿cuál es nuestra situación inicial?;


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

• ¿qué cambios <strong>de</strong>seamos introducir?;<br />

• ¿cómo vamos a trabajar y qué instrum<strong>en</strong>tos vamos a utilizar?;<br />

• ¿qué resultados esperamos?<br />

A<strong>de</strong>más se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do otros instrum<strong>en</strong>tos para que sirvan <strong>de</strong> ejemplo.<br />

Cada c<strong>en</strong>tro esco<strong>la</strong>r <strong>el</strong>ige los materiales y métodos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> que mejor se<br />

adaptan a su situación y <strong>de</strong>sarrollo.<br />

Dichos instrum<strong>en</strong>tos se utilizarán t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los sigui<strong>en</strong>tes criterios:<br />

• integración <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y otros temas;<br />

• <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> activo <strong>de</strong> los estudiantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración y aplicación <strong>de</strong> estos<br />

instrum<strong>en</strong>tos;<br />

• medición y seguimi<strong>en</strong>to: mostrar <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida y los cambios y efectos<br />

(por ejemplo, aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y reducción c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> los<br />

inci<strong>de</strong>ntes viol<strong>en</strong>tos tanto graves como leves);<br />

• oferta basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda: a <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> cada c<strong>en</strong>tro y <strong>de</strong> aplicación<br />

flexible;<br />

• los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>stinados a los formadores internos <strong>de</strong> los <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos<br />

y al personal <strong>de</strong> apoyo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser concretos, compactos y fáciles <strong>de</strong> usar;<br />

• formación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales;<br />

• bu<strong>en</strong>a ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong>ntro y fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s au<strong>la</strong>s;<br />

• normas esco<strong>la</strong>res c<strong>la</strong>ras apoyadas por todos.<br />

Ejemplos <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos<br />

Análisis <strong>de</strong> exploración rápida<br />

Se trata <strong>de</strong> un cuestionario que <strong>de</strong>be cumplim<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> director <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />

Abarca cuatro temas:<br />

• Visión: Preguntas sobre <strong>la</strong> estrategia y <strong>la</strong> política re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción y<br />

realización <strong>de</strong> objetivos (por ejemplo: «¿Cómo es <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

que ti<strong>en</strong>e nuestro c<strong>en</strong>tro?»). <strong>La</strong>s respuestas posibles son <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

satisfactoria, necesita mejorar, necesita modificarse o <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse.<br />

• Cultura: Cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje recíproco,<br />

<strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s, comunicación y actitud profesional (por ejemplo: «Se<br />

organizan activida<strong>de</strong>s para mejorar <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones sociales <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y<br />

los estudiantes»).<br />

• Sistemas: Normas <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ras, procedimi<strong>en</strong>tos aplicables a <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong> y al au<strong>la</strong>, estrategias para resolver problemas (por ejemplo: «¿Exist<strong>en</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ros para situaciones <strong>de</strong> in<strong>seguridad</strong>, <strong>en</strong> los que se<br />

m<strong>en</strong>cione a <strong>la</strong> persona responsable y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> hacer fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />

situación?»).<br />

• Estructura: Tareas y responsabilida<strong>de</strong>s c<strong>la</strong>ras <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s personas implicadas<br />

(por ejemplo: «¿T<strong>en</strong>emos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong><br />

estudiantes que pres<strong>en</strong>te propuestas para aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong>?»).<br />

31■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Termómetro: s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

A <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> adoptar una política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> resulta importante conocer <strong>la</strong><br />

s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que experim<strong>en</strong>tan todos <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />

<strong>La</strong> iniciativa «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» proporciona un cuestionario para medir<br />

simultáneam<strong>en</strong>te tres parámetros:<br />

1. El grado <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que experim<strong>en</strong>tan los estudiantes y <strong>el</strong> personal.<br />

2. <strong>La</strong> opinión que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los padres <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> sus hijos <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro<br />

esco<strong>la</strong>r.<br />

3. <strong>La</strong>s formas <strong>de</strong> viol<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s que se ha t<strong>en</strong>ido que hacer fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong>ntro y<br />

cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />

Lista <strong>de</strong> los diez principales <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l termómetro, se pue<strong>de</strong> utilizar una lista <strong>de</strong> los diez <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

principales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> para involucrar a los estudiantes, los padres y todo <strong>el</strong><br />

personal <strong>en</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. <strong>La</strong> iniciativa «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» es un<br />

ejemplo capaz <strong>de</strong> adaptarse a <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> cualquier escue<strong>la</strong> mediante <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> su propia lista <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong>.<br />

Guía<br />

En una guía muy completa se pres<strong>en</strong>tan mo<strong>de</strong>los, ejemplos <strong>de</strong> éxito y ejemplos<br />

<strong>de</strong> métodos <strong>de</strong> formación a<strong>de</strong>cuados. Se facilita un ví<strong>de</strong>o, varios manuales y<br />

supuestos teóricos aplicables a diversas situaciones esco<strong>la</strong>res. A<strong>de</strong>más existe<br />

una línea t<strong>el</strong>efónica <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia esco<strong>la</strong>r que pue<strong>de</strong> usarse para una serie <strong>de</strong><br />

campañas re<strong>la</strong>cionadas, como «Voortijdig schoolver<strong>la</strong>t<strong>en</strong>» («Abandono<br />

esco<strong>la</strong>r»), «Weer sam<strong>en</strong> naar school» («Regresamos juntos a <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>») y<br />

«Sam<strong>en</strong> school mak<strong>en</strong>» («Juntos construimos nuestra escue<strong>la</strong>»).<br />

El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> materiales y métodos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> requiere una gran cantidad <strong>de</strong><br />

recursos financieros, compet<strong>en</strong>cias, tiempo y <strong>en</strong>ergía. Por <strong>el</strong>lo, los gran<strong>de</strong>s<br />

municipios pue<strong>de</strong>n sufragar conjuntam<strong>en</strong>te una parte <strong>de</strong>l presupuesto para <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos a esca<strong>la</strong> nacional. Si hay muchos participantes y<br />

cada uno <strong>de</strong>sempeña su propio pap<strong>el</strong> y ti<strong>en</strong>e su propio punto <strong>de</strong> vista, existe <strong>el</strong><br />

riesgo <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntear exig<strong>en</strong>cias contradictorias a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, por lo que parece<br />

s<strong>en</strong>sato partir todos juntos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mismo punto a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> iniciar <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo esco<strong>la</strong>r.<br />

Resultados<br />

En <strong>el</strong> período compr<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre noviembre <strong>de</strong> 1999 y marzo <strong>de</strong> 2000, <strong>el</strong><br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación, Ci<strong>en</strong>cia y Asuntos Culturales realizó un amplio estudio<br />

nacional sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los alumnos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias. En dicho estudio se formu<strong>la</strong>ron preguntas acerca<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura», con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> evaluar si dicha campaña<br />

había t<strong>en</strong>ido un efecto favorable sobre <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to social <strong>de</strong> los<br />

alumnos y si había contribuido a reducir <strong>el</strong> acoso y <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los. En<br />

total respondieron al cuestionario 60 c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, 291 profesores y<br />

9 948 estudiantes. Los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación figuran <strong>en</strong> un docum<strong>en</strong>to<br />

que pue<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> contacto («Veilige schol<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

(pro)sociaal gedrag in het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs», ITS, Wet<strong>en</strong>schap voor b<strong>el</strong>eid<br />

<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving).<br />

■32


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Según los directores <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res, se ha producido una mejora, con<br />

respecto a <strong>la</strong> situación anterior a 1995, <strong>en</strong> los tres <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos principales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> m<strong>en</strong>cionados <strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña: mant<strong>en</strong>er los <strong>la</strong>zos sociales,<br />

hacer fr<strong>en</strong>te a los <strong>de</strong>sastres e introducir medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

insta<strong>la</strong>ciones. Ahora bi<strong>en</strong>, es difícil saber si estos resultados se <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

únicam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. Entre los factores que han contribuido a<br />

mejorar <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza, los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

iniciativa m<strong>en</strong>cionan los sigui<strong>en</strong>tes: <strong>la</strong> nueva Ley «Arbo» (<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>)<br />

que establece <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>la</strong>s<br />

experi<strong>en</strong>cias personales <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y nuevos <strong>de</strong>sarrollos educativos <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eral. Un 33 % seña<strong>la</strong> que <strong>la</strong> campaña ha contribuido a mejorar <strong>la</strong> situación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. En cuanto a los instrum<strong>en</strong>tos, los<br />

utilizados con mayor frecu<strong>en</strong>cia son <strong>la</strong>s cintas <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o (11,5 %) y <strong>la</strong> línea<br />

t<strong>el</strong>efónica <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia esco<strong>la</strong>r (8,3 %).<br />

Según los profesores, <strong>la</strong> mayor at<strong>en</strong>ción prestada a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

se <strong>de</strong>be al efecto combinado <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña, a una campaña concreta contra<br />

<strong>el</strong> acoso organizada por <strong>la</strong>s asociaciones <strong>de</strong> padres y a <strong>la</strong> cobertura mediática<br />

que recibe este tema. Sin embargo, no se observaron cambios <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los alumnos <strong>en</strong>tre 1991 y 2000 ni tampoco se observaron<br />

difer<strong>en</strong>cias por lo que se refiere al acoso <strong>en</strong>tre los propios alumnos o <strong>en</strong>tre éstos<br />

y los profesores. <strong>La</strong> conducta viol<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> los estudiantes no ha variado.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

Si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña contribuyó a increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilidad fr<strong>en</strong>te a los<br />

problemas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos no son<br />

muy utilizados. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> comunicación sobre <strong>seguridad</strong> y protección<br />

aum<strong>en</strong>tó, pero <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los estudiantes no ha variado <strong>en</strong> estos<br />

años. Por tanto, para resolver estos problemas <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro, se han formu<strong>la</strong>do<br />

diez recom<strong>en</strong>daciones, siete <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales van dirigidas concretam<strong>en</strong>te a los<br />

c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res y <strong>la</strong>s tres últimas también van dirigidas a <strong>la</strong> Administración.<br />

1) Distinguir <strong>en</strong>tre comportami<strong>en</strong>to antisocial «real» y medidas necesarias,<br />

conducta «posible» y medidas prev<strong>en</strong>tivas, y medidas <strong>de</strong>stinadas a<br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> conducta «social».<br />

2) Conc<strong>en</strong>trar <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to<br />

social.<br />

3) Crear condiciones medibles <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y su <strong>en</strong>torno que puedan<br />

mejorar consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to social <strong>de</strong> los estudiantes.<br />

4) Crear estructuras <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje transpar<strong>en</strong>tes que sirvan <strong>de</strong> apoyo a<br />

todos los estudiantes.<br />

5) Los procesos cotidianos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong> <strong>de</strong>berían ayudar a todos los estudiantes.<br />

6) Tal vez sea necesario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r procesos institucionales <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje y<br />

transformación.<br />

7) Evaluar <strong>la</strong>s características iniciales <strong>de</strong> cada estudiante y, <strong>en</strong> caso necesario,<br />

aplicar inmediatam<strong>en</strong>te medidas prev<strong>en</strong>tivas.<br />

8) Prestar apoyo a cada estudiante <strong>en</strong> su grupo o <strong>en</strong> su c<strong>la</strong>se, y hacer uso <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación.<br />

33■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

9) Promover <strong>la</strong> integración con disciplinas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción a los jóv<strong>en</strong>es y otras<br />

disciplinas conexas, así como a través <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> que abarqu<strong>en</strong><br />

varios <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos.<br />

10) Apoyar <strong>la</strong>s «bu<strong>en</strong>as prácticas» <strong>en</strong> cada niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, dado que<br />

también pue<strong>de</strong>n constituir oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje para otros<br />

niv<strong>el</strong>es.<br />

Deberán realizarse estudios empíricos prolongados para evaluar <strong>de</strong> forma<br />

continua <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das y mejorar dichas prácticas <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los<br />

niños <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> riesgo.<br />

Estas recom<strong>en</strong>daciones se explican más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to antes<br />

m<strong>en</strong>cionado.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

Esta campaña ha contribuido a increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> comunicación sobre <strong>seguridad</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, junto con otras iniciativas. D<strong>en</strong>tro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> se crean<br />

condiciones que permit<strong>en</strong> dar respuestas eficaces ante situaciones <strong>de</strong><br />

in<strong>seguridad</strong>, por ejemplo <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> personas <strong>de</strong> confianza, <strong>el</strong><br />

establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncia y <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración int<strong>en</strong>siva con<br />

profesionales externos.<br />

Transferibilidad<br />

En <strong>el</strong> sitio web se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra información <strong>en</strong> inglés sobre este proyecto, aunque<br />

los instrum<strong>en</strong>tos sólo están disponibles <strong>en</strong> neer<strong>la</strong>ndés.<br />

El énfasis puesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te esco<strong>la</strong>r indica <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas. Dado que <strong>el</strong> proyecto se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> contribución <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s<br />

partes interesadas, con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> personas concretas es posible<br />

aplicarlo a todos los <strong>en</strong>tornos culturales, económicos o sociales.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Frits Prior<br />

APS<br />

Postbus 85475<br />

3508 AL Utrecht<br />

Ne<strong>de</strong>r<strong>la</strong>nd<br />

T<strong>el</strong>. (31) 302 85 66 00<br />

Fax (31) 302 85 67 77<br />

E-mail: fpr616@aps.nl<br />

http://www.aps.nl<br />

■34


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.1.3. «FOMENTO DE LA SEGURIDAD<br />

EN LA ENSEÑANZA», GRECIA<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos <strong>La</strong>borales<br />

<strong>de</strong> Grecia Occi<strong>de</strong>ntal<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas autorida<strong>de</strong>s con un fin común<br />

(participación <strong>de</strong>l sector público y <strong>el</strong> privado, los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res y <strong>la</strong><br />

comunidad local).<br />

• Enfoque participativo y gradual.<br />

• Implica <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> profesores.<br />

Introducción<br />

El proyecto FAOS («Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza») pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

s<strong>en</strong>sibilizar a alumnos y profesores sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

durante <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res cotidianas, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s como <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>en</strong>torno que <strong>la</strong>s ro<strong>de</strong>a. Se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> profesores <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

primaria y secundaria, así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong> los propios estudiantes.<br />

Entre los resultados obt<strong>en</strong>idos hasta ahora cabe m<strong>en</strong>cionar <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />

profesores sobre cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y los<br />

correspondi<strong>en</strong>tes métodos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza; <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> alianzas <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s para promover y proteger <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria y<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s locales; guías y libros sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>; una <strong>en</strong>cuesta<br />

<strong>de</strong> diagnóstico para su uso <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s; y guías sobre primeros auxilios.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>La</strong> iniciativa cu<strong>en</strong>ta con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> Enseñanza Secundaria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Prefectura <strong>de</strong> Acaya, <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos <strong>La</strong>borales <strong>de</strong> Grecia<br />

35■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Occi<strong>de</strong>ntal y <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria <strong>de</strong> Grecia Occi<strong>de</strong>ntal. Adopta un<br />

<strong>en</strong>foque gradual y funciona <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 2001. Aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones antes<br />

m<strong>en</strong>cionadas, <strong>el</strong> proyecto cu<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong> activa participación <strong>de</strong> directores <strong>de</strong><br />

escue<strong>la</strong>s primarias y secundarias, profesores, <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Patras y <strong>la</strong><br />

comunidad local.<br />

Según <strong>el</strong> informe anual <strong>de</strong> 1999 <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Sanidad <strong>de</strong> Grecia, un 25 %<br />

<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes notificados tuvieron lugar <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res y <strong>en</strong> <strong>el</strong>los<br />

se vieron implicados niños <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 5 y 14 años <strong>de</strong> edad. Con ocasión <strong>de</strong>l Día<br />

Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, que tuvo lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong><br />

octubre <strong>de</strong> 2000, se puso <strong>en</strong> marcha <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> crear un proyecto piloto<br />

<strong>de</strong>stinado a prev<strong>en</strong>ir los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y a promover <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong><br />

los niños. Los co<strong>la</strong>boradores <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto <strong>de</strong>cidieron unir sus fuerzas para<br />

aplicar este programa <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma más eficaz posible, es <strong>de</strong>cir, aplicando sus<br />

conocimi<strong>en</strong>tos y compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>,<br />

y haci<strong>en</strong>do uso <strong>de</strong> su influ<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno educativo y <strong>la</strong> sociedad local.<br />

FAOS es una actividad voluntaria que se sitúa fuera <strong>de</strong>l funcionami<strong>en</strong>to<br />

estructural <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s. El 4 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2001 se reunieron los repres<strong>en</strong>tantes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones co<strong>la</strong>boradoras para <strong>de</strong>terminar los objetivos y <strong>la</strong>s<br />

priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> un programa que se c<strong>en</strong>traría <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>señanza. Estos repres<strong>en</strong>tantes se constituyeron como equipo <strong>de</strong><br />

coordinación. Se adoptó un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> participación gradual, ya que dichas<br />

iniciativas son poco usuales <strong>en</strong> Grecia.<br />

Actualm<strong>en</strong>te, esta iniciativa es un programa piloto que se lleva a cabo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Prefectura <strong>de</strong> Acaya con <strong>la</strong> participación voluntaria <strong>de</strong>l sector público y <strong>de</strong>l<br />

privado y está previsto aplicarlo <strong>en</strong> otras zonas geográficas <strong>de</strong> Grecia con <strong>la</strong><br />

ayuda <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección Regional <strong>de</strong> Educación.<br />

<strong>La</strong> característica innovadora <strong>de</strong> esta actuación es <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> sector<br />

privado y <strong>el</strong> público. De este modo se ofrece a los co<strong>la</strong>boradores <strong>la</strong> oportunidad<br />

<strong>de</strong> aprovechar <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias y compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más y <strong>de</strong><br />

ampliar <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metas y objetivos <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.<br />

Asimismo, <strong>la</strong>s distintas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s participantes ofrec<strong>en</strong> oportunida<strong>de</strong>s para<br />

lograr una mayor contribución económica <strong>de</strong>stinada a <strong>la</strong> iniciativa.<br />

Objetivos<br />

El principal objetivo <strong>de</strong> esta iniciativa es promover y garantizar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong><br />

protección <strong>de</strong> los alumnos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res cotidianas y <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>en</strong>torno que ro<strong>de</strong>a <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> mediante <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización <strong>de</strong> los alumnos y <strong>el</strong><br />

personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>.<br />

Los principios <strong>de</strong>l programa son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• contar con procedimi<strong>en</strong>tos más completos para evaluar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />

edificios (mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los edificios esco<strong>la</strong>res, patios <strong>de</strong> recreo sin<br />

riesgos y puntos <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada a <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> más seguros fr<strong>en</strong>te al tráfico);<br />

• realizar una <strong>la</strong>bor eficaz <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Para alcanzar estos objetivos, <strong>el</strong> equipo co<strong>la</strong>boró con los administradores<br />

esco<strong>la</strong>res, profesores, padres, estudiantes y grupos locales, involucrando a<br />

todos <strong>el</strong>los <strong>en</strong> este proceso.<br />

■36


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Ámbito<br />

El punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa fue <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> un comité coordinador<br />

integrado por cuatro co<strong>la</strong>boradores y/o participantes. Se <strong>de</strong>sarrolló un<br />

programa cuyas fases se expon<strong>en</strong> a continuación.<br />

<strong>La</strong>s primeras etapas <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa fueron <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• se e<strong>la</strong>boró una <strong>en</strong>cuesta especial <strong>de</strong> diagnóstico <strong>de</strong>stinada a los directores <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias, que t<strong>en</strong>ía por objeto i<strong>de</strong>ntificar posibles situaciones<br />

<strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro esco<strong>la</strong>r —todos los directores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Prefectura <strong>de</strong> Acaya respondieron a esta <strong>en</strong>cuesta (junio <strong>de</strong> 2001)—;<br />

• los resultados <strong>de</strong>l cuestionario fueron completados con un programa <strong>de</strong><br />

evaluación cualitativa <strong>de</strong> los problemas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong><br />

13 edificios esco<strong>la</strong>res (junio y julio <strong>de</strong> 2001);<br />

• un grupo reducido <strong>de</strong> 14 profesores asistió a un programa <strong>de</strong> formación<br />

sobre temas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> (septiembre <strong>de</strong> 2001);<br />

• se c<strong>el</strong>ebró una reunión <strong>de</strong> los directores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> (un total <strong>de</strong> 65) para<br />

evaluar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera etapa y <strong>de</strong>terminar nuevas medidas y<br />

priorida<strong>de</strong>s (octubre <strong>de</strong> 2001).<br />

En noviembre <strong>de</strong> 2001 se <strong>de</strong>cidió que <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> maestros<br />

sería impartido <strong>en</strong> un total <strong>de</strong> 120 escue<strong>la</strong>s secundarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Prefectura <strong>de</strong><br />

Acaya. Lo que se perseguía era una acción multiplicadora y que todos los<br />

c<strong>en</strong>tros participantes <strong>de</strong>signaran un <strong>de</strong>legado <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>.<br />

En diciembre <strong>de</strong> 2001 se organizó un ev<strong>en</strong>to público para <strong>la</strong> comunidad local,<br />

al que se invitó a <strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sa local, a empresas privadas y a diversos sindicatos y<br />

asociaciones. Uno <strong>de</strong> los resultados más importantes <strong>de</strong>l ev<strong>en</strong>to fue <strong>la</strong><br />

aplicación <strong>de</strong>l programa <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona con <strong>la</strong> participación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> Enseñanza Primaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Prefectura <strong>de</strong> Acaya.<br />

Durante <strong>el</strong> año académico 2002/2003, <strong>el</strong> programa proporcionó formación a<br />

30 profesores <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria, al consi<strong>de</strong>rarse que este tipo <strong>de</strong><br />

ampliación resultaría muy útil para sus objetivos primordiales. Los estudiantes<br />

participaron <strong>en</strong> <strong>la</strong> iniciativa y apr<strong>en</strong>dieron sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong><br />

a través <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> los programas<br />

«Educación sanitaria» y «Educación medioambi<strong>en</strong>tal» <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios.<br />

Catorce empresas <strong>de</strong>l sector privado financiaron y llevaron a cabo un programa<br />

<strong>de</strong> reparación <strong>de</strong> edificios esco<strong>la</strong>res y <strong>de</strong> mejora <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r. <strong>La</strong>s<br />

reparaciones se efectuaron durante <strong>el</strong> verano <strong>de</strong> 2002 con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong><br />

los ayuntami<strong>en</strong>tos y <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s locales.<br />

En marzo <strong>de</strong> 2002 <strong>el</strong> comité organizador adquirió personalidad jurídica con <strong>el</strong><br />

nombre <strong>de</strong> FAOS. El director <strong>de</strong> FAOS es <strong>el</strong> vicerrector <strong>de</strong> <strong>la</strong> universidad <strong>de</strong><br />

Patras.<br />

Resultados<br />

Durante <strong>el</strong> año académico 2002/2003, <strong>la</strong> iniciativa llevó a cabo <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes<br />

activida<strong>de</strong>s:<br />

• formación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> otros cuar<strong>en</strong>ta profesores,<br />

incluy<strong>en</strong>do formación <strong>en</strong> primeros auxilios;<br />

37■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

• redacción <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> guías y libros que incluy<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas y<br />

ejemplos <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> basados <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados<br />

<strong>en</strong>tornos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>;<br />

• aprovechami<strong>en</strong>to más metódico <strong>de</strong>l núcleo <strong>de</strong> catorce profesores para<br />

e<strong>la</strong>borar publicaciones y otros materiales informativos, organizar ev<strong>en</strong>tos,<br />

crear una biblioteca, organizar seminarios y visitas a escue<strong>la</strong>s, etc.;<br />

• e<strong>la</strong>boración y distribución <strong>de</strong> material educativo flexible y capaz <strong>de</strong> adaptarse<br />

a distintos <strong>en</strong>tornos educativos;<br />

• co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> Enseñanza Primaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Prefectura <strong>de</strong><br />

Acaya;<br />

• ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración: participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad académica,<br />

asociaciones <strong>de</strong> padres, asociaciones sociales y ci<strong>en</strong>tíficas, etc.<br />

Entre los productos concretos <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa también cabe m<strong>en</strong>cionar los<br />

sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• una serie <strong>de</strong> guías y libros que incluy<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas y ejemplos <strong>de</strong> temas<br />

<strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> basados <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados <strong>en</strong>tornos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>;<br />

• un cuestionario <strong>de</strong> diagnóstico <strong>de</strong>stinado a los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

y <strong>salud</strong> (normalm<strong>en</strong>te, uno <strong>de</strong> los profesores <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>) —este<br />

cuestionario permite a una persona no experta <strong>de</strong>scubrir paso a paso todas<br />

<strong>la</strong>s posibles situaciones <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r—;<br />

• una guía <strong>de</strong> primeros auxilios.<br />

<strong>La</strong> iniciativa fue acogida con <strong>en</strong>tusiasmo e interés por todos los participantes. El<br />

comité organizador logró crear un grupo <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boradores integrado por<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad (sector privado y sector público), padres,<br />

empresas locales, administradores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y alumnos. Este grupo reunió<br />

conocimi<strong>en</strong>tos y compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>de</strong> los distintos co<strong>la</strong>boradores, así como<br />

ayuda financiera. Asimismo logró crear un sistema sost<strong>en</strong>ible y multiplicador <strong>de</strong><br />

educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>.<br />

<strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong>l proyecto es un proceso continuo. Se organizaron reuniones<br />

<strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera etapa <strong>de</strong>l programa (octubre <strong>de</strong> 2001) y<br />

antes <strong>de</strong>l comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong>l año académico 2002/2003, para <strong>de</strong>liberar sobre <strong>la</strong>s<br />

futuras priorida<strong>de</strong>s. En 2002 se llevó a cabo una evaluación cualitativa<br />

porm<strong>en</strong>orizada <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta realizada <strong>en</strong> varias escue<strong>la</strong>s<br />

secundarias. <strong>La</strong> asociación FAOS prestó asist<strong>en</strong>cia financiera a los c<strong>en</strong>tros<br />

esco<strong>la</strong>res para dotar a éstos <strong>de</strong> un alto niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>. Por último, <strong>el</strong><br />

equipo <strong>de</strong> coordinación ha c<strong>el</strong>ebrado reuniones con los directores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s participantes para hacer un seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l proceso <strong>en</strong> curso y <strong>de</strong> su<br />

eficacia.<br />

<strong>La</strong> creci<strong>en</strong>te participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s co<strong>la</strong>boradoras, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>el</strong><br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación y <strong>la</strong> comunidad empresarial, constituye por sí misma<br />

una evaluación y una prueba <strong>de</strong> que <strong>la</strong> iniciativa ha sido acogida<br />

favorablem<strong>en</strong>te y <strong>de</strong>be proseguir.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

<strong>La</strong> comunicación con <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>be ser un progreso continuo para hacer un<br />

seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los avances y <strong>de</strong> los problemas que puedan surgir. Al igual que<br />

con los proyectos <strong>de</strong> participación, <strong>el</strong> comité coordinador <strong>de</strong>be contar con<br />

■38


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

argum<strong>en</strong>tos sólidos para <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong>l proyecto y <strong>la</strong> participación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas partes interesadas. Por último, <strong>la</strong>s actuaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l<br />

proyecto FAOS prestan asist<strong>en</strong>cia o refuerzan <strong>la</strong>s actuaciones y los programas<br />

<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación, pero no pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n<br />

sustituirlos.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

Esta iniciativa logró <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> todos los co<strong>la</strong>boradores posibles<br />

re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>. Adoptó un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong><br />

participación gradual, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se fueron ampliando los recursos a medida que<br />

aum<strong>en</strong>taban <strong>el</strong> apoyo y <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s. <strong>La</strong> iniciativa FAOS es un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te<br />

ejemplo <strong>de</strong>l aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un pequeño número <strong>de</strong> actuaciones locales y<br />

su extrapo<strong>la</strong>ción a esca<strong>la</strong> nacional.<br />

Entre los factores <strong>de</strong> éxito cabe m<strong>en</strong>cionar los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• <strong>el</strong> compromiso <strong>de</strong> los iniciadores <strong>de</strong>l proyecto;<br />

• <strong>la</strong> simplicidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones:<br />

• formación <strong>de</strong> los profesores;<br />

• producción <strong>de</strong> paquetes <strong>de</strong> información;<br />

• evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuestiones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>;<br />

• asignación <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s a <strong>la</strong> unidad esco<strong>la</strong>r (directores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>,<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>);<br />

• <strong>la</strong> asignación <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s y <strong>la</strong> comunicación <strong>en</strong>tre los miembros <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> comunidad.<br />

<strong>La</strong> Administración y <strong>el</strong> sector privado contribuyeron a crear una s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong><br />

responsabilidad sobre <strong>el</strong> proyecto y su sost<strong>en</strong>ibilidad.<br />

Transferibilidad<br />

Los aspectos c<strong>la</strong>ve «Co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre distintas autorida<strong>de</strong>s con un objetivo<br />

común», «Aplicación <strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> participación gradual» y «Formación <strong>de</strong><br />

profesores» pue<strong>de</strong>n aplicarse a otras iniciativas simi<strong>la</strong>res que se c<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

educación sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>, <strong>en</strong> otros <strong>en</strong>tornos culturales, económicos o<br />

sociales. Antes <strong>de</strong> iniciar un proyecto como éste, es <strong>de</strong> suma importancia<br />

evaluar los recursos, los puntos fuertes y <strong>el</strong> posible apoyo <strong>de</strong>l público.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Nikos Sarafopoulos<br />

Prev<strong>en</strong>tive C<strong>en</strong>tre of Occupational Risks in Western Greece<br />

NEO Patron-Athinon 12<br />

GR-26441 Patras<br />

T<strong>el</strong>. (30) 26 10 42 98 77<br />

39■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

3.1.4. «RONDA SOBRE EL<br />

ENTORNO ESCOLAR», SUECIA<br />

Instituto Nacional Sueco para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral,<br />

Estocolmo<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• S<strong>en</strong>sibilizar a alumnos sobre <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong><br />

sus propias responsabilida<strong>de</strong>s.<br />

• Enfoque participativo.<br />

Introducción<br />

<strong>La</strong> finalidad que perseguía <strong>el</strong> Instituto Nacional Sueco para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral era<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>nominado «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r»,<br />

<strong>de</strong>stinado a contro<strong>la</strong>r y mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, <strong>de</strong><br />

conformidad con <strong>la</strong> Ley sueca sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Se trata <strong>de</strong> un<br />

proceso <strong>de</strong> educación continua que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> que todos, y especialm<strong>en</strong>te los<br />

estudiantes y empleados, tom<strong>en</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos que pue<strong>de</strong>n<br />

<strong>en</strong>contrar y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>irlos; <strong>el</strong> objeto es conocer <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> un<br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> a<strong>de</strong>cuado y s<strong>en</strong>sibilizar al público sobre los riesgos para <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong>.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>La</strong> Ley sueca sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> establece que todos son responsables<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros esco<strong>la</strong>res. De esta ley, que incluye<br />

tanto a alumnos como a empleados, se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s suecas<br />

■40


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> mayor lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>l país con sus 200 000 empleados y su<br />

millón y medio <strong>de</strong> alumnos.<br />

El Instituto Nacional Sueco para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral y <strong>la</strong> autoridad local responsable<br />

<strong>de</strong> educación <strong>de</strong> Nacka pret<strong>en</strong>dían crear un instrum<strong>en</strong>to que:<br />

• involucrara a todos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• condujera a un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>de</strong>stinado a mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Para e<strong>la</strong>borar este instrum<strong>en</strong>to se llevaron a cabo <strong>en</strong>trevistas con los alumnos y<br />

los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s categorías <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>señanza. A partir <strong>de</strong> estas <strong>en</strong>trevistas se e<strong>la</strong>boró un cuestionario que se puso<br />

a prueba <strong>en</strong> quince colegios. Se efectuaron algunas adaptaciones y esta lista <strong>de</strong><br />

comprobación se vi<strong>en</strong>e utilizando <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> curso 1995/1996 <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

Suecia.<br />

Objetivos<br />

El proyecto pret<strong>en</strong><strong>de</strong>:<br />

• que estudiantes, empleados y padres particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> política sobre <strong>el</strong><br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, y <strong>en</strong>señarles a ser responsables con un<br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>mocrático;<br />

• e<strong>la</strong>borar, aplicar y evaluar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>de</strong>stinado a mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />

esco<strong>la</strong>r.<br />

El objetivo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l proyecto es poner <strong>en</strong> marcha un <strong>de</strong>bate sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, procurando que todos particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma. Se trata <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong><br />

educación continua que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a todos, pero especialm<strong>en</strong>te a los<br />

alumnos, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con los riesgos que <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran o que <strong>el</strong>los mismos<br />

produc<strong>en</strong>, y que les permite <strong>de</strong>sempeñar un pap<strong>el</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> dichos<br />

riesgos. Una vez que los alumnos estén listos para incorporarse a <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral,<br />

serán consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia que reviste un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> a<strong>de</strong>cuado<br />

y prestarán at<strong>en</strong>ción a los riesgos para su <strong>salud</strong>.<br />

<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong>be ser un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje a<strong>de</strong>cuado y estimu<strong>la</strong>nte para los<br />

estudiantes. <strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza, <strong>la</strong> participación y <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse <strong>de</strong> forma parale<strong>la</strong>. <strong>La</strong> protección <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno común, <strong>de</strong> los<br />

métodos <strong>de</strong>mocráticos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong>l valor inher<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, así<br />

como <strong>de</strong> <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a <strong>salud</strong> y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo son valores contemp<strong>la</strong>dos por <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong><br />

educación y por <strong>la</strong> Ley sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

El material distribuido es autodidáctico, <strong>de</strong> forma que cada c<strong>en</strong>tro pue<strong>de</strong><br />

adaptarlo a su propia cultura. Este material es flexible, por lo que se pue<strong>de</strong>n<br />

suprimir y añadir preguntas, lo que permite utilizarlo <strong>en</strong> otros países.<br />

Asimismo es un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, ya<br />

que <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» ha sido diseñada para utilizarse <strong>de</strong><br />

forma periódica.<br />

Ámbito<br />

El punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong> <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» es <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />

un grupo <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> figurar al m<strong>en</strong>os <strong>el</strong> director, <strong>el</strong><br />

repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>el</strong> repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> los estudiantes. Se prevén <strong>la</strong>s<br />

sigui<strong>en</strong>tes fases:<br />

41■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

• P<strong>la</strong>nificación: Decisiones sobre <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> efectuar <strong>la</strong> ronda, por ejemplo,<br />

uso <strong>de</strong>l material durante una jornada temática especial, durante<br />

<strong>de</strong>terminadas c<strong>la</strong>ses o <strong>en</strong> los <strong>de</strong>beres para casa, y establecer p<strong>la</strong>zos c<strong>la</strong>ros. El<br />

personal sólo <strong>de</strong>be trabajar con <strong>el</strong> material una vez que se haya familiarizado<br />

con él.<br />

• Comunicación: Se <strong>de</strong>be informar a todo <strong>el</strong> mundo sobre <strong>el</strong> programa, a fin<br />

<strong>de</strong> facilitar su aceptación. Debe informarse <strong>de</strong>l motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ronda, <strong>la</strong>s<br />

responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada cual, <strong>la</strong> meta que persigu<strong>en</strong> los <strong>trabajo</strong>s y <strong>la</strong> forma<br />

<strong>en</strong> que se realizarán éstos y también pue<strong>de</strong> ofrecerse información sobre<br />

cuestiones importantes para los estudiantes re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> [aspectos psicosociales, <strong>en</strong>torno físico (ruido, luz y aire), <strong>seguridad</strong><br />

contra inc<strong>en</strong>dios, ergonomía, alergias, etc.] ( 16 ).<br />

• Distribución y análisis <strong>de</strong>l cuestionario: Cada uno <strong>de</strong> los participantes<br />

cumplim<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> cuestionario por separado y los resultados se incorporan al<br />

<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>l grupo. Se calcu<strong>la</strong> una media para cada pregunta y se crea un perfil<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>torno, <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l cual se <strong>de</strong>terminan los ámbitos prioritarios. Esta<br />

lista <strong>de</strong> comprobación se empleó <strong>en</strong> dos ocasiones, con un intervalo <strong>de</strong> un<br />

año. En cada ocasión se recopiló información complem<strong>en</strong>taria sobre <strong>el</strong><br />

estado <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los alumnos y sobre <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias.<br />

• Debate <strong>en</strong> pequeños grupos, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar suger<strong>en</strong>cias para mejorar<br />

y <strong>de</strong>scribir <strong>la</strong>s condiciones necesarias para llevar<strong>la</strong>s a cabo.<br />

• E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción: Es necesario e<strong>la</strong>borar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción<br />

para <strong>la</strong>s cuestiones que no se resu<strong>el</strong>van <strong>de</strong> forma inmediata. Se trata <strong>de</strong> un<br />

docum<strong>en</strong>to por escrito que incluye medidas, gastos, cal<strong>en</strong>dario y <strong>de</strong>legación<br />

<strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ejecución.<br />

• Ejecución.<br />

• Seguimi<strong>en</strong>to y evaluación.<br />

No se conoce <strong>el</strong> número <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s que han hecho uso <strong>de</strong> este instrum<strong>en</strong>to.<br />

Resultados<br />

Se recibieron muchas cartas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que los c<strong>en</strong>tros participantes se quejaban <strong>de</strong>l<br />

tiempo necesario para respon<strong>de</strong>r al cuestionario, por lo que se creó una<br />

herrami<strong>en</strong>ta <strong>el</strong>ectrónica <strong>en</strong> Internet que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n utilizar<br />

gratuitam<strong>en</strong>te.<br />

Esta versión <strong>el</strong>ectrónica facilita consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> respuesta <strong>de</strong>l cuestionario<br />

y <strong>la</strong>s respuestas se recog<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma automática, con lo que se <strong>el</strong>imina <strong>la</strong><br />

necesidad <strong>de</strong> contar y calcu<strong>la</strong>r promedios manualm<strong>en</strong>te. Compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r y analizar<br />

los resultados es sumam<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>cillo. A<strong>de</strong>más, los resultados se introduc<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

una base <strong>de</strong> datos para que <strong>en</strong> un futuro próximo se pueda comprobar si <strong>el</strong><br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> esco<strong>la</strong>r ha mejorado a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los años.<br />

Este mo<strong>de</strong>lo pue<strong>de</strong> dar lugar a <strong>de</strong>bates e interv<strong>en</strong>ciones <strong>en</strong>tre los alumnos, y es<br />

evi<strong>de</strong>nte que los alumnos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sempeñar un pap<strong>el</strong> muy importante a <strong>la</strong><br />

hora <strong>de</strong> abordar <strong>el</strong> tema <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r.<br />

( 16 ) Véase <strong>el</strong> folleto <strong>en</strong>: http://www.skolliv.nu<br />

■42


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

Los principales problemas observados fueron:<br />

• <strong>el</strong> tiempo necesario para respon<strong>de</strong>r al cuestionario y analizarlo (problema<br />

resu<strong>el</strong>to mediante <strong>la</strong> herrami<strong>en</strong>ta <strong>el</strong>ectrónica, véase más arriba);<br />

• disponer <strong>de</strong> tiempo para que <strong>el</strong> personal y los alumnos <strong>de</strong>liber<strong>en</strong> sobre los<br />

problemas y <strong>la</strong>s soluciones (esto a veces pue<strong>de</strong> llevar mucho tiempo);<br />

• <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> contar con recursos para <strong>la</strong>s soluciones propuestas;<br />

• <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>cer al personal para que <strong>de</strong>dique tiempo sufici<strong>en</strong>te a<br />

este tema.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te, los estudiantes y <strong>el</strong> personal consi<strong>de</strong>ran que <strong>la</strong>s preguntas <strong>de</strong>l<br />

cuestionario son importantes y coher<strong>en</strong>tes. Seña<strong>la</strong>n que se si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> conectados<br />

con su lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y que forman parte <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong>mocrático. Cada<br />

vez son más consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> que son <strong>el</strong>los los que crean <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

<strong>La</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> mejoran y sus miembros toman conci<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> comportarse correctam<strong>en</strong>te con los <strong>de</strong>más para lograr un<br />

bu<strong>en</strong> ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Transferibilidad<br />

<strong>La</strong>s preguntas han sido formu<strong>la</strong>das <strong>de</strong> manera que <strong>en</strong>caj<strong>en</strong> <strong>en</strong> los <strong>de</strong>bates<br />

participativos <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y permitan dar a conocer los problemas <strong>de</strong>l<br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y comprometer a todos <strong>en</strong> su resolución. Este cuestionario<br />

pue<strong>de</strong> utilizarse <strong>en</strong> otros países adaptando <strong>la</strong>s preguntas a <strong>la</strong> cultura y política<br />

locales.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Roswitha M<strong>el</strong>zer & Märit Sjögr<strong>en</strong><br />

National Institute for Working Life<br />

SE-113 91 Stockholm<br />

T<strong>el</strong>. (46) 86 19 69 40<br />

Fax (46) 86 19 67 95<br />

E-mail: roswitha.m<strong>el</strong>zer@arbetslivsinstitutet.se<br />

http://www.skolliv.nu<br />

http://www.peerspros.org/- A30<br />

Los casos antes expuestos no son los únicos ejemplos. En <strong>la</strong> lista<br />

<strong>de</strong> «Instantáneas» que figura al final <strong>de</strong> cada capítulo<br />

pres<strong>en</strong>tamos otros ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong>scritos<br />

brevem<strong>en</strong>te.<br />

43■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

«Instantáneas» I<br />

«Más <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria», Ing<strong>la</strong>terra<br />

Organización responsable<br />

El programa nacional <strong>de</strong> investigación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l National Health Service<br />

(Servicio Nacional <strong>de</strong> Sanidad).<br />

Objetivo<br />

Reducir <strong>la</strong>s lesiones <strong>en</strong> los <strong>en</strong>tornos esco<strong>la</strong>res, <strong>de</strong>portivos y <strong>de</strong> ocio mediante<br />

una serie <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones y <strong>la</strong> medición <strong>de</strong> <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• <strong>La</strong> participación <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad esco<strong>la</strong>r:<br />

alumnos, padres, personal (doc<strong>en</strong>te y no doc<strong>en</strong>te), un abogado especializado<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> lesiones y los miembros <strong>de</strong>l consejo esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong> cada fase<br />

<strong>de</strong>l proceso (<strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>en</strong> su totalidad, <strong>en</strong>foque «holístico»).<br />

• Se aplicó una combinación <strong>de</strong> <strong>en</strong>foques: ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> formación para <strong>el</strong><br />

personal, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> reuniones <strong>de</strong> apoyo <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral hasta seminarios, educación<br />

integrada <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio reg<strong>la</strong>dos y no reg<strong>la</strong>dos, <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

políticas esco<strong>la</strong>res y modificación <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r.<br />

• Se redujo <strong>la</strong> presión sobre <strong>el</strong> horario <strong>de</strong> los profesores mediante fondos<br />

adicionales que permitieran liberar al personal <strong>de</strong> algunas <strong>de</strong> sus tareas<br />

doc<strong>en</strong>tes, a fin <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificar y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones.<br />

■44


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

«Risikomom<strong>en</strong>ter», Dinamarca<br />

http://www.risikomom<strong>en</strong>ter.dk<br />

Organización responsable<br />

Organismo danés responsable <strong>de</strong>l <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

investigación y <strong>la</strong> educación.<br />

Objetivo<br />

Proporcionar un conocimi<strong>en</strong>to exhaustivo sobre <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> evitar acci<strong>de</strong>ntes;<br />

garantizar un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> seguro <strong>en</strong> <strong>la</strong> biblioteca, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> con<br />

or<strong>de</strong>nadores o <strong>en</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> productos químicos, y adoptar medidas<br />

concretas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Una amplia guía que incluye nueve temas distintos, <strong>de</strong>stinada a los<br />

profesores que participan <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> los niv<strong>el</strong>es superiores<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. Resulta asimismo útil para <strong>la</strong>s organizaciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, los<br />

directores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> y otros profesionales que se <strong>de</strong>dican a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> au<strong>la</strong>.<br />

• Un capítulo <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción y <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s<br />

partes involucradas, que constituye un instrum<strong>en</strong>to muy útil para todas <strong>la</strong>s<br />

personas <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />

• El sitio web ha sido objeto <strong>de</strong> evaluación por parte <strong>de</strong> los usuarios y los<br />

profesionales, y fue modificado hasta su actual diseño, que resulta muy fácil<br />

<strong>de</strong> utilizar. A<strong>de</strong>más, Arbejdstilsynet, <strong>la</strong> autoridad danesa <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong>l<br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, ha certificado su compatibilidad con sus<br />

recom<strong>en</strong>daciones.<br />

45■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

«Hacia una escue<strong>la</strong> sin acci<strong>de</strong>ntes», Países Bajos<br />

http://www.veiligheid.nl/<br />

Organización responsable<br />

Consum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> veiligheid (Instituto neer<strong>la</strong>ndés para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />

consumidores)<br />

Objetivo<br />

Crear <strong>la</strong>s condiciones que requier<strong>en</strong> un edificio esco<strong>la</strong>r y un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

apr<strong>en</strong>dizaje seguros y, al mismo tiempo, animar a profesores y alumnos a<br />

adoptar un comportami<strong>en</strong>to seguro. Esta estrategia está c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> los niños<br />

y combina cinco <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>: inspecciones, normas<br />

esco<strong>la</strong>res, p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> evacuación, registro <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes e informes sobre<br />

<strong>seguridad</strong>.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Ofrece un p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to integrado y estructurado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> física <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />

• Da prioridad a los niños.<br />

• Toma <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>la</strong>s prácticas esco<strong>la</strong>res cotidianas, lo que hace que <strong>la</strong><br />

estrategia resulte práctica y <strong>de</strong> fácil aplicación.<br />

• Ofrece oportunida<strong>de</strong>s para facilitar <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate sobre cuestiones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

con <strong>la</strong>s diversas partes interesadas <strong>de</strong>ntro y cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />

■46


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

«Cursos prácticos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>», Países Bajos<br />

http://www.aps.nl/apssite<br />

Organización responsable<br />

APS (gabinete <strong>de</strong> estudios especializado <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación)<br />

Objetivo<br />

Enseñar a los estudiantes a e<strong>la</strong>borar normas para utilizar<strong>la</strong>s <strong>en</strong> cursos prácticos<br />

sobre <strong>seguridad</strong>.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Los estudiantes apr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong>s situaciones <strong>de</strong> riesgo y <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> evitar<strong>la</strong>s<br />

mediante una serie <strong>de</strong> técnicas (cart<strong>el</strong>es, hojas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

etiquetas <strong>de</strong> los productos).<br />

• Los estudiantes apr<strong>en</strong><strong>de</strong>n a e<strong>la</strong>borar un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>stinado a<br />

garantizar, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> lo posible, un comportami<strong>en</strong>to seguro.<br />

• Se proporcionan directrices a los profesores.<br />

47■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

«Apr<strong>en</strong>dizaje sobre <strong>el</strong> acoso», Bélgica<br />

http://www.sip.be/stamand/pest<strong>en</strong>.htm<br />

Organización responsable<br />

Sint-Amandusschool, Meulebeke<br />

Objetivo<br />

Comunicar <strong>el</strong> complejo problema <strong>de</strong>l acoso a los niños <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria<br />

utilizando diversos <strong>en</strong>foques pedagógicos <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes c<strong>la</strong>ses y materias.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Enseña a los alumnos a reforzar <strong>la</strong> confianza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas <strong>en</strong> sí mismas y<br />

los alerta sobre <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l acoso mediante <strong>la</strong> aplicación e<br />

integración <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s sociales y técnicas.<br />

• El profesor comi<strong>en</strong>za por contar un cu<strong>en</strong>to, con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> un ví<strong>de</strong>o o un<br />

libro, y utiliza esta información para animar a los alumnos a e<strong>la</strong>borar dicha<br />

información <strong>de</strong> forma creativa (por ejemplo, confeccionando máscaras,<br />

cart<strong>el</strong>es, eslóganes para graffiti o un diario esco<strong>la</strong>r).<br />

«Una i<strong>de</strong>a para una acción», Bélgica<br />

Organización responsable<br />

Ministerio <strong>de</strong> Cultura y Asuntos Sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Francesa, Cruz Roja<br />

<strong>de</strong> Bélgica y Educasanté<br />

Objetivo<br />

Difundir ejemplos y bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s primarias y secundarias.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• <strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s recib<strong>en</strong> información acerca <strong>de</strong> treinta proyectos que abarcan<br />

una amplia gama <strong>de</strong> temas (por ejemplo «<strong>La</strong> casa <strong>de</strong>l p<strong>el</strong>igro», evacuación<br />

<strong>de</strong>l au<strong>la</strong>), con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> animar a los niños a adoptar un comportami<strong>en</strong>to<br />

seguro y <strong>salud</strong>able mediante <strong>la</strong> aplicación creativa <strong>de</strong> esta información, por<br />

ejemplo, dibujando, haci<strong>en</strong>do un ví<strong>de</strong>o o realizando <strong>en</strong>trevistas.<br />

• <strong>La</strong> información sobre cada proyecto es sumam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da: consecu<strong>en</strong>cias<br />

logísticas y financieras, información sobre cal<strong>en</strong>darios y realizaciones<br />

concretas.<br />

■48


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.2.<br />

LA SEGURIDAD Y LA SALUD<br />

COMO TEMA TRANSVERSAL<br />

EN LA ESCUELA: ENFOQUE BASADO<br />

EN LOS PLANES DE ESTUDIOS<br />

<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

y, sobre todo, <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> formación profesional constituye una<br />

tarea importante. No obstante, <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que se lleva a cabo ha cambiado <strong>en</strong><br />

los últimos 20 años. Actualm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios se basa<br />

sobre todo <strong>en</strong> dos conceptos:<br />

1. <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST como tema transversal <strong>en</strong> diversas materias <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

marco <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje continuo ( ). <strong>La</strong> SST ya no es un tema exclusivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> ci<strong>en</strong>cias, sino que también está pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> otras materias, por<br />

ejemplo, <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> idiomas extranjeros y <strong>la</strong> literatura.<br />

2. El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST por parte <strong>de</strong> alumnos<br />

y profesores. <strong>La</strong> prioridad ha pasado <strong>de</strong>l «apr<strong>en</strong>dizaje unidireccional» <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>tos sobre SST al apr<strong>en</strong>dizaje ori<strong>en</strong>tado hacia <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

y basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> diálogo <strong>en</strong>tre alumnos, profesores y profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

SST.<br />

Los cuatro ejemplos sigui<strong>en</strong>tes ofrec<strong>en</strong> un marco conceptual y metodológico<br />

<strong>de</strong>stinado a los maestros para facilitar <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST, varios ejemplos<br />

<strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria, <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y difundir<br />

instrum<strong>en</strong>tos didácticos, un paquete <strong>de</strong> recursos pedagógicos aplicables a <strong>la</strong>s<br />

materias <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> estudios que ti<strong>en</strong>e por objeto pres<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s primarias los problemas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong><br />

construcción y, por último, un concepto amplio que sirva <strong>de</strong> base para<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r actitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos básicos y permita a los alumnos efectuar<br />

una contribución positiva a su propia <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> y a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más.<br />

( 17 ) Nyhan, Barry: «European cooperation in vocational education and training» («Cooperación europea<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional y <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral»); pon<strong>en</strong>cia incluida <strong>en</strong> los <strong>trabajo</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

primera reunión <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>nominado «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación», c<strong>el</strong>ebrada <strong>en</strong> Bilbao los días 26 y 27 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2003<br />

(http://europe.osha.eu.int/good_practice/sector/osheducation/fullproceedings.stm).<br />

49■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

3.2.1. «EN LA ESCUELA DE LA<br />

SEGURIDAD», Italia<br />

Servizio Medicina Prev<strong>en</strong>tiva di Comunità, Bérgamo<br />

ISPESL [Instituto nacional italiano para <strong>la</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>], Roma<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Ofrecer a los profesores un marco conceptual y pedagógico, así como<br />

información, para facilitar <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> estudio.<br />

• Hacer que los profesores particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los aspectos<br />

educativos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l método <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

revisión <strong>de</strong>l manual.<br />

Introducción<br />

En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> es <strong>el</strong> título <strong>de</strong> un manual para profesores<br />

e<strong>la</strong>borado <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> pública<br />

y <strong>la</strong> educación (Oficina Provincial <strong>de</strong> Educación y profesores <strong>de</strong> diversos grados<br />

y niv<strong>el</strong>es) que ti<strong>en</strong>e por objeto integrar los temas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>en</strong> los programas. Proporciona a los profesores un marco conceptual y<br />

metodológico, datos e información <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, varios ejemplos y suger<strong>en</strong>cias<br />

para ponerlo a prueba y aplicarlo.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

En <strong>el</strong> año 2000, <strong>la</strong> autoridad responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> pública (ASL) <strong>de</strong> Bérgamo<br />

llevó a cabo una serie <strong>de</strong> estudios sobre nuevos métodos para mejorar <strong>la</strong><br />

educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, y se dio cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> vincu<strong>la</strong>r esta<br />

cuestión con los procesos educativos y los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios. De esta manera<br />

no se daría una materia esco<strong>la</strong>r por separado, sino que habría una serie <strong>de</strong><br />

temas que se estudiarían <strong>de</strong> forma continua y se incluirían <strong>en</strong> varias materias<br />

durante varios años. <strong>La</strong> experi<strong>en</strong>cia más parecida a ésta era <strong>el</strong> «Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />

escue<strong>la</strong> integral <strong>de</strong> Michigan ® », iniciativa realizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado norteamericano<br />

<strong>de</strong> Michigan.<br />

En 2001, <strong>la</strong> ASL <strong>de</strong> Bérgamo y un grupo <strong>de</strong> profesores coordinados por <strong>la</strong><br />

Oficina Provincial <strong>de</strong> Educación redactaron <strong>la</strong> versión pr<strong>el</strong>iminar <strong>de</strong> un manual<br />

■50


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

para profesores <strong>de</strong>stinado a integrar los temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>tornos y contextos comunes, como <strong>el</strong> hogar, <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, <strong>el</strong> tráfico, <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s<br />

catástrofes, etc., <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias y<br />

secundarias.<br />

En 2002, <strong>el</strong> ISPESL y <strong>la</strong> ASL firmaron un acuerdo <strong>de</strong> investigación <strong>de</strong> dos años<br />

<strong>de</strong> duración para realizar un «proyecto piloto para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una cultura<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> una zona concreta».<br />

Está previsto e<strong>la</strong>borar un curso específico <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> profesores, a fin <strong>de</strong><br />

que éstos puedan aplicar medidas eficaces <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> y<br />

contribuir así a <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> los<br />

p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios.<br />

Objetivos<br />

El proyecto persigue los sigui<strong>en</strong>tes objetivos:<br />

• hacer <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> una parte <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to y una<br />

expresión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> protección utilizando para <strong>el</strong>lo un programa<br />

basado <strong>en</strong> experi<strong>en</strong>cias personales y colectivas;<br />

• e<strong>la</strong>borar un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> curso educativo para los alumnos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

primaria y primeros cursos <strong>de</strong> secundaria que recoja propuestas e<br />

instrum<strong>en</strong>tos sobre <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y que sea aplicable a todas <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s italianas;<br />

• ofrecer un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> proceso <strong>de</strong> formación para que los profesores apliqu<strong>en</strong><br />

correctam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> curso educativo antes m<strong>en</strong>cionado;<br />

• <strong>de</strong>finir y aplicar criterios y métodos <strong>de</strong> evaluación eficaces para los dos<br />

procesos seña<strong>la</strong>dos más arriba;<br />

• reunir una docum<strong>en</strong>tación sustancial sobre metodologías y aplicaciones, y<br />

facilitar<strong>la</strong> a todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> aplicar este método.<br />

Ámbito<br />

<strong>La</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong>be ser un proceso <strong>de</strong> adquisición <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>terminadas capacida<strong>de</strong>s, por lo que <strong>de</strong>be formar parte <strong>de</strong>l programa<br />

educativo y aplicarse a todas <strong>la</strong>s materias (matemáticas, ci<strong>en</strong>cia, historia,<br />

geografía, literatura, etc.). Pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse un proceso <strong>en</strong> espiral: los temas<br />

<strong>de</strong> SST se abordan año tras año, se estudian con mayor profundidad y se<br />

adaptan al nuevo niv<strong>el</strong> m<strong>en</strong>tal y emocional <strong>de</strong>l estudiante.<br />

El proyecto se dirige a los c<strong>en</strong>tros preesco<strong>la</strong>res, a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias y a los<br />

dos primeros cursos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria. Los temas compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong> hogar, <strong>en</strong> <strong>la</strong> calle, etc.<br />

El manual aborda <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes capacida<strong>de</strong>s:<br />

• Saber: información necesaria para <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión e información sobre <strong>el</strong><br />

tramo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinatarios.<br />

• Saber cómo: adquirir capacida<strong>de</strong>s operativas a través <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias<br />

prácticas.<br />

• Saber ser: adquirir una actitud personal positiva.<br />

Un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to distintivo <strong>de</strong> este proyecto es <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> un grupo<br />

<strong>de</strong> profesores <strong>en</strong> <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los aspectos educativos y <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l<br />

51■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

método <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios. Este grupo se <strong>en</strong>carga igualm<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong>l manual.<br />

El manual se imprimió y se pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong> Bérgamo<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2002. Algunas escue<strong>la</strong>s han optado por participar <strong>de</strong><br />

forma voluntaria. Este manual se ha convertido <strong>en</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s opciones <strong>de</strong><br />

formación para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad<br />

sanitaria <strong>de</strong> Bérgamo.<br />

El proyecto se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ra <strong>en</strong> los cuatro ámbitos sigui<strong>en</strong>tes:<br />

A. E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> cursos educativos <strong>de</strong>stinados a los alumnos<br />

El manual propone a los profesores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas escue<strong>la</strong>s una serie <strong>de</strong><br />

principios, criterios y suger<strong>en</strong>cias para integrar los temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s diversas materias esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong> acuerdo con <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n<br />

<strong>de</strong> estudios. En <strong>el</strong> cuadro 1 figuran más <strong>de</strong>talles y algunos ejemplos. Durante <strong>la</strong><br />

ejecución <strong>de</strong>l proyecto se aum<strong>en</strong>tará <strong>el</strong> número <strong>de</strong> ejemplos proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

vida real a fin <strong>de</strong> ayudar a los profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> adoptar este método. El<br />

método incluye los criterios aplicados para evaluar su eficacia.<br />

Materia Objetivos Objetivos <strong>en</strong> materia Ejemplos<br />

<strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios<br />

<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> hogar<br />

L<strong>en</strong>gua italiana I<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a es<strong>en</strong>cial Compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>el</strong> tema principal y <strong>la</strong> El alumno:<br />

<strong>de</strong> cualquier cosa escuchada información incluidos <strong>en</strong> los textos • <strong>de</strong>fine <strong>el</strong> término «droga» y<br />

o leída <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostración o regu<strong>la</strong>ción explica <strong>la</strong>s normas para <strong>el</strong> uso<br />

correcto y seguro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s drogas<br />

(legales);<br />

• <strong>de</strong>fine lo que es una<br />

«emerg<strong>en</strong>cia» y explica cómo<br />

pedir ayuda l<strong>la</strong>mando al<br />

número <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia y<br />

facilitando información precisa<br />

sin sucumbir al pánico.<br />

Matemáticas • Resolver problemas • Reconocer <strong>la</strong>s situaciones críticas. El alumno:<br />

mediante instrum<strong>en</strong>tos • Reunir datos mediante • conoce su casa y utiliza <strong>la</strong>s<br />

concretos. cuestionarios. difer<strong>en</strong>tes zonas <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma <strong>de</strong><br />

• C<strong>la</strong>sificar los datos <strong>en</strong>: • Reconocer y resolver problemas acuerdo con su función;<br />

posibles, seguros e <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias • reúne y analiza datos acerca <strong>de</strong><br />

improbables. prácticas. <strong>la</strong>s lesiones domésticas;<br />

• Reunir datos personales<br />

• muestra soluciones y propone<br />

y <strong>de</strong>l grupo.<br />

mejorar <strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones.<br />

Ci<strong>en</strong>cias • Dominar <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> • Explorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno doméstico; El alumno:<br />

investigación (observar, • Establecer vínculos <strong>en</strong>tre causas • <strong>en</strong>umera y pone <strong>en</strong> práctica<br />

investigar, poner a prueba). y efectos. <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s que permit<strong>en</strong><br />

• Comparar lo que se hace • Reunir y s<strong>el</strong>eccionar información. prev<strong>en</strong>ir daños <strong>en</strong> <strong>el</strong> oído y <strong>en</strong><br />

con lo que se pi<strong>en</strong>sa. • Utilizar <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nador para <strong>la</strong> vista (uso <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>nador, <strong>el</strong><br />

procesar datos.<br />

t<strong>el</strong>evisor, etc.);<br />

• Confirmar hechos y establecer<br />

re<strong>la</strong>ciones.<br />

• conoce y pone <strong>en</strong> prácticas<br />

algunas medidas <strong>de</strong> primeros<br />

auxilios;<br />

• conoce, respeta y usa<br />

correctam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> mobiliario,<br />

los equipos <strong>el</strong>ectrónicos y los<br />

<strong>el</strong>ectrodomésticos.<br />

Cuadro 1. Ejemplos re<strong>la</strong>cionados con los cursos educativos para alumnos (<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria)<br />

■52


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

B. Desarrollo <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo para <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>stinado a los<br />

profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> aplicar este método<br />

Los <strong>trabajo</strong>s comi<strong>en</strong>zan con un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación para <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> un curso educativo sobre <strong>seguridad</strong> dirigido a los<br />

jóv<strong>en</strong>es. El grupo que participa <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación está formado<br />

por quince profesores <strong>de</strong> una escue<strong>la</strong> primaria <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se aplicará <strong>el</strong> método<br />

estudiado.<br />

Los objetivos s<strong>el</strong>eccionados por los profesores para <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> formación<br />

(cuadro 2) se i<strong>de</strong>ntificaron mediante <strong>la</strong> técnica <strong>de</strong> grupos nominales ( 18 ) y,<br />

posteriorm<strong>en</strong>te, mediante <strong>la</strong> técnica D<strong>el</strong>phi ( 19 ).<br />

El curso se imparte <strong>en</strong> tres sesiones, cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales ti<strong>en</strong>e una duración<br />

<strong>de</strong> cuatro horas y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se examinan los sigui<strong>en</strong>tes temas:<br />

• Cont<strong>en</strong>ido técnico<br />

Objetivos <strong>de</strong> formación: se informará a los profesores sobre los principales<br />

factores <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> distintos contextos (carreteras, hogar, escue<strong>la</strong>, localidad),<br />

datos epi<strong>de</strong>miológicos y legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia.<br />

• Aspectos educativos, teoría<br />

Objetivos <strong>de</strong> formación: se <strong>en</strong>señará a los profesores <strong>en</strong> qué consiste <strong>la</strong><br />

educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y se explicarán mo<strong>de</strong>los teóricos para facilitar un<br />

cambio <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to, actitu<strong>de</strong>s sociales y repres<strong>en</strong>tación, así como <strong>el</strong><br />

pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emociones.<br />

• Aspectos prácticos<br />

Herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, objetivos <strong>de</strong> formación: los profesores podrán<br />

e<strong>la</strong>borar hojas <strong>de</strong> actividad para alcanzar los objetivos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

<strong>en</strong> distintos <strong>en</strong>tornos y para distintos tramos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s. Estas hojas se<br />

comprobarán con algunos <strong>de</strong> los alumnos durante <strong>el</strong> año esco<strong>la</strong>r y se evaluará<br />

su eficacia y <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> aplicar<strong>la</strong>s <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios.<br />

Cont<strong>en</strong>ido<br />

Cont<strong>en</strong>ido técnico: datos epi<strong>de</strong>miológicos, tipos <strong>de</strong><br />

riesgos, legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia.<br />

Aspectos educativos: mo<strong>de</strong>los teóricos para facilitar un<br />

cambio <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to, actitu<strong>de</strong>s sociales y<br />

s<strong>en</strong>sibilización, <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s emociones.<br />

Aspectos prácticos: herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para e<strong>la</strong>borar<br />

hojas <strong>de</strong> actividad.<br />

Objetivos <strong>de</strong> formación<br />

Se informará a los profesores sobre los principales factores<br />

<strong>de</strong> riesgo <strong>en</strong> distintos contextos y se les proporcionarán<br />

datos epi<strong>de</strong>miológicos actualizados.<br />

Los profesores podrán aplicar los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>l curso para<br />

fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong>tre los alumnos.<br />

Los profesores podrán e<strong>la</strong>borar hojas <strong>de</strong> actividad para<br />

distintos tramos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s y para diversos objetivos <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Cuadro 2. Desarrollo <strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo para <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>stinado a los profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong><br />

aplicar este método<br />

( 18 ) <strong>La</strong> técnica <strong>de</strong> grupos nominales se utiliza para evaluar <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación y permite a un<br />

grupo <strong>de</strong> personas (profesores) alcanzar un acuerdo sobre los temas que estiman prioritarios para<br />

un curso <strong>de</strong> formación sobre SST dirigido a dicho grupo..<br />

( 19 ) <strong>La</strong> técnica D<strong>el</strong>phi se utiliza <strong>en</strong> una segunda fase para <strong>de</strong>finir mejor los objetivos <strong>de</strong>l curso <strong>de</strong><br />

formación. Mediante cuestionarios <strong>en</strong>viados a cada profesor por correo <strong>el</strong>ectrónico se pue<strong>de</strong> lograr<br />

una mayor converg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> opiniones que <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to inicial, sin forzar <strong>la</strong> búsqueda<br />

<strong>de</strong> cons<strong>en</strong>so a través <strong>de</strong> los condicionami<strong>en</strong>tos psicológicos <strong>de</strong> cada persona.<br />

53■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

C. Definición <strong>de</strong> criterios para <strong>la</strong> evaluación<br />

El proyecto contará con un sistema <strong>de</strong> evaluación que se c<strong>en</strong>trará<br />

especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l proceso y <strong>de</strong> los resultados (cuadro 3).<br />

Curso (para estudiantes)<br />

Proceso <strong>de</strong> formación (para profesores)<br />

Evaluación <strong>de</strong>l proceso • Cómo redactan y/o actualizan <strong>el</strong> manual • Evaluar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> formación<br />

los profesores.<br />

con participación <strong>de</strong> los profesores.<br />

• Cómo evaluar los procesos educativos con • Cómo evaluar los sigui<strong>en</strong>tes cursos <strong>de</strong> formación<br />

participación <strong>de</strong> los alumnos que aplican <strong>el</strong> para los profesores que pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n aplicar <strong>el</strong><br />

manual.<br />

manual.<br />

Evaluación <strong>de</strong> • Evaluar <strong>la</strong>s aptitut<strong>de</strong>s cognitivas y • Evaluar <strong>la</strong>s aptitu<strong>de</strong>s adquiridas por los maestros<br />

resultados vocacionales <strong>de</strong> los alumnos que utilizan a través <strong>de</strong> los cursos <strong>de</strong> formación.<br />

<strong>el</strong> manual.<br />

Cuadro 3. Definición <strong>de</strong> criterios para <strong>la</strong> evaluación<br />

D. Creación <strong>de</strong> un paquete <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tación fácil <strong>de</strong> usar para <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> aplicar <strong>el</strong> manual<br />

Se podrá acce<strong>de</strong>r a este paquete a través <strong>de</strong> Internet.<br />

El paquete compr<strong>en</strong><strong>de</strong>rá al m<strong>en</strong>os <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes categorías:<br />

• reunión <strong>de</strong> datos epi<strong>de</strong>miológicos sobre acci<strong>de</strong>ntes (carretera, hogar, escue<strong>la</strong><br />

y localidad) <strong>en</strong> los que se hayan visto implicados niños <strong>en</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong><br />

Bérgamo, <strong>en</strong> Italia y <strong>en</strong> Europa;<br />

• directivas nacionales, europeas e internacionales sobre <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> infantil;<br />

• legis<strong>la</strong>ción sobre <strong>seguridad</strong> infantil;<br />

• directrices (nacionales e internacionales) sobre prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes;<br />

• docum<strong>en</strong>tación sobre métodos pedagógicos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong>;<br />

• revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> bibliografía nacional e internacional re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong>s actuaciones<br />

<strong>de</strong> eficacia <strong>de</strong>mostrada <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios sobre temas<br />

<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y prev<strong>en</strong>ción;<br />

• al m<strong>en</strong>os siete grupos <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> educación sanitaria sobre <strong>la</strong> cuestión<br />

concreta <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>stinada a los alumnos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria y <strong>de</strong><br />

los primeros niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria;<br />

• todos los mo<strong>de</strong>los aplicables a <strong>la</strong>s diversas materias esco<strong>la</strong>res y a los<br />

instrum<strong>en</strong>tos didácticos son e<strong>la</strong>borados por los profesores que participan <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> proyecto.<br />

Resultados<br />

Los resultados se recopi<strong>la</strong>rán y pres<strong>en</strong>tarán <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda fase <strong>de</strong>l proceso que<br />

com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> marzo <strong>de</strong> 2003 y sigue <strong>en</strong> curso.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

Este proyecto es una muestra <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> sector educativo y <strong>el</strong><br />

sanitario. En algunos aspectos predomina <strong>la</strong> contribución <strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

■54


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

educación (<strong>de</strong>sarrollo y aplicación <strong>de</strong> los métodos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza). En otros, <strong>el</strong><br />

sector sanitario ha <strong>de</strong>sempeñado un pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> li<strong>de</strong>razgo (proponi<strong>en</strong>do temas<br />

prioritarios, reuni<strong>en</strong>do y procesando datos e informaciones, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo y<br />

supervisando <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> evaluación). A m<strong>en</strong>udo es difícil calibrar y calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong><br />

contribución que ha hecho cada uno. A<strong>de</strong>más, dichas evaluaciones su<strong>el</strong><strong>en</strong> ser<br />

improductivas. En ocasiones, estos dos sectores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> puntos <strong>de</strong> vista<br />

difer<strong>en</strong>tes que resulta difícil conciliar, al igual que los métodos <strong>de</strong><br />

funcionami<strong>en</strong>to (por ejemplo, <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los profesores). Sin embargo, <strong>en</strong><br />

última instancia <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> alcanzado ha increm<strong>en</strong>tado los conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

ambas partes.<br />

Hasta que <strong>la</strong>s normas nacionales ratifiqu<strong>en</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s materias<br />

re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio, <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias como ésta<br />

sólo servirán para formu<strong>la</strong>r criterios y e<strong>la</strong>borar instrum<strong>en</strong>tos didácticos, que sólo<br />

se aplicarán <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilidad <strong>de</strong> los profesores y<br />

<strong>la</strong>s familias, <strong>el</strong> contexto social y <strong>la</strong> tradición educativa lo permitan.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

<strong>La</strong> oportunidad <strong>de</strong> co<strong>la</strong>borar y «comparar notas» <strong>en</strong>tre los maestros y los<br />

trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> proporcionó a los participantes experi<strong>en</strong>cias valiosas,<br />

que han comp<strong>en</strong>sado <strong>de</strong> sobra los problemas citados anteriorm<strong>en</strong>te.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Raffa<strong>el</strong>e Paganoni, Giuliana Rocca, Enea Bove<br />

Servizio Medicina Prev<strong>en</strong>tiva e di Comunità<br />

Via Borgo Pa<strong>la</strong>zzo 130<br />

I-24125 Bergamo<br />

T<strong>el</strong>. (39) 03 54 53 13 09<br />

Fax (39) 03 54 53 13 54<br />

E-mail: rpaganoni@asl.bergamo.it<br />

Emanue<strong>la</strong> Giuli, Giuliana Roseo<br />

ISPESL<br />

Via Alessandria 220<br />

I-00198 Roma<br />

T<strong>el</strong>. (39) 06 44 25 10 17<br />

Fax (39) 06 44 25 09 72<br />

E-mail: giuli.doc@ispesl.it<br />

55■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

3.2.2. «EJEMPLOS DE BUENAS<br />

PRÁCTICAS PARA PROMOVER LA<br />

SALUD Y LA SEGURIDAD EN<br />

ESCUELAS PRIMARIAS», Italia<br />

ISPESL [Instituto nacional italiano para <strong>la</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>], Roma<br />

Red Cívica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación <strong>de</strong> Milán<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Fom<strong>en</strong>tar una cultura <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>seguridad</strong> mediante <strong>la</strong> creación<br />

<strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos didácticos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> vida cotidiana y <strong>la</strong>boral<br />

<strong>de</strong>stinados a los alumnos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r y difundir instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> formación a niv<strong>el</strong> nacional.<br />

• Fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> profesores y alumnos.<br />

■56<br />

Introducción<br />

Se prepararon dos instrum<strong>en</strong>tos didácticos (<strong>el</strong> CD-ROM interactivo «En casa <strong>de</strong><br />

Luca» y un cortometraje titu<strong>la</strong>do «Gafas para ver»), <strong>de</strong>stinados a niños <strong>de</strong> 6 a<br />

10 años <strong>de</strong> edad, utilizando para <strong>el</strong>lo métodos pedagógicos a<strong>de</strong>cuados para<br />

estos niños. Estos instrum<strong>en</strong>tos se divulgaron a niv<strong>el</strong> nacional para animar a los<br />

niños a apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y fom<strong>en</strong>tar una cultura <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción. El empleo <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas multimedia interactivas resultó crucial<br />

para <strong>la</strong> participación g<strong>en</strong>eral y activa <strong>de</strong> los alumnos.<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> CD-ROM ha sido incluido <strong>en</strong> un proyecto <strong>de</strong> cooperación para<br />

buscar formas innovadoras <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y apr<strong>en</strong>dizaje interactivo para<br />

alumnos <strong>de</strong> 5 a 16 años. Este proyecto adicional, <strong>de</strong>nominado «En busca <strong>de</strong>l<br />

tesoro», ofrece muchas oportunida<strong>de</strong>s para estudiar temas re<strong>la</strong>cionados con los<br />

principales temas esco<strong>la</strong>res.


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

Este proyecto se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> que los colegios, y <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r los <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>señanza primaria, pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sempeñar un pap<strong>el</strong> fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

transmisión <strong>de</strong> los valores básicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> a <strong>la</strong>s nuevas<br />

g<strong>en</strong>eraciones. En vista <strong>de</strong> <strong>la</strong> corta edad <strong>de</strong> los alumnos, resulta más fácil trabajar<br />

y s<strong>en</strong>sibilizarlos sobre estos temas.<br />

Objetivos<br />

• Proporcionar a los alumnos participantes los conocimi<strong>en</strong>tos necesarios para<br />

aplicar medidas eficaces <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> su vida diaria utilizando<br />

instrum<strong>en</strong>tos concretos.<br />

• Poner a prueba métodos novedosos e interactivos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y<br />

apr<strong>en</strong>dizaje con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar una cultura <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias.<br />

• Animar a los profesores, padres y alumnos para que particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Ámbito<br />

Este proyecto ti<strong>en</strong>e dos ámbitos <strong>de</strong> aplicación: por una parte, <strong>la</strong> creación <strong>de</strong><br />

instrum<strong>en</strong>tos didácticos <strong>de</strong>stinados a alumnos <strong>de</strong> 6 a 10 años <strong>de</strong> edad<br />

utilizando los métodos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza más a<strong>de</strong>cuados para los alumnos <strong>de</strong><br />

escue<strong>la</strong>s primarias y, por otra, <strong>la</strong> divulgación <strong>de</strong> estos instrum<strong>en</strong>tos didácticos a<br />

niv<strong>el</strong> nacional para fom<strong>en</strong>tar una cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.<br />

Se <strong>de</strong>finieron los sigui<strong>en</strong>tes objetivos <strong>de</strong> formación:<br />

• crear instrum<strong>en</strong>tos que anim<strong>en</strong> a los niños a apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r conceptos <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y prev<strong>en</strong>ción;<br />

• <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r métodos (activos) <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y/o apr<strong>en</strong>dizaje que capt<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

interés <strong>de</strong> los alumnos y les ayu<strong>de</strong>n a establecer re<strong>la</strong>ciones sociales;<br />

• fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los niños y los profesores;<br />

• evaluar, utilizando difer<strong>en</strong>tes medios <strong>de</strong> expresión (dibujos, cart<strong>el</strong>es,<br />

cuestionarios, textos) lo que los niños han apr<strong>en</strong>dido y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

participación.<br />

El objetivo principal <strong>de</strong> todo <strong>el</strong>lo es: «Empieza jov<strong>en</strong>, permanece seguro».<br />

Descripción <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos<br />

El primer instrum<strong>en</strong>to, creado por <strong>el</strong> ISPESL <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro<br />

Experim<strong>en</strong>tal para <strong>la</strong> Educación Universitaria Interuniversitario (CSESi) <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Perugia, es un CD-ROM interactivo <strong>de</strong>nominado «En casa <strong>de</strong><br />

Luca», con <strong>el</strong> cual los niños, a través <strong>de</strong> sus respuestas a imág<strong>en</strong>es y<br />

animaciones atractivas, adquier<strong>en</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los p<strong>el</strong>igros que <strong>en</strong>cierran<br />

<strong>de</strong>terminadas situaciones o acciones <strong>en</strong> sus propios hogares y <strong>de</strong> los riesgos<br />

<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> situaciones o acciones <strong>de</strong>terminadas. Mediante un juego, <strong>el</strong> niño<br />

i<strong>de</strong>ntifica y <strong>el</strong>imina todas <strong>la</strong>s situaciones p<strong>el</strong>igrosas y apr<strong>en</strong><strong>de</strong> a comportarse <strong>de</strong><br />

forma segura <strong>en</strong> varias situaciones domésticas, por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> dormitorio,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> cuarto <strong>de</strong> baño, <strong>en</strong> <strong>la</strong> cocina, <strong>en</strong> <strong>el</strong> garaje y <strong>en</strong> <strong>el</strong> salón. El CD-ROM<br />

conti<strong>en</strong>e materiales <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong>stinados a los educadores (padres y<br />

57■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

profesores), así como a niños más mayores. Asimismo, se incluy<strong>en</strong> hojas<br />

informativas sobre primeros auxilios y medidas que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tomarse <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />

acci<strong>de</strong>nte, así como un glosario <strong>de</strong> los términos más importantes utilizados y<br />

que se refier<strong>en</strong> a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST).<br />

El segundo instrum<strong>en</strong>to, creado por <strong>el</strong> ISPESL <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> IRSAD<br />

(Instituto <strong>de</strong> Investigación sobre <strong>la</strong> Seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Entorno Doméstico), es un<br />

cortometraje titu<strong>la</strong>do «Gafas para ver», <strong>en</strong> <strong>el</strong> que un abu<strong>el</strong>o, que repres<strong>en</strong>ta los<br />

valores <strong>de</strong> <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>, formu<strong>la</strong> preguntas a sus nietos sobre<br />

<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y espera <strong>la</strong>s respuestas. <strong>La</strong>s preguntas y respuestas aparec<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> subtítulos y los niños pue<strong>de</strong>n leer<strong>la</strong>s <strong>en</strong> voz alta, a modo <strong>de</strong> karaoke. <strong>La</strong>s<br />

gafas a <strong>la</strong>s que se refiere <strong>el</strong> título <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o son una metáfora, pues permit<strong>en</strong> a<br />

los niños ver y evitar los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> sus casas. El ví<strong>de</strong>o muestra esc<strong>en</strong>as<br />

familiares típicas y <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que suce<strong>de</strong>n a veces los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> hogar.<br />

Los acci<strong>de</strong>ntes se reproduc<strong>en</strong> <strong>en</strong> seis situaciones domésticas y <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o ofrece <strong>la</strong><br />

oportunidad <strong>de</strong> hab<strong>la</strong>r con los niños sobre riesgos y medidas prev<strong>en</strong>tivas.<br />

Resultados<br />

Ambos instrum<strong>en</strong>tos se distribuyeron <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza primaria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

región <strong>de</strong> Molise, <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> autoridad local <strong>en</strong> materia educativa<br />

y con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> expertos <strong>en</strong> SST <strong>de</strong>l ISPESL y <strong>la</strong> asociación «Ambi<strong>en</strong>te,<br />

Sicurezza e Qualità» <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confe<strong>de</strong>ración Nacional <strong>de</strong> Artes y Oficios. Asimismo<br />

fueron probados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l 37º distrito esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Roma.<br />

El ISPESL divulgó ampliam<strong>en</strong>te estos instrum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> reuniones y<br />

seminarios específicos, y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tregó a muchas escue<strong>la</strong>s que habían solicitado<br />

ambos productos.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

• Los profesores t<strong>en</strong>ían un conocimi<strong>en</strong>to superficial <strong>de</strong> los conceptos <strong>de</strong> SST<br />

(por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> ISPESL había organizado reuniones con expertos <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia).<br />

• Los padres t<strong>en</strong>ían también un conocimi<strong>en</strong>to superficial <strong>de</strong> los conceptos <strong>de</strong><br />

SST.<br />

• En g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s t<strong>en</strong>ían dificulta<strong>de</strong>s económicas.<br />

• Existe una escasez estructural <strong>de</strong> edificios esco<strong>la</strong>res.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

El empleo <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos interactivos resultó crucial para <strong>la</strong> participación<br />

g<strong>en</strong>eral y activa <strong>de</strong> los alumnos.<br />

Dado que <strong>el</strong> proyecto se c<strong>en</strong>traba <strong>en</strong> los aspectos prácticos y <strong>de</strong> aplicación, fue<br />

posible aplicar una estrategia <strong>de</strong> formación capaz <strong>de</strong> estimu<strong>la</strong>r a <strong>la</strong>s personas<br />

para que resolvieran problemas reales re<strong>la</strong>cionados con su <strong>en</strong>torno cotidiano.<br />

Al mismo tiempo, los alumnos tomaron conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que significa trabajar<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un grupo, mejorando así sus capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ción y cognitivas con<br />

<strong>el</strong> fin <strong>de</strong> alcanzar los objetivos previam<strong>en</strong>te fijados.<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> estrategia adoptada contemp<strong>la</strong>ba <strong>la</strong> c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> reuniones <strong>en</strong>tre<br />

profesores y expertos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> para analizar los dos productos, <strong>de</strong>liberar<br />

acerca <strong>de</strong> los materiales, diseñar los métodos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza más a<strong>de</strong>cuados y<br />

e<strong>la</strong>borar un sistema <strong>de</strong> evaluación para comprobar <strong>la</strong> compr<strong>en</strong>sión y asimi<strong>la</strong>ción<br />

■58


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

<strong>de</strong> los m<strong>en</strong>sajes <strong>en</strong>viados. Los niños trabajaron <strong>en</strong> grupo y confeccionaron<br />

dibujos, cart<strong>el</strong>es e informes <strong>en</strong> los que mostraban una mejor percepción <strong>de</strong> los<br />

riesgos exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos cotidianos.<br />

Numerosas escue<strong>la</strong>s italianas han solicitado estos instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza,<br />

por lo que <strong>el</strong> ISPESL <strong>de</strong>cidió e<strong>la</strong>borar directrices específicas dirigidas a los<br />

profesores, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> optimizar <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> los mismos.<br />

Transferibilidad<br />

El CD-ROM «En casa <strong>de</strong> Luca» forma parte <strong>de</strong> un proyecto <strong>de</strong> cooperación <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>señanza a distancia <strong>en</strong> re<strong>de</strong>s esco<strong>la</strong>res.<br />

El proyecto <strong>de</strong>nominado «En busca <strong>de</strong>l tesoro» está promovido por <strong>la</strong> Red<br />

Cívica <strong>de</strong> Milán, <strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to Regional Esco<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Lombardía y <strong>el</strong> Comité <strong>de</strong><br />

Profesores <strong>de</strong> Informática, con <strong>el</strong> respaldo <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Educación.<br />

El proyecto pret<strong>en</strong><strong>de</strong> probar métodos innovadores <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y apr<strong>en</strong>dizaje<br />

interactivo, ofreci<strong>en</strong>do a los participantes (alumnos <strong>en</strong>tre 5 y 16 años <strong>de</strong> edad)<br />

numerosas oportunida<strong>de</strong>s para estudiar temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s principales<br />

materias esco<strong>la</strong>res: educación intercultural, educación sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>,<br />

educación medioambi<strong>en</strong>tal, tecnologías y comunicación, etc. ( 20 ).<br />

En 2000 y 2001, 5 000 alumnos y profesores tomaron parte <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> 490 grupos (300 familias participaron <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su hogar) <strong>de</strong> 350<br />

escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Italia, Francia, Alemania, <strong>el</strong> Reino Unido, Bélgica, Luxemburgo,<br />

Suiza, Egipto, Uruguay y Costa Rica.<br />

<strong>La</strong> edición <strong>de</strong> 2001-2002 fue utilizada por 6 000 usuarios <strong>de</strong> Italia, Alemania y<br />

Arg<strong>en</strong>tina. Exist<strong>en</strong> ci<strong>en</strong>to cincu<strong>en</strong>ta bitácoras <strong>en</strong> línea con hipertextos, dibujos,<br />

animaciones y búsquedas ilustradas que dan testimonio <strong>de</strong> <strong>la</strong> creatividad e<br />

interés que <strong>de</strong>muestran los niños, los profesores y los padres por temas <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>.<br />

( 20 ) El proyecto se <strong>de</strong>nomina «En busca <strong>de</strong>l tesoro» porque <strong>el</strong> juego consiste <strong>en</strong> crear equipos <strong>de</strong> piratas<br />

que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> conquistar espacio y buscar <strong>el</strong> «tesoro <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to». Está estructurado <strong>de</strong> tal forma<br />

que cada uno <strong>de</strong> los grupos participantes, tras registrarse <strong>en</strong> línea <strong>de</strong> acuerdo con su grupo <strong>de</strong> edad,<br />

pue<strong>de</strong> participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> juego y pasar por diversas etapas utilizando cofres <strong>de</strong>l tesoro <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

colores según <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> dificultad (por ejemplo, malva: niños <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> infantil; azul: alumnos<br />

<strong>de</strong> quinto grado <strong>de</strong> primaria y primer grado <strong>de</strong> secundaria). <strong>La</strong> tercera etapa <strong>de</strong> «En busca <strong>de</strong>l<br />

tesoro», creada <strong>en</strong> ISPESL Ga<strong>la</strong>xy gracias al apoyo <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Docum<strong>en</strong>tación,<br />

Información y Formación, ofrece vías, material didáctico, adivinanzas y juegos <strong>de</strong>stinados a <strong>la</strong><br />

educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>. Este material pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>scargarse <strong>en</strong> Internet<br />

(http://fc.retecivica.mi<strong>la</strong>no.it/rcmweb/tesoro/suk/didacta.htm#didacta).<br />

59■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Emanue<strong>la</strong> Giuli, Giuliana Roseo, Gabri<strong>el</strong><strong>la</strong> Toti<br />

ISPESL<br />

Via Alessandria 220<br />

I-00198 Roma<br />

T<strong>el</strong>. (39) 06 44 25 10 17<br />

Fax (39) 06 44 25 09 72<br />

E-mail: giuli.doc@ispesl.it<br />

http://fc.retecivica.mi<strong>la</strong>no.it/rcmweb/tesoro/<br />

■60


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.2.3. «JUEGO SEGURO EN TODO<br />

MOMENTO», INGLATERRA<br />

Programa comunitario <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes, Milton Keynes<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• S<strong>en</strong>sibilizar a los alumnos <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria sobre <strong>la</strong>s cuestiones <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción sitas <strong>en</strong> <strong>el</strong> barrio.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r una serie <strong>de</strong> recursos educativos para que los alumnos<br />

adquieran capacida<strong>de</strong>s personales para <strong>la</strong> gestión y <strong>el</strong> control <strong>de</strong> riesgos.<br />

Introducción<br />

<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» («Safe p<strong>la</strong>y at all times» o «Juego seguro <strong>en</strong> todo<br />

mom<strong>en</strong>to») forma parte <strong>de</strong>l programa comunitario <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa constructora<br />

<strong>La</strong>ing Homes y ti<strong>en</strong>e por objeto <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r recursos, i<strong>de</strong>as y p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>señanza <strong>de</strong>stinados al profesorado, tomando como base una obra <strong>de</strong><br />

construcción sita <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona. Se transmit<strong>en</strong> m<strong>en</strong>sajes c<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> infantil y sost<strong>en</strong>ibilidad y se permite echar un vistazo al interior <strong>de</strong>l<br />

edificio <strong>en</strong> construcción para reforzar <strong>la</strong>s materias <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios, como <strong>el</strong><br />

apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> lectura y <strong>la</strong> escritura, <strong>la</strong>s tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>la</strong><br />

comunicación (TIC) y <strong>el</strong> diseño y <strong>la</strong> tecnología (D+T).<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>La</strong>s empresas constructoras <strong>de</strong>l Reino Unido muestran cada vez más interés por<br />

los riesgos para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que viv<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s proximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción. Los riesgos son mayores para los jóv<strong>en</strong>es. Entre 1990<br />

y 2000, 818 niños sufrieron lesiones <strong>en</strong> obras <strong>de</strong> construcción, y 16 <strong>de</strong> estos<br />

acci<strong>de</strong>ntes fueron mortales. <strong>La</strong>s empresas constructoras esperan mejorar su<br />

reputación y obt<strong>en</strong>er <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción mediante iniciativas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

dirigidas a <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s.<br />

61■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

El p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> Gran Bretaña establece que <strong>la</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong><br />

es también responsabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s ( 21 ). El ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> pue<strong>de</strong> ser muy amplio, pero dichas iniciativas revist<strong>en</strong><br />

especial notoriedad cuando abordan cuestiones <strong>de</strong> interés local. A este<br />

respecto, <strong>en</strong>señar a los alumnos los riesgos que implica una obra <strong>de</strong><br />

construcción <strong>en</strong> <strong>el</strong> barrio t<strong>en</strong>drá seguram<strong>en</strong>te un impacto positivo.<br />

<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» se puso <strong>en</strong> marcha <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2000 y ha sido <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da<br />

por <strong>el</strong> coordinador <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ce con <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes (un profesor<br />

titu<strong>la</strong>do). En <strong>el</strong> proyecto han participado varias organizaciones co<strong>la</strong>boradoras,<br />

como <strong>la</strong> Real Sociedad Británica para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes (Royal Society<br />

for the Prev<strong>en</strong>tion of Acci<strong>de</strong>nts [RoSPA]) y <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Formación <strong>de</strong>l Sector<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción (Construction Industry Training Board [CITB]). Se<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron cinco compon<strong>en</strong>tes educativos basados <strong>en</strong> <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

prácticas esco<strong>la</strong>res. En <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at», <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong>n<br />

s<strong>el</strong>eccionar los compon<strong>en</strong>tes y su niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> participación. Actualm<strong>en</strong>te se está<br />

ampliando está iniciativa con compon<strong>en</strong>tes educativos <strong>de</strong>stinados a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

secundarias (alumnos <strong>de</strong> 11 a 16 años).<br />

Objetivos<br />

• S<strong>en</strong>sibilizar a los alumnos <strong>de</strong> 7 a 11 años <strong>de</strong> edad sobre <strong>la</strong>s cuestiones <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción sitas <strong>en</strong> su barrio.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r una serie <strong>de</strong> recursos educativos que ayu<strong>de</strong>n a los alumnos a<br />

adquirir capacida<strong>de</strong>s personales para <strong>la</strong> gestión y <strong>el</strong> control <strong>de</strong> riesgos.<br />

• Realizar pres<strong>en</strong>taciones durante <strong>la</strong>s visitas a escue<strong>la</strong>s a fin <strong>de</strong> advertir a los<br />

niños sobre los riesgos que implica jugar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r paquetes <strong>de</strong> recursos pedagógicos sobre temas <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />

estudios nacionales, por ejemplo; apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> lectura y <strong>la</strong> escritura,<br />

tecnologías <strong>de</strong> <strong>la</strong> información y <strong>la</strong> comunicación (TIC), y educación personal,<br />

social y sanitaria, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se va a integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> (SST).<br />

• Incluir los requisitos <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios nacional <strong>en</strong> los paquetes <strong>de</strong> recursos<br />

pedagógicos.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r un sitio web para escue<strong>la</strong>s primarias que cont<strong>en</strong>ga información y<br />

recursos interactivos para utilizarlos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s educativas sobre <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción.<br />

• Fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre <strong>La</strong>ing Homes y <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s.<br />

Ámbito<br />

<strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>stinatarias <strong>de</strong> esta iniciativa son escue<strong>la</strong>s primarias situadas a<br />

m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> un kilómetro <strong>de</strong> una obra <strong>de</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes. Durante<br />

<strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> una nueva obra <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes, todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un radio <strong>de</strong> un kilómetro recib<strong>en</strong> una invitación por escrito para<br />

participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> iniciativa.<br />

( 21 ) Por ejemplo, <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios nacional establece directrices educativas para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> riesgos, <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s cuales «los niños <strong>de</strong>b<strong>en</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a:<br />

gestionar su <strong>en</strong>torno para garantizar su <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más; y conocer <strong>la</strong>s medidas<br />

que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> adoptar para contro<strong>la</strong>r los riesgos». [Qualifications and Curriculum Authority [QCA]<br />

[Autoridad <strong>de</strong> Cualificaciones y P<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> Estudio], Design and technology, HMSO, Londres (2000),<br />

p. 16]. Para más información sobre <strong>la</strong> QCA, visite: http://www.qca.org.uk/<br />

■62


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

<strong>La</strong> iniciativa pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los niños <strong>en</strong> torno a los p<strong>el</strong>igros que exist<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción y <strong>en</strong>señarles a hacer fr<strong>en</strong>te a estos riesgos. <strong>La</strong><br />

iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» está integrada por cinco compon<strong>en</strong>tes principales:<br />

• pres<strong>en</strong>taciones sobre <strong>seguridad</strong> para alumnos con capacida<strong>de</strong>s diversas<br />

(g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre 5 y 11 años <strong>de</strong> edad);<br />

• un paquete <strong>de</strong> recursos educativos para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza (a niños <strong>de</strong> 7 a 11 años)<br />

sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> obras <strong>de</strong> construcción y otros objetivos <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje<br />

importantes;<br />

• un sitio web interactivo <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>;<br />

• talleres <strong>de</strong> construcción;<br />

• visitas guiadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s a obras <strong>de</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes.<br />

Todos estos compon<strong>en</strong>tes se facilitan gratuitam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, y éstas<br />

<strong>de</strong>ci<strong>de</strong>n librem<strong>en</strong>te su niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> participación.<br />

Pres<strong>en</strong>taciones sobre <strong>seguridad</strong><br />

<strong>La</strong>s pres<strong>en</strong>taciones sobre <strong>seguridad</strong> se efectúan <strong>en</strong> <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> reuniones<br />

esco<strong>la</strong>res o por separado a grupos <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas eda<strong>de</strong>s. Se realizan<br />

pres<strong>en</strong>taciones multimedia, se i<strong>de</strong>ntifican los riesgos más habituales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

obras <strong>de</strong> construcción, y los alumnos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> ocasión <strong>de</strong> probar <strong>el</strong> equipo <strong>de</strong><br />

protección personal que llevan los trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción.<br />

<strong>La</strong> char<strong>la</strong> sobre <strong>seguridad</strong> ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> los<br />

distintos grupos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s. Se ti<strong>en</strong>e especial cuidado para que <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> char<strong>la</strong> no asuste a los alumnos y se les brinda <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> participar <strong>en</strong><br />

un <strong>de</strong>bate sobre <strong>el</strong> tema.<br />

Paquete <strong>de</strong> recursos educativos<br />

Este paquete ofrece al profesorado numerosos recursos para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />

activida<strong>de</strong>s educativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> basadas <strong>en</strong> temas <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> estudios, por ejemplo, <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> lectura y <strong>la</strong> escritura, <strong>la</strong>s TIC y <strong>el</strong><br />

p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> educación personal, social y sanitaria. Compr<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

materiales y guiones para seis unida<strong>de</strong>s didácticas. Cada unidad cubre los<br />

objetivos básicos <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios nacionales, así como<br />

temas importantes <strong>de</strong> educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. Los guiones están<br />

organizados <strong>de</strong> tal forma que los profesores pue<strong>de</strong>n adaptarlos a <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> sus alumnos.<br />

Los usuarios pue<strong>de</strong>n obt<strong>en</strong>er gratuitam<strong>en</strong>te estos recursos a través <strong>de</strong>l sitio web<br />

<strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes ( 22 ).<br />

Sitio web interactivo<br />

El sitio web <strong>de</strong> «Sp<strong>la</strong>at» ofrece otros recursos sobre obras <strong>de</strong> construcción y<br />

<strong>seguridad</strong> infantil dirigidos al profesorado. Asimismo pres<strong>en</strong>ta activida<strong>de</strong>s para<br />

niños, como concursos y un esc<strong>en</strong>ario interactivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que los niños <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

asumir <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> inspectores <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e i<strong>de</strong>ntificar riesgos <strong>en</strong> una obra <strong>de</strong><br />

construcción virtual.<br />

( 22 ) Los recursos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> Internet (http://www.building4education.co.uk).<br />

63■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Talleres <strong>de</strong> construcción<br />

Exist<strong>en</strong> cinco talleres temáticos <strong>de</strong> construcción para distintos grupos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s<br />

que utilizan materiales <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos por <strong>el</strong> CITB.<br />

■64<br />

En los talleres, los alumnos trabajan <strong>en</strong> grupo para crear amplias estructuras<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes (por ejemplo, un pu<strong>en</strong>te o una cúpu<strong>la</strong>). Los talleres ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por<br />

objeto fom<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> equipo y <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s para resolver problemas,<br />

así como fom<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> interés por <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> edificios, los materiales <strong>de</strong><br />

construcción y los aspectos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Visita a obras <strong>de</strong> construcción<br />

Se organizan visitas seguras a obras para pequeños grupos <strong>de</strong> niños. Estas<br />

visitas pue<strong>de</strong>n c<strong>en</strong>trarse <strong>en</strong> los temas <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios, por ejemplo <strong>en</strong> los<br />

materiales <strong>de</strong> construcción (ci<strong>en</strong>cias) o <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona geográfica (geografía).<br />

El coste <strong>de</strong> este proyecto se <strong>el</strong>eva a 140 000 euros al año y es financiado<br />

exclusivam<strong>en</strong>te con cargo al presupuesto <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones públicas <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing<br />

Homes. Con esta cantidad se financian todos los recursos materiales y un<br />

coordinador a tiempo completo que actúa como <strong>en</strong><strong>la</strong>ce con <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s<br />

locales.<br />

Resultados<br />

<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» no ha utilizado grupos <strong>de</strong> control ni métodos formales <strong>de</strong><br />

evaluación. A este respecto, <strong>el</strong> proyecto se ha c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />

aplicación <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes educativos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />

p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios y no <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los resultados (por ejemplo, mayor<br />

conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos <strong>en</strong>tre los alumnos).<br />

Según <strong>la</strong> información facilitada, <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas aceptan <strong>la</strong><br />

invitación y participan a distintos niv<strong>el</strong>es. <strong>La</strong>s pres<strong>en</strong>taciones sobre <strong>seguridad</strong><br />

son <strong>el</strong> compon<strong>en</strong>te fundam<strong>en</strong>tal y <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida. Aproximadam<strong>en</strong>te un<br />

65 % <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s participan <strong>en</strong> los talleres <strong>de</strong> construcción y un 5 % <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

visitas a <strong>la</strong>s obras. Todas <strong>la</strong>s personas interesadas pue<strong>de</strong>n acce<strong>de</strong>r al sitio web<br />

<strong>de</strong> «Sp<strong>la</strong>at»; <strong>el</strong> número <strong>de</strong> visitas va <strong>en</strong> aum<strong>en</strong>to y actualm<strong>en</strong>te es <strong>de</strong> 3 000 al<br />

mes.<br />

En los últimos años se ha al<strong>en</strong>tado a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s para que apliqu<strong>en</strong> un <strong>en</strong>foque<br />

integral a <strong>la</strong> educación. <strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l<br />

personal doc<strong>en</strong>te, los alumnos, los padres y otros miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />

(por ejemplo, empresas) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s educativas. Participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> iniciativa<br />

<strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes contribuye a hacer realidad esta aspiración.


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

El sitio web ha sido objeto <strong>de</strong> una evaluación formal y ha sido incluido por <strong>la</strong><br />

Administración <strong>en</strong> <strong>la</strong> Red Nacional para <strong>el</strong> Apr<strong>en</strong>dizaje (National Grid for<br />

Learning [NGfL]) <strong>de</strong>l Reino Unido ( 23 ).<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

Uno <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong>l programa comunitario <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes es g<strong>en</strong>erar y<br />

mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> interacción con <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s locales. El mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

estas comunicaciones ha superado <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> un solo coordinador <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong><strong>la</strong>ce con <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s. Sin embargo, se int<strong>en</strong>ta que los empleados <strong>de</strong><br />

<strong>La</strong>ing Homes que trabajan <strong>en</strong> cada localidad asuman responsabilida<strong>de</strong>s para<br />

mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s «Sp<strong>la</strong>at» y <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />

Varias escue<strong>la</strong>s seña<strong>la</strong>n que no han podido b<strong>en</strong>eficiarse <strong>de</strong> muchos <strong>de</strong> los<br />

compon<strong>en</strong>tes como les hubiera gustado. Ello se <strong>de</strong>be a que los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />

estudio a m<strong>en</strong>udo son muy amplios y, por consigui<strong>en</strong>te, los nuevos temas<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> incluirse <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> con mucha ante<strong>la</strong>ción.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

Los compon<strong>en</strong>tes educativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» fueron <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos e<br />

impartidos por un profesor experim<strong>en</strong>tado, por lo que <strong>la</strong> iniciativa se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un profesional <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. Varias escue<strong>la</strong>s participantes han<br />

seña<strong>la</strong>do que este hecho ha permitido <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r material didáctico <strong>de</strong> gran<br />

calidad. Otra prueba <strong>de</strong> su r<strong>el</strong>evancia es que coinci<strong>de</strong> con los objetivos<br />

educativos <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios nacionales.<br />

<strong>La</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at», que se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción <strong>de</strong> los barrios,<br />

ti<strong>en</strong>e una gran importancia local y constituye un ejemplo <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje<br />

práctico sobre los riesgos y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> personal <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo real para los<br />

jóv<strong>en</strong>es.<br />

Otra característica importante es que <strong>la</strong> iniciativa «Sp<strong>la</strong>at» es gratuita y no<br />

utiliza los recursos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s participantes. En <strong>la</strong>s visitas a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, <strong>el</strong><br />

coordinador <strong>de</strong> esta iniciativa facilita todos los materiales necesarios.<br />

Transferibilidad<br />

Muchas empresas <strong>de</strong>l Reino Unido se preocupan por su imag<strong>en</strong> pública e<br />

int<strong>en</strong>tan mejorar<strong>la</strong> a través <strong>de</strong> iniciativas <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones públicas, y precisam<strong>en</strong>te<br />

éste es uno <strong>de</strong> los factores impulsores <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes. Para que<br />

otras empresas privadas <strong>de</strong> construcción ofrecieran iniciativas simi<strong>la</strong>res,<br />

probablem<strong>en</strong>te habría que conv<strong>en</strong>cer a dichas empresas <strong>de</strong>l valor publicitario<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> programas dirigidos a <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s.<br />

Podrían e<strong>la</strong>borarse recursos educativos parecidos para otros Estados miembros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> UE, aunque tal vez fuera necesario introducir cambios <strong>en</strong> los requisitos <strong>de</strong><br />

los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios nacionales y <strong>la</strong>s variantes regionales re<strong>la</strong>tivas a los riesgos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción y a <strong>la</strong>s normativas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

( 23 ) <strong>La</strong> Red Nacional para <strong>el</strong> Apr<strong>en</strong>dizaje conti<strong>en</strong>e <strong>en</strong><strong>la</strong>ces a sitios web s<strong>el</strong>eccionados que ofrec<strong>en</strong><br />

cont<strong>en</strong>idos e información <strong>de</strong> alta calidad.<br />

65■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

<strong>La</strong>ing Homes’ Head Office<br />

Sp<strong>la</strong>at Community Liaison Coordinator<br />

Noble House<br />

Capital Drive<br />

Linford Wood<br />

MK14 6QP Milton Keynes<br />

United Kingdom<br />

T<strong>el</strong>. (44) 19 08 20 90 06<br />

Fax (44) 19 08 20 90 65<br />

E-mail: sp<strong>la</strong>at@<strong>la</strong>ing-homes.co.uk<br />

http://www.sp<strong>la</strong>at.com/in<strong>de</strong>x.htm<br />

■66


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.2.4. PROYECTO «ARMI»:<br />

«AR Y MI EN LA ESCUELA»/«LOS<br />

NUEVOS CHICOS DEL TRABAJO»,<br />

DINAMARCA<br />

ASC [C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicio <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong>l Entorno <strong>de</strong><br />

Trabajo], Valby<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• S<strong>en</strong>sibilizar, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria, sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />

mediante actitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos básicos.<br />

• Hacer que los alumnos aport<strong>en</strong> una contribución positiva a su propia<br />

<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y a <strong>la</strong> <strong>de</strong> sus compañeros.<br />

• Participación <strong>de</strong> los distintos miembros co<strong>la</strong>boradores: padres, alumnos,<br />

instancias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración, organizaciones sindicales y asociaciones<br />

empresariales, y otros expertos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, y <strong>en</strong><br />

educación.<br />

Introducción<br />

El proyecto «Armi» está dirigido a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias, a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

secundarias superiores y a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional.<br />

«Ar y Mi» es un proyecto dirigido a escue<strong>la</strong>s primarias y ti<strong>en</strong>e por objeto<br />

fom<strong>en</strong>tar actitu<strong>de</strong>s y hábitos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong>. «Ar» y<br />

«Mi» son dos trolls cuyos nombres proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong>l término danés Arbejdsmiljø<br />

(<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>). Mediante un método <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> creado para <strong>el</strong> proyecto,<br />

se pres<strong>en</strong>tan a los niños <strong>la</strong>s cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />

para que se familiaric<strong>en</strong> con <strong>el</strong> tema. Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do numerosos materiales<br />

didácticos para transmitir este m<strong>en</strong>saje <strong>de</strong> forma que resulte atractivo para los<br />

niños.<br />

«Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» es una continuación <strong>de</strong> este proyecto. Como<br />

su nombre indica, esta parte se refiere a los primeros pasos que dan los jóv<strong>en</strong>es<br />

trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral. Los alumnos recib<strong>en</strong>, a través <strong>de</strong> ejemplos<br />

concretos, una explicación sucinta sobre cómo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse a <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sconocida y t<strong>en</strong>sa situación <strong>de</strong> su primer empleo. En este caso, los medios<br />

(Internet y ví<strong>de</strong>o) están adaptados al grupo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los <strong>de</strong>stinatarios.<br />

67■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

Para prev<strong>en</strong>ir los «trastornos» <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es es<br />

necesario fom<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>el</strong>los actitu<strong>de</strong>s positivas sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST), así como un s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> responsabilidad sobre su <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

vida y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. El sistema educativo <strong>de</strong>be proponer actitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos<br />

básicos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>.<br />

Por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> Gobierno danés <strong>de</strong>sarrolló <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> acción «Un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> limpio», que pret<strong>en</strong>día establecer normas sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> hasta<br />

<strong>el</strong> año 2005. Uno <strong>de</strong> sus objetivos g<strong>en</strong>erales es <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />

<strong>salud</strong> <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es. El programa recomi<strong>en</strong>da que <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s y<br />

los conocimi<strong>en</strong>tos básicos sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> se <strong>en</strong>señ<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, permiti<strong>en</strong>do a los alumnos contribuir positivam<strong>en</strong>te a su propia<br />

<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> sus compañeros.<br />

<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> reviste una gran importancia <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

legis<strong>la</strong>ción y <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios. Por ejemplo, <strong>la</strong> Ley sobre <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria<br />

consi<strong>de</strong>ra prioritaria <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>, que se incorpora<br />

<strong>en</strong> varias materias <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios, y <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> esta materia es<br />

obligatoria a todos los niv<strong>el</strong>es esco<strong>la</strong>res. En <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias, <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> sólo es una materia obligatoria <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>terminados niv<strong>el</strong>es.<br />

<strong>La</strong> organización <strong>de</strong>l proyecto está <strong>en</strong> manos <strong>de</strong>l ASC (Arbejdsmiljørå<strong>de</strong>ts Service<br />

C<strong>en</strong>tre [C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicio <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong>l Entorno <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> Dinamarca]).<br />

Para su realización fue necesaria <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre varias partes:<br />

• sindicatos,<br />

• asociaciones empresariales,<br />

• <strong>la</strong> Asociación Nacional <strong>de</strong> Autorida<strong>de</strong>s Locales <strong>de</strong> Dinamarca,<br />

• <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educación danés,<br />

• <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> padres «Escue<strong>la</strong> y sociedad»,<br />

• <strong>la</strong> Asociación Nacional <strong>de</strong> Maestros <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>,<br />

• <strong>la</strong> Asociación Danesa <strong>de</strong> Directores <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>,<br />

• <strong>la</strong>s asociaciones <strong>de</strong> alumnos FLO y DEO,<br />

• <strong>el</strong> Servicio Danés para <strong>el</strong> Entorno <strong>de</strong> Trabajo,<br />

• <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Seguridad <strong>de</strong>l Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación y <strong>la</strong> Investigación,<br />

• repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> diversos proyectos <strong>de</strong> SST.<br />

Una parte <strong>de</strong>l proyecto «Armi» se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias (<strong>en</strong>tre 6 y 15 años <strong>de</strong> edad) y, <strong>la</strong> otra, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s y conductas positivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno psicosocial <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> para los jóv<strong>en</strong>es (<strong>de</strong> 15 a 19 años <strong>de</strong> edad). Esta parte, <strong>de</strong>nominada<br />

«Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>», fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da a <strong>la</strong> vista <strong>de</strong>l éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera fase <strong>de</strong>l proyecto «Ar y Mi», y está dirigida a los<br />

estudiantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria y formación profesional.<br />

Objetivos<br />

«Ar y Mi» pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los chicos sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

una edad temprana. <strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> transmitir actitu<strong>de</strong>s y conocimi<strong>en</strong>tos<br />

básicos sobre <strong>la</strong> SST, y los alumnos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> contribuir positivam<strong>en</strong>te a su propia<br />

<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> y a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> sus compañeros. Debati<strong>en</strong>do y expresando sus<br />

■68


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

opiniones, los alumnos <strong>de</strong>scubr<strong>en</strong> cómo pue<strong>de</strong>n influir <strong>en</strong> su <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

acuerdo con los puntos <strong>de</strong> vista y <strong>la</strong>s opiniones que se han formado durante <strong>el</strong><br />

proceso.<br />

<strong>La</strong>s metas <strong>de</strong>l proyecto «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» son hacer compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

a los chicos <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno psicosocial <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que éste pue<strong>de</strong><br />

afectar su <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, y <strong>en</strong>señarles a reaccionar <strong>de</strong> forma positiva y<br />

adaptada a <strong>la</strong>s circunstancias. Estas metas han sido e<strong>la</strong>boradas para distintos<br />

sectores profesionales. Los ejemplos se sitúan <strong>en</strong> una explotación agríco<strong>la</strong>, un<br />

bar, unos astilleros, una obra <strong>de</strong> construcción, una empresa <strong>de</strong> transportes, una<br />

p<strong>el</strong>uquería, un hospital y un gabinete <strong>de</strong> asesoría. El proyecto pret<strong>en</strong>día no sólo<br />

proporcionar material educativo a los alumnos, sino también formar a los<br />

profesores.<br />

Ámbito<br />

1. Ar y Mi<br />

A través <strong>de</strong> distintas activida<strong>de</strong>s, los trolls explican a los alumnos <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os edad<br />

por qué es importante un bu<strong>en</strong> <strong>en</strong>torno físico y psicológico <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> para<br />

<strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los alumnos. El paquete utiliza <strong>el</strong> método <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> creado para<br />

<strong>el</strong> proyecto: Ar y Mi aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> todos los materiales y guían a los niños a través<br />

<strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes temas. <strong>La</strong> parte <strong>de</strong>dicada a Ar y Mi utiliza una metodología que<br />

permite a los alumnos investigar activam<strong>en</strong>te su <strong>en</strong>torno, formar conceptos e<br />

i<strong>de</strong>as sobre éste, int<strong>en</strong>tar compr<strong>en</strong><strong>de</strong>rlo, actuar sobre él y hacerse opiniones al<br />

respecto. El <strong>en</strong>foque fundam<strong>en</strong>tal es <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate y <strong>la</strong> creatividad personal <strong>de</strong> los<br />

niños.<br />

El sistema permite a los alumnos pres<strong>en</strong>tar su <strong>trabajo</strong> a sus compañeros <strong>de</strong><br />

c<strong>la</strong>se, a los alumnos <strong>de</strong> otras c<strong>la</strong>ses o escue<strong>la</strong>s, a los padres, a los consejos<br />

esco<strong>la</strong>res, etc. <strong>La</strong>s pres<strong>en</strong>taciones pue<strong>de</strong>n incorporar <strong>la</strong>s diversas disciplinas <strong>de</strong>l<br />

tema, como <strong>trabajo</strong>s estadísticos, construcción <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>los, repres<strong>en</strong>tación<br />

dramática, p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>s, etc.<br />

El proyecto «Ar y Mi» incluye una gran cantidad <strong>de</strong> material:<br />

• <strong>la</strong> casa <strong>de</strong> los trolls, abundante material para <strong>la</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong> y<br />

<strong>salud</strong>, <strong>el</strong> libro <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tos Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, cart<strong>el</strong>es y una carpeta <strong>de</strong><br />

material para profesores;<br />

• <strong>el</strong> Diario <strong>de</strong> Ar y Mi y Formación sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>;<br />

• un catálogo <strong>de</strong> i<strong>de</strong>as, formación sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> para formadores;<br />

• <strong>la</strong> página web <strong>de</strong> Ar y Mi (http://www.armi.dk).<br />

2. Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong><br />

El proyecto «Ar y Mi» ti<strong>en</strong>e una continuación <strong>de</strong>stinada a los jóv<strong>en</strong>es (<strong>de</strong> 15 a<br />

19 años) que se incorporan al mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>. «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l<br />

<strong>trabajo</strong>» es un paquete con material para <strong>en</strong>señar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno psicosocial <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> a los estudiantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria y formación profesional <strong>de</strong><br />

grado superior. <strong>La</strong> hipótesis subyac<strong>en</strong>te es <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> contar con bu<strong>en</strong>os<br />

fundam<strong>en</strong>tos sociales <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Utiliza como instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

apr<strong>en</strong>dizaje <strong>el</strong> difícil período <strong>de</strong> transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral.<br />

Los materiales se basan <strong>en</strong> ocho ejemplos docum<strong>en</strong>tados sobre <strong>la</strong>s primeras<br />

experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es. Lo que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> común todos<br />

los estudios <strong>de</strong> casos es que son experi<strong>en</strong>cias reales a <strong>la</strong>s que los jóv<strong>en</strong>es pue<strong>de</strong>n<br />

69■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

t<strong>en</strong>er que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> su primer día <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> sin posibilidad <strong>de</strong> pedir ayuda<br />

a sus profesores, tutores, compañeros o amigos, y a <strong>la</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />

adaptarse.<br />

Los productos que forman parte <strong>de</strong>l paquete son: cuatro p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>s (ví<strong>de</strong>o/DVD),<br />

cart<strong>el</strong>es, carpetas, artículos e informes impresos, guías para los profesores,<br />

programas educativos <strong>en</strong> t<strong>el</strong>evisión y un amplísimo sitio web <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong><br />

estrecha co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> radiot<strong>el</strong>evisión danesa. El tiempo <strong>de</strong> emisión <strong>en</strong><br />

t<strong>el</strong>evisión es muy importante para <strong>el</strong> proyecto, ya que nunca <strong>de</strong>be subestimarse<br />

<strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> comunicación <strong>de</strong> masas.<br />

Estos juegos <strong>de</strong> materiales se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>en</strong> estrecha co<strong>la</strong>boración con los<br />

consejos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los sectores re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s profesiones <strong>en</strong><br />

cuestión y están a <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2003.<br />

El proyecto «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» utiliza distintos métodos<br />

pedagógicos, cada uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los adaptado al grupo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s correspondi<strong>en</strong>te.<br />

Utiliza <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s críticas <strong>de</strong> los alumnos y re<strong>la</strong>ciona los ejemplos con<br />

experi<strong>en</strong>cias difíciles que éstos pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrar <strong>en</strong> un futuro cercano.<br />

<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> <strong>el</strong> au<strong>la</strong> es imposible sin <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l formador, razón por<br />

<strong>la</strong> cual con los paquetes educativos se facilitan igualm<strong>en</strong>te programas <strong>de</strong><br />

formación.<br />

Resultados<br />

El proyecto y sus materiales han sido evaluados <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> un «proyecto<br />

piloto». El material fue puesto a prueba <strong>en</strong> c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria<br />

superior y <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional y se obtuvieron resultados<br />

positivos. El proyecto «Ar y Mi» fue acogido <strong>de</strong> forma muy favorable y, aunque<br />

los materiales son costosos, <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s públicas los utilizan. Por<br />

tanto, «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» podría t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> misma aceptación por<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l proyecto es que <strong>el</strong> material resulta costoso para <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s, si bi<strong>en</strong> su<strong>el</strong>e ser muy eficaz para lograr los objetivos.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

Razones <strong>de</strong>l éxito <strong>de</strong> «Ar y Mi»:<br />

• implica a difer<strong>en</strong>tes instancias, como sindicatos, asociaciones profesionales,<br />

<strong>la</strong> Administración pública, los padres y los alumnos, así como a otros expertos<br />

<strong>en</strong> SST;<br />

• utiliza ejemplos r<strong>el</strong>evantes para <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> los alumnos, por lo que les resultan<br />

más fáciles <strong>de</strong> re<strong>la</strong>cionar, compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r y apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>el</strong>los;<br />

• utiliza varios métodos (por ejemplo, método <strong>de</strong>l proyecto, método <strong>de</strong>l libro<br />

<strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tos) y ha e<strong>la</strong>borado un gran número <strong>de</strong> productos (DVD, ví<strong>de</strong>os, sitio<br />

web, cart<strong>el</strong>es, casa <strong>de</strong> los trolls, artículos, etc.).<br />

Lo más importante es que emplea un <strong>en</strong>foque pedagógico y métodos <strong>de</strong><br />

apr<strong>en</strong>dizaje a<strong>de</strong>cuados a los distintos grupos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s.<br />

■70


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Transferibilidad<br />

<strong>La</strong> figura <strong>de</strong> los trolls podría p<strong>la</strong>ntear problemas, ya que estas criaturas<br />

pres<strong>en</strong>tan connotaciones difer<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> otros países (por ejemplo, repugnancia<br />

<strong>en</strong> vez <strong>de</strong> dulzura), aunque otras alternativas a los trolls podrían p<strong>la</strong>ntear<br />

también problemas <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to.<br />

El concepto se pue<strong>de</strong> extrapo<strong>la</strong>r fácilm<strong>en</strong>te a otros países. <strong>La</strong> información sobre<br />

<strong>el</strong> proyecto se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> danés. El folleto Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> ha sido<br />

traducido al inglés y al italiano y existe un ví<strong>de</strong>o <strong>de</strong> introducción a «Los nuevos<br />

chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» con subtítulos <strong>en</strong> inglés, si bi<strong>en</strong> será necesario hacer otras<br />

modificaciones y no tan sólo una simple traducción. <strong>La</strong>s imág<strong>en</strong>es y algunos <strong>de</strong><br />

los ejemplos <strong>el</strong>egidos pue<strong>de</strong>n constituir un obstáculo para estudiantes <strong>de</strong> otros<br />

países, dado que éstos no los reconocerían <strong>de</strong> modo inmediato.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Susanne Ulk<br />

Education and Training Consultant<br />

ASC (Arbejdsmiljørå<strong>de</strong>ts Service C<strong>en</strong>tre)<br />

Ramsingvej 7<br />

DK-2500 Valby<br />

T<strong>el</strong>. (45) 36 14 31 32<br />

Fax (45) 36 14 31 80<br />

E-mail: ulk@amr.dk<br />

http://www.armi.dk<br />

http://www.nyijob.dk<br />

71■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

«Instantáneas» II<br />

«Antorcha humana», Reino Unido<br />

http://www.hse.gov.uk/education/humantorch.htm<br />

Organización responsable<br />

Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong>l Reino Unido (HSE)<br />

Objetivo<br />

Transformar <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza sobre <strong>seguridad</strong> y riesgos <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios<br />

nacionales <strong>en</strong> una trama for<strong>en</strong>se, al estilo Expedi<strong>en</strong>te X, sobre <strong>la</strong> combustión<br />

humana espontánea, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> que los estudiantes (<strong>de</strong> 11 a 14 años)<br />

apr<strong>en</strong>dan acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reacciones químicas y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Los CD-ROM pres<strong>en</strong>tan activida<strong>de</strong>s didácticas innovadoras para alumnos y<br />

profesores, y ayudan a mejorar <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />

• <strong>La</strong>s activida<strong>de</strong>s informáticas se <strong>en</strong>riquec<strong>en</strong> con espectacu<strong>la</strong>res experim<strong>en</strong>tos<br />

dramáticos <strong>en</strong> <strong>el</strong> au<strong>la</strong>, <strong>de</strong> forma que los alumnos puedan reconstruir <strong>el</strong> <strong>de</strong>lito.<br />

• Los primeros com<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s que participaron <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto<br />

piloto <strong>de</strong> esta iniciativa indicaban que los alumnos lo consi<strong>de</strong>raban muy<br />

motivador, y los profesores estimaban que podría influir <strong>en</strong> los<br />

comportami<strong>en</strong>tos sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

■72


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

«Equipo <strong>de</strong> protección personal», Reino Unido<br />

http://www.rospa.com/in<strong>de</strong>x.htm<br />

Organización responsable<br />

El jefe adjunto <strong>de</strong>l equipo <strong>de</strong> educación sobre <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Real Sociedad<br />

para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes y <strong>el</strong> Cuerpo <strong>de</strong> Bomberos <strong>de</strong> West Mid<strong>la</strong>nds.<br />

Objetivo<br />

El proyecto <strong>de</strong> tecnología <strong>de</strong> diseño KS2 pret<strong>en</strong><strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar a los alumnos los<br />

usos profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong> protección y evaluar los problemas <strong>de</strong><br />

<strong>salud</strong>, <strong>seguridad</strong> y control <strong>de</strong>l riesgo sobre éstas. De esta manera se cumple <strong>la</strong><br />

obligación impuesta a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s inglesas <strong>de</strong> integrar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />

<strong>en</strong> cinco ámbitos <strong>de</strong> los módulos que forman <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios. El proyecto<br />

integra <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> un módulo <strong>de</strong> tecnología <strong>de</strong> diseño.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Se trata <strong>de</strong> un proyecto con un único grupo, pero <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por<br />

<strong>el</strong> personal doc<strong>en</strong>te, pue<strong>de</strong> repetirse <strong>en</strong> otras escue<strong>la</strong>s o servir <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lo<br />

para iniciativas simi<strong>la</strong>res.<br />

• El proyecto utilizó recursos ya exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>.<br />

• En <strong>la</strong> evaluación externa <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>, realizada por <strong>la</strong> inspección Ofsted, se<br />

m<strong>en</strong>ciona positivam<strong>en</strong>te este proyecto. Asimismo, <strong>el</strong> proyecto obtuvo un<br />

ga<strong>la</strong>rdón <strong>de</strong>l Birmingham Careers and Education Business Partnership como<br />

ejemplo <strong>de</strong> acuerdo <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong>tre una escue<strong>la</strong> y una empresa.<br />

73■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

«<strong>La</strong> SST como tema <strong>de</strong> educación transversal», España<br />

Silvia Royo<br />

C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo<br />

Barc<strong>el</strong>ona<br />

E-mail: silviar@mtas.es<br />

http://www.mtas.es/insht/<br />

Organización responsable<br />

Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT), Madrid<br />

Objetivo<br />

Se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron dos guías y varias propuestas para ayudar a los profesores <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias (alumnos <strong>de</strong> 6 a 12 años) y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias a<br />

apoyar <strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST). El objetivo<br />

consiste <strong>en</strong> hacer ver a los alumnos <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST, <strong>de</strong> forma que<br />

puedan <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r actitu<strong>de</strong>s y costumbres <strong>de</strong>stinadas a proteger su propia<br />

<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

<strong>La</strong>s guías conti<strong>en</strong><strong>en</strong> materiales específicos para <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> au<strong>la</strong>, con<br />

activida<strong>de</strong>s prácticas.<br />

<strong>La</strong> guía para <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias se divi<strong>de</strong> <strong>en</strong> siete partes:<br />

• <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> valores;<br />

• <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> esco<strong>la</strong>r;<br />

• <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• <strong>la</strong> ergonomía <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• educación transversal <strong>en</strong> valores.<br />

<strong>La</strong> guía para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria conti<strong>en</strong>e:<br />

• los valores <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza secundaria: <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>, un valor educativo;<br />

• <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e industrial <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• <strong>la</strong> ergonomía y <strong>la</strong> psicología social <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• <strong>el</strong> marco social <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST: gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.<br />

■74


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

«Erga primaria transversal», España<br />

Silvia Royo<br />

C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo<br />

Barc<strong>el</strong>ona<br />

E-mail: silviar@mtas.es<br />

http://www.mtas.es/insht/<br />

Organización responsable<br />

Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT), Madrid<br />

Objetivo<br />

Erga primaria transversal es una publicación <strong>en</strong> Internet que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ayudar a<br />

los profesores <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria a <strong>en</strong>señar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> (SST) como una materia <strong>de</strong> educación transversal, a fin <strong>de</strong> promover<br />

<strong>en</strong>tre los alumnos los valores y <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

El cont<strong>en</strong>ido se pres<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> forma muy práctica, pues los usuarios pue<strong>de</strong>n<br />

acce<strong>de</strong>r y manipu<strong>la</strong>r cada texto o imag<strong>en</strong> para trabajar con <strong>el</strong>los. Cada número<br />

trata sobre un tema concreto y conti<strong>en</strong>e:<br />

• <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>,<br />

• ejercicios prácticos:<br />

• primer ciclo (alumnos <strong>de</strong> 6 a 8 años)<br />

• segundo ciclo (alumnos <strong>de</strong> 8 a 10 años)<br />

• tercer ciclo (alumnos <strong>de</strong> 10 a 12 años)<br />

• algún caso práctico transversal<br />

• <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> un experto<br />

• legis<strong>la</strong>ción<br />

• noticias<br />

• informaciones útiles<br />

• publicaciones <strong>de</strong> interés<br />

• suger<strong>en</strong>cias.<br />

Esta publicación pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>scargarse gratuitam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> sitio web <strong>de</strong>l Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (http://www.mtas.es/insht/<br />

erga_pt/erga_pt.htm). Se publican tres números al año, coincidi<strong>en</strong>do con <strong>el</strong><br />

principio <strong>de</strong> cada trimestre esco<strong>la</strong>r. El sitio web recibe unas 8 000 visitas cada<br />

mes.<br />

75■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

«No badis! Obre <strong>el</strong>s ulls! <strong>La</strong> prev<strong>en</strong>ció <strong>de</strong>s <strong>de</strong> l’esco<strong>la</strong>»<br />

(«¡No te <strong>de</strong>spistes! ¡Abre los ojos! <strong>La</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>»), España<br />

Lluïsa Llop i Fernán<strong>de</strong>z<br />

Direcció G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Re<strong>la</strong>cions <strong>La</strong>borals<br />

E-mail: lluisa.llop@g<strong>en</strong>cat.net<br />

http://www.edu365.com/nobadis/<br />

Organización responsable<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Trabajo, Industria, Comercio y Turismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong><br />

Cataluña, Barc<strong>el</strong>ona (España).<br />

Objetivo<br />

No badis! es un proyecto <strong>de</strong>stinado a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s primarias (alumnos <strong>de</strong> 6 a 12<br />

años). Únicam<strong>en</strong>te a través <strong>de</strong> una auténtica cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> todos<br />

los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida se pue<strong>de</strong> introducir dicha cultura <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong>, <strong>el</strong>iminando así los acci<strong>de</strong>ntes y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales. El<br />

objetivo es integrar <strong>de</strong> forma <strong>de</strong>finitiva <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

los estudiantes y <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s que puedan repres<strong>en</strong>tar un riesgo para <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• <strong>La</strong>s propuestas didácticas <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> situaciones p<strong>el</strong>igrosas que pue<strong>de</strong>n<br />

pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> hogar, <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> o <strong>en</strong> <strong>la</strong> calle: caídas, uso <strong>de</strong><br />

herrami<strong>en</strong>tas cortantes, ma<strong>la</strong>s posturas, etc.<br />

• Otros juegos introduc<strong>en</strong> conceptos muy básicos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción, como <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> pulcritud, <strong>la</strong> organización y <strong>la</strong><br />

p<strong>la</strong>nificación.<br />

«<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> es... 626 a ritmo <strong>de</strong> música», Italia<br />

http://www.polistudio.it<br />

Organización responsable<br />

Polistudio srl<br />

Via Combatt<strong>en</strong>ti Alleati d’Europa 35<br />

I-45030 Borsea<br />

■76


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Objetivo<br />

«<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> es... 626 a ritmo <strong>de</strong> música» ofrece material <strong>de</strong> estudio y material<br />

musical para niños, profesores y padres, que sirv<strong>en</strong> para ilustrar diversos temas<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>tornos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong> otro tipo. <strong>La</strong>s letras y<br />

<strong>la</strong> música <strong>de</strong> <strong>la</strong>s canciones se basan <strong>en</strong> información técnica y legis<strong>la</strong>tiva sobre <strong>el</strong><br />

tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadores, <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong>. Estos cont<strong>en</strong>idos se han convertido <strong>en</strong> historias s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong>s basadas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

vida cotidiana, que se <strong>en</strong>señan a los niños, a los padres, a los profesores y a los<br />

trabajadores.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• El producto está formado por un CD que conti<strong>en</strong>e diez pistas con ocho bases<br />

instrum<strong>en</strong>tales, una guía que conti<strong>en</strong>e imág<strong>en</strong>es y <strong>la</strong> letra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s canciones,<br />

para que <strong>la</strong> utilic<strong>en</strong> los niños, y una guía auxiliar para los profesores y <strong>la</strong>s<br />

familias.<br />

• <strong>La</strong> atractiva pres<strong>en</strong>tación gráfica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrofas y los coros ayuda a los niños<br />

a apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido por medio <strong>de</strong> personajes <strong>de</strong> ficción (un grillo que<br />

canta, un grillo triste, un topo profesor, una hormiga profesora y un lobo que<br />

provoca riesgos).<br />

77■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

3.3.<br />

TRANSICIÓN DEL MUNDO ESCOLAR<br />

AL MUNDO LABORAL: ENFOQUE<br />

BASADO EN EL LUGAR DE TRABAJO<br />

<strong>La</strong> transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral es un paso pequeño pero<br />

importante, sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional y <strong>la</strong> educación técnica. Por<br />

<strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> preparación para hacer fr<strong>en</strong>te a los retos <strong>de</strong> <strong>la</strong> futura vida <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>bería<br />

formar parte básica <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />

En los capítulos prece<strong>de</strong>ntes se prestaba at<strong>en</strong>ción al <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> promoción<br />

<strong>de</strong> actitu<strong>de</strong>s básicas sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, así como a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un<br />

<strong>en</strong>torno g<strong>en</strong>eral seguro y <strong>salud</strong>able. Hasta ahora, este informe ha <strong>de</strong>mostrado<br />

que es posible inculcar estas actitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong> los niños <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una edad temprana,<br />

y que <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>salud</strong>able y seguro se pue<strong>de</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r incluso <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong> primaria. Este capítulo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> última etapa <strong>de</strong>l proceso<br />

educativo: <strong>la</strong> transición <strong>de</strong>l mundo esco<strong>la</strong>r al mundo <strong>la</strong>boral. Este paso reviste<br />

una <strong>en</strong>orme importancia, ya que <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> pue<strong>de</strong>n surgir riesgos<br />

concretos, sobre todo <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados sectores como <strong>la</strong> construcción o <strong>la</strong><br />

agricultura.<br />

Este capítulo, que incluye seis ejemplos, comi<strong>en</strong>za con un proyecto <strong>de</strong>stinado a<br />

prev<strong>en</strong>ir acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura; continúa con<br />

un proyecto sectorial cuyo objetivo es que <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

una empresa sea económica y socialm<strong>en</strong>te útil; a continuación vi<strong>en</strong>e un ejemplo<br />

concreto <strong>de</strong> cómo los alumnos pue<strong>de</strong>n participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />

al utilizar maquinaria; un ví<strong>de</strong>o para <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza con ejemplos<br />

concretos <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>; y un concurso para alumnos <strong>de</strong><br />

escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional. El último ejemplo se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y formación sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional mediante <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

módulos basados <strong>en</strong> <strong>la</strong> arquitectura <strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con<br />

transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos para su utilización <strong>en</strong> diversos sectores.<br />

■78


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.3.1. «PREVENCIÓN<br />

DE ACCIDENTES ENTRE LOS NIÑOS<br />

Y LOS JÓVENES<br />

EN LA AGRICULTURA», IRLANDA<br />

HSA [Autoridad Nacional para <strong>la</strong> Seguridad<br />

y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo], Dublín<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• S<strong>en</strong>sibilizar a los agricultores sobre los riesgos que exist<strong>en</strong> para los niños<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones agropecuarias a través <strong>de</strong> un código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />

prácticas para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales.<br />

• Esta actividad incluye <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong> una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />

<strong>la</strong> realización <strong>de</strong> una evaluación <strong>de</strong> riesgos.<br />

Introducción<br />

Básicam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> es un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alcance práctico<br />

que muestra cómo gestionar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

explotaciones agropecuarias. Compr<strong>en</strong><strong>de</strong> una valoración sistemática <strong>de</strong> todos<br />

los riesgos pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> explotación, así como una evaluación <strong>de</strong> riesgos. Si<br />

<strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> lesiones es <strong>el</strong>evado, <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> recoge medidas <strong>de</strong><br />

control para <strong>el</strong>iminar o reducir dicho riesgo.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

El historial <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s explotaciones agríco<strong>la</strong>s ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas resulta<br />

a<strong>la</strong>rmante y <strong>en</strong>tristecedor. El número <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes ocurridos <strong>en</strong> los últimos<br />

años indica que muchos agricultores han optado por «asumir riesgos» <strong>en</strong> lugar<br />

<strong>de</strong> «prev<strong>en</strong>ir acci<strong>de</strong>ntes». Tan solo <strong>en</strong> 2001, veinticuatro personas, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los<br />

siete m<strong>en</strong>ores, murieron <strong>en</strong> explotaciones agropecuarias ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas. Estas<br />

personas murieron sobre todo como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes con tractores,<br />

maquinaria agríco<strong>la</strong>, animales, pozos <strong>de</strong> estiércol y <strong>de</strong> caídas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> alturas. Los<br />

79■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

niños y <strong>la</strong>s personas mayores corr<strong>en</strong> especial p<strong>el</strong>igro <strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones<br />

agropecuarias.<br />

A m<strong>en</strong>udo a los niños les gusta jugar <strong>de</strong>ntro o cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> explotación<br />

agropecuaria, un lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> que hay animales, tractores o <strong>en</strong> <strong>el</strong> que hay<br />

maquinaria <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to. Asimismo buscan lugares para escon<strong>de</strong>rse que<br />

pue<strong>de</strong>n estar cerca <strong>de</strong> productos químicos o <strong>en</strong> los que se almac<strong>en</strong>an otros<br />

productos p<strong>el</strong>igrosos, o bi<strong>en</strong> se sub<strong>en</strong> a lugares <strong>de</strong> los que pue<strong>de</strong>n caer. Entre<br />

los p<strong>el</strong>igros especiales se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran los pozos <strong>de</strong> estiércol y los cobertizos<br />

don<strong>de</strong> se almac<strong>en</strong>a <strong>el</strong> h<strong>en</strong>o —<strong>de</strong> los que corr<strong>en</strong> riesgo <strong>de</strong> caerse—, o <strong>la</strong>s pacas<br />

api<strong>la</strong>das, que pue<strong>de</strong>n caer sobre <strong>el</strong>los.<br />

Es lógico que los agricultores <strong>de</strong>se<strong>en</strong> que sus hijos particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

agríco<strong>la</strong>s. Iniciar a los niños <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una edad temprana <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

agríco<strong>la</strong>s pue<strong>de</strong> ayudarles a adquirir diversas capacida<strong>de</strong>s, pero a m<strong>en</strong>udo no<br />

nos damos cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que los niños son más proclives que los adultos a los<br />

riesgos inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s explotaciones agropecuarias. Los jóv<strong>en</strong>es pue<strong>de</strong>n<br />

s<strong>en</strong>tirse presionados para realizar tareas para <strong>la</strong>s que no están preparados o que<br />

no compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n, o para <strong>la</strong>s que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad física necesaria, lo que<br />

<strong>en</strong> ocasiones ti<strong>en</strong>e fatales consecu<strong>en</strong>cias ( 24 ).<br />

<strong>La</strong> Autoridad Nacional para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (HSA) ( 25 ) ha<br />

publicado un código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre<br />

niños y jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura (Co<strong>de</strong> of Practice on Prev<strong>en</strong>ting Acci<strong>de</strong>nts to<br />

Childr<strong>en</strong> and Young Persons in Agriculture).<br />

Este código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas ofrece ori<strong>en</strong>taciones prácticas acerca <strong>de</strong>l<br />

cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>salud</strong> y bi<strong>en</strong>estar<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> 1989; <strong>de</strong>l Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>salud</strong> y bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> (Aplicación g<strong>en</strong>eral) <strong>de</strong> 1993; y <strong>de</strong>l Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>salud</strong><br />

y bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (Niños y jóv<strong>en</strong>es) <strong>de</strong> 1998, <strong>en</strong> lo re<strong>la</strong>tivo a <strong>la</strong> protección<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones<br />

agropecuarias.<br />

Puesto que una explotación agropecuaria es única, dada su doble función <strong>de</strong><br />

lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y vivi<strong>en</strong>da, se difer<strong>en</strong>cia fácilm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> prácticam<strong>en</strong>te todos los<br />

<strong>de</strong>más lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> sobre <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales<br />

influyan <strong>en</strong> los niños y les afect<strong>en</strong>. Por consigui<strong>en</strong>te, este código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />

prácticas aborda exclusivam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los niños <strong>en</strong> un contexto y<br />

unas circunstancias particu<strong>la</strong>res.<br />

A<strong>de</strong>más, este código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas se aplica únicam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>la</strong>borales realizadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> explotación agropecuaria y a sus posibles efectos<br />

sobre los niños y no aborda otras activida<strong>de</strong>s, como <strong>la</strong> conducción <strong>de</strong> tractores<br />

y otros tipos <strong>de</strong> maquinaria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s carreteras públicas, materia que forma parte<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción sobre circu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> carretera.<br />

( 24 ) En este docum<strong>en</strong>to, «niño» es una persona m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 16 años o <strong>en</strong> edad <strong>de</strong> abandonar <strong>la</strong> escue<strong>la</strong><br />

(<strong>la</strong> más alta <strong>de</strong> ambas). «Jov<strong>en</strong>» es una persona que ya ti<strong>en</strong>e 16 años o está <strong>en</strong> edad <strong>de</strong> abandonar<br />

<strong>la</strong> escue<strong>la</strong> (<strong>la</strong> más alta <strong>de</strong> ambas), pero que ti<strong>en</strong>e m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 18 años.<br />

( 25 ) En virtud <strong>de</strong>l artículo 30 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley sobre <strong>seguridad</strong>, <strong>salud</strong> y bi<strong>en</strong>estar <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> 1989, previa<br />

consulta al Grupo <strong>de</strong> Trabajo sobre Seguridad Agríco<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> HSA y con <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong>l Sr. Tom<br />

Kitt T.D., Secretario <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Empresa, Comercio y Empleo, otorgado <strong>el</strong> 18 <strong>de</strong><br />

junio <strong>de</strong> 2001.<br />

■80


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Objetivos<br />

Este proyecto pret<strong>en</strong><strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los agricultores sobre los riesgos que<br />

corr<strong>en</strong> los niños <strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones agropecuarias. Es necesario <strong>de</strong>jar c<strong>la</strong>ro que<br />

los acci<strong>de</strong>ntes pue<strong>de</strong>n evitarse y que los agricultores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que <strong>de</strong>sempeñar un<br />

pap<strong>el</strong> importante <strong>en</strong> esta prev<strong>en</strong>ción.<br />

Si se les proporcionan normas prácticas, podrán darse cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que los riesgos<br />

son una realidad, pero no un obstáculo insuperable.<br />

Ámbito<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales disposiciones que figuran <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código es <strong>la</strong> obligación<br />

<strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> llevar a cabo una evaluación<br />

exhaustiva <strong>de</strong> los riesgos. En <strong>el</strong><strong>la</strong> se establece que <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong>be<br />

realizarse antes <strong>de</strong> com<strong>en</strong>zar cualquier <strong>trabajo</strong> o <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> contacto con <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s.<br />

Se ofrec<strong>en</strong> consejos y ori<strong>en</strong>taciones <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes ámbitos concretos:<br />

• <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y evaluación <strong>de</strong> riesgos para activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />

participan niños y jóv<strong>en</strong>es;<br />

• supervisión, instrucciones y formación;<br />

• principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>:<br />

• zonas recreativas para los niños que no particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>la</strong>borales;<br />

• funcionami<strong>en</strong>to y manejo <strong>de</strong> maquinaria;<br />

• contacto con <strong>la</strong> maquinaria y los vehículos <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to;<br />

• contacto con animales;<br />

• ahogami<strong>en</strong>to y asfixia;<br />

• sustancias p<strong>el</strong>igrosas;<br />

• caídas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> altura;<br />

• golpes provocados por objetos al caer;<br />

• fuego.<br />

Básicam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> es un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alcance práctico<br />

que muestra cómo gestionar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> explotación agropecuaria. Compr<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

una valoración sistemática <strong>de</strong> todos los riesgos exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> explotación,<br />

junto con una evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que dichos riesgos provoqu<strong>en</strong><br />

lesiones. Si <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> lesiones es <strong>el</strong>evado, recoge medidas <strong>de</strong> control para<br />

<strong>el</strong>iminar o reducir dicho riesgo.<br />

Otros aspectos importantes:<br />

• Los m<strong>en</strong>ores, <strong>en</strong> parte <strong>de</strong>bido a su escaso grado <strong>de</strong> madurez, necesitan más<br />

supervisión e instrucciones que los adultos. Es imprescindible que los<br />

m<strong>en</strong>ores sean supervisados por un adulto responsable.<br />

81■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

• No <strong>de</strong>be permitirse que los m<strong>en</strong>ores realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales sin evaluar<br />

sus capacida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> para realizar <strong>la</strong> tarea.<br />

• Debe prestarse especial at<strong>en</strong>ción para que los niños no puedan acce<strong>de</strong>r a<br />

áreas p<strong>el</strong>igrosas, atraídos por <strong>la</strong> curiosidad que <strong>de</strong>spiertan cosas como <strong>el</strong><br />

ruido <strong>de</strong> los motores <strong>de</strong> los tractores u otros tipos <strong>de</strong> maquinaria. <strong>La</strong>s áreas<br />

p<strong>el</strong>igrosas son, por ejemplo:<br />

• <strong>la</strong>s máquinas y <strong>la</strong> maquinaria <strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to (por ejemplo,<br />

cosechadoras remolcadas o motorizadas, como remolques y maquinaria<br />

remolcada, máquinas motorizadas, aplicadores <strong>de</strong> productos químicos,<br />

etc.);<br />

• <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada a zonas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que pue<strong>de</strong> producirse ahogami<strong>en</strong>to y asfixia<br />

(por ejemplo, <strong>de</strong>pósitos, silos, pozos <strong>de</strong> estiércol, silos <strong>de</strong> grano, etc.);<br />

• caídas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> altura (por ejemplo, los niv<strong>el</strong>es superiores <strong>de</strong> edificios y<br />

estructuras <strong>el</strong>evadas, como silos y pi<strong>la</strong>s <strong>de</strong> ba<strong>la</strong>s).<br />

Basándose <strong>en</strong> esta iniciativa, <strong>la</strong> HSA incluyó <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> caso «Safe farming is<br />

good business» («<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura es un bu<strong>en</strong> negocio») <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

sexta edición (2002) <strong>de</strong> The Irish Times Business 2000, una publicación que<br />

pres<strong>en</strong>ta estudios <strong>de</strong> casos <strong>de</strong> empresas y recursos para profesores y<br />

estudiantes. Esta publicación cu<strong>en</strong>ta con <strong>el</strong> respaldo <strong>de</strong> un CD-ROM y un sitio<br />

web (http://www.business2000.ie), y se facilita gratuitam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

Ir<strong>la</strong>nda. El estudio <strong>de</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> HSA se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> Internet<br />

(http://www.business2000.ie/cases/cases_6th/case14.htm). En 2003, <strong>la</strong> HSA<br />

<strong>en</strong>vió a <strong>la</strong>s explotaciones ejemp<strong>la</strong>res gratuitos <strong>de</strong>l Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

autoevaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> para explotaciones agropecuarias, <strong>en</strong> los que<br />

hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> iniciativa Brian Higginson (una iniciativa <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia<br />

comunitaria a los niños con necesida<strong>de</strong>s especiales) y que incluye refer<strong>en</strong>cias<br />

concretas a <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los niños.<br />

Asimismo exist<strong>en</strong> otros productos: un ví<strong>de</strong>o, un CD-ROM y <strong>el</strong> Código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />

prácticas para <strong>la</strong> agricultura ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sa, que se han distribuido a todas <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s primarias <strong>de</strong> Ir<strong>la</strong>nda (alumnos <strong>de</strong> hasta 12 años <strong>de</strong> edad). Entre otras<br />

publicaciones se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran Jugar con <strong>seguridad</strong>, mant<strong>en</strong>erse seguro <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

granja y Niños y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotaciones agropecuarias.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

<strong>La</strong>s activida<strong>de</strong>s, <strong>la</strong>s precauciones y los métodos <strong>de</strong> control que recoge este<br />

código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas no son exhaustivos y muchas otras activida<strong>de</strong>s<br />

agríco<strong>la</strong>s <strong>en</strong>cierran riesgos para los niños. Los agricultores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación<br />

<strong>de</strong> evaluar <strong>el</strong> riesgo que cada actividad repres<strong>en</strong>ta para los niños y los jóv<strong>en</strong>es.<br />

■82


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Antes <strong>de</strong> permitirles realizar <strong>trabajo</strong>s, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>cidir si son aptos para <strong>el</strong>lo,<br />

t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta sus capacida<strong>de</strong>s y <strong>la</strong> supervisión y <strong>la</strong>s instrucciones que<br />

recib<strong>en</strong>.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

<strong>La</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> explotación<br />

agropecuaria como tal, lo que <strong>la</strong> convierte <strong>en</strong> un instrum<strong>en</strong>to muy concreto y<br />

pragmático.<br />

A<strong>de</strong>más, conti<strong>en</strong>e una lista <strong>de</strong> riesgos, lo que resulta <strong>de</strong> gran ayuda para <strong>la</strong>s<br />

personas que trabajan <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector agríco<strong>la</strong>. Se propon<strong>en</strong> medidas para cada<br />

riesgo, lo que constituye un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te punto <strong>de</strong> partida para <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse a <strong>la</strong><br />

situación <strong>de</strong> riesgo.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Pat Donn<strong>el</strong><strong>la</strong>n<br />

Customer Services Enterprise Support and Public Re<strong>la</strong>tions<br />

Health and Safety Authority<br />

10 Hogan P<strong>la</strong>ce<br />

Dublin<br />

Ire<strong>la</strong>nd<br />

E-mail: patd@hsa.ie<br />

http://www.business2000.ie/html/case_studies/in<strong>de</strong>x.htm<br />

Véase también:<br />

Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong>l Reino Unido (HSE)<br />

Publicaciones:<br />

• Stay safe on the farm (http://www.hse.gov.uk/pubns/staysafe.pdf)<br />

• Keep childr<strong>en</strong> safe on the farm (http://www.hse.gov.uk/pubns/indg340.pdf)<br />

• Prev<strong>en</strong>ting acci<strong>de</strong>nts to childr<strong>en</strong> on the farm (http://www.hse.gov.uk/<br />

pubns/as10.pdf)<br />

• Avoiding ill-health at op<strong>en</strong> farms — Advice to farmers (http://www.hse.<br />

gov.uk/pubns/ais23.pdf)<br />

83■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

3.3.2. «SYNERGIE», FRANCIA<br />

CRAM [Caisse Régionale d’Assurance Ma<strong>la</strong>die]<br />

INRS [Institut National <strong>de</strong> Recherche<br />

et <strong>de</strong> Sécurité]<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Capacitar a los estudiantes <strong>de</strong> formación profesional para que su <strong>la</strong>bor<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una empresa sea económica y socialm<strong>en</strong>te útil.<br />

• P<strong>la</strong>ntear a estos estudiantes cuestiones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>,<br />

imponiéndoles <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

y <strong>de</strong> realizar una evaluación <strong>de</strong> riesgos.<br />

Introducción<br />

En <strong>el</strong> proyecto «Synergie» («Sinergia») participan escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación<br />

profesional, empresas y expertos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST). Los<br />

estudiantes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> realizar una evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />

trabajan <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dices y <strong>de</strong> este modo realizan una <strong>la</strong>bor económica<br />

y socialm<strong>en</strong>te útil durante su formación profesional.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

En 1993, <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educación y <strong>la</strong> CRAM firmaron un protocolo con <strong>el</strong><br />

objeto <strong>de</strong> promover <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> formación<br />

profesional. En virtud <strong>de</strong> dicho protocolo <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos<br />

profesionales se integró <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación. En otro acuerdo <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong><br />

Alsacia participaron <strong>la</strong> autoridad nacional <strong>de</strong> educación, <strong>la</strong> CRAM y <strong>la</strong> industria<br />

transformadora <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s cuales se había <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do un marco<br />

<strong>de</strong> cooperación.<br />

<strong>La</strong>s estadísticas indicaban que los trabajadores <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 25 años sufr<strong>en</strong> 2,5<br />

veces más acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> que <strong>la</strong> media nacional. Un 3,3 % <strong>de</strong> los<br />

acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> afectaba a los apr<strong>en</strong>dices, que repres<strong>en</strong>taban m<strong>en</strong>os<br />

<strong>de</strong>l 1,2 % <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>.<br />

Estas cifras y los acuerdos <strong>de</strong> cooperación, con sus objetivos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, dieron lugar al proyecto «Synergie».<br />

En un principio, <strong>el</strong> proyecto sólo abarcó <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

ma<strong>de</strong>ra. Más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte se ext<strong>en</strong>dió a los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción y <strong>la</strong>s obras<br />

públicas, <strong>la</strong>s artes gráficas, <strong>la</strong>s carrocerías para automóviles y <strong>la</strong>s estructuras<br />

metálicas.<br />

■84


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Objetivos<br />

Trabajar con <strong>seguridad</strong> es parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as prácticas, y, por <strong>el</strong>lo, los<br />

estudiantes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> recibir una bu<strong>en</strong>a formación y t<strong>en</strong>er experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> antes <strong>de</strong> su primer empleo. <strong>La</strong> i<strong>de</strong>a básica <strong>de</strong>l concepto<br />

«Escue<strong>la</strong> — Prev<strong>en</strong>ción — Empresa» <strong>de</strong>l proyecto «Synergie» es capacitar a los<br />

alumnos durante su período <strong>de</strong> prácticas, ofreciéndoles <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s<br />

económicas y sociales a<strong>de</strong>cuadas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una empresa, y poniéndoles <strong>en</strong><br />

contacto con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. Para <strong>el</strong>lo se les impone <strong>la</strong><br />

responsabilidad <strong>de</strong> contribuir a <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong>. Los apr<strong>en</strong>dices necesitan instrum<strong>en</strong>tos y métodos para po<strong>de</strong>r aplicarlos<br />

<strong>de</strong> inmediato durante su período <strong>de</strong> prácticas y al <strong>en</strong>trar más tar<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />

<strong>la</strong>boral, y <strong>de</strong>b<strong>en</strong> po<strong>de</strong>r contribuir a <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa que los acoge.<br />

<strong>La</strong>s empresas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> llevar a cabo evaluaciones <strong>de</strong> riesgos. De esta manera, <strong>el</strong><br />

proyecto «Synergie» mata dos pájaros <strong>de</strong> un tiro. Por un <strong>la</strong>do, <strong>la</strong>s empresas<br />

están obligadas a realizar una serie <strong>de</strong> tareas para cumplir <strong>la</strong>s obligaciones que<br />

marca <strong>la</strong> ley, por lo que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> más remedio que realizar<strong>la</strong>s. Por otro <strong>la</strong>do,<br />

los estudiantes ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> dar sus primeros pasos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />

<strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>, c<strong>en</strong>trándose directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos <strong>la</strong>borales.<br />

Ámbito<br />

Los apr<strong>en</strong>dices llevan a cabo un diagnóstico <strong>de</strong> los riesgos y <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> acogida durante su período <strong>de</strong> prácticas, con <strong>la</strong><br />

asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un tutor. Esta fase <strong>de</strong> diagnóstico es <strong>la</strong> etapa final <strong>de</strong> un proceso<br />

<strong>de</strong> cooperación y formación.<br />

Fases<br />

Al principio, <strong>la</strong> CRAM establece un acuerdo con <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> que se trate <strong>en</strong><br />

virtud <strong>de</strong>l cual <strong>la</strong>s empresas que forman parte <strong>de</strong> dicho sector aceptan que se<br />

realic<strong>en</strong> controles <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> formación <strong>de</strong><br />

los estudiantes. El objetivo que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> es establecer un diálogo <strong>en</strong>tre<br />

g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa sobre los problemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. <strong>La</strong> CRAM se compromete a no utilizar los resultados <strong>de</strong> dichos<br />

controles. <strong>La</strong> caja <strong>de</strong>l seguro <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad y <strong>la</strong>s inspecciones ministeriales no<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> acceso a estos resultados. En segundo lugar, un equipo formado por<br />

profesores y <strong>en</strong>cargados y <strong>el</strong> <strong>de</strong>legado <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción e<strong>la</strong>boran los instrum<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> diagnóstico sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. A continuación, estos<br />

instrum<strong>en</strong>tos se materializan <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> formación para profesores y tutores,<br />

qui<strong>en</strong>es, a su vez, forman a los alumnos antes <strong>de</strong> que éstos comi<strong>en</strong>c<strong>en</strong> su<br />

apr<strong>en</strong>dizaje <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas.<br />

Por último, una vez efectuado <strong>el</strong> diagnóstico se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> al jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

empresa y al tutor, que lo integra <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l estudiante para <strong>la</strong><br />

concesión <strong>de</strong> los títulos <strong>de</strong> formación profesional. Al mismo tiempo, <strong>la</strong>s<br />

empresas que así lo <strong>de</strong>sean pue<strong>de</strong>n b<strong>en</strong>eficiarse <strong>de</strong>l asesorami<strong>en</strong>to e incluso <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> financiación que conce<strong>de</strong> <strong>la</strong> CRAM para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> este control.<br />

Instrum<strong>en</strong>tos<br />

Los instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos para llevar a cabo <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos han<br />

sido e<strong>la</strong>borados por <strong>el</strong> sistema educativo nacional <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> INRS,<br />

que es una institución <strong>de</strong>dicada a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos.<br />

85■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

■86<br />

Enfoque sectorial<br />

Este proyecto, que com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> 1995 <strong>en</strong> Alsacia, continúa todavía y se está<br />

ext<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al resto <strong>de</strong> Francia. El primer sector participante fue <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

transformación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra, a través <strong>de</strong> pequeñas empresas <strong>de</strong> carpintería<br />

semiindustrial. Los alumnos se estaban preparando para los exám<strong>en</strong>es finales<br />

<strong>de</strong> diseño y p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> construcciones y producción <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra asistida por<br />

or<strong>de</strong>nador. En 2001, más <strong>de</strong> 400 estudiantes e<strong>la</strong>boraron controles <strong>en</strong> unas 350<br />

empresas <strong>de</strong> este sector. Los <strong>trabajo</strong>s realizados por algunos <strong>de</strong> estos<br />

estudiantes han sido t<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta por <strong>la</strong>s empresas interesadas o bi<strong>en</strong> han<br />

pasado a formar parte <strong>de</strong> un contrato <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción con <strong>la</strong> CRAM<br />

correspondi<strong>en</strong>te.<br />

El proyecto «Synergie-Bois» continúa su expansión geográfica y se<br />

complem<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos didácticos para los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

construcción y <strong>la</strong>s obras públicas, <strong>la</strong>s artes gráficas, <strong>la</strong>s carrocerías para<br />

automóviles y <strong>la</strong>s estructuras metálicas. <strong>La</strong> estructura <strong>de</strong> estos sectores es <strong>la</strong><br />

misma que <strong>la</strong> utilizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto inicial, «Synergie-Bois». El motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong> otros sectores fue <strong>el</strong> creci<strong>en</strong>te interés manifestado por <strong>la</strong>s<br />

empresas que tuvieron contacto con <strong>el</strong> proyecto «Synergie-Bois», bi<strong>en</strong> porque<br />

formaban parte <strong>de</strong>l mismo grupo <strong>de</strong> empresas locales, bi<strong>en</strong> porque habían<br />

participado <strong>en</strong> un tribunal <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se habían puesto <strong>en</strong> contacto con <strong>el</strong><br />

profesorado, o bi<strong>en</strong> por otros motivos. De esta manera oyeron hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l<br />

proyecto, se interesaron por él y <strong>de</strong>cidieron involucrar a su sector.<br />

Resultados<br />

Se han obt<strong>en</strong>ido los sigui<strong>en</strong>tes resultados:<br />

• formación <strong>de</strong> los futuros trabajadores;<br />

• contribución al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción sobre evaluación <strong>de</strong> riesgos;<br />

• inicio <strong>de</strong> un diálogo sobre SST <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas g<strong>en</strong>eraciones;<br />

• abandono por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> CRAM <strong>de</strong> una lógica <strong>de</strong> control <strong>de</strong> SST y adopción,<br />

<strong>en</strong> su lugar, <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

microempresas.<br />

<strong>La</strong>s empresas <strong>de</strong> otras regiones y otros ámbitos o sectores económicos se<br />

mostraron muy dispuestas a adoptar <strong>el</strong> proyecto, pues habían comprobado que<br />

<strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos era satisfactoria. <strong>La</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre<br />

empresas y estudiantes funciona bi<strong>en</strong>.<br />

A fin <strong>de</strong> respaldar esta iniciativa y garantizar los principios básicos <strong>de</strong> este<br />

<strong>en</strong>foque, se ha creado un c<strong>en</strong>tro nacional <strong>de</strong> recursos con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l<br />

Ministerio Nacional <strong>de</strong> Educación, <strong>la</strong> CRAM <strong>de</strong> Alsacia-Mose<strong>la</strong> y <strong>el</strong> INRS (Institut<br />

National <strong>de</strong> Recherche et <strong>de</strong> Sécurité). Este c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> recursos ofrece a los<br />

educadores instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> diagnóstico, proyectos pilotos para <strong>la</strong> creación <strong>de</strong><br />

instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>stinados a nuevos sectores económicos; ofrece ayuda <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> formación a <strong>la</strong>s CRAM y a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s regionales <strong>de</strong> educación<br />

para aplicar este <strong>en</strong>foque <strong>en</strong> <strong>la</strong>s regiones, y manti<strong>en</strong>e un punto perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

información para <strong>la</strong>s empresas que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> participar.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

El principal obstáculo es conv<strong>en</strong>cer a los empresarios para que particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

proyecto, pues algunos <strong>de</strong> <strong>el</strong>los cre<strong>en</strong> que no resulta realista que un estudiante,


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

que no sabe nada acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> fábrica, lleve a cabo una evaluación <strong>de</strong> riesgos.<br />

Los mejores investigadores son los propios empresarios, qui<strong>en</strong>es com<strong>en</strong>tan <strong>el</strong><br />

proyecto con sus homólogos.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

El proyecto «Synergie» ofrece un programa <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> SST <strong>de</strong>stinado a<br />

un público jov<strong>en</strong> <strong>de</strong> futuros profesionales. Pone <strong>en</strong> marcha un auténtico <strong>de</strong>bate<br />

sobre los problemas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que un jov<strong>en</strong> <strong>en</strong>tra a trabajar <strong>en</strong> una<br />

empresa <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>diz. Resulta muy fácil motivar a los estudiantes, ya<br />

que llevan a cabo su <strong>la</strong>bor <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno que podría ser más tar<strong>de</strong> su <strong>en</strong>torno<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

<strong>La</strong>s v<strong>en</strong>tajas directas para <strong>el</strong> empresario y <strong>la</strong> garantía <strong>de</strong> que <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to es<br />

estrictam<strong>en</strong>te confi<strong>de</strong>ncial y no será <strong>en</strong>tregado a <strong>la</strong> caja <strong>de</strong>l seguro <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>fermedad hac<strong>en</strong> que <strong>el</strong> proyecto resulte igualm<strong>en</strong>te interesante para <strong>la</strong>s<br />

empresas.<br />

Transferibilidad<br />

Puesto que <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar una evaluación <strong>de</strong> riesgos está muy<br />

ext<strong>en</strong>dida, <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esta i<strong>de</strong>a a otros países o l<strong>en</strong>guas resulta<br />

perfectam<strong>en</strong>te viable. Y <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que se trate <strong>de</strong> estudiantes <strong>de</strong> formación<br />

profesional implica asimismo que éstos han pasado algún tiempo <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ntas<br />

industriales o fábricas. De este modo se cumpl<strong>en</strong> <strong>la</strong>s dos condiciones para <strong>el</strong><br />

éxito <strong>de</strong> este proyecto <strong>en</strong> otros países, si bi<strong>en</strong> todo <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te<br />

exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Philippe Bi<strong>el</strong>ec<br />

CNAMTS (Caisse Nationale d'Assurance Ma<strong>la</strong>die <strong>de</strong>s Travailleurs Sa<strong>la</strong>riés)<br />

Départem<strong>en</strong>t Prév<strong>en</strong>tion, Direction <strong>de</strong>s Risques Professionn<strong>el</strong>s<br />

33, av<strong>en</strong>ue du Maine<br />

Boîte Postale 7<br />

F-75755 Paris Cé<strong>de</strong>x 15<br />

T<strong>el</strong>. (33) 142 79 38 25<br />

Fax (33) 142 79 38 06<br />

E-mail: philippe.bi<strong>el</strong>ec@cnamts.fr<br />

http://www.synergie-bois.com/<br />

87■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

3.3.3. «LOS ESTUDIANTES<br />

CONFIEREN MAYOR SEGURIDAD<br />

A LAS MÁQUINAS», BÉLGICA<br />

Technisch instituut Scheppers, Her<strong>en</strong>tals<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Los estudiantes, profesores, <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y personas<br />

proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> co<strong>la</strong>boran <strong>en</strong> un proyecto para<br />

mejorar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

• El proyecto comi<strong>en</strong>za con una evaluación <strong>de</strong> riesgos y continúa hasta<br />

que cambia <strong>la</strong> situación.<br />

• S<strong>en</strong>sibilizar a los estudiantes para que tom<strong>en</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que también<br />

<strong>el</strong>los son responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y que<br />

pue<strong>de</strong>n hacer algo al respecto.<br />

Introducción<br />

Estudiantes, profesores, <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y personas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

vida <strong>la</strong>boral co<strong>la</strong>boraron <strong>en</strong> una escue<strong>la</strong> técnica para llevar a cabo un proyecto<br />

<strong>de</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>. Se trataba <strong>de</strong> garantizar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los tornos<br />

con los que trabajaban los alumnos. Todo <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una<br />

evaluación <strong>de</strong> riesgos y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición y recopi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> necesarias fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con los estudiantes.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

Los alumnos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s técnicas recib<strong>en</strong> formación para convertirse <strong>en</strong><br />

soldadores, <strong>el</strong>ectricistas, torneros, molineros, etc. <strong>La</strong> práctica con <strong>la</strong>s máquinas<br />

que los estudiantes utilizarán más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>en</strong> su vida <strong>la</strong>boral es parte <strong>de</strong> esta<br />

formación. Sin embargo, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> rápida evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> tecnología y a <strong>la</strong>s<br />

limitaciones presupuestarias, a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s no les queda otra opción que<br />

trabajar con máquinas viejas, <strong>la</strong>s cuales, no obstante, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir <strong>la</strong><br />

legis<strong>la</strong>ción y <strong>la</strong>s directivas europeas <strong>en</strong> vigor.<br />

Esta escue<strong>la</strong>, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, se vio ante <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> que sus máquinas no<br />

cumplían <strong>la</strong>s normas y que los <strong>el</strong>evados costes impedían comprar maquinaria<br />

nueva. <strong>La</strong> mejor solución era adaptar los tornos ya exist<strong>en</strong>tes. <strong>La</strong> escue<strong>la</strong><br />

■88


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

contaba con una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> profesores y <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción muy<br />

motivados, qui<strong>en</strong>es acudieron a una empresa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s proximida<strong>de</strong>s que utilizaba<br />

máquinas simi<strong>la</strong>res. Finalm<strong>en</strong>te, se <strong>de</strong>cidió poner <strong>en</strong> marcha un proyecto <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

que los estudiantes participaron activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> adaptación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s máquinas a <strong>la</strong>s normas vig<strong>en</strong>tes.<br />

Objetivos<br />

¿Cuáles son <strong>la</strong>s principales metas <strong>de</strong>l proyecto?<br />

• convertir <strong>en</strong> seguras unas máquinas inseguras;<br />

• aplicar todas <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er los alumnos a un proyecto <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST);<br />

• conv<strong>en</strong>cer a los estudiantes <strong>de</strong> que <strong>la</strong> SST también es responsabilidad suya y<br />

que pue<strong>de</strong>n hacer algo al respecto.<br />

El primer objetivo pue<strong>de</strong> verificarse con facilidad, dado que es posible<br />

comprobar si ahora <strong>la</strong>s máquinas son seguras y conformes con <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción.<br />

A medida que <strong>el</strong> proyecto avance se verificará hasta qué punto los estudiantes<br />

dominan <strong>la</strong>s distintas capacida<strong>de</strong>s: ¿son capaces <strong>de</strong> co<strong>la</strong>borar con sus<br />

compañeros?, ¿consultan a los expertos (capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> comunicación)?,<br />

¿pose<strong>en</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s técnicas necesarias a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> poner <strong>en</strong> práctica <strong>la</strong>s<br />

medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que han sido propuestas?<br />

Ámbito<br />

Los principales aspectos <strong>de</strong>l proyecto eran los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> principio hasta <strong>el</strong> final;<br />

• <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización sobre <strong>la</strong> SST;<br />

• <strong>el</strong> vínculo directo con <strong>la</strong> vida profesional.<br />

En su último año <strong>de</strong> estudios, los estudiantes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pasar una «prueba<br />

integrada», que incluye todas <strong>la</strong>s materias y capacida<strong>de</strong>s que les han <strong>en</strong>señado<br />

durante <strong>el</strong> curso. Esta prueba se realiza a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l curso esco<strong>la</strong>r y abarca<br />

capacida<strong>de</strong>s profesionales y manuales, conocimi<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>erales y capacida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> comunicación. Durante <strong>el</strong> último trimestre se reservan cuatro horas para<br />

trabajar <strong>en</strong> <strong>la</strong> prueba integrada. El resultado final es un título o certificado.<br />

<strong>La</strong> adaptación <strong>de</strong> los tornos <strong>en</strong>caja perfectam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> este programa. Los alumnos<br />

part<strong>en</strong> <strong>de</strong> una situación <strong>de</strong> in<strong>seguridad</strong> e int<strong>en</strong>tan convertir<strong>la</strong> <strong>en</strong> una situación<br />

segura co<strong>la</strong>borando <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los y cumpli<strong>en</strong>do <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción. Para <strong>el</strong>lo recurr<strong>en</strong> a<br />

sus conocimi<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>erales, a su madurez, a técnicas <strong>de</strong> comunicación y a sus<br />

capacida<strong>de</strong>s manuales. En <strong>el</strong> proyecto participaban estudiantes <strong>de</strong> sexto curso<br />

(<strong>en</strong>tre 17 y 18 años). En vista <strong>de</strong> que era necesario realizar adaptaciones<br />

mecánicas, técnicas y <strong>de</strong> otro tipo, <strong>el</strong> proyecto abarcaba varias especialida<strong>de</strong>s (por<br />

ejemplo, mecánica, soldadura, <strong>el</strong>ectrónica) y varias materias.<br />

El proyecto com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2000 con <strong>la</strong> adaptación <strong>de</strong> dos tornos cada<br />

curso esco<strong>la</strong>r. En una segunda fase se transformaron cuatro tornos y, más<br />

a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, se aplicó <strong>el</strong> mismo procedimi<strong>en</strong>to a otras máquinas.<br />

Participaron difer<strong>en</strong>tes grupos: los profesores, <strong>el</strong> <strong>de</strong>legado <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong>, los estudiantes y los <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> una empresa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

proximida<strong>de</strong>s.<br />

89■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

En una primera fase, <strong>el</strong> <strong>de</strong>legado <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> examinó <strong>la</strong><br />

legis<strong>la</strong>ción y aplicó <strong>la</strong>s disposiciones correspondi<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s máquinas. No t<strong>en</strong>ía<br />

mucho s<strong>en</strong>tido que los estudiantes participaran <strong>en</strong> esta fase, ya que <strong>la</strong><br />

legis<strong>la</strong>ción es compleja y requiere un cierto grado <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to sobre <strong>la</strong><br />

materia. Tras <strong>de</strong>cidir cuáles eran <strong>la</strong>s normas que habría que cumplir, se realizó<br />

una evaluación <strong>de</strong> riesgos con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> alumnos y profesores. <strong>La</strong><br />

evaluación <strong>de</strong> riesgos se dividía <strong>en</strong> dos partes:<br />

• Una lista <strong>de</strong> comprobación con <strong>la</strong>s normas mínimas que <strong>de</strong>bían cumplir <strong>la</strong>s<br />

máquinas <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción b<strong>el</strong>ga.<br />

• Un análisis <strong>de</strong> tareas, que incluía fotografías <strong>de</strong> <strong>la</strong> máquina y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas<br />

que utilizaban los tornos. <strong>La</strong>s fotos ponían <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve que los usuarios habían<br />

<strong>de</strong>scubierto algunos «trucos» (a veces <strong>de</strong> forma inconsci<strong>en</strong>te) para evitar <strong>la</strong>s<br />

medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> o resolver <strong>de</strong>terminados problemas.<br />

Se analizaron los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos y los alumnos<br />

propusieron diversas medidas con <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> sus profesores. Se<br />

<strong>de</strong>batieron estas medidas y, por último, los propios estudiantes pusieron <strong>en</strong><br />

práctica <strong>la</strong>s que consi<strong>de</strong>raron mejores. El resultado se pue<strong>de</strong> observar <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

sigui<strong>en</strong>te ilustración.<br />

<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> ya estaba co<strong>la</strong>borando estrecham<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> mundo <strong>la</strong>boral a través<br />

<strong>de</strong>l propio proyecto. Sin embargo, éste no fue sino <strong>el</strong> principio. Como<br />

continuación <strong>de</strong>l proyecto se organizó un curso <strong>de</strong> formación sobre VCA ( 26 )<br />

para asesores técnicos, profesores y alumnos. En combinación con <strong>el</strong> proyecto,<br />

este curso repres<strong>en</strong>taba una v<strong>en</strong>taja consi<strong>de</strong>rable para los alumnos, que luego<br />

serían los futuros trabajadores. Dado que <strong>el</strong> <strong>el</strong>evado coste económico era una<br />

( 26 ) VCA: Veiligheids Checklist Aannemers. Se trata <strong>de</strong> un curso sobre todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong>, que se consi<strong>de</strong>ra como una garantía <strong>de</strong> que <strong>la</strong> empresa o <strong>la</strong> persona trabaja <strong>de</strong> manera<br />

segura.<br />

■90


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

carga para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> (cursos, diapositivas, CD-ROM), <strong>la</strong> empresa se ofreció a<br />

sufragar los gastos y, a<strong>de</strong>más, facilitó dos <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción para que<br />

co<strong>la</strong>boraran <strong>en</strong> los cursos. Set<strong>en</strong>ta y cuatro estudiantes y ocho maestros<br />

recibieron <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> formación, que fue impartido por dos <strong>de</strong>legados <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción, cinco profesores (que ya habían obt<strong>en</strong>ido <strong>el</strong> VCA) y <strong>el</strong> <strong>de</strong>legado <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> (para <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción). Set<strong>en</strong>ta y dos estudiantes y ocho<br />

profesores obtuvieron <strong>el</strong> certificado.<br />

Resultados<br />

Durante <strong>el</strong> año académico está previsto efectuar <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes evaluaciones:<br />

• tres evaluaciones periódicas, que permitirán a los profesores reori<strong>en</strong>tar <strong>el</strong><br />

proyecto;<br />

• una evaluación final al término <strong>de</strong>l curso esco<strong>la</strong>r.<br />

Estas evaluaciones se realizan <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con personas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>l<br />

mundo <strong>la</strong>boral.<br />

<strong>La</strong>s evaluaciones han puesto <strong>de</strong> manifiesto que los alumnos consi<strong>de</strong>ran que este<br />

proyecto repres<strong>en</strong>ta una v<strong>en</strong>taja. <strong>La</strong> constatación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> ha aum<strong>en</strong>tado<br />

su s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Este método pue<strong>de</strong> aplicarse igualm<strong>en</strong>te a otras máquinas, <strong>de</strong> forma que <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong> lo reutiliza para otro tipo <strong>de</strong> torno y para otras máquinas. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong><br />

<strong>en</strong>foque tuvo tanto éxito que ha sido adoptado por algunas empresas.<br />

<strong>La</strong>s evaluaciones periódicas ya muestran que este proyecto ti<strong>en</strong>e un valor<br />

añadido muy concreto para los estudiantes, ya que los conocimi<strong>en</strong>tos<br />

especializados que han adquirido y <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que <strong>el</strong>los mismos registr<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

mejoras <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> se traducirán <strong>en</strong> mejoras económicas <strong>en</strong> su futura<br />

carrera profesional.<br />

El proyecto ganó dos concursos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, lo que confirma los esfuerzos <strong>de</strong><br />

los estudiantes y <strong>el</strong> argum<strong>en</strong>to a favor <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar este ejemplo <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as<br />

prácticas <strong>en</strong> otras escue<strong>la</strong>s.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

Algunos <strong>de</strong> los problemas <strong>en</strong>contrados <strong>en</strong> este proyecto son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• Únicam<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> participar un pequeño número <strong>de</strong> alumnos.<br />

• Dificulta<strong>de</strong>s para transferir este proyecto a otras escue<strong>la</strong>s. Existe <strong>el</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong><br />

«sobreestimar» <strong>el</strong> simple hecho <strong>de</strong> realizar un proyecto simi<strong>la</strong>r. Este tipo <strong>de</strong><br />

proyectos <strong>de</strong>be ser objeto <strong>de</strong> una bu<strong>en</strong>a supervisión, una ori<strong>en</strong>tación<br />

meticulosa y un seguimi<strong>en</strong>to integral. Así sucedió <strong>en</strong> esta escue<strong>la</strong>, pero existe<br />

<strong>el</strong> p<strong>el</strong>igro <strong>de</strong> que otras escue<strong>la</strong>s se <strong>de</strong>n por satisfechas con <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que los<br />

estudiantes adapt<strong>en</strong> <strong>la</strong> maquinaria, sin una supervisión u ori<strong>en</strong>tación<br />

sufici<strong>en</strong>tes.<br />

• A <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, los estudiantes tuvieron<br />

que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse a problemas técnicos, por lo que tuvieron que cambiar sus<br />

p<strong>la</strong>nes iniciales y buscar otras soluciones.<br />

91■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

En <strong>el</strong> proyecto participaron alumnos, profesores y personas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>l<br />

mundo <strong>la</strong>boral. Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista pedagógico, <strong>el</strong> proyecto requería<br />

distintas capacida<strong>de</strong>s. Los estudiantes t<strong>en</strong>ían que trabajar juntos, co<strong>la</strong>borar con<br />

otros estudiantes y también con sus «supervisores». Des<strong>de</strong> una perspectiva<br />

técnica, tuvieron que hacer cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s propias máquinas y utilizar su<br />

creatividad para <strong>en</strong>contrar soluciones a los problemas que iban surgi<strong>en</strong>do a<br />

medida que se efectuaban <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> transformación.<br />

El vínculo con <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral está pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> dos aspectos. Los estudiantes<br />

recib<strong>en</strong> una asist<strong>en</strong>cia concreta <strong>de</strong> una empresa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s proximida<strong>de</strong>s, y <strong>el</strong> objeto<br />

<strong>de</strong>l proyecto es una máquina con <strong>la</strong> que probablem<strong>en</strong>te t<strong>en</strong>drán que trabajar<br />

<strong>en</strong> su futura vida <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Por lo tanto comprueban que <strong>la</strong> SST es una<br />

realidad, que hay personas que se <strong>de</strong>dican a <strong>el</strong><strong>la</strong> y que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> medios para hacer<br />

algo al respecto, al m<strong>en</strong>os hasta cierto punto.<br />

Transferibilidad<br />

Cada escue<strong>la</strong> ti<strong>en</strong>e sus propias máquinas, pero <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l proyecto<br />

pue<strong>de</strong> transferirse con facilidad a otras escue<strong>la</strong>s. <strong>La</strong> principal condición es que<br />

los expertos y profesores ofrezcan una bu<strong>en</strong>a ori<strong>en</strong>tación, y que <strong>el</strong> proyecto se<br />

c<strong>en</strong>tre <strong>en</strong> <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizar a los estudiantes sobre <strong>la</strong> SST.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Paul Moons<br />

Prev<strong>en</strong>tion officer<br />

Technisch Instituut Scheppers<br />

Scheppersstraat 9<br />

B-2200 Her<strong>en</strong>tals<br />

T<strong>el</strong>. (32-14) 24 85 20<br />

Fax (32-14) 23 25 42<br />

E-mail: moonspaul@hotmail.com<br />

■92


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.3.4. «VERIFICA ESTO»,<br />

REINO UNIDO<br />

HSE [Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad], Londres<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Conv<strong>en</strong>cer a los alumnos <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> evaluar, gestionar y<br />

contro<strong>la</strong>r los riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> período <strong>de</strong> prácticas.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r un paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o para ayudar a los alumnos a evaluar y<br />

contro<strong>la</strong>r los riesgos.<br />

• Proporcionar a los profesores un ví<strong>de</strong>o con material educativo sobre los<br />

riesgos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Introducción<br />

El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» («Check it out») es un recurso didáctico<br />

<strong>de</strong>stinado a pres<strong>en</strong>tar, a los jóv<strong>en</strong>es (<strong>de</strong> 14 a 18 años) que están a punto <strong>de</strong><br />

iniciar su período <strong>de</strong> prácticas, los riesgos a los que podrían <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tarse y los<br />

métodos para contro<strong>la</strong>rlos.<br />

93■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

En <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2000, <strong>el</strong> Viceprimer Ministro <strong>de</strong>l Reino Unido puso <strong>en</strong><br />

marcha <strong>la</strong> iniciativa «Revitalizar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» («Revitalising health and<br />

safety») para infundir un nuevo impulso al programa <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> ( 27 ).<br />

Esta iniciativa i<strong>de</strong>ntifica una serie <strong>de</strong> ámbitos prioritarios que <strong>de</strong>berá abordar <strong>la</strong><br />

Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad (Health and Safety Executive [HSE]), que es <strong>la</strong><br />

autoridad nacional regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. Uno <strong>de</strong><br />

los puntos <strong>de</strong> acción que surgieron <strong>de</strong> esta iniciativa fue <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> prestar<br />

más at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> a los conceptos <strong>de</strong> riesgo y <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>. <strong>La</strong> educación sobre los riesgos <strong>de</strong>stinada a los<br />

jóv<strong>en</strong>es se consi<strong>de</strong>ra importante al m<strong>en</strong>os por dos razones. En primer lugar, los<br />

jóv<strong>en</strong>es, <strong>de</strong>bido a su re<strong>la</strong>tiva falta <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia, corr<strong>en</strong> un mayor riesgo ante<br />

los p<strong>el</strong>igros a los que todos nos exponemos. En segundo lugar, numerosos<br />

hábitos perjudiciales para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> se adquier<strong>en</strong> durante los años <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to<br />

e influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> edad adulta.<br />

Como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza obligatoria, todos los esco<strong>la</strong>res <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 14 y 16<br />

años <strong>en</strong> Ing<strong>la</strong>terra y <strong>en</strong> Gales, y todos los alumnos durante <strong>el</strong> último trimestre<br />

<strong>de</strong>l tercer curso <strong>de</strong> secundaria (<strong>en</strong>tre 14 y 15 años) <strong>en</strong> Escocia toman parte <strong>en</strong><br />

programas <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas. Los períodos <strong>de</strong> prácticas están <strong>de</strong>stinados<br />

a preparar a los jóv<strong>en</strong>es para su futuro profesional como trabajadores. En <strong>el</strong><br />

marco <strong>de</strong> estos programas, los alumnos se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan a un lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y<br />

participan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales durante un período <strong>de</strong> dos o más<br />

semanas. En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los casos, estos períodos <strong>de</strong> prácticas constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

primer contacto <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> jov<strong>en</strong> y <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>.<br />

Sin una formación a<strong>de</strong>cuada, los jóv<strong>en</strong>es resultan especialm<strong>en</strong>te vulnerables a<br />

los riesgos <strong>la</strong>borales. Algunos estudios reci<strong>en</strong>tes seña<strong>la</strong>n que los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tre 16 y 24 años <strong>de</strong> edad corr<strong>en</strong> un mayor riesgo <strong>de</strong> sufrir un acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong>. Así, <strong>en</strong>tre 1996 y 2001:<br />

• 54 jóv<strong>en</strong>es (m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 18 años) perdieron <strong>la</strong> vida <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>;<br />

• 12 599 jóv<strong>en</strong>es sufrieron lesiones graves, por ejemplo: extremida<strong>de</strong>s rotas,<br />

amputaciones y quemaduras graves.<br />

El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» es una respuesta al l<strong>la</strong>mami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

iniciativa «Revitalizar» a favor <strong>de</strong> reforzar <strong>la</strong> educación sobre los riesgos<br />

<strong>de</strong>stinada a los jóv<strong>en</strong>es y forma parte <strong>de</strong>l programa que <strong>la</strong> HSE está llevando a<br />

cabo para reducir los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> cuatro<br />

sectores: servicios <strong>de</strong> restauración, industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> música, sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

p<strong>el</strong>uquería y <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> una fábrica.<br />

A fin <strong>de</strong> <strong>en</strong>señar a los esco<strong>la</strong>res los riesgos que pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrar durante los<br />

períodos <strong>de</strong> prácticas, <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» (es <strong>de</strong>cir, <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o y<br />

otros recursos didácticos) muestra lo que suce<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Ti<strong>en</strong>e<br />

por objeto pres<strong>en</strong>tar a los alumnos una serie <strong>de</strong> riesgos a los que pue<strong>de</strong>n verse<br />

expuestos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> para que puedan reconocerlos, evaluarlos y<br />

adoptar medidas para contro<strong>la</strong>r los riesgos tanto propios como aj<strong>en</strong>os. Se basa<br />

<strong>en</strong> una serie <strong>de</strong> <strong>en</strong>foques <strong>de</strong>stinados a reforzar <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilización y los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong>, facilitando información y consejos a los miembros <strong>de</strong> este grupo.<br />

<strong>La</strong> HSE <strong>en</strong>cargó <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> producción <strong>de</strong>l paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica<br />

esto». El coste <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o y <strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los materiales<br />

que lo acompañan fue <strong>de</strong> 70 000 euros. El paquete «Verifica esto» fue<br />

( 27 ) Ministerio <strong>de</strong>l Medio Ambi<strong>en</strong>te, los Transportes y <strong>la</strong>s Regiones (DETR), 2000.<br />

■94


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> Ing<strong>la</strong>terra <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2002. Todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> Ing<strong>la</strong>terra, Escocia y Gales pue<strong>de</strong>n obt<strong>en</strong>er una copia gratuita y, para <strong>el</strong> resto,<br />

<strong>el</strong> paquete completo con <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o y los recursos se pue<strong>de</strong> adquirir a un precio<br />

<strong>de</strong> 42 euros o, solo <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o, a un precio <strong>de</strong> 35 euros. Todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y partes<br />

interesadas podrán adquirir una copia <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o a los precios m<strong>en</strong>cionados.<br />

Objetivos<br />

Los objetivos <strong>de</strong>l proyecto son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• conv<strong>en</strong>cer a los alumnos <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> evaluar, gestionar y contro<strong>la</strong>r los<br />

riesgos durante los períodos <strong>de</strong> prácticas;<br />

• crear un paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o para ayudar a los alumnos a evaluar y contro<strong>la</strong>r los<br />

riesgos asociados a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas durante los períodos <strong>de</strong><br />

prácticas;<br />

• proporcionar a los profesores un paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o que les ayu<strong>de</strong> a:<br />

° s<strong>en</strong>sibilizar a sus alumnos con respecto a <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> gestionar los<br />

riesgos asociados a los períodos <strong>de</strong> prácticas;<br />

° s<strong>en</strong>sibilizar a los alumnos sobre <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

partes interesadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong>;<br />

° <strong>en</strong>señar a los alumnos una serie <strong>de</strong> métodos para evaluar los riesgos<br />

<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales;<br />

° i<strong>de</strong>ntificar medidas para contro<strong>la</strong>r los riesgos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>la</strong>boral.<br />

En concreto, <strong>el</strong> programa pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ofrecer a los profesores, que probablem<strong>en</strong>te<br />

carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> los conocimi<strong>en</strong>tos o compet<strong>en</strong>cias técnicas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> evaluación<br />

<strong>de</strong> riesgos, un método pedagógico pragmático para evaluar y gestionar los<br />

riesgos re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Ámbito<br />

El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» está a disposición <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

secundarias <strong>de</strong> Ing<strong>la</strong>terra, Escocia y Gales cuyos alumnos participan <strong>en</strong><br />

programas <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas. Si bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> paquete no está re<strong>la</strong>cionado con<br />

materias concretas <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios, se espera que <strong>la</strong> materia contribuya al<br />

cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los requisitos pedagógicos para una serie <strong>de</strong> temas (por<br />

ejemplo, educación personal, social, sanitaria y cívica).<br />

Los paquetes pue<strong>de</strong>n utilizarse <strong>de</strong> diversas maneras, y su aplicación se <strong>de</strong>ja al<br />

criterio <strong>de</strong> los profesores. Se supone que <strong>la</strong> proyección <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o sin un <strong>de</strong>bate<br />

posterior y sin activida<strong>de</strong>s individuales o <strong>de</strong> grupo será <strong>el</strong> uso m<strong>en</strong>os óptimo.<br />

El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto» ti<strong>en</strong>e tres compon<strong>en</strong>tes principales: un<br />

ví<strong>de</strong>o <strong>de</strong> 20 minutos <strong>de</strong> duración, un paquete <strong>de</strong> información para los<br />

profesores y ejercicios para los alumnos.<br />

El ví<strong>de</strong>o<br />

El ví<strong>de</strong>o docum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> cuatro esco<strong>la</strong>res durante su período <strong>de</strong><br />

prácticas <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes sectores: p<strong>el</strong>uquería, host<strong>el</strong>ería, música y artes<br />

gráficas. I<strong>de</strong>ntifica una serie <strong>de</strong> riesgos con los que se pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrar los<br />

alumnos durante <strong>el</strong> período <strong>de</strong> prácticas, por ejemplo, productos químicos,<br />

caídas y manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> objetos. El ví<strong>de</strong>o indica <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> riesgo y lo<br />

95■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

que pue<strong>de</strong> hacerse para evitar dichos riesgos. Asimismo <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong><br />

re<strong>la</strong>ciones que podrían existir <strong>en</strong>tre alumno y empresa, y seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> importancia<br />

<strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar una bu<strong>en</strong>a comunicación, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r sobre temas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y<br />

<strong>seguridad</strong>.<br />

Por sí solos, los ví<strong>de</strong>os no siempre garantizan <strong>la</strong> asimi<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los m<strong>en</strong>sajes por<br />

parte <strong>de</strong> los que los v<strong>en</strong>, por lo que se han previsto activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to.<br />

A<strong>de</strong>más, se exige un cierto grado <strong>de</strong> compromiso con <strong>la</strong> información expuesta<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o.<br />

El paquete <strong>de</strong> información para los profesores<br />

Entre los recursos que conti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o cabe m<strong>en</strong>cionar <strong>en</strong>foques<br />

pedagógicos, programas y recursos para <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses (por ejemplo, transpar<strong>en</strong>cias<br />

para proyecciones).<br />

Los ejercicios para los alumnos<br />

El paquete compr<strong>en</strong><strong>de</strong> seis hojas <strong>de</strong> ejercicios para los esco<strong>la</strong>res. Estos ejercicios<br />

ayudan a los alumnos a percatarse <strong>de</strong> los riesgos a los que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> su<br />

vida cotidiana y los que podrían <strong>en</strong>contrar durante su período <strong>de</strong> prácticas. Y lo<br />

que es más importante, los ejercicios refuerzan los m<strong>en</strong>sajes que transmite <strong>el</strong><br />

ví<strong>de</strong>o animando a los alumnos a imaginar situaciones <strong>de</strong> riesgo repres<strong>en</strong>tadas<br />

por los cuatro alumnos durante su período <strong>de</strong> pruebas.<br />

El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o lo distribuye <strong>la</strong> HSE.<br />

Resultados<br />

Aunque <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o no ha sido objeto <strong>de</strong> una evaluación formal, sí que<br />

ha recibido respuestas positivas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>de</strong> <strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sa especializada <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> educación (por ejemplo, Health and Safety at Work, número<br />

<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2003).<br />

A<strong>de</strong>más, durante los tres primeros meses se distribuyeron 1500 ví<strong>de</strong>os a<br />

petición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s. Este grado <strong>de</strong> interés <strong>de</strong>muestra hasta qué punto <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s necesitan recursos <strong>de</strong> calidad para <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

evaluación <strong>de</strong> riesgos.<br />

Tras proce<strong>de</strong>r a su propia valoración <strong>de</strong>l paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o, <strong>la</strong> Autoridad<br />

Nacional para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (HSA) <strong>de</strong> Ir<strong>la</strong>nda ha pedido<br />

un bu<strong>en</strong> número <strong>de</strong> ejemp<strong>la</strong>res.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

El ví<strong>de</strong>o ha sido producido por <strong>la</strong> HSE, que es <strong>la</strong> instancia regu<strong>la</strong>dora <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, lo que constituye una cierta garantía. En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los<br />

casos, <strong>el</strong> personal doc<strong>en</strong>te conoce los objetivos estratégicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> HSE, por lo<br />

que es probable que utilice <strong>el</strong> material.<br />

El paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o ofrece una amplia gama <strong>de</strong> recursos pedagógicos. Dado<br />

que <strong>el</strong> uso <strong>de</strong>l ví<strong>de</strong>o por sí solo tal vez no produzca los efectos <strong>de</strong>seados ni<br />

t<strong>en</strong>ga un impacto dura<strong>de</strong>ro sobre los <strong>de</strong>stinatarios, <strong>el</strong> paquete propone una<br />

serie <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s didácticas complem<strong>en</strong>tarias que están re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong><br />

ví<strong>de</strong>o y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por objeto fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los alumnos.<br />

■96


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Un profesor con experi<strong>en</strong>cia e<strong>la</strong>boró los materiales didácticos, por lo que los<br />

recursos son pertin<strong>en</strong>tes (abordan temas <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes nacionales <strong>de</strong> estudios)<br />

y <strong>de</strong> alta calidad.<br />

Transferibilidad<br />

Existe <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a g<strong>en</strong>eralizada <strong>de</strong> que los esco<strong>la</strong>res no captan <strong>el</strong> m<strong>en</strong>saje básico <strong>de</strong><br />

los ví<strong>de</strong>os, si <strong>la</strong>s refer<strong>en</strong>cias culturales (por ejemplo, <strong>el</strong> l<strong>en</strong>guaje y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />

vestir) están <strong>de</strong>sfasadas o no van dirigidas al grupo <strong>de</strong>stinatario. Se supone que,<br />

si <strong>de</strong>seamos que sean aceptados por alumnos sagaces, los m<strong>en</strong>sajes sobre<br />

riesgos t<strong>en</strong>drán que referirse a códigos culturales actuales.<br />

Puesto que <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o incluye recursos pedagógicos que hac<strong>en</strong><br />

refer<strong>en</strong>cia al p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> estudios inglés, sería necesario introducir algunos<br />

cambios para que los paquetes puedan utilizarse <strong>en</strong> otros países.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Simon Pilling<br />

Health and Safety Executive<br />

C<strong>en</strong>tral Expertise Policy and Support Division: Risk Education<br />

Rose Court<br />

8SW<br />

2 Southwark Bridge<br />

London SE1 9HS<br />

United Kingdom<br />

T<strong>el</strong>. (44-207) 717 68 03<br />

Fax (44-207) 717 68 91<br />

E-mail: Simon.Pilling@hse.gsi.gov.uk<br />

http://www.hse.gov.uk/education/checkout.htm<br />

97■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

3.3.5. «LOS JÓVENES QUIEREN<br />

VIVIR CON SEGURIDAD», ALEMANIA<br />

<strong>La</strong>n<strong>de</strong>sverbän<strong>de</strong> <strong>de</strong>r gewerblich<strong>en</strong><br />

Berufsg<strong>en</strong>oss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong>, Duss<strong>el</strong>dorf<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional.<br />

• Llegar al grupo <strong>de</strong>stinatario mediante un concurso dotado <strong>de</strong> atractivos<br />

premios y una forma <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar los materiales que resulte <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ida<br />

para los alumnos.<br />

Introducción<br />

<strong>La</strong> campaña informativa «Jug<strong>en</strong>d will sich-er-leb<strong>en</strong>» ( 28 ) va dirigida a los<br />

alumnos <strong>de</strong> formación profesional. Se trata <strong>de</strong> un concurso anual para<br />

promover <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es que se c<strong>el</strong>ebra<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1972 y <strong>en</strong> él han participado más <strong>de</strong> 6 millones <strong>de</strong> estudiantes.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

Se ha <strong>de</strong>mostrado que los jóv<strong>en</strong>es son más proclives a sufrir acci<strong>de</strong>ntes. Por<br />

ejemplo, cada año ocurr<strong>en</strong> 150 000 acci<strong>de</strong>ntes re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong><br />

manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas manuales, un 40 % <strong>de</strong> los cuales ha afectado a<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> 18 a 24 años <strong>de</strong> edad. Este grupo <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s repres<strong>en</strong>ta asimismo<br />

un 20 % <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes graves. No obstante, esta categoría es también muy<br />

vulnerable fuera <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Más <strong>de</strong> 100 000 jóv<strong>en</strong>es (<strong>en</strong>tre 18 y<br />

24 años <strong>de</strong> edad) son víctimas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráfico, <strong>de</strong> los cuales 1 700<br />

son mortales.<br />

<strong>La</strong>s oficinas regionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cooperativa para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción y <strong>el</strong> Seguro <strong>de</strong><br />

Acci<strong>de</strong>ntes <strong>La</strong>borales querían hacer algo para reducir <strong>el</strong> gran número <strong>de</strong><br />

acci<strong>de</strong>ntes, por lo que inició <strong>el</strong> proyecto «Jug<strong>en</strong>d will sich-er-leb<strong>en</strong>». Este<br />

proyecto com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> 1972 <strong>en</strong> un int<strong>en</strong>to <strong>de</strong> integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación mediante materiales a<strong>de</strong>cuados para <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>stinatarios, a saber, los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong>s au<strong>la</strong>s. Está financiado por los grupos <strong>de</strong><br />

( 28 ) Se trata <strong>de</strong> un juego <strong>de</strong> pa<strong>la</strong>bras que significa tanto «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>», como<br />

«Los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong>sean experim<strong>en</strong>tar». Este título fue introducido hace poco, para que sonase más<br />

mo<strong>de</strong>rno. El título anterior era «Jug<strong>en</strong>d will sicher leb<strong>en</strong>», lo que tan solo significa «Los jóv<strong>en</strong>es<br />

quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>».<br />

■98


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>de</strong> los que son miembros <strong>la</strong>s fe<strong>de</strong>raciones <strong>de</strong><br />

Cooperativas para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción y <strong>el</strong> Seguro <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>La</strong>borales. Los<br />

grupos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> reún<strong>en</strong> a todas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s participantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>: sindicatos, organizaciones empresariales, <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s aseguradoras <strong>de</strong><br />

Derecho público, autorida<strong>de</strong>s sociales y culturales, especialistas <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, etc.<br />

Ambiciones y metas<br />

El objetivo <strong>de</strong> este proyecto es integrar los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />

estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional. Periódicam<strong>en</strong>te se pres<strong>en</strong>ta<br />

un reducido número <strong>de</strong> ámbitos temáticos que cambian cada año. Mediante un<br />

concurso dotado <strong>de</strong> interesantes premios y una pres<strong>en</strong>tación atractiva <strong>de</strong>l<br />

material, los iniciadores <strong>de</strong> este proyecto int<strong>en</strong>tan llegar al grupo <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>stinatarios con <strong>la</strong> mayor eficacia posible.<br />

Ámbito<br />

Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> marcha <strong>de</strong>l proyecto «Jug<strong>en</strong>d will sich-er-leb<strong>en</strong>», más <strong>de</strong><br />

6 millones <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es han participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> concurso. Cada año, los grupos<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> se dirig<strong>en</strong> a los 800 000 estudiantes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación<br />

profesional.<br />

Entre los materiales que recib<strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s se hal<strong>la</strong> una ficha técnica <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />

se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> forma interesante y <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ida. Esta ficha conti<strong>en</strong>e un<br />

cuestionario, al que los alumnos pue<strong>de</strong>n respon<strong>de</strong>r al final <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se, a fin <strong>de</strong><br />

po<strong>de</strong>r participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> concurso. Se recog<strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s respuestas <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> y<br />

luego se <strong>en</strong>vían a <strong>la</strong> oficina regional más próxima. Entre los acertantes se realiza<br />

un sorteo para <strong>el</strong>egir al ganador. Hay 1 800 premios para los estudiantes por un<br />

valor total <strong>de</strong> 80 000 euros. Asimismo se conce<strong>de</strong> un premio a <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> que<br />

registra <strong>el</strong> mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> participantes.<br />

Cada año, <strong>el</strong> concurso se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un ámbito temático distinto. Los temas que<br />

cambian cada año son: <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad, <strong>el</strong> ruido, <strong>la</strong>s caídas, <strong>la</strong>s sustancias<br />

p<strong>el</strong>igrosas, trabajar s<strong>en</strong>tado/levantar objetos/transportar objetos, <strong>el</strong> camino<br />

hacia <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y los aspectos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>l<br />

<strong>trabajo</strong> con or<strong>de</strong>nadores. El tema no se trata únicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una óptica<br />

<strong>la</strong>boral, sino que abarca otros ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida, como <strong>el</strong> hogar o <strong>el</strong> ocio. Esto<br />

permite aplicar <strong>la</strong>s lecciones apr<strong>en</strong>didas <strong>de</strong> distintas maneras.<br />

El material se compone <strong>de</strong> una p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong> <strong>en</strong> ví<strong>de</strong>o y materiales <strong>de</strong> apoyo para los<br />

profesores que pres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> tema. Algunas <strong>de</strong> estas p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>s han obt<strong>en</strong>ido<br />

ga<strong>la</strong>rdones internacionales. Para <strong>el</strong> concurso <strong>de</strong> este año se ha producido un<br />

CD-ROM que conti<strong>en</strong>e una p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong> con una trama interactiva.<br />

El proyecto siempre comi<strong>en</strong>za tras <strong>la</strong>s vacaciones <strong>de</strong> verano y continúa a lo <strong>la</strong>rgo<br />

<strong>de</strong>l otoño y <strong>de</strong>l invierno. Algunas oficinas regionales <strong>en</strong>vían personal a <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s para co<strong>la</strong>borar con los profesores.<br />

El proyecto termina con una pres<strong>en</strong>tación especial <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se<br />

<strong>en</strong>tregan los premios y los propios estudiantes realizan pres<strong>en</strong>taciones, como<br />

obras <strong>de</strong> teatro breves o exposiciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se trata <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> una manera<br />

creativa.<br />

99■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Resultados<br />

El proyecto lleva funcionando 31 años y <strong>en</strong> él han participado más <strong>de</strong> seis<br />

millones <strong>de</strong> personas, lo que indica que <strong>el</strong> formato funciona. Asimismo, <strong>el</strong><br />

hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> participación haya aum<strong>en</strong>tado constantem<strong>en</strong>te con los<br />

años confirma su éxito. Los com<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> profesores y alumnos son<br />

favorables, algo que también pue<strong>de</strong> verse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas por los<br />

estudiantes, como <strong>la</strong>s exposiciones y <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> teatro antes m<strong>en</strong>cionadas.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados y factores <strong>de</strong> éxito<br />

Uno <strong>de</strong> los problemas <strong>en</strong>contrados es <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er al día los<br />

materiales y los temas. Para lograrlo se introduc<strong>en</strong> nuevos temas, como <strong>la</strong><br />

tecnología, y se incorporan los cambios que experim<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> estilo <strong>de</strong> vida y <strong>la</strong>s<br />

aspiraciones <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es (algo que se refleja, por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cambio <strong>de</strong>l<br />

título que ya hemos citado). Uno <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> éxito es <strong>la</strong> cuidadosa<br />

incorporación <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> nuevos materiales <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, como los<br />

CD-ROM.<br />

Transferibilidad<br />

El concepto fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l proyecto no es específico <strong>de</strong> una cultura y, por lo<br />

tanto, pue<strong>de</strong> transferirse a otros países. El único problema sería <strong>la</strong> organización.<br />

Es posible que los países sumam<strong>en</strong>te c<strong>en</strong>tralizados no cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s<br />

regionales que puedan organizar un proyecto simi<strong>la</strong>r <strong>en</strong> esos ámbitos.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

Edith Münch<br />

Süd<strong>de</strong>utsche Metall-Berufsg<strong>en</strong>oss<strong>en</strong>schaft<br />

Hauptabteilung Präv<strong>en</strong>tion — Betriebsbetreuung<br />

Öff<strong>en</strong>tlichkeitsarbeit<br />

Wilh<strong>el</strong>m-Theodor-Römh<strong>el</strong>d-Str. 15<br />

D-55130 Mainz<br />

T<strong>el</strong>. (49-6131) 802-598<br />

Fax (49-6131) 802-572<br />

E-mail: e.mu<strong>en</strong>ch@smbg.<strong>de</strong><br />

http://www.bgmetallsued.<strong>de</strong>/<br />

Heiko Wulfert<br />

Zeunerstrasse 22<br />

D-45133 Ess<strong>en</strong><br />

<strong>La</strong>n<strong>de</strong>sverband Rhein<strong>la</strong>nd-Westfal<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>r gewerblich<strong>en</strong> Berufsg<strong>en</strong>oss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong><br />

Kreuzstraße 45<br />

D-40210 Düss<strong>el</strong>dorf<br />

T<strong>el</strong>. (49-211) 8224-637<br />

Fax (49-211) 8224-644<br />

E-mail: service@duess<strong>el</strong>dorf.lvbg.<strong>de</strong><br />

http://www.lvbg.<strong>de</strong>/lv/pages/in<strong>de</strong>x.html<br />

http://www.jug<strong>en</strong>d-will-sich-er-leb<strong>en</strong>.<strong>de</strong>/<strong>de</strong>rwettbewerb/in<strong>de</strong>x.htm<br />

■100


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

3.3.6. «INTEGRACIÓN DE LA SST EN<br />

LOS PLANES DE ESTUDIOS», ITALIA<br />

ISPESL [Instituto italiano para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>]<br />

ISFOL [Instituto italiano para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional <strong>de</strong> los trabajadores]<br />

Principales aspectos <strong>de</strong> este proyecto<br />

• Mejorar <strong>la</strong> formación sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong> mediante <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación y <strong>el</strong> <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> módulos <strong>de</strong> formación<br />

estándar sobre los temas <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong><br />

<strong>el</strong>ectrónica, y <strong>la</strong> mecánica.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r materiales didácticos a<strong>de</strong>cuados (audiovisuales, juegos, etc.)<br />

y adoptar métodos activos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza, como simu<strong>la</strong>ciones o estudios<br />

<strong>de</strong> casos.<br />

• P<strong>la</strong>nificar y <strong>en</strong>sayar p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios sobre SST basados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

metodología <strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos.<br />

101■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Introducción<br />

<strong>La</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST se <strong>de</strong>b<strong>en</strong>, <strong>en</strong> parte,<br />

a <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> formación. Así pues, para mejorar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción es<br />

muy necesario integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y formación.<br />

Se han analizado varios p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong>stinados a <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> los<br />

sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica, y <strong>la</strong> mecánica, con<br />

vistas a mejorar <strong>la</strong> formación sobre SST <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s, institutos técnicos<br />

industriales (ITI), institutos profesionales estatales <strong>de</strong> artes y oficios (IPSIA) y<br />

c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional (CFP). Se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do módulos e<br />

instrum<strong>en</strong>tos específicos <strong>de</strong> formación para <strong>en</strong>señar SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros<br />

c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

El proyecto partió <strong>de</strong> <strong>la</strong> hipótesis <strong>de</strong> que <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>,<br />

tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s (ITI e IPSIA) como <strong>en</strong> los otros CFP, no satisface pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r.<br />

<strong>La</strong> aplicación <strong>de</strong>l Decreto legis<strong>la</strong>tivo 626/94, modificado <strong>en</strong> varias ocasiones, y<br />

sus efectos sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> pon<strong>en</strong> <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve los temas re<strong>la</strong>cionados<br />

con <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadores.<br />

El ISPESL (Instituto italiano para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>) junto<br />

con <strong>el</strong> ISFOL (Instituto italiano para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional <strong>de</strong><br />

los trabajadores) co<strong>la</strong>boraron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tareas que figuran a continuación:<br />

• Llevaron a cabo exám<strong>en</strong>es y evaluaciones nacionales <strong>de</strong> temas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<br />

<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> CFP, ITI e IPSIA <strong>en</strong> los<br />

sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> mecánica.<br />

Analizaron una muestra <strong>de</strong> 313 institutos: 154 CFP y 159 ITI e IPSIA.<br />

• P<strong>la</strong>nificaron, crearon y <strong>en</strong>sayaron módulos <strong>de</strong> formación diseñados<br />

especialm<strong>en</strong>te para paliar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>tectadas <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio<br />

<strong>de</strong> los CFP, ITI e IPSIA. En <strong>el</strong> proyecto participaron 7 institutos, 234 estudiantes<br />

y 13 profesores.<br />

Objetivos<br />

Los principales objetivos <strong>de</strong>l proyecto son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r una cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> para los temas abordados por este<br />

estudio, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos hasta <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong><br />

capacida<strong>de</strong>s para aplicar medidas eficaces <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y protección <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

• Fom<strong>en</strong>tar, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional, <strong>el</strong> uso <strong>de</strong><br />

módulos estándar para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, concebidos <strong>de</strong><br />

acuerdo con criterios metodológicos que permitan su transfer<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong><br />

adquisición <strong>de</strong> créditos <strong>de</strong> formación.<br />

• I<strong>de</strong>ntificar criterios metodológicos innovadores y eficaces para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Ámbito<br />

El proyecto ti<strong>en</strong>e dos partes. Por una parte, una <strong>en</strong>cuesta cognitiva sobre p<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> estudios estándar para <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> los sectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, <strong>la</strong><br />

■102


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

<strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica, y <strong>la</strong> mecánica, a fin <strong>de</strong> analizar los métodos<br />

utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> los temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.<br />

Por otra parte, se realizaron t<strong>en</strong>tativas para paliar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>tectadas <strong>en</strong><br />

los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios mediante <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación, <strong>el</strong> diseño y <strong>el</strong> <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> cuatro<br />

módulos <strong>de</strong> formación a <strong>la</strong> medida (A, B, C y D). Uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los es <strong>de</strong> carácter<br />

g<strong>en</strong>eral (A), mi<strong>en</strong>tras que los otros tres son específicos <strong>de</strong> los sectores antes<br />

m<strong>en</strong>cionados.<br />

Se <strong>de</strong>finieron los sigui<strong>en</strong>tes objetivos para mejorar <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y formación <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> SST:<br />

• analizar los ámbitos críticos y puntos débiles <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong>;<br />

• p<strong>la</strong>nificar y e<strong>la</strong>borar p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> formación conformes a <strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación<br />

vig<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r al Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 626/94;<br />

• hacer que los estudiantes tom<strong>en</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l p<strong>el</strong>igro y <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong><br />

capacida<strong>de</strong>s para aplicar medidas eficaces <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y reducción <strong>de</strong><br />

riesgos;<br />

• <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias que pres<strong>en</strong>tan los equipos, los materiales y <strong>la</strong>s<br />

herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>;<br />

• e<strong>la</strong>borar módulos <strong>de</strong> formación, por ejemplo instrum<strong>en</strong>tos para evaluar y<br />

hacer un seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos por cada estudiante;<br />

• <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r herrami<strong>en</strong>tas multimedia activas, como juegos <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción, etc.<br />

Descripción <strong>de</strong> los productos<br />

<strong>La</strong>s unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos (UFTC) compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n<br />

un total <strong>de</strong> 40 horas, divididas <strong>en</strong> cuatro módulos.<br />

Módulo A<br />

Consta <strong>de</strong> 20 horas e incluye <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias básicas comunes a los tres<br />

sectores objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión: construcción, <strong>el</strong>ectricidad y <strong>el</strong>ectrónica, y<br />

mecánica.<br />

Módulo B<br />

Consta <strong>de</strong> 20 horas y aborda los aspectos técnicos y operativos <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

construcción (compet<strong>en</strong>cias básicas <strong>en</strong> este sector, compet<strong>en</strong>cias transversales<br />

re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> resolución y p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> problemas y compet<strong>en</strong>cias técnicas<br />

y profesionales).<br />

Módulo C<br />

Consta <strong>de</strong> 20 horas y aborda los aspectos técnicos y operativos <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica (compet<strong>en</strong>cias básicas re<strong>la</strong>tivas a este sector,<br />

compet<strong>en</strong>cias para <strong>la</strong> resolución y p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> problemas <strong>en</strong>tre secciones<br />

y compet<strong>en</strong>cias técnicas y profesionales).<br />

Módulo D<br />

Consta <strong>de</strong> 20 horas y aborda los aspectos técnicos y operativos <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

mecánica (compet<strong>en</strong>cias básicas <strong>en</strong> este sector, compet<strong>en</strong>cias transversales<br />

103■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> resolución y p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> problemas y compet<strong>en</strong>cias técnicas<br />

y profesionales).<br />

UFTC 1 UFTC 2 UFTC 3<br />

Construcción Electricidad y <strong>el</strong>ectrónica Mecánica<br />

Módulo A (20 horas) Módulo A (20 horas) Módulo A (20 horas)<br />

Módulo B (20 horas) Módulo C (20 horas) Módulo D (20 horas)<br />

UFTC: Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos.<br />

Se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron tres tipos <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos:<br />

• instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>stinados a recabar información sobre los alumnos y sus<br />

criterios <strong>de</strong> <strong>el</strong>egibilidad para acce<strong>de</strong>r a los distintos módulos y para evaluar <strong>el</strong><br />

grado <strong>de</strong> apreciación, por parte <strong>de</strong> los estudiantes, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

realizadas;<br />

• instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>stinados a evaluar los cursos <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral y <strong>el</strong><br />

niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje alcanzado por cada estudiante y por <strong>el</strong> grupo o <strong>la</strong> c<strong>la</strong>se;<br />

• instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y formación <strong>de</strong>stinados a los alumnos y<br />

consist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> ejercicios individuales y <strong>en</strong> grupo que les permitan apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

a través <strong>de</strong> acciones integradas <strong>de</strong> análisis y síntesis basadas <strong>en</strong> casos reales<br />

<strong>de</strong> situaciones <strong>de</strong> riesgo (juegos <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción).<br />

A <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> diseñar y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r los diversos módulos se prestó especial<br />

at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los estudiantes facilitada mediante técnicas y<br />

métodos interactivos, como por ejemplo <strong>de</strong>bates sobre los casos pres<strong>en</strong>tados,<br />

visualización <strong>de</strong> clips audiovisuales, ejercicios, juegos <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción, etc.<br />

De hecho, los estudiantes participaron <strong>en</strong> situaciones especiales (muy próximas<br />

a <strong>la</strong> realidad) y tuvieron ocasión <strong>de</strong> conocer ampliam<strong>en</strong>te cuestiones <strong>de</strong><br />

prev<strong>en</strong>ción y <strong>seguridad</strong> p<strong>la</strong>nteadas anteriorm<strong>en</strong>te.<br />

A modo <strong>de</strong> ejemplo citaremos <strong>el</strong> juego <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>nominado «Tarjetas<br />

626» (módulo g<strong>en</strong>eral A). <strong>La</strong> finalidad <strong>de</strong> este juego es comprobar, por medio<br />

<strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> opciones y procesos s<strong>en</strong>cillos, lo que se ha apr<strong>en</strong>dido durante<br />

<strong>el</strong> curso <strong>de</strong> formación. En <strong>el</strong> juego se repart<strong>en</strong> treinta tarjetas a cada jugador.<br />

Cada tarjeta conti<strong>en</strong>e una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración, marcada con una letra que <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntifica.<br />

Cada jugador ti<strong>en</strong>e que <strong>de</strong>scartar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones erróneas, i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s<br />

acertadas y colocar<strong>la</strong>s por or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> importancia. Este or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>be ser<br />

comparado, <strong>de</strong>batido y motivado <strong>en</strong> un grupo, presidido por <strong>el</strong> <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong>l<br />

curso, <strong>el</strong> cual organiza y mo<strong>de</strong>ra los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes opciones.<br />

También cabe m<strong>en</strong>cionar <strong>el</strong> ejercicio práctico <strong>de</strong>nominado «Evaluar y <strong>el</strong>iminar<br />

riesgos» <strong>en</strong> los módulos sectoriales B (construcción), C (<strong>el</strong>ectricidad y<br />

<strong>el</strong>ectrónica) y D (mecánica). Este ejercicio ti<strong>en</strong>e una fase pr<strong>el</strong>iminar <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>el</strong><br />

<strong>en</strong>cargado <strong>de</strong>l curso seña<strong>la</strong> riesgos concretos (<strong>de</strong> mayor a m<strong>en</strong>or gravedad)<br />

re<strong>la</strong>cionados con algunos <strong>de</strong> los puestos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al sector <strong>de</strong><br />

que se trate. El <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong>scribe estos riesgos y los com<strong>en</strong>ta con los<br />

estudiantes, sin seguir un or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> importancia <strong>de</strong>terminado. Mediante un<br />

gráfico, cada alumno sitúa los riesgos <strong>de</strong>scritos por <strong>el</strong> <strong>en</strong>cargado <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />

importancia que consi<strong>de</strong>re más a<strong>de</strong>cuado, y obti<strong>en</strong>e un punto por cada riesgo<br />

■104


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

cuya posición coincida con <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n establecido por <strong>el</strong> formador. Los resultados<br />

sirv<strong>en</strong> <strong>de</strong> base para com<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l ejercicio (riesgo y p<strong>el</strong>igro).<br />

El ví<strong>de</strong>o «En busca <strong>de</strong>l riesgo» se proyecta <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los módulos sectoriales.<br />

Este ejercicio consiste <strong>en</strong> ver varios clips audiovisuales que ilustran <strong>la</strong>s distintas<br />

operaciones que se realizan durante <strong>la</strong> actividad <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector<br />

correspondi<strong>en</strong>te. El alumno <strong>de</strong>be indicar <strong>en</strong> una ficha técnica los riesgos y<br />

p<strong>el</strong>igros que <strong>en</strong>cierra cada actividad: los comportami<strong>en</strong>tos incorrectos <strong>de</strong>l<br />

trabajador y <strong>la</strong>s soluciones para reducir o <strong>el</strong>iminar <strong>el</strong> riesgo. El análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

situaciones <strong>la</strong>borales permite a los estudiantes reconocer <strong>la</strong>s acciones y los<br />

comportami<strong>en</strong>tos correctos para prev<strong>en</strong>ir riesgos y p<strong>el</strong>igros. En <strong>la</strong> fase final <strong>de</strong>l<br />

ejercicio se comparan los resultados obt<strong>en</strong>idos por los miembros <strong>de</strong>l grupo a fin<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>batir <strong>la</strong>s diversas soluciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y protección adoptadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

distintas situaciones <strong>la</strong>borales.<br />

Resultados<br />

En g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong>s pruebas realizadas reflejaron bu<strong>en</strong>os resultados, tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

aspecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación como <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> metodológico y pedagógico. Una<br />

comparación <strong>de</strong> los resultados medios obt<strong>en</strong>idos por los estudiantes, tanto <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> módulo básico A, como <strong>en</strong> los módulos B, C y D (construcción, <strong>el</strong>ectricidad y<br />

<strong>el</strong>ectrónica, y mecánica) pone <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes consi<strong>de</strong>raciones:<br />

• Los estudiantes pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción y <strong>de</strong> <strong>la</strong> mecánica<br />

obtuvieron bu<strong>en</strong>as notas <strong>en</strong> <strong>el</strong> módulo A y <strong>en</strong> los módulos sectoriales B,<br />

C y D.<br />

• Los estudiantes <strong>de</strong>l sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectrónica cuya nota total <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> módulo A fue inferior a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los otros dos sectores obtuvieron los mejores<br />

resultados g<strong>en</strong>erales <strong>en</strong> <strong>el</strong> módulo C <strong>en</strong> lo que se refiere al apr<strong>en</strong>dizaje <strong>de</strong><br />

temas (evaluación satisfactoria).<br />

<strong>La</strong> mejora <strong>de</strong> los resultados que los alumnos obtuvieron <strong>en</strong> los módulos<br />

sectoriales se <strong>de</strong>be, por una parte, al interés que <strong>de</strong>mostró <strong>el</strong> grupo objeto <strong>de</strong>l<br />

muestreo <strong>en</strong> completar <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> formación iniciado con <strong>el</strong> módulo A, y, por<br />

<strong>la</strong> otra, a que los estudiantes se mostraron más dispuestos a abordar temas<br />

específicos <strong>de</strong> su futuro empleo.<br />

Asimismo, <strong>la</strong> valoración por parte <strong>de</strong> los estudiantes <strong>de</strong>l método utilizado, <strong>la</strong>s<br />

herrami<strong>en</strong>tas didácticas y los criterios para evaluar los resultados pr<strong>el</strong>iminares y<br />

finales obtuvo bu<strong>en</strong>os resultados. <strong>La</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre profesores y alumnos fue<br />

exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones como <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

motivaciones.<br />

En particu<strong>la</strong>r, al utilizar herrami<strong>en</strong>tas prácticas y/o manuales, los profesores y<br />

tutores lograron involucrar a los estudiantes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación con<br />

un espíritu proactivo, algo que resulto crucial para alcanzar <strong>la</strong>s metas fijadas.<br />

Problemas <strong>en</strong>contrados<br />

Durante <strong>el</strong> <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> los módulos se p<strong>la</strong>ntearon algunos problemas, <strong>el</strong> primero<br />

y más grave <strong>de</strong> los cuales fue <strong>el</strong> tiempo que <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />

formación profesional <strong>de</strong>dicaron a estas activida<strong>de</strong>s. De hecho, <strong>la</strong>s cuar<strong>en</strong>ta<br />

horas necesarias para <strong>el</strong> módulo básico y <strong>el</strong> módulo sectorial se sacaron <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

horas disponibles para <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios. En algunos casos, los <strong>en</strong>sayos se<br />

efectuaron por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong>, a discreción <strong>de</strong> cada profesor. Otro problema fue<br />

105■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

<strong>en</strong>contrar zonas a<strong>de</strong>cuadas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s don<strong>de</strong> pudieran realizarse <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> simu<strong>la</strong>ción.<br />

Factores <strong>de</strong> éxito<br />

Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que contribuyeron al éxito <strong>de</strong> este proyecto se reflejan <strong>en</strong> una<br />

<strong>en</strong>cuesta realizada acerca <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> formación y los <strong>en</strong>sayos <strong>de</strong> los<br />

módulos <strong>de</strong> formación estándar.<br />

El empleo <strong>de</strong> un <strong>en</strong>foque innovador basado <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s activas y reales<br />

ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> formación, así como <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas multimedia<br />

interactivas resultaron cruciales para <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los alumnos.<br />

Al interv<strong>en</strong>ir aspectos prácticos y manuales, fue posible aplicar una estrategia<br />

<strong>de</strong> formación capaz <strong>de</strong> animar a los estudiantes a resolver problemas reales<br />

re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, y, al mismo tiempo, éstos<br />

tomaron conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que significa trabajar <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un grupo, mejorando<br />

así sus capacida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionales y cognitivas con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> alcanzar los<br />

objetivos previam<strong>en</strong>te fijados.<br />

Transferibilidad<br />

Gracias a <strong>la</strong>s características metodológicas y pedagógicas sólidam<strong>en</strong>te<br />

integradas <strong>en</strong> los módulos <strong>de</strong> formación con transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> créditos, dichos<br />

módulos pue<strong>de</strong>n utilizarse <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>stinadas a otros<br />

sectores <strong>de</strong> alto riesgo o <strong>de</strong> p<strong>el</strong>igro. Por <strong>el</strong>lo, este <strong>en</strong>sayo es un paso importante<br />

para poner <strong>en</strong> marcha otras medidas <strong>de</strong> divulgación a niv<strong>el</strong> nacional, y <strong>la</strong><br />

aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> formación apr<strong>en</strong>didas mejorará aún más <strong>la</strong> calidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación sobre SST.<br />

Dirección <strong>de</strong> contacto<br />

ISFOL<br />

Colombo Conti/Mara Marincioni<br />

Via G.B. Morgagni, 33<br />

I-00161 Roma<br />

T<strong>el</strong>. (39) 06 44 59 02 43<br />

Fax (39) 06 44 59 05 10<br />

E-mail: c.conti@isfol.it<br />

E-mail: m.marincioni@isfol.it<br />

ISPESL<br />

Giuliana Roseo/Mauro P<strong>el</strong>licci<br />

Via Alessandria 220/e<br />

I-00198 Roma<br />

T<strong>el</strong>. (39) 06 44 28 02 12/97<br />

Fax (39) 06 44 25 09 72<br />

E-mail: roseo.doc@ispesl.it<br />

E-mail: p<strong>el</strong>licci.doc@ispesl.it<br />

■106


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

«Instantáneas» III<br />

«Tu <strong>trabajo</strong>, tu cuerpo y tu vida <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria<br />

automotriz», Suecia<br />

http://www.bilproffs.se/<br />

Organización responsable<br />

Asociación Sueca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Automotriz, Sindicato Sueco <strong>de</strong> los<br />

Trabajadores <strong>de</strong>l Metal y Unión <strong>de</strong> Pintores <strong>de</strong> Suecia.<br />

Objetivo<br />

Enseñar <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> reducir al mínimo <strong>la</strong>s lesiones <strong>de</strong>bidas a sobrecargas y<br />

esfuerzos repetitivos y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> manipu<strong>la</strong>r correctam<strong>en</strong>te los plásticos e<br />

isocianatos termofraguados. Asimismo, este proyecto sirve para actualizar <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s secundarias los materiales didácticos ori<strong>en</strong>tados al <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral<br />

<strong>de</strong> los mecánicos <strong>de</strong> motores.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Se facilitó a talleres y escue<strong>la</strong>s un paquete completo <strong>de</strong> formación e<br />

información y pruebas <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos, <strong>en</strong> formato CD.<br />

• El programa es autodidáctico y pres<strong>en</strong>ta ejemplos <strong>de</strong> situaciones <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> los problemas y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />

resolverlos; los resultados pue<strong>de</strong>n verificarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s páginas web y se<br />

proporcionan experi<strong>en</strong>cias y consejos.<br />

«<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> adopta una empresa más segura», Italia<br />

http://www.ispesl.it/in<strong>de</strong>x.asp?<strong>la</strong>nguage=1<br />

Organización responsable<br />

<strong>La</strong> asociación local <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, <strong>la</strong> autoridad local <strong>de</strong> educación, asociaciones<br />

patronales y organizaciones sindicales.<br />

Objetivo<br />

Hacer compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a los estudiantes cómo se aplica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>el</strong> Decreto<br />

legis<strong>la</strong>tivo 626/94, a través <strong>de</strong> contactos directos con los participantes <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

sistema <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, y hacerles compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r que una<br />

107■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

evaluación precisa y sistemática <strong>de</strong> los riesgos permite mejorar<br />

consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Pasar <strong>de</strong> una educación ori<strong>en</strong>tada hacia <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> a una nueva estrategia<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> asume un pap<strong>el</strong> activo, <strong>de</strong> forma que los alumnos<br />

puedan «percibir» los aspectos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> sus experi<strong>en</strong>cias cotidianas.<br />

• Los estudiantes sigu<strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa durante<br />

varios meses, apr<strong>en</strong><strong>de</strong>n a realizar evaluaciones <strong>de</strong> riesgos y hac<strong>en</strong><br />

observaciones y suger<strong>en</strong>cias para mejorar <strong>la</strong> situación.<br />

• <strong>La</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s co<strong>la</strong>boradoras prestan asist<strong>en</strong>cia a profesores y alumnos<br />

durante los <strong>de</strong>bates <strong>en</strong> c<strong>la</strong>se.<br />

«Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector agríco<strong>la</strong>», Alemania<br />

Karl Heinz Grütte<br />

E-mail: karl-heinz.gruette@masgf.bran<strong>de</strong>nburg.<strong>de</strong><br />

Organización responsable<br />

Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong> Bran<strong>de</strong>mburgo, <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> autoridad<br />

responsable <strong>de</strong> los seguros <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes.<br />

Objetivo<br />

Mejorar <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

formación profesional <strong>de</strong> los agricultores, jardineros y trabajadores forestales<br />

<strong>de</strong>l futuro.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• En una ronda <strong>de</strong> evaluaciones, los propios profesores solicitaron asist<strong>en</strong>cia<br />

técnica para adquirir mayor experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST y se puso <strong>de</strong><br />

manifiesto que los estudiantes necesitaban capacida<strong>de</strong>s técnicas y<br />

profesionales <strong>en</strong> esta materia. <strong>La</strong> maquinaria es a veces muy costosa y, por<br />

<strong>el</strong>lo, es necesario t<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s cualificaciones necesarias para manejar<strong>la</strong>.<br />

• Expertos <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector agríco<strong>la</strong> s<strong>el</strong>eccionaron los temas<br />

para los cursos y e<strong>la</strong>boraron un manual <strong>de</strong> información <strong>de</strong>stinado a los<br />

profesores. <strong>La</strong>s lecciones se resumieron y docum<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> un manual, cuya<br />

segunda edición se publicó <strong>en</strong> CD-ROM y se e<strong>la</strong>boró con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> los<br />

estudiantes.<br />

■108


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

«Mejor ir a lo seguro»(Sicher ist sicher), Alemania<br />

http://www.good-practice.<strong>de</strong>/infoangebote_beitrag572.htm<br />

Organización responsable<br />

Instituto Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Formación Profesional (BIBB).<br />

Objetivo<br />

Modificar <strong>la</strong> conducta <strong>de</strong> los estudiantes respecto a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> con ayuda <strong>de</strong> materiales multimedia (CD-ROM).<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Se trata <strong>de</strong> una combinación <strong>de</strong> juego, simu<strong>la</strong>ción y pruebas para motivar a<br />

los estudiantes.<br />

• Aborda varios temas: transporte <strong>de</strong> casa al <strong>trabajo</strong>, grapar a mano y a<br />

máquina, trabajar con sustancias p<strong>el</strong>igrosas, trabajar con escaleras y<br />

andamios, soldadura.<br />

«Instrucciones sobre riesgos profesionales», Austria<br />

Karlheinz Körpert<br />

E-mail: karl.koerpert@auva.sozvers.at<br />

http://www.auva.sozvers.at<br />

Organización responsable<br />

Allgemeine Unfallversicherungsanstalt (AUVA) (Instituto <strong>de</strong> Seguro <strong>de</strong><br />

Acci<strong>de</strong>ntes)<br />

Objetivo<br />

Desarrol<strong>la</strong>r directrices g<strong>en</strong>erales sobre situaciones <strong>la</strong>borales p<strong>el</strong>igrosas para su<br />

<strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional y formación <strong>en</strong> prácticas.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Influir <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley especial sobre prohibiciones y<br />

restricciones re<strong>la</strong>tivas al <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> m<strong>en</strong>ores.<br />

• Los profesores cu<strong>en</strong>tan con nuevos materiales educativos y asistieron a un<br />

proyecto <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> formadores sobre los fundam<strong>en</strong>tos jurídicos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

109■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos y <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>l<br />

lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. El paquete <strong>de</strong> materiales se <strong>de</strong>nomina «Programa L».<br />

Proyecto «Chicos», Austria<br />

Leopold Schuster<br />

E-mail: Leopold.Schuster@arbeitsinspektion.gv.at<br />

Organización responsable<br />

Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Consejo <strong>de</strong> Seguros <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes<br />

Objetivo<br />

Crear un contacto inicial <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>el</strong> alumno, antes <strong>de</strong> su<br />

primer empleo.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Esta toma <strong>de</strong> contacto pue<strong>de</strong> adoptar diversas formas: pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> c<strong>la</strong>se<br />

<strong>de</strong> aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST), cooperación <strong>en</strong><br />

proyectos <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s o <strong>en</strong> stands <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ferias.<br />

• Es más importante que <strong>la</strong> primera impresión sobre <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y<br />

los temas <strong>de</strong> SST sea positiva que hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> esta materia.<br />

• <strong>La</strong> experi<strong>en</strong>cia práctica personal reviste suma importancia.<br />

«Carné <strong>de</strong> SST», Francia<br />

<strong>La</strong>ur<strong>en</strong>t Thév<strong>en</strong>y<br />

E-mail: <strong>La</strong>ur<strong>en</strong>t.thev<strong>en</strong>y@inrs.fr<br />

http://www.cerp.prd.fr<br />

Organización responsable<br />

Caisse Régionale d’Assurance Ma<strong>la</strong>die (CRAM) y Académie <strong>de</strong> Marseille<br />

(autoridad regional <strong>de</strong> educación)<br />

Objetivo<br />

Integrar <strong>la</strong>s cualificaciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<br />

<strong>de</strong> educación y formación profesional.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Expertos <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción participan <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> títulos. A<strong>de</strong>más, los<br />

órganos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> social forman a los profesores y preparan a los<br />

estudiantes <strong>en</strong> unida<strong>de</strong>s específicas <strong>de</strong> SST.<br />

• Cuando los estudiantes obti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> título, recib<strong>en</strong> igualm<strong>en</strong>te un carné <strong>de</strong><br />

SST, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que figuran todos los certificados <strong>de</strong> los cursos realizados y <strong>la</strong><br />

confirmación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción evaluadas a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l<br />

curso. Este carné es un auténtico instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> comunicación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong> y <strong>el</strong> mundo <strong>la</strong>boral.<br />

■110


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

«Formación <strong>en</strong> prácticas <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

fin<strong>la</strong>ndés: formación <strong>de</strong> instructores <strong>la</strong>borales»<br />

Arja Äyräväin<strong>en</strong><br />

E-mail: arja.ayravain<strong>en</strong>@ttl.fi<br />

Organización responsable<br />

Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (FIOH), <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> Consejo<br />

Nacional <strong>de</strong> Educación y <strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo<br />

<strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Sanidad y Asuntos Sociales.<br />

Objetivo<br />

El objetivo <strong>de</strong> esta formación <strong>en</strong> prácticas es mejorar <strong>la</strong>s cualificaciones<br />

profesionales <strong>de</strong> los estudiantes y su disposición para integrarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />

<strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Organizar <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> instructores <strong>la</strong>borales cuya tarea consiste <strong>en</strong><br />

ori<strong>en</strong>tar a los estudiantes <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. En este curso <strong>de</strong> formación<br />

se hace especial hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuestiones re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r mo<strong>de</strong>los para <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> prácticas.<br />

• Evaluar <strong>el</strong> proyecto.<br />

111■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

«Juv<strong>en</strong>tud y <strong>trabajo</strong>», Fin<strong>la</strong>ndia<br />

Timo Leino<br />

E-mail: timo.leino@ttl.fi<br />

Organización responsable<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Investigación y Desarrollo <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

Trabajo <strong>de</strong>l Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (FIOH)<br />

Objetivo<br />

Promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> capacidad funcional <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es, promover <strong>la</strong> aptitud<br />

y <strong>el</strong> pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es para integrarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un ambi<strong>en</strong>te y un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>salud</strong>ables y seguros mediante<br />

<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> una red <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es y <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Esta red analiza los factores re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> capacidad <strong>la</strong>boral y funcional<br />

<strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> mejorar<strong>la</strong> para facilitar su incorporación al<br />

mercado <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

• Se estudian <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros educativos y los lugares<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

• El proyecto se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong>s perspectivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza, <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación profesional y <strong>la</strong> formación <strong>en</strong><br />

prácticas.<br />

«Jóv<strong>en</strong>es trabajadores», Reino Unido<br />

http://www.youngworker.co.uk/home.html<br />

Organización responsable<br />

Royal Society for the Prev<strong>en</strong>tion of Acci<strong>de</strong>nts [RoSPA] y <strong>la</strong> compañía <strong>de</strong> seguros<br />

Norwich Union<br />

Objetivo<br />

Este sitio web pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ofrecer recursos <strong>en</strong> línea a todas <strong>la</strong>s personas<br />

responsables <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y a los propios jóv<strong>en</strong>es.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Este sitio ha sido diseñado sobre todo para tres grupos: los empresarios (<strong>en</strong><br />

particu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s pequeñas y medianas empresas), los organizadores <strong>de</strong> períodos<br />

■112


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> prácticas y los jóv<strong>en</strong>es que participan <strong>en</strong> programas <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

<strong>en</strong> prácticas o que están a punto <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er su primer empleo.<br />

• Este sitio web también pue<strong>de</strong> resultar útil a otros profesionales o personas<br />

interesadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, <strong>seguridad</strong> y bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es, como los padres<br />

y los tutores.<br />

• Se facilita a los alumnos información sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>,<br />

por ejemplo: responsabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, hechos y cifras sobre riesgos y<br />

lesiones, y ori<strong>en</strong>taciones y listas <strong>de</strong> comprobación para ayudarles durante los<br />

primeros días <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. Se facilita información a los profesores acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

creación y <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas para sus<br />

estudiantes.<br />

• Se facilita información a los empresarios acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />

jóv<strong>en</strong>es trabajadores, por ejemplo: obligaciones jurídicas, listas <strong>de</strong><br />

comprobación, hojas informativas e información sobre <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>salud</strong><br />

y <strong>seguridad</strong>.<br />

«Veilig <strong>en</strong> w<strong>el</strong>», Países Bajos<br />

http://www.veilig<strong>en</strong>w<strong>el</strong>.nl<br />

Organización responsable<br />

Organización <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong>l proyecto <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> formación profesional <strong>de</strong><br />

segundo ciclo<br />

Objetivo<br />

Este sitio web facilita información a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional sobre<br />

temas re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los estudiantes durante <strong>el</strong><br />

ciclo educativo.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• Se pres<strong>en</strong>ta información sobre normativas y sobre <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>la</strong>s empresas durante <strong>la</strong> formación profesional <strong>de</strong> los<br />

estudiantes.<br />

• Se ofrece un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> riesgo para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados sectores (agricultura, construcción,<br />

economía, at<strong>en</strong>ción sanitaria y servicios sociales).<br />

• Se facilitan listas <strong>de</strong> control para evaluar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>,<br />

<strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa y los conocimi<strong>en</strong>tos y <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l estudiante<br />

<strong>en</strong> esta materia.<br />

113■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

«Interv<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> grupos», Fin<strong>la</strong>ndia<br />

Jukka Vuori<br />

E-mail: jukka.vuori@occuphealth.fi<br />

Organización responsable<br />

Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (FIOH)<br />

Objetivo<br />

Desarrol<strong>la</strong>r activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> grupo <strong>de</strong>stinadas a los graduados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

formación profesional con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar sus posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er un<br />

empleo <strong>de</strong> calidad y promover <strong>la</strong> integración <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> m<strong>en</strong>tal.<br />

Elem<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve<br />

• A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> impartir formación para <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> empleo, <strong>el</strong> método <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> grupo refuerza <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> integración: capacida<strong>de</strong>s<br />

sociales <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y capacidad <strong>de</strong> buscar apoyo al inicio <strong>de</strong>l nuevo <strong>trabajo</strong>.<br />

• El proyecto puso <strong>de</strong> manifiesto los efectos positivos <strong>de</strong>l método <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

compromiso <strong>de</strong> los participantes con los objetivos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> cada uno y<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> su apreciación <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>evancia <strong>de</strong> dichos objetivos. Por<br />

todo <strong>el</strong>lo se prevén resultados positivos a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> m<strong>en</strong>tal.<br />

■114


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

4.<br />

S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />

ANÁLISIS DEL PROCESO:<br />

CÓMO INTEGRAR LA SST EN LOS SISTEMAS Y PROGRAMAS EDUCATIVOS<br />

115■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Para promover una cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong>tre los futuros trabajadores y<br />

empresarios, es necesario integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST) <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> educación.<br />

Si los niños y los jóv<strong>en</strong>es se familiarizan con una conducta segura y sana, si<br />

toman conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los riesgos y apr<strong>en</strong><strong>de</strong>n a forjar su propio <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, su futura vida <strong>la</strong>boral (y privada) será más segura y <strong>salud</strong>able.<br />

En este informe pres<strong>en</strong>tamos varios ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

educación y <strong>la</strong> formación profesional, proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> los quince Estados<br />

miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea (UE) ( 29 ), que repres<strong>en</strong>tan todas <strong>la</strong>s fases <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>señanza obligatoria y que abarcan toda una serie <strong>de</strong> <strong>en</strong>foques, métodos e<br />

instrum<strong>en</strong>tos para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />

<strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong>ntro y fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s.<br />

• ¿Cómo funciona <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración?<br />

• ¿Cómo se inician <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> integración?<br />

• ¿Qué pasos hay que dar para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación?<br />

• ¿Existe una i<strong>de</strong>a común para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación?<br />

• ¿Cómo pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse una estrategia coher<strong>en</strong>te para integrar <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación a niv<strong>el</strong> europeo?<br />

En este capítulo pres<strong>en</strong>tamos una i<strong>de</strong>a común <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da <strong>en</strong> dos etapas para<br />

integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación:<br />

1. Se expone un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>en</strong> <strong>el</strong> que<br />

se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos más importantes <strong>de</strong> dicha integración<br />

(apartado 4.1).<br />

2. Este mo<strong>de</strong>lo se basa <strong>en</strong> un análisis <strong>de</strong> los «factores <strong>de</strong> éxito» reflejados <strong>en</strong><br />

los ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas (apartado 4.2).<br />

En <strong>el</strong> último capítulo (capítulo 5) se examina <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> adoptar un<br />

<strong>en</strong>foque estratégico europeo y <strong>la</strong>s medidas que podrían tomarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro <strong>de</strong><br />

acuerdo con dicho <strong>en</strong>foque.<br />

( 29 ) Bélgica, Dinamarca, Alemania, Grecia, España, Francia, Ir<strong>la</strong>nda, Italia, Luxemburgo, Países Bajos,<br />

Austria, Portugal, Fin<strong>la</strong>ndia, Suecia y Reino Unido.<br />

■116


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

4.1.<br />

DESCRIPCIÓN DE UN MODELO<br />

DE INTEGRACIÓN DE LA SST<br />

EN LA EDUCACIÓN<br />

En 2002, <strong>la</strong> Red Europea <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>s Promotoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud pres<strong>en</strong>tó un folleto<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> que figuraban varios mo<strong>de</strong>los para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

europeas. En dicho folleto se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> estos mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> distintos<br />

esc<strong>en</strong>arios culturales, políticos y económicos y cómo, <strong>en</strong> su <strong>de</strong>sarrollo, se han<br />

adoptado formas y estructuras compatibles con los respectivos <strong>en</strong>tornos, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

respeto <strong>de</strong> los principios subyac<strong>en</strong>tes comunes <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocracia, acción, equidad<br />

y sost<strong>en</strong>ibilidad. Debido a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre los esc<strong>en</strong>arios, los responsables<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l folleto estiman que no es posible ni recom<strong>en</strong>dable crear<br />

un mo<strong>de</strong>lo único, g<strong>en</strong>eral o global para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>. Cada<br />

mo<strong>de</strong>lo es <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> un diálogo y <strong>de</strong> un cons<strong>en</strong>so <strong>en</strong>tre sus<br />

«constructores» y es coher<strong>en</strong>te con un marco <strong>de</strong> valores <strong>de</strong>terminado <strong>en</strong> un<br />

contexto dado.<br />

<strong>La</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> es más un proceso <strong>de</strong> interpretación <strong>de</strong><br />

contextos que <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> principios g<strong>en</strong>erales. No obstante,<br />

los distintos mo<strong>de</strong>los pue<strong>de</strong>n utilizarse como base para establecer un diálogo<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s partes interesadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>en</strong> toda<br />

Europa, diálogo <strong>de</strong>stinado a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r estructuras más complejas e<br />

interesantes, y no verda<strong>de</strong>s «objetivas» o disposiciones normativas ( 30 ). En<br />

particu<strong>la</strong>r, <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo ecoholístico <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> promotora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, que se<br />

pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> este folleto, se convirtió <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida para i<strong>de</strong>ntificar los<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> estas escue<strong>la</strong>s ( 31 ).<br />

En este informe, este mo<strong>de</strong>lo constituye <strong>la</strong> base <strong>de</strong> un primer proyecto <strong>de</strong><br />

mo<strong>de</strong>lo para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se reflejan <strong>la</strong>s principales<br />

influ<strong>en</strong>cias externas sobre este proceso <strong>de</strong> integración, así como los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

internos que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />

( 30 ) J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, Bjarne Bruun; y Simovska, V<strong>en</strong>ka (eds.): Mo<strong>de</strong>ls of health promoting schools in Europe, Red<br />

Europea <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>s Promotoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud (2002 ) (http://www.who.dk/docum<strong>en</strong>t/e74993.pdf).<br />

( 31 ) Parsons, Carl; Stears, David; y Thomas, Caroline (Reino Unido): The eco-holistic mo<strong>de</strong>l of the health<br />

promoting school, pp. 64-66, <strong>en</strong> J<strong>en</strong>s<strong>en</strong> y Simovska (2002).<br />

117■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />

SST comunitaria<br />

y política<br />

educativa<br />

SST nacional<br />

y política<br />

educativa<br />

CULTURA DE LA PREVENCIÓN<br />

1. Legis<strong>la</strong>ción/Estándares<br />

8. Evaluación/Com<strong>en</strong>tarios<br />

y observaciones<br />

7. Re<strong>la</strong>ción directa con<br />

<strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

6. Métodos educativos<br />

interactivos y flexibles<br />

2. Participación <strong>de</strong><br />

todos los interesados<br />

3. SST como parte<br />

<strong>de</strong> un apr<strong>en</strong>dizaje<br />

perman<strong>en</strong>te<br />

4. Un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

seguro y <strong>salud</strong>able<br />

5. Formación para<br />

formadores<br />

SST local<br />

e iniciativas<br />

educativas<br />

SST regional<br />

e iniciativas<br />

educativa<br />

Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos externos no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarse <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s por separado, sino<br />

que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> formar una red <strong>de</strong> responsables políticos, repres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>el</strong> gráfico<br />

mediante <strong>la</strong>s flechas <strong>de</strong> unión.<br />

<strong>La</strong>s iniciativas europeas <strong>de</strong>b<strong>en</strong> extrapo<strong>la</strong>rse a niv<strong>el</strong> nacional y, posteriorm<strong>en</strong>te,<br />

a niv<strong>el</strong> regional y/o local, con <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> recibir com<strong>en</strong>tarios y<br />

observaciones durante <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> cada iniciativa. Esto permite analizar los<br />

factores <strong>de</strong> éxito y los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes, y contar así con una base para futuros<br />

nuevos p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> acción o futuras estrategias. Asimismo es importante evaluar<br />

<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s locales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST y<br />

educación al objeto <strong>de</strong> alcanzar <strong>la</strong>s metas y objetivos establecidos.<br />

Los factores internos <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo estarán pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fases que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 4.2:<br />

• marco legis<strong>la</strong>tivo: legis<strong>la</strong>ción vig<strong>en</strong>te y p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios reg<strong>la</strong>dos;<br />

• comunicación con todas <strong>la</strong>s partes interesadas: escue<strong>la</strong>s, estudiantes, padres,<br />

empresarios, educadores, ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal, servicios<br />

sanitarios, etc.;<br />

• <strong>la</strong> SST como parte <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje continuo: <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> forman<br />

parte <strong>de</strong> todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida diaria y <strong>la</strong>boral;<br />

• <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> seguro y <strong>salud</strong>able: política esco<strong>la</strong>r o<br />

política <strong>de</strong> SST <strong>en</strong> otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza;<br />

■118


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

• profesores expertos <strong>en</strong> SST;<br />

• materiales educativos interactivos y flexibles: adaptados a cada edad,<br />

atractivos y <strong>de</strong> uso inmediato;<br />

• fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>: contacto con <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral, <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,<br />

etc.;<br />

• com<strong>en</strong>tarios y observaciones <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes interesadas y evaluación.<br />

119■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

4.2.<br />

EL PROCESO DE INTEGRACIÓN<br />

DE LA SST EN LA EDUCACIÓN<br />

En este capítulo se <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo dividido <strong>en</strong> seis fases. Estas fases proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> un<br />

mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> proceso ( 32 ) que se usa a m<strong>en</strong>udo <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad y <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional.<br />

El análisis <strong>de</strong> los estudios <strong>de</strong> casos pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> este informe se basa <strong>en</strong> este<br />

mo<strong>de</strong>lo. <strong>La</strong>s seis fases compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n los «factores <strong>de</strong> éxito» i<strong>de</strong>ntificados <strong>en</strong> los<br />

estudios <strong>de</strong> casos, es <strong>de</strong>cir, los factores que contribuyeron al éxito <strong>de</strong>l proceso<br />

<strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo.<br />

Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Información<br />

Seguimi<strong>en</strong>to<br />

Evaluación<br />

Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong><br />

integración<br />

Realización<br />

P<strong>la</strong>nificación<br />

Decisión<br />

<strong>La</strong>s seis fases (información, p<strong>la</strong>nificación, <strong>de</strong>cisión, realización, evaluación y<br />

seguimi<strong>en</strong>to) están unidas <strong>en</strong>tre sí por un or<strong>de</strong>n lógico. Si se sigu<strong>en</strong> estas fases,<br />

<strong>de</strong>bería mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración y sus resultados.<br />

En <strong>el</strong> breve resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fases que se pres<strong>en</strong>ta a continuación se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> primer lugar, los resultados <strong>de</strong> los análisis <strong>de</strong> los ejemplos <strong>de</strong> casos y <strong>de</strong> otras<br />

fu<strong>en</strong>tes ( 33 ).<br />

( 32 ) Este mo<strong>de</strong>lo es un sistema <strong>de</strong> circuito abierto. Fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por Walter Volpert <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> nueva ci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> psicología <strong>la</strong>boral y organizativa y tras<strong>la</strong>dado a <strong>la</strong> formación profesional a<br />

finales <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970.<br />

( 33 ) Los resultados <strong>de</strong>l seminario c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Bilbao <strong>en</strong> 2002, un proyecto <strong>de</strong> informe interno sobre <strong>la</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación (2002) y los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera reunión <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong><br />

contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia (2003).<br />

■120


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

a) Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s seis fases<br />

Fase 1: Información<br />

Recopi<strong>la</strong>r <strong>la</strong> información necesaria antes <strong>de</strong> iniciar un proyecto, por<br />

ejemplo, datos sobre acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> niños y jóv<strong>en</strong>es, número <strong>de</strong> horas<br />

lectivas <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s o condiciones <strong>la</strong>borales <strong>en</strong><br />

escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza. También <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

<strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia adquirida <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> proyectos simi<strong>la</strong>res.<br />

Fase 2: P<strong>la</strong>nificación<br />

Ac<strong>la</strong>rar <strong>de</strong> antemano quiénes van a participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto para apoyar<br />

<strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración. <strong>La</strong>s experi<strong>en</strong>cias y <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> otros<br />

proyectos pue<strong>de</strong>n reve<strong>la</strong>rse útiles, por ejemplo re<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> divulgación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>salud</strong>, co<strong>la</strong>boración con autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> y sus c<strong>en</strong>tros<br />

<strong>de</strong> formación. En esta fase <strong>de</strong>be abordarse también <strong>la</strong> cuestión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

financiación.<br />

Fase 3: Decisión<br />

Una vez cumplidas <strong>la</strong>s dos primeras fases se podrá <strong>de</strong>cidir si se va a realizar<br />

un estudio piloto <strong>de</strong>l proyecto. En esta fase <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>finirse <strong>la</strong> finalidad<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l proyecto y sus objetivos operativos. Crear un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> que se fij<strong>en</strong> los p<strong>la</strong>zos y <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias.<br />

Fase 4: Realización<br />

Se trata <strong>de</strong> <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong>l proyecto. El éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>en</strong> gran medida <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes factores: reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> como un compon<strong>en</strong>te sustancial <strong>de</strong>l<br />

apr<strong>en</strong>dizaje continuo; interpretación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> un<br />

s<strong>en</strong>tido amplio, incluy<strong>en</strong>do <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar físico, m<strong>en</strong>tal y social; re<strong>la</strong>ción<br />

directa <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s medidas educativas y <strong>el</strong> puesto <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>; participación<br />

<strong>de</strong> profesores y maestros con experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l programa y<br />

<strong>de</strong> sus materiales.<br />

Fase 5: Evaluación<br />

<strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong>bería ser una parte integral <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración y<br />

<strong>de</strong>bería acompañarlo y mejorarlo. <strong>La</strong>s medidas <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong>berían<br />

incluirse <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración para, <strong>de</strong> esta forma, mejorarlo.<br />

Asimismo, <strong>de</strong>berán evaluarse los resultados <strong>de</strong>l proyecto re<strong>la</strong>cionados con<br />

su sost<strong>en</strong>ibilidad y su posibilidad <strong>de</strong> extrapo<strong>la</strong>ción a otras instituciones y<br />

contextos culturales.<br />

Fase 6: Seguimi<strong>en</strong>to<br />

Desarrol<strong>la</strong>r un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> promoción antes <strong>de</strong> que finalice <strong>el</strong> proyecto y<br />

e<strong>la</strong>borar p<strong>la</strong>nes para realizar un seguimi<strong>en</strong>to activo.<br />

121■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

b) Resultados <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> los ejemplos <strong>de</strong><br />

casos<br />

<strong>La</strong> división <strong>de</strong>l proceso <strong>en</strong> seis fases facilita <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong><br />

éxito y da una i<strong>de</strong>a más c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo.<br />

Fase 1<br />

INFORMACIÓN<br />

Estadísticas<br />

<strong>La</strong>s estadísticas o los datos estadísticos sobre <strong>la</strong>s <strong>el</strong>evadas tasas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong><br />

niños y jóv<strong>en</strong>es son un fundam<strong>en</strong>to importante para iniciar <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />

integración. <strong>La</strong>s cifras pue<strong>de</strong>n dar lugar a un proyecto como «Synergie», <strong>en</strong><br />

Francia, o a uno como <strong>el</strong> alemán «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>» ( 34 ).<br />

Investigación<br />

El proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong>be basarse <strong>en</strong> estudios ( 35 ).<br />

En <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» <strong>en</strong><br />

Ing<strong>la</strong>terra se realizaron estudios y se consultó a <strong>la</strong>s partes interesadas<br />

participantes <strong>en</strong> los programas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> esco<strong>la</strong>r ya exist<strong>en</strong>tes. En <strong>el</strong> proyecto<br />

FAOS se efectuó una <strong>en</strong>cuesta especial <strong>de</strong> diagnóstico a niv<strong>el</strong> regional <strong>en</strong>tre<br />

todos los directores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s secundarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Prefectura <strong>de</strong> Acaya <strong>en</strong>,<br />

Grecia. En Suecia, <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» se basa <strong>en</strong> varios<br />

estudios sobre <strong>el</strong> tema «<strong>La</strong> vida <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s», que reunió a los<br />

investigadores que trabajan sobre temas esco<strong>la</strong>res <strong>en</strong> <strong>el</strong> Instituto Nacional<br />

Sueco para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral. Estos investigadores proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> distintos ámbitos<br />

y especialida<strong>de</strong>s. Por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> grupo participan pedagogos, investigadores<br />

sobre <strong>el</strong> ruido, ergónomos, sociólogos e investigadores sobre <strong>el</strong> acoso, qui<strong>en</strong>es<br />

realizan estudios y <strong>trabajo</strong>s <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s para aplicar diversos proyectos <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo ( 36 ). En dos proyectos italianos, <strong>la</strong> investigación forma parte <strong>de</strong>l<br />

ámbito <strong>de</strong>l propio proyecto ( 37 ).<br />

En 2003 se llevó a cabo <strong>en</strong> Fin<strong>la</strong>ndia una <strong>en</strong>cuesta nacional sobre <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s fin<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas. El objetivo <strong>de</strong> este estudio<br />

era averiguar <strong>el</strong> número <strong>de</strong> horas lectivas <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>,<br />

los métodos y materiales utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses y los conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los<br />

profesores que <strong>en</strong>señan esta materia. Entre los meses <strong>de</strong> octubre y diciembre<br />

<strong>de</strong> 2002 se <strong>en</strong>vió un cuestionario a una muestra repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s<br />

públicas <strong>de</strong> Fin<strong>la</strong>ndia y se pidió a los profesores que impart<strong>en</strong> <strong>el</strong> mayor número<br />

<strong>de</strong> c<strong>la</strong>ses sobre <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> que respondieran al cuestionario. Los<br />

( 34 ) Una página web especializada titu<strong>la</strong>da «Estadísticas para <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y<br />

<strong>la</strong> formación» se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> fase <strong>de</strong> construcción.<br />

( 35 ) Arbizu, Francisca: interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> seminario titu<strong>la</strong>do «Learning about occupational safety and<br />

health» [«<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>], organizado <strong>en</strong> Bilbao los días<br />

4 y 5 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2002 por <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo y <strong>la</strong><br />

Presi<strong>de</strong>ncia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea, <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Comisión Europea, Proceedings<br />

(2002), p. 47.<br />

( 36 ) Para más información, visite: http://www.skolliv.nu<br />

( 37 ) «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» e «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s normas sobre p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios».<br />

■122


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

resultados reve<strong>la</strong>ron que, <strong>en</strong> Fin<strong>la</strong>ndia, <strong>el</strong> m<strong>en</strong>or número <strong>de</strong> horas lectivas sobre<br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (<strong>en</strong>tre 1 y 2 horas) correspondía a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tales, y <strong>el</strong> más <strong>el</strong>evado, a <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación profesional<br />

(15 horas). El método utilizado con más frecu<strong>en</strong>cia eran <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses teóricas. El<br />

material <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza más utilizado eran los libros <strong>de</strong> texto y los folletos. Una<br />

tercera parte <strong>de</strong> los profesores había adquirido durante su formación<br />

profesional conocimi<strong>en</strong>tos sufici<strong>en</strong>tes para impartir lecciones sobre <strong>seguridad</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, otra tercera parte había asistido a cursos ofrecidos por los<br />

sindicatos y <strong>el</strong> resto daba <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses basándose <strong>en</strong> sus propias experi<strong>en</strong>cias<br />

<strong>la</strong>borales. Una primera conclusión sería que <strong>la</strong> formación sobre <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s fin<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas no es sistemática, sino que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> gran<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> los profesores ( 38 ).<br />

Iniciativas simi<strong>la</strong>res<br />

Para no duplicar <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong>be realizarse antes <strong>de</strong>l inicio <strong>de</strong>l proyecto. También podría<br />

resultar útil buscar iniciativas simi<strong>la</strong>res <strong>en</strong> otros ámbitos próximos. Por ejemplo, <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l proyecto «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» (Italia), se efectuaron<br />

estudios sobre nuevos métodos para mejorar <strong>la</strong> educación sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>el</strong> punto<br />

<strong>de</strong> vista <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios adoptados para este proyecto estaba<br />

estrecham<strong>en</strong>te vincu<strong>la</strong>do al «Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> integral <strong>de</strong> Michigan ® » ( 39 ).<br />

Fase 2<br />

PLANIFICACIÓN<br />

Refer<strong>en</strong>cias a estructuras ya exist<strong>en</strong>tes<br />

¿Qué tipo <strong>de</strong> estructuras exist<strong>en</strong> ya? ¿Cómo pue<strong>de</strong>n utilizarse para integrar <strong>la</strong><br />

SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación? Entre los ejemplos <strong>en</strong>contramos <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> promoción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> o los acuerdos <strong>de</strong> cooperación con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.<br />

Participación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes interesadas<br />

<strong>La</strong> participación activa <strong>de</strong> todos los intermediarios posibles resulta necesaria<br />

para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un <strong>en</strong>foque educativo integral aplicado a los niños y a los<br />

jóv<strong>en</strong>es y para contar con un apoyo <strong>de</strong> base amplia. Esta participación se da <strong>en</strong><br />

varios <strong>de</strong> los ejemplos <strong>de</strong> casos que se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> este informe ( 40 ). En estos<br />

proyectos participó una amplia gama <strong>de</strong> partes interesadas: responsables<br />

políticos, repres<strong>en</strong>tantes sindicales, empresarios, padres, alumnos, profesores,<br />

directores y administradores <strong>de</strong> escue<strong>la</strong>s y expertos <strong>en</strong> SST.<br />

Los posibles actores locales son: <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s, los empresarios, los padres, los<br />

educadores homólogos, <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal, los proveedores<br />

<strong>de</strong> servicios sanitarios y los grupos locales.<br />

( 38 ) Salmin<strong>en</strong>, Simo: «National survey on learning of occupational safety in Finnish schools», Instituto<br />

Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (E-mail: Simo.Salmin<strong>en</strong>@ttl.fi).<br />

( 39 ) http://www.emc.cmich.edu/mm/<strong>de</strong>fault.htm<br />

( 40 ) Por ejemplo, FAOS (Grecia); proyecto «Armi» (Dinamarca); «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor<br />

<strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica).<br />

123■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Escue<strong>la</strong>s<br />

<strong>La</strong>s escue<strong>la</strong>s ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> responsabilidad directa <strong>de</strong> garantizar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />

estudiantes durante su educación, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional, <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> que pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tarse riesgos específicos, así como <strong>la</strong> responsabilidad<br />

indirecta <strong>de</strong> preparar a los niños para su vida futura. Entre estas<br />

responsabilida<strong>de</strong>s está <strong>la</strong> <strong>de</strong> ayudar a los niños a asumir <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong><br />

su propia <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más ( 41 ).<br />

<strong>La</strong> Real Sociedad Británica para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes (RoSPA) ofrece un<br />

marco para una política <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> esco<strong>la</strong>r ( 42 ). A<strong>de</strong>más, parte <strong>de</strong>l sitio<br />

web que esta sociedad <strong>de</strong>dica a los trabajadores jóv<strong>en</strong>es está dirigido a los<br />

profesores que se <strong>de</strong>dican a crear y coordinar programas <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong><br />

prácticas para los estudiantes ( 43 ). Se pres<strong>en</strong>ta información sobre <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, por ejemplo <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong>, hechos y cifras acerca <strong>de</strong> los riesgos y lesiones <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, así como<br />

información <strong>de</strong> ayuda para <strong>la</strong>s visitas a <strong>la</strong> empresa que ofrece <strong>el</strong> período <strong>de</strong><br />

prácticas.<br />

Empresarios<br />

Los empresarios asum<strong>en</strong> responsabilida<strong>de</strong>s directas y, por <strong>el</strong>lo, son<br />

co<strong>la</strong>boradores importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST y educación ( 44 ).<br />

Aunque conoc<strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción, a m<strong>en</strong>udo no están seguros <strong>de</strong> cómo <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

supervisar y ori<strong>en</strong>tar a los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong> modo eficaz. Para establecer contacto con<br />

los empresarios, es necesario:<br />

• i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s empresas locales que emplean a un gran número <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es;<br />

• ofrecer hojas informativas o folletos a los empresarios y organizar reuniones<br />

con <strong>el</strong>los;<br />

• establecer contacto con <strong>la</strong>s empresas que participan <strong>en</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas<br />

<strong>de</strong> formación profesional y con <strong>la</strong>s organizaciones empresariales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

localidad.<br />

El empresario y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong>b<strong>en</strong> co<strong>la</strong>borar <strong>en</strong> <strong>la</strong> preparación <strong>de</strong>l<br />

alumno para incorporarse al <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. El nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

supervisores o instructores efici<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> es indisp<strong>en</strong>sable<br />

para ori<strong>en</strong>tar a los estudiantes y recibir sus com<strong>en</strong>tarios y observaciones. Los<br />

conocimi<strong>en</strong>tos pedagógicos, una visión amplia y <strong>la</strong> capacidad para trabajar <strong>en</strong><br />

equipo son características importantes.<br />

Padres<br />

Los niños y los jóv<strong>en</strong>es a m<strong>en</strong>udo acu<strong>de</strong>n a sus padres para obt<strong>en</strong>er información<br />

y consejos sobre empleos ( 45 ). A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> dar consejos, los padres <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

conocer los <strong>de</strong>rechos y <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>. En muchos<br />

países, los padres <strong>de</strong>b<strong>en</strong> firmar una autorización para que sus hijos trabaj<strong>en</strong>.<br />

Para establecer contacto con los padres es necesario:<br />

• i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s organizaciones gestionadas por éstos o que sirv<strong>en</strong> a sus<br />

intereses;<br />

( 41 ) Por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» (Suecia).<br />

( 42 ) http://www.rospa.co.uk/cms<br />

( 43 ) http://www.youngworker.co.uk<br />

( 44 ) Por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto «Synergie» (Francia).<br />

( 45 ) Por ejemplo, «Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong><br />

primaria» (Italia) y «Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura» (Ir<strong>la</strong>nda).<br />

■124


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

• organizar talleres dirigidos a grupos <strong>de</strong> padres <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad;<br />

• distribuir cart<strong>el</strong>es, folletos y otros materiales.<br />

Educadores homólogos<br />

Los jóv<strong>en</strong>es son formadores eficaces, pues <strong>en</strong>señan con <strong>en</strong>ergía y <strong>en</strong>tusiasmo,<br />

hab<strong>la</strong>n <strong>el</strong> l<strong>en</strong>guaje <strong>de</strong> sus compañeros <strong>de</strong> edad, sirv<strong>en</strong> como mo<strong>de</strong>los<br />

funcionales para otros jóv<strong>en</strong>es y ofrec<strong>en</strong> una nueva perspectiva <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong>. Para promover <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza impartida por homólogos es necesario:<br />

• i<strong>de</strong>ntificar los programas o <strong>la</strong>s personas interesadas <strong>en</strong> patrocinar a<br />

educadores homólogos;<br />

• ofrecer materiales y formación a los asesores <strong>de</strong> estos educadores;<br />

• ayudar a los asesores a integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> sus programas.<br />

De modo simi<strong>la</strong>r, los jefes <strong>de</strong> proyecto <strong>de</strong>b<strong>en</strong> involucrar a los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

principio <strong>de</strong>l proyecto, a fin <strong>de</strong> que éste resulte a<strong>de</strong>cuado y s<strong>en</strong>cillo <strong>de</strong> aplicar ( 46 ).<br />

Es importante averiguar lo que <strong>de</strong>sean los jóv<strong>en</strong>es y co<strong>la</strong>borar con <strong>el</strong>los. Los<br />

profesores participan cada vez más <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño o modificación <strong>de</strong> nuevos<br />

programas, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r los re<strong>la</strong>cionados con los programas <strong>de</strong> formación <strong>en</strong><br />

prácticas.<br />

Ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal<br />

<strong>La</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección ofrec<strong>en</strong> a m<strong>en</strong>udo programas <strong>de</strong> formación <strong>en</strong><br />

prácticas y otros programas <strong>de</strong> preparación para <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>, por ejemplo cursos<br />

para apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r a vestirse o a comunicarse correctam<strong>en</strong>te. También ofrec<strong>en</strong> una<br />

exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te oportunidad para incluir aspectos <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>. Para<br />

establecer contacto con <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> formación y s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal es<br />

necesario:<br />

• i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> formación y <strong>de</strong>scubrir lo que necesitan;<br />

• ofrecer materiales y formación al personal <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección;<br />

• ayudar al personal responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> personal a integrar <strong>la</strong> SST<br />

<strong>en</strong> sus programas.<br />

Proveedores <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria<br />

Los proveedores <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria intercambian información con sus<br />

paci<strong>en</strong>tes jóv<strong>en</strong>es sobre diversos riesgos para <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, pero raram<strong>en</strong>te hab<strong>la</strong>n<br />

<strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong> sufrir una lesión <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>. Debido a su contacto directo<br />

con los jóv<strong>en</strong>es y al importante pap<strong>el</strong> que <strong>de</strong>sempeñan <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad<br />

local, los proveedores <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria pue<strong>de</strong>n ser eficaces <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sores <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores adolesc<strong>en</strong>tes. Para promover <strong>la</strong> SST<br />

<strong>en</strong>tre los proveedores <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción sanitaria es necesario:<br />

• ponerse <strong>en</strong> contacto con los proveedores locales y los servicios <strong>de</strong> <strong>salud</strong><br />

esco<strong>la</strong>r;<br />

• ofrecer recursos y formación a los proveedores <strong>de</strong> servicios médicos, como<br />

por ejemplo, distribuir ví<strong>de</strong>os para compartir con los paci<strong>en</strong>tes jóv<strong>en</strong>es,<br />

colocar cart<strong>el</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong>s sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> espera, etc.;<br />

• pedir a los hospitales <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad que facilit<strong>en</strong> información sobre lesiones<br />

<strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>la</strong>boral;<br />

• realizar pres<strong>en</strong>taciones o redactar artículos para <strong>la</strong>s asociaciones<br />

profesionales <strong>de</strong>l sector sanitario.<br />

( 46 ) Por ejemplo, «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>» (Alemania).<br />

125■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Para más información sobre <strong>la</strong>s partes interesadas, véase <strong>el</strong> proyecto<br />

comunitario para jóv<strong>en</strong>es trabajadores financiado por <strong>el</strong> NIOSH ( 47 ).<br />

Legis<strong>la</strong>ción/Estándares<br />

Si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción pue<strong>de</strong> ser una carga e incluso un obstáculo para <strong>la</strong>s<br />

iniciativas innovadoras, estos ejemplos <strong>de</strong> casos <strong>de</strong>muestran que también<br />

pue<strong>de</strong> ser un inc<strong>en</strong>tivo y un motivo para crear proyectos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST y<br />

educación. Algunos <strong>de</strong> los proyectos surgieron <strong>de</strong> normativas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

SST, como, por ejemplo, <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r» (Suecia), <strong>el</strong><br />

proyecto «Armi» (Dinamarca), <strong>el</strong> proyecto «Synergie» (Francia) y «Verifica esto»<br />

(Reino Unido).<br />

Otros ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> estándares impuestos por <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s educativas<br />

y/o <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio: los proyectos «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong>able» (Ing<strong>la</strong>terra), «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» (Países Bajos), «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra)<br />

o «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios» (Italia). Es necesario<br />

cooperar con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación, <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y <strong>la</strong><br />

sanidad, y que éstas co<strong>la</strong>bor<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre sí.<br />

En concreto, <strong>el</strong> proyecto «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» pone<br />

<strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> una sólida ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> apoyo y una estrecha<br />

co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s nacionales, regionales y locales. Resulta<br />

obvio que <strong>de</strong>be existir una bu<strong>en</strong>a comunicación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s o<br />

administraciones <strong>de</strong> SST, sanidad y educación. Es necesario reforzar <strong>el</strong> diálogo<br />

con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s internacionales y nacionales, y también <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mismas.<br />

Financiación<br />

<strong>La</strong> financiación es un aspecto importante <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración. Los<br />

proyectos que se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe utilizan los sigui<strong>en</strong>tes<br />

recursos: financiación pública ( 48 ), fondos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones <strong>de</strong> seguros <strong>de</strong><br />

acci<strong>de</strong>ntes y seguros <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad ( 49 ), acuerdos <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><br />

sector público y <strong>el</strong> privado ( 50 ) y patrocinadores ( 51 ).<br />

Punto <strong>de</strong> partida<br />

En varios proyectos pres<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> este informe, <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

activida<strong>de</strong>s fueron iniciativas nacionales o actuaciones regionales o locales ( 52 ).<br />

Asimismo, <strong>la</strong> Semana Europea 2006, cuyo tema será <strong>la</strong> «juv<strong>en</strong>tud», ofrece una<br />

bu<strong>en</strong>a oportunidad para iniciar nuevas iniciativas <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong><br />

proyectos educativos y <strong>de</strong> formación nacionales y europeos.<br />

( 47 ) National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) [Instituto Nacional para <strong>la</strong> Seguridad<br />

y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo], C<strong>en</strong>ters for Disease Control and Prev<strong>en</strong>tion, «Promoting safe work for<br />

young workers», noviembre <strong>de</strong> 1999 (http://www.cdc.gov/niosh/99-141.html).<br />

( 48 ) Por ejemplo: «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (Ing<strong>la</strong>terra) y «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura»<br />

(Países Bajos).<br />

( 49 ) Por ejemplo: «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>» (Alemania) y proyecto «Synergie» (Francia).<br />

( 50 ) Por ejemplo: FAOS (Grecia).<br />

( 51 ) Por ejemplo: «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra).<br />

( 52 ) Por ejemplo: nacionales: «Verifica esto» (Reino Unido), <strong>el</strong> proyecto «Armi» (Dinamarca); regionales:<br />

«En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» (Italia); locales: FAOS (Grecia) y «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor<br />

<strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» ( Bélgica)..<br />

■126


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Fase 3<br />

DECISIÓN<br />

Objetivos operativos<br />

Por ejemplo, con <strong>la</strong> iniciativa «Revitalizar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reino<br />

Unido como t<strong>el</strong>ón <strong>de</strong> fondo, se establecieron nuevos objetivos nacionales para<br />

los programas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> esco<strong>la</strong>r ( 53 ), y <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> acción «Un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong><br />

<strong>trabajo</strong> limpio» <strong>en</strong> Dinamarca estableció como meta alcanzar un bu<strong>en</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2005 ( 54 ). El establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> objetivos nacionales<br />

ac<strong>el</strong>era <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación, dado que estos<br />

objetivos nacionales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> luego ser sustituidos por objetivos operativos <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> cada proyecto.<br />

P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción<br />

Definir los objetivos, <strong>la</strong>s medidas, los objetivos operativos y <strong>la</strong>s iniciativas <strong>de</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto educativo. Debe e<strong>la</strong>borarse un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />

acción que contemple los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración. Por<br />

ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» <strong>de</strong><br />

Ing<strong>la</strong>terra, estos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ve son: los acuerdos <strong>de</strong> cooperación, <strong>la</strong> gestión<br />

<strong>de</strong>l programa y <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s. En <strong>la</strong> «Ronda sobre <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno<br />

esco<strong>la</strong>r» <strong>de</strong> Suecia, <strong>de</strong>be e<strong>la</strong>borarse un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción que incluya medidas,<br />

costes, cal<strong>en</strong>dario y responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ejecución.<br />

Proyecto piloto<br />

Antes <strong>de</strong> poner <strong>en</strong> marcha <strong>el</strong> proyecto, éste <strong>de</strong>be someterse a prueba <strong>en</strong> un<br />

proyecto piloto. Este proyecto piloto pue<strong>de</strong> utilizarse para analizar <strong>el</strong> material<br />

exist<strong>en</strong>te o <strong>en</strong>sayar los nuevos materiales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y <strong>en</strong> otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>señanza ( 55 ).<br />

Responsabilida<strong>de</strong>s<br />

Una condición previa para po<strong>de</strong>r aplicar un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> participación gradual es<br />

un compromiso por parte <strong>de</strong> los iniciadores <strong>de</strong>l proyecto y una asignación c<strong>la</strong>ra<br />

<strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas partes interesadas ( 56 ).<br />

Fase 4<br />

REALIZACIÓN<br />

<strong>La</strong> SST como compon<strong>en</strong>te sustancial <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te<br />

<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> forman parte <strong>de</strong> todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida diaria y<br />

<strong>la</strong>boral. Para promover un bu<strong>en</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> este ámbito <strong>en</strong>tre los niños<br />

( 53 ) «El estándar nacional para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (Ing<strong>la</strong>terra) y <strong>el</strong> paquete <strong>de</strong> ví<strong>de</strong>o «Verifica esto»<br />

(Reino Unido).<br />

( 54 ) El proyecto «Armi» (Dinamarca).<br />

( 55 ) Por ejemplo: <strong>el</strong> proyecto «Armi» (Dinamarca), «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios» (Italia).<br />

( 56 ) Por ejemplo: FAOS (Grecia).<br />

127■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

y los jóv<strong>en</strong>es antes <strong>de</strong> que éstos se incorpor<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral es necesario<br />

incluir los temas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios esco<strong>la</strong>r.<br />

<strong>La</strong> forma <strong>de</strong> hacerlo ha variado a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los últimos veinte años. Algunos<br />

<strong>de</strong> los ejemplos anteriores <strong>de</strong>mostraban que <strong>la</strong> SST se incluía <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong><br />

estudios como una materia (o curso) ais<strong>la</strong>da, sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong><br />

ci<strong>en</strong>cias, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> muchos otros casos era un tema adicional o era<br />

objeto <strong>de</strong> una campaña excepcional. Uno <strong>de</strong> los puntos débiles <strong>de</strong> estas<br />

campañas es que carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> una interv<strong>en</strong>ción más amplia o <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to.<br />

Hoy día se persigue una integración más «transversal» <strong>de</strong> los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas materias y durante todo <strong>el</strong> proceso educativo, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> edad y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> educación <strong>de</strong> los alumnos. Al consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> SST una<br />

materia transversal se espera una mejor integración durante todo <strong>el</strong> proceso<br />

educativo, <strong>de</strong> manera que <strong>la</strong> SST no sea una actividad sin continuidad. En <strong>el</strong><br />

Reino Unido, los criterios nacionales <strong>de</strong> evaluación [como los <strong>de</strong> Ofsted ( 57 )] y <strong>la</strong>s<br />

directrices para los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios (como <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> estudios)<br />

constituy<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>tos importantes para influir <strong>en</strong> <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

prácticas <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>la</strong> gestión esco<strong>la</strong>r. A<strong>de</strong>más, los programas <strong>de</strong> SST<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ajustarse a su contexto, ser sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te flexibles para adaptarse al<br />

contexto «local» <strong>de</strong> cada escue<strong>la</strong> y a los distintos contextos <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje.<br />

En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe, casi todos los ejemplos <strong>de</strong> casos analizados ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> varias materias o cursos ( 58 ).<br />

¿Cómo pue<strong>de</strong> aplicarse este <strong>en</strong>foque <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica? ¿Qué tipo <strong>de</strong> temas <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

pres<strong>en</strong>tarse a los alumnos?<br />

En <strong>el</strong> «Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> escue<strong>la</strong> integral <strong>de</strong> Michigan ® » ( 59 ) pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse<br />

información sobre este aspecto. Este mo<strong>de</strong>lo fue creado por varios organismos<br />

públicos para contar con un mecanismo eficaz para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

principales <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> m<strong>en</strong>sajes <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>,<br />

t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> educativo <strong>de</strong> los alumnos. Por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

parvu<strong>la</strong>rio se <strong>en</strong>señan «Normas para estar seguros y po<strong>de</strong>r apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r» o se<br />

<strong>en</strong>seña a los alumnos «<strong>La</strong> forma <strong>de</strong> hacer amigos». En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> secundaria se<br />

abordan temas como «<strong>La</strong> forma <strong>de</strong> gestionar los conflictos y prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong><br />

viol<strong>en</strong>cia» o «Cómo mant<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a forma física durante toda <strong>la</strong> vida».<br />

<strong>La</strong> SST <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido amplio<br />

Es necesario interpretar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido amplio, incluy<strong>en</strong>do <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar<br />

físico, m<strong>en</strong>tal y social. El mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong>be ir acompañado<br />

<strong>de</strong> un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> recursos que haga hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s y capacida<strong>de</strong>s<br />

que permitan mant<strong>en</strong>er, mejorar o recuperar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> ( 60 ). Es <strong>de</strong><br />

suma importancia no c<strong>en</strong>trarse (exclusivam<strong>en</strong>te) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (riesgos o lesiones), sino utilizar los «aspectos<br />

positivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST» para que ésta pase a formar parte <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong> estilo <strong>de</strong> vida<br />

y fom<strong>en</strong>te <strong>la</strong> responsabilidad para vivir una vida <strong>salud</strong>able.<br />

( 57 ) Office for Standards in Education (Reino Unido): http://www.ofsted.gov.uk/<br />

( 58 ) FAOS (Grecia); «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» (Italia); «Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para promover<br />

<strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria» (Italia); «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra); proyecto «Armi»<br />

(Dinamarca); «Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong>tre los niños y los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura» (Ir<strong>la</strong>nda);<br />

«Synergie» (Francia); «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica);<br />

«Verifica esto» (Reino Unido); «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>» (Alemania) e «Integración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios» (Italia).<br />

( 59 ) http://www.emc.cmich.edu/mm/<strong>de</strong>fault.htm<br />

( 60 ) Hun<strong>de</strong>loh, Heinz; y Hess, Beat: «Promoting safety — A compon<strong>en</strong>t in health promotion in schools»,<br />

p. 3, Bun<strong>de</strong>sverband <strong>de</strong>r Unfallkass<strong>en</strong>, Múnich (2001).<br />

■128


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

<strong>La</strong> re<strong>la</strong>ción directa con <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

El vínculo con <strong>la</strong> realidad práctica cotidiana y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, con <strong>la</strong> vida profesional<br />

resulta evi<strong>de</strong>nte al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación<br />

profesional. En <strong>el</strong> apartado 3.3 varios ejemplos ilustran este hecho: «Synergie»,<br />

<strong>en</strong> Francia, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que los alumnos efectúan evaluaciones <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

empresa <strong>en</strong> <strong>la</strong> que trabajan <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dices; «Los estudiantes<br />

confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas», <strong>en</strong> Bélgica, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que participaban<br />

profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas vecinas <strong>en</strong> los compon<strong>en</strong>tes técnico y <strong>de</strong><br />

formación <strong>de</strong>l proyecto.<br />

En este informe se pres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> integración, que<br />

comi<strong>en</strong>za con <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria (<strong>en</strong> algunos proyectos incluso <strong>en</strong><br />

parvu<strong>la</strong>rios). Para los alumnos <strong>de</strong> tan poca edad, <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral es algo muy<br />

lejano y, por lo tanto, pue<strong>de</strong> ser un tema que no <strong>de</strong>spierte interés. Para <strong>el</strong>los es<br />

muy importante que <strong>la</strong> introducción al comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> se realice <strong>de</strong> forma lúdica y a<strong>de</strong>cuada a su edad y <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

con su vida cotidiana. Encontramos ejemplos <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto «En <strong>la</strong><br />

escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» <strong>en</strong> Italia, y <strong>en</strong> <strong>el</strong> otro proyecto italiano «Ejemplos <strong>de</strong><br />

bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> primaria», así como <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto «Armi». Sin<br />

embargo, se pue<strong>de</strong>n explicar riesgos profesionales a estos niños utilizando<br />

<strong>de</strong>terminadas profesiones «atractivas» [por ejemplo, «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra):<br />

<strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> construcción] y <strong>de</strong> esa forma iniciar <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST.<br />

En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> también <strong>de</strong>be estar pres<strong>en</strong>te <strong>el</strong> vínculo con <strong>la</strong> vida diaria y se<br />

requiere un <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> SST para «toda <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>», un <strong>en</strong>foque que empiece<br />

por un <strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r seguro y <strong>salud</strong>able. Este <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ve se pres<strong>en</strong>ta <strong>de</strong><br />

forma específica <strong>en</strong> los ejemplos que sigu<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>foque «holístico».<br />

Participación <strong>de</strong> profesores experim<strong>en</strong>tados<br />

El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> recursos pedagógicos por parte <strong>de</strong> profesores experim<strong>en</strong>tados<br />

que conozcan ampliam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s prácticas educativas esco<strong>la</strong>res permite asegurar<br />

<strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuación y calidad <strong>de</strong> los recursos. Este aspecto se m<strong>en</strong>ciona <strong>en</strong> <strong>el</strong> estudio<br />

<strong>de</strong> caso «Verifica esto» (Reino Unido), así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong>l proyecto<br />

«Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra).<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> <strong>en</strong>tusiasmo <strong>de</strong> los profesores es a m<strong>en</strong>udo <strong>la</strong> fuerza que impulsa <strong>la</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación. <strong>La</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre profesores y<br />

expertos <strong>en</strong> cuestiones <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> contribuye a <strong>en</strong>riquecer <strong>la</strong><br />

experi<strong>en</strong>cia por ambas partes ( 61 ).<br />

Métodos interactivos<br />

Explicar y transmitir conocimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> un sistema unidireccional (<strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong><br />

profesor explica y <strong>el</strong> alumno escucha y reproduce) no es precisam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> mejor<br />

método. Los pedagogos reconoc<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace tiempo, incluso <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> SST, que <strong>la</strong> interactividad se ha convertido <strong>en</strong> un principio fundam<strong>en</strong>tal. El<br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to interactivo exige una contribución activa y creativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> parte<br />

<strong>de</strong>l alumno, como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso «Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> vivir con <strong>seguridad</strong>», <strong>de</strong><br />

Alemania. Sin embargo, <strong>la</strong> interacción requiere igualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre<br />

profesores, alumnos y <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción. En los proyectos realizados <strong>en</strong><br />

escue<strong>la</strong>s secundarias y <strong>de</strong> formación profesional, los estudiantes interactúan a<br />

m<strong>en</strong>udo, no sólo con sus compañeros <strong>de</strong> c<strong>la</strong>se y con <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong> su misma<br />

( 61 ) Por ejemplo: «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» (Italia) y «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a<br />

<strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica).<br />

129■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

edad, sino también con sus profesores ( 62 ), con profesionales ( 63 ) y con toda <strong>la</strong><br />

comunidad ( 64 ). De esta manera resulta evi<strong>de</strong>nte que <strong>la</strong> SST es algo que<br />

trasci<strong>en</strong><strong>de</strong> los conocimi<strong>en</strong>tos necesarios para aprobar un curso <strong>de</strong>terminado, y<br />

es motivo <strong>de</strong> preocupación para todos, <strong>en</strong> todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.<br />

Métodos y materiales flexibles: fáciles <strong>de</strong> usar, a<strong>de</strong>cuados a cada edad<br />

y adaptados al contexto<br />

Varios proyectos han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do una gran variedad <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas<br />

pedagógicas. Este hecho es un atractivo más para los alumnos y, por supuesto,<br />

también para los profesores, los cuales pue<strong>de</strong>n utilizar materiales «<strong>de</strong> uso<br />

inmediato» <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes formas para i<strong>de</strong>ar diversos métodos <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje<br />

sobre SST. Este material pue<strong>de</strong>n ser instrum<strong>en</strong>tos concretos ( 65 ) o difer<strong>en</strong>tes<br />

módulos que ofrec<strong>en</strong> los autores <strong>de</strong>l proyecto, que <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> o <strong>el</strong> profesor<br />

pue<strong>de</strong>n utilizar como base <strong>de</strong> su <strong>en</strong>foque ( 66 ). Los instrum<strong>en</strong>tos adaptados<br />

también pue<strong>de</strong>n resultar muy a<strong>de</strong>cuados para grupos <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>terminados.<br />

Un ejemplo <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo lo <strong>en</strong>contramos <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto «Armi» <strong>de</strong> Dinamarca, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

que se difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> proyecto «Ar y Mi» (para <strong>en</strong>señanza primaria) y <strong>el</strong><br />

proyecto <strong>de</strong> continuidad «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» (para estudiantes <strong>de</strong><br />

15 a 18 años).<br />

Los recursos pedagógicos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse y difundirse <strong>en</strong> cooperación con<br />

distintos co<strong>la</strong>boradores para fom<strong>en</strong>tar su aceptación y bu<strong>en</strong>a calidad (por<br />

ejemplo, autorida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> SST, c<strong>en</strong>tros educativos, interlocutores<br />

sociales, organizaciones <strong>de</strong> padres y profesores, empresarios).<br />

Fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong><br />

<strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> limitarse al au<strong>la</strong>, como por ejemplo <strong>en</strong> los<br />

proyectos «Sp<strong>la</strong>at», <strong>en</strong> Ing<strong>la</strong>terra, y «Synergie», <strong>en</strong> Francia. Los alumnos<br />

pue<strong>de</strong>n realizar experim<strong>en</strong>tos reales y asumir <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> aplicar por<br />

sí mismos medidas <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>, lo que aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

transferibilidad <strong>de</strong> los proyectos.<br />

Medios <strong>de</strong> comunicación<br />

No <strong>de</strong>be subestimarse <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> comunicación. En <strong>el</strong><br />

marco <strong>de</strong>l proyecto <strong>de</strong> continuidad <strong>de</strong>l proyecto danés «Armi» se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron<br />

programas educativos <strong>en</strong> t<strong>el</strong>evisión <strong>en</strong> estrecha co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Radio<br />

T<strong>el</strong>evisión Danesa, y <strong>el</strong> ví<strong>de</strong>o «Los nuevos chicos <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>» ha sido emitido<br />

por t<strong>el</strong>evisión.<br />

Formación para formadores<br />

De varios <strong>de</strong> los ejemplos se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> contar con profesores<br />

cualificados. Los profesores y formadores requier<strong>en</strong> formación, ya que es<br />

posible que t<strong>en</strong>gan muy poca experi<strong>en</strong>cia práctica <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>,<br />

fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza, y que no posean sufici<strong>en</strong>tes conocimi<strong>en</strong>tos sobre <strong>la</strong><br />

forma <strong>de</strong> transmitir <strong>la</strong> información sobre <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>. A<strong>de</strong>más, los<br />

profesores su<strong>el</strong><strong>en</strong> estar muy ocupados y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> miedo <strong>de</strong> no po<strong>de</strong>r alcanzar los<br />

objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación «clásica», <strong>de</strong> ahí <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />

( 62 ) Por ejemplo: «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica).<br />

( 63 ) «Synergie» (Francia).<br />

( 64 ) FAOS (Grecia).<br />

( 65 ) Por ejemplo: «Verifica esto» (Reino Unido) y <strong>el</strong> CD-ROM «En casa <strong>de</strong> Luca» (Italia).<br />

( 66 ) Por ejemplo: «El Estándar nacional sobre <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>salud</strong>able» (Ing<strong>la</strong>terra) y «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra).<br />

■130


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios, <strong>de</strong> forma que pueda<br />

transmitirse a través <strong>de</strong> distintas materias. Asimismo, es importante mant<strong>en</strong>erse<br />

al día y aplicar los nuevos conocimi<strong>en</strong>tos sobre <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

educación y también mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza. Los profesores<br />

necesitan instrum<strong>en</strong>tos didácticos <strong>de</strong> calidad. Sin embargo, no basta con<br />

limitarse a crear instrum<strong>en</strong>tos y facilitarlos a los profesores. <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> los<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> repres<strong>en</strong>ta un cambio consi<strong>de</strong>rable <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

cultura <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje, y su aplicación requiere métodos educativos<br />

innovadores, exige tiempo y paci<strong>en</strong>cia a todos los participantes.<br />

En <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l proyecto italiano «En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>» se ha<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>stinado a los profesores que <strong>de</strong>se<strong>en</strong><br />

aplicar <strong>el</strong> método <strong>de</strong>l proyecto.<br />

A m<strong>en</strong>udo, los profesores carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> formación sobre SST. Es <strong>de</strong> suma<br />

importancia proporcionar formación a los profesores a fin <strong>de</strong> que éstos puedan<br />

respon<strong>de</strong>r a preguntas como: «¿Cómo <strong>de</strong>be com<strong>en</strong>zar <strong>la</strong> integración?», «¿qué<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> saber los estudiantes?» o «¿qué herrami<strong>en</strong>tas didácticas son <strong>la</strong>s<br />

a<strong>de</strong>cuadas?». El p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> estudios <strong>de</strong> Gran Bretaña incluye un<br />

«requisito g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza» <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, <strong>seguridad</strong> y <strong>en</strong>señanza<br />

<strong>de</strong> riesgos ( 67 ). ENTO, <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reino Unido, está llevando a cabo un proyecto<br />

<strong>de</strong>stinado a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r estándares profesionales nacionales (National<br />

Occupational Standards [NOS]) para los servicios <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje, <strong>de</strong>sarrollo y<br />

asist<strong>en</strong>cia ( 68 ).<br />

Fase 5<br />

EVALUACIÓN<br />

<strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong> los casos es importante para medir <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> cada proyecto<br />

<strong>de</strong> integración. Los criterios <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red Europea <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong>s<br />

Promotoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud podrían servir <strong>de</strong> base para evaluar los proyectos <strong>de</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST ( 69 ).<br />

Estos criterios son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> estudios contro<strong>la</strong>dos que muestr<strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> impacto;<br />

• un cambio positivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to y/o <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>;<br />

• mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as prácticas;<br />

• <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> un número consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> personas;<br />

• <strong>el</strong> testimonio <strong>de</strong> apoyo <strong>de</strong> los participantes;<br />

• <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong> los profesores que se si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> capacitados;<br />

• una respuesta <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad como confirmación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor realizada;<br />

( 67 ) Health and Safety Executive [Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad]: The new g<strong>en</strong>eral teaching requirem<strong>en</strong>t<br />

for health and safety, diciembre <strong>de</strong> 1999 (http://www.hse.gov.uk/policy/g<strong>en</strong>teach.htm).<br />

( 68 ) Internet (http://www.empnto.co.uk/). Los NOS son <strong>de</strong>scripciones <strong>de</strong> estándares para medir <strong>el</strong><br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to que se espera <strong>de</strong> una persona compet<strong>en</strong>te <strong>en</strong> una profesión <strong>de</strong>terminada. Abarcan todos<br />

los aspectos principales <strong>de</strong> una profesión, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as prácticas, <strong>la</strong> capacidad para adaptarse<br />

a requisitos futuros y los conocimi<strong>en</strong>tos y conceptos <strong>en</strong> los que se sust<strong>en</strong>ta un <strong>de</strong>sempeño compet<strong>en</strong>te.<br />

( 69 ) Wheare, K.: «Second workshop on practice of evaluation of the health promoting school: mo<strong>de</strong>ls,<br />

experi<strong>en</strong>ces and perspectives», 21 a 24 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2001 (http://www.who.dk/docum<strong>en</strong>t/E77088.pdf).<br />

131■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

• <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to externo <strong>de</strong>l programa;<br />

• <strong>el</strong> apoyo continuo;<br />

• <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación como una parte normal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

esco<strong>la</strong>res.<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>bería formar parte <strong>de</strong> cualquier proyecto. <strong>La</strong><br />

evaluación <strong>de</strong>be efectuarse <strong>de</strong> forma continua durante <strong>el</strong> proyecto y <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er<br />

un efecto positivo sobre <strong>el</strong> propio proceso <strong>de</strong> integración. <strong>La</strong>s evaluaciones<br />

periódicas permit<strong>en</strong> a los jefes <strong>de</strong>l proyecto y a los profesores re<strong>de</strong>finir <strong>la</strong>s metas<br />

y reori<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> proceso ( 70 ). <strong>La</strong> evaluación <strong>de</strong>l proyecto ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los<br />

com<strong>en</strong>tarios y observaciones <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s partes interesadas. Asimismo se<br />

requier<strong>en</strong> estudios empíricos <strong>de</strong> <strong>la</strong>rga duración para evaluar <strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as<br />

prácticas a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo a fin <strong>de</strong> hacer un uso óptimo <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong><br />

<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> tanto <strong>de</strong>ntro como fuera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s ( 71 ).<br />

Fase 6<br />

SEGUIMIENTO<br />

Promoción <strong>de</strong> los productos<br />

Los productos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> divulgarse con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> todos los participantes, <strong>de</strong><br />

conformidad con <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación como<br />

proceso <strong>de</strong> participación. Si los productos son gratuitos ( 72 ) resulta más fácil su<br />

distribución que si ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un precio <strong>el</strong>evado ( 73 ). <strong>La</strong>s exposiciones como «Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

sobre SST», que <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia realizó <strong>en</strong> 2003 <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong> ISPESL <strong>en</strong><br />

Roma, constituy<strong>en</strong> un medio exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te para pres<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> tema a los expertos y a<br />

<strong>la</strong>s personas interesadas, y para promover una amplia gama <strong>de</strong> productos ( 74 ).<br />

Proyecto <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to<br />

Puesto que <strong>la</strong> SST forma parte <strong>de</strong>l apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te, los proyectos no<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser campañas sin continuidad. Un proyecto <strong>de</strong> continuidad pue<strong>de</strong> ser:<br />

• <strong>el</strong> proyecto <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un proyecto piloto;<br />

• <strong>la</strong> extrapo<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l proyecto o <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos exist<strong>en</strong>tes a<br />

otras escue<strong>la</strong>s, organizaciones, sectores, etc.;<br />

• <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l proyecto o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s herrami<strong>en</strong>tas exist<strong>en</strong>tes;<br />

• <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> productos complem<strong>en</strong>tarios.<br />

Basándose <strong>en</strong> <strong>el</strong> mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong>l proceso empleado <strong>en</strong> este capítulo, <strong>la</strong> integración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación <strong>de</strong>bería ser un proceso continuo <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo para<br />

preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es para su futura vida <strong>la</strong>boral (y privada) y para<br />

mejorar <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje y <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza.<br />

( 70 ) Por ejemplo: FAOS (Grecia) y «Los estudiantes confier<strong>en</strong> mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s máquinas» (Bélgica).<br />

( 71 ) «<strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura» (Países Bajos).<br />

( 72 ) Por ejemplo: «Sp<strong>la</strong>at» (Ing<strong>la</strong>terra).<br />

( 73 ) Por ejemplo: <strong>el</strong> proyecto «Armi» (Dinamarca).<br />

( 74 ) http://europe.osha.eu.int/good_practice/sector/osheducation/<br />

■132


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

5.<br />

S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />

HACIA UNA ESTRATEGIA COHERENTE<br />

PARA LA INTEGRACIÓN DE LA SST EN LA EDUCACIÓN.<br />

LA DECLARACIÓN DE ROMA Y LAS FASES SIGUIENTES<br />

133■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

En marzo <strong>de</strong> 2000, <strong>el</strong> Consejo Europeo <strong>de</strong> Lisboa se fijó un nuevo y ambicioso<br />

objetivo estratégico, a saber, «convertirse <strong>en</strong> <strong>la</strong> economía basada <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to más competitiva y dinámica <strong>de</strong>l mundo, capaz <strong>de</strong> crecer<br />

económicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> manera sost<strong>en</strong>ible con más y mejores empleos y con<br />

mayor cohesión social». Se reconocía que <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong><br />

bi<strong>en</strong>estar social y educación era una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales condiciones para alcanzar<br />

esta meta. Nunca hasta <strong>en</strong>tonces había reconocido <strong>el</strong> Consejo Europeo hasta<br />

ese punto <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> que <strong>de</strong>sempeñan los sistemas educativos y <strong>de</strong> formación <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> estrategia económica y social, y <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea (UE) ( 75 ).<br />

En este contexto, se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron nuevas estrategias y se acordaron objetivos<br />

comunes. En <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (SST), se adoptó<br />

<strong>la</strong> nueva estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se seña<strong>la</strong> que <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción son<br />

factores c<strong>la</strong>ve para mant<strong>en</strong>er y mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>, y se pi<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

adopción <strong>de</strong> nuevas medidas. En re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación, se<br />

<strong>de</strong>finieron objetivos concretos hasta 2010 y se pres<strong>en</strong>tó un programa <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do para alcanzarlos ( 76 ). Una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> financiación importante para<br />

alcanzar estos objetivos <strong>la</strong> constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> programa comunitario Leonardo da<br />

Vinci y <strong>el</strong> Fondo Social Europeo.<br />

Gracias a <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> Lisboa, ahora existe, por primera vez, un marco<br />

común para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>,<br />

y <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación. Pero <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y <strong>la</strong> formación resulta mucho más<br />

difícil <strong>de</strong> lo que parece. <strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST implica integrar un ámbito<br />

político (<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>) <strong>en</strong> otro (<strong>la</strong> educación). Por <strong>el</strong>lo, dos<br />

sistemas distintos, con difer<strong>en</strong>tes instituciones y maneras <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sar, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />

comunicarse <strong>en</strong>tre sí y realizar actuaciones conjuntas ( 77 ).<br />

Este informe <strong>de</strong>muestra con varios ejemplos que <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

educación es posible, y también <strong>de</strong>scribe los pasos necesarios para llevar a cabo<br />

con éxito un proceso <strong>de</strong> integración.<br />

Sin embargo, hasta ahora no se ha e<strong>la</strong>borado una estrategia sistemática a<br />

esca<strong>la</strong> europea para integrar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong><br />

formación.<br />

Una estrategia coher<strong>en</strong>te a esca<strong>la</strong> europea<br />

Mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> armonización<br />

legis<strong>la</strong>tiva <strong>de</strong> conformidad con <strong>la</strong>s directivas comunitarias, y sigue un <strong>en</strong>foque<br />

jurídico ( 78 ), <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do primordialm<strong>en</strong>te<br />

compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los Estados miembros. Por <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> política<br />

( 75 ) Comisión Europea: «Educación y formación 2010. Urg<strong>en</strong> <strong>la</strong>s reformas para coronar con éxito <strong>la</strong><br />

estrategia <strong>de</strong> Lisboa», COM(2003) 685 final, p. 4.<br />

( 76 ) <strong>Informe</strong> <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Educación al Consejo Europeo titu<strong>la</strong>do «Futuros objetivos precisos <strong>de</strong> los<br />

sistemas <strong>de</strong> educación y formación», 14 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2001, doc. 5980/01, y «Programa <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do para <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> educación y formación <strong>en</strong> Europa»,<br />

doc. 6365/02 EDUC 27, 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2002.<br />

( 77 ) Bergulf, Mort<strong>en</strong> (Ministerio <strong>de</strong> Empleo, Dinamarca): «<strong>La</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>» [«Learning about occupational safety and health»], Proceedings (2002), p. 62<br />

(http://europe.osha.eu.int/good_practice/sector/osheducation/).<br />

( 78 ) Directiva 89/391/CEE <strong>de</strong>l Consejo, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1989, re<strong>la</strong>tiva a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> medidas para<br />

promover <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> (DO L 183 <strong>de</strong><br />

29.6.1989, p. 1).<br />

■134


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

educativa no pue<strong>de</strong> ser <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una política «común», sino aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />

calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación mediante <strong>la</strong> cooperación europea. En<br />

otras pa<strong>la</strong>bras, <strong>la</strong> Unión Europea no pret<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar ni aplicar una política<br />

«común», sino una política europea «coher<strong>en</strong>te» <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación.<br />

Tras <strong>el</strong> Consejo Europeo <strong>de</strong> Lisboa, se e<strong>la</strong>boraron dos docum<strong>en</strong>tos sobre<br />

educación y formación para fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cooperación y coordinación <strong>en</strong> Europa:<br />

• <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Cop<strong>en</strong>hague sobre <strong>la</strong> cooperación europea reforzada <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> educación y formación profesional ( 79 ) y<br />

• <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong>l Consejo sobre <strong>el</strong> apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te con vistas a lograr<br />

una cooperación reforzada <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación y formación profesional,<br />

que abarque todo <strong>el</strong> espectro <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza reg<strong>la</strong>da, no reg<strong>la</strong>da e informal,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> parvu<strong>la</strong>rio hasta <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción ( 80 ).<br />

<strong>La</strong>s priorida<strong>de</strong>s actuales <strong>de</strong> <strong>la</strong> política educativa a niv<strong>el</strong> europeo son <strong>la</strong>s<br />

sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• reforzar <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión europea <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación profesional;<br />

• mejorar <strong>la</strong> transpar<strong>en</strong>cia y <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s calificaciones y<br />

compet<strong>en</strong>cias;<br />

• mejorar <strong>la</strong>s calificaciones y compet<strong>en</strong>cias a esca<strong>la</strong> sectorial mediante una<br />

cooperación y coordinación reforzadas, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong>tre los interlocutores<br />

sociales.<br />

<strong>La</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> una futura estrategia <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo y <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s<br />

priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> actual política europea <strong>de</strong> educación.<br />

En <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2003 se dio <strong>en</strong> Roma un primer paso para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />

dicha estrategia a niv<strong>el</strong> europeo. Durante un seminario organizado por <strong>la</strong><br />

Presi<strong>de</strong>ncia italiana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión titu<strong>la</strong>do «<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

educación: los trabajadores <strong>de</strong>l mañana», los asist<strong>en</strong>tes acordaron <strong>la</strong> necesidad<br />

<strong>de</strong> una estrategia europea para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación ( 81 ).<br />

( 79 ) Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> los Ministros europeos responsables <strong>de</strong> educación y formación profesionales y <strong>la</strong><br />

Comisión Europea, reunidos <strong>en</strong> Cop<strong>en</strong>hague los días 29 y 30 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2002, sobre <strong>la</strong><br />

cooperación europea reforzada <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y formación profesionales.<br />

( 80 ) Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Educación y Cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión: «Hacer realidad un espacio europeo <strong>de</strong>l<br />

apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te», COM(2001) 678 final, p. 3.<br />

( 81 ) Este seminario tuvo lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia internacional sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />

<strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong>s pequeñas y medianas empresas que se c<strong>el</strong>ebró <strong>en</strong> Roma, <strong>de</strong>l 1 al 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong><br />

2003, organizada por <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y Política Social italiano <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong><br />

Ag<strong>en</strong>cia.<br />

135■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Un primer paso hacia una estrategia «coher<strong>en</strong>te»<br />

Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />

y <strong>la</strong> formación<br />

Durante <strong>el</strong> seminario organizado por <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia italiana sobre «<strong>La</strong><br />

integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación: los trabajadores <strong>de</strong>l mañana», que<br />

tuvo lugar <strong>en</strong> Roma <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia internacional sobre <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong>s PYME, <strong>de</strong>l 1 al 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2003, los<br />

expertos <strong>en</strong> esta materia acordaron <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> una estrategia europea<br />

basada <strong>en</strong> metas cualitativas y cuantitativas y <strong>de</strong>stinada a preparar a los<br />

niños y a los jóv<strong>en</strong>es para su futura vida <strong>la</strong>boral. El seminario se c<strong>la</strong>usuró<br />

con <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />

y <strong>la</strong> formación.<br />

Objetivo<br />

El principal objetivo <strong>de</strong> esta Dec<strong>la</strong>ración es preparar y prestar asist<strong>en</strong>cia a<br />

<strong>la</strong>s personas durante toda su vida, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> infancia, fom<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s y los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional actuaciones que mejor<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los futuros trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.<br />

Durante <strong>el</strong> seminario organizado por <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia italiana «<strong>La</strong> integración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación: los trabajadores <strong>de</strong>l mañana», los expertos <strong>en</strong><br />

<strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> acordaron que es necesaria una estrategia europea<br />

basada <strong>en</strong> metas cualitativas y cuantitativas <strong>de</strong>stinada a:<br />

• preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es para los retos <strong>de</strong> su futura vida<br />

<strong>la</strong>boral, garantizando así su <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>;<br />

• ofrecer a todos los ciudadanos <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, y a los trabajadores <strong>en</strong><br />

particu<strong>la</strong>r, un apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te;<br />

• reforzar <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los sistemas educativos y <strong>de</strong> formación inicial<br />

y continua para promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Esta estrategia <strong>de</strong>be c<strong>en</strong>trarse c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es, sobre todo <strong>de</strong><br />

cara a <strong>la</strong> ampliación, ya que a partir <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2004 <strong>la</strong> Unión Europea<br />

contará con 75 millones <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es y veinticinco Estados miembros.<br />

Antece<strong>de</strong>ntes<br />

El Comité Consultivo para <strong>la</strong> Salud y <strong>la</strong> Seguridad <strong>de</strong> Luxemburgo aprobó<br />

<strong>en</strong> 1998 un docum<strong>en</strong>to ori<strong>en</strong>tativo sobre <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> una estrategia<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y formación tempranas para lograr mejores<br />

condiciones <strong>en</strong> los lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

En marzo <strong>de</strong> 2000, <strong>el</strong> Consejo Europeo <strong>de</strong> Lisboa se fijó un nuevo objetivo<br />

estratégico g<strong>en</strong>eral, a saber, «convertirse <strong>en</strong> <strong>la</strong> economía basada <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to más competitiva y dinámica <strong>de</strong>l mundo, capaz <strong>de</strong> crecer<br />

económicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> manera sost<strong>en</strong>ible con más y mejores empleos y con<br />

mayor cohesión social» <strong>de</strong> aquí a 2010.<br />

■136


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

El seminario, c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Bilbao <strong>en</strong> marzo <strong>de</strong> 2002 y organizado por <strong>la</strong><br />

Presi<strong>de</strong>ncia españo<strong>la</strong> y <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> Trabajo <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Comisión Europea, fue <strong>el</strong> primer paso <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>de</strong>bate sobre <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong>s políticas y prácticas<br />

comunitarias <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> educación.<br />

<strong>La</strong> estrategia comunitaria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong><br />

2002-2006 <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> «s<strong>en</strong>sibilizar y educar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una fase<br />

temprana» y seña<strong>la</strong> que <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción son los<br />

factores c<strong>la</strong>ve para mant<strong>en</strong>er y mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong>.<br />

Asimismo es necesario adaptar <strong>la</strong>s nuevas estrategias <strong>de</strong>l ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

educación y <strong>la</strong> formación al <strong>en</strong>foque <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST y <strong>la</strong> educación, por ejemplo<br />

los futuros objetivos concretos <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> educación y formación y<br />

su seguimi<strong>en</strong>to a través <strong>de</strong>l programa europeo <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

educación y formación.<br />

Es necesario adoptar medidas<br />

Esta Dec<strong>la</strong>ración insta al Consejo <strong>de</strong> Asuntos Sociales, al Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to<br />

Europeo y a <strong>la</strong> Comisión Europea a tomar <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes medidas:<br />

• Aplicar <strong>la</strong>s directrices europeas <strong>de</strong> empleo <strong>de</strong> los Estados miembros a fin<br />

<strong>de</strong> que:<br />

• <strong>La</strong> educación y <strong>la</strong> formación sobre <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> sirvan para<br />

conseguir puestos <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> más seguros y <strong>salud</strong>ables y para<br />

mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> Europa.<br />

• Se incluyan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s directrices para <strong>el</strong> empleo objetivos cualificados y<br />

cuantificados para preparar a los jóv<strong>en</strong>es para <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral<br />

mediante <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación. Una <strong>de</strong> estas metas<br />

cuantitativas <strong>de</strong>bería ser que «<strong>de</strong> aquí a 2010, todos los jóv<strong>en</strong>es<br />

hayan recibido al m<strong>en</strong>os ocho horas <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> SST <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s horas lectivas normales antes <strong>de</strong> abandonar <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>». Cada<br />

Estado miembro habrá <strong>de</strong> <strong>de</strong>cidir <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida esco<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />

<strong>de</strong>be com<strong>en</strong>zar esta formación y <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>de</strong>be impartirse.<br />

• Cada actividad <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje perman<strong>en</strong>te pueda contar con un<br />

presupuesto a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> SST.<br />

• Desarrol<strong>la</strong>r un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong><br />

formación a niv<strong>el</strong> europeo y llevar a cabo actuaciones periódicas <strong>en</strong><br />

co<strong>la</strong>boración con los interlocutores sociales europeos para promoverlo.<br />

• Apoyar y participar activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> Semana Europea para <strong>la</strong> Seguridad<br />

y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo <strong>de</strong> 2006, que estará <strong>de</strong>dicada a los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>trabajo</strong>.<br />

• Apoyar, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación profesional <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Comisión, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s europeas para <strong>la</strong> formación profesional<br />

<strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> diversos sectores.<br />

<strong>La</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración insta a los Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y a los países <strong>en</strong> vías<br />

<strong>de</strong> adhesión y sus ag<strong>en</strong>tes sociales a que se p<strong>la</strong>nte<strong>en</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes metas:<br />

• <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> objetivos nacionales y estrategias <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo coher<strong>en</strong>tes<br />

para preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es para <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral mediante <strong>la</strong><br />

educación y <strong>la</strong> formación;<br />

137■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

• <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> objetivos cualificados y cuantificados para mejorar<br />

<strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza;<br />

• <strong>el</strong> intercambio <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas para integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación<br />

y <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> un amplio grupo <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s europeas <strong>de</strong> expertos <strong>en</strong><br />

SST, educación y formación;<br />

• <strong>la</strong> participación activa <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización a niv<strong>el</strong> nacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Semana<br />

Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo 2006: Los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración pi<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s próximas presi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE<br />

(Ir<strong>la</strong>nda y Países Bajos) que tom<strong>en</strong> <strong>la</strong>s medidas necesarias para que durante<br />

2004 se organice un seguimi<strong>en</strong>to a<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> esta <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración.<br />

Los participantes <strong>en</strong> <strong>el</strong> seminario <strong>de</strong> Roma esperan que esta <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración<br />

sirva para impulsar políticas europeas coher<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SST,<br />

educación y formación que contribuyan al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una cultura<br />

europea <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, a mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong> y <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> educación <strong>en</strong> <strong>la</strong> Unión Europea.<br />

<strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma es <strong>la</strong> primera iniciativa europea que expresa <strong>la</strong><br />

necesidad <strong>de</strong> integrar <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación a esca<strong>la</strong> europea.<br />

El objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma es preparar y prestar asist<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s<br />

personas durante toda su vida, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> infancia, fom<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y<br />

<strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación profesional actuaciones que mejor<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><br />

y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los futuros trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.<br />

<strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma subraya <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>finir objetivos operativos <strong>en</strong><br />

los que se califique y cuantifique:<br />

• <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> preparar a los niños y a los jóv<strong>en</strong>es para <strong>la</strong> vida <strong>la</strong>boral y<br />

• <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s y otros c<strong>en</strong>tros<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza como lugares <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

<strong>La</strong> Dec<strong>la</strong>ración va dirigida a todas <strong>la</strong>s partes interesadas <strong>de</strong> Europa, como <strong>el</strong><br />

Consejo Europeo <strong>de</strong> Asuntos Sociales, los Estados miembros y los interlocutores<br />

sociales. Se pi<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s partes interesadas que incluyan objetivos a<strong>de</strong>cuados <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s directrices para <strong>el</strong> empleo, que p<strong>la</strong>nifiqu<strong>en</strong> y realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> común,<br />

por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Semana Europea, y también que <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong><br />

re<strong>de</strong>s sectoriales <strong>de</strong>stinadas a mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional. <strong>La</strong><br />

Dec<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Roma hace un l<strong>la</strong>mami<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s Presi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE para que<br />

incluyan este tema <strong>en</strong> su programa <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

■138


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

SINOPSIS DE LOS EJEMPLOS<br />

Enfoque holístico<br />

País Título Organización responsable Principales realizaciones<br />

Bélgica Una i<strong>de</strong>a para una Ministerio <strong>de</strong> Cultura y Asuntos Difusión <strong>de</strong> ejemplos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

acción<br />

Sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad<br />

Francesa, Cruz Roja y Educasanté<br />

Bélgica Apr<strong>en</strong>dizaje sobre <strong>el</strong> Sint-Amandusschool, Meulebeke Aplicación <strong>de</strong> capacida<strong>de</strong>s sociales<br />

acoso<br />

Dinamarca Risikomom<strong>en</strong>ter Organismo danés responsable <strong>de</strong>l Guía con información <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da para los<br />

<strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> profesores<br />

<strong>la</strong> investigación y <strong>la</strong> educación<br />

Ing<strong>la</strong>terra El estándar nacional Ag<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Programa nacional <strong>de</strong> acreditación <strong>en</strong><br />

para <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> Salud [HDA] materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> esco<strong>la</strong>r<br />

<strong>salud</strong>able<br />

Ing<strong>la</strong>terra Más <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Programa nacional <strong>de</strong> investigación Repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> comunidad<br />

<strong>en</strong>señanza primaria y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l National Health esco<strong>la</strong>r<br />

Service (Servicio Nacional <strong>de</strong> Sanidad<br />

Grecia Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Programa <strong>de</strong> formación para profesores<br />

<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>La</strong>borales <strong>de</strong> Grecia Occi<strong>de</strong>ntal<br />

<strong>en</strong>señanza» (FAOS)<br />

Suecia Ronda sobre <strong>el</strong> Instituto Nacional Sueco para <strong>la</strong> Debates e interv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> carácter<br />

<strong>en</strong>torno esco<strong>la</strong>r Vida <strong>La</strong>boral participativo<br />

Países Bajos <strong>La</strong> escue<strong>la</strong> segura APS [C<strong>en</strong>tro Nacional para <strong>la</strong> Mejora Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunicación sobre<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación]<br />

<strong>seguridad</strong> y viol<strong>en</strong>cia<br />

Países Bajos Hacia una escue<strong>la</strong> sin Consum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> veiligheid (Instituto Política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> física<br />

acci<strong>de</strong>ntes<br />

neer<strong>la</strong>ndés para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los<br />

consumidores)<br />

Países Bajos Cursos prácticos <strong>de</strong> APS (gabinete <strong>de</strong> estudios Normas y herrami<strong>en</strong>tas para cursos<br />

<strong>seguridad</strong> especializado <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> prácticos sobre <strong>seguridad</strong><br />

educación)<br />

139■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

Enfoque basado <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudio<br />

País Título Organización responsable Principales realizaciones<br />

Dinamarca Ar y Mi <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>/ C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Servicio <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong>l Recursos educativos adaptados a cada<br />

Los nuevos chicos <strong>de</strong>l Entorno <strong>de</strong> Trabajo<br />

edad para profesores<br />

<strong>trabajo</strong><br />

Ing<strong>la</strong>terra «Sp<strong>la</strong>at» (Juego Programa comunitario <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Paquete <strong>de</strong> recursos educativos<br />

seguro <strong>en</strong> todo Homes re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong><br />

mom<strong>en</strong>to)<br />

construcción<br />

Italia En <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Servizio Medicina Prev<strong>en</strong>tiva di Marco conceptual y metodológico para<br />

<strong>seguridad</strong> Comunità (Bérgamo) e ISPESL profesores<br />

(Roma)<br />

Italia Ejemplos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as ISPESL (Roma) y Red Cívica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Creación y difusión <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos<br />

prácticas para Fundación <strong>de</strong> Milán didácticos<br />

promover <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>seguridad</strong> humana <strong>en</strong><br />

escue<strong>la</strong>s primarias<br />

Italia <strong>La</strong> <strong>seguridad</strong> es... 626 Polistudio srl CD con un estudio y material musical<br />

a ritmo <strong>de</strong> música<br />

sobre <strong>seguridad</strong><br />

Reino Unido Antorcha humana Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong>l CD-ROM con activida<strong>de</strong>s innovadoras<br />

Reino Unido (HSE)<br />

para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> química<br />

Reino Unido Equipo <strong>de</strong> protección Real Sociedad para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción Proyecto tecnológico sobre pr<strong>en</strong>das <strong>de</strong><br />

personal <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes y Cuerpo <strong>de</strong> protección<br />

Bomberos <strong>de</strong> West Mid<strong>la</strong>nds<br />

España «No badis! Obre <strong>el</strong>s Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Trabajo, Industria, Material pedagógico para escue<strong>la</strong>s<br />

ulls! <strong>La</strong> prev<strong>en</strong>ció <strong>de</strong>s Comercio y Turismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> primarias<br />

<strong>de</strong> l’esco<strong>la</strong>» (¡No te G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña<br />

<strong>de</strong>spistes! ¡Abre los<br />

ojos! <strong>La</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong>)<br />

España <strong>La</strong> SST como tema <strong>de</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Guías para escue<strong>la</strong>s primarias y<br />

educación transversal Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT) secundarias<br />

España Erga primaria Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Guía <strong>en</strong> línea para profesores <strong>de</strong><br />

transversal Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT) <strong>en</strong>señanza primaria<br />

■140


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Enfoque basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

País Título Organización responsable Principales realizaciones<br />

Austria Proyecto «Chicos» Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Consejo <strong>de</strong> Contactos <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong><br />

Seguros <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes<br />

y los alumnos<br />

Austria Instrucciones sobre Allgemeine Material educativo y formación para<br />

riesgos profesionales Unfallversicherungsanstalt (AUVA) maestros<br />

Bélgica Los estudiantes confier<strong>en</strong> Technisch instituut Scheppers, Evaluación <strong>de</strong> riesgos y propuestas sobre<br />

mayor <strong>seguridad</strong> a <strong>la</strong>s Her<strong>en</strong>tals <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s máquinas<br />

máquinas<br />

Fin<strong>la</strong>ndia Formación <strong>en</strong> prácticas Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Formación para instructores<br />

Trabajo (FIOH)<br />

<strong>la</strong>borales<br />

Fin<strong>la</strong>ndia Juv<strong>en</strong>tud y <strong>trabajo</strong> Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Red <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es y <strong>el</strong><br />

Trabajo (FIOH)<br />

mundo <strong>de</strong>l <strong>trabajo</strong><br />

Fin<strong>la</strong>ndia Interv<strong>en</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva Instituto Fin<strong>la</strong>ndés <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l empleo y <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> grupos Trabajo (FIOH) <strong>salud</strong><br />

Francia «Synergie» Caisse Régionale d’Assurance Diagnóstico <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong><br />

Ma<strong>la</strong>die (CRAM) e Institut National <strong>trabajo</strong> realizado por estudiantes<br />

<strong>de</strong> Recherche et <strong>de</strong> Sécurité (INRS)<br />

Francia Carné <strong>de</strong> SST Caisse Régionale d’Assurance Ma<strong>la</strong>die Certificado complem<strong>en</strong>tario sobre<br />

(CRAM) y Académie <strong>de</strong> Marseille prev<strong>en</strong>ción<br />

Alemania Los jóv<strong>en</strong>es quier<strong>en</strong> <strong>La</strong>n<strong>de</strong>sverbän<strong>de</strong> <strong>de</strong>r gewerblich<strong>en</strong> Concurso para escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> formación<br />

vivir con <strong>seguridad</strong> Berufsg<strong>en</strong>oss<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong> profesional sobre temas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><br />

Alemania Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad <strong>de</strong> Manual para profesores <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

<strong>la</strong> formación profesional Bran<strong>de</strong>mburgo y autoridad responsable agríco<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector agríco<strong>la</strong> <strong>de</strong> los seguros <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte<br />

Alemania Mejor ir a lo seguro Instituto Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Formación Información y juegos multimedia sobre<br />

Profesional (BIBB)<br />

<strong>seguridad</strong><br />

Reino Unido Verifica esto Junta <strong>de</strong> Salud y Seguridad Experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los estudiantes sobre<br />

riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong> y re<strong>la</strong>ciones<br />

con <strong>la</strong> empresa<br />

Ir<strong>la</strong>nda Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes Autoridad Nacional para <strong>la</strong> Docum<strong>en</strong>to pragmático sobre <strong>seguridad</strong><br />

<strong>en</strong>tre los niños y los Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas y evaluación<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura<br />

<strong>de</strong> riesgos)<br />

Italia <strong>La</strong> escue<strong>la</strong> adopta una Asociación local <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, autoridad Puesta <strong>en</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>en</strong><br />

empresa más segura local <strong>de</strong> educación, asociaciones una empresa<br />

patronales y organizaciones sindicales<br />

Italia Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> ISPESL e ISFOL P<strong>la</strong>nificación y <strong>en</strong>sayo <strong>de</strong> módulos <strong>de</strong><br />

los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios<br />

formación estándar sobre <strong>seguridad</strong><br />

Suecia Tu <strong>trabajo</strong>, tu cuerpo y Asociación Sueca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Información didáctica sobre mecánica <strong>de</strong><br />

tu vida <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria Automotriz, Sindicato Sueco <strong>de</strong> los motores<br />

automotriz<br />

Trabajadores <strong>de</strong>l Metal y Unión <strong>de</strong><br />

Pintores <strong>de</strong> Suecia<br />

Países Bajos Veilig <strong>en</strong> w<strong>el</strong> Organización <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong>l proyecto Sitio web con información para<br />

<strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> formación profesional <strong>de</strong>terminados sectores<br />

<strong>de</strong> segundo ciclo<br />

Reino Unido Jóv<strong>en</strong>es trabajadores Royal Society for the Prev<strong>en</strong>tion of Recursos <strong>en</strong> línea para PYME,<br />

Acci<strong>de</strong>nts y Norwich Union organizadores <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong> prácticas<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> y jóv<strong>en</strong>es<br />

141■


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

S I S T E M A S Y P R O G R A M A S<br />

AGRADECIMIENTOS<br />

143■


Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo<br />

<strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sea agra<strong>de</strong>cer su co<strong>la</strong>boración a <strong>la</strong>s numerosas personas<br />

que contribuyeron a <strong>la</strong> redacción <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te informe: Veerle Hermans y<br />

Maure<strong>en</strong> Debruyne, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>t B<strong>el</strong>gium (Bélgica); Kirsi Karja<strong>la</strong>in<strong>en</strong>, <strong>de</strong> FIOH<br />

(Fin<strong>la</strong>ndia); Maria Karanika, <strong>de</strong> I-WHO (Reino Unido); Philippe Bi<strong>el</strong>ec, <strong>de</strong><br />

CMAMTS (Francia); Emanue<strong>la</strong> Giuli y Giuliana Roseo, <strong>de</strong> ISPESL (Italia); Peter<br />

Shearn, <strong>de</strong> HSL (Reino Unido); Wolfgang Huebner, Ang<strong>el</strong>ika P<strong>en</strong>sky y Wie<strong>la</strong>nd<br />

Wettberg, <strong>de</strong>l BAuA (Alemania).<br />

Asimismo, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>sea dar <strong>la</strong>s gracias a <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes personas que<br />

facilitaron información complem<strong>en</strong>taria, valiosos com<strong>en</strong>tarios y<br />

suger<strong>en</strong>cias para este informe:<br />

Los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia y los miembros <strong>de</strong> los grupos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> red: Jan Harm<strong>en</strong> Kwantes, <strong>de</strong> TNO Work and Employm<strong>en</strong>t, y Jos <strong>La</strong>nge,<br />

Yvonne Bonnet y H. Goudsmit, <strong>de</strong> MINSZ (Países Bajos); Pat O’Halloran, <strong>de</strong> HSE<br />

(Ir<strong>la</strong>nda); Arja Ayravain<strong>en</strong>, <strong>de</strong> FIOH (Fin<strong>la</strong>ndia); Reinhard Gerber, <strong>de</strong> BMWA<br />

(Alemania); Jutta Busch, <strong>de</strong> BUK (Alemania); H<strong>el</strong><strong>la</strong> Skoruppa, <strong>de</strong> LIAA<br />

(Alemania); Willy Imbrechts, <strong>de</strong> FGOV, y Hector Smeesters, Ministerio <strong>de</strong><br />

Educación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad F<strong>la</strong>m<strong>en</strong>ca (Bélgica); Silvia Royo, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><br />

Trabajo y Asuntos Sociales (España); Martina Häck<strong>el</strong>-Bucher y sus compañeros,<br />

<strong>de</strong> BMWA (Austria); Emanue<strong>la</strong> Giuli y Mauro P<strong>el</strong>licci, <strong>de</strong> ISPESL (Italia); Tove Loft,<br />

Dorethe Gamborg An<strong>de</strong>rson, <strong>de</strong> Arbejdstilsynet, y H<strong>en</strong>rik Billehøj, <strong>de</strong> DLF<br />

(Dinamarca); Erkki Yrjänheikki, <strong>de</strong> STM (Fin<strong>la</strong>ndia); Theonie Koukou<strong>la</strong>ki, <strong>de</strong><br />

ELINYAE (Grecia).<br />

Todos los compañeros que participaron <strong>en</strong> <strong>el</strong> seminario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia<br />

italiana «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación: los trabajadores <strong>de</strong>l<br />

mañana» y/o <strong>en</strong> <strong>la</strong> exposición «Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r sobre SST», organizada <strong>en</strong><br />

co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l 1 al 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2003 <strong>en</strong> Roma:<br />

Susanne Ulk, <strong>de</strong> ASC (Dinamarca); Pauls<strong>en</strong> Reimer, <strong>de</strong> HVBG/DAL (Alemania);<br />

Pat Donn<strong>el</strong><strong>la</strong>n, <strong>de</strong> HSE (Ir<strong>la</strong>nda); Patricia Lüning-Klemm, <strong>de</strong> BUK (Alemania);<br />

Arja Ayravain<strong>en</strong>, <strong>de</strong> FIOH (Fin<strong>la</strong>ndia); Jaume Abat i Dinarès, <strong>de</strong> <strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong><br />

Cataluña (España); Alf Berglund, <strong>de</strong> TransportGrupp<strong>en</strong> (Suecia); Simon Pilling,<br />

<strong>de</strong> HSE (Reino Unido); Karl Körpert, <strong>de</strong> AUVA (Austria); Rolf Gänger, <strong>de</strong> BIBB<br />

(Alemania); Edith Münch, <strong>de</strong> SMBG (Alemania); Tracy Mcloone, <strong>de</strong> <strong>La</strong>ing Homes<br />

(Reino Unido); Silvia Royo, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales (España);<br />

Frits Prior, <strong>de</strong> APS (Países Bajos); Karin Kau<strong>de</strong>lka, <strong>de</strong> BAuA (Alemania); Alberto<br />

Lucar<strong>el</strong>li, <strong>de</strong> INAIL, y Sergio Tavassi, Giuliana Roseo, Emanue<strong>la</strong> Giuli y sus<br />

compañeros, <strong>de</strong>l ISPESL (Italia).<br />

Los miembros <strong>de</strong>l Grupo <strong>de</strong> contacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia «Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

SST <strong>en</strong> <strong>la</strong> educación 2003: C<strong>el</strong>ia Alexopoulou, <strong>de</strong> <strong>la</strong> DG Empleo y Asuntos<br />

Sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Europea; Barry Nyhan, <strong>de</strong>l Ce<strong>de</strong>fop, Tesalónica (Grecia);<br />

Asa Asgeirsdottir, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración <strong>de</strong> SST (Is<strong>la</strong>ndia); H<strong>en</strong>rik Billehøj, <strong>de</strong>l<br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación (Dinamarca); Jutta Busch, <strong>de</strong> BUK (Alemania);<br />

H<strong>en</strong>riëtte D. Kassies, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Asuntos Sociales y Empleo (Países Bajos);<br />

Pat Don<strong>el</strong><strong>la</strong>n, <strong>de</strong> HSE (Ir<strong>la</strong>nda); Dorethe Gamborg An<strong>de</strong>rs<strong>en</strong>, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Autoridad<br />

para <strong>el</strong> Entorno <strong>de</strong>l Trabajo (Dinamarca); Trifon Gina<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><br />

Trabajo y Asuntos Sociales (Grecia); Emanue<strong>la</strong> Giuli, <strong>de</strong> ISPESL (Italia); H<strong>en</strong>k<br />

Goor<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> FPS ELSD (Bélgica); Johann Haas, <strong>de</strong> SECO (Suiza); Jean Hoffman,<br />

<strong>de</strong> EST (Luxemburgo); Jean Kan<strong>de</strong>l, <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Cualificación<br />

(Luxemburgo); Odd Einar Johans<strong>en</strong>, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo<br />

(Noruega); Wilfried Mari<strong>en</strong>, <strong>de</strong> FPS ELSD (Bélgica); Markku Matti<strong>la</strong>, <strong>de</strong>l<br />

Ministerio <strong>de</strong> Educación (Fin<strong>la</strong>ndia); Eivor Nilsson, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>t (Suecia); María<br />

Teresa Ogal<strong>la</strong>r, <strong>de</strong>l Instituto Nacional <strong>de</strong> Cualificación (España); François<br />

■144


A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

Orto<strong>la</strong>ni, <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Cualificación (Luxemburgo); Raffa<strong>el</strong>e<br />

Paganoni, <strong>de</strong> ASL, Bérgamo (Italia); Simon Pilling, <strong>de</strong> HSE (Reino Unido); Rainulf<br />

Pippig, <strong>de</strong> LIAA (Alemania); Wolfgang Riemer, <strong>de</strong>l Ministerio Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong><br />

Educación, Ci<strong>en</strong>cia y Cultura (Austria); Silvia Royo, <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong><br />

Condiciones <strong>de</strong> Trabajo (España); Victor Roeser, <strong>de</strong> IFES (Luxemburgo); Giuliana<br />

Roseo, <strong>de</strong> ISPESL (Italia); Leopold Schuster, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo (Austria),<br />

Märit Sjögr<strong>en</strong>, <strong>de</strong>l Instituto Nacional para <strong>la</strong> Vida <strong>La</strong>boral (Suecia); Vasilios<br />

Staboulis, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Educación y Asuntos R<strong>el</strong>igiosos (Grecia); Erik van<br />

Luijk, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Asuntos Sociales y Empleo (Países Bajos); Matti Ylikoski,<br />

<strong>de</strong> FIOH (Fin<strong>la</strong>ndia).<br />

<strong>La</strong> Ag<strong>en</strong>cia también <strong>de</strong>sea agra<strong>de</strong>cer su co<strong>la</strong>boración a algunos <strong>de</strong> los<br />

miembros <strong>de</strong>l personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia que contribuyeron <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración<br />

<strong>de</strong> este informe: Christina Roberts, Tim Treg<strong>en</strong>za (Director <strong>de</strong> C<strong>en</strong>tro Temático),<br />

Eusebio Rial-González, Sarah Copsey, Siobhan Savage, Estibaliz Vidart y Pao<strong>la</strong><br />

Piccarolo.<br />

Ulrike Bollmann<br />

Directora <strong>de</strong>l proyecto<br />

145■


Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo<br />

<strong>La</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema educativo:<br />

bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza esco<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> formación profesional<br />

Luxemburgo, Oficina <strong>de</strong> Publicaciones Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas<br />

2006 — 145 pp. — 16,2 x 22,9 cm<br />

ISBN 92-9191-155-0<br />

Precio <strong>en</strong> Luxemburgo (IVA excluido): 15 EUR


VENTAS Y SUSCRIPCIONES<br />

<strong>La</strong>s publicaciones <strong>de</strong> pago editadas por <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong> Publicaciones están disponibles <strong>en</strong> nuestras<br />

oficinas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta, repartidas por todo <strong>el</strong> mundo.<br />

Para efectuar su pedido, pue<strong>de</strong> hal<strong>la</strong>r <strong>la</strong> lista con <strong>la</strong>s direcciones <strong>de</strong> dichas oficinas <strong>en</strong> <strong>el</strong> sitio<br />

Internet <strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong> Publicaciones (http://publications.europa.eu) o pedir<strong>la</strong> por fax al número<br />

(352) 29 29-42758.


Al objeto <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> mejora, principalm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>,<br />

con vistas a proteger <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores, <strong>de</strong> acuerdo<br />

con lo previsto por <strong>el</strong> Tratado y los<br />

sucesivos programas <strong>de</strong> acción re<strong>la</strong>tivos<br />

a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

lugar <strong>de</strong> <strong>trabajo</strong>, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia t<strong>en</strong>drá<br />

como objetivo proporcionar a los<br />

organismos comunitarios, a los<br />

Estados miembros y a los medios<br />

interesados toda <strong>la</strong> información técnica,<br />

ci<strong>en</strong>tífica y económica útil <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>trabajo</strong>.<br />

A g e n c i a E u r o p e a p a r a l a S e g u r i d a d y l a S a l u d e n e l T r a b a j o<br />

h t t p : / / o s h a . e u r o p a . e u<br />

Ag<strong>en</strong>cia Europea<br />

para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo<br />

Gran Via, 33, E-48009 Bilbao<br />

T<strong>el</strong>. (34) 944 79 43 60. Fax (34) 944 79 43 83<br />

E-mail: information@osha.europa.eu<br />

Precio <strong>en</strong> Luxemburgo (IVA excluido): 15 EUR<br />

TE-59-04-104-ES-C

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!