09.06.2013 Views

Lettera di Amerigo Vespucci delle isole nuovamente frovate in ...

Lettera di Amerigo Vespucci delle isole nuovamente frovate in ...

Lettera di Amerigo Vespucci delle isole nuovamente frovate in ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

6<br />

I 5 04, SETTBMBRE 4, LISBONA<br />

fi la pi^ celebre <strong>delle</strong> lettere attribuite ad <strong>Amerigo</strong> <strong>Vespucci</strong>,<br />

nota come <strong>Lettera</strong> al Soder<strong>in</strong>i. Parla <strong>di</strong> quattro viaggi: due (1497-1498<br />

e 1499-1500) al servizio della Spagna, e due (1501-1502 e 1503-<br />

I 504) al servizio del Poaogallo.<br />

Fu <strong>di</strong>ffusa atttaverso la versione lat<strong>in</strong>a <strong>in</strong>serita nella Cosmographiae<br />

Introductio, stampata a Sa<strong>in</strong>t DiC ne1 1507 (qui riproposta a pie' <strong>di</strong><br />

pag<strong>in</strong>a).<br />

Si Veda il tom0 11 (parte I, cap. VI9 e qui la NOTA AI TESTI, p. 5 22.<br />

<strong>Lettera</strong> <strong>di</strong> <strong>Amerigo</strong> <strong>Vespucci</strong> <strong>delle</strong> <strong>isole</strong> <strong>nuovamente</strong> <strong>frovate</strong> <strong>in</strong> quattro<br />

suoi viaggi<br />

Magnihce Dom<strong>in</strong>e, <strong>di</strong>poi deIIa umile reverenza e debite<br />

recommendazioni, etc. Potri essere che Vostra Magnihcenza<br />

si maraviglieri deIIa mia temeriti et usada usa<strong>di</strong>al, che tanto<br />

assurdamente io mi muova a scrivere a Vostra Magnihcenza<br />

la presente lettera tanto prolissa, sappiendo che <strong>di</strong> cont<strong>in</strong>uo<br />

Vostra Magnihcenza sta occupata nelli alti consigli e travagliosi<br />

negozi sopra el buon reggimento <strong>di</strong> cotesta excelsa republica;<br />

e mi terri non solo presuntuoso, sed etiam peroziosoz <strong>in</strong> pormi<br />

QUATUOR AMERICI VESPUTII NAVIGATIONES<br />

Illustrissimo Renato Iherusalem et Siciliae regi, duci Lo thor<strong>in</strong>giae ac Barnum,<br />

Americus Vespatias humilem reuerentiam et debitum recommendationem<br />

Fieri potest, illustrissime rex, ut Tua Maiestas mea ista temei-i-<br />

tate ducatur <strong>in</strong> admirationem, propterea quod hasce litteras tam prolixas<br />

ad te saibere non subverear, cum tamen sdam te cont<strong>in</strong>uo <strong>in</strong> arduis<br />

consiliis et crebris reipublicae nego<strong>di</strong>s occupatissimum. Atque existi-<br />

mabor forte non modo praesumptuosus sed etiam ociosus, id mihi mune-<br />

' wa<strong>di</strong>u: audacia.<br />

* pero+oso: alquanto ozioso.


-<br />

a scrivere cose non convenienti a vostro stato, n6 <strong>di</strong>lettevoli,<br />

e con barbaro stilo scritte e fuora d'ogni or<strong>di</strong>ne <strong>di</strong> umaniti.<br />

Ma la coddenza mia che tengo nelle vostre vir& e nella veriti<br />

del mi0 scrivere, ch6 son cose non si truovano scritte n6 per li<br />

antichi n6 per moderni scrittori, come ne1 processo r conosceri<br />

Vostra Magnihcema, mi fa essere usato.<br />

La causa pr<strong>in</strong>cipale che mosse a scrivervi fu per ruogo del<br />

presente aportatore, che si <strong>di</strong>ce Benvenuto Benvenuti, nostro<br />

horent<strong>in</strong>o, molto servitore, secondo ch'e' si <strong>di</strong>mostra, <strong>di</strong> Vostra<br />

Magnihcema, e molto amico mio. El quale, trovandosi qui,<br />

<strong>in</strong> questa citti <strong>di</strong> Lisbona, mi pregb che io facessi parte a Vostra<br />

Magnihcenza <strong>delle</strong> cose per me viste <strong>in</strong> <strong>di</strong>verse plaghe del mondo<br />

per viah <strong>di</strong> quattro viaggi che ho fatti <strong>in</strong> <strong>di</strong>scoprire move terre :<br />

e dua per mando de I'alto re <strong>di</strong> Castiglia don Ferrando re VI,<br />

per el gran golf0 del Mare Oceano verso I'occidente, e I'altri<br />

due per mandato del poderoso re don Manovello, re <strong>di</strong> Porto-<br />

gallo, verso I'austro; <strong>di</strong>cendomi che Vosua Magnihcema ne<br />

piglierebbe piacere, e che <strong>in</strong> questo sperava servirvi. I1 perch6<br />

mi <strong>di</strong>sposi a farlo, perch6 mi rendo certo che Vostra Magnih-<br />

cenza mi tiene ne1 numero de' suoi servidori, ricordandomi come<br />

ne1 tempo della nostra gioventh vi ero amico, e ora servidore,<br />

e andando a u<strong>di</strong>re e pr<strong>in</strong>cipii <strong>di</strong> grammatica sotto la buona vita<br />

ris ven<strong>di</strong>cans, ut res statui tuo m<strong>in</strong>us convenientes, non delectabili,<br />

sed batbaro prorsus stilo (veluti amusus ab humanitatis cultu alienus)<br />

ad Fernandurn Castiliae regem' nom<strong>in</strong>atim scriptas, ad te quoque mittam.<br />

Sed ea quam <strong>in</strong> tuas virtutes habeo coddentia, et comperta sequentium<br />

rem neque ab antiquis neque neotericis scriptarum veritas, me coram<br />

Tuam Maiestatem fortassis excusabunt. Movit me imprimis ad scri-<br />

bendum praesentium lator Benevenutus, Maiestatis Tuae humilis famu-<br />

lus et amicus meus non poenitendus, qui dum me Lisbonae repket,<br />

precatus est ut Tuam Maiestatem rerum per me quatuor profectionibus<br />

<strong>in</strong> <strong>di</strong>versis plagis mun<strong>di</strong> visanun partiupem facere vellem. Peregi enim<br />

bis b<strong>in</strong>as navigationes ad novas terras <strong>in</strong>veniendas; quarum duas ex<br />

mandato Feman<strong>di</strong> <strong>in</strong>clyti regis Castiliae per magnum Oceani s<strong>in</strong>um ocd-<br />

dentem versus feci, alteras duas iussu Manuelis Lusitaniae regis ad austrum.<br />

Itaque me ad id negocii a ce, sperans quod Tua Maiestas me de <strong>di</strong>m-<br />

tulorum numero non exdudet, ubi recordabitur quod o h mutuam<br />

habuerimus <strong>in</strong>ter nos amiciciam, tempore iuventutis nostrae, cum gram-<br />

maticae ru<strong>di</strong>menta imbibentes sub probata vita et doctrha venerabilis<br />

' proccrra: seguito.<br />

* I1 traduttore fa confusione: semmai potrebbe essere il re del Portogallo.


-<br />

e dottr<strong>in</strong>a del venerabile religioso frate <strong>di</strong> San Marco fra’ Gior-<br />

gio Antonio <strong>Vespucci</strong>, mi0 zio; e consigli e dom<strong>in</strong>a del quale<br />

piacesse a Dio che io avessi seguitato, ch6, come <strong>di</strong>ce el Petrarca,<br />

io sarei B altro uomo da quel ch‘io sono ))I. Quomodocunque sit,<br />

non mi dolgo, perch6 sempre mi sono <strong>di</strong>lettato <strong>in</strong> cose vir-<br />

tuose; e ancora che queste mia patragne’ non siano convenienti<br />

alle virtti vostre, vi <strong>di</strong>rb come <strong>di</strong>sse Pl<strong>in</strong>io a Mecenate: a Voi<br />

solavate <strong>in</strong> alcun tempo pigliare piacere <strong>delle</strong> mie ciance 1).<br />

E ancora che Vostra Magnihcenza sua del cont<strong>in</strong>uo occupata<br />

ne’ publici negozi, alcuna ora piglierete <strong>di</strong>scanso <strong>di</strong> consumare<br />

un poco <strong>di</strong> tempo nelle cose ri<strong>di</strong>cule o <strong>di</strong>lettevoli; e come il<br />

hocchio si costuma dare <strong>in</strong> cima <strong>delle</strong> <strong>di</strong>lettevoli vivande per<br />

<strong>di</strong>sporle a miglior <strong>di</strong>gestione, cod potrete, per <strong>di</strong>scanso <strong>di</strong> tante<br />

vostre occupazioni, mandare a leggere questa mia lettera, perch6<br />

vi apart<strong>in</strong>o alcun tanto della cont<strong>in</strong>ua cura e assiduo pensamento<br />

<strong>delle</strong> cose publiche; e se sarb prolisso, veniam peto.<br />

Magnihco Signor mio, Vostra Magnihcenza sapri come el<br />

motivo della venuta mia <strong>in</strong> questo regno <strong>di</strong> Spagna fu per trat-<br />

tare mercatantie, e come seguissi <strong>in</strong> questo proposito circa <strong>di</strong><br />

quattro ami, ne’ quali vid<strong>di</strong> e conobbi e <strong>di</strong>svariati movimenti<br />

della fortuna, e come promutava questi beni caduci e trausitorii,<br />

et religiosi fratris de S. Marco fratris Georgii Anthonii Vesputii, avunculi<br />

mei, pariter miliixemus; cuius avunculi vestigia ut<strong>in</strong>am sequi potuissem,<br />

alius profeao (ut et ipse Pettarcha ait) essern quam sum. Utcumque<br />

tamen sit, non me pudet esse qui sum; semper enim <strong>in</strong> ipsa virtute et<br />

rebus stu<strong>di</strong>osis summam habui delectationem. Quod si ubi hae narrationes<br />

omn<strong>in</strong>o non placuer<strong>in</strong>t, <strong>di</strong>cam, sicut Pl<strong>in</strong>ius ad Mecenatem scribit:<br />

((Oh facetiis meis delectari solebas D. Et licet Maiestas Tua s<strong>in</strong>e &e<br />

<strong>in</strong> reipublicae negociis occupata sit, nihilom<strong>in</strong>us tantum temporis quantumque<br />

sufhaberis, ut has res, quamvis ri<strong>di</strong>culas (quae tamen sua novitate<br />

iuvabunt), pellegere possis. Habebis enim hisce rneis litteris post<br />

curamm fornenta et me<strong>di</strong>tamenta negociorum non mo<strong>di</strong>cam deleaationem,<br />

sicut et ipse foenidus prius sumptis esculentis odorem dare<br />

et meliorem <strong>di</strong>gestionem facere asuevit. Enim vero si plus aequo prolixus<br />

hero, veniam peto. Vale.<br />

Indytissime rex. Sdat Tua Maiestas quod ad has ipsas regiones<br />

mercan<strong>di</strong> causa primurn venerim, dumque per quadriennii revolutionem<br />

<strong>in</strong> eis rebus negociosus essem, et varjas fortunae mutationes animadverterem<br />

atque viderem quo paao caduca et transitoria bona hom<strong>in</strong>em<br />

‘ Rerum Vukarium Fragmntu, I, 4.<br />

’ putragne: chiacchiere <strong>in</strong>utili.


-<br />

e come un tempo tiene a l'uomo nella sommiti della mota, e<br />

altro tempo lo ributta da s6 e lo priva de' beni che si possono<br />

<strong>di</strong>re imprestati: <strong>di</strong> modo che, conosciuto el cont<strong>in</strong>uo travaglio<br />

che l'uomo pone <strong>in</strong> conquerirglil con sottomettersi a tanti <strong>di</strong>sagi<br />

e pericoli, deliberai lasciarmi della mercantia e porre el mi0<br />

f<strong>in</strong>e <strong>in</strong> cosa pic laudabile e ferma: che fu che mi <strong>di</strong>sposi d'an-<br />

dare a vedere parte del mondo e le sue maraviglie. E a questo<br />

mi si offerse tempo e luogo molto oportuno: che fu che 'I re don<br />

Ferrando <strong>di</strong> Castiglia, avendo a mandare quattro navi a <strong>di</strong>sco-<br />

prire move terre verso l'occidente, fui eletto per Sua Altezza<br />

che io fussi <strong>in</strong> essa flotta per a<strong>di</strong>utare a <strong>di</strong>scoprire. E partimmo del<br />

porto <strong>di</strong> Calis a <strong>di</strong> IO <strong>di</strong> maggio 1497, e pigliammo nostro cam-<br />

m<strong>in</strong>o per el gran golf0 del Mare Oceano; ne1 qual viaggio stemmo<br />

17 mesi e <strong>di</strong>scoprimmo molta terra ferma e <strong>in</strong>hite <strong>isole</strong>, e gran<br />

parte <strong>di</strong> esse abitate, che dalli antichi scrittori non se ne parla<br />

<strong>di</strong> esse, credo perch6 non n'ebbono notizia: chC, se ben mi<br />

ricordo, <strong>in</strong> alcuno ho letto che teneva che questo Mare Oceano<br />

era mare senza gente, e <strong>di</strong> questa op<strong>in</strong>ione fu Dante nosfro<br />

poeta, ne1 XXVI capitol0 dello Inzrnoz, dove f<strong>in</strong>ge la morte<br />

<strong>di</strong> Ulyxe. Ne1 qual viaggio vi<strong>di</strong> cose <strong>di</strong> molta maraviglia, come<br />

<strong>in</strong>tenderi Vostra Magnihcema.<br />

ad tempus <strong>in</strong> rotae summo tenerent, et de<strong>in</strong>de ipsum praecipitarent ad<br />

imum, qui se possidere multa <strong>di</strong>cere poterat; constitui mecum, variis<br />

talium rerum casibus exanclatis, istius mo<strong>di</strong> negoda <strong>di</strong>mittere et meo-<br />

rum laborum f<strong>in</strong>em <strong>in</strong> res laudabiliores ac plus stabiles ponere. Ita <strong>di</strong>spo-<br />

sui me ad varias mun<strong>di</strong> partes contemplandas et <strong>di</strong>versas res mirabiles<br />

videndas. Ad quam rem, se et tempus et locus oportune obtulit. Ipse<br />

enim Castiliae rex Fernandus tunc quatuor parabat naves ad terras novas<br />

occidentem versus <strong>di</strong>scooperiendas, Cuius Celsitudo me ad talia <strong>in</strong>ve-<br />

stiganda <strong>in</strong> ipsam societatem elegit. Et solvimus vigesima <strong>di</strong>e maii<br />

I 597 de portu Caliciae, iter nostrum per magnum Oceani s<strong>in</strong>um ca-<br />

pientes; <strong>in</strong> qua profectione 18 consumavimus menses, mdtas <strong>in</strong>ve-<br />

dentes terras firmas et <strong>in</strong>sulas pene <strong>in</strong>nurnerabiles ut plurimum habi-<br />

tatas, quarum maiores nostri mentionem nullam fecerunt, unde et ipsos<br />

antiquos talium non habuisse noticiam cre<strong>di</strong>mus. Et nisi memoria me<br />

fallat, mem<strong>in</strong>i me <strong>in</strong> aliquo legere, quod mare vacuum et s<strong>in</strong>e hom<strong>in</strong>ibus<br />

esse tenuer<strong>in</strong>t; cuius op<strong>in</strong>ionis ipse Dantes poeta noster fuit, ubi duode-<br />

vigesimo capite de Inferiis loquens, Ulissis mortem conf<strong>in</strong>git. Quae autem<br />

mirabilia viderim, <strong>in</strong> sequentium processu Tua Maiestas <strong>in</strong>telliget.<br />

conqurirgJii: conquistarli.<br />

I!$, XXVI, 1x4. Nella wad. lat<strong>in</strong>a, per errore, <strong>di</strong>odeuiges<strong>in</strong>o.


Come <strong>di</strong> sopra <strong>di</strong>ssi, padmmo del potto <strong>di</strong> Calis quattro<br />

navi <strong>di</strong> conserva, e com<strong>in</strong>ciammo nostra navigazione <strong>di</strong>ritti<br />

alle <strong>isole</strong> Fortunate, che oggi si <strong>di</strong>cono la Gran Canaria, che<br />

sono situate ne1 Mare Oceano ne1 f<strong>in</strong>e dello occidente abitato,<br />

poste ne1 terzo clima, sopra le quali alza el polo del settentrione<br />

fuora del loro orizzonte 27 gra<strong>di</strong> e mezzo, e <strong>di</strong>stanno da questa<br />

citti <strong>di</strong> Lisbona 280 Ieghe per el vento <strong>in</strong>fra mezzo<strong>di</strong> e libeccio;<br />

dove ci <strong>di</strong>tenemmo otto <strong>di</strong>, provedendoci d'acqua e legne e <strong>di</strong><br />

altre cose necessarie. E <strong>di</strong> qui, fatte nostre orazioni, ci levammo e<br />

demo le vele a1 vento, com<strong>in</strong>ciando nostra navigazione pel<br />

ponente, pigliando una quarta <strong>di</strong> libeccio. E tanto navicammo<br />

che a1 capo <strong>di</strong> 37 giorni fummo a tenere' ad una terra che la<br />

giu<strong>di</strong>cammo essere terra ferma; la quale <strong>di</strong>sta dalle <strong>isole</strong> <strong>di</strong> Ca-<br />

naria piii all0 occidente a circa <strong>di</strong> mille leghe fuora dello abitato<br />

drento della torrida zona, perch6 trovammo el polo del set-<br />

tentrione alzare fuora del suo orizzonte 16 gra<strong>di</strong>, e piii occiden-<br />

Pr<strong>in</strong>cipium terrarum <strong>in</strong>sularumque variarum desmiptio, quarum vetusti<br />

non mem<strong>in</strong>erunt autores, nuper ab anno <strong>in</strong>carnati Dom<strong>in</strong>i 1497 bis gemi-<br />

nis navigationibus <strong>in</strong> mari <strong>di</strong>scursis <strong>in</strong>ventarum, d mh videlicet <strong>in</strong> Mari Occi-<br />

dentali per dom<strong>in</strong>um Fernandum Castiliae, reZiquiis vero dua bus <strong>in</strong> Australi<br />

Ponto per dom<strong>in</strong>um Manuelem Por fugalliae, serenissimos regeJ., Americo Vespu-<br />

cio, uno ex nauleris naviumque prae,fec fis praecipuo, subsequentem ad praefatum<br />

dom<strong>in</strong>um Fernandum Castilliae regem * de buiusmo<strong>di</strong> terris et <strong>in</strong>sulis edente<br />

narrationeni.<br />

Anno Dom<strong>in</strong>i 1497, vigesimo mensis maiij <strong>di</strong>e *v* nos cum 4<br />

conservantiae navibus Calicium exeuntes portum, ad <strong>in</strong>sulas (oh For-<br />

tunatas, nunc vero Magnam Cmariam <strong>di</strong>ctas) <strong>in</strong> he ocddentis habitati<br />

positas, <strong>in</strong> tertio climate, super quo extra horizontem earum se 27<br />

gra<strong>di</strong>bus cum duobus teaus septentrionalis elevat polus, <strong>di</strong>stantesque<br />

ab hac civitate Lisbona, <strong>in</strong> qua conscriptum extitit hoc praesens opuscu-<br />

lum, 280 leucis, vento <strong>in</strong>ter meri<strong>di</strong>em et lebeccium ventum spirante,<br />

cursu primo pertigimus. Ubi nobis de lignis, aqua ceterisque necessarik<br />

providendo, consumptis octo fere <strong>di</strong>ebus, nos (facta <strong>in</strong> primis ad Deum<br />

oratione), elevatis de h<strong>in</strong>c vento tra<strong>di</strong>tis velis, navigationem nostram<br />

per ponentem <strong>in</strong>cipientes, sumpta una lebecii quarta, tali navigio tran-<br />

scurrimus ut, 27 vix elapsis <strong>di</strong>ebus, terrae cuidam applicaremus, quam<br />

firmam fore existimavimus; <strong>di</strong>statque Canariae Magnae ab <strong>in</strong>sulis 1000<br />

(vel circiter) leucis, extIa id quod <strong>in</strong> zona torrida habitatum est. Quod<br />

ex eo nobis constitit, quod septentrionalem polum extra huiuscemo<strong>di</strong><br />

telluris horizontern IG gra<strong>di</strong>bus se elevare magisque occidentalem<br />

' fnmmo a tenere: ci ancorammo.<br />

v. la nota 2 a p. 322.


tale che le <strong>isole</strong> <strong>di</strong> Canaria, secondo che mostravano e nostti<br />

<strong>in</strong>stnunenti, 75 gra<strong>di</strong>.<br />

Ne1 quale luogo ancorammo con nostre navi ad una lega<br />

e mezzo <strong>di</strong> terra, e buttammo fuora nostri battelli, e, stipati<br />

<strong>di</strong> gente e d'arme, fummo alla volta della terra. E prima che<br />

giugnessimo ad essa, avemmo vista <strong>di</strong> molte gente che andavano<br />

a-lungo della spiaggia, <strong>di</strong> che ci rallegrammo molto, e la tro-<br />

vammo essere gente <strong>di</strong>snuda. Mostrorono aver paura <strong>di</strong> noi,<br />

credo percht ci viddono vestiti e d'altra statura. Tutti si ritras-<br />

sen0 ad un monte, e con quanti segnali facemmo loro <strong>di</strong> pace e<br />

<strong>di</strong> amisth, non vollon venire a ragionamento con esso noi;<br />

<strong>di</strong> modo che, gih venendo la notte, e percht le nave stavano<br />

swe <strong>in</strong> luogo pericoloso, per stare <strong>in</strong> costa brava e senza abrigol,<br />

accordammo l'altro giornoz levarci <strong>di</strong> qui e andare a cercare<br />

d'alcun port0 o <strong>in</strong>senata, dove assicurassimo nostre navi.<br />

E navigammo per el maestrale, ch6 cosl si correva la costa,<br />

sempre a vista <strong>di</strong> terra, <strong>di</strong> cont<strong>in</strong>uo viaggio veggendo gente per<br />

la spiaggia, tanto che, <strong>di</strong>poi <strong>di</strong> navigati dua giorni, trovammo<br />

assai sicuro luogo per le navi, e surgemmo a mezza lega <strong>di</strong> terra,<br />

71 quam Magnae Canariae <strong>in</strong>sulas gra<strong>di</strong>bus existere conspeximus,<br />

prout <strong>in</strong>strumenta omnia monstrabant.<br />

Quo <strong>in</strong> loco (iactis de prora anchoris), classem nostlam leuca a<br />

littore cum me<strong>di</strong>a <strong>di</strong>stantem restare coegimus, IIOM<strong>di</strong>S soh& phaselis<br />

armis et gente stipatis, cum quibus ipsum usque ad littus attigimus.<br />

Quo quamprimum pervenimus, gentem nudam secundum littus euntem<br />

<strong>in</strong>numeram percepimus; unde non pmo deai fuimus gau<strong>di</strong>o. Omnes<br />

enim, qui nu<strong>di</strong> <strong>in</strong>cedere conspiciebantur, videbantut quoque propter<br />

nos stupefacti vehementer esse, ex eo (ut arbitror) quod vestitos alterius-<br />

que effigiei quam forent nos esse <strong>in</strong>tuiti sunt. Hi postquam nos adve-<br />

nisse cognoverunt, ornnes <strong>in</strong> prop<strong>in</strong>quum montem quendam aufugemt;<br />

a quo tunc nec nutibus nec signis pacis et amiciciae ullis, ut ad nos acce-<br />

derent, allid potuerunt. Irruente vero <strong>in</strong>terea nocte, nos classem nostram<br />

male tuto <strong>in</strong> loco (ubi nulla mar<strong>in</strong>as adversus procellas tuta residentia<br />

foret) considere timentes, convenimus una, ut h<strong>in</strong>c, mane facto, <strong>di</strong>sce-<br />

deremus, exquireremusque portum quempiam ubi nostras statione <strong>in</strong><br />

tuta collocaremus naves.<br />

Qua deliberatione arrepta, nos vento secundum collem spiranti<br />

tra<strong>di</strong>tis velis, postquam (visu terram ipsam sequendo atque ipso plagae<br />

<strong>in</strong> littore gentes cont<strong>in</strong>ue percipiendo) duos <strong>in</strong>tegros navigavimus <strong>di</strong>es,<br />

locum navibus satis aptum comperimus. In quo me<strong>di</strong>a tantum leuca<br />

<strong>di</strong>stantes ab arida constitimus vi<strong>di</strong>musque tunc <strong>in</strong>ibi <strong>in</strong>numerabilem<br />

I brawa e seqa rrbrigo: pericolosa e senza riparo.<br />

I'altro giorno: il giorno seguente.


dove vedemmo moltissima gente. E questo giorno meaesimo<br />

fummo a terra coy battelli, e saltammo <strong>in</strong> terra ben 40 uom<strong>in</strong>i<br />

bene a or<strong>di</strong>ne; e le genu <strong>di</strong> terra tuttavia si mostravano schitil<br />

<strong>di</strong> nostra conversazione, e non potavamo tanto assicurarli che<br />

veniss<strong>in</strong>o a parlare con noi. E questo giorno tanto travagliammo<br />

con dar loro <strong>delle</strong> cose nostre, come furono sonagli e specchi,<br />

conte cristalhe e altre frasche*, che alcuni <strong>di</strong> loro si assicurorono<br />

e vennono a trattare con noi. E fatto con loro buona amisti,<br />

venendo la notte, ci <strong>di</strong>spe<strong>di</strong>mmo <strong>di</strong> loro e tornammoci d e navi.<br />

E l’altro giorno, com’e’ sall l’alba, vedemmo che d a spiag-<br />

gia stavano <strong>in</strong>f<strong>in</strong>ite genti e avevano con loro le loro donne e<br />

figliuoli. Fummo a terra e trovammo che tutte venivano caricate<br />

<strong>di</strong> loro mantenimenti, che son tali quali <strong>in</strong> questa <strong>in</strong> suo luogo<br />

si <strong>di</strong>ri. E prima che giugnessimo <strong>in</strong> terra, molti <strong>di</strong> loro si git-<br />

torono a nuoto e ci vennono a ricevere un tiro <strong>di</strong> balestro ne1<br />

mare, ch6 sono gran<strong>di</strong>ssimi notatori, con tanta sicurti, come se<br />

avess<strong>in</strong>o con esso noi trattato lung0 tempo; e <strong>di</strong> questa lor0<br />

sicuai pigliammo piacere.<br />

gentium turbam, quam nos com<strong>in</strong>us <strong>in</strong>spicere et alloqui desiderantes,<br />

ipsamet <strong>di</strong>e littori cum cymbis et naviculis nostris appropiavimus, nec-<br />

non et tunc <strong>in</strong> terra exivimus or<strong>di</strong>ne pulcho 40 cirdter viri, huiusce-<br />

mo<strong>di</strong> gente se tamen a nobis et consortio nostro penitus alienam prae-<br />

bente; ita ut nullis earn mo<strong>di</strong>s ad colloquium communicationemve nostram<br />

allicere valuerimus, praeter ex illis paucos, quos, multos post labores ob<br />

hoc susceptos, tandem attraximus ad nos, dando eis nolas, specula, certos<br />

cristall<strong>in</strong>os aliaque similia levia; qui turn semi de nobis effecti condlia-<br />

tum nobiscum necnon de pace et amicida tractaturn venenznt. Subeunte<br />

autem <strong>in</strong>terim nocte, nos ab illis nosmet expe<strong>di</strong>entes (relictis eis), nostras<br />

regressi sumus ad naves.<br />

Postea vero subsequentis summo <strong>di</strong>luculo <strong>di</strong>ei, <strong>in</strong>hnitam <strong>in</strong> littore<br />

virorum et mulierum pamlos suos secum vectantium gentem msum<br />

conspeximus, cognovimusque multitu<strong>di</strong>nem illam supelledem suam<br />

secum deferre totam, qualem <strong>in</strong>fra suo loco <strong>di</strong>cetur. Quorum quamplures,<br />

quamplurimum terrae appropiavimus, semet <strong>in</strong> aequor proiicientes (cum<br />

maximi natatores existent), quantus est balistae iactus nobis venerunt<br />

natantes obviam, susceperuntque nos humaniter, atque ea securitate<br />

et co<strong>di</strong>dentia seipsos <strong>in</strong>ter nos commiscuerunt ac si nobiscum <strong>di</strong>utius<br />

antea convenissent et pariter fiequentius practicavissent; pro qua re<br />

tunc perparum oblectati fuimus. De quorum moribus (quales eos habere<br />

vi<strong>di</strong>mus) hic quando quidem se commo<strong>di</strong>tas offert, <strong>in</strong>terdum etiam <strong>in</strong>ter-<br />

serimus.<br />

I scb$: schivi.<br />

jrorcbe: danfrusaglie.


Quanto <strong>di</strong> lor vita e costumi conoscemmo fu che del &to<br />

vanno <strong>di</strong>snu<strong>di</strong>, si li uom<strong>in</strong>i come le donne, senza coprire ver-<br />

gogna nessuna, non altrimenti che come saliron del ventre<br />

<strong>di</strong> lor madri. Sono <strong>di</strong> me<strong>di</strong>ana statura, molto ben proporzionati;<br />

le lor carni sono <strong>di</strong> colore che pende <strong>in</strong> rosso come pel0 <strong>di</strong> lione,<br />

e credo che se gli andass<strong>in</strong>o vestiti, sarebbon bianchi come noi.<br />

Non tengono pel corpo pel0 alcuno, salvo che sono <strong>di</strong> lunghi<br />

capelli e neri, e maxime le donne, che le rendon formose. Non<br />

sono <strong>di</strong> volt0 molto belli, perch6 tengono el vis0 largo, che<br />

voglion parere a1 tartaro', non si lasciano crescere pel0 nessuno<br />

nelle ciglia, n6 ne' coperchi delli occhi, nt <strong>in</strong> altra parte nes-<br />

suna, salvo che quelli del capo, ch6 tengono e peli per brutta<br />

cosa. Sono molto leggieril <strong>delle</strong> loro persone nello andare e ne1<br />

correre, si li uom<strong>in</strong>i come le donne, che non tiene <strong>in</strong> conto una<br />

donna correre una lega o due, ch6 molte volte le vedemmo, e<br />

<strong>in</strong> questo levon vantaggio gran<strong>di</strong>ssimo a noi cristiani. Nuotano<br />

fuora d'ogni credere, e miglior le donne che gli uom<strong>in</strong>i, perch6<br />

li abbiamo trovati e visti molte volte due leghe drento <strong>in</strong> mare<br />

senza appoggio alcuno zndare notando.<br />

De moribio ac eorum uiuen<strong>di</strong> mo<strong>di</strong>s<br />

Quantum ad vitam eorumque mores, omnes, tam mares quam<br />

foem<strong>in</strong>ae, nu<strong>di</strong> penitus <strong>in</strong>cedunt, tectis non aliter veren<strong>di</strong>s quam cum<br />

ex utero pro<strong>di</strong>erunt. Hii me<strong>di</strong>occis existentes staturae multum bene<br />

propordonati sunt, quorum car0 ad rufe<strong>di</strong>nem (veluti leonum pili)<br />

vergit; qui si vestimentis operti mearent, albi credo tamquam nos<br />

extarent. Nullos habent <strong>in</strong> corpore pilos, praeterquam Cr<strong>in</strong>es, quos pro-<br />

ceros nigrescentesque gerunt, et praesertim foem<strong>in</strong>ae, quae propterea<br />

sunt tali Iongo nigroque cr<strong>in</strong>e decorae. Vultu non multum spedosi sunt.<br />

quam latas facies tartariis adsimilatas habent; nullos sibi shunt <strong>in</strong> super-<br />

ciliis oculommve palpebris ac corpore toto (cr<strong>in</strong>ibus demptis) exaescere<br />

villos, ob id quod habitos <strong>in</strong> corpore pilos quid bestiale bmtaleque repu-<br />

tant. Omnes, tam viri quam mulieres, sive meando sive curtendo leves<br />

admodum atque veloces existunt, quoniam (ut fi-equenter experti fuimus)<br />

ipsae etiam mulieres unam aut duas percurrere leucas nihil putant, et<br />

<strong>in</strong> hoc nos chdsticolas multum praecellunt. Mirabiliter ac ultra quam sit<br />

cre<strong>di</strong>bile natant, multo quoque melius foebe quam masculi, quod<br />

fiequenti experiment0 <strong>di</strong><strong>di</strong>cimus, cum ipsas d am foem<strong>in</strong>as, omni prorsus<br />

sustentam<strong>in</strong>e ddcientes, duas <strong>in</strong> aequore leucas pernatare perspeximus.<br />

parere a1 turtaro: somigliare agli onentali.<br />

leggieri: agiIi.


Le loro armi sono archi e saette molto ben fabricati: salvo<br />

che non tengon ferro n6 altro genere <strong>di</strong> metallo forte, e <strong>in</strong> luogo<br />

del ferro pongono denti <strong>di</strong> animali o <strong>di</strong> pesci, o un fuscello <strong>di</strong><br />

legno forte arsicciator nella punta; sono tiratori certi, che dove<br />

vogliono, <strong>di</strong>nno, e <strong>in</strong> ahna parte usano questi archi le donne.<br />

Altre arme tengono, come lance tostate e altri bastoni con capoc-<br />

chie, benissimo lavorati. Usono <strong>di</strong> guerra <strong>in</strong>fra loro con gente<br />

che non sono <strong>di</strong> lor l<strong>in</strong>gua, molto crudelmente, senza perdonare<br />

la vita a nessuno, se non per maggior pena. Quando VaMO aUa<br />

guerra, levon con loro le donne loro, non perch6 guerregg<strong>in</strong>o,<br />

ma perch6 levon lor drieto el mantenimento, ch6 lieva una donna<br />

addosso una Carica che non la leveri uno uomo, trenta o quaranta<br />

leghe, chi molte volte le vedemmo. Non acostumano capi-<br />

tan0 alcuno, n6 vanno con or<strong>di</strong>ne, chi ognuno & signore <strong>di</strong> si.<br />

E la causa <strong>delle</strong> lor guerre non 6 per cupi<strong>di</strong>ti <strong>di</strong> regnare n6 <strong>di</strong><br />

allargare e term<strong>in</strong>i loro, n6 per co<strong>di</strong>zia <strong>di</strong>sor<strong>di</strong>nata nessuna,<br />

salvo che per una antica <strong>in</strong>imisti che per tempi passati 2 suta<br />

<strong>in</strong>fra loro; e domandati perch6 guerreggiavano, non ci sapevono<br />

dare aha ragione, se non che lo facevon per ven<strong>di</strong>care la morte<br />

de’ loro antepassati o de’ loro padri. Questi non tengono ni<br />

A m eorum arcus sunt et sagittae, quas multum subtiliter fabricare<br />

norunt. Ferro metallisque aliis carent, sed pro ferro bestiarum pisciumve<br />

dentibus suas sagittas aunant, quas etiam (ut fortiores existant)<br />

una quoque sepe praeurunt. Sagittarii sunt certissimi, ita ut quicquid<br />

voluer<strong>in</strong>t iaculis suis feriant; nonnullisque <strong>in</strong> locis mulieres quoque<br />

optimae sagittatrices extant. Alia etiam arma habmt, veluti lanceas<br />

praeacutasve sudes necnon et clavas, capita mirifice laborata habentes.<br />

Pugnare potisshun assueti sunt adversus suos alienigenae l<strong>in</strong>guae<br />

conf<strong>in</strong>es, contra quos, nullis parcendo (nisi ut eos ad acriora tormenta<br />

reservent), multum crudeliter <strong>di</strong>micant. Et cum <strong>in</strong> proelium properant,<br />

was secum uxores (non belligeraturas, sed eorum post eos necessaria<br />

perlaturas) ducunt, ob id quod sola ex eis mulier tergo sibi plus imponere<br />

possit et de<strong>in</strong>de 30 vel 40 leucis subvehere (prout ipsi saepe vi<strong>di</strong>mus)<br />

quam vir, etiam validus, a terra levare queat. Nulla belli capita nullosve<br />

praefectos habent, qu<strong>in</strong>ymmo (cum eorum quilibet ex se dom<strong>in</strong>us extet)<br />

nullo servato or<strong>di</strong>ne meant. Nulla regnan<strong>di</strong> dom<strong>in</strong>iumve suum extenden<strong>di</strong><br />

aut alterius <strong>in</strong>or<strong>di</strong>natae cupi<strong>di</strong>tatis gratia pugnant, sed veterem<br />

solum ob <strong>in</strong>imiciciam <strong>in</strong> illis ab antiquo <strong>in</strong>sitam; cuius quidem <strong>in</strong>imiciciae<br />

causam <strong>in</strong>tenogati, nullam aliam <strong>in</strong><strong>di</strong>cant, nisi ut suorum mortes ven<strong>di</strong>cent<br />

antecessorum. Haec gens sua <strong>in</strong> libertate vivens nullique obe<strong>di</strong>em,<br />

’ ursicciato: brudacchiato.<br />

329


-<br />

re n6 signore, n6 ubi<strong>di</strong>scono ad alcuno, chi vivono <strong>in</strong> lor propria<br />

liberti; e come si muov<strong>in</strong>o per ire alla guerra, t che quando<br />

e nimici hanno morto loro o preso alcuni <strong>di</strong> loro, si leva el<br />

suo parente piii vecchio e va pre<strong>di</strong>cando per le strade che va<strong>di</strong>n<br />

con lui a ven<strong>di</strong>care la morte <strong>di</strong> quel tal parente suo: e cos1 si<br />

muovono per compassione.<br />

Non uson0 iustizia n6 castigano el malfattore, n6 el padre<br />

n6 la madre non castigano e figliuoli, e per maraviglia o non mai<br />

vedemmo far questione <strong>in</strong>fra loro. Mostronsi semplici ne1 par-<br />

lare, e sono molto maliziosi e acuti <strong>in</strong> quello che loro cumple1.<br />

Parlano poco e con bassa voce; uson0 e medesimi accenti come<br />

noi, perch6 formano le parole o ne1 palato o ne’ denti o nelle<br />

labbra, salvo che usano altri nomi alle cose. Molte sono le <strong>di</strong>-<br />

versiti <strong>delle</strong> l<strong>in</strong>gue, ch6 <strong>di</strong> IOO <strong>in</strong> IOO leghe trovammo mutamento<br />

<strong>di</strong> l<strong>in</strong>gua, che non s’<strong>in</strong>tendano l’una con l’altra.<br />

El modo del lor vivere t molto barbaro, perch6 non man-<br />

giano a ore certe, e tante volte quant’e’ vogliono, e noa si <strong>di</strong><br />

loro molto che la voglia venga loro piii a mezza notte che <strong>di</strong><br />

giorno, ch6 a tutte ore mangiano. Ellor mangiare t ne1 suo10<br />

sema tovaglia o altro paM0 alcuno, perch6 non ne tengono;<br />

nec regem nec dom<strong>in</strong>un habet; ad proelium autem se potissimum ani-<br />

mant et acc<strong>in</strong>gunt cum eorum hostes ex eis quempiam aut captivum<br />

det<strong>in</strong>ent aut <strong>in</strong>teremerunt. Tunc enim eiusdem captivi <strong>in</strong>teremptive<br />

consangu<strong>in</strong>eus senior quisquam exurgens, exit cito <strong>in</strong> plateas et vicos<br />

passim clamitans <strong>in</strong>vitansque omnes et suadens ut cum eo <strong>in</strong> proelium<br />

consangu<strong>in</strong>ei sui necem v<strong>in</strong><strong>di</strong>camri properent; qui omnes compassione<br />

moti, mox ad pugnam se acc<strong>in</strong>gunt atque repente <strong>in</strong> suos <strong>in</strong>imicos hunt.<br />

Nulla iura nullamve iustidam servant; malefactores suos nequa-<br />

quam puniunt, qu<strong>in</strong>ymno nec parentes ipsi parvulos suos edocent aut<br />

conipiunt. Mirabiliter eos <strong>in</strong>ter sese conquestionari nonnumquam vi<strong>di</strong>-<br />

mus. Simplices <strong>in</strong> loquela se ostentant; verum calli<strong>di</strong> multum atque<br />

astuti sunt. Perraro et summissa voce loquuntur, eisdem quibus utimur<br />

accentibus utentes, suas ut plurimum voces <strong>in</strong>ter dentes et labra formantes ;<br />

aliis utuntur vocabulis quam nos. Horum plurimae sunt y<strong>di</strong>omatum<br />

varietates, quoniam a centenario leucarurn <strong>in</strong> centenarium <strong>di</strong>versitatem<br />

l<strong>in</strong>guarum se mutuo nullatenus <strong>in</strong>telligentium reperimus.<br />

Commessan<strong>di</strong> modum valde barbarum ret<strong>in</strong>ent, nec quidem nota-<br />

tis manducant horis, sed sive nocte sive <strong>di</strong>e, quotiens eden<strong>di</strong> libido sua-<br />

det; solo manducantes accumbunt, et nulla mantilia nullave gausapa<br />

(cum l<strong>in</strong>teamentis pannisque aliis careant) habent. Epulas suas atque<br />

lor0 cumplc: li riguarda.


-<br />

tengono le lor vivande o <strong>in</strong> bac<strong>in</strong>i <strong>di</strong> terra che lor faM0, o <strong>in</strong><br />

mezze zucche. Dormono <strong>in</strong> certe rete fatte <strong>di</strong> bambacia, molto<br />

grande, sospese nell'aria; e ancora che questo lor dormire paia<br />

male, <strong>di</strong>co che 2 dolce dormire, perch6 <strong>in</strong>f<strong>in</strong>itissime volte ci<br />

accadde dormire <strong>in</strong> esse, e miglior dormavamo <strong>in</strong> esse che ne'<br />

colcionir. Son gente pulita e netta de' lor corpi per tanto conti-<br />

novar lavarsi come faM0. Quando vhziano' (con riverenza)<br />

el ventre, fanno ogni cosa per non essere veduti; e tanto quanto<br />

<strong>in</strong> questo sono netti e schifi, ne1 fare acqua sono altretanto sporci<br />

e senza vergogna, sl li uom<strong>in</strong>i come le donne, perch6 stando<br />

parlando con noi, senza volgersi o vergognarsi, lasciano ire<br />

tal bruttezza, ch6 <strong>in</strong> questo non tengono vergogna alcuna.<br />

Non usano <strong>in</strong>fra loro matrimoni; ciascuno piglia quante<br />

donn'e' mole, e quando le mole repu<strong>di</strong>are, le repu<strong>di</strong>a, senza<br />

che gli sia tenuto ad <strong>in</strong>giuria o alla donna vergogna, cht <strong>in</strong><br />

questo tanta liberti tiene la donna quanto homo. Non sono<br />

molt0 gelosi, e hora <strong>di</strong> misura hsuriosi, e molt0 piG le donne<br />

che gli uom<strong>in</strong>i, che si lascia per onesti <strong>di</strong>rvi l'aaiticio che le<br />

fanno per contentar lor <strong>di</strong>sor<strong>di</strong>nata hssuria. Sono donne molt0<br />

cibaria <strong>in</strong> vascula terrea, quae ipsimet conhngunt, aut <strong>in</strong> me<strong>di</strong>as cucur-<br />

bitarum testas ponunt. In retiaculis quibusdam magnis ex bombice<br />

factis et <strong>in</strong> aere suspensis dormitant; qui modus, quamvis <strong>in</strong>solitus et<br />

asperior fortassis videri quat, ego nihilom<strong>in</strong>us talem dormitan<strong>di</strong> modum<br />

suavem plurimum iu<strong>di</strong>co; et& cum <strong>in</strong> eisdem eorum retiaculis mihi<br />

plerumque dormitasse contigerit, <strong>in</strong> illis mihimetipsi melius quam <strong>in</strong><br />

tapetibus, quae habebamus, esse paensi. Corpore valde mun<strong>di</strong> sunt<br />

et expoliti, ex eo quod seipsos frequentissime lavant. Et cum egestum<br />

ire (quod salva <strong>di</strong>xerim reverentia) coaai sunt, omni conam<strong>in</strong>e nituntur<br />

ut a nem<strong>in</strong>e perspici poss<strong>in</strong>t; qui quidem <strong>in</strong> hoc quanto honesti sunt,<br />

tanto io <strong>di</strong>mittenda ur<strong>in</strong>a se <strong>in</strong>mundos <strong>in</strong>verecundosque, tam mares<br />

quam foem<strong>in</strong>ae, praebent, cum siquidem illos nobiscum loquentes et<br />

coram positos, suam impu<strong>di</strong>cissime ur<strong>in</strong>am saepius em<strong>in</strong>xisse perspe-<br />

xerimus.<br />

Ndam legem, nullum legitimum thori foedus <strong>in</strong> suis connubiis<br />

observant, qu<strong>in</strong>ymmo quotquot mulieres quisquam concupiscit, tot<br />

habere, et de<strong>in</strong>de illas quandocumque volet (absque hoc quod id pro<br />

<strong>in</strong>iuria aut opprobrio habeant) repu<strong>di</strong>are potest; et <strong>in</strong> hac re utique tam<br />

viri quam mulieres eadem libertate fruuntur. Zelosi parum, libi<strong>di</strong>nosi<br />

vero plurimum extant, magisque foem<strong>in</strong>ae quam masculi; qumm arti-<br />

fida ut <strong>in</strong>satiabili suae satisfadant libi<strong>di</strong>ni hic honestatis gratia subti-<br />

cenda censuimus. Eae ipsae <strong>in</strong> generan<strong>di</strong>s parvulis foecundae admodum<br />

' colcioni: mterassi.<br />

* u+ano: vuotano.


generative e nelle Ioro pregnezze non scusonor travagGo2<br />

alcuno; e loro parti sono tanto leggieri che parturito d'un <strong>di</strong>,<br />

vanno &ora per tutto, e maxime a lavarsi a' jiumi, e stanno<br />

sane come pesci. Sono tanto <strong>di</strong>samorate e crude che, se si a<strong>di</strong>-<br />

rono con lor mariti, siibito fanno uno adcio con che s'amaz-<br />

zano la creatura ne1 ventre e si sconciano; e a questa cagione<br />

amazzano <strong>in</strong>f<strong>in</strong>ite creature. Son donne <strong>di</strong> gentil corpo, molto<br />

ben proporzionate, chi non si vede ne' lor0 corpi cosa o mem-<br />

bro mal fatto ; e ancora che del tutto va<strong>di</strong>no <strong>di</strong>snude, sono donne<br />

<strong>in</strong> carne, e della vergogna lor0 non si vede quella parte che<br />

pub imag<strong>in</strong>are chi non l'ha vedute, chi tutto <strong>in</strong>cuoprono<br />

con le cosce, salvo quella parte a che natura non providde,<br />

che 2, onestamente parlando, el pettignone : <strong>in</strong> conclusione,<br />

non tengon vergogna <strong>delle</strong> loro vergogne, non altrimenti che<br />

noi tegniamo mostrare el naso e la bocca. Per maraviglia vedrete<br />

le poppe cadute ad una donna, o per molto partorire el ventre<br />

caduto o altre gr<strong>in</strong>ze, chi tutte paion che mai parturiss<strong>in</strong>o.<br />

Mosttavansi molto desiderose <strong>di</strong> congiungersi con noi cristiani.<br />

sum, neque dum gravidae effectae sunt, penas aut labores evitant. Levis-<br />

simo m<strong>in</strong>imoque dolore pariunt, ita ut <strong>in</strong> aast<strong>in</strong>um alaaes sanataeque<br />

ubique ambulent, praesertimque post pattum <strong>in</strong> flumen quodpiam sese<br />

ablutum vadunt, tumque sanae mundataeque <strong>in</strong>de (veluti piscis) appa-<br />

rent. Crudelitati autem ac o<strong>di</strong>o malign0 adeo de<strong>di</strong>tae sunt, ut si illas sui<br />

forsitan exacerbaver<strong>in</strong>t vLi, subito certum quoddam efficiunt malefi-<br />

cium, cum quo per<strong>in</strong>genti ira proprios faetus <strong>in</strong> propriis uteris necant<br />

abortiuntque de<strong>in</strong>de; cuius rei occasione <strong>in</strong>t<strong>in</strong>iti eorum parvuli pereunt.<br />

Venusto et eleganti proportione compact0 corpore sunt, ita ut <strong>in</strong> iKis<br />

quicquam deforme nullo <strong>in</strong>spid modo possit. Et quamvis <strong>di</strong>snude ambu-<br />

lent, <strong>in</strong>ter faemora tamen eamm pu<strong>di</strong>bunda sic honeste reposta sunt,<br />

ut nullatenus videri queant praeterquam regiuncula illa anterior, quam<br />

verecun<strong>di</strong>ore vocabulo pectusculum hum vocamus, quod et <strong>in</strong> illis<br />

utique non aliter quam honeste natura ipsa videndum reliquit; sed et<br />

hoc nec quidem curant quam, ut paucis expe<strong>di</strong>am, non magis <strong>in</strong> suomm<br />

visione pudendorum moventur, quam nos <strong>in</strong> oris nostri aut vultus<br />

ostentatione. Admirandam pervalde rem ducerent, mulierem <strong>in</strong> eis ma-<br />

millas pulpasve laxas aut ventrem rugatum ob nimium partum haben-<br />

tem, cum omnes aeque <strong>in</strong>tegre ac solide post partum semper appareant<br />

ac si nunquam peperissent. Hae quidem se nostri cupientissimas esse<br />

monstrabant.<br />

332<br />

' scusono: evitano.<br />

trauaglio: lavoro.


In queste gente non conoscemmo che teness<strong>in</strong>o legge al-<br />

ana, n6 si posson <strong>di</strong>re mori nC giudei. e piggior che gentilil,<br />

perch6 non vedemmo che facess<strong>in</strong>o sacrificio alcuno, nec etiam<br />

non tenevono casa <strong>di</strong> orazione alcuna: la loro vita giu<strong>di</strong>co essere<br />

epicurea.<br />

Le loro abitazioni sono <strong>in</strong> comuniti, e le loro case fatte<br />

ad us0 <strong>di</strong> capanne, ma fortemente fatte e fabricate con gran<strong>di</strong>s-<br />

simi irbori e coperte <strong>di</strong> foglie <strong>di</strong> palme, sicure <strong>delle</strong> tempeste<br />

e de' venti, e <strong>in</strong> alcuni luoghi <strong>di</strong> tanta larghezza e lunghezza<br />

che <strong>in</strong> una sola casa trovammo che stavano Goo anime; e popu-<br />

lazione vedemmo solo <strong>di</strong> tre<strong>di</strong>ci case, dove stavano quattromila<br />

anime. Di otto <strong>in</strong> <strong>di</strong>eci ami mutano le populazioni, e domandato<br />

perch6 si ponevano a tanto travaglio, ci risposono una naturale<br />

risposta: <strong>di</strong>sseno che lo facevano per causa del suolo, che <strong>di</strong><br />

gii per su<strong>di</strong>cezza stava <strong>in</strong>fetto e corrotto e che causava dolenza<br />

ne' corpi loro; che ci parve buona ragione.<br />

Le loro ricchezze sono penne <strong>di</strong> uccelli <strong>di</strong> pM colori, o<br />

paternostr<strong>in</strong>it che fanno d'ossi <strong>di</strong> pesci o <strong>in</strong> pietre bianche o<br />

ver<strong>di</strong>, le quali si mettono per le gote e per le labbra et orecchi,<br />

Nem<strong>in</strong>em <strong>in</strong> hac gente legem aliquam observare vi<strong>di</strong>mus, nec<br />

quidem iudaei aut mauri nuncupari solide queunt, cum ipsis gentilibus<br />

aut paganis multo deteriores s<strong>in</strong>t; et& non persensimus quod sacrihcia<br />

ulla faciant aut quod loca orationisve domos aliquas habeant. Homm<br />

vitam (quae omnia0 voluptuosa est) epycuream existimo.<br />

Illorum habitationes s<strong>in</strong>gul~s ipsis sunt communes, ipsaeque illo-<br />

rum domus campanarum <strong>in</strong>star constructae sunt firmiter ex magnis<br />

arboribus solidate, palmarum fohis desuper contectae et adversus ventos<br />

et tempestates tutissimae, nonnullisque <strong>in</strong> locis tam magnae ut <strong>in</strong> illarum<br />

mica sexcentas esse personas <strong>in</strong>venerimus. Inter quas octo populo-<br />

sissimas esse comperimus, sic ut <strong>in</strong> eis essent habitarentque pariter ani-<br />

marum decem milia. Octennio quolibet aut septennio suas sedes habi-<br />

tationesve transfemnt; qui eius rei causam <strong>in</strong>tertogati, naturale respon-<br />

sum dederunt, <strong>di</strong>centes quod phoebi vehementis estus occasione hoc<br />

facerent, ob id quod ex illorum longiore <strong>in</strong> eodem loco residentia aer<br />

<strong>in</strong>fectus comptusque redderetur, quae res <strong>in</strong> eorum corporibus varias<br />

causaet aegritu<strong>di</strong>nes; quae quidem eorum ratio non male sumpta<br />

nobis visa est.<br />

Eorum <strong>di</strong>vitiae sunt variorum colorum avium plumae aut <strong>in</strong> modum<br />

lapillorum illorum quos vulgariter pater noster vocitamus, lam<strong>in</strong>ae sive<br />

calculi quos ex piscium ossibus lapillisve viri<strong>di</strong>bus aut can<strong>di</strong><strong>di</strong>s faciunt;<br />

et hos ornatus gratia sibi ad genas, labia vel aures suspendunt; alia quo-<br />

' gentiii: idolatd.<br />

puternortr<strong>in</strong>i: coronc<strong>in</strong>e.<br />

333


e d'altre molte cose che noi <strong>in</strong> cosa ai-a non le stimiamo.<br />

Non usano commercio alcuno, nt comperano, nt vendono:<br />

<strong>in</strong> conclusione, vivono e si contentano con quell0 che dh loro<br />

natura. Le ricchezze che <strong>in</strong> questa nostra Europa e <strong>in</strong> altre parti<br />

usiamo, come oro, gioie, pede e altre <strong>di</strong>vizie, non le tengono<br />

<strong>in</strong> cosa nessuna, e ancora che nelle loro terre l'abb<strong>in</strong>o, non tra-<br />

vagliano per averle, nt le stimano. Sono liberali nel dare, cht<br />

per maraviglia vi niegano cosa alas, e per contrario liberali<br />

ne1 domandare, quando si monstrano vostri amici; per el mag-<br />

giore segno <strong>di</strong> amisti che vi <strong>di</strong>monstrano t che vi danno le<br />

donne lor0 e le lor0 figliuole, e si tiene per grandemente onorato<br />

quando un padre o una madre traendovi una sua figliuola,<br />

ancora che sia moza' verg<strong>in</strong>e, dormiate con lei: e <strong>in</strong> questo<br />

uson0 ogni term<strong>in</strong>e <strong>di</strong> amisth.<br />

Quando muoiono, usono vari mo<strong>di</strong> <strong>di</strong> esequie, e alcuni<br />

gl'<strong>in</strong>terrano con acqua e lor vivande a1 capo, pensando che<br />

abb<strong>in</strong>o a mangiare: non tengono n.5 uson0 cerimonie <strong>di</strong> lumi<br />

nt <strong>di</strong> piangere. In alcuni altri luoghi usono el piii barbaro e<br />

<strong>in</strong>umano <strong>in</strong>terramento: che ? che quando uno dolente, o <strong>in</strong>fermo,<br />

sta quasi che nello ultimo passo della morte, e suoi parenti<br />

que similia futilia et levia pro <strong>di</strong>vitiis habent, quae nos omn<strong>in</strong>o parvi<br />

pendebamus. Commutationibus aut mercimoniis <strong>in</strong> vendendo aut emen-<br />

do nullis utuntnr, quibus satis est quod natura sponte sua prop<strong>in</strong>at. Au-<br />

rum, uniones, iocalia coeteraque similia, quae <strong>in</strong> hac Europa pro <strong>di</strong>vitiis<br />

habemus, nihil estimant, immo penitus spernunt nec habere curant. In<br />

dando sic naturaliter liberalissimi sunt ut nihil, quod ab eis expetatur,<br />

abnegent; et quemadmodum <strong>in</strong> dando liberales sunt, sic <strong>in</strong> petendo et<br />

accipiendo cupi<strong>di</strong>ssimi, postquam se cuiquam amicos exhibuer<strong>in</strong>t. Maxi-<br />

mum potissimumque amidciae suae signum <strong>in</strong> hoc perhibent, quod<br />

tam mores quam Gas proprias amicis suis pro libito habendas offerunt;<br />

<strong>in</strong> qua re parens uterque se longe honoratum iri existimat cum natam<br />

eius, et si virg<strong>in</strong>em, ad concubitnm suum quispiam <strong>di</strong>gnatur et abducit,<br />

et <strong>in</strong> hoc sum <strong>in</strong>ter se amicidam potissimum conciliant.<br />

Variis <strong>in</strong> eorum decessu multisque mo<strong>di</strong>s exequiis utuntur. Porro<br />

suos nonnulli defunctos <strong>in</strong> humo, cum aqua sepeliunt et <strong>in</strong>humant, illis<br />

ad caput victualia ponentes, quibus eos posse vesci et alimentari putant,<br />

nullum de<strong>in</strong>de propter eos alium planctum aut alias cerimonias effidentes.<br />

Alii quibusdam <strong>in</strong> locis barbarissimo atque <strong>in</strong>humanissimo sepelien<strong>di</strong><br />

utuntur modo, quippe cum e om quempiam mortis momento proxi-<br />

mum autumant, illum eius prop<strong>in</strong>quiores <strong>in</strong> silvam <strong>in</strong>gentem quamdam<br />

334<br />

' mqu: fanciulla.


!<br />

-<br />

lo levano <strong>in</strong> uno grande bosco, e coricano una <strong>di</strong> quelle lor0<br />

reti dove dormono a dua irbori, e <strong>di</strong>poi lo mettono <strong>in</strong> essa<br />

e li danzano <strong>in</strong>torno tutto un giorno; e venendo la notte, gli<br />

pongono al capezzale acqua con altre vivande, con che si possa<br />

mantenere quattro o sei giorni, e <strong>di</strong>poi lo lasciano solo e tor-<br />

nonsi d a populazione. E se lo <strong>in</strong>fermo si a<strong>di</strong>uta per se medesimo<br />

e mangia e bee e viva, si torna alla populazione, e lo ricevono<br />

e suoi con cerimonia; ma pochi sono quelli che scampano: senza<br />

che pih sieno visitati, si muoiono, e quell0 6 la loro sepultura.<br />

E altri molti costumi tengono che per prolissiti non si <strong>di</strong>cono.<br />

Usono nelle loro <strong>in</strong>fermita<strong>di</strong> vari mo<strong>di</strong> <strong>di</strong> me<strong>di</strong>c<strong>in</strong>e, tanto<br />

<strong>di</strong>fferenti dde nostre che ci maravigliavamo come nessuno<br />

scampava; chk molte volte vid<strong>di</strong> che ad uno <strong>in</strong>fermo <strong>di</strong> febre,<br />

quando la teneva <strong>in</strong> augumento, lo bagnavano con molta acqua<br />

fredda dal capo a1 pie, <strong>di</strong>poi gli facevano un gran fuoco atorno,<br />

faccendolo volgere e rivolgere alae due ore, tanto che lo can-<br />

savano e lo lasciavano dormire; e molti sanavano. Con questo<br />

usano molto la <strong>di</strong>eta, chk stanno tre <strong>di</strong> senza mangiare, e cos1<br />

el cavarsi sangue, ma non del braccio, salvo <strong>delle</strong> cosce e de’<br />

deferunt, ubi eum <strong>in</strong> bombiceis retiaculis illis <strong>in</strong> quibus dormitant, impo-<br />

situm et recumbentem, ad duas arbores <strong>in</strong> aera suspendunt, ac postmo-<br />

dum ductis circa eum sic suspensum una tota <strong>di</strong>e choreis, irruente <strong>in</strong>terim<br />

nocte, ei aquam victumque alium, ex quo quatuor aut circiter <strong>di</strong>es vivere<br />

queat, ad caput apponunt; et de<strong>in</strong>de sic <strong>in</strong>ibi solo pendente relicto, ad<br />

suas habitationes redeunt. Quibus ita peractis, si isdem egrotus postea<br />

manducet et bibat, ac <strong>in</strong>de ad convalescentiam sanitatemque redeat et<br />

ad habitationem propriam remeet, illum eius af3nes ac prop<strong>in</strong>qui cum<br />

maximis susapiunt cerimoniis. At perpauci sunt qui tam grande prae-<br />

tereant periculum, cum eos ibidem nemo postea visitet; qui si tunc <strong>in</strong>ibi<br />

forsan decedunt, nullam &am habent postea sepulturam. Alios quoque<br />

complures barbaros habent ritus, quos evitandae prolixitatis hic omittimus<br />

gratia.<br />

Diversis variisque me<strong>di</strong>dbus <strong>in</strong> suis morbis et egritu<strong>di</strong>nibus<br />

utuntur, quae sic a nosois <strong>di</strong>screpant et <strong>di</strong>sconveniunt, ut miraremur<br />

haud parum qualiter iade quis evadere posset; nempe, ut fiequenti <strong>di</strong><strong>di</strong>-<br />

cimus experientia, cum eomm quempiam febricitare contigerit, hora<br />

qua febris eum asperius <strong>in</strong>quietat, ipsum <strong>in</strong> fcigentissimam aquam im-<br />

mergunt et balneant postmodumque per duas horas circa ignem vali-<br />

dum (donec plurimum calescat) w ere et recurrere cogunt, et postremo<br />

ad dormiendum deferunt; quo quidem me<strong>di</strong>camento complures e om<br />

sanitati restitui vi<strong>di</strong>mus. Dietis etiam (quibus tribus quatuorve <strong>di</strong>ebus<br />

absque cibo et potu persistunt) fkequentissimis utuntur; sangu<strong>in</strong>em quo-<br />

que sibi persaepe com<strong>in</strong>uunt, non <strong>in</strong> brachiis (salva ala), sed <strong>in</strong> lumbis<br />

??J


lombi e <strong>delle</strong> polpe <strong>delle</strong> gambe. Alsi provocano el vomit6 con<br />

loro erbe che si mettono nella bocca. E altri molti rime<strong>di</strong> usano<br />

che sarebbe lungo a contargli.<br />

Peccano molto nella flegrna e ne1 sangue a causa <strong>delle</strong> loro<br />

vivande, che el fortel sono ra<strong>di</strong>ci e erbe e frutte e pesci. Non<br />

tengono semente <strong>di</strong> grano n6 d'altre biade, e a1 loro comune<br />

us0 e mangiare usano una ra<strong>di</strong>ce d'uno irbore della quale fanno<br />

far<strong>in</strong>a, e assai buona, e la chiamano iuca, e altre che la chiamano<br />

cazabi, e altre ignami. Mangion poca carne, salvo che carne <strong>di</strong><br />

uomo: che sapri Vostra Magnihcenza che <strong>in</strong> questo sono tanto<br />

<strong>in</strong>umani che trapassano ogni bestial costume, perch6 si man-<br />

giono tutti e loro nimici che amazzano o pigliano, si fem<strong>in</strong>e<br />

come maschi, con tanta efferiti che a <strong>di</strong>do pare cosa bmtta,<br />

quanto piti a vederlo, come mi accadde <strong>in</strong>f<strong>in</strong>itissime volte e<br />

<strong>in</strong> molte parti vederlo. E si maravigliorono udendo <strong>di</strong>re a noi<br />

che non ci mangiamo e nostri nimici, e questo credalo per certo<br />

Vostra Magnihcenza: son tanto gli altri lor0 barbari costumi,<br />

che el fatto a1 <strong>di</strong>re vien meno.<br />

E perch6 <strong>in</strong> questi quattro viaggi ho viste tante cose varie<br />

a' nostri costumi, mi <strong>di</strong>sposi a scrivere un zibaldone, che lo<br />

et tibiarum pulpis. Seipsos etiam ad vomitum cum certis herbis, quas <strong>in</strong><br />

ore deferunt me<strong>di</strong>cam<strong>in</strong>is gratia, plerumque provocant; et multis aliis<br />

reme<strong>di</strong>is antidotisque utuntur, quae longum <strong>di</strong>nmeme fotet.<br />

Multo sangu<strong>in</strong>e multoque flegmatico humore habundant cibario-<br />

rum suorum occasione, quos ex ra<strong>di</strong>cibus, fructibus, herbis variisque<br />

piscibus faciunt. Omni farris granorumque aliorum sem<strong>in</strong>e carent. Com-<br />

munis vero eorum pastus sive vichs arborea ra<strong>di</strong>x quaedam est, quam<br />

<strong>in</strong> farc<strong>in</strong>am satis bonam comm<strong>in</strong>uunt, et hanc ra<strong>di</strong>cem quidam eorum<br />

iucha, alii chambi, alii vero ygnami vodtant. Niis carnibus praeterquam<br />

hom<strong>in</strong>um perraro vescunm; <strong>in</strong> quibus quidem hom<strong>in</strong>um carnibus voran-<br />

<strong>di</strong>s sic <strong>in</strong>humani sunt et <strong>in</strong>mansueti, ut <strong>in</strong> hoc omnem feralem omnemve<br />

bestialem modum supetent. Omnes enim hostes suos, quos aut perimunt<br />

aut captos det<strong>in</strong>ent, tam viros quam foem<strong>in</strong>as, <strong>in</strong><strong>di</strong>st<strong>in</strong>cte cum ea feri-<br />

tate deglutiunt, ut nihil ferum nihilve brutum magis <strong>di</strong>ci vel <strong>in</strong>spici<br />

queat; quos quidem sic efetos immanesque fofe varis <strong>in</strong> lods mihi fte-<br />

quentius contigit aspexisse, mirantibus ilLis quod <strong>in</strong>imicos nosttos sic<br />

quoque nequaquam manducaremus. Et hoc pro certo Maiestas Vestra<br />

Regia teneat: eorum consuetu<strong>di</strong>nes (quas plurimas habent) sic barbarae<br />

sunt, ut hic nunc suficienter satis enarrari non valeant.<br />

Et quum <strong>in</strong> meis hisce bis gem<strong>in</strong>is navigationibus tam varia <strong>di</strong>ver-<br />

saque, ac tam a nostris rebus et mo<strong>di</strong>s <strong>di</strong>fferentia perspexi, idcirco libel-<br />

' clforte: la maggior parte.


chiamo Le quattro giornafe, ne1 quale ho relatato la maggior<br />

parte <strong>delle</strong> cose che io vid<strong>di</strong>, assai <strong>di</strong>st<strong>in</strong>tamente, second0 che<br />

mi ha parto el mi0 debile <strong>in</strong>gegno; el quale ancora non ho<br />

publicato, perchi sono <strong>di</strong> tanto mal gusto <strong>delle</strong> mie cose mede-<br />

sime che non tengo sapore <strong>in</strong> esse che ho scritto, ancora che<br />

molti mi confort<strong>in</strong>o a1 publicarlo. In esso si vedrh ogni cosa<br />

per m<strong>in</strong>uto, alsi che non mi allargherb pi; <strong>in</strong> questo capitolo;<br />

perch6 ne1 process0 della lettera verremo a molte altre cose<br />

che sono particulari, questo basti quanto allo universale.<br />

In questo pr<strong>in</strong>cipio non vedemmo cosa <strong>di</strong> molto profitto<br />

nella terra, salvo alcuna <strong>di</strong>mostra d'oro: credo che lo causava<br />

perch6 non sapavamo la l<strong>in</strong>gua, ch6 <strong>in</strong> quanto a1 sit0 e <strong>di</strong>sposi-<br />

zione della terra, non si pub migliorare.<br />

Accordammo <strong>di</strong> partirci e andare pi; <strong>in</strong>anzi costeggiando<br />

<strong>di</strong> cont<strong>in</strong>uo la terra, nella quale facemmo molte scale e avemmo<br />

ragionamenti con molta gente; e a1 he <strong>di</strong> certi giorni fummo a<br />

tenere <strong>in</strong> uno porto, dove levammo gran<strong>di</strong>ssimo pericolo, e<br />

piacque allo Spirit0 Santo salvarci, e fu <strong>in</strong> questo modo. Fummo<br />

a entrare <strong>in</strong> un porto, dove trovammo una populazione fondata<br />

sopra l'acqua come Venezia: erano circa 4 case grande ad us0<br />

<strong>di</strong> capanne, fondate sopra pali grossissimi, e tenevano le loro<br />

lum quempiam (quem Qmtuor <strong>di</strong>etux sive Qmtuor rravigationex appello)<br />

consaibere paravi conscripsique, <strong>in</strong> quo maiorem rerum a me visarum<br />

partem <strong>di</strong>st<strong>in</strong>cte satis, iuxta <strong>in</strong>genioli mei tenuitatem, collegi; velum<br />

tamen non adhuc publicavi. In ill0 vero quum omnia particdariter magis<br />

ac s<strong>in</strong>gillatim tangentur, iddrco universalia hic solummodo prosequens,<br />

ad navigationem nostram priorem pefidendam, a qua paulisper <strong>di</strong>gressus<br />

fueram, iam redeo.<br />

In hoc navigii nostri primor<strong>di</strong>o notabilis commo<strong>di</strong>tatis res non vi<strong>di</strong>-<br />

mus, idcirco (ut op<strong>in</strong>or) quod eolum l<strong>in</strong>guam non capiebamus, praeter-<br />

quam nonnullam auri denomtiam quod nonnulla <strong>in</strong><strong>di</strong>cia <strong>in</strong> tellure illa<br />

esse monstrabant; hecc<strong>in</strong>e vero tellus, quo ad sui situm positionemque,<br />

tam bona est ut vix melior queat.<br />

Concordavimus autem ut illam derel<strong>in</strong>quentes, longius navigatio-<br />

nem produceremus. Qua unanimitate suscepta, nos deh<strong>in</strong>c aridam ipsam<br />

collateraliter semper sectantes, necnon gyros multos scalasque plures<br />

circumeuntes et <strong>in</strong>terim cum multis variisque locorum illorum <strong>in</strong>colis<br />

conferentiam habentes, tandem certos post aliquot <strong>di</strong>es portui cuidam<br />

applicuimus, <strong>in</strong> quo nos gran<strong>di</strong> a periculo Altitono Spiritui complacuit<br />

eripere. Huius enim mo<strong>di</strong> pomun quamprimum <strong>in</strong>trogressi fuimus,<br />

populationem unam eorum, hoc est pagum aut villam super aquas (ut<br />

Venetiae) positam, comperimus, <strong>in</strong> qua <strong>in</strong>gentes zo aedes aut circiter<br />

erant <strong>in</strong> modum campanarum, ut praetactum est, effectae, atque super<br />

337


porte, o entrate <strong>di</strong> case, ad us0 <strong>di</strong> ponti levatoi; e d’unacasa<br />

si poteva correre per tutte a causa de’ ponti levatoi che gitta-<br />

van0 <strong>di</strong> casa <strong>in</strong> casa. E come le gente <strong>di</strong> esse ci vedess<strong>in</strong>o, mo-<br />

strarono avere paura <strong>di</strong> noi, e <strong>di</strong> sGbito alzaron tutti e ponti.<br />

E stando a vedere questa maraviglia, vedemmo venire per el<br />

mare circa <strong>di</strong> 22 cano2, che sono maniera <strong>di</strong> loro navili fabricati<br />

d’un solo irbore, e quali vennono alla volta de’ nostri battelli,<br />

e come si maravigliass<strong>in</strong>o <strong>di</strong> nostre effigie e abiti, si <strong>di</strong>tennon<br />

larghi da noix. E stando cosl, facemmo loro segnali che venis-<br />

s<strong>in</strong>o a noi, assicurandoli con ogni segno <strong>di</strong> amisti; e visto che<br />

non venivano, fummo a loro, e non ci aspettorono, ma si fu-<br />

rono a terra e con cenni ci <strong>di</strong>sseno che aspettassimo e che siibito<br />

tornerebbono; e furono drieto a un monte e non tardoron molto.<br />

Quando tornorono, menavan seco 16 fanciulle <strong>delle</strong> loro, e<br />

<strong>in</strong>traron con esse nelle loro can02 e si vennono a’ battelli, e<br />

<strong>in</strong> ciaschedun battello ne misson 4, che tanto ci maravigliammo<br />

<strong>di</strong> questo atto quanto pub pensare Vostra Magdcenza; e loro<br />

si missono con le loro cano? <strong>in</strong>fra nostri Eattelli, venendo con<br />

ligneis vallis soli<strong>di</strong>s et fortibus &miter fundatae, prae quarum pod-<br />

cibus levaticii pontes porrecti erant, per quos ab altera ad alteram tam-<br />

quam per compactissimam stratam transitus erat. Igitw huiusmo<strong>di</strong><br />

populationis <strong>in</strong>colae, quamprimum nos <strong>in</strong>tuiti ita sunt, magno propter<br />

nos timore de& sunt, quamobrem suos confestim pontes omnes<br />

contra nos elevaverunt et sese de<strong>in</strong>de <strong>in</strong> suis domibus ab<strong>di</strong>derunt. Quam<br />

rem prospectaotibus nobis et haud parum admirantibus, ecce duodecim<br />

eorum l<strong>in</strong>tres vel circiter, s<strong>in</strong>gulas ex solo arboris cau<strong>di</strong>ce cavatas (quo<br />

navium genere utuntur), ad nos <strong>in</strong>terim per aequor adventare coospexi-<br />

mus, quorum naucleri effigiem nostram habitumque mirantes ac sese<br />

circum nos un<strong>di</strong>que circurnferentes, nos em<strong>in</strong>us aspiciebant. Quos nos<br />

quoque ex adverso prospicientes, plurima eis amidciae signa de<strong>di</strong>mus,<br />

quibus eos ut ad nos <strong>in</strong>trepi<strong>di</strong> accederent exhortabamur, quod tamen<br />

efficae contempserunt. Quam rem nobis percipientibus, mox ad eos<br />

remigare <strong>in</strong>cepimus; qui nequamquam nos praestolati sunt, qu<strong>in</strong>ymmo<br />

omnes confestim <strong>in</strong> terram fugerunt, datis nobis <strong>in</strong>terim signis ut illos<br />

paulisper expectaremus, ipsi enim extemplo reversuri forent. Tumque<br />

<strong>in</strong> montem quendam properaverunt, a quo eductis bis octo iuvenculis<br />

et <strong>in</strong> l<strong>in</strong>tribus suis praefatis una secum assumptis, mox versus nos regressi<br />

sunt. Et post haec, ex iuvenculis ipsis quatuor <strong>in</strong> s<strong>in</strong>gulis navium nostra-<br />

nun posuerunt, quem facien<strong>di</strong> modum nos haud parum admirati tunc<br />

fuimus, prout Vestra satis perpendere potest Maiestas. Coeterumque<br />

cum l<strong>in</strong>tribus suis praemissis <strong>in</strong>ter nos navesque nostcas, commixti sunt<br />

338<br />

a si <strong>di</strong>tennon ... noi: si tenner0 a <strong>di</strong>stanza da noi.


noi parlando, <strong>di</strong> modo che lo giu<strong>di</strong>cammo segno <strong>di</strong> a&&<br />

E andando <strong>in</strong> questo, vedemmo venire molta gente per el mare<br />

notando, che venivano dde case; e come si veniss<strong>in</strong>o appres-<br />

sand0 a noi, e noi senza sospetto alcuno, <strong>in</strong> questo si mostro-<br />

rono de porte <strong>delle</strong> case certe donne vecchie dando gran<strong>di</strong>s-<br />

simi gri<strong>di</strong> e tirandosi e capelli, mostrando gran tristizia. Per<br />

il che ci feciono sospettare, e ricorremmo ciascheduno alle arme;<br />

e <strong>in</strong> un siibito le fanciulle che tenavamo ne’ battelli si gittorono<br />

a1 mare, e quelli <strong>delle</strong> can06 s’allargoronl da noi e com<strong>in</strong>ciaron<br />

con loro archi a saettarci; e quelli che veniano a nuoto, ciascuno<br />

traeva una lancia <strong>di</strong>basso dell’acqua piii coperta che potevano.<br />

Di modo che, conosciuto el tra<strong>di</strong>mento, com<strong>in</strong>ciammo non solo<br />

con loro a <strong>di</strong>fenderci, ma aspramente a offendergli, e sozo-<br />

brammoz con li battelli molte <strong>delle</strong> loro alma<strong>di</strong>e, o cano?,<br />

che cosi le chiamano. Facemmo istrago3 <strong>di</strong> loro e tutti si gitto-<br />

rono a nuoto, lassando <strong>di</strong>smamparate le loro canoi?, con<br />

assai lor danno si furono notando a terra. Moriron <strong>di</strong> loro circa<br />

15 o 20, e molti restoron feriti; e de’ nostri futon feriti j e tutti<br />

et nobiscum sic padtice locuti sunt ut illos amicos nostros fidelissimos<br />

esse reputaremus. Interea vero ecce quoquam ex domibus eorurn prae-<br />

memoratis gens non mo<strong>di</strong>ca per mare natitans adventare coepit; quibus<br />

ita advenientibus et navibus nostris iam approp<strong>in</strong>quare <strong>in</strong>cipientibus,<br />

nec tamen pro<strong>in</strong>de mali quitquam adhuc suspicaremur, msum ad earun-<br />

dem domorum eorum fores vetulas nonnullas conspeximus, quae imma-<br />

niter vociferantes et coelum magnis clamoribus implentens, sibimet <strong>in</strong><br />

magnae anxietatis <strong>in</strong><strong>di</strong>cium proprios evellebant capillos, quae res magnam<br />

mali suspectionem nobis tunc attulit, tumque subito factum est ut iuven-<br />

culae illae, quas <strong>in</strong> nostris imposuerant navibus, mox <strong>in</strong> mare prosilerent,<br />

ac illi qui <strong>in</strong> l<strong>in</strong>tribus erant sese a nobis elongantes, mox contra nos arcus<br />

suos <strong>in</strong>tenderent nosque durissime sagittarent. Qui vero a domibus per<br />

mare natantes adveniebant, s<strong>in</strong>guli latentes <strong>in</strong> un<strong>di</strong>s lanceas ferebant,<br />

ex quibus eorum pro<strong>di</strong>tionem cognovimus. Et tum non solum nosmet<br />

magnanimiter defendere, verum etiam illos graviter offendere <strong>in</strong>cepimus,<br />

ita ut plures eorum fasellos cum strage eorum non parva perfregerimus<br />

et penitus <strong>in</strong> ponto submerserimus; propter quod reliquis faselis suis<br />

cum damno eorum maxim0 relictis, per mare natantes, omnes <strong>in</strong> terram<br />

fugerunt, <strong>in</strong>teremptis ex eis 20 vel circiter, vulneratis vero pluribus, et<br />

ex nos& quhque dumtaxat lesis, qui omnes, ex Dei gratia, <strong>in</strong>columitati<br />

’ s’alfargaron: si allontanarono.<br />

soyobrammo: rovesdammo.<br />

3 istrago: suage.<br />

4 <strong>di</strong>rmamparatr: abbandomte.<br />

339


scamporono, grazia <strong>di</strong> Dio. Pigliammo due <strong>delle</strong> fancide e<br />

tre uom<strong>in</strong>i, e fummo alle lor case e entrammo <strong>in</strong> esse, e <strong>in</strong> tutte<br />

non trovammo altro che due vecchie e uno <strong>in</strong>fermo. Togliemmo<br />

loro molte cose, ma <strong>di</strong> poca valuta, e non volemmo ardere loro<br />

le case, perch6 ci pareva carico <strong>di</strong> consdenza; e tornammo<br />

alli nostri battelli con c<strong>in</strong>que prigioni e fummoci alle navi, e<br />

mettemmo a ciascmo de' presi un paio <strong>di</strong> ferri <strong>in</strong> pi?, salvo<br />

che alle moze; e la notte vegnente si fuggirono le due fan-<br />

ciulle e uno delli uom<strong>in</strong>i piii sottilmente' del mondo.<br />

E l'altro giorno accordammo <strong>di</strong> sake <strong>di</strong> questo porto e<br />

andare pih <strong>in</strong>anzi. Andando <strong>di</strong> cont<strong>in</strong>uo a1 lungo della costa,<br />

avemmo vista d'un'altra gente che poteva star <strong>di</strong>scosto da questa<br />

80 leghe, e la trovammo molto <strong>di</strong>gerente <strong>di</strong> l<strong>in</strong>gua e <strong>di</strong> costumi.<br />

Accordammo <strong>di</strong> surgere e andammo con li battelli a terra e<br />

vedemmo stare alla spiaggia gran<strong>di</strong>ssima gente, che potevano<br />

essere a1 pi& <strong>di</strong> 4000 anime. E come fummo giunti con terra,<br />

non ci aspettorono e si missono a fuggire per e boschi, <strong>di</strong>smam-<br />

parando lor cose. Saltammo <strong>in</strong> terra e fiJmmo per un camm<strong>in</strong>o<br />

che andava a1 bosco, e <strong>in</strong> spado d'un tiro <strong>di</strong> balestro trovammo<br />

le lor trabacche, dove avevon fatto gran<strong>di</strong>ssimi fuochi, adonde<br />

restituti sunt. Comprehen<strong>di</strong>mus autem et tunc ex praetactis iuvenculis<br />

duas et viros tres, ac deh<strong>in</strong>c domos eorum visitavimus et <strong>in</strong> illas <strong>in</strong>troi-<br />

vimus: venun <strong>in</strong> eis quitquam (nisi vetulas duas et egrotantem virum<br />

unicum) non <strong>in</strong>venimus; quas quidem eorum domos igni succendere non<br />

voluimus, ob id quod conscientiae scrupulum hoc ipsum esse formida-<br />

bamus. Post haec autem ad naves nosttas cum praetactis captivis qu<strong>in</strong>que<br />

remeavimus, et eosdem captivos, praeterquam iuvenculas ipsas, <strong>in</strong><br />

compechbus ferreis alligavimus. Eaedem vero iuvenculae captivorumque<br />

virorum unus, pervenienti nocte, a nobis subtilissime evaserunt.<br />

His itaque peractis, sequenti <strong>di</strong>e concordavimus ut, relicto portu<br />

illo, longius secundum collem procederemus; percursisque 80 fere<br />

leuds, gentem aliam quamdam comperimus l<strong>in</strong>gua et conversatione<br />

penitus a priore <strong>di</strong>versam, convenimusque ut dassem <strong>in</strong>ibi nostram<br />

anchoraremus et de<strong>in</strong>de <strong>in</strong> terram ipsam cum naviculis nostris accede-<br />

remus. Vi<strong>di</strong>mus autem tunc ad littus <strong>in</strong> plaga gentium turbam 4 mil-<br />

lia personarum vel dtdter existere, qui cum nos appropiare persense-<br />

runt, nequaquam nos praestolati sunt, qu<strong>in</strong>ymmo, cunctis quae habebant<br />

relictis, omnes <strong>in</strong> silvas et nemora <strong>di</strong>ffugerunt. Tum vero <strong>in</strong> terram prosi-<br />

lientes et viam unam <strong>in</strong> silvas tendentem quantus est balistae iactus peram-<br />

bulantes, mox tentoria plura <strong>in</strong>venimus, quae ibidem ad piscandum gens<br />

illa tetenderat, et <strong>in</strong> illis copiosos ad decoquendas epulas suas ignes<br />

sottilmmtc: abilmente.


stavano cocendo lor vivande e arrostendo <strong>di</strong>molti anima% e<br />

pesci <strong>di</strong> molte sorte; dove vedemmo che arrostivano un certo<br />

animale’ che pareva un serpente, salvo che non teneva alia,<br />

e nella apparenza tanto brutto che molti ci maravigliammo della<br />

sua fierezza. Andammo cos1 per le lor case, over0 trabacche,<br />

e trovammo molti <strong>di</strong> questi serpenti vivi, e eron legati pe’ pie<strong>di</strong><br />

e tenevano una corda all0 <strong>in</strong>torno del muso, che non potevono<br />

aprire la bocca, come si fa a’ cani alani perch6 non mor<strong>di</strong>no.<br />

Eron <strong>di</strong> tanto iiero aspetto che nessuno <strong>di</strong> noi non ar<strong>di</strong>va <strong>di</strong><br />

tome uno, pensando che eron venenosi. Sono <strong>di</strong> grandezza<br />

<strong>di</strong> uno cavretto e <strong>di</strong> lunghezza braccio uno e mezzo; tengono<br />

e pie<strong>di</strong> lunghi e grossi e armati con grosse unghie; tengono la<br />

pelle dura e sono <strong>di</strong> vari colori; el muso e faccia tengon <strong>di</strong><br />

serpente, e dal naso si muove loro una cresta come una sega,<br />

che passa loro per el mezzo <strong>delle</strong> schiene <strong>in</strong>hno alla sommiti<br />

della coda: <strong>in</strong> conclusione, gli giu<strong>di</strong>cammo serpi e venenosi;<br />

e se gli mangiavano. Trovammo che facevono pane <strong>di</strong> pesci<br />

piccoli che pigliavon del mare, con dar loro prima un bollore,<br />

amassarli e fame pasta <strong>di</strong> essi, o pane, e li arrostivano <strong>in</strong> sulla<br />

brace: cosi li mangiavano. Provammolo e trovammo che era<br />

accenderat, ac profecto bestias, ac plures variarum specierum Pisces iam<br />

assabat. Vi<strong>di</strong>mus autem <strong>in</strong>ibi certum assari animal, quod erat (demptis<br />

alis quibus carebat) serpenti simillimum, tamquam brutum ac silvestre<br />

apparebat, ut eius non mo<strong>di</strong>cum miraremur feritatem. Nobis veto per<br />

eadem tentoria longius progre<strong>di</strong>entibus, plurimos huiuscemo<strong>di</strong> serpentes<br />

vivos <strong>in</strong>venimus, qui ligatis pe<strong>di</strong>bus, ora quoque funibus ligata ne eadem<br />

aperire possent, habebant, prout de canibus aut feris Ais, ne mordere<br />

queant, effici solet. Aspectum tam ferum eadem praeseferunt animalia,<br />

ut nos illa venenosa putantes, nullatenus auderemus cont<strong>in</strong>gere. Capreo-<br />

lis <strong>in</strong> magnitu<strong>di</strong>ne, brachio vero cum me<strong>di</strong>o <strong>in</strong> longitu<strong>di</strong>ne aequalia<br />

sunt; pedes longos materialesque multum ac fortibus ungulis armatos,<br />

necnon et <strong>di</strong>scolorem pellem <strong>di</strong>versissimam habent, rosmmque ac<br />

faciem veri serpentis gestant, a quorum naribus usque ad extremam cau-<br />

dam seta quaedam per tergum sic proten<strong>di</strong>tur, ut animalia illa veros ser-<br />

pentes esse iu<strong>di</strong>caremus; et nihilom<strong>in</strong>us eis gens praefata vesdtur. Pa-<br />

nem suum gens eadem ex piscibus, quos <strong>in</strong> mari piscantur, efficiunt.<br />

Primum enim pisciculos ipsos <strong>in</strong> ferventi aqua aliquantisper excoquunt;<br />

de<strong>in</strong>de vero contunriunt et compistant, et <strong>in</strong> panes conglut<strong>in</strong>ant, quos<br />

super prunas <strong>in</strong>super torrent et tandem <strong>in</strong>de postea manducant. Hos<br />

quidem panes probantes, quambonos esse reperimus. Alia quoque quam-<br />

, IN rerto animate: I’iguana.


uono. Tenevono tante altre sorte <strong>di</strong> mangiari, e maximi <strong>di</strong><br />

frutte e ra<strong>di</strong>ce, che sarebbe cosa larga raccontarle per m<strong>in</strong>uto.<br />

E visto che la gente non riveniva, accordammo non toccare<br />

ni tbrre loro cosa alcuna per miglior assicurarli; e lassammo<br />

loro n de trabacche molte <strong>delle</strong> cose nostre <strong>in</strong> luogo che le po-<br />

tess<strong>in</strong>o vedere, e tornammoci per la notte alle navi.<br />

E l'altro giorno, come venisse el CU, vedemmo alla spiag-<br />

gia <strong>in</strong>hita gente e fummo a terra; e ancora che <strong>di</strong> noi si mostras-<br />

s<strong>in</strong>0 paurosi, tuttavolta si assicurorono a trattare con noi, dan-<br />

doci quanto loro domandavamo e mostrandosi molto amici<br />

nostri. Ci <strong>di</strong>sseno che queste non erono le loro abitazioni, e<br />

che eron venuti quivi per fare pescheria, e ci pregorono che<br />

hssimo alle loro abitazioni e populazioni, perch6 ci volevano<br />

ricevere come amici; e si misseno a tanta amisti a causa d'i<br />

dua uom<strong>in</strong>i che tenavamo con esso noi presi, perch6 erano loro<br />

nimici. Di modo che, vista tanta loro importunazioner, fatto<br />

nostro consiglio, accordammo 28 <strong>di</strong> noi cristiani andare con<br />

loro bene a or<strong>di</strong>ne e con fermo proposito, se necessario fusse,<br />

morire come buoni. E <strong>di</strong>poi d'essere stati qui quasi tre giorni,<br />

fbmmo con loro per la terra drento; e a tre leghe della spiaggia<br />

fummo con una populazione d'assai gente e <strong>di</strong> poche case<br />

multa esculenta cibariaque, tam <strong>in</strong> fmctibus quam <strong>in</strong> variis ra<strong>di</strong>cibus<br />

ret<strong>in</strong>ent, quae longum enumerare foret. Cum autem a silvis ad quas a h-<br />

gerant non re<strong>di</strong>rent, nihil de rebus eorum (ut amplius de nobis securi<br />

fierent) auferre voluimus, qu<strong>in</strong>ymmo <strong>in</strong> eisdem eorum tentoriis permulta<br />

de reculis nostris, <strong>in</strong> lods quos perpendere possent, derel<strong>in</strong>quentes, ad<br />

naves nostras sub noctem repedavimus.<br />

Sequenti vero <strong>di</strong>e cum exoriri Titan <strong>in</strong>ciperet, Mtam <strong>in</strong> littore<br />

gentem existere percepimus, ad quos <strong>in</strong> terram tunc accessimus. Et quam-<br />

vis se nostris timidos ostenderent, seipsos tamen <strong>in</strong>ter nos permiscuemat,<br />

et nobiscum practicare ac conversari cum securitate ceperunt, amicos<br />

nostros se plurimum fore persimulantes, <strong>in</strong>s<strong>in</strong>uantesque illic habita-<br />

tiones eorum non esse, verum quod piscan<strong>di</strong> gratia advenerant, et id-<br />

ckco rogitantes ut ad eomm pagos cum eis accederemus; ipsi etenim<br />

nos tanquam amicos recipere vellent, et hanc quidem de nobis conce-<br />

perant amiciciam captivorum duorum illorum (quos tenebamus) occa-<br />

sione, qui eorum <strong>in</strong>imici erant. Visa autem eorum magna rogan<strong>di</strong> impor-<br />

tunitate, concordavimus 23 ex nobis cum illis ire, bono apparatu,<br />

cum stabili mente (si cogeret necessitas) ornnes strenue mori. Cum ita-<br />

que nobiscum per tres extitissent <strong>di</strong>es et tres cum eis per plagam terram-<br />

que illam excessissemus leucas, ad pagum unum, novem dumtaxat domo-<br />

342<br />

' importunqione: <strong>in</strong>sistenza hsti<strong>di</strong>osa.


(perch6 non eron pi; che nove), dove fummo ricevuti con tante<br />

e tante barbare cerimonie che non basta la pema a scriverle:<br />

che furono con li balli e canti e pianti mescolati d'allegrezza<br />

e con molte vivande. E qui stemmo la notte, dove ci offerseno<br />

le loro donne, che non ci potavamo <strong>di</strong>fendere da loro.<br />

E &poi d'essere stati qui la notte e mezzo l'altro giorno,<br />

furon tanti e populi che per maraviglia ci venivano a vedere,<br />

che erano senza conto; e li piii vecchi ci pregavano che fussimo<br />

con loro ad altte populazioni che stavano piii drento <strong>in</strong> terra,<br />

mostrando <strong>di</strong> farci gran<strong>di</strong>ssimo onore. Per onde accordammo<br />

<strong>di</strong> andare, e non vi si pub <strong>di</strong>re quanto onore ci feciono ; e fummo<br />

a molte populazioni, tanto che stemmo nove giorni ne1 viag-<br />

gio, tanto che <strong>di</strong> gii i nostri cristiani che eron restati alle navi<br />

stavano con sospetto <strong>di</strong> noi. E stando circa 18 leghe drento<br />

<strong>in</strong>fra terra, deliberammo tornarcene alle navi; e a1 ritorno era<br />

tanta la gente, si uom<strong>in</strong>i come donne, che vennon con noi<br />

<strong>in</strong>i<strong>in</strong>o a1 mare, che fu cosa mirabile; e se alcuno de' nostri si<br />

cansava del cam<strong>in</strong>o, ci levavano <strong>in</strong> loro reti molto <strong>di</strong>scansata-<br />

mente, e al passare delli fiumi, che sono molti e molto gran<strong>di</strong>,<br />

con loro ar<strong>di</strong>zi ci passavano tanto sicuri che non levavamo peri-<br />

colo alcuno. E molti <strong>di</strong> loro venivano carichi <strong>delle</strong> cose che ci<br />

rum, venimus, ubi cum tot tamque barbaris cerimoniis ab eis suscepti<br />

fuimus ut saibete penna non valeat, ut puta cum choreis et canticis ac<br />

planctibus hilar+ate et laeticia mixtis, necnon cum ferculis cibariisque<br />

multis. Et ibidem nocte illa requievimus, ubi ptoprias uxores suas nobis<br />

cum omni pro<strong>di</strong>galitate obtulerunt, quae quidem nos sic importune soli-<br />

citabant ut vix eisdem resistere sufficeremus.<br />

Postquam autem illic nocte una cum me<strong>di</strong>a <strong>di</strong>e petstitimus, <strong>in</strong>gens<br />

admirabilisque populus absque cunctatione stuporeque ad nos <strong>in</strong>spi-<br />

ciendos advenit, quorum seniores nos quoque rogabant ut secum ad<br />

alios eomm pagos (qui longius <strong>in</strong> terra erant) commearemus; quod<br />

et quidem eis muimus. Hic <strong>di</strong>ctu facile non est quantos ipsi nobis<br />

impenderent honores. Fuimus autem apud quammultas eorum popula-<br />

tiones, per <strong>in</strong>tegros novem <strong>di</strong>es cum ipsis euntes, ob quod nobis nostri,<br />

qui <strong>in</strong> navibus remanserant, retulerunt socii se idcirco plerumque <strong>in</strong><br />

anxietate timoreque non m<strong>in</strong>im0 extitisse. Nobis autem bis novem leu-<br />

us aut drdter <strong>in</strong> eorum terra existentibus, ad naves nostras repedae<br />

proposuimus; et quidem nostro <strong>in</strong> regressu tam copiosa ex eis virorum<br />

ac mulierum multitudo accurit, qui nos usque ad mare prosecuti sunt,<br />

ut hoc ipsum mirabile foret; cumque nostri quempiam ex it<strong>in</strong>ere fati-<br />

gatum iri cont<strong>in</strong>geret, ipsi nos sublevabant et <strong>in</strong> suis retiaculis <strong>in</strong> quibus<br />

dormitant stu<strong>di</strong>osissime subvehebant. In transitu quoque flum<strong>in</strong>un,<br />

quae apud eos plurima sunt et maxima, sic nos cum suis artificiis secure<br />

343


-<br />

avevon date, che eron <strong>delle</strong> loro reti per dormire e piumaggi<br />

molto ricchi, molti archi e frecce, <strong>in</strong>hiti pappagalli <strong>di</strong> pari<br />

colori; e altri traevano con loro caricbi <strong>di</strong> loro mantenimenti<br />

e <strong>di</strong> animali; che maggior maraviglia vi <strong>di</strong>rb : che per bene aven-<br />

turato' si teneva quello che, avendo a passare una acqua, ci<br />

poteva portare adosso.<br />

E giunti che fummo a'mare, venuto nostri battelli, entrammo<br />

<strong>in</strong> essi, e era tanta la calca che loro facevano per entrare nelli<br />

battelli e venire a vedere le nostre navi, che ci annegavonoz<br />

e battelli. E con li battelli levammo <strong>di</strong> essi quanti potemmo e<br />

fummo alle navi, e tanti vennono a nuoto che ci tenemmo per<br />

impacciati per vederci tanta gente nelle navi, che erano piii<br />

<strong>di</strong> mille anime, tutti <strong>di</strong>snu<strong>di</strong> e senza arme: maravigliavonsi<br />

delli nostri apparecchi e artifici e grandezza <strong>delle</strong> navi. E con<br />

costoro ci accadde cosa ben da ridere, che fu che accordammo<br />

<strong>di</strong> sparare alcune <strong>delle</strong> nostre artiglierie; e quando sal1 el tuono,<br />

la maggior parte <strong>di</strong> loro per paura si gittorno a nuoto : non altri-<br />

tcansmittebant, ut nulla usquam pericula pertimescerimus. Plurimi etia<strong>in</strong><br />

eorum nos comitabantur rerum suarum onusti, quas nobis dederant,<br />

illas <strong>in</strong> retiaculis illis quibus dormiunt vectantes, plumaria videlicet<br />

prae<strong>di</strong>tia, necnon arcus multos sagittasque multas, ac <strong>in</strong>f<strong>in</strong>itos <strong>di</strong>versorum<br />

colorum psitacos; alii quoque complures supellectilem suam totam feren-<br />

tes, animalia etiam. Fortunatum se felicemque putabat qui <strong>in</strong> transmean-<br />

<strong>di</strong>s aquis nos <strong>in</strong> collo dorsove suo transvectare poterat.<br />

Quamprimum autem ad mare pertigimus et faselos nostcos con-<br />

scendere voluimus, <strong>in</strong> ipso faselorum nostrorum ascensu tanta ipsorum<br />

nos comrnitantium et nobiscum ascendere concertantium ac naves nostras<br />

videre concupiscentium pressura fuit, ut nostri idem faseli pene prae-<br />

ponlere submergerentur. In ipsis autem nostris eisdem faselis recepimus<br />

ex eis nobiscum quotquot potuimus, ac eos ad naves nostras usque per-<br />

duximus. Tanti etiam illorum per mare natantes et una nos concomitan-<br />

tes advenerunt, ut tot adventare molestiuscule feliemus, cum siquidem<br />

plures quam mille <strong>in</strong> nostras naves, licet nu<strong>di</strong> et <strong>in</strong>ermes, <strong>in</strong>troivissent,<br />

apparatum artificiumque nostrum necnon et navium ips- magnitu-<br />

<strong>di</strong>nem mirantes. Ast tunc quiddam risu <strong>di</strong>gnum acci<strong>di</strong>t. Nam cum machi-<br />

narum tounentorumque bellicorum nostrorum quaedam exonerare con-<br />

cuperemus, et propter hoc (imposito igne) mach<strong>in</strong>ae ipsae horri<strong>di</strong>sshe<br />

tonuissent, pars illorum maxima (au<strong>di</strong>t0 huiuscemo<strong>di</strong> tonitruo) sese <strong>in</strong><br />

mare natitans praedpitavit, veluti solitae sunt ranae <strong>in</strong> ripa sidentes, quae<br />

344<br />

' bene auentwato: fomnato.<br />

mnegauono: affondavano.


-<br />

menti che si fanno li ranocchi che stanno alle prode, che, vedendo<br />

cosa paurosa, si gitton ne1 pantano, tal fece quella gente; e<br />

quelli che restoron nelle navi stavano tanto temorosi che ce ne<br />

pentimmo <strong>di</strong> tal fatto: pure li assicurammo con <strong>di</strong>re lor0 che<br />

con quelle armi amazzavamo e nostri nimici. E avendo folgato'<br />

tutto el giorno nelle navi, <strong>di</strong>cemmo loro che se ne andass<strong>in</strong>o,<br />

perch6 volavamo partire la notte; e cod, si partiron da noi con<br />

molta amisti e amore, e se ne furono a terra.<br />

In questa gente e <strong>in</strong> loro terra conobbi e vid<strong>di</strong> tanti de'<br />

loro costumi e lor mo<strong>di</strong> <strong>di</strong> vivere che non cur0 <strong>di</strong> allargarmi<br />

<strong>in</strong> essi: perch6 sapri Vostra Magnihcenza come <strong>in</strong> ciascuno<br />

delli miei viaggi ho notate le cose pic maravigliose, e tutto ho<br />

ridotto <strong>in</strong> un volume <strong>in</strong> stilo <strong>di</strong> geogrda, e le <strong>in</strong>utulo Le pat-<br />

trogiomate, nella quale operetta si contiene le cose per m<strong>in</strong>uto,<br />

e per ancora non se n'? data fuora copia, perch6 mP necessario<br />

conferirlaz.<br />

Questa terra 6 populatissima e <strong>di</strong> gente piena e d'i&niti<br />

humi; animali pochi sono simiti a' nostri, salvo lioni, onze,<br />

cervi, porci, capriuoli e danii, e questi ancora tengono alcuna<br />

si fortassis tumultuosum quicquam au<strong>di</strong>unt, sese <strong>in</strong> profundum luti<br />

latitaturae immergunt, quemadmodum et gens illa tunc fecerunt; illi-<br />

que eorum qui ad naves aufugerant, sic tunc perterriti fuerunt, ut nos<br />

facti no& nosmet reprehenderimus. Verum illos mox secwos esse<br />

fedmus nec amplius stupidos esse permisimus, <strong>in</strong>s<strong>in</strong>uates eis quod cum<br />

talibus armis hostes nostros perimeremus. Postquam autem iUos illa<br />

tota <strong>di</strong>e <strong>in</strong> navibus nostris festive tractavimus, ipsos a nobis abituros<br />

esse monuimus, quum sequenti nocte nos ab h<strong>in</strong>c abscedere cupiebamus.<br />

Quo au<strong>di</strong>to, ipsi cum summa amidda benevolentiaque mox a nobis<br />

egressi sunt.<br />

In hac gente eorumque terra quammultos eorum ritus vi<strong>di</strong> cogno-<br />

vique, <strong>in</strong> quibus hic <strong>di</strong>utius immorari non cupio, cum postea nose<br />

Vestra queat Maiestas qualiter <strong>in</strong> quavis navigationurn harum meanun<br />

magis admiranda annotatuque <strong>di</strong>gniora conscripserim, ac <strong>in</strong> libellum<br />

unum stilo geographic0 collegerim; quem libellum Qmttmr <strong>di</strong>etm <strong>in</strong>ti-<br />

tulavi, et <strong>in</strong> quo s<strong>in</strong>gda particulariter et m<strong>in</strong>utim notavi, sed hactenus<br />

a me non emisi ob id quod iUum adhuc revisere collationareque mihi<br />

necesse est.<br />

Terra illa gente multa populosa est, ac multis <strong>di</strong>versisque animali-<br />

bus et nostris paudssime similibus un<strong>di</strong>que densissima, demptis leonibus,<br />

ursis, cervis, suibus capreolisque et dads, quae et quidem deformitatem<br />

' fokato: riposato.<br />

' coiftrirlu: sottoporla al giu<strong>di</strong>zio <strong>di</strong> qualcuno.<br />

34r


<strong>di</strong>sformiti. Non tengono cavalli, nt muli, n.4 (con reverenza)<br />

as<strong>in</strong>i, nt cani, ne <strong>di</strong> sorte alcuna bestiame peculioso' nt vacc<strong>in</strong>o;<br />

ma sono tanti Ii altri animali che tengono, e tutti sono salvatichi,<br />

e <strong>di</strong> nessuno si servono per lor0 servizio, che non si posson con-<br />

tare. Che <strong>di</strong>remo delli uccelli, che son tanti e <strong>di</strong> tante sorte e<br />

colori <strong>di</strong> penne che P maraviglia vederli? La terra 6 molto amena<br />

e fruttuosa, piena <strong>di</strong> gran<strong>di</strong>ssime selve e boschi, e sempre sta<br />

verde, cht mai non perde foglia. Le frutte son tante che sono<br />

fuora <strong>di</strong> numero e <strong>di</strong>sforme a1 tutto dalle nostre. Questa terra<br />

sta dentro della torrida zona, giuntamente o <strong>di</strong>basso del pararello<br />

che descrive el tropic0 <strong>di</strong> Cancer, dove alza el polo dello oriz-<br />

zonte 23 gra<strong>di</strong> ne1 h e del second0 clima.<br />

Vennonci a vedere molti popoli, e si maravigliavano <strong>delle</strong><br />

nostre effigie e <strong>di</strong> nostra bianchezza; e ci domandoron <strong>di</strong> donde<br />

venavamo, e davamo lor0 ad <strong>in</strong>tendere che venavamo dal cielo<br />

e che andavamo a vedere el mondo, e lo credevano. In questa<br />

terra ponemmo fonte <strong>di</strong> battesimo, e <strong>in</strong>f<strong>in</strong>ita gente si battezzb;<br />

e ci chiamavano <strong>in</strong> lor l<strong>in</strong>gua carabi, che vu01 <strong>di</strong>re uom<strong>in</strong>i<br />

<strong>di</strong> gran savidoriaz.<br />

quandam a nostris ret<strong>in</strong>ent. Equis ac mulis as<strong>in</strong>isque et canibus, ac omni<br />

m<strong>in</strong>uto pecore (ut sunt oves et si&), nemon et vacc<strong>in</strong>is armentis<br />

penitus carent; verumtamen aliis quamplurimis variorum generum ani-<br />

malibus (quae non facile <strong>di</strong>xerim) habundantes sunt, tamen omnia silve-<br />

stria sunt, quibus <strong>in</strong> suis agen<strong>di</strong>s m<strong>in</strong>ime utuntur. Quid plura? Hii tot<br />

tantisque <strong>di</strong>versorum modorum ac colorum pennarumque alitibus foecun<strong>di</strong><br />

sunt, ut id sit visu enanatuque mirabile, Regio siquidem illa multum<br />

amoena haiferaque est, silvis ac nemoribus maximis plena, quae omni<br />

tempore vkent nec eo- unquam folia fluunt. Fructus dam <strong>in</strong>nume-<br />

iabiles et nostris omn<strong>in</strong>o <strong>di</strong>ssimiles habent. Hecc<strong>in</strong>e tellus <strong>in</strong> torrida<br />

zona sita est, <strong>di</strong>reae sub paralello qui Cancri tropicum describit; unde<br />

polus orizontis eiusdem se z 3 gra<strong>di</strong>bus elevat <strong>in</strong> f<strong>in</strong>e <strong>di</strong>matis secun<strong>di</strong>.<br />

Nobis autem <strong>in</strong>ibi existentibus, nos contemplatum populus multus<br />

advenit, effigiem albe<strong>di</strong>nemque nostram mirantes; quibus unde veni-<br />

remus sdscitantibus, e coelo <strong>in</strong>visendae terrae gratia nos descen<strong>di</strong>sse<br />

respon<strong>di</strong>mus, quod et utique ipsi credebant. In hac tellure baptisteria<br />

fontesve sacros plures <strong>in</strong>stituimus, <strong>in</strong> quibus eorum <strong>in</strong>t<strong>in</strong>iti seipsos bap-<br />

tisari fecerunt, se eo- l<strong>in</strong>gua charaibi, hoc est magnae sapientiae vkos,<br />

vocantes. Et prov<strong>in</strong>cia ipsa Parks ab ipsis nuncupata est.<br />

' pcc#//osa: ov<strong>in</strong>o.<br />

rovidoria: saggezza.


-<br />

Partimmo <strong>di</strong> questo porto (e la prov<strong>in</strong>cia si <strong>di</strong>ce Parias)<br />

e navigammo a1 lung0 della costa sempre a vista della terra, tanto<br />

che corremmo d'essa 870 leghe tuttavia verso el maestrale,<br />

faccendo per essa molte scale e trattando con molta gente; e<br />

<strong>in</strong> molti luoghi riscattammo oro, ma non molta quantiti, chi<br />

assai facemmo <strong>in</strong> <strong>di</strong>scoprire la terra e <strong>di</strong> sapere che tenevano oro.<br />

E gii che eravamo stati 13 mesi ne1 viaggio, e <strong>di</strong> gii e navili<br />

e li apparecchi erono molto consumati e li uom<strong>in</strong>i cansati,<br />

accordammo <strong>di</strong> comune consiglio porre le nostre navi a monte'<br />

e ricorrerle per stancarlez, chi facevano molta acqua, e cale-<br />

fatarle e brearlel <strong>di</strong> nuovo, e tornarcene per la volta <strong>di</strong> Spagna.<br />

E quando questo deliberammo, stavamo giunto con un porto<br />

el miglior del mondo, ne1 quale entrammo con le nostre navi,<br />

dove trovammo <strong>in</strong>6nita gente, la quale con molta amista ci<br />

ricevi; e <strong>in</strong> terra facemmo un bastione con li nostri battelli e<br />

con tonelli e botte e nostre artiglierie che giocavano4 per tutto.<br />

E <strong>di</strong>scaricate e alleggiatej nostre navi, le tirammo <strong>in</strong> terra e le<br />

correggemmo <strong>di</strong> tutto quello che era necessario; e la gente <strong>di</strong><br />

Postea autem pomun Uum terramque derel<strong>in</strong>quentes ac secundum<br />

collem transnavigantes et terram ipsam visu semper sequentes, 870<br />

leucas a porn ill0 percurrimus, facientes gyros circuitusque <strong>in</strong>terim<br />

multos et cum gentibus rnultis conversantes practicantesque. Ubi <strong>in</strong><br />

plerisque locis aurum (sed non <strong>in</strong> gran<strong>di</strong> copia) emimus, cum nobis<br />

tetras illas reperire et si <strong>in</strong> eis aurum foiet, tunc sufficeret cognoscere.<br />

Et quia tunc 13 iam mensibus <strong>in</strong> navigatione nostra perstiteramus<br />

et navalia nostra apparatusque nostri toti pene consumpti erant, homi-<br />

nesque labore perflacti, communem <strong>in</strong>ter nos de restauran<strong>di</strong>s naviculis<br />

nostris, quae aquam un<strong>di</strong>que recipiebant, et repetunda Hyspania <strong>in</strong>ivi-<br />

mus concor<strong>di</strong>am. In qua dum persisteremus unanimitate, prope p orn<br />

mum eramus totius orbis optimum, <strong>in</strong> quem cum navibus nostris <strong>in</strong>troeun-<br />

tes, gentem ibidem <strong>in</strong>f<strong>in</strong>itam <strong>in</strong>venimus, quae nos cum magna suscepit<br />

amicida. In terra autern illa, naviculam unam cum reliquis naviculis<br />

nosfis ac doliis novam fabricavimus, ipsasque mach<strong>in</strong>as nostras ac<br />

tormenta bellica, quae <strong>in</strong> aquis un<strong>di</strong>que pene peribant, <strong>in</strong> terram susce-<br />

pimus nostcasque naves ab eis exoneravimus, et post haec <strong>in</strong> terram tra-<br />

ximus et refecimus correximusque et penitus reparavimus. In qua re,<br />

eiusdern telluris <strong>in</strong>colae non pamum nobis aiduvamen exibuere, qu<strong>in</strong>ymmo<br />

' porre ... u monte: tirare a secco.<br />

' rirorrerlc pcr hncurh: ispezionarle per stagnarle.<br />

1 brearlc: trattarle con la pece.<br />

giocuuuno: tenevano sotto tko.<br />

' a/leggiufe: alleggerite.<br />

30


-<br />

terra ci dette gran<strong>di</strong>ssimo aiuto, e <strong>di</strong> cont<strong>in</strong>uo ci provedevono<br />

<strong>delle</strong> loto vivande, cht <strong>in</strong> questo porto poche gustammo <strong>delle</strong><br />

nostre, che ci feciono buon giuoco, percht tenavano el manteni-<br />

mento per la voltax poco e tristo; dove stemmo 37 giorni e<br />

andammo molte volte alle loro populazioni, dove ci facevono<br />

gran<strong>di</strong>ssimo onore. E volendoci partire per nostro viaggio,<br />

ci feciono richiamo <strong>di</strong> come certi tempi dell'anno venivano<br />

per la via <strong>di</strong> mare <strong>in</strong> questa lor terra una gente molto crudele<br />

e loro nimici, e con tra<strong>di</strong>menti o con forza amazzavano molti<br />

<strong>di</strong> loro e se li mangiavano, e alcuni cattivavano e gli levavan<br />

presil alle lor case o terra, e che apena si potevono defendere<br />

da loro, faccendoci segnali che erano gente <strong>di</strong> <strong>isole</strong> e potevono<br />

stare drento <strong>in</strong> mare IOO leghe. E con tanta affezione ci <strong>di</strong>cevano<br />

questo che lo credemmo loro e promettemmo loro <strong>di</strong> ven<strong>di</strong>carli<br />

<strong>di</strong> tanta <strong>in</strong>giuria; e loro restoron molto allegri <strong>di</strong> questo. E<br />

molti <strong>di</strong> loro si offersono <strong>di</strong> venire con esso noi, ma non gli<br />

volemmo levare per molte cagioni, salvo che ne levammo sette<br />

con con<strong>di</strong>zione che si veniss<strong>in</strong>o poi <strong>in</strong> cano;, percht non ci<br />

volavamo obligare a tornarli a loro terra; e furon contenti.<br />

nobis de suis victualibus ex af€ectu largiti sponte sua fuere, propter quod<br />

<strong>in</strong>ibi perpauca de nostris consumwhus; quam quidem rem <strong>in</strong>genti<br />

pro beneplacito duximus, cum satis tenuia tunc teneremus cum quibus<br />

Hyspaniam nosttam non (nisi <strong>in</strong><strong>di</strong>gentes) repetere potuissemus. In porn<br />

autem ill0 ;7 <strong>di</strong>ebus perstitimus, frequentius ad populationes eonun<br />

cum eis euntes, ubi s<strong>in</strong>@ nobis non pa- exhibebant honorem.<br />

Nobis autem Ijortum eundem exire et navigationem nostram reflectere<br />

concupiscentibus, conquesti sunt illi gentem quandam valde ferocem<br />

et eis <strong>in</strong>festam existere, qui certo anni tempore per vim maris <strong>in</strong> ipsam<br />

eom tefttam per <strong>in</strong>si<strong>di</strong>as <strong>in</strong>gressi, nunc pro<strong>di</strong>torie, nunc per vim,<br />

quammultos eorum <strong>in</strong>terimerent manducarentque de<strong>in</strong>de, alios vero<br />

<strong>in</strong> suam terram suasque domos captivatos clucerent, contra quos ipsi<br />

se vix defendere possent, nobis <strong>in</strong>s<strong>in</strong>uantes gentem illam quamdam<br />

<strong>in</strong>habitare <strong>in</strong>sulam quae <strong>in</strong> mari leucis centum aut circiter erat. Quam<br />

rem ipsi nobis cum tanto af€ectu ac querimonia cornmemoraverunt, ut<br />

eis ex condolentia magna crederemus, promitteremusque ut de tantis<br />

eos v<strong>in</strong><strong>di</strong>caremus <strong>in</strong>iuriis. Propter quod illi laetantes non p m effecti,<br />

sese nobiscum venturos sponte sua propria obtulerunt; quod plures<br />

ob causas acceptare recusavimus, demptis septem, quos data con<strong>di</strong>tione<br />

recepimus, ut soli <strong>in</strong> suis l<strong>in</strong>tribus <strong>in</strong> propria remearent, qunm teducendorum<br />

eorum curam suscipere nequaquam <strong>in</strong>tendebamus; cui con<strong>di</strong>tioni<br />

ipsi quamgratanter acquievemt.<br />

?4*<br />

' colta: ritorno.<br />

' preri: prigionieri.


-<br />

E cos1 ci partimmo da queste genu, lassandoli molto amici<br />

nostri. E rime<strong>di</strong>ate nostre navi, e navigando sette giorni alla<br />

volta del mare per el vento <strong>in</strong>fra greco e levante, e a1 capo delli<br />

sette giorni riscontrammox nelle <strong>isole</strong>, che eron molte, e alcune<br />

populate e altre deserte. E surgemmo con una <strong>di</strong> esse, dove<br />

vedemmo molta gente che la chiamavano Iti; e stipati e nostri<br />

battelli <strong>di</strong> buona gente, e <strong>in</strong> ciascuno tre tiri <strong>di</strong> bombarde, fmmo<br />

alla volta <strong>di</strong> terra, dove trovammo stare a1 pit <strong>di</strong> 400 uom<strong>in</strong>i e<br />

molte donne, e tutti <strong>di</strong>snu<strong>di</strong> come e passati. Eron <strong>di</strong> buon corpo<br />

e ben parevano uom<strong>in</strong>i bellicosi, perch6 erono armati <strong>di</strong> loro<br />

armi, che sono archi, saette e lance; e la maggior parte <strong>di</strong> loro<br />

tenevano tavolacc<strong>in</strong>e quadrate, e <strong>di</strong> modo se le poneveno che<br />

non gl'impe<strong>di</strong>vono el trarre dello arco. E come fummo a circa<br />

<strong>di</strong> terra con li battelli ad un tiro d'arco, tutti saltoron nell'acqua<br />

a tirarci saette e <strong>di</strong>fenderci che non saltassimo <strong>in</strong> terra. E tutti<br />

eron <strong>di</strong>p<strong>in</strong>ti e corpi loro <strong>di</strong> <strong>di</strong>versi colori e impiumati con penne;<br />

e ci <strong>di</strong>cevano le l<strong>in</strong>guez che con noi erano che quando cos1<br />

si mostravano <strong>di</strong>p<strong>in</strong>ti e impiumati, che davon segnale <strong>di</strong> voler<br />

Et ita illos amicos nostfm plurimum effectos derel<strong>in</strong>quentes, ab<br />

eis abscessimus. Restauratis autem reparatisque navalibus nostris, sep-<br />

tem p~ gyrum maris (vento her graecum et levantem nos ducente)<br />

navigavimus <strong>di</strong>es, post quos plurirnis obviavimus <strong>in</strong>sulis, quarum qui-<br />

dem aliae habitatae, aliae vero desertae erant. Harum igitur uni tandem<br />

approp<strong>in</strong>quantes et naves nostcas <strong>in</strong>ibi sistere facientes, vi<strong>di</strong>mus ibidem<br />

quam maximum gentis acervum qui <strong>in</strong>sulam illam Ity nuncuparent;<br />

quibus prospectis et naviculis phaselisque nostris Viris vali<strong>di</strong>s et mach<strong>in</strong>is<br />

&bus stipatis, terrae eidem vic<strong>in</strong>ius approp<strong>in</strong>quantes. 4 centum viros<br />

cum mulieribus quammultis iuxta lims esse conspeximus, qui, ut Ze<br />

prioribus habitum est, omnes nu<strong>di</strong> meantes, corpore stfenuo erant nec-<br />

non belticosi plurimum i-ali<strong>di</strong>que apparebant, cum siquidem omnes<br />

armis suis, arcubus videlicet et sagittis lanceisque, armati essent, quorum<br />

quoque complures parmzs etiam quadratave scuta gerebant, quibus sic<br />

oportune see praemuniebant ut eos <strong>in</strong> iaculan<strong>di</strong>s sagittis suis <strong>in</strong> aliquo<br />

non impe<strong>di</strong>rent. Cumque cum phaselis nostris terrae ipsi quantus est<br />

sagittae volatus appropiassemus, omnes citius <strong>in</strong> mare prosiliemt, et<br />

<strong>in</strong>hnitis ernissis sagittis, sese contra nos strenue (ne <strong>in</strong> terram descendere<br />

possemus) defendere occeperunt. Omnes vero per corpus <strong>di</strong>versis colo-<br />

ribus depicti, et variis volucrum pennis ornati erant; quos hii qui nobis-<br />

cum venerant aspicientes, illos ad proeliandum paratos esse quotiescuni-<br />

que sic picti aut avium plumis ornati sunt nobis <strong>in</strong>s<strong>in</strong>uerunt. Intantum<br />

I riscontromnio: ci irnbatternmo.<br />

/&e: <strong>in</strong>terpreti.<br />

349


combattere. E tanto profidoronox <strong>in</strong> defenderci la terra-che<br />

fummo sforzati a giocare con nostre artiglierie; e come sentis-<br />

s<strong>in</strong>0 el mono e vedess<strong>in</strong>o de’ loro cader morti alcuni, tutti si<br />

trasseno alla terra. Per onde, fatto nostro consiglio, accordammo<br />

saltare <strong>in</strong> terra 42 <strong>di</strong> noi e, se ci aspettass<strong>in</strong>o, combatter con loro.<br />

Cos1 saltati <strong>in</strong> terra con nostre armi, lor0 si vennono a noi,<br />

e combattemmo a circa d’una ora, che poco vantaggio levammo<br />

loro, salvo che e nostti balestrieri e sp<strong>in</strong>gar<strong>di</strong>eri ne amazzavano<br />

alcuno; e loro feriron certi nostri: e questo era percht non ci<br />

aspettavano non a1 tiro <strong>di</strong> lancia nt <strong>di</strong> spada. E tanta forza<br />

ponemmo alf<strong>in</strong>e che venimmo al tiro <strong>delle</strong> spade; e come gustas-<br />

s<strong>in</strong>0 le nostre armi, si missono <strong>in</strong> fuga per e monti e boschi,<br />

e ci lascioron v<strong>in</strong>citori del campo con molti <strong>di</strong> loro morti e<br />

assai feriti. E per questo giorno non travagliammo altrimenti<br />

<strong>di</strong> dare loro drieto, percht stavamo molto affaticati, e ce ne tor-<br />

nammo alle navi con tanta allegrezza de’ sette uom<strong>in</strong>i che con<br />

noi eron venuti, che non capivano* <strong>in</strong> loro.<br />

E venendo I’altro giorno, vedemmo venire per la terra<br />

gran numero <strong>di</strong> gente, tuttavia con segnali <strong>di</strong> battaglia, sonando<br />

autem <strong>in</strong>troitum terrae nobis impe<strong>di</strong>erunt, ut saxivomas mach<strong>in</strong>as nostras<br />

<strong>in</strong> eos coacti fuerimus emittere; quarum au<strong>di</strong>to tumultu, impetuque viso,<br />

necnon ex eis plerisque <strong>in</strong> terram mortuis ded<strong>di</strong>sse prospectis, omnes<br />

<strong>in</strong> terram sese receperunt. Tuncque facto <strong>in</strong>ter nos consilio, 42 de<br />

nobis <strong>in</strong> terram post eos concordavimus exilire, et adversus eos magno<br />

animo pugnare; quod et quidem fecimus. Narn tunc adversum illos <strong>in</strong><br />

terram cum armis nostris prosiluimus, contraque illi sic sese nobis oppo-<br />

suerunt, ut duabus fame hods cont<strong>in</strong>uum <strong>in</strong>vicem gesserimus bellum,<br />

propter id quod de eis magnam faceremus victoriam, dempus eomm<br />

perpauds quos balistarii colubr<strong>in</strong>ariique nostri suis <strong>in</strong>teremerunt telis,<br />

quod idcirco ita effectum est, quia seipsos a nobis ac lanceis ensibusque<br />

nostris subtiliter subtrahebant. Verumtamen tanta dernum <strong>in</strong> eos <strong>in</strong>cur-<br />

rimus violentia, ut illos cum gla<strong>di</strong>is mucronibusque nostris com<strong>in</strong>us<br />

att<strong>in</strong>geremus; quos quidem cum persensissent, omnes <strong>in</strong> fugam per<br />

silvas et nemora conversi sunt, ac nos campi victors (<strong>in</strong>terfectis ex eis<br />

vulneratisque plurimis) deseruerunt. Hos autem pro <strong>di</strong>e illa longiore<br />

fuga nequaquam <strong>in</strong>sequi voluimus, ob id quod fatigati nimium tunc<br />

essemus, qu<strong>in</strong> potius ad naves nostras, cum tanta septem illom qui<br />

nobiscum venerant, remeavimus laeticia, ut tantum <strong>in</strong> se gau<strong>di</strong>um vix<br />

ipsi susdpere possent.<br />

Sequenti autem adventante <strong>di</strong>e, vi<strong>di</strong>mus per <strong>in</strong>sulam ipsam copio-<br />

sam gentium approp<strong>in</strong>quare catervam, cornibus <strong>in</strong>strumentisque aliis<br />

prajdarono: si ost<strong>in</strong>arono.<br />

a capiuano: stavano.


corni e altri vari strumenti che loro usan nelle guerre, e tu&<br />

<strong>di</strong>p<strong>in</strong>ti e impiumati, che era cosa bene strana a vederli. 11 perch6<br />

tutte le navi fecion consiglio, e fu deliberato, poich6 questa<br />

gente voleva con noi nimicizia, che fussimo a vederci con lor0<br />

e <strong>di</strong> fare ogni cosa per farceli amici; <strong>in</strong> cas0 che non voless<strong>in</strong>o<br />

nostra amisti, che li trattassimo come nimici, e che quanti ne<br />

potessimo pigliare <strong>di</strong> loro, tutti fuss<strong>in</strong>o nostri scbiavi. E armatici<br />

come miglior potavamo, fummo alla volta <strong>di</strong> terra, e non ci<br />

<strong>di</strong>fesono el saltare <strong>in</strong> terra, credo per paura <strong>delle</strong> bombarde.<br />

E saltammo <strong>in</strong> terra 57 uom<strong>in</strong>i <strong>in</strong> quattro squadre, ciascun<br />

capitano con la sua gente, e fummo alle mani con loro. E <strong>di</strong>poi<br />

d'una lunga battaglia, morti molti <strong>di</strong> loro, gli mettemmo <strong>in</strong> fuga<br />

e seguimmo lor drieto f<strong>in</strong>o a una populazione, avendo preso<br />

circa <strong>di</strong> 250 <strong>di</strong> loro; e ardemmo la populazione e ce ne tornammo<br />

con vittoria e con 210 prigioni alle navi, lasciando <strong>di</strong> loro molti<br />

morti e feriti; e de' nostri non mor1 piii che uno, e zz feriti, che<br />

tutti scamporono, Dio sia r<strong>in</strong>graziato.<br />

Or<strong>di</strong>nammo nostra partita, e li sette uom<strong>in</strong>i, che c<strong>in</strong>que<br />

ne eron feriti, presono una can02 della isola, e con sette prigioni<br />

che demmo lor0 - quattro donne e tre uom<strong>in</strong>i - se ne tor-<br />

quibus <strong>in</strong> bellis utuntur, bucc<strong>in</strong>antem, qui et quoque depiai omnes<br />

ac variis volucrum plumis ornati erant, ita ut <strong>in</strong>tueri mirabile foret. Qui-<br />

bus perceptis, ex <strong>in</strong>ito rwsum <strong>in</strong>ter nos deliberavimus consilio ut si<br />

gens haec nobis <strong>in</strong>imicicias pararet, nosmet omnes <strong>in</strong> unum congrega-<br />

remus, videremusque mutuo semper ac <strong>in</strong>terim satageremus ut amicos<br />

nobis illos efliceremus ; quibus amiciciam nostram non recipientibus,<br />

illos quasi hostes tractaremus, ac quotquot ex eis comprehendere vale-<br />

temus, servos nostros ac mancipia perpetua faceremus. Et tunc armatio-<br />

res ut potuimus, circa plagam ipsam <strong>in</strong> gyrum nos collegimus. Illi vero<br />

(ut puto, prae mach<strong>in</strong>arum nostrarum stupore) nos <strong>in</strong> terram tunc m<strong>in</strong>ime<br />

prohibuerunt exilire. Exivimus igitur <strong>in</strong> eos <strong>in</strong> terram quadrifariam<br />

<strong>di</strong>visi 17 viri, s<strong>in</strong>guli decurionem suum sequentes, et cum eis longum<br />

manuaie gessimus bellum. Verumtamen post <strong>di</strong>uturnam pugnam pluri-<br />

mumque certamen, necnon <strong>in</strong>teremptos ex eis rnultos, omnes <strong>in</strong> hgam<br />

coegimus, et ad usque populationem eorum unam prosecuti fuimus, ubi<br />

comprehensis ex eis tj captivis, eandem eorum populationem igni<br />

combussimus, et <strong>in</strong>super ad naves nostras cum ipsis tj captivis repe-<br />

davimus, <strong>in</strong>terfectis ex eadem gente vulneratisque plurimis, ex nostris<br />

autem <strong>in</strong>terempto dumtaxat uno, sed vulneratis tz, qui omnes, ex<br />

Dei a<strong>di</strong>utorio, sanitatem recuperaverunt.<br />

Coeterum autem recursu <strong>in</strong> patriam per nos deliberato or<strong>di</strong>natoque,<br />

viri septem illi, qui nobiscum illuc venerant, quorum qu<strong>in</strong>que<strong>in</strong> praemisso<br />

bello vulnerati extiterant, phaselo uno <strong>in</strong> <strong>in</strong>sula illa arrepto, cum capti-


norono rllor terra molto allegri, maravigliandosi <strong>delle</strong> aostre<br />

forze. E noi ald facemmo vela per a Spagna con 222 prigioni<br />

schiavi, e giugnemmo ne1 porto <strong>di</strong> Calis a <strong>di</strong> 15 d'ottobre 1498,<br />

dove hmmo ben ricevuti e vendemmo nostri schiavi.<br />

Questo P quello che mi accadde <strong>in</strong> questo mi0 primo viag-<br />

gio <strong>di</strong> pia notabile.<br />

F<strong>in</strong>isce el prima uiaggio<br />

Coni<strong>in</strong>ciu el secondo<br />

Quanto a1 secondo viaggio e quello che <strong>in</strong> esso vid<strong>di</strong> piG<br />

degno <strong>di</strong> memoria P quello che qui segue.<br />

Partimmo del porto cli Calis tre navi <strong>di</strong> conserva a <strong>di</strong> 16<br />

<strong>di</strong> maggio 1499, e com<strong>in</strong>ciammo nostro camm<strong>in</strong>o a<strong>di</strong>ritti alle<br />

<strong>isole</strong> del Cavo Verde, passando a vista della isola <strong>di</strong> Gran Ca-<br />

naria; e tanto navigammo che fummo a tenere ad una isola<br />

che si <strong>di</strong>ce I'isola del Fuoco. E qui fatta nostra provisione d'acqua<br />

e <strong>di</strong> legne, e pigliammo nostra navigazione per il libeccio, e<br />

<strong>in</strong> 44 giomi hmmo a tenere ad una nuova terra, e la giu<strong>di</strong>cammo<br />

essere terra ferma e cont<strong>in</strong>ua con la <strong>di</strong> sopra si fa menzione;<br />

la quale P situata drento della torrida zona e fuora della l<strong>in</strong>ea<br />

vis septem (quos illis tribuimus), tres videlicet viros et quatuor mulieres,<br />

<strong>in</strong> terram suam cum gau<strong>di</strong>o magno et magna virium nostrarum admira-<br />

tione regressi sunt. Nosque Hyspaniae viam sequentes, Calicium tan-<br />

dem repetivimus portum, cum zzz captivatis pexsonis, 15 octobris <strong>di</strong>e,<br />

anno Dom<strong>in</strong>i 1498, ubi laetissime suscepti fuimus, ac ubi eosdem<br />

captivos nostros ven<strong>di</strong><strong>di</strong>mus. Et haec sunt quae <strong>in</strong> hac navigauone no-<br />

stra priore annotatu <strong>di</strong>gniora conspeximus.<br />

De secwdariae nav&yfiot,ir cursu<br />

Quantum ad secundariae navigationis cursum et ea quae <strong>in</strong>illa<br />

memoratu <strong>di</strong>gna conspexi <strong>di</strong>cetui <strong>in</strong> sequentibus.<br />

Eandem igitur <strong>in</strong>choantes navigationem, Calicium exivimus POI-<br />

tum anno Dom<strong>in</strong>i 1499, maii <strong>di</strong>e *** Quo exitu facto, nos CUT-<br />

sum nostrum Campi Viri<strong>di</strong>s ad <strong>in</strong>sulas arripientes necnon ad <strong>in</strong>su-<br />

larum Magnae Canariae visum transabeuntes, <strong>in</strong> tantum navigavimus<br />

ut <strong>in</strong>sulae cuidam, quae Ignis <strong>in</strong>sula <strong>di</strong>citur, applicaremus, ubi facta nobis<br />

de lignis et aqua provisione, et navigatio nostra rursum per lebeccium<br />

venturn hcepta est, post enavigatos 19 <strong>di</strong>es, terram quamdam novam<br />

tandem tenuimus, quam quidem firmam existere censuimus, contra illam<br />

de qua facta <strong>in</strong> superioribus mentio est, et quae quidem terra <strong>in</strong> zona


-<br />

equ<strong>in</strong>oziale alla parte dello austro, sopra la quale alza el polo<br />

del meri<strong>di</strong>one 5 gra<strong>di</strong> fuora d'ogni h a , e <strong>di</strong>sta dalle dette<br />

<strong>isole</strong> per el vento libeccio 500 leghe; e trovammo essere equali<br />

e giorni con le notte, perch6 fummo ad essa a dl 27 <strong>di</strong> giugno,<br />

quando el sole sta circa del tropico <strong>di</strong> Cancer. La qual terra<br />

trovammo essere tutta annegata e piena <strong>di</strong> gran<strong>di</strong>ssimi fiumi;<br />

e la terra dentro si mostrava esser molto verde e <strong>di</strong> gran<strong>di</strong>ssimi<br />

hrbori.<br />

In questo pr<strong>in</strong>cipio non vedemmo gente alcuna. Surgemmo<br />

con nostre navi e buttammo fuora e nostri battelli; fummo<br />

con essi a terra e, come <strong>di</strong>co, la trovammo piena <strong>di</strong> gran<strong>di</strong>ssimi<br />

irbori e annegata per gran<strong>di</strong>ssimi fiumi che trovammo; e la<br />

commettemmo <strong>in</strong> molte parti per vedere se potessimo entrare<br />

per essa; e per le gran<strong>di</strong> acque che traevono e fiumi, con quanto<br />

travaglio potemmo, non trovammo luogo che non fussi anne-<br />

gat0 dall'acqua. Vpdemmo per e fiumi molti segnali <strong>di</strong> come la<br />

terra era populata t visto che per questa parte non la potavamo<br />

entrare, accordammo tornarcene d e navi e <strong>di</strong> commetterla<br />

per aha parte. E tornatoci de navi, e lavantammo nosue an-<br />

core, e navicammo <strong>in</strong>fra levante e scilocco, costeggiando <strong>di</strong><br />

cont<strong>in</strong>ovo la terra, che cos1 si correva; e <strong>in</strong> molte parti la com-<br />

mettemmo <strong>in</strong> spado <strong>di</strong> 40 leghe, e tutto era tempo perduto.<br />

torrida extra l<strong>in</strong>eam aequ<strong>in</strong>octidem ad partem austri sita est, supra<br />

quam meri<strong>di</strong>onalis polus se 5 exaltat gra<strong>di</strong>bus extra quodcunque <strong>di</strong>a<br />

<strong>di</strong>statque eadem terra a praenorn<strong>in</strong>atis <strong>in</strong>sulis, ut per lebeccium ventum<br />

constabat, leuus 500; <strong>in</strong> qua terra <strong>di</strong>es cum noctibus aequales, 27 iunii,<br />

cum sol <strong>in</strong> Cancri tropico est, existere reperimus. Eandem tenam <strong>in</strong><br />

aquis 0-0 submersam, necnon magnis flum<strong>in</strong>ibus perfusam esse<br />

<strong>in</strong>venimus, quae et quidem semet plurimum viridem et proceras altissi-<br />

masque arbores habentem monstrabat, unde nem<strong>in</strong>em io illa esse tunc<br />

percepimus.<br />

Tum vero constitimus et classem nostram anchoravimus, solutis<br />

nonnullis phaselis, cum quibus <strong>in</strong> terram ipsam accedere tentavimus.<br />

Porro nos a<strong>di</strong>turn <strong>in</strong> illam quaerentes et circum earn saepius gyrantes,<br />

ipsam, ut praetactum est, sic flum<strong>in</strong>um un<strong>di</strong>s ubique perfisam <strong>in</strong>veni-<br />

mus, ut nusquam locus esset qui maximis aquis non immadesceret. Vi<strong>di</strong>-<br />

mus tamen <strong>in</strong>terim per flum<strong>in</strong>a ipsa signa quammulta quemadmodum<br />

ipsa eadem tellus <strong>in</strong>habitata esset et <strong>in</strong>colis multis foecuada. At quum<br />

eadem signa considerami <strong>in</strong> ipsam descendere nequiebamus, ad naves<br />

nostras reverti concordavimus, quod et quidem fecimus. Quibus ab<br />

h<strong>in</strong>c exanchoratis, postea <strong>in</strong>tm levantem et seroccum ventum collate-<br />

raliter secundum tenam (sic spirante vento) navigavhus, pertentantes<br />

saepius <strong>in</strong>terim pluribus quam 40 durantibus leucis si <strong>in</strong> ipsam pene-


-<br />

Trovammo <strong>in</strong> questa costa che le corrente del mare erano <strong>di</strong><br />

tanta forza che non ci lasciavano navigare, e tutte correvano<br />

dallo scilocco a1 maestrale. Di modo che, visto tanti <strong>in</strong>conve-<br />

nienti per nostra navicazione, fatto nostro consiglio, accordammo<br />

tornare la navicazione alla parte del maestrale.<br />

E tanto navicammo a1 lungo della terra che fummo a<br />

tenere <strong>in</strong> un bellissimo porto, el quale era causato da una grande<br />

isola che stava all’entrata, e drento si faceva una gran<strong>di</strong>ssima<br />

<strong>in</strong>senata. E navicando per entrare <strong>in</strong> esso, prolungandor la<br />

isola, avemmo vista <strong>di</strong> molta gente, e, allegratici, <strong>in</strong><strong>di</strong>rizzammo<br />

nostre navi per surgere dove vedavamo la gente, che potavamo<br />

stare piii al mare circa <strong>di</strong> quattro leghe. E navicando <strong>in</strong> questo<br />

modo, avemmo vista d‘una can06 che veniva con alto mare,<br />

nella quale veniva molta gente; e accordammo <strong>di</strong> averla alIa<br />

mano, e facemmo la volta con nostre navi sopra essa, con or-<br />

<strong>di</strong>ne che noi non la perdessimo. E navicando alla volta sua con<br />

ftesco tempo, vedemmo che stavamo fermi coy remi alzati, credo<br />

per maraviglia <strong>delle</strong> nostre navi; e com’e’ vidono che noi ci anda-<br />

vamo apressando loro, messono e remi nell’acqua e com<strong>in</strong>cio-<br />

rono a navicare alla volta <strong>di</strong> terra. E come <strong>in</strong> nostra compagnia<br />

vare <strong>in</strong>sulam valeremus. Qui labor omnis <strong>in</strong>anis extitit, cum siquidem<br />

ill0 <strong>in</strong> latere maris fluxurn, qui a serocco ad magistralem abibat, sic<br />

violentum compeierimus, ut idem mare se navigabile non praeberet.<br />

Quibus cognitis <strong>in</strong>convenientibus, consilio facto, convenimus ut navi-<br />

gium nostnun per mare ad magistralem reflecteremus.<br />

Tumque secundum terram ipsam <strong>in</strong>tantun navigavimus, ut tandem<br />

portui uni applicaremus qui bellissimam <strong>in</strong>sulam bellissimumque s<strong>in</strong>um<br />

quemdam <strong>in</strong> eius <strong>in</strong>gressu tenebat, supra quem, nobis navigantibus ut<br />

<strong>in</strong> iUum <strong>in</strong>troire possemus, <strong>in</strong>mensam <strong>in</strong> <strong>in</strong>sula ipsa gentium turbam<br />

a mari quatuot leuds aut circiter <strong>di</strong>stantem vi<strong>di</strong>mus, cuius rei gratia<br />

laetati non panun extitimus. Igitur paratis naviculis nostris ut <strong>in</strong> eandem<br />

<strong>in</strong>sulam vaderemus, l<strong>in</strong>trem quandam, <strong>in</strong> qua personae complures erant,<br />

ex alto mari venire vi<strong>di</strong>mus; propter quod tunc convenimus ut, eis<br />

<strong>in</strong>vasis, ipsos comprehenderemus. Et tunc <strong>in</strong> illos navigare <strong>in</strong> gyrum<br />

(ne evadere possent) drcundare occepimus; quibus sua quoque vice<br />

nitentibus, vi<strong>di</strong>mus iUos (aura temperata manente), iemis suis omnibus<br />

sursum aectis, quasi hrmos ac resistentes se sigdcare velle; quam<br />

rem sic idcirco iUos efficere putavimus ut <strong>in</strong>de nos <strong>in</strong> admirationem con-<br />

verterent. Cum vero sibi nos com<strong>in</strong>us approp<strong>in</strong>quare cognovissent,<br />

remis suis <strong>in</strong> aquam conversis, tecram versus remigare <strong>in</strong>ceperunt.<br />

Attamen nobiscum catbasum unam 41 doliorum volatu celenimum<br />

I prolungando: costeggiando.


-<br />

venisse una carovella <strong>di</strong> 4.5 tonelli, molto buona della vela, si<br />

puose a barloventox della canok, e quando le parve tempo d‘ar-<br />

rivare sopra essa, allargb li apparecchi e venne alla volta sua,<br />

e noi alsi; e come la carovelletta pareggiasse con lei, e non la<br />

volesse <strong>in</strong>vestire, la pass6 e poi rimase sottovento. E come si<br />

vedess<strong>in</strong>o a vantaggio, com<strong>in</strong>ciarono a far forza co’ remi per<br />

fuggire; e noi che traevamo e battelli per poppa gii stipati <strong>di</strong><br />

buona gente, pensando che la piglierebbono. E travagliorono<br />

piii <strong>di</strong> due ore, e <strong>in</strong>f<strong>in</strong>e, se la carovelletta <strong>in</strong> altra voltaz non<br />

tornava sopra essa, la perdavamo. E come si viddeno stretti<br />

dalla carovella e da’ battelli, tutti si gittarono a1 mare, che po-<br />

tevono essere 70 uom<strong>in</strong>i e <strong>di</strong>stavano da terra circa <strong>di</strong> due leghe;<br />

e seguendoli coy battelli, <strong>in</strong> tutto el giorno non ne potemmo<br />

pigliare piii che dua, che fu per acerto.3 Li altri tutti si furono<br />

a terra a salvamento, e nella canok restarono 4 fanciulli, e quali<br />

non eron <strong>di</strong> lor generazionef chi li traevano presi da aha terra,<br />

e li avevano cappati,r chi tutti eron senza membro virile e con<br />

la piaga fresca: <strong>di</strong> che molto ci maravigliammo. E messi nelle<br />

navi, ci <strong>di</strong>sseno per segnali che li avevon cappati per mangiar-<br />

educebamus, quae tunc tali navigio delata est, ut subito ventum super<br />

eos obt<strong>in</strong>eret; cumque irmen<strong>di</strong> <strong>in</strong> illos advenisset commo<strong>di</strong>tas, ipsi sese<br />

apparatumque suum <strong>in</strong> phaselo suo or<strong>di</strong>nate spargentes, se quoque ad<br />

navigandum acc<strong>in</strong>xerunt. Itaque cum eos praeteriissemus, ipsi fugere<br />

conati sunt. At nos nonnullis tunc expe<strong>di</strong>tis phaselis, vali<strong>di</strong>s viris stipatis,<br />

illos tunc comprehendere putantes, mox <strong>in</strong> eos <strong>in</strong>currimus; contra quos<br />

bis gem<strong>in</strong>is fere horis nobis nitentibus, nisi carbasus nostra, quae cursu<br />

eos praeterierat, m sum super eos reversa fuisset, illos penitus amitte-<br />

bamus. Cum vero ipsi se eisdem nostris phaselis carbasoque un<strong>di</strong>que<br />

constrictos esse perspicerat, omnes, qui circiter 20 erant et a terra dua-<br />

bus fere leucis <strong>di</strong>stabant, <strong>in</strong> mare saltu prosilimt. Quos nos cum pha-<br />

selis nostris tota prosequentes <strong>di</strong>e, nullos ex eis nisi tantummodo duos<br />

praehendere potuimus, aliis omnibus <strong>in</strong> terram salvis abeuntibus. In<br />

l<strong>in</strong>tre autem eo-, quam desemerant, bis gem<strong>in</strong>i iuvenes extabant, non<br />

de e om gate geniti, sed quos <strong>in</strong> tellure aliena rapuerant, quorum s<strong>in</strong>-<br />

guhs ex recenti &ere virilia absciderant; quae res admirationem non<br />

parvam nobis attulit. Hos autem cum <strong>in</strong> nostras suscepissemus navicu-<br />

las, nutibus nobis <strong>in</strong>s<strong>in</strong>uarunt quemadmodum illi eos ab ipsis manducan-<br />

’ bariouenfo: sottovento.<br />

‘ <strong>in</strong> aha volta: con un altro bordo.<br />

J acerto: caso.<br />

genera+oiie: rxzza.<br />

cajpafi: castrati.<br />

3JJ


-<br />

seli; e sapemmo costoro erano una gente che si <strong>di</strong>cono camballi,<br />

molto efferati, che mangiono came umana.<br />

Fummo con le navi, levando con noi la cano? per poppa,<br />

alla volta <strong>di</strong> terra, e surgemmo a mezza lega. E come a terra<br />

vedessimo molta gente alla spiaggia, fummo coy battelli a terra<br />

e levammo con esso noi e dua uom<strong>in</strong>i che pigliammo. E giunti<br />

<strong>in</strong> terra, tutta la gente si fuggi e si misseno pe' boschi; e allar-<br />

gammo uno delli uom<strong>in</strong>i, dandogli molti sonagli e alcuno spec-<br />

chio, e li <strong>di</strong>cemmo che fussi assicurar la gente, e che volavamo<br />

essere loro amici; el quale fece molto bene quell0 li mandammol,<br />

e trasse seco tutta la gente, che potevono essere 400 uom<strong>in</strong>i<br />

e molte donne, e quali vennono senza arme alcuna adonde sta-<br />

vamo con li battelli. E fatto con loro buona amisti, rendemmo<br />

lor0 l'altro preso e mandammo alle navi per la loro cano? e<br />

la rendemmo loro. Questa cano? era lunga 26 passi e larga due<br />

braccia, e tutta d'un solo irbore cavato, molto bene lavorata;<br />

e quando la ebbono varata <strong>in</strong> un rio e messala <strong>in</strong> luogo sicuro,<br />

tutti si fuggirono e non vollon piii praticare con noi: che ci parve<br />

dos abducerent, <strong>in</strong><strong>di</strong>cantes <strong>in</strong>terim quod gens haec tam effera et crudelis,<br />

humanarum camium comestiix, cambali nuncuparent.<br />

Postea autem nos ipsam eorum l<strong>in</strong>trem nobiscum trahentes, et<br />

cum naviculis nostris cursum eorum terram versus arripientes, parum-<br />

per <strong>in</strong>terim constitimus et naves nostras me<strong>di</strong>a tantum leuca a plaga illa<br />

<strong>di</strong>stantes anchoravimus; quam cum popdum plurimum oberrare vi<strong>di</strong>s-<br />

semus, <strong>in</strong> illam cum ipsis navids nostris subito propei-avimus, ductis<br />

nobiscum duobus illis quos <strong>in</strong> l<strong>in</strong>tre a nobis <strong>in</strong>vasa comprehenderamus.<br />

Quamprimum autem terram ipsam pede contigimus, omes trepi<strong>di</strong> et<br />

seipsos ab<strong>di</strong>turi <strong>in</strong> vic<strong>in</strong>as nemorum latebras <strong>di</strong>tfugerunt; tum vero uno<br />

ex illis quos praehenderamus abire permisso, et plurimis illi amiciciae<br />

signis, necnon nolis, cymbalis ac speculis plerisque datis, <strong>di</strong>ximus ei ne<br />

propter nos coeteri qui aufugerant expavescerent, quum eorum amicos<br />

esse plurimum cupiebamus. Qui abiens iussa nostra solerter implevit,<br />

gente illa tota, 400 videlicet fere Viris cum foem<strong>in</strong>is mdtis, a silvis<br />

secum ad nos eductis, qui <strong>in</strong>ermes ad nos, ubi cum naviculis nods<br />

eramus, oms venerunt et cum quibus tunc amidciam bonam firmavi-<br />

mus, restituto quoque eis alio quem captivum tenebamus, et patiter<br />

eorum l<strong>in</strong>trem, quam <strong>in</strong>vaseramus, per navium nostrarum socios, apud<br />

quos erat, eis restitui mandavimus. Porro haec eorum l<strong>in</strong>ter, quae ex<br />

solo arboris trunco cavata et multum subtiliter effecta fuerat, longa 26<br />

passibus et lata duobus brachiis erat. Hanc cum a nobis recuperassent,<br />

et tuto <strong>in</strong> loco flum<strong>in</strong>is reposuissent, otnnes a nobis repente fugerunt,<br />

' n~ondommo: or<strong>di</strong>nammo.


tanto barbaro atto che gli giu<strong>di</strong>cammo gente <strong>di</strong> poca fede e-&<br />

mala con<strong>di</strong>zione. A costoro vedemmo alcun poco d‘oro che<br />

traevano nelli orecchi.<br />

Partimmo <strong>di</strong> qui e entrammo drento nella <strong>in</strong>senata, dove<br />

trovammo tanta gente che fu maraviglia, con li quali facemmo<br />

<strong>in</strong>tera amisti, e fummo molti <strong>di</strong> noi con loro alle loro popula-<br />

zioni, molto sicuramente e ben ricevuti. In questo luogo riscat-<br />

tammo 150 perle, che ce le detton per un sonaglio, e alcun poco<br />

d’oro, che ce lo davano <strong>di</strong> grazia. E <strong>in</strong> questa terra trovammo<br />

che beevano v<strong>in</strong>o fatto <strong>di</strong> lor frutte e semente ad us0 <strong>di</strong> cervogia,<br />

e bianco e vermiglio; e el migliore era fatto <strong>di</strong> mirabolani,<br />

e era molto buono, e mangiammo <strong>in</strong>f<strong>in</strong>iti <strong>di</strong> essi, cht era a1 tempo<br />

loro : t molto buona frutta, saporosa a1 gusto e salutifera a1 corpo.<br />

La terra t molto abondosa de’ loro mantenimenti, e la gente <strong>di</strong><br />

buona conversazione e la pih pacihca che abbiamo trovata<br />

<strong>in</strong>hno a qui.<br />

Stemmo <strong>in</strong> questo port0 17 giorni con molto piacere,<br />

e ogni giorno ci venivano a vedere nuovi populi della terra<br />

drento, maravigliandosi <strong>di</strong> nostre effigie e bianchezza e de’<br />

nostri vestiti e arme e della forma e grandezza <strong>delle</strong> navi.<br />

Da questa gente avemmo move <strong>di</strong> come stava una gente pih<br />

nec nobiscum amplius conversati voluemt. Quo tam barbaro facto<br />

cornperto, illos malae fidei malaeque con<strong>di</strong>tionis existere cognovimus.<br />

Apud eos aurum dumtaxat pauculum, quod ex auribus gestabant, vi<strong>di</strong>mus.<br />

Itaque plaga illa relicta, et secundum eam navigatis 80 circiter<br />

leuds, stationem quandam naviculis tutam reperimus, <strong>in</strong> quam <strong>in</strong>troeua-<br />

tes, tantas <strong>in</strong>ibi comperimus gentes ut id mirabde foret; cum quibus<br />

facta amicicia, ivimus de<strong>in</strong>de cum eis ad plures eorum pagos, ubi multum<br />

secure multumque honeste ab eis suscepti fuimus, et ab eis <strong>in</strong>terim<br />

100 uniones unica nola emimus, cum auro rno<strong>di</strong>co, quod eis ex gratia<br />

contulimus. In hac terra v<strong>in</strong>utn ex fructibus sementibusque expressum<br />

ut dceram cervisiamve albam et rubentem bibunt, melius autem ex<br />

myrre pomis valde bonis confecturn erat, ex quibus cum multis quam-<br />

bonis aliis fructibus, gustui sapi<strong>di</strong>s et corpori salubribus, habundanter<br />

come<strong>di</strong>mus, propterea quod tempestive illuc adveneramus. Haec eadem<br />

<strong>in</strong>sula eorum rebus suppellectilive quammulmm habundans est, gensque<br />

ipsa bonae conversationis et maioris pacificentiae est quam usquam alibi<br />

repererimus aliam.<br />

In hoc porn 17 <strong>di</strong>ebus cum <strong>in</strong>genti placito perstitimus, venienti-<br />

bus quoti<strong>di</strong>e ad nos populis multis, nos effigiemque nostram et albe<strong>di</strong>-<br />

nem, necnon vestimenta armaque nostra et navium nostrarum magni-<br />

tu<strong>di</strong>nem admirantibus. Hii etiam nobis gentem quandam eis <strong>in</strong>festam<br />

occidentem versus existere retulerunt, quae gens <strong>in</strong>f<strong>in</strong>itam habebant


-<br />

a1 ponente che loro, che erano loro nimici, che tenevano <strong>in</strong>6nita<br />

cosa <strong>di</strong> perle, e che quelle che lor0 tenevano eron che le avevan<br />

lor toke nelle lor guerre; e ci <strong>di</strong>sseno come le pescavono e <strong>in</strong><br />

che modo nascevano, e li trovammo essere con veriti, come<br />

u<strong>di</strong>ri Vostra Magnificenza.<br />

Partimmo <strong>di</strong> questo porto, e navicando per la costa, per<br />

la quale <strong>di</strong> cont<strong>in</strong>uo vedavamo fimate con gente alla spiaggia,<br />

e a1 capo <strong>di</strong> molti giorni b m o a tenere <strong>in</strong> un porto a causa<br />

<strong>di</strong> rime<strong>di</strong>are una <strong>delle</strong> nostre navi che faceva molta acqua;<br />

dove trovammo essere molta gente, con li quali non potemmo,<br />

n-5 per forza n-5 per amore, aver conversazione alcuna: e quando<br />

andavamo a terra coy battelli, ci <strong>di</strong>fendevano aspramente la terra ;<br />

e quando pih non potevano, si fuggivano per li boschi e non ci<br />

aspettavano.<br />

Conosciutoli tanto barbari, ci partimmo <strong>di</strong> qui; e andando<br />

navicando, avemmo vista d'una isola che <strong>di</strong>stava ne1 mare 15<br />

leghe da terra, e accordammo <strong>di</strong> andare a vedere se era populata.<br />

Trovammo <strong>in</strong> essa la piii bestial gente e la piii brutta che mai<br />

si vedesse, e era <strong>di</strong> questa sorte: erano <strong>di</strong> gesto e vis0 molto<br />

unionum quantitatem, quotque quos ipsi habebant uniones eisdem <strong>in</strong>i-<br />

micis suis <strong>in</strong> belligerationibus adversus eos habitis abstulerant, nos<br />

quoque et quemadmodum illos piscarentur et quemadmodum nasce-<br />

rentur edocentes; quorum <strong>di</strong>cta vera profeao esse cognovimus, prout<br />

et Maiestas Vestra posthaec amplius <strong>in</strong>telligere poterit.<br />

Relicto autem portu ill0 et secundum plagam eandem, <strong>in</strong> quam conti-<br />

nue gentes affluere prospidebamus, cursu nostro produao, portum quen-<br />

dam alium (atdgimus) reficiendae unius naviculae nostrae gratia, <strong>in</strong><br />

quo gentem multam esse comperimus, cum quibus nec vi nec amicicia<br />

conversationem obt<strong>in</strong>ere valuimus, illis, si quandoque <strong>in</strong> terram cum<br />

naviculis nos& descenderemus, se contra aspece defendentibus, et si<br />

quandoque nos sust<strong>in</strong>ere non valerent, <strong>in</strong> silvas aufugientibus et nos<br />

nequaquam expectantibus; quorum tantam barbariem nos cognoscentes,<br />

ab eis exh<strong>in</strong>c <strong>di</strong>scessimus. Tuncque <strong>in</strong>ter navigandum <strong>in</strong>sulam quandam<br />

<strong>in</strong> mari leucis a terra I 5 <strong>di</strong>stantem vi<strong>di</strong>mus, quam, si <strong>in</strong> ea populus quis-<br />

piam esset, <strong>in</strong>visere concordavimus. In illam igitur accelerantes, quandam<br />

hibi <strong>in</strong>venimus gentem, quae omnium bestialissima simplicissimaque,<br />

omnium quoque gratiosissima benignissimaque mat; cuius quidem gentis<br />

rims et mores eiusmo<strong>di</strong> sunt.<br />

De ejusdem gentis ritu et moribus<br />

Hii d t u ac gestu corporis brutales admodum extant, s<strong>in</strong>gulique<br />

maxillas herba quadam viri<strong>di</strong> <strong>in</strong>trorsum repletas habebant, quam pecu-<br />

3Jl


utti, e tutti tenevano le gote piene <strong>di</strong> drento <strong>di</strong> una erba verde,<br />

che <strong>di</strong> cont<strong>in</strong>ovo la rugumavano come bestie, che apena potevon<br />

parlare; e ciascuno traeva a1 collo due zucche secche e piccole,<br />

che l'una era piena <strong>di</strong> quella erba che tenevano <strong>in</strong> bocca, e l'altra<br />

d'una far<strong>in</strong>a bianca che pareva gesso <strong>in</strong> polvere; e <strong>di</strong> quando <strong>in</strong><br />

quando, con un fuso che tenevano, immollandolo con la bocca,<br />

lo mettevano nella zucca della far<strong>in</strong>a, <strong>di</strong>poi se lo mettevano <strong>in</strong><br />

bocca da tutt'a dua le bande <strong>delle</strong> gote, <strong>in</strong>far<strong>in</strong>andosi l'erba<br />

che tenevano <strong>in</strong> bocca; e questo facevano molto a m<strong>in</strong>uto.<br />

E maravigliati <strong>di</strong> tal cosa, non potavamo <strong>in</strong>tendere questo se-<br />

creta, nk a che f<strong>in</strong>e cos1 facevano. Questa gente, come ci vidono,<br />

vennono a noi tanto familiarmente come se avessimo tenuto<br />

con loro amisti molto tempo. Andando con loro per la spiag-<br />

gia parlando, e desiderosi <strong>di</strong> bere acqua fresca, ci feciono segnali<br />

che non la tenevano, e conferevonr <strong>di</strong> quella loro erba e far<strong>in</strong>a;<br />

<strong>di</strong> modo che stimammo per <strong>di</strong>screzione che questa kola era<br />

povera d'acqua e che per <strong>di</strong>fendersi dalIa sete tenevano quella<br />

erba <strong>in</strong> bocca, e la far<strong>in</strong>a per questo medesimo.<br />

Andammo per la isola un dl e mezzo senza che mai trovas-<br />

simo acqua viva, e vedemmo che l'acqua che e' beevano era<br />

dum <strong>in</strong>star usque rum<strong>in</strong>abant, ita ut vix quicquam eloqui possent; quo-<br />

rum quoque s<strong>in</strong>guli ex collo pusillas siccatasque cucurbitas duas, alte-<br />

ram eamm haba ipsa quam <strong>in</strong> ore tenebant, alteram vero ex ipsis far<strong>in</strong>a<br />

quadam albida gipso m<strong>in</strong>uto simili plenam gerabant, habit0 bacillo quo-<br />

dam quem <strong>in</strong> ore suo madefactum masticafmnque saepius <strong>in</strong> cucurbitam<br />

farr<strong>in</strong>a repletam mittebant et de<strong>in</strong>de cum eo de eadem farj<strong>in</strong>a extrahe-<br />

bant, quam sibi post haec <strong>in</strong> ore utrunque ponebant, herbam ipsam quam<br />

<strong>in</strong> ore gestabant eadem farr<strong>in</strong>a respergitando; et hoc frequentiss<strong>in</strong>e pau-<br />

latimque efficiebant. Quam rem nos admkati, illius causam secretumque<br />

aut cur ita facerent satis nequivimus compraehendere. Hecdne gens<br />

(ut experiment0 <strong>di</strong><strong>di</strong>cimus) ad nos adeo familiatiter advenit, ac si nobis-<br />

cum saepius antea negociati fuissent et longaevam amiciciam habuissent.<br />

Nobis autem per plagam ipsam cum eis ambulantibus colloquentibusque<br />

et <strong>in</strong>terim recentern aquam bibere desiderantibus, ipsi per signa se tali-<br />

bus aquis penitus carere <strong>in</strong>s<strong>in</strong>uantes, ultro de herba far<strong>in</strong>aque, quam<br />

<strong>in</strong> ore gestabant, offerebant; propter quod regionem eamdem aquis<br />

delicientem, quodque ut sitim sublevarent sua- herbam (et) far<strong>in</strong>am<br />

talem <strong>in</strong> ore gestarent <strong>in</strong>telleximus.<br />

Unde factum est ut nobis ita meantibus et circum plagam eandem<br />

una <strong>di</strong>e cum me<strong>di</strong>a illos concomitantibus, vividam aquam nusquam <strong>in</strong>ve-<br />

' ronfercuon: offrivano.


<strong>di</strong> rugiada che cadeva <strong>di</strong> notte sopra certe foglie che parevano<br />

orecchi d'as<strong>in</strong>o, e empievonsi d'acqua, e <strong>di</strong> questa beevano<br />

(era acqua ottima); e <strong>di</strong> queste foglie non ne avevono <strong>in</strong> molti<br />

luoghi. Non tenevano alcuna maniera <strong>di</strong> vivande, n.5 ra<strong>di</strong>ce,<br />

come nella terra ferma, e la lor vita era con pesci che pigliavon<br />

ne1 mare, e <strong>di</strong> questi tenevano gran<strong>di</strong>ssima abundanza, e erano<br />

gran<strong>di</strong>ssimi pescatori; e ci presentorono molte tortughe1 e<br />

molti gran pesci molto buoni. Le lor donne non usavon tenere<br />

l'erba <strong>in</strong> bocca come gli uom<strong>in</strong>i, ma tutte traevono una mcca<br />

con acqua e <strong>di</strong> quella beevano. Non tenevano populazione nt<br />

<strong>di</strong> case nt <strong>di</strong> capanne, salvo che abitavano <strong>di</strong>basso <strong>di</strong> frascati<br />

che li defendevano dal sole e non da l'acqua, cht credo poche<br />

volte vi pioveva <strong>in</strong> quella isola. Quando stavano a1 mare pe-<br />

scando, tutti tenevano una foglia molto grande e <strong>di</strong> tal lar-<br />

ghezza che vi stavon <strong>di</strong>basso drento all'ombra, e la ficcavano<br />

<strong>in</strong> terra, e, come el sole si volgeva, cosl volgevano la foglia,<br />

et <strong>in</strong> questo modo si <strong>di</strong>fendevano dal sole. L'isola contiene<br />

molti animali <strong>di</strong> varie sorte, e beano acqua <strong>di</strong> pantani.<br />

E visto che non tenev<strong>in</strong>o profitto alcuno, ci partimmo,<br />

e fummo ad un'altra isola, e trovammo che <strong>in</strong> essa abitava gente<br />

nerimus, cognoverimusque quod ea quam bibebant aqua ex rore noctu<br />

super certis foliis, auriculis as<strong>in</strong>i similibus, decidente collecta erat; quae<br />

quidem folia eiusmo<strong>di</strong> rore noaumo tempore se implebant, ex quo<br />

rore (qui optimus est) idem populus bibebat; sed tamen talibus foliis<br />

pleraque eorum loca deficiebant. Hecc<strong>in</strong>e gens victualibus, quae <strong>in</strong> terra<br />

solida sunt, penitus carent, qu<strong>in</strong>ymmo ex piscibus, quos <strong>in</strong> maxi piscantur,<br />

vivunt. Etenim apud eos, qui magni piscatores existunt, pisdum<br />

<strong>in</strong>gens habundat copia; ex quibus ipsi plurimos m e s ac quambonos<br />

Pisces alios plures ulao nobis obtulerunt. Eomm uxores herba, quam<br />

<strong>in</strong> ore viri ipsi gerebant, nusquam utebantur; venun s<strong>in</strong>gulae cucurbitam<br />

unam aqua impletam, ex qua biberent, habebant. Nullos domorum<br />

pagos nullave tuguria gens haec habent, praeterquam folia gran<strong>di</strong>a quaedam,<br />

sub quibus a solis fervore, sed non ab ymbribus, se protegmt,<br />

propter quod autumabile est quod parum <strong>in</strong> terra illa pluitet. Cum autem<br />

ad piscandum mare a<strong>di</strong>eriat, folium unum adeo grande secum quisque<br />

piscaturus &ea ut, ill0 <strong>in</strong> terram delixo et ad solis meatum versato, sub<br />

illius umbra adversus aestum totum se abscondat. Hacc<strong>in</strong>e <strong>in</strong> <strong>in</strong>sula<br />

quammulta variorum generum animalia sunt, quae omnia aquam lutulentam<br />

bibunt.<br />

Videntes autem quod <strong>in</strong> ea commo<strong>di</strong> nihil nancisceremur, nos,<br />

relicta illa, aliam quandam <strong>in</strong>sulam tenuimus, <strong>in</strong> quam nos <strong>in</strong>gre<strong>di</strong>entes<br />

tortughe: tartarughe.


-<br />

molto grande. Fummo <strong>in</strong>& <strong>in</strong> terra per vedere se trovavamo<br />

acqua fresca; e non pensando che I'isola fussi populata, per non<br />

veder gente, andando a-lungo della spiaggia, vedemmo pedate<br />

<strong>di</strong> gente n da rena molto gran<strong>di</strong>, e giu<strong>di</strong>cammo se l'altre membra<br />

rispondess<strong>in</strong>o alla misura, chc sarebbono uom<strong>in</strong>i gran<strong>di</strong>ssimi.<br />

E andando <strong>in</strong> questo, riscontrammo <strong>in</strong> un camm<strong>in</strong>o che andava<br />

per la terra dentro, e accordammo nove <strong>di</strong> noi, e giu<strong>di</strong>cammo<br />

che I'isola, per esser piccola, non poteva avere <strong>in</strong> si molta gente;<br />

e perb andammo per essa, per vedere che gente era questa.<br />

E <strong>di</strong>poi che fummo iti circa <strong>di</strong> una lega, vedemmo <strong>in</strong> una valle<br />

c<strong>in</strong>que <strong>delle</strong> lor capanne, che ci parevon <strong>di</strong>spopolate; e fummo<br />

ad esse e ttovammo solo c<strong>in</strong>que donne - e due vecchie e tre<br />

fanciulle - <strong>di</strong> tanto aka statura che per maraviglia le guardavamo.<br />

E come ci viddono, entrb lor tanta paura che non ebbono animo<br />

a fuggire; e le due vecchie ci com<strong>in</strong>ciorono con parole a convi-<br />

tare traendoci molte cose da mangiare, e messonci <strong>in</strong> una capanna.<br />

E eron <strong>di</strong> statura maggiori che uno grande uomo, che ben sa-<br />

rebbon grande <strong>di</strong> corpo come fi Francesco degli Albizzi, ma <strong>di</strong><br />

miglior proporzione; <strong>di</strong> modo che stavamo tutti <strong>di</strong> proposito<br />

<strong>di</strong> tome le tre fanciulle per forza e per cosa maravigliosa trarle<br />

a Castiglia.<br />

et recentem, unde biberemus, aquam <strong>in</strong>vestigantes, putantes <strong>in</strong>terim<br />

ipsam andem terram a nullis esse habitatam, propterea quod <strong>in</strong> ea<br />

nem<strong>in</strong>em <strong>in</strong>ter adveniendum prospexeramus, dum per arenam deambu-<br />

laremus vestigia pedum quammagna nonnulla vi<strong>di</strong>mus, ex quibus cen-<br />

suimus quod si eisdem pe<strong>di</strong>bus reliqua membra respondebant, hom<strong>in</strong>es<br />

<strong>in</strong> eadem ten-a gran<strong>di</strong>ssimi habitabant. Nobis autem ita per arenam<br />

deambulantibus, viam unam <strong>in</strong> terram ducentem comperimus, secundum<br />

quam 9 de nobis euntes <strong>in</strong>sulam ipsam <strong>in</strong>visere paravimus, ob id quod<br />

non quamspaciosam illam, nec quammultas <strong>in</strong> ea habitare gentes existi-<br />

mavimus. Pererrata igitur secundum eamdem viam una fere leuca, qu<strong>in</strong>-<br />

que <strong>in</strong> convalle quadam (quae populatae apparebant) vi<strong>di</strong>mus casas;<br />

<strong>in</strong> quas <strong>in</strong>troeuates, qu<strong>in</strong>que <strong>in</strong> illis reperimus mulieres vetulas, videli-<br />

cet duas et iuvenculas tres, quae quidem omes sic statura proceres<br />

erant ut <strong>in</strong>de valde miraremur. Hae autem prot<strong>in</strong>us ut nos <strong>in</strong>tuitae sum,<br />

adeo stupefactae permanserunt, ut aufugien<strong>di</strong> animo penitus deficerent.<br />

Tumque vetulae ipsae, l<strong>in</strong>gua eorum nobiscum blan<strong>di</strong>uscule loquentes<br />

et sese omes <strong>in</strong> casam unam recipientes, permulta nobis de suis victua-<br />

libus obtulerunt. Eaedem vero omnes longissimo vi10 statura gran<strong>di</strong>ores<br />

erant et quidem aeque grandes ut Francisms de Albicio, sed meliore<br />

quam nos sumus proportione compactae; quibus ita compertis, post<br />

haec una convenimus ut iuvenculis ipsis per vim arreptis, eas <strong>in</strong> Casti-<br />

liam quasi rem admirandam abduceremus.


E stando <strong>in</strong> questi ragionamenti, com<strong>in</strong>ciorono a enirare<br />

per la porta della capanna ben 36 uom<strong>in</strong>i molto maggiori che<br />

le donne, uom<strong>in</strong>i tanto ben fatti che era cosa formosa a vedergli;<br />

e quali ci missono <strong>in</strong> tanta turbazione che pih tosto saremmo vo-<br />

Iuti essere alie navi che trovarci con tal gente. Traevano archi<br />

gran<strong>di</strong>ssimi e frecce e gran bastoni con capocchie, e parlavano<br />

<strong>in</strong>fra loro d'un suono come voless<strong>in</strong>o manometterci. Vistoci<br />

<strong>in</strong> tal pericolo, facemmo vari consigli <strong>in</strong>fra noi: alcuni <strong>di</strong>cevano<br />

che <strong>in</strong> casa si com<strong>in</strong>ciasse a dare <strong>in</strong> loro', et altri che no, che a1<br />

campo era migliore; e altri che <strong>di</strong>cevano che non com<strong>in</strong>ciassimo<br />

la quistione <strong>in</strong>f<strong>in</strong>o a tanto che vedessimo quello che voless<strong>in</strong><br />

fare; et accordammo del salir della capama e andarcene <strong>di</strong>ssi-<br />

mdatamente a1 camm<strong>in</strong>o <strong>delle</strong> navi; e cos] lo facemmo, e pres0<br />

nostro camm<strong>in</strong>o, ce ne tornammo alle navi. Lor0 ci vennon<br />

drieto tuttavia a un tito <strong>di</strong> pietra, parlando <strong>in</strong>fra loro: credo che<br />

non men paura avevon <strong>di</strong> noi che noi <strong>di</strong> loro, perch6 alcuna<br />

volta ci riposavamo e loro alsi, senza appressarsi a noi; tanto<br />

che giugnemmo alla spiaggia dove stavano e battelli aspettandoci,<br />

e entrammo <strong>in</strong> essi. E come fummo larghiz, lor0 saltorono nel-<br />

l'acqua e ci tirorono molte saette, ma poca paura tenavamo gii<br />

<strong>di</strong> loro. Sparammo lor0 dua tiri <strong>di</strong> bombarda pic per spaventarli<br />

In qua deliberatione nobis existentibus, ecce 36 vel circiter viri<br />

multoque foem<strong>in</strong>ae ipsae altiores, et adeo egregiae compositi ut illos<br />

<strong>in</strong>spicere delectabile foret, casam ipsam <strong>in</strong>troire occeperunt; propter<br />

quos tanta tunc atkcti fuimus turbatione, ut satius apud naviculas nostras<br />

quam cum tali gente esse duxissemus. Hii etenim <strong>in</strong>gentes arcus et sagit-<br />

tas, nec non et sudes perticasve magnas <strong>in</strong>star clavarum ferebant, qui<br />

<strong>in</strong>gressi loquebantur quoque <strong>in</strong>ter se mum0 ac si nos comprehendere<br />

vellent. Quo tali periculo percepto, <strong>di</strong>versa etiam <strong>in</strong>ter-nos tunc feci-<br />

mus consilia: unis ut illos <strong>in</strong> ipsa eadem casa <strong>in</strong>vaderemus, aliis vero<br />

nequaquam, sed foris potius et <strong>in</strong> platea, et aliis ut nusquam adversus<br />

eos pugnam quaereremus, donec quid agere vellent <strong>in</strong>telligeremus asse-<br />

verantibus. Inter quae consilia, casam illam simulate exivirnus et ad naves<br />

nostras remeare occepimus, ipsique (quantus est lapi<strong>di</strong>s iactus) mutuo<br />

sproloquentes, nos <strong>in</strong>secuti sunt, haud m<strong>in</strong>ore quam nos, ut autumo,<br />

trepidantes formi<strong>di</strong>ne; cum nobis morantibus, ipsi quoque em<strong>in</strong>us mane-<br />

rent et nisi nobis ambulantibus non ambularent. Cum vero ad naves<br />

nostras pertigissemus et <strong>in</strong> illas ex or<strong>di</strong>ne <strong>in</strong>troiremus, mox omnes <strong>in</strong><br />

mare prosilierunt et quammultas post nos sagittas suas iaculati sunt;<br />

sed tunc eos perpaucum metuebamus. Nam tum mach<strong>in</strong>arum nostrarum<br />

dare <strong>in</strong> toro: combatterli.<br />

lorgbi: lontani.


che per far loro male, e tutti a1 tuono fuggkono a1 monte;<br />

e cos1 ci pardmmo da loro, che ci parve scampare d'una peri-<br />

colosa giornata. Andavano del tutto <strong>di</strong>snu<strong>di</strong> come li altri.<br />

Chiamo questa isola l'isola de' Giganti, a causa <strong>di</strong> lor grandezza.<br />

E andammo pi; <strong>in</strong>anzi tuttavia prolungando la terra, nella<br />

quale ci accadde molte volte combattere con loro per non ci<br />

volere lasciare pigliare cosa alcuna <strong>di</strong> terra. E gii che stavamo<br />

<strong>di</strong> volonti <strong>di</strong> tornarcene a Castiglia, perch6 eravamo stati ne1<br />

mare a circa <strong>di</strong> uno aM0, e tenavamo poco mantenimento,<br />

e el poco dannato a causa delli gran cal<strong>di</strong> che passammo, percht,<br />

da che partimmo dell'<strong>isole</strong> del Cavo Verde <strong>in</strong>s<strong>in</strong>o a qui, <strong>di</strong> con-<br />

t<strong>in</strong>uo avavamo navicato per la torrida 2ona e due volte atraver-<br />

sat0 per la l<strong>in</strong>ea equ<strong>in</strong>oziale, ch6, come <strong>di</strong> sopra <strong>di</strong>ssi, fummo<br />

fuora <strong>di</strong> essa 5 gra<strong>di</strong> alla parte dello austro, e qui stavamo <strong>in</strong> 15<br />

gra<strong>di</strong> verso el settentrione; stando <strong>in</strong> questo consiglio, piacque<br />

allo Spirit0 Santo dare alcuno <strong>di</strong>scanso a tanti nostri travagli:<br />

che fu che, andando cercando un port0 per ricorrere nostri<br />

navili, fummo a dare con una gente, la quale ci ricevette con<br />

molta amisti; e trovammo che tenevano gran<strong>di</strong>ssima quantiti<br />

<strong>di</strong> perle orientali, e assai buone. Co' quali ci <strong>di</strong>tenemmo 47<br />

giorni, e riscatammo da loro 119 marchi <strong>di</strong> perle con molta<br />

duas <strong>in</strong> eos (potius ut temerentur quam ut <strong>in</strong>terirent) emisimus; quarum<br />

quidem tumultu percepto, omnes confestim <strong>in</strong> montem mum prop<strong>in</strong>-<br />

quum fuga abierunt; et ita ab eis erepti fuimus <strong>di</strong>scessimusque per iter.<br />

Hii omnes nu<strong>di</strong>, ut de prioribus habitum est, eunt, appellavimusque<br />

<strong>in</strong>sulam Uam Gigantum (ob proceritatem eorum) <strong>in</strong>sulam.<br />

Nobis autem ulterius et a tema paulo <strong>di</strong>stantius transremigantibus,<br />

saepius <strong>in</strong>terdum cum eis pugnasse nobis acci<strong>di</strong>t ob id quod quicquam<br />

a tellure sua sibi tolli nequaquam permittere vellent. Et utique quidem<br />

repetundae Castilliae propositum iam nobis <strong>in</strong> mentem subierat, ob id<br />

potissimum quod uno iam fere anno <strong>in</strong> mari perstiteramus, nec nisi<br />

tenuem alimentorum necessariorumque aliorum munitionem ret<strong>in</strong>e-<br />

bamus. Quae et quidem adhuc ex vehementibus, quos pertuleramus,<br />

solis caloribus iam contam<strong>in</strong>ata <strong>in</strong>qu<strong>in</strong>ataque erant, cum ab exitu nostro<br />

a Campiviri<strong>di</strong>s <strong>in</strong>sulis usque tunc, cont<strong>in</strong>ue per torridam navigavisse-<br />

mus zonam et transversim per l<strong>in</strong>eam aequ<strong>in</strong>octialem bis, ut praehabitum<br />

est. In qua quidem voluntate nobis perseverantibus, nos a laboribus<br />

sublevare nostris San<strong>di</strong>co complacuit Spiritui. Nempe receptum quem-<br />

piam pro msum novan<strong>di</strong>s navalibus nostris nobis quaerentibus, ad<br />

gentem quamdam pervenimus, quae nos cum maxima suscepit ami-<br />

cicia, et quas quidem unionum perlarumve orientalium comperimus <strong>in</strong><br />

numero maxim0 tenere; pIopter quod 47 <strong>di</strong>ebus ibi perstitimus et 119<br />

unionum marchas precio (ut estimabamus) 40 non superante ducatos<br />

363


poca mercantia, che credo non ci costorono el valore <strong>di</strong> quatanta<br />

ducati, perch6 quell0 che demmo loro non furono se non so-<br />

nagli e specchi e conte cristall<strong>in</strong>e e foglie <strong>di</strong> ottone, ch6 per<br />

uno sonaglio dava uno quante perle teneva. Da lor0 sapemmo<br />

come le pescavano e donde, e ci dettono molte ostriche, nelle<br />

quali nascevono. Riscatammo ostrica nella quale stava <strong>di</strong> nasci-<br />

mento 130 perle, e altre <strong>di</strong> meno: questa <strong>delle</strong> 130 mi toke la<br />

reg<strong>in</strong>a, e altre mi guardai non le vedesse. E ha da sapere Vostra<br />

Magnificenza che se le pede non sono mature e da s6 non si<br />

spiccano1, non perstannoz, perch6 si dannano presto; e <strong>di</strong><br />

questo ne ho visto esperienza: quando sono mature, stanno<br />

drento nella ostrica spiccate e messe nella carne, e queste son<br />

buone. Quanto male tenevano, ch6 la maggior parte erono roche<br />

e mal forate, tuttavia valevano buon danari, perch6 si vendeva<br />

el marco sessantamila ***<br />

E a1 capo <strong>di</strong> 47 giorni lasciammo la gente molto amica<br />

nostra. Partimmoci, e per la necessiti del mantenimento fummo<br />

a tenere all’isola d’htiglia, che & questa che <strong>di</strong>scoperse Cristofal<br />

Colombo piii anni fa, dove facemmo molto mantenimento e<br />

stemmo duo mesi e 17 giorni; dove passammo molti pericoli<br />

e travagli con li medesimi cristiani che <strong>in</strong> questa isola stavano<br />

ab eis compuavimus. Nam nolas, specularia cristall<strong>in</strong>osque nonnullos<br />

nemon laevissima electti folia quaedam eis tantum propterea tra<strong>di</strong><strong>di</strong>mus.<br />

Nempe quotquot quilibet eorum obt<strong>in</strong>eret miones, eos pro sola nola<br />

donabat. Di<strong>di</strong>dmus quoque <strong>in</strong>terdum ab eis quomodo et ubi illos pisca-<br />

rentur, qui et quidem ostreolas <strong>in</strong> quibus nascuntur nobis plum largiti<br />

sunt; et pariter nonnullas mercati fuimus, ubi <strong>in</strong> quibusdam 100 et 30<br />

uniones, <strong>in</strong> quibusdam vero non to<strong>di</strong>dem reperiebantut. Noveritque<br />

Maiestas Vestra quod nisi pamatmi s<strong>in</strong>t et a conchiliis, <strong>in</strong> quibus gignun-<br />

tu, per sese excidant, 0-0 perfecti non sunt, qu<strong>in</strong>ymmo <strong>in</strong> brevi<br />

(ut saepius ipse experms sum) emarcescunt et <strong>in</strong> nihil redacti sunt; cum<br />

vero maturi fuer<strong>in</strong>t <strong>in</strong> ostrea ipsa <strong>in</strong>tei carnes (praeter id quod ipsis<br />

&bus haereant), se sepuant et huiuscemo<strong>di</strong> optimi sunt. Efluxis<br />

igitur 47 <strong>di</strong>ebus necnon gente illa, quam nobis plurimum amicam effe-<br />

ceramus, relicta, h<strong>in</strong>c ab eis excessimus ob plurimarum rem nostra-<br />

rum <strong>in</strong><strong>di</strong>gentiam, venimusque ad Antigliae <strong>in</strong>sulam, quam paucis nuper<br />

ab annis Chistophorn Columbus <strong>di</strong>scooperuit, <strong>in</strong> qua reculas nostras<br />

ac navalia reiiciendo mensibus duobus et <strong>di</strong>ebus totidem permansi-<br />

I spircuno: staccano.<br />

perstunno: durano.


-<br />

col Colombo - credo per <strong>in</strong>vi<strong>di</strong>a -, che per non essere prolisso<br />

li lascio <strong>di</strong> raccontare.<br />

Partimmo della detta isola a <strong>di</strong> 22 <strong>di</strong> luglio, e navicammo<br />

<strong>in</strong> un mese e mezzo, e entrammo ne1 port0 <strong>di</strong> Calis, che fu a <strong>di</strong><br />

8 <strong>di</strong> settembre <strong>di</strong> <strong>di</strong>. Fummo bene ricevuti, con onore e profitto.<br />

Cosi ford el mi0 secondo viaggio, Dio laudato.<br />

F<strong>in</strong>ito el secondo viam.0<br />

Corn<strong>in</strong>cia el teqo<br />

Standomi <strong>di</strong>poi <strong>in</strong> Sibilia, riposandomi <strong>di</strong> tanti mia tra-<br />

vagli che <strong>in</strong> questi duo viaggi avevo passati, e con volonti<br />

<strong>di</strong> tornare alla terra <strong>delle</strong> pede, quando la fortuna, non contenta<br />

de’ miei travagli - che non so com’e’ venissi <strong>in</strong> pensamento<br />

a questo serenissimo re don Manovello <strong>di</strong> Portogallo el volersi<br />

servire <strong>di</strong> me -e stando io <strong>in</strong> Sibilia fuori d’ogni pensamento <strong>di</strong><br />

venire a Portogallo, mi venne un messaggiero con lettera <strong>di</strong><br />

Sua Real Corona, che mi rogava che io venissi a Lisbona a par-<br />

lare con Sua Altezza, promettendo farmi merzedes. Non fui<br />

aconsigliato che venissi; despe<strong>di</strong>i el messaggiero, <strong>di</strong>cendo che<br />

stavo male e che quando stessi buono, e che Sua Altezza si vo-<br />

lesse pure servire <strong>di</strong> me, che farei quanto mi mandasse. E visto<br />

mus, plures <strong>in</strong>terdum chisticolarum <strong>in</strong>ibi conversantium contumelias<br />

perpetiendo, quas prolixus ne nimium Gam hic omitto.<br />

Eandem vero <strong>in</strong>sulam zz i<strong>di</strong> deserentes, percursa unius mensis<br />

cum me<strong>di</strong>o navigatione, Calicium tandem p orn 8 mensis septembris<br />

subivimus, ubi cum honore profectuque suscepti fuimus. Et sic per Dei<br />

placitum hem nostra cepit secunda navigatio.<br />

De tertio facta nauigatione<br />

Me <strong>in</strong> Sibillia existente et a poenis atque labodbus quos <strong>in</strong>ter praeme-<br />

moratas pertuleram navigationes paulisper requiescente, desideranteque<br />

post haec <strong>in</strong> perlarum terram remeare, fortuna fatigationum mearum<br />

nequaquam adhuc satura serenissimo illi dom<strong>in</strong>o Manueli PortugaLliae<br />

regi misit <strong>in</strong> cor (nescio ut quid) ut dest<strong>in</strong>ato nuncio litteras regales suas<br />

ad me transmitteret, quibus plurimum rogabat ut ad eum apud Lisbo-<br />

nam celerius me transfeuem; ipse etenim mitabilia mihi plurima faceret.<br />

Super qua re nondum tunc deliberavi, qu<strong>in</strong>ymmo ei per eundemmet nun-<br />

cium me m<strong>in</strong>us bene <strong>di</strong>spositum et tunc male habere significavi; verum<br />

si quandoque reconvalescerem et Maiestati eius Regiae meum forsan<br />

complaceret obsequium, omnia quaecumque vellet ex animo perfice-


-<br />

the non mi poteva avere, accordb mandare per me per Giuliano<br />

<strong>di</strong> Bartolomeo del Giocondo, stante qui <strong>in</strong> Lisbona, con com-<br />

missione che <strong>in</strong> ogni modo mi traesse. Venne el detto Giuliano<br />

a Sibilia, per la venuta e ruogo del quale fui forzato a venire,<br />

che fu tenuta a male la mia venuta da quanti mi conoscevano,<br />

perch6 mi parti' <strong>di</strong> Castiglia, dove mi era fatto onore e il re<br />

mi teneva <strong>in</strong> buona possessione; peggior fu che mi parti' <strong>in</strong>sa-<br />

lutato ospite.<br />

E appresentatomi <strong>in</strong>anzi a questo re, mostrb aver piacere<br />

<strong>di</strong> mia venuta, e mi priegb che fussi <strong>in</strong> compagnia <strong>di</strong> tre sue<br />

nave che stavano prestel per andare a <strong>di</strong>scoprire move terre;<br />

e come un ruogo d'un re 2 mando, ebbi a consentire a quanto<br />

mi rogava. E partimmo <strong>di</strong> questo porto <strong>di</strong> Lisbona tre navi <strong>di</strong><br />

conserva a dl IO <strong>di</strong> maggio 1501, e pigliammo nostra derrotaz<br />

<strong>di</strong>ritti alla isola <strong>di</strong> Gran Canaria, e passammo senza posare a<br />

vista <strong>di</strong> essa. E <strong>di</strong> qui fummo costeggiando la costa #Africa<br />

per la parte occidentale, nella quale costa facemmo nostra pe-<br />

scheria a una sorte pesci che si chiamano parghi, dove ci <strong>di</strong>te-<br />

rem. Qui rex percipiens quod me ad se tunc tiaducere nequirem, IuLianum<br />

Bartholomeum Iocundum, qui tunc <strong>in</strong> Lisbona erat, rursum ad<br />

me dest<strong>in</strong>avit, cum commissione ut omnibus mo<strong>di</strong>s me ad eundem regem<br />

secum perduceret; propter cuius Iuliani adventum et preces, coactus<br />

tunc fui ad regem ipsum meare, quod (qui me noverant omnes) malum<br />

esse iu<strong>di</strong>-t. Et ita a Castilia, ubi honor mihi non mo<strong>di</strong>cus exhibitus<br />

extiterat, ac rex ipse Castiliae existimationem de me bonam conceperat,<br />

ptofectus sum et, quod deterius fuit, hospite <strong>in</strong>salutato, ac mox coram<br />

ipso rege dom<strong>in</strong>o Manuele meipsum obtuli; qui rex de adventu me0<br />

non parvam visus est concepisse laeticiam, plurimum me <strong>in</strong>terdum rogitans,<br />

ut una cum tribus eius conservantiae navibus, quae ad exeundum<br />

et ad novanun te~atum <strong>in</strong>quisitionern praepaxatae erant, proficisci vellem.<br />

Et ita (quia regum preces praecepta sunt) ad eius votum consensi.<br />

Tempus profetionis tertiae<br />

Igitur ab hoc Lisbone portu, cum tribus conservantiae navibus,<br />

<strong>di</strong>e maii decima 1100 et prim0 abeuntes, cursum nostrum versus<br />

Magnae Canariae <strong>in</strong>sulas arripuimus; secundum quas et ad earum pro-<br />

spectum <strong>in</strong>stanter enavigantes, idem navigium nostrum collateraliter<br />

secundum Affricam occidentem versus secuti fuimus. Ubi piscium quo-<br />

rumdam (quos parghi nuncupant) multitu<strong>di</strong>nem maximam <strong>in</strong> aequote<br />

' prerfe: pronte.<br />

derrota: rotta.


nemmo tre giorni. E <strong>di</strong> qui fummo nella costa d'Ethiopia,<br />

ad un porto che si <strong>di</strong>ce Besechicce, che sta dentro dalla torrida<br />

zona, sopra la quale aha el polo del settentrione 14 gra<strong>di</strong> e mezzo,<br />

situato ne1 primo clima; dove stemmo 11 giorni pigliando acqua<br />

e legne, perch6 mia <strong>in</strong>tenzione era <strong>di</strong> mar<strong>in</strong>garex verso l'austro<br />

per el golf0 Atlantico.<br />

Partimmo <strong>di</strong> questo porto <strong>di</strong> Ethiopia e navicammo per el<br />

libeccio pigliando una quarta del mezzo&, tanto che <strong>in</strong> 67 giorni<br />

fummo a tenere a una terra che stava del detto porto 700 leghe<br />

verso libeccio. E <strong>in</strong> quelli 67 giorni levammo el peggior tempo<br />

che mai levasse uomo che navicasse ne1 mare, per molti agua-<br />

zeri e turbonat? e tormente che ci dettono, perch6 fummo <strong>in</strong><br />

tempo molto contrario a causa che el forte <strong>di</strong> nostra navicazione<br />

fu <strong>di</strong> cont<strong>in</strong>ovo giunta con la l<strong>in</strong>ea equ<strong>in</strong>oziale, che ne1 mese <strong>di</strong><br />

giugno 2 <strong>in</strong>verno. E trovammo el <strong>di</strong> con la notte essere equale,<br />

e tenavamo I'ombra verso mezzodl <strong>di</strong> cont<strong>in</strong>ovo.<br />

Piacque a Dio mostrarci terra nuova, e fu a <strong>di</strong> 17 d'agosto,<br />

dove surgemmo a mezza lega, e buttammo &ora nostri battelli,<br />

e b o a vedere la terra se era abitata da gente e che<br />

pren<strong>di</strong><strong>di</strong>mus, tribus <strong>in</strong>ibi <strong>di</strong>ebus moram facientes. Ex<strong>in</strong>de autem ad<br />

partem illam Ethiopiae quae Besilicca <strong>di</strong>citur devenimus, quae quidem<br />

sub torrida zona posita est, et super quam 14 gra<strong>di</strong>bus se septentrio-<br />

nalis exigit polus <strong>in</strong> climate primo, ubi <strong>di</strong>ebus I I nobis de lignis et aqua<br />

provisionem parantes restitimus, propter id quod austrum Venus per<br />

Athlanticum pelagus navigan<strong>di</strong> mihi <strong>in</strong>esset affectus.<br />

Itaque porn Ethiopiae illum post haec rel<strong>in</strong>quentes, tunc per<br />

lebeccium ventum <strong>in</strong> tantum navigavimus, ut 60 et 7 <strong>in</strong>fra <strong>di</strong>es <strong>in</strong>sulae<br />

cuidam applicuerimus, quae <strong>in</strong>sula 700 a porn eodem leucis ad lebeccii<br />

partem <strong>di</strong>staret. In quibus quidem <strong>di</strong>ebus peius perpessi tempus fuimus<br />

quam umquam <strong>in</strong> mari quisquam antea peaulerit, proptez ventorum<br />

nimborumve impetus, qui quamplurima nobis <strong>in</strong>tulere gravam<strong>in</strong>a, ex<br />

eo quod navigium nostrum l<strong>in</strong>eae praeseaim equ<strong>in</strong>octiali cont<strong>in</strong>ue<br />

iumtum fuit; <strong>in</strong>ibique <strong>in</strong> meme iunio hyems extat, ac <strong>di</strong>es noctibus<br />

aequales sunt, atque ipsae umbrae nosttae cont<strong>in</strong>ue versus med<strong>di</strong>em<br />

erant.<br />

Tandem vero Omnitonanti placuit novam unam nobis ostendere<br />

plagam, 17 scilicet augusti, iuxta quam (leuca sepositi ab eadem cum<br />

me<strong>di</strong>a) testitimus, et postea, assumptis cpmbis nonnullis, <strong>in</strong> ipsam visuri<br />

' mar<strong>in</strong>zare: navigare.<br />

' aguaxeri e turbanate: acquazzoni e temporali.


tale era, e trovammola essere abitata da gente che erano peggiori<br />

che animali, per lo che Vostra Magdcenza <strong>in</strong>tenderi: <strong>in</strong> que-<br />

sto pr<strong>in</strong>cipio non vedemmo gente, ma ben conoscemmo che era<br />

populata per molti segnali che <strong>in</strong> essa vedemmo. Pigliammo<br />

la possessione <strong>di</strong> essa per questo serenissimo re, la quale tro-<br />

vammo essere terra molto amena e verde e <strong>di</strong> buona apparema:<br />

stava &ora della l<strong>in</strong>ea equ<strong>in</strong>oziale verso l'austro 5 gra<strong>di</strong>. E per<br />

questo <strong>di</strong> ci tornammo alle navi.<br />

E perch6 tenavamo gran necessiti d'acqua e <strong>di</strong> legne, accor-<br />

dammo l'altro giorno <strong>di</strong> tornare a terra per provederci del ne-<br />

cessario. E stando <strong>in</strong> terra, vedemmo una gente nella sommiti<br />

d'un monte, che ci stavano mirando e non usavono descendere<br />

abasso: erano <strong>di</strong>snu<strong>di</strong> e del medesimo colore e fazione che erano<br />

li altri passati. E stando con loro travagliando perch6 veniss<strong>in</strong>o<br />

a parlare con esso noi, mai non li potemmo assicurare, ch6 non<br />

si fidorono <strong>di</strong> noi; e visto la lor0 ost<strong>in</strong>azione, e <strong>di</strong> gii era tar<strong>di</strong>,<br />

ce ne tornammo alle navi, lasciando loro <strong>in</strong> terra molti sonagli<br />

e specchi e altre cose a Vista loro. E come fummo larghi al mare,<br />

<strong>di</strong>sceseno del monte e Vernon per le cose lassammo loro, fac-<br />

si <strong>in</strong>habitata esset profecti fuimus; quam et quidem <strong>in</strong>colas plurimos habi-<br />

tare reperimus, qui bestiis praviores erant, quemadmodum Maiestas<br />

Regia Vestra posthaec <strong>in</strong>telliget; <strong>in</strong> hoc vero <strong>in</strong>troitus nostri phcipio<br />

gentem non percepimus aliquam, quamvis oram ipsam per signa plu-<br />

rima (quae vi<strong>di</strong>mus) populo multo repletam esse <strong>in</strong>tellexerimus. De<br />

qua quidem ora pro ipso serenissimo Castiliae' rege possessorium cepi-<br />

mus, <strong>in</strong>venimusque iUam multum amoenam ac veridem esse et appa-<br />

rentiae bonae; est autem extra l<strong>in</strong>eam aequ<strong>in</strong>octialem austrum versus<br />

5 gra<strong>di</strong>bus; et ita eadem <strong>di</strong>e ad naves nostras repedavimus.<br />

Quia vero lignorum et aquae penuriam patiebamur, concordavirnus<br />

iterum <strong>in</strong> tertam altera <strong>di</strong>e reverti, ut nobis de necessaciis provideremus.<br />

In qua quidem nobis extantibus, vi<strong>di</strong>mus stantes <strong>in</strong> unius rnontis cacu-<br />

m<strong>in</strong>e gentes quae deorsum descendere non auderent, erantque nu<strong>di</strong><br />

omnes necnon consimilis effigiei colorisque ut de superioribus habitum<br />

est. Nobis autern satagentibus ut nobiscum conversatum accederent,<br />

non sic semos eos efficere valuimus ut de nobis adhuc non <strong>di</strong>ffiderent;<br />

quorum obst<strong>in</strong>atione proteniaque cognita, ad naves sub noctem remea-<br />

vimus, relictis <strong>in</strong> terra (videntibus illis) nolis speculisque nomullis, ac<br />

rebus aliis. Cumque nos <strong>in</strong> mari em<strong>in</strong>us esse prospicerent, omnes de<br />

ipso monte (propter reculas quas reliqueramus) descenderunt, plUrima<br />

' v. la nota P a p. 322.


-<br />

tendo <strong>di</strong> esse gran marmiglia. E per questo giorno non ci pro-<br />

vedemmo se non d'acqua.<br />

L'altra matt<strong>in</strong>a vedemmo <strong>delle</strong> nave che la gente <strong>di</strong> terra<br />

facevon molte fumate; e noi, pensando che ci chiamass<strong>in</strong>o,<br />

fummo a terra, dove trovammo che erano venuti molti populi,<br />

e tuttavia stavano larghi <strong>di</strong> noi, e ci accennavano che fussimo<br />

con loro per la terra drento. Per donde si mosseno dua de&<br />

nostri cristiani a domandare el capitano che desse loro licenza,<br />

che si volevano mettere a pericolo <strong>di</strong> volere andare con loro<br />

drento <strong>in</strong> terra per vedere che gente erano e se tenevano alcuna<br />

ricchezza o spezieria o drugheria; e tanto pregorono che el<br />

capitano fu contento, e messonsi a or<strong>di</strong>nel con molte cose <strong>di</strong><br />

riscatto. Si partiron da noi con or<strong>di</strong>ne che non stess<strong>in</strong>o piii <strong>di</strong><br />

5 giorni a tornare, perch6 tanto gli aspetteremmo; e preson lor<br />

cam<strong>in</strong>o per la terra, e noi per le navi aspettandoli; e quasi ogni<br />

giorno veniva molta e nuova gente alla spiaggia, e mai non ci<br />

vollon parlare.<br />

E il settimo giorno andammo <strong>in</strong> terra e trovammo che ave-<br />

von tratto con loro le lor donne; e come saltassimo <strong>in</strong> terra,<br />

<strong>in</strong>ter se admirationis signa facientes. Nec tunc de aliquo, nisi de aqua,<br />

nobis provi<strong>di</strong>mus.<br />

Crast<strong>in</strong>o autem effect0 mane, vi<strong>di</strong>mus e navibus gentem eandem<br />

numero quam antea maiorem passim per tenam ignes fumosque facien-<br />

tem; unde nos, existimantes quod nos per hoc ad se <strong>in</strong>vitarent, ivimus<br />

ad eos <strong>in</strong> terram, ubi tunc populum plurimum advenisse conspeximus;<br />

qui tamen a nobis longe seipsos tenebant, signa facientes <strong>in</strong>terim nonnulla<br />

ut cum eis <strong>in</strong>terius <strong>in</strong> <strong>in</strong>sulam vaderemus. Proptet quod factum est ut<br />

ex christicolis nostris duo prot<strong>in</strong>us ad hoc parati periculo ad tales eun<strong>di</strong><br />

semetipsos exponerent, ut quales gentes eaedem forent, aut si quas <strong>di</strong>vi-<br />

tias speciesve aromaticas ullas haberent, ipsi cognoscerent; quapropter<br />

<strong>in</strong> tantum navium praetorem rogitaverunt, ut eis quod postulabant<br />

annueret. Tum vero illi ad hoc sese acc<strong>in</strong>gentes necnon plerasque de<br />

rebus suis m<strong>in</strong>utis secum sumentes, ut <strong>in</strong>de a gentibus eisdem mermen-<br />

tur alias, abierunt a nobis, data con<strong>di</strong>tione ut ad nos post qu<strong>in</strong>que <strong>di</strong>es<br />

ad summum remeare soliciti essent, nos etenim illos tarn<strong>di</strong>u expecta-<br />

remus. Et ita tunc iter sum <strong>in</strong> tertam arripuerunt, atque nos ad naves<br />

nostras regressum cepimus, ubi expectando eos <strong>di</strong>ebus 8 perstitimus.<br />

In quibus <strong>di</strong>ebus gens permulta nova <strong>di</strong>etim fere ad plagam ipsam adve-<br />

niebat, sed nusquam nobiscum colloqui voluerunt.<br />

Septima igitur adventante <strong>di</strong>e, nos <strong>in</strong> terram ipsam item tenden-<br />

tes, gentem illam mulieres suas omnes secum adduxisse reperimus.<br />

' mssonsi u or<strong>di</strong>ne: si prepararono.


-<br />

gli uom<strong>in</strong>i della terra mandorono molte <strong>delle</strong> lor donne a parlar<br />

con noi. E visto non si assicuravano, accordammo <strong>di</strong> mandare<br />

a loro uno uomo de' nostri, che fu un giovane che molto faceva<br />

lo sforzatol; e noi, per assicurarle migliore, entrammo nelli<br />

battelli, e lui si fu per le donne, e come giunse a loro, gli feciono<br />

un gran cerchio <strong>in</strong>torno: toccandolo e mirandolo, si maravi-<br />

gliavano. E stando <strong>in</strong> questo, vedemmo venire una donna del<br />

monte, e traeva un gran palo nella mano; e come giunse donde<br />

stava el nostro cristiano, li venne per a drieto e, alzato el bastone,<br />

gli dette tam grande el colpo che lo <strong>di</strong>stese morto <strong>in</strong> terra. E<br />

<strong>in</strong> un siibito le altre donne lo presono pe' pie<strong>di</strong> e lo strasc<strong>in</strong>orono<br />

verso el monte, e li uom<strong>in</strong>i saltorono verso la spiaggia, e con<br />

loro archi e saette a saettarci; e poson la nostra gente <strong>in</strong> tanta<br />

paura, surti con li battelli sopra le fates& che stavano <strong>in</strong> terra,<br />

che per le molte frecce che ci mettevano nelli battelli, nessuno<br />

asertava3 <strong>di</strong> pigliare I'arme. Pure <strong>di</strong>sparammo loro 4 tiri <strong>di</strong><br />

bombarda, e non accertorono a nessuno, salvo che, u<strong>di</strong>to el<br />

tuono, tutti fuggirono verso el monte, adonde stavano gii<br />

Quam vero primum illuc pervenimus, mox ex eisdem uxoribus suis ad<br />

colloquendum nobiscum quamplures miserunt, foem<strong>in</strong>is tamen eisdem<br />

non satis de nobis co<strong>di</strong>dentibus; quod quidem nos attendentes, con-<br />

cordavimus ut iuvenem unum e nobis (qui validus agilisque nimium<br />

esset) ad eas quoque transmitteremus, et tunc, ut m<strong>in</strong>us foem<strong>in</strong>ae eadem<br />

metuerent, <strong>in</strong> naviculas nostras <strong>in</strong>troivimus. Quo egress0 iuvene, cum<br />

seipsum <strong>in</strong>ter illas immiscuisset, ac illae omes circurnstantes cont<strong>in</strong>-<br />

gerent palparentque eurn et propter eum non parum admkarentur, ecce<br />

<strong>in</strong>terea de monte foem<strong>in</strong>a una vallum magnum manu gestans advenit,<br />

quae postquam ubi iuvenis ipse erat appropiavit, tali eurn valli sui ictu<br />

a tergo percussit, ut subito mortuus <strong>in</strong> terram excideret; quem confe-<br />

stim mulieres aliae corripientes, illum <strong>in</strong> montem a pe<strong>di</strong>bus pertraxe-<br />

runt, virique ipsi qui <strong>in</strong> monte emnt ad littus cum arcubus et sagittis<br />

advenienies, ac sagittas mas <strong>in</strong> nos coniicientes, tali gentem nostram<br />

decerunt stupore (ob id quod naviculae illae <strong>in</strong> quibus erant arenam<br />

navigando radebant, nec celeriter aufugere tunc poterant), ut sumendo-<br />

rum armorum suomm memoriam nemo tunc haberet. Et ita quamplures<br />

contra nos sagittas suas eiaculabantur. Tum vero <strong>in</strong> eos quatuor machi-<br />

narum nostram fulm<strong>in</strong>a, licet nem<strong>in</strong>em att<strong>in</strong>gentia, emisimus; quo<br />

au<strong>di</strong>t0 tonitruo, ornnes msum <strong>in</strong> montem fugerunt, ubi mulieres ipsae<br />

.fqdo: coraggioso.<br />

jutelre: ancorotti.<br />

3 arertaua: riusciva.


-<br />

le donne faccendo pezzi del cristiano, e, ad un gran hoc0 che<br />

avevon fatto, lo stavano arrostendo a vista nostra, mostrandoci<br />

molti pezd e mangiandoseli; e li uom<strong>in</strong>i, faccendoci segnali con<br />

loro cenni <strong>di</strong> come av?r morti li altri duo cristiani e mangiatoseli:<br />

el che ci pesb molto, e lo credemmo loro, veggendo con li nostri<br />

occhi la crudelti che facevan del morto. A tutti noi fu <strong>in</strong>giuria<br />

<strong>in</strong>tollerabile; e stando <strong>di</strong> proposito pih <strong>di</strong> 40 <strong>di</strong> noi <strong>di</strong> saltare<br />

<strong>in</strong> terra e ven<strong>di</strong>care tanta cruda morte e atto bestiale e <strong>in</strong>umano,<br />

e '1 capitano maggiore non volle aconsentire; e si restaron sazi<br />

<strong>di</strong> tanta <strong>in</strong>giuria, e noi ci partimmo da loro con mala volonti<br />

e con molta vergogna nostra a causa del nostro capitano.<br />

Partimmo <strong>di</strong> questo luogo e com<strong>in</strong>ciammo nostra navica-<br />

zione <strong>in</strong>fra levante e scilocco, che cos1 si correva la terra; e fa-<br />

cemmo molte scale e mai trovammo gente che con esso noi<br />

voless<strong>in</strong> conversare. E cos1 navicando, tanto che trovammo che<br />

la terra faceva la volta per libeccio, e come doblassimo un cavo,<br />

a1 quale ponemmo nome el Cavo <strong>di</strong> Santo August<strong>in</strong>o, com<strong>in</strong>-<br />

ciammo a navicare per libeccio. E <strong>di</strong>sta questo cavo dalla pre-<br />

detta terra che vedemmo, dove amazzorono e cristiani, 150<br />

erant, quae iuvenem nostrum, quem trucidaverant (nobis videntibus)<br />

<strong>in</strong> frusta secabant, necnon frusta ipsa nobis ostentantes, ad <strong>in</strong>gentem<br />

quem succenderant ignem torreban% et de<strong>in</strong>de posthaec manducabant.<br />

Viri quoque ipsi signa nobis similiter facientes gem<strong>in</strong>os christicolas<br />

nostros alios se pdormiter peremisse manducasseque <strong>in</strong>s<strong>in</strong>uabant, quibus<br />

qui et utique vera loquebantur <strong>in</strong> hoc ipso cre<strong>di</strong><strong>di</strong>mus. Cuius nos impro-<br />

perii vehementius piguit, cum immanitatem quam <strong>in</strong> mortuum exerce-<br />

bant oculis <strong>in</strong>tueremur ipsi propriis. Quamobrem plures quam quadra-<br />

g<strong>in</strong>ta de nobis <strong>in</strong> animo stabiliveramus ut ornnes pariter terram ipsam<br />

impetu petentes tam immane factum tamque bestialem ferociam v<strong>in</strong><strong>di</strong>ca-<br />

turn vaderemus. Sed hoc ipsum nobis navipraetor non permisit et ita<br />

tam magnam ac tam gravem <strong>in</strong>iuriam passi, cum malivolo animo et<br />

gran<strong>di</strong> opprobrio nostro (efficiente hoc navipraeceptore nostlo) impu-<br />

nitis illis abcessimus.<br />

Postquam autem terram illam reliquimus, mox <strong>in</strong>ter levantem et<br />

seroccum ventum (secundum quos se cont<strong>in</strong>et terra) navigare occepi-<br />

mus, plurimos ambitus plurimosque gyros <strong>in</strong>terdum sectantes, quibus<br />

durantibus gentes non vi<strong>di</strong>mus quae nobiscum practicare aut ad nos<br />

approp<strong>in</strong>quare voluer<strong>in</strong>t. In tantum vero navigamimus, ut tellurem unam<br />

novam (quae secundum lebeccium se porrigeret) <strong>in</strong>venerimus. In qua<br />

cum campum mum circuivissemus (cui Sancti V<strong>in</strong>centii Campo nomen<br />

<strong>in</strong><strong>di</strong><strong>di</strong>mus), secundum lebeccium ventum posthaec navigare occepimus.<br />

Distatque idem Sancti V<strong>in</strong>centii Campus a priore terra illa ubi christi-<br />

colae nostri evtiterunt <strong>in</strong>terempti I 5 o leucis ad partem levantis; qui et


-<br />

leghe verso levante; e sta questo cavo 8 gra<strong>di</strong> fuori della l<strong>in</strong>ea<br />

equ<strong>in</strong>oziale verso l'austro. E navicando, avemmo un giorno<br />

vista <strong>di</strong> molta gente che stavano alla spiaggia per vedere la mara-<br />

viglia <strong>delle</strong> nostre navi; e <strong>di</strong> che, come navicammo, hmmo alla<br />

volta loro, e surgemmo <strong>in</strong> buon luogo, e fummo con li battelli<br />

a terra, e trovammo la gente essere <strong>di</strong> miglior con<strong>di</strong>zione che<br />

la passata; e ancorcht ci hsse travaglio <strong>di</strong>mesticarli, tuttavia<br />

ce li facemmo amici e trattammo con loro. In questo luogo stem-<br />

mo j giorni, e qui trovammo cagnafistola molto grossa, e verde<br />

e secca, <strong>in</strong> cima delli irbori. Accordammo <strong>di</strong> questo luogo levare<br />

un paio <strong>di</strong> uom<strong>in</strong>i perch6 ci mostrass<strong>in</strong>o la l<strong>in</strong>gual, e vennono<br />

tre <strong>di</strong> loro volunti per venire a Portogallo.<br />

E perch6 sto <strong>di</strong> gii cansato <strong>di</strong> tanto scrivere, saprh Vostra<br />

Magdcenza che partimmo <strong>di</strong> questo port0 sempre navicando<br />

per libeccio a vista <strong>di</strong> terra, <strong>di</strong> cont<strong>in</strong>ovo faccendo <strong>di</strong>molte<br />

scale e parlando con idnita gente. E tanto fummo verso I'au-<br />

stro che gii stavamo fuora del tropic0 <strong>di</strong> Capricorno, adonde<br />

el polo del meri<strong>di</strong>one ci alzava sopra lo orizzonte 32 gra<strong>di</strong>,<br />

e <strong>di</strong> gii avamo perduto del tutto l'Orsa M<strong>in</strong>ore, e la Maggiore<br />

quidem campus 8 gra<strong>di</strong>bus extra l<strong>in</strong>eam aequ<strong>in</strong>octialem versus austi-urn<br />

est. Cum igiw ita vagantes iremus, quadam <strong>di</strong>e copiosam gentium<br />

multitu<strong>di</strong>nem nos naviumque nosti-arum vastitatem mirantium <strong>in</strong> terra<br />

una alia esse conspeximus apud quos tuto <strong>in</strong> loco mox restitimus, et<br />

de<strong>in</strong>de <strong>in</strong> tecram ipsam ad eos ex naviculis nostris descen<strong>di</strong>mus, quos<br />

quidem mitioris esse con<strong>di</strong>tionis quam priores reperimus. Nam etsi<br />

<strong>in</strong> edoman<strong>di</strong>s illis <strong>di</strong>u elaboravimus, amicos tamen nostros eos tandem<br />

effedmus, cum quibus negociando practicandoque varie j mansimus<br />

<strong>di</strong>ebus ubi canas fistulas virides plurimum grossas et etiam nonnullas <strong>in</strong><br />

arborum cacum<strong>in</strong>ibus siccas <strong>in</strong>venimus. Concorda imus autem ut ex<br />

eadem gente duos, qui nos eorum l<strong>in</strong>guam edocerent, <strong>in</strong>de traduceremus.<br />

Quamobrem tres ex eis ut <strong>in</strong> Portugalliam venirent nos ultto comitati<br />

sunt.<br />

Et quoniam me omnia prosequi ac describae piget, <strong>di</strong>gnetur Ve-<br />

stra nose Maiestas quod nos, portum illum l<strong>in</strong>quentes, per lebeccium<br />

ventum et <strong>in</strong> visu terrae semper transcurrimus, plures cont<strong>in</strong>ue fadendo<br />

scalas pluresque ambitus, ac <strong>in</strong>terdum cum multis populis loquendo;<br />

donec tandem versus austrum extra Capicorni tropicum fuimus, ubi<br />

super horizonta illum meri<strong>di</strong>onalis polus 3 I sese extollebat gra<strong>di</strong>bus,<br />

atque M<strong>in</strong>orem iam per<strong>di</strong>deramus Ursam ipsaque Maior Ursa rnultum<br />

372<br />

I ci mostran<strong>in</strong>o la l<strong>in</strong>grna: ci facessero dn <strong>in</strong>terpreti.


-<br />

ci stava molto bassa e quasi ci si monstrava al h e dello oriz-<br />

zonte, e ci reggiavamo per le stelle dell'altro polo del meri<strong>di</strong>one,<br />

le quali sono molte e molto maggiori e pia lucenti che le <strong>di</strong> que-<br />

sto nostro polo. E della maggior parte <strong>di</strong> esse trassi le lor hgure,<br />

e maxime <strong>di</strong> quelle della prima e maggior magnitu<strong>di</strong>ne, con la<br />

<strong>di</strong>chiarazione de' lor circuli che facevano <strong>in</strong>torno a1 polo de<br />

I'austro, con la <strong>di</strong>chiarazione de' lor <strong>di</strong>ametri e semi<strong>di</strong>ametri,<br />

come si potri vedere nelle mie Qzattro giornate.<br />

Corremmo <strong>di</strong> questa costa a1 pi2 <strong>di</strong> 750 leghe: le 150 dal<br />

cavo detto <strong>di</strong> Santo August<strong>in</strong>o verso el ponente, e le Goo verso<br />

el libeccio; e volendo ricontare le cose che <strong>in</strong> questo viaggio<br />

vi<strong>di</strong> e quell0 che passammo, non mi basterebbe altretanti fogli.<br />

Et <strong>in</strong> questa costa non vedemmo cosa <strong>di</strong> profitto, salvo <strong>in</strong>hniti<br />

irbori <strong>di</strong> verz<strong>in</strong>o e molti irbori <strong>di</strong> cassia e <strong>di</strong> quelli che generano<br />

l'anime', e tante altre maraviglie della natura che non si posson<br />

raccontare.<br />

E <strong>di</strong> gii essendo stati ne1 viaggio ben IO mesi, e visto che<br />

<strong>in</strong> questa terra non trovavamo cosa <strong>di</strong> m<strong>in</strong>erot alcuno, accor-<br />

dammo <strong>di</strong> <strong>di</strong>spe<strong>di</strong>rci <strong>di</strong> essa e andare a commettere el mare<br />

per aha parte. E fatto nostro consiglio, fu deliberato che si<br />

<strong>in</strong>ha videbatur fere, <strong>in</strong> f<strong>in</strong>e horizontis se ostentans; et tunc per stellas<br />

alterius meri<strong>di</strong>onalis poli nosmetipsos <strong>di</strong>rigebamus, quae multo plures<br />

multoque maiores ac luci<strong>di</strong>ores quam nostri poli stellae existunt. Propter<br />

quod plurimarum illarum figuras conKnxi et praesertim earum quae prioris<br />

ac maioris magnitu<strong>di</strong>nis erant, una cum decl<strong>in</strong>atione <strong>di</strong>ametrorum quas<br />

circa polum austri efficiunt, et una cum denotatione eazundem <strong>di</strong>ame-<br />

trorum et semi<strong>di</strong>ametrorum earum, prout <strong>in</strong> meis Qmtmr <strong>di</strong>etis sive<br />

nuujgationiibus <strong>in</strong>spici facile poterit.<br />

Hocc<strong>in</strong>e vero navigio nostro a Campo Sancti August<strong>in</strong>i <strong>in</strong>cept0<br />

700 percurrimus leucas, videlicet versus ponentem 100 et versus lebec-<br />

cium Goo; quas quidem dum peragraremus, si quis quae vi<strong>di</strong>mus enume-<br />

rare vellet, non totidem ei papireae cartae sufficerent. Nec quidem <strong>in</strong>ter-<br />

dum magni commo<strong>di</strong> res <strong>in</strong>venimus, demptis <strong>in</strong>t<strong>in</strong>itis cassiae arboribus;<br />

et pariter plurimis quae lam<strong>in</strong>as cectas producunt; cum quibus et miranda<br />

alia permulta vi<strong>di</strong>mus quae fasti<strong>di</strong>osa recensitu forent.<br />

Et <strong>in</strong> hac quidem peragratione I O fere mensibus extitimus. In qua,<br />

cognito quod m<strong>in</strong>eralia nulla reperiebamus, convenimus una ut ab <strong>in</strong>de<br />

surgentes, alio per mare evagaremur. Quo <strong>in</strong>ito <strong>in</strong>ter nos consilio, mox<br />

' anime: res<strong>in</strong>a aromatica.<br />

a m<strong>in</strong>ero: m<strong>in</strong>iera.<br />

373


seguisse quella navigazione che mi paresse bene, e tutto k ri-<br />

mess0 <strong>in</strong> me el mandol della flotta; e allora mandai che tutta<br />

la gente e flotta si provedessi d'acqua e <strong>di</strong> fegne per sei mesi,<br />

chi tanto giu<strong>di</strong>corono li uficiali <strong>delle</strong> navi che potavamo na-<br />

vicare con esse. Fatto nostro prove<strong>di</strong>mento, partimmo <strong>di</strong> que-<br />

sta terra e com<strong>in</strong>ciammo nostra navicazione per el vento sci-<br />

locco; e fu a <strong>di</strong> 15 <strong>di</strong> febraio, quando gii el sole s'andava acer-<br />

cando allo equ<strong>in</strong>ozio e tornava verso questo nostro emisperio<br />

del settentrione. E tanto navicammo per questo vento che ci<br />

trovammo tanto alti che '1 polo del meri<strong>di</strong>one ci stava alto fuora<br />

del nostro orizzonte ben jz gra<strong>di</strong>, e pi; non vedavamo le stelle<br />

n6 dell'Orsa M<strong>in</strong>ore n6 della Maggiore Orsa, e <strong>di</strong> gii stavamo<br />

<strong>di</strong>scosto del porto <strong>di</strong> donde partimmo ben yo0 leghe per sci-<br />

locco; e questo fu a dl 3 d'aprile. E <strong>in</strong> questo giorno com<strong>in</strong>cib<br />

una tormenta <strong>in</strong> mare tanto forzosa che ci fece amaenar del tutto<br />

nostre vele, e corravamo ad arbero secco con molto vento,<br />

che era libeccio, con gran<strong>di</strong>ssimi mari e l'aria molto tormentosa;<br />

e tanta era la tormenta che tutta la flotta stava con gran timore.<br />

Le notte eron molto gran<strong>di</strong>, chi notte tenemmo a dl sette d'aprile,<br />

che fu <strong>di</strong> 15 ore, perch6 el sole stava ne1 h e <strong>di</strong> Aries, e <strong>in</strong> questa<br />

e<strong>di</strong>ctum fuit ac <strong>in</strong> omnem coetum nostrum vulgatum, ut quicquid <strong>in</strong> tali<br />

navigatione praecipiendum censerem, i<strong>di</strong>psum <strong>in</strong>tegriter fieret. Prop-<br />

ter quod confestim e<strong>di</strong>xi mandavique ubique ut de lignis et aqua pro<br />

sex mensibus munitionem omnes sibi pararent (nam per navium magi-<br />

stros nos cum navibus nostris adhuc tantumdem navigare posse <strong>in</strong><strong>di</strong>ca-<br />

tum est), qua quidem (quam e<strong>di</strong>xeram) facta provisione, nos oram illam<br />

l<strong>in</strong>quentes et <strong>in</strong>de navigationern nostram per seroccum ventum hitian-<br />

tes, februarii 13, videlicet cum sol aequ<strong>in</strong>octio iam approp<strong>in</strong>quaret et<br />

ad hoc septentrionis hemisperium nostrum vergeret, <strong>in</strong> tantum perva-<br />

gati fuimus, ut med<strong>di</strong>anum polum super horizonta illum jz gra<strong>di</strong>bus<br />

sublimatum <strong>in</strong>venerimus. Ita ut nec M<strong>in</strong>oris Ursae nec Maioris stellae<br />

ammodo <strong>in</strong>spici valerent. Nam tunc a porn ill0 a quo per seroccum<br />

abieramus 100 leucis longe iam facti eramus, 3 videlicet aprilis. Qua<br />

<strong>di</strong>e tempestas ac procella <strong>in</strong> mari tam vehemens exorta est, ut vela nostra<br />

omnia colligere et cum solo nudoque malo remigare compelleremur,<br />

perflante vehementissime lebeccio ac mari <strong>in</strong>tumescente et aere turbu-<br />

lentissirno extante; propter quem turb<strong>in</strong>is violentissimum impetum nostra-<br />

tes omes non mo<strong>di</strong>co aEecti fuerunt stupore. Nodes quoque tunc <strong>in</strong>ibi<br />

quammaxime erant; etenim aprilis 7 sole circa Arietis f<strong>in</strong>em extante<br />

374<br />

' modo: comando.


egione era lo <strong>in</strong>verno, come ben pub considerare Vostra Ma-<br />

gnificenza.<br />

E andando <strong>in</strong> questa tormenta, a <strong>di</strong> 7 d'aprile avemmo vista<br />

<strong>di</strong> nuova terra, della quale corremmo circa <strong>di</strong> 20 leghe; e la<br />

trovammo essere tutta costa brava, e non vedemmo <strong>in</strong> essa port0<br />

alcuno n6 gente, credo perch6 era tanto el freddo che nessuno<br />

della flotta si poteva rime<strong>di</strong>are n6 sopportarlo. Di modo che,<br />

vistoci <strong>in</strong> tanto pericolo e <strong>in</strong> tanta tormenta che apena potavamo<br />

avere vista l'una nave dell'altra per e gran mari che facevano<br />

e per la gran serrazonr del tempo, che accordammo con el capi-<br />

tano maggiore fare segnale alla flotta che arrivassi e lasciassimo<br />

la terra e ce ne tornassimo a1 camm<strong>in</strong>o <strong>di</strong> Portogallo. E fu molto<br />

buon consiglio, ch6 certo 6 che, se tardavamo quella notte, tutti<br />

ci perdavamo, perch6, come arrivammo a poppa, e la notte e<br />

I'altro giorno si ci ricrebbe tanta tormenta che dubitammo per-<br />

derci; e avemmo <strong>di</strong> fare peregr<strong>in</strong>i e altre cerimonie, come &<br />

usanza de' mar<strong>in</strong>ai per tali tempi.<br />

Corremmo 5 giorni a poppa, con solo el tr<strong>in</strong>chetto, e que-<br />

sto ben basso, che potemmo navicare ZJO leghe <strong>in</strong> questi 5<br />

giorni, e tuttavia ci venavamo apressando alla l<strong>in</strong>ea equ<strong>in</strong>oziale<br />

ipse eadem noctes horarum I 5 esse repertae sunt, hyemsque etiam tunc<br />

<strong>in</strong>ibi erat, ut Vestra satis perpendere potest Maiestas.<br />

Nobis autem sub hac navigantibus turbulentia, terram unam aprilis<br />

7 vi<strong>di</strong>mus, penes quam zo drdter leucas navigantes appropiavimus.<br />

Verum illam omnimodo brutalem et extraneam esse comperimus, <strong>in</strong><br />

qua quidem nec portum quempiam, nec gentes aliquas fore conspeuimus,<br />

ob id (ut atbitror) quod tam asperum <strong>in</strong> ea frigus algeret, ut tam acer-<br />

bum vix quisquam perpeti posset. Potro <strong>in</strong> tanto periculo <strong>in</strong> tantaque<br />

tempestatis importunitate nosmet turn reperimus, ut vix alter alteros<br />

prae gran<strong>di</strong> turb<strong>in</strong>e nos videremus. Quamobrem demum cum navium<br />

praetore pariter concordavimus ut connavitis nostris omnibus terram<br />

illam l<strong>in</strong>quen<strong>di</strong> seque ab ea elongan<strong>di</strong> et <strong>in</strong> Portugalliam remean<strong>di</strong> signa<br />

faceremus. Quod consilium sanum quidem et utile fuit, cum si <strong>in</strong>ibi<br />

nocte solum adhuc illa perstitissemus, <strong>di</strong>sper<strong>di</strong>ti ornnes eramus; nempe<br />

cum h<strong>in</strong>c abiissemus, tam gran<strong>di</strong>s <strong>di</strong>e sequenti tempestas <strong>in</strong> rnari excitata<br />

est, ut penitus obrui per<strong>di</strong>te metueremus, propter quod plurima pere-<br />

gr<strong>in</strong>ationum vota necnon alias quamplures cerimonias @rout nautis<br />

mos esse solet) tunc fecimus.<br />

Sub quo tempestatis <strong>in</strong>formnio 5 navigavimus <strong>di</strong>ebus <strong>di</strong>missis om-<br />

n<strong>in</strong>o velis; <strong>in</strong> quibus quidem 5 <strong>di</strong>ebus zoo et 50 <strong>in</strong> mali penetravimus<br />

leucas, l<strong>in</strong>eae <strong>in</strong>terdum aequ<strong>in</strong>octiali necnon mari et aurae temperatiori<br />

' rarrqon: Poscurith che precede la burrasca.<br />

37J


e <strong>in</strong> aria e <strong>in</strong> mari pih temperati; e piacque a Dio scamparci<br />

<strong>di</strong> tanto pericolo. E nostra navicazione era per el vent0 <strong>in</strong>fra<br />

el tramontano e greco, perch6 nostra <strong>in</strong>temione era andare a<br />

riconoscere la costa <strong>di</strong> Ethiopia, che stavamo <strong>di</strong>scosto da essa<br />

1300 leghe per el golf0 del Mare Atlantico; e, con la grazia <strong>di</strong><br />

Dio, a' IO giorni <strong>di</strong> maggio fummo <strong>in</strong> essa, a una terra della<br />

costa verso l'austro che si <strong>di</strong>ce la Serra Liona, dove stemmo 15<br />

giorni pigliando nostro r<strong>in</strong>fresco.<br />

E <strong>di</strong> qui paaimmo pigliando nostra navicazione verso l'<strong>isole</strong><br />

delli Azori, che <strong>di</strong>stamo <strong>di</strong> questo luogo della Serra circa <strong>di</strong><br />

710 leghe; e fmmo con l'<strong>isole</strong> a1 hn <strong>di</strong> luglio, dove stemmo<br />

altri 15 giorni pigliando alcuna recreazione. E partimmo <strong>di</strong><br />

esse per Lisbona, che stavamo piii do occidente 300 leghe,<br />

e entrammo per questo port0 <strong>di</strong> Lisbona a <strong>di</strong> 7 <strong>di</strong> settembre<br />

del 1502 a buon salvamento (Dio r<strong>in</strong>graziato sia) con solo due<br />

navi, perch6 l'altra ardemmo nella Serra Liona, perch6 non<br />

poteva piii navicare: ch6 .stemma <strong>in</strong> questo viaggio circa <strong>di</strong><br />

16 mesi, e 11 navigammo senza veder la stella Tramontana,<br />

o l'Orsa Maggiore e M<strong>in</strong>ore, che si <strong>di</strong>cono el Corno, e ci reg-<br />

gemmo per le stelle dello altro polo.<br />

Questo 6 quanto vi<strong>di</strong> <strong>in</strong> questo terzo viaggio, o giornata.<br />

semper approp<strong>in</strong>quando, per quod nos a praemissis eripere periculis<br />

Altissimo Deo placuit. Eratque huiuscemo<strong>di</strong> nostra navigatio ad trans-<br />

montanum ventum et graecum, ob id quod ad Ethiopiae latus pert<strong>in</strong>-<br />

gere cupiebamus; a quo per Maris Athlantici fauces eundo 1300 <strong>di</strong>sta-<br />

bamus leucis. Ad illam autem per Summitonantis gratiam, maii bis<br />

qu<strong>in</strong>a pertigimus <strong>di</strong>e, ubi <strong>in</strong> plaga una ad latus austri (quae Smaliona<br />

<strong>di</strong>cim) 15 <strong>di</strong>ebus nosipsos refiigerando fuimus.<br />

Et post haec, cursum nostrum versus <strong>in</strong>sulas Lyazori <strong>di</strong>ctas ani-<br />

puimus, quae quidem <strong>in</strong>sulae a Serraliona ipsa 700 et 50 leucis <strong>di</strong>stabant,<br />

ad quas sub iulii f<strong>in</strong>em pervenimus, et pariter 15 <strong>in</strong>ibi nos re6ciendo<br />

perstitimus <strong>di</strong>ebus. Post quos <strong>in</strong>de exivimus et ad Lisbonae nostrae<br />

recursum nos acc<strong>in</strong>ximus, a qua ad occidentis partem 300 sepositi leucis<br />

eramus, et cuius tandem de<strong>in</strong>de portum I joz cum prospera salvatione<br />

ex Cunctipotentis nutu msum subivimus, cum duabus dumtaxat navi-<br />

bus, ob id quod tertiam <strong>in</strong> Serraliona (quum amplius navigare non posset)<br />

igni combusseramus. In hac autem nostra tertio asa navigatione,<br />

I G circiter menses permansimus, e quibus I I absque Transmontanae<br />

stellae necnon et Maioris Urse M<strong>in</strong>orisve aspectu navigavimus, quo<br />

tempore nosmetipsos per aliam meri<strong>di</strong>onalis poli stellam regebamus.<br />

Quae superius commemorata sunt, <strong>in</strong> eadem nostra tertio facta navi-<br />

gatione relatu magis <strong>di</strong>gna conspexi.


Quarfo viaaio<br />

Restami <strong>di</strong> <strong>di</strong>re le cose per me viste ne1 quarto viaggio,<br />

o giornata; e per lo essere gii cansato, e etiam perch6 questo<br />

quarto viaggio non si ford secondo che io levavo el proposito,<br />

per una <strong>di</strong>sgrazia che ci accadde ne1 golf0 del Mare Atlantico,<br />

come ne1 processo, sotto breviti, <strong>in</strong>tended Vostra Magnihcenza,<br />

m'<strong>in</strong>gegnerb d'essere brieve.<br />

Partimmo <strong>di</strong> questo port0 <strong>di</strong> Lisbona 6 navi <strong>di</strong> conserva,<br />

con proposito <strong>di</strong> andare a <strong>di</strong>scoprire una isola verso l'oriente<br />

che si <strong>di</strong>ce Melacca, della quale si ha nuove esser molto ricca,<br />

e che i. come almazz<strong>in</strong>o' <strong>di</strong> tutte le navi che vengano del Mare<br />

Gangetico e del Mare In<strong>di</strong>co - come i. Calis camera' <strong>di</strong> tutti<br />

e navili che passano da levame a ponente e da ponente a le-<br />

vante -, secondo che questo serenissimo re tiene le nuove,<br />

per la via <strong>di</strong> Galigut. E questa Melacca sta piii all'occidente che<br />

Caligut, e '* molto pic aka pafie del mezzo<strong>di</strong>, perch6 sappiamo<br />

che sta <strong>in</strong> paraggio <strong>di</strong> 33 gra<strong>di</strong> del polo antartico.<br />

Partimmo a <strong>di</strong> IO <strong>di</strong> maggio 1503 e fummo <strong>di</strong>ritti alle <strong>isole</strong><br />

del Cavo Verde, dove facemmo nostro carnaggio e pigliammo<br />

De qmrtue nav%atioonir mm<br />

Reliquum autem est ut quae <strong>in</strong> quarta navigatione nostfa prospe-<br />

xerim e<strong>di</strong>sseram. Quia vero iam praelonga narratione fatisco, et quoque<br />

haec eadem nostra navigatio ad speratum a nobis hem m<strong>in</strong>ime producta<br />

est, ob adversitatem <strong>in</strong>fortuniumve quoddam quod <strong>in</strong> Maris Athlantici<br />

nobis acd<strong>di</strong>t s<strong>in</strong>u; idcirco brevior fiam. Igitur ex Lisbonae portu cum<br />

sex conservantiae navibus exivimus, cum proposito iusulam mam versus<br />

horizontem positam <strong>in</strong>visen<strong>di</strong>, quae Melcha <strong>di</strong>citur et <strong>di</strong>vitiarum mul-<br />

tatum famosa necnon navium omnium sive a Gangetico sive ab In<strong>di</strong>co<br />

Mari venientium receptus sive statio est, quemadmodum Calicia ceceptus<br />

sive hospitale omnium navigantim est qui ab oriente <strong>in</strong> occidentem<br />

et e converso vagantur, prout de hoc ipso per Calicutiae viam fama<br />

est. Quae quidem <strong>in</strong>sula Melcha plus ad occidentem, Calicutia vero<br />

ipsa plus ad meri<strong>di</strong>em respidt; quod iddrco cognovimus quia ipsa <strong>in</strong><br />

aspectu 32 graduum poli antarctici sita est.<br />

Decima ergo maii <strong>di</strong>e I j 03 nobis unde supra egre<strong>di</strong>entibus cursum<br />

nostrum ad <strong>in</strong>sulas Virides nuncupatas primo <strong>di</strong>reximus. Ubi rerum<br />

I uha~+o: magazz<strong>in</strong>o.<br />

a cameru: ricetto.<br />

-


ogni sorte <strong>di</strong> r<strong>in</strong>fresco, dove stemmo 13 giorni; e <strong>di</strong> qui iar-<br />

timmo a nostro viaggio, navicando per el vento scilocco. E<br />

come el nostro capitano maggiore fusse uomo prosuntuoso e<br />

molto cavezuto', volle andare a riconoscere la Serra Liona,<br />

terra d'Ethiopia australe, senza tenere necessiti alcuna, se non<br />

per farsi vedere che era capitano <strong>di</strong> sei navi, contro alla volunti<br />

<strong>di</strong> tutti noi altri capitani. E cos1 navicando, quando fummo<br />

con la detta terra, furon tante le turbonate che ci dettono, e<br />

con esse el tempo contrario, che stando a vista <strong>di</strong> essa ben 4<br />

giorni, mai non ci lascib el maltempo pigliar terra. Di modo che<br />

hmmo forzati <strong>di</strong> tornare a nostra navicazione vera e lassare<br />

la detta Serra, e navicando <strong>di</strong> qui a1 susuduest, che 2 vento<br />

<strong>in</strong>fra mezzodl e libeccio; e quando fummo navicati ben 300<br />

leghe per el monstro del mare, stando <strong>di</strong> gii fuora della l<strong>in</strong>ea<br />

equ<strong>in</strong>oziale verso l'austro ben 3 gra<strong>di</strong>, ci si <strong>di</strong>scoperse una terra<br />

che potavamo <strong>di</strong>stare <strong>di</strong> essa 22 leghe, della quale ci maravi-<br />

gliammo. E trovammo che era una kola ne1 mezzo del mare,<br />

e era molto alta, cosa ben maravigliosa della natura, perch6 non<br />

era piii che due leghe <strong>di</strong> lungo e una <strong>di</strong> largo; nella quale kola<br />

mai non fu nt abitb gente alcuna. E fu la mala kola per tutta<br />

necessariarum munim<strong>in</strong>a necnon et plura <strong>di</strong>versorum modorum refri-<br />

geram<strong>in</strong>a sumentes et 12 <strong>in</strong>terdum <strong>in</strong>ibi <strong>di</strong>ebus cessantes, per ventum<br />

serocmm post haec enavigare occepimus; cum navidom<strong>in</strong>us noster<br />

tamquam praesumptuosus capitosusque, praeter necessitatem et omnium<br />

nostrum unanimitatem (sed solum ut sese nostri et sex navium praepo-<br />

situm ostentaret), iussit ut <strong>in</strong> Serralionam australem Ethiopiae terram<br />

tenderemus. Ad quam nobis accelerantibus et illam tandem <strong>in</strong> conspectu<br />

habentibus, tam immanis et acerba suborta tempestas est, ac ventus con-<br />

trarius et fortuna adversa <strong>in</strong>valuit, ut <strong>in</strong> ipsam (quam nostris ipsi vide-<br />

bamus oculis) per quatriduum applicare non valuerimus, qu<strong>in</strong>ymmo<br />

coacti fuerimus ut, illa relicta, ad priorem navigationem nostram regre-<br />

deremur. Quam quidem nos per suduesium (qui ventus est <strong>in</strong>ter meri-<br />

<strong>di</strong>em et lebeccium) reassumentes, 300 per illam maris altitu<strong>di</strong>nem navi-<br />

gavimus leucas. Unde factum est ut nobis extra l<strong>in</strong>eam aequ<strong>in</strong>octialem<br />

tribus pene gra<strong>di</strong>bus iam tunc existentibus, terra quaedam (a qua 12<br />

<strong>di</strong>stabamus leucis) apparuerit; quae apparitio non parva nos aEecit<br />

admiratione. Terra etenim illa <strong>in</strong>sula <strong>in</strong> me<strong>di</strong>o mari multum alta et admi-<br />

rabilis erat, quae leucis duabus longior et una <strong>di</strong>latatior non existebat;<br />

<strong>in</strong> qua quidem terra nunquam quisquam hom<strong>in</strong>um aut fuerat aut habi-<br />

378<br />

' cavqiito: cocauto.


-<br />

la flotta, perch6 sapri Vostra Magnihcenza che per el mal con-<br />

siglio e reggimento del nostro capitano maggiore, perd6 qui<br />

sua nave, perch6 dette con essa <strong>in</strong> uno scoglio, e s’aperse la<br />

notte <strong>di</strong> Santo Lorenzo, che t a’ <strong>di</strong> IO d’agosto, e si fu <strong>in</strong> fondo,<br />

e non si salvb <strong>di</strong> essa cosa alcuna, se non la gente. Era nave <strong>di</strong><br />

300 tonelli, nella quale andava tutta la importanza della flotta;<br />

e come la flotta tutta travagliasse <strong>in</strong> rime<strong>di</strong>arla, el capitano mi<br />

mandb che io fussi con la mia nave alla detta isola a cercare un<br />

buon surgiderol dove potess<strong>in</strong> surgere tutte le navi; e come el<br />

mio battello, stipato con 9 mia mar<strong>in</strong>ai, fussi <strong>in</strong> servigio e aiuto<br />

d’aliggiare la nave, non volle che lo levassi, e che mi fussi s<strong>in</strong>e<br />

esso, <strong>di</strong>cendomi che me’.leverebbono all’isola.<br />

Parti’mi della flotta come mi mandb per I’isola, senza<br />

battello e con meno la met; de’ mia mar<strong>in</strong>ai, e fui alla detta isola,<br />

che <strong>di</strong>stavo d‘essa circa <strong>di</strong> 4 leghe. Nella quale trovai un bonis-<br />

simo porto, dove ben sicuramente potevan surgere tutte le navi;<br />

dove aspettai el mi0 capitano e la flotta ben 8 giorni, e mai non<br />

vennono, <strong>di</strong> modo che stavamo molto malcontenti. E le genu<br />

taverat, et nihilom<strong>in</strong>us nobis <strong>in</strong>felidssima fuit. In illa enim per stoli-<br />

dum consilium suum et regimen praefectm navium noster, navem suam<br />

per<strong>di</strong><strong>di</strong>t; nempe illa a scopulo quodam elisa et <strong>in</strong>de propter hoc <strong>in</strong> rimas<br />

<strong>di</strong>visa, Sancti Laurentii nocte (quae augusti I O est), <strong>in</strong> mari penitus sub-<br />

mersa extit nihil <strong>in</strong>de salyo mantene demptis tantummodo nautis.<br />

Eratque navis eadem dolionun 300 <strong>in</strong> qua nostrae totius turbae tota-<br />

lis potentia erat. Cum autem omnes circa illzm satageremus ut si forte<br />

ipsam a periculo subtrahere valeremus de<strong>di</strong>t mihi <strong>in</strong> mandatis idem<br />

navium praefectus ut cum navicula una <strong>in</strong> receptum quempiam bo-<br />

num, ubi pupes nostras secure omnes recipere possemus, apud <strong>in</strong>sulam<br />

eandem <strong>in</strong>ventum pergerem, nolens tamen ipse idem praefectus ut na-<br />

vem meam’ (quae, novem nautis meis stipata, <strong>in</strong> navis periclitantis a<strong>di</strong>u-<br />

torio <strong>in</strong>tenta foret) mecum tunc traducerem, sed solum, ut e<strong>di</strong>xerat,<br />

portum unum <strong>in</strong>quisitum irem, et <strong>in</strong> ill0 navem meam ipsam mihi resti-<br />

tueret.<br />

Qua iussione recepta, ego, ut mandaverat (sumpta mecum nauta-<br />

rum meorum me<strong>di</strong>etate), <strong>in</strong> <strong>in</strong>sulam ipsam (a qua 4 <strong>di</strong>stabamus leucis)<br />

properans, pulcherrimum <strong>in</strong>ibi portum, ubi classem nostram omnem<br />

tute satis susdpere possemus, <strong>in</strong>veni. Quo comperto, 8 ibidem <strong>di</strong>e-<br />

bus eundem navium praefectum cum reliqua turba expeaando perstiti.<br />

‘ rUrgdero: approdo.<br />

* nouicuio ... muem meam: <strong>in</strong> realc, a1 contrario.<br />

379


-<br />

the m’eran restate nella nave, stavano con tanta paura che non<br />

li potevo consolare.<br />

E stando cosi, l’ottavo giorno vedemmo venire una nave<br />

pel mare, e, <strong>di</strong> paura che non ci potessi vedere, ci levammo<br />

con nostra nave e fummo ad essa, pensando che mi traeva el<br />

mi0 battello e gente. E come pareggiammo con essa, <strong>di</strong>poi <strong>di</strong><br />

salvata, ci <strong>di</strong>sse come la capitana s’era ita <strong>in</strong> fondo e come la<br />

gente s’era salvata, e che el mio battello e gente restava con la<br />

flotta, la quale s’era ita per que1 maie avanti: che ci fu tanta<br />

grave tal nuova, qual pub pensare Vostra Mag<strong>di</strong>cenza, per<br />

trovarci 1000 leghe <strong>di</strong>scosto da Lisbona e <strong>in</strong> golf0 e con poca<br />

gente. Tuttavia facemmo rostro alla fortuna e andammo tutta-<br />

via <strong>in</strong>nami.<br />

Tornammo alla isola e fornimmoci d’acqua e <strong>di</strong> legne<br />

con el battello della mia conserva; la quale isola trovammo <strong>di</strong>sa-<br />

bitata, e teneva molte acque vive e dolci, <strong>in</strong>f<strong>in</strong>itissimi irbori,<br />

piena <strong>di</strong> tanti uccelli mar<strong>in</strong>i e terrestri che eron sema numero,<br />

e eron tanto semplici che si lasciavon pigliare con mano; e<br />

tanti ne pigliammo che caricammo un battello <strong>di</strong> essi. Animali<br />

nessuno non vedemmo, salvo topi molto gran<strong>di</strong> e ramarri<br />

con due code e alcuna serpe.<br />

Qui cum non advenicent, moleste non panun pertuli, atque qui mecum<br />

erant sic obstupescebant ut nullo consolari modo vellent.<br />

Nobis autem <strong>in</strong> hac existentibus angustia, ipsa octava <strong>di</strong>e puppim<br />

unam per aequor adventare conspeximus, cui, ut nos perdpere possent,<br />

mox obviam ivimus, co<strong>di</strong>dentes sperantesque una quod ad meliorem<br />

portum quempiam nos seam ducerent. Quibus dum approp<strong>in</strong>quas-<br />

semus et vidssim nos resalutassemus, retulerunt illi nobis eiusdem prae-<br />

fecti nostri navem <strong>in</strong> mari penitus (demptis nautis) per<strong>di</strong>tam extitisse;<br />

quae nunda(ut contemplari Vestra potest Regia Maiestas) me non pama<br />

atfecerunt molestia, cum a Lisbona (ad quam reverti habebam) 1000 longe<br />

existens leucis <strong>in</strong> long0 remotoque mari me esse sentirem. Nihilomi-<br />

nus tamen fortunae nosmet subiicientes, ulterius processimus, reversique<br />

<strong>in</strong> primis fuimus ad memoratam <strong>in</strong>sulam, ubi nobis de lignis et aqua <strong>in</strong><br />

conservanthe meae navi providhus.<br />

Erat vero eadem <strong>in</strong>sula penitus <strong>in</strong>hospitata <strong>in</strong>habitataque, multa<br />

aqua vivida et suavi <strong>in</strong> illa scaturiente, cum <strong>in</strong>f<strong>in</strong>itis arboribus <strong>in</strong>numeri-<br />

sque volucribus mar<strong>in</strong>is et terresttibus, quae adeo simplices erant ut<br />

sese manu comprehen<strong>di</strong> <strong>in</strong>trepide permitterent; propter quod tot tunc<br />

pren<strong>di</strong><strong>di</strong>mus ut naviculam unam ex illis a<strong>di</strong>mpleverimus. In ea autem<br />

nulla alia <strong>in</strong>venimus animalia, praeterquam mures quammaximos et lacer-<br />

tas bifurcam caudam habentes, cum nonnullis serpentibus quos etiam<br />

<strong>in</strong> ea vi<strong>di</strong>mus.


-<br />

E fatta nostra provisione, ci <strong>di</strong>partimmo per el vento <strong>in</strong>fra<br />

mezzodl e libeccio, perch6 tenavamo un reggimentoI del re,<br />

che ci mandava che qualunche <strong>delle</strong> navi che si perdesse della<br />

flotta o del suo capitano, fussi a tenere nella terra che el viaggio<br />

passato <strong>di</strong>scoprimmo, <strong>in</strong> un porto che li ponemmo nome la<br />

Ba<strong>di</strong>a <strong>di</strong> Tutti e Santi. E piacque a Dio <strong>di</strong> darci tanto buon<br />

tempo che <strong>in</strong> 17 giorni fummo a tenere terra <strong>in</strong> esso - che <strong>di</strong>-<br />

stava da I’isola ben 300 leghe -, dove non trovammo n6 il<br />

nostro capitano n6 nessuna altra nave della flotta; ne1 qual porto<br />

aspettammo ben dua mesi e 4 giorni.<br />

E visto che non veniva ricapito alcuno, accordammo la<br />

conserva e io correr la costa, e navigammo piii <strong>in</strong>anzi 260 leghe,<br />

tanto che giugnemmo <strong>in</strong> un porto, dove accordammo fare una<br />

fortezza; e la facemmo e lasciammo <strong>in</strong> essa 24 uom<strong>in</strong>i cristiani<br />

che traeva la mia conserva, che aveva ricolti della nave capitana<br />

che s’era perduta. Ne1 qual porto stemmo ben 5 mesi <strong>in</strong> fare<br />

la fortezza e caricar nostre navi <strong>di</strong> verz<strong>in</strong>o, perch6 non pota-<br />

vamo andare piii <strong>in</strong>anzi, a causa che non tenavamo genu e mi<br />

mancava molti apparecchi. Fatto tutto questo, accordammo <strong>di</strong><br />

tornarcene a Portogallo, che ci stava per il vento <strong>in</strong>fra greco e<br />

Igitur parata nobis <strong>in</strong>ibi provisione, sub vento <strong>in</strong>ter meri<strong>di</strong>em et<br />

lebeccium ducente perreximus, ob id quod a rege mandatum accepera-<br />

mus ut qualicunque non obstante periculo praecedentis navigationis<br />

viam <strong>in</strong>sequeremur. Incept0 ergo huiuscemo<strong>di</strong> navigio, pormm tandem<br />

mum <strong>in</strong>venimus, quem Omnium Sanctorum Abbadam nuncupavimus,<br />

ad quem (prosperam annuente nobis auam Altissimo) <strong>in</strong>fra 17 perti-<br />

gimus <strong>di</strong>es. Distatque idem portus joo a profata <strong>in</strong>sula leucis, <strong>in</strong> quo<br />

quidem porn nec praefectum nostrum, nec quemquam de turba alium<br />

reperimus, etsi tamen <strong>in</strong> ill0 mensibus duobus et <strong>di</strong>ebus quatuor expecta-<br />

verimus; quibus efluxis, vis0 quod illuc nemo veniret, conservantia<br />

nostra tunc et ego concordavimus ut secundum latus longius progre-<br />

deremur.<br />

Percursis itaque 260 leuds, PO& cuidam alii applicuimus, <strong>in</strong><br />

quo castellum mum erigere proposuimus, quod et quidem profecto<br />

fecimus, relictis <strong>in</strong> ill0 24 christicolis nobiscum existentibus, qui ex<br />

praefecti nostri pupe per<strong>di</strong>ta colleai herant. Porro <strong>in</strong> eodem porn<br />

praefatum construendo castellum et bresilico pupes nostras onustas<br />

efficiendo 5 perstitimus mensibus, ob id quod prae nautarum perpauu-<br />

tate et plurimorum apparatuum necessitate longius progre<strong>di</strong> non vale-<br />

bamus. Quibus superioribus ita peractis, concordavimus post haec <strong>in</strong><br />

Portugalliam reverti, quam rem per graecum transmontanumque ventum<br />

‘ reggimento: or<strong>di</strong>nanza.


-<br />

tramontano; e lassammo a’ 24 uom<strong>in</strong>i che restoron nella for-<br />

tezza con mantenimento per sei mesi e 12 bombarde e molte<br />

altre armi; e pacificammo tutta la gente <strong>di</strong> terra, della quale<br />

non s’6 fatto menzione <strong>in</strong> questo viaggio, non perch6 non ve-<br />

dessimo e praticassimo con <strong>in</strong>hnita gente <strong>di</strong> essa: perch6 hmmo<br />

<strong>in</strong> terra drento ben 30 uom<strong>in</strong>i ben 40 leghe, dove vi<strong>di</strong> tante cose<br />

che le lascio <strong>di</strong> <strong>di</strong>re, riserbandole alle mie Quattro giormfe.<br />

Questa terra sta hora della l<strong>in</strong>ea equ<strong>in</strong>oziale alla parte dello<br />

austro 18 gra<strong>di</strong>, e fuora del meri<strong>di</strong>an0 <strong>di</strong> Lisbona 37 gra<strong>di</strong><br />

piii all’occidente, second0 che mostrano e nostri strumenti.<br />

E fatto tutto questo, ci <strong>di</strong>spe<strong>di</strong>mmo de’ cristiani e della<br />

terra, e com<strong>in</strong>ciammo nostra navicazione al nornodeste, che 6<br />

vento <strong>in</strong>fra tramontana e greco, con proposito d‘andare a <strong>di</strong>rit-<br />

tura con nostra navicazione a questa citti <strong>di</strong> Lisbona. E <strong>in</strong> 77<br />

giorni, <strong>di</strong>poi <strong>di</strong> tanti travagli e pericoli, entrammo <strong>in</strong> questo<br />

port0 a dl 18 <strong>di</strong> giuno 1504, Dio laudato; dove fmmo molto<br />

ben ricevuti, e fuora d’ogni credere, perch6 tutta la citti ci<br />

faceva perduti, perch6 l’altre navi della flotta tutte s’eron per-<br />

dute per la superbia e pazzia del nostro capitano, ch6 cosi paga<br />

Dio la superbia. E al presente mi truovo qui, <strong>in</strong> Lisbona, e non<br />

so quell0 vorri el re fare <strong>di</strong> me, che molto desidero riposarmi.<br />

El presente aportatore, che i. Benvenuto <strong>di</strong> Domenico Ben-<br />

venuti, <strong>di</strong>ri a Vostra Magnificenza <strong>di</strong> mi0 essere e <strong>di</strong> alcune cose<br />

necesse nobis erat efficere. Relictis igim <strong>in</strong> castello praefato christicolis<br />

24, et cum illis 12 mach<strong>in</strong>is ac aliis pluribus armis una cum provisione<br />

pro sex mensibus sufficiente, necnon pacata nobiscum telluris illius<br />

gente (de qua hic m<strong>in</strong>ima fit mentio, licet <strong>in</strong>hnitos <strong>in</strong>ibi tunc viderimus<br />

et cum illis practicaverimus); nam 40 fere leucas, cum 30 ex eis,<br />

<strong>in</strong> <strong>in</strong>sulam ipsam penetravimus, ubi <strong>in</strong>terdum plurima perspeximus<br />

quae nunc subticescens libello me0 Quatuor nuuigationum reservo. Estque<br />

eadem terra extra heam aequ<strong>in</strong>octialem ad partem austri 18 gra<strong>di</strong>-<br />

bus et extra Lisbonae meri<strong>di</strong>anum ad occidentis partem 35 @rout<br />

<strong>in</strong>strumenta nostra monstrabant).<br />

Nos navigationem nostram per nornordensium (qui <strong>in</strong>ter graecum<br />

transmontanumque ventus est), cum animi proposito ad hanc Lisbonae<br />

civitatem proficiscen<strong>di</strong> <strong>in</strong>iciantes, tandem post multos labores multa-<br />

que pericula <strong>in</strong> hunc eiusdem Lisbonae portum <strong>in</strong>fra 77 <strong>di</strong>es, 18 iunii<br />

1504 cum Dei laude, <strong>in</strong>troivimus. Ubi honorifice multum et ultra<br />

quam sit cre<strong>di</strong>bile festive suscepti fiimus, ob id quod ipsa tota civitas<br />

nos <strong>in</strong> mari <strong>di</strong>sper<strong>di</strong>tos esse existimabat, quemadmodum reliqui omnes<br />

de turba nostra per praefecti nostri navium stultam praesumptionem exti-<br />

terant; quo superbiam modo iustus omnium censor Deus compensat.<br />

Et ita nunc apud Lisbonam ipsam subsisto, ignorans quid de me sere-


-<br />

si sono lasciate <strong>di</strong> <strong>di</strong>re per prolissiti, perch6 le ha viste e sentite.<br />

Dio sia con lui.<br />

Signore, io sono it0 str<strong>in</strong>gendo la lettera quanto ho potuto,<br />

e &si lasciato a <strong>di</strong>re molte cose notabili a causa <strong>di</strong> scusare pro-<br />

lissiti. Vostra Magnihcenza mi perdoni, la quale supplico che<br />

mi tenga ne1 numero de’ sua servidori; e vi raccomando ser<br />

Antonio <strong>Vespucci</strong>, mi0 fratello, e tutta la casa mia.<br />

Resto rogando a Dio che vi accresca e dl della vita, e che<br />

s’alzi lo stato <strong>di</strong> cotesta excelsa republica e l’onore <strong>di</strong> Vostra<br />

Magnificenza, etc.<br />

Data <strong>in</strong> Lisbona, a <strong>di</strong> 4 <strong>di</strong> settembre 1504.<br />

Di Vostra Magnificenza servitore<br />

<strong>Amerigo</strong> <strong>Vespucci</strong>, <strong>in</strong> Lisbona<br />

nissimus ipse rex de<strong>in</strong>ceps efficere cogitet, qui a tantis laboribus meis<br />

iam ex nunc requiescere plurimum peroptarern, hunc nuncium Maie-<br />

stati Vestrae plurimum quoque <strong>in</strong>terdum commendam<br />

Americus Vesputius, <strong>in</strong> Lisbona

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!