Transformatie Natuurlijke Taal Object Georiënteerd Analyse ...

Transformatie
van
Natuurlijke Taal
naar een
Object Georiënteerd Analyse & Ontwerp
Transformatieregels voor het omzetten van een Tekstuele Beschrijving
naar modellen uit de KISS-methode voor object oriëntatie
Werkwoord Werkwoord
Master Thesis No. 337, 3 February 1995
Katholieke Universiteit Nijmegen
J.L.W.M. Derksen
Actietype Actietype KISS b.v.
Gezegde Gezegde
Veghel

Transformatie
van
Natuurlijke Taal
naar een
Object Georiënteerd Analyse & Ontwerp
Transformatieregels voor het omzetten van een Tekstuele Beschrijving
naar modellen uit de KISS-methode voor object oriëntatie
Afstudeerscriptie 337,
ter verkrijging van de graad doctorandus
aan de Katholieke Universiteit Nijmegen,
Faculteit der Wiskunde en Informatica,
Afdeling Informatiesystemen.
door:
J.L.W.M. Derksen
geboren op 25-03-1971
begeleiders:
Dr. Ir. Th. P. van der Weide
Ir. G.J.H.M. Kristen MBA
3 februari 1995

Voorwoord
Voor U ligt het resultaat van mijn afstudeerwerk dat ik de laatste tien maanden heb uitgevoerd. April 1994 ben
ik begonnen met het afstuderen aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen bij de vakgroep Informatiesystemen.
Op dat moment wist ik nog niet precies welke opdracht ik aan wilde pakken maar ik wist wel dat ik mij
wilde verdiepen in het Object Georiënteerd paradigma. In de laatste fase van mijn studie had ik middels enkele
vakken te maken gekregen met dit relatief nieuwe fenomeen binnen de informatica. Door het maken van een
ontwerp voor een object georiënteerd systeem, het begeleiden van een groep studenten die een object georiënteerd
ontwerp implementeerden en het begeleiden van een groep studenten die een object georiënteerd ontwerp
maakten, kwam ik er achter dat er nog veel problemen bestonden wat betreft de ontwikkeling van object georienteerde
systemen. Aan de Technische Universiteit van Twente heb ik vervolgens twee vakken gevolgd bij Dhr.
M. Aksit die dieper ingingen op de ontwerp problematiek en algemene problemen met betrekking tot object
oriëntatie.
Eén van de problemen die naar voren kwamen, was het gebrek aan formele methoden voor het ontwerpen van
een goede klassenhiërarchie. De klassenhiërarchie vormt als het ware de fundering van het te bouwen systeem.
Is de klassenhiërarchie niet goed ontwikkeld dan loop je in een latere fase van het ontwikkelingstraject tegen
(grote) problemen aan. De meeste object georiënteerde analyse methoden gaan niet verder dan een initiële
analyse van de probleemomgeving om objecten en acties te vinden, waarna de rest van de analysefase aan de
inventiviteit van de analist wordt overgelaten. Ik nam mij daarom voor om onderzoek te doen naar dit onderwerp.
Op zoek naar literatuur over dit onderwerp stuitte ik op KISS b.v. te Veghel. Dit bedrijf houdt zich al langere
tijd bezig met onder andere de analysefase van het ontwikkelingstraject van software systemen en een onderzoek
van ButlerBloor [But 94] wees uit dat ze daar een leidende positie op de markt mee innamen. Uit een
gesprek met Dhr. Kristen, directeur van KISS b.v., rolde een opdracht waarbij ik onderzoek zou doen naar de
analysemethode die binnen KISS b.v. wordt gebruikt. Voor een nauwkeurige opdracht omschrijving verwijs ik
naar de inleiding van deze scriptie.
De opdracht had twee raakvlakken; de KISS-methode voor object oriëntatie en de Nederlandse taal. De KISSmethode
voor object oriëntatie is een analysemethode die door Dhr. Kristen is ontwikkeld. Een van de belangrijkste
uitgangspunten van deze methode is natuurlijke taal en in het bijzonder de Nederlandse taal. De Nederlandse
taal vormt het uitgangspunt voor de analyse. Door het grammaticaal ontleden van een probleemomschrijving
wordt een initieel model opgezet. Mijn opdracht zou zijn om het gebruik van de Nederlandse taal in
de analyse verder uit te breiden en formeel te onderbouwen.
In de maanden die daarop volgden ben ik dus bezig geweest met analyseren van de KISS-methode en de Nederlandse
taal. Met name dat laatste was een pittige klus omdat de Nederlandse taal niet altijd even eenvoudig in
elkaar zit. Uiteindelijk is er een kader ontstaan waarin het gebruik van de Nederlandse taal binnen de KISSmethode
zeer ver wordt doorgevoerd. Het is de bedoeling dat in de toekomst dit kader ook in de praktijk wordt
toegepast maar zover is het nog niet. Wel is het mogelijk om een vereenvoudigde werkwijze toe te passen die
stap voor stap kan worden uitgebreid naar een volledige integratie van het gebruik van de Nederlandse taal
binnen de KISS-methode.
Op deze plaats wil ik een aantal mensen bedanken die mij tijdens het afstuderen op welke wijze dan ook van
dienst zijn geweest.
Dr. Ir. Th. P. van der Weide,
mijn afstudeerbegeleider aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen voor het geven van goede raad op met
name de inhoud van mijn scriptie.
Ir. G. J. H. M. Kristen MBA,
directeur van KISS b.v. te Veghel voor het mogelijk maken van het uitvoeren van deze opdracht binnen zijn
bedrijf, voor het beschikbaar stellen van de nodige middelen zoals computers, printers, werkplek, etc. en uiteraard
voor de op- en aanmerkingen op het werk dat ik verricht heb en dat verwoord is in mijn scriptie.
© KISS b.v. 3

Alle andere medewerkers van KISS b.v. te weten: Carel, Ton, Jean Pierre, Robert, Eric, Erik, Carla, Leon,
Esther en Guy alsmede de andere studenten die stage lopen/liepen bij KISS b.v. gedurende periode dat ik aanwezig
was.
De mensen die (delen van) mijn scriptie hebben doorgelezen en van nuttig commentaar hebben voorzien. Dit
zijn:
Dhr I.W.M. Derksen, Dhr E.R.A.I. Derksen en Dhr P.J. Koning
Bij deze scriptie hoort een bijlagenbundel die de resultaten van de analyse en de modellering en de transformatieregels
bevat. Deze bijlagenbundel is vanwege de bedrijfsgevoelige informatie niet openbaar. De opzet van de
scriptie is echter zo dat zonder deze bijlagenbundel het verhaal toch duidelijk is. Het is echter altijd mogelijk
om contact op te nemen met KISS b.v. als U na het lezen van deze scriptie nog meer informatie wilt hebben
omtrent dit onderwerp of andere activiteiten van KISS b.v. U kunt zich daarvoor wenden tot de Dhr. G. Kristen.
Veghel, Januari 1995
Jeroen Derksen KISS b.v.
Heyendaalseweg 278 Hoofdstraat 8a
6525 SL Nijmegen 5461 JE Veghel
tel: 080-540764 tel: 04130-50330
fax: 04130-51952
© KISS b.v. 4

Inhoudsopgave
VOORWOORD.............................................................................................................................................. 3
INHOUDSOPGAVE....................................................................................................................................... 5
SAMENVATTING ......................................................................................................................................... 7
1. INLEIDING................................................................................................................................................ 8
2. DE KISS-METHODE ...............................................................................................................................10
2.1 INLEIDING ..................................................................................................................................................10
2.2 WAY OF THINKING .....................................................................................................................................10
2.2.1 Inleiding .............................................................................................................................................10
2.2.2 Informatiekwadrant.............................................................................................................................11
2.2.3 Het KISS-paradigma...........................................................................................................................13
2.2.4 Communicatie-paradigma...................................................................................................................14
2.2.5 Samenvatting ......................................................................................................................................14
2.3 THE WAY OF WORKING ..............................................................................................................................14
2.3.1 Beschrijving van de Activiteiten..........................................................................................................15
2.4 THE WAY OF MODELLING...........................................................................................................................18
2.4.1 Inleiding .............................................................................................................................................18
2.4.2 Concepten...........................................................................................................................................18
2.4.3 KISS-model.........................................................................................................................................19
2.4.4 Syntax van een KISS-model.................................................................................................................20
2.4.5 Het Object Interactiemodel (OI-model)...............................................................................................21
2.4.5.1 Sterk Objecttype, Zwak Objecttype en Gerundium ........................................................................................21
2.4.5.2 Classificatie: Objectklasse, Specialisatie en Categorie...................................................................................22
2.4.5.3 Formalisatie van het Object Interactiemodel (OI-model)................................................................................23
2.4.6 Het Attribuutmodel .............................................................................................................................25
2.4.7 Het Actiemodel ...................................................................................................................................25
2.4.8 Het Functiemodel ...............................................................................................................................27
2.4.9 Het Subject-communicatiemodel.........................................................................................................27
2.5 THE WAY OF CONTROL: PROJECT MANAGEMENT ........................................................................................28
2.6 THE WAY OF SUPPORT................................................................................................................................28
2.7 SAMENVATTING..........................................................................................................................................29
3. DE NEDERLANDSE TAAL .....................................................................................................................30
3.1 INLEIDING ..................................................................................................................................................30
3.2 WOORDLEER ..............................................................................................................................................30
3.2.1 Zelfstandig Naamwoord ......................................................................................................................31
3.2.2 Bijvoeglijk Naamwoord.......................................................................................................................31
3.2.3 Telwoord.............................................................................................................................................31
3.2.4 Werkwoord .........................................................................................................................................31
3.2.5 Voornaamwoord .................................................................................................................................32
3.2.6 Bijwoord.............................................................................................................................................32
3.2.7 Voorzetsel...........................................................................................................................................32
3.2.8 Voegwoord..........................................................................................................................................32
3.2.9 Lidwoord ............................................................................................................................................33
3.3 ZINSLEER ...................................................................................................................................................33
3.4 ZINSONTLEDING .........................................................................................................................................33
3.4.1 Gezegde..............................................................................................................................................33
3.4.2 Onderwerp..........................................................................................................................................34
3.4.3 Voorwerpen ........................................................................................................................................34
3.4.3.1 Lijdend Voorwerp.........................................................................................................................................34
3.4.3.2 Meewerkend Voorwerp.................................................................................................................................35
© KISS b.v. 5

3.4.3.3 Voorzetselvoorwerp ......................................................................................................................................35
3.4.3.4 Ondervindend Voorwerp...............................................................................................................................35
3.4.3.5 Oorzakelijk Voorwerp...................................................................................................................................35
3.4.4 Bepalingen .........................................................................................................................................35
3.5 TAAL VERSUS REALITEIT.............................................................................................................................36
3.5.1 Betekenis en Functie...........................................................................................................................36
3.5.2 Reële Wereld ......................................................................................................................................36
3.5.2.1 Zelfstandig Naamwoord................................................................................................................................36
3.5.2.2 Werkwoord...................................................................................................................................................37
3.5.2.3 Telwoord ......................................................................................................................................................37
3.5.2.4 Bijvoeglijk Naamwoord ................................................................................................................................37
3.5.2.5 Bijwoord ......................................................................................................................................................37
3.5.2.6 Voorzetsel ....................................................................................................................................................37
3.5.2.7 Lidwoord......................................................................................................................................................37
3.5.2.8 Voegwoord ...................................................................................................................................................37
3.5.2.9 Voornaamwoord ...........................................................................................................................................37
4. MODELLERING VAN DE NEDERLANDSE TAAL..............................................................................38
4.1 INLEIDING ..................................................................................................................................................38
4.2 DE TEKSTUELE BESCHRIJVING.....................................................................................................................38
4.3 DE ANALYSE..............................................................................................................................................38
4.4 INITIEEL OBJECT INTERACTIEMODEL ...........................................................................................................40
4.5 KISS-MODEL..............................................................................................................................................40
4.6 VALIDATIE .................................................................................................................................................41
4.7 SAMENVATTING..........................................................................................................................................42
5. TRANSFORMATIE VAN TAAL NAAR KISS........................................................................................43
5.1 ONDERWERP...............................................................................................................................................43
5.1.1 Infinitiefconstructie (als onderwerp) ...................................................................................................46
5.2 GEZEGDE ...................................................................................................................................................46
5.2.1 Werkwoordelijk gezegde .....................................................................................................................46
5.2.2 Naamwoordelijk gezegde ....................................................................................................................49
5.3 LIJDEND VOORWERP EN VOORZETSELVOORWERP.........................................................................................52
5.4 MEEWERKEND VOORWERP..........................................................................................................................54
5.5 ONDERVINDEND VOORWERP .......................................................................................................................56
5.6 OORZAKELIJK VOORWERP...........................................................................................................................56
5.7 DOORBEPALING (HANDELEND VOORWERP)...................................................................................................56
5.8 DE BIJWOORDELIJKE BEPALINGEN...............................................................................................................56
5.9 BEPALING VAN GESTELDHEID......................................................................................................................62
5.10 SAMENVATTING........................................................................................................................................63
6. MISS: META INFORMATIE SUPPORT SYSTEEM.............................................................................65
6.1 META-STRUCTUREN IN MISS; EEN UITLEG...................................................................................................65
6.2 META-STRUCTUUR NEDERLANDSE TAAL .....................................................................................................65
6.3 META-STRUCTUUR KISS-METHODE.............................................................................................................67
6.4 TRANSFORMATIE VAN DE NEDERLANDSE TAAL NAAR DE KISS-METHODE......................................................67
7. CONCLUSIES...........................................................................................................................................71
7.1 MODELLERING VAN DE NEDERLANDSE TAAL ...............................................................................................71
7.2 TAALGEBRUIK IN DE TEKSTUELE BESCHRIJVING...........................................................................................71
7.3 ONTLEDEN VAN ZINNEN..............................................................................................................................72
7.4 TRANSFORMATIEREGELS.............................................................................................................................72
7.5 GRAMMATICALE PARSER.............................................................................................................................73
7.6 REVERSE ENGINEERING ..............................................................................................................................73
LITERATUURLIJST....................................................................................................................................74
INDEX ...........................................................................................................................................................75
© KISS b.v. 6

Samenvatting
De basis voor een goed object georiënteerd Informatie Systeem wordt gevormd door de objecten en bijbehorende
acties en attributen. Het vinden van deze objecten is dus van groot belang voor het opzetten van een Informatie
Systeem. De meeste object georiënteerde analyse en ontwerp methoden ondersteunen de gebruiker echter
niet in voldoende mate bij het vinden van de objecten.
De KISS-methode voor object oriëntatie claimt dat het de gebruiker wel in hoge mate ondersteunt bij het vinden
van objecten en bijbehorende attributen en bij het leggen van de juiste relaties tussen deze objecten. Door al
vanaf het begin van de analyse uit te gaan van natuurlijke taal en het gebruik hiervan gedurende het hele traject
van analyse en ontwerp door te voeren, tracht de KISS-methode een Informatie Architectuur op te zetten die
gebaseerd is op de interactie tussen objecten. Er is voor een benadering vanuit de natuurlijke taal gekozen omdat
de klant hiermee bekend is. Door de natuurlijke taal ook in de modellering te gebruiken blijft het proces
begrijpbaar voor de klant en daarmee ook valideerbaar.
In deze scriptie is een transformatie opgesteld van de Nederlandse taal naar de KISS-methode. Het idee hier
achter is dat een probleemomschrijving afgebeeld kan worden op een meta-structuur van de Nederlandse taal,
waarna deze afbeelding getransformeerd kan worden naar een meta-structuur van de KISS-methode. Op deze
wijze wordt de gebruiker op een formele wijze ondersteund tijdens het modelleren. Het idee voor deze transformatie
komt voort uit het feit dat bij KISS b.v. bijvoorbeeld C++ code gegenereerd wordt op basis van een
transformatie van de meta-structuur van de KISS-methode naar een meta-structuur van C++. Het idee was er
om dit ook te doen voor de stap van probleembeschrijving naar KISS-modellen.
In hoofdstuk twee is eerst een beschrijving gegeven van de KISS-methode. In het daarop volgende hoofdstuk is
een beschrijving gegeven van de Nederlandse taal. Hierbij is ingegaan op de woordleer die ingaat op de betekenis
en functie van losse woorden. Daarnaast zijn zinsdelen en zinnen behandeld. Bij al deze concepten is
vooral gekeken naar de semantiek ervan omdat deze belangrijk is tijdens het analyse proces zoals dat wordt
uitgevoerd in de KISS-methode. In hoofdstuk vier is vervolgens een korte beschrijving gegeven van het modelleren
van de Nederlandse taal. Het in model brengen van de Nederlandse taal is gedaan om inzicht te krijgen in
de structuur van deze taal. In hoofdstuk vijf zijn de transformatieregels opgesteld die de transformatie voorstellen
van concepten uit de Nederlandse taal naar concepten uit de KISS-methode. In hoofdstuk zes is MISS beschreven.
MISS (Meta Information Support Systeem) is een systeem dat gebruikt wordt voor het vastleggen van
meta-structuren en transformaties daartussen. Tevens is de meta-structuur van de Nederlandse taal besproken.
Het laatste hoofdstuk bevat conclusies en aanbevelingen voor verder onderzoek in de toekomst.
© KISS b.v. 7

1. Inleiding
Zoals in het voorwoord al naar voren is gekomen is een van de problemen van de meeste object georiënteerde
ontwikkelmethoden het gebrek aan een formele basis voor het opstellen van een klassenhiërarchie. Toch is
algemeen bekend dat de klassenhiërarchie de basis vormt voor het te ontwikkelen softwaresysteem. De klassenhiërarchie
vormt als het ware de fundering voor het systeem. Rumbaugh et al [Rum 91] gaan in hun methode
(OMT) niet verder dan het onderstrepen van werkwoorden en zelfstandig naamwoorden die daarmee kandidaten
worden voor respectievelijk acties (ook wel methods genoemd) en objecten. Ook Jacobson doet iets soortgelijks
in zijn methode [Jac 92]. Deze manier van werken levert dan wel een lijst met kandidaat objecten en
acties op, maar de relaties tussen objecten en acties wordt op deze manier niet duidelijk. Het leggen van deze
relaties wordt voor een groot deel aan de analist overgelaten en er wordt nog nauwelijks gebruik gemaakt van
de informatie die (impliciet of expliciet) in de probleemomschrijving staat.
De KISS-methode voor object oriëntatie is zo’n methode waarbij het zoeken naar objecten en acties volgens een
gestructureerde aanpak plaatsvindt. Overigens spreekt men in de KISS-methode van objecttypen en actietypen
dus in het vervolg zal dat ook in deze scriptie gedaan worden. Uitgangspunt bij het vinden van objecttypen en
actietypen is een Tekstuele Beschrijving van het probleemdomein. Door elke zin te ontleden naar Onderwerp,
Gezegde, en Lijdend of Meewerkend voorwerp tracht men kandidaat objecttypen en actietypen te vinden. Het
verschil met de eerder genoemde methoden is dat onder de genoemde zinsdelen een bepaalde semantiek schuil
gaat die terug te vinden is de concepten van de KISS-methode zoals objecttype en actietype. De opdracht die tot
stand kwam naar aanleiding van een gesprek met Dhr. Kristen luidde als volgt.
Het opstellen van een kader waarmee aan de hand van de Nederlandse taal, de verschillende
modellen van de KISS-methode opgesteld kunnen worden.
Dit is een vrij grove omschrijving. Hieronder volgt een wat preciezere omschrijving .
Het eerste deel van de opdracht bestaat uit het opstellen van een meta-structuur van de Nederlandse taal. Daarvoor
moet eerst een soort probleemomschrijving worden opgesteld die de grammatica van de Nederlandse taal
beschrijft. Dit is namelijk het probleemdomein. Naast de grammatica moet ook naar de semantiek van de verschillende
delen worden gekeken omdat juist de semantiek terugkomt in de modellering. De beschrijving zal
gemaakt moeten worden aan de hand van literatuurstudies omdat mijn eigen kennis omtrent dit gebied te beperkt
is om een duidelijk beeld te krijgen van wat er allemaal speelt.
Nadat de beschrijving is opgesteld zal de KISS-methode losgelaten worden op deze omschrijving waardoor er
een informatie-architectuur zal ontstaan waarin concepten uit de grammatica als objecttypen naar voren komen.
De objecttypen die uit de analyse naar voren komen, vormen de meta-structuur van de Nederlandse taal. Deze
meta-structuur zal waarschijnlijk concepten bevatten zoals zin, persoonsvorm, gezegde, onderwerp, lijdend
voorwerp etc. De bekende concepten uit het ontleedproces dus. Deze objecttypen spelen een bepaalde rol in een
zin.
Het tweede deel van de opdracht bestaat uit het opstellen van transformatieregels tussen de meta-structuur van
de Nederlandse taal en de meta-structuur van de KISS-methode. De meta-structuur van de KISS-methode bevat
concepten uit de KISS-methode zoals objecttypen, objectklassen, actietypen, categorieën etc. (zie ook hoofdstuk
2). De bedoeling van de transformatie regels is om een vertaling te maken van de ene meta-structuur naar de
andere. Zo zou een van de transformatieregels kunnen zijn dat een gezegde (concept uit de Nederlandse taal)
overeen komt met een actietype binnen de KISS-methode. Het gaat erom om een zo volledig mogelijke transformatie
op te stellen.
In hoofdstuk 2 wordt een beschrijving gegeven van de KISS-methode. De concepten die gebruikt worden, worden
uitgelegd en de modellen die gemaakt worden, worden beschreven. In hoofdstuk 3 staat een beschrijving
van de Nederlandse taal. Deze beschrijving bestaat uit drie delen; de woordleer, de zinsdelen en de semantiek
van deze concepten. In hoofdstuk 4 staat een korte samenvatting van het analyseproces van de Nederlandse
taal. Er wordt een klein stukje van het probleemdomein geanalyseerd en gemodelleerd waardoor de lezer een
indruk kan krijgen hoe de KISS-methode werkt. De volledige uitwerking van het modelleringsproces staat
uitgewerkt in de bijlagenbundel. In hoofdstuk 5 worden dan de transformatieregels opgesteld. Hierbij wordt
© KISS b.v. 8

gekeken wat de semantiek is van de zinsdelen en welke concepten uit de KISS-methode daarmee overeenkomen.
In hoofdstuk 6 staat een beschrijving van MISS. Dit is een programma dat de transformatie van de ene
meta-structuur naar de andere meta-structuur ondersteunt. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe de transformatieregels
zijn ingevoerd in dit programma. Het laatste hoofdstuk bevat dan enige conclusies en beschouwingen
voor de toekomst.
© KISS b.v. 9

2. De KISS-methode
2.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de KISS-methode. De verschillende produkten en modellen
die gemaakt worden, zullen besproken worden en er wordt ingaan op achterliggende gedachten. Verder zal
worden aangegeven hoe in de KISS-methode te werk wordt gegaan om het geheel tot stand te laten komen. Bij
het beschrijven van de KISS-methode is uitgegaan van een beschrijvingsmethode voor informatie systeem
ontwikkelingsmethoden [Wij 89]. Volgens deze beschrijvingsmethode wordt een methode aan de hand van 5
aspecten beschreven.
1. Way of Thinking: Hierbij wordt ingegaan op de achterliggende filosofie van de methode en worden aannames
en zienswijzen van de methode beschouwd.
2. Way of Control: Hierbij wordt ingegaan op het management gedeelte van een methode en wordt aangegeven
hoe een project beheerst kan worden.
3. Way of Modelling: Hierbij worden de modellen en modelcomponenten beschreven die gebruikt worden in de
te beschrijven methode.
4. Way of Working: Hierbij wordt beschreven hoe te werk wordt gegaan om tot de gewenste modellen te komen.
De werkwijze dus.
5. Way of Support: Hierbij wordt eventuele ondersteuning door tools en andere hulpmiddelen beschreven.
De relatie tussen de 5 aspecten is in Figuur 2-1 weergegeven.
managerial
operational
way of
modelling
product
Way
of
Thinking
Way of Control
way of
support
way of
working
process
Figuur 2-1 Een raamwerk voor het beschrijven van methoden
2.2 Way of Thinking
2.2.1 Inleiding
In het verleden zijn verschillende methoden ontwikkeld ter ondersteuning van de systeemontwikkeling. Er zijn
drie stromingen te onderscheiden:
1. Gestructureerde benadering: Hierbij ziet men een systeem als iets dat een invoer krijgt, een functie uitvoert
en een uitvoer geeft. Elke functie kan worden onderverdeeld in een aantal subfuncties, die op hun beurt
© KISS b.v. 10

weer kunnen worden onderverdeeld in sub-subfuncties etc. Men spreekt ook wel van functionele decompositie.
2. Gegevens gerichte benadering: Hierbij gaat men uit van de gedachte dat gegevens de centrale rol spelen
binnen een systeem. De nadruk ligt op het modelleren van deze gegevens (ER-modellering).
3. Event-driven benadering: Bij deze aanpak gaat men uit van het beschrijven van events en de response daarop.
Deze benadering vindt vooral zijn toepassing in real-time omgevingen.
In de jaren tachtig is hier een vierde benaderingswijze bij gekomen:
4. Object Georiënteerde benadering: Hierbij gaat men uit van de gedachte dat het systeem dat beschreven moet
worden, bestaat uit objecten. In de objecten worden dan zowel de gegevens van de objecten als de acties die
daarop kunnen worden uitgevoerd, ingekapseld.
Probleem bij de meeste methoden is dat het ontbreekt aan een juiste invulling van de onafhankelijkheid van de
methode ten opzichte van de doelomgeving. Methoden die de gestructureerde aanpak toepassen zijn sterk afhankelijk
van procedurele implementatie talen. Methoden die de gegevens gerichte aanpak toepassen zijn afhankelijk
van een database omgeving.
De KISS-methode (voor object oriëntatie) tracht hierin een verbetering te brengen door, onafhankelijk van de
doelomgeving, de realiteit met een informatiestructuur te modelleren. De, weliswaar object georiënteerde, informatiestructuur
wordt vervolgens in een willekeurige (conventioneel, relationeel, OO) doelomgeving geïmplementeerd.
2.2.2 Informatiekwadrant
Binnen een organisatie worden drie ‘polen’ van verandering onderscheiden: het Organisatiesysteem, het
Technischsysteem en het Informatiesysteem. Verandering bij een van de polen leidt tot verandering bij de andere
polen. De gemeenschappelijke deler bij de interactie tussen de organisatie en het informatiesysteem is een
actie. Het uitvoeren van een actie vraagt om informatie en het uitvoeren van een actie brengt informatie voort.
De interactie tussen het informatiesysteem en de techniek bestaat uit het met technische middelen opslaan,
bewerken en weer presenteren van eigenschappen. De interactie tussen de organisatie en gebruikte technische
middelen bestaat uit het maken van afspraken hoe de techniek gebruikt wordt binnen de organisatie. Het resultaat
is zichtbaar in een tijdsverloop voor de veranderingen, waardoor er sprake is van een verleden, heden, en
toekomst. De gemeenschappelijke noemer tussen de drie dimensies tijd, actie en eigenschap wordt Object genoemd.
Voor een object kunnen eigenschappen worden vastgelegd, er kunnen acties op worden uitgevoerd en
ze kunnen in de loop van de tijd veranderen.
Eigenschap
Informatie-
Systeem
Actie
OBJECT
Technisch-
Systeem
Organisatie-
Systeem
Tijd
Figuur 2-2 Integratie van het Technisch, Organisatorisch en Informatiesysteem door middel van objecten
© KISS b.v. 11

Met het object worden de veranderingen in het informatie-, organisatie of het technischsysteem beheersbaar gemaakt.
De samenhang tussen het Organisatie Systeem en het Informatie Systeem wordt afgebeeld in een Informatiekwadrant.
De onderlinge beïnvloeding van de twee systemen wordt zo op eenvoudige wijze zichtbaar gemaakt.
De vier aspectgebieden van het Informatiekwadrant zijn:
1. regelende processen
2. medewerkers
3. acties
4. objecten
De vier kwadranten worden verkregen door de aspectgebieden aan elkaar te relateren:
I. besturingsmodel (relatie tussen regelende processen en medewerkers)
II. invoerfuncties (relatie tussen medewerkers en acties)
III. informatie-architectuur (relaties tussen acties en objecten)
IV. uitvoerfuncties (relatie tussen objecten en regelende processen)
Afgebeeld in een plaatje levert dat de volgende figuur op:
IV
Uitvoer Functies REGELENDE
PROCESSEN
OBJECTEN
Informatie Architectuur
III
INFORMATIE
GEGEVENS
MUTERENDE
ACTIES
Figuur 2-3 Het Informatiekwadrant [Kri 93]
Besturingsmodel
Verantwoordelijkheden
Autorisatie
MEDEWERKERS
SUBJECTEN
Bevoegdheden
De kwadranten I en II vormen het Organisatie Systeem, de kwadranten III en IV vormen het Informatie Systeem.
De kwadranten I en IV vormen het besturend systeem en de kwadranten II en III vormen het uitvoerend
systeem.
© KISS b.v. 12
I
II

2.2.3 Het KISS-paradigma
Een van de uitgangspunten van de KISS-methode is dat de informatie voorziening dient voor het besturen van
de acties van een organisatie. Het KISS-paradigma, dat staat afgebeeld in Figuur 2-4, geeft de samenhang tussen
de bouwstenen van het besturend en uitvoerend systeem weer. Het besturend systeem is verantwoordelijk
voor het aansturen van acties die door het uitvoerend systeem worden uitgevoerd.
De systeemgrens wordt weergegeven door middel van een grote cirkel. Alles wat buiten deze grens ligt is de
buitenwereld. Het systeem communiceert met de buitenwereld door middel van boodschappen. Het onderscheid
tussen besturend en uitvoerend systeem kan worden aangegeven met een denkbeeldige horizontale lijn tussen
de functie en de actie. Het bovenste gedeelte is het besturend systeem, het onderste gedeelte is het uitvoerend
systeem.
Een functie controleert, beheert en coördineert het uitvoeren van acties op objecten. De functies communiceren
met elkaar, met de omgeving en met het uitvoerend systeem door middel van boodschappen (invoerfuncties en
uitvoerfuncties). Bij het uitvoeren van de actie worden er boodschappen naar het regelend orgaan (functie)
gestuurd waardoor de functie andere acties of functies kan aanroepen. De laatst genoemde boodschappen worden
ook wel triggers genoemd.
Een functie kan de status van objecten volgen door middel van inspecties die de waarde van attributen van de
objecten kunnen lezen (niet veranderen).
Het uitvoeren van een actie komt neer op het uitvoeren van een aantal ingekapselde operaties. Condities zorgen
ervoor dat de acties alleen onder de juiste voorwaarden worden uitgevoerd.
Buitenwereld
Boodschap
Inspectie
Boodschap
Informatiesysteem
Functie
Operaties
Condities
Boodschap
Trigger
Buitenwereld
Inspectie
Object Actie
Object
Attribuuttypen
Figuur 2-4 KISS-paradigma voor Object Oriëntatie
Elke operatie definieert een sterke koppeling tussen de objecten en de mogelijke acties voor verandering van de
objecten. De associaties tussen het object en de acties bepalen, door de sterke koppeling die zij creëren, de informatie-architectuur
van het informatiesysteem. De communicatie tussen functies en objecten wordt gemodelleerd
met boodschappen, triggers en inspecties. Dit zijn zwakke koppelingen die geen structuur van verplichte
© KISS b.v. 13

associaties definiëren. Hierdoor kunnen relatief makkelijk nieuwe functies op basis van de informatiearchitectuur
gedefinieerd worden, zonder dat dit grote gevolgen heeft op de informatie-architectuur en de op
basis van deze architectuur werkende systemen. De stabiliteit van een informatie-architectuur berust hierdoor
volledig op de mate waarin men in staat is de inhoud van de informatie-architectuur op valideerbare wijze te
definiëren.
Nu het belang is aangetoond van de informatie-architectuur rijst de vraag hoe men tot deze informatiearchitectuur
komt. Hoe dus de modellering uitgevoerd moet worden. Dit leidt tot het tweede uitgangspunt van
de KISS-methode: de natuurlijke taal.
2.2.4 Communicatie-paradigma
Het tweede uitgangspunt van de KISS-methode is dat de systeem specificaties en functionaliteit van het uiteindelijke
systeem volledig begrijpbaar en valideerbaar dienen te blijven voor de gebruiker. Daarom stelt de KISSmethode
de eis aan de informatie-architectuur dat deze zich op een eenduidige wijze aan de gebruiker moet
kunnen presenteren (communiceerbaar zijn). De KISS-methode maakt hiervoor gebruik van natuurlijke taal en
in het bijzonder de Nederlandse taal omdat dit de moedertaal is voor zowel de werknemers als van de meeste
klanten. De keuze voor natuurlijke taal is niet vanzelfsprekend en verdient dus enige toelichting.
Voor communicatie tussen mensen onderling, maar ook tussen mensen en systeem kunnen verschillende middelen
worden gebruikt. Een paar voorbeelden zijn formele taal, symbooltaal en spreek- en schrijftaal. Deze
laatste twee lijken sterk op elkaar. Immers dat wat gezegd wordt kan letterlijk opgeschreven worden en wat
opgeschreven is kan letterlijk worden uitgesproken. Elk middel heeft zijn voor- en nadelen. Formele taal heeft
het voordeel zeer nauwkeurig te zijn. Het heeft een grote expressie kracht en is eenduidig. Een groot nadeel is
dat voor de gewone mens een formele taal nauwelijks te begrijpen is en dit is een van de eisen die de KISSmethode
stelt: de gebruiker moet het systeem kunnen valideren en begrijpen.
De schrijftaal is minder krachtig en precies dan een formele taal. Sommige uitdrukkingen zijn dubbelzinnig en
alleen uit de context te verklaren. Het grote voordeel is echter dat (bijna) iedereen de schrijftaal in grote mate
beheerst. Van jongs af aan leren we omgaan met de schrijftaal en zijn we in staat om in de meeste gevallen uit
te drukken wat we willen zeggen.
Vaak is het mogelijk om op twee of meer manieren hetzelfde te zeggen getuige de volgende twee zinnen die
allebei hetzelfde uitdrukken; “De poes drinkt de melk op” en “De melk wordt door de poes opgedronken”.
Daarom stelt de KISS-methode zichzelf een beperking aan het gebruik van de Nederlandse taal. Alleen actieve
zinnen (zoals de eerste zin) die bruikbare informatie bevatten worden gebruikt voor de analyse. Dit is geen
ernstige beperking want bijna alles kan worden uitgedrukt in een actieve zin.
Door in het gehele traject van analyse, via specificatie tot implementatie en onderhoud gebruik te maken van de
Nederlandse taal tracht de KISS-methode een directe aansluiting bij de gebruiker te bereiken.
Hoe de Nederlandse taal wordt gebruikt om tot een informatie-architectuur te komen staat beschreven in de
volgende paragraaf “The way of Working”.
2.2.5 Samenvatting
In het voorgaande is ingegaan op de achterliggende gedachten die ten grondslag liggen aan de KISS-methode.
Eerst is het belang van een informatie-architectuur aangetoond. Vervolgens is ingegaan op de keuze voor natuurlijke
taal om een informatie-architectuur te beschrijven. In de volgende paragrafen zal worden ingegaan op
de manier waarop de Nederlandse taal wordt gebruikt om de informatie-architectuur in model te brengen.
2.3 The Way of Working
In deze paragraaf komt de werkwijze van de KISS-methode aan bod. Er wordt aangegeven hoe het eindprodukt
tot stand komt. Een eindprodukt is de informatie-architectuur zoals beschreven in de vorige paragraaf. De informatie-architectuur
wordt beschreven middels een aantal modellen. In de The Way of Modelling (2.4) zal
dieper worden ingegaan op deze modellen maar hieronder wordt alvast een korte definitie gegeven zodat er
voldoende begrip ontstaat voor de beschrijving van de werkwijze.
De volgende modellen worden gemaakt:
• Subject-communicatiemodel: Dit model geeft het communicatieproces tussen organisatie, afdelingen,
personen en systemen weer.
• Object Interactiemodel (OI-model): Het OI-model geeft de interactie tussen de objecten en de acties weer.
© KISS b.v. 14

• KISS-model: Het KISS-model geeft het leven van één object weer. Er wordt aangeven in welke volgorde
acties mogen worden uitgevoerd. Er wordt voor elk objecttype een afzonderlijk KISS-model opgesteld.
• Attribuutmodel: Dit model geeft de algemene specificatie van de attribuutwaarden in de vorm van attribuuttypen.
Daar attribuuttypen ingekapseld zijn in de objecttypen en actietypen komen ze niet voor in het
OI-model.
• Actiemodel: Het Actiemodel geeft aan in welke volgorde de operaties van een actietype uitgevoerd worden
en onder welke condities een actie mag worden uitgevoerd.
• Functiemodel: Een Functiemodel beschrijft in welke volgorde een eindgebruiker de hem ter beschikking
gestelde functies kan uitvoeren.
Het tot stand komen van de hier boven genoemde modellen kent een bepaalde volgorde. Globaal is dat de volgorde
zoals hierboven staat aangegeven. Echter een analyse zal bijna nooit sequentieel verlopen. Door inzichten
die in een later stadium van de analyse worden verkregen kan men eerder gemaakte modellen aanpassen. Een
voorbeeld is de interactie tussen het OI-model en de KISS-modellen. Men begint met het opstellen van een
Initieel OI-model. Daarna worden er KISS-modellen opgesteld en de inzichten die deze leveren worden ingepast
in het Initieel OI-model. Na een aantal iteratie slagen is er dan een definitief OI-model opgezet.
Vaak is het zo dat aan de hand van het ene model het andere model tot op zekere hoogte kan worden gevalideerd.
Als in de KISS-modellen een actie staat die niet in het OI-model staat dan wil dat zeggen dat er in het
OI-model een actie ontbreekt (of dat de actie niet thuishoort in het KISS-model).
2.3.1 Beschrijving van de Activiteiten
The Way of Working kan schematisch als volgt worden weergegeven.
© KISS b.v. 15

Tekstuele Beschrijving
Grammaticale Analyse
Subject,Object & Actie Specificatie
SC-modellen KISS-modellen OI-modellen
Attribuut & Actiemodellen
Functiemodellen Schermen Rapporten
Transformatie
Functies Rule Base Database
Implementatie
Figuur 2-5 Activiteiten KISS-methode
Hieronder worden de verschillende activiteiten kort toegelicht.
Tekstuele Beschrijving: De Tekstuele Beschrijving is een beschrijving van de activiteiten zoals die worden
uitgevoerd door een Subject (persoon, afdeling etc.). Deze beschrijving wordt opgezet door de klant zelf. Deze
weet immers welke acties hij onderneemt om een bepaalde functie uit te voeren.
In het meest ideale geval bevat de beschrijving alle informatie die nodig is voor de analyse. Meestal is dit echter
niet het geval en zal tijdens de analysefase de klant nog een aantal keren geraadpleegd moeten worden. Ook
hier is dus al sprake van een iteratieve werkwijze.
De klant stelt de Tekstuele Beschrijving in zijn eigen taal op. Hier komt de eerste rechtvaardiging voor het
gebruik van natuurlijke taal als uitgangspunt naar voren. De klant werkt in natuurlijke taal dus dan is het logisch
om hier van uit te gaan en mee door te werken. De Tekstuele Beschrijving vormt de basis voor het verdere
traject in de KISS-methode.
In plaats van uit te gaan van natuurlijke taal zou men kunnen proberen om uit te gaan van een formele taal en
door middel van formele transformaties tot een systeem te komen. Dit is slechts in enkele specifieke probleemgebieden
mogelijk.
Grammaticale Analyse: De tweede stap in de analyse is de Grammaticale Analyse van de Tekstuele Beschrijving.
Eerst worden de zinnen uit de Tekstuele Beschrijving omgezet naar structuurzinnen. Structuurzinnen zijn
zinnen met de volgende structuur: Onderwerp, Gezegde, Lijdend Voorwerp, voorzetsel, Meewerkend Voorwerp.
© KISS b.v. 16

Zaken als bijvoeglijke bepalingen en bijwoordelijke bepalingen komen in een latere fase pas aan de orde. Door
de structuurzin in de actieve vorm te zetten, wordt gerealiseerd dat het grammaticaal Onderwerp van de zin de
persoon of zaak voorstelt die de actie (uitgedrukt door het Gezegde) uitvoert (het semantisch onderwerp). In het
KISS-paradigma is dat het Subject. Het Lijdend Voorwerp in de actieve structuurzin is de persoon of zaak die
de actie ondergaat, waarop de actie gericht is. In het KISS-paradigma is dat een Object.
De volgende stap in de Grammaticale Analyse is het ontleden van de structuurzinnen naar Onderwerp, Gezegde,
Lijdend Voorwerp en Meewerkend Voorwerp. De achterliggende gedachte om dat te doen is dat de volgende
transformatie kan worden toegepast:
Onderwerp => Subjecttype
Gezegde => Actietype
Lijdend Voorwerp => Objecttype
Meewerkend Voorwerp => Objecttype
Deze transformatie is gebaseerd op het feit dat in het Nederlands het Onderwerp de persoon of zaak voorstelt
die de handeling die door het Gezegde wordt uitgedrukt, uitvoert. In het KISS-paradigma is dat het subjecttype.
Het Lijdend Voorwerp is in het Nederlands de persoon of zaak die de handeling ondergaat. Het Meewerkend
Voorwerp is de persoon of zaak die de handeling mogelijk maakt. In het KISS-paradigma is dat in beide gevallen
het objecttype. Het Gezegde tenslotte is dat deel van de zin dat een handeling of werking uitdrukt. In het
KISS-paradigma is dat een actietype.
Aan de hand van de ontleedresultaten worden lijsten opgesteld met kandidaat acties, kandidaat objecten en
kandidaat subjecten. Deze lijsten worden gecontroleerd op homoniemen en synoniemen. Homoniemen zijn
woorden die meerdere betekenissen hebben. Voor elke betekenis moet een uniek woord worden gezocht om
geen verwarring te krijgen. Synoniemen zijn verschillende woorden met dezelfde betekenis. In zo’n geval moet
uit de verschillende woorden één woord gekozen worden, dat verder gebruikt wordt in de analyse.
De laatste stap in de Grammaticale Analyse is het opstellen van een data dictionairy waarin van alle begrippen
een definitie wordt gegeven die in het verdere traject steeds wordt gehanteerd.
Subject-communicatiemodel, OI-model, KISS-model: Het opstellen van de laatste twee modellen gebeurt
iteratief. Het Subject-communicatiemodel staat een beetje los van de andere modellen.
Men begint met opstellen van een initieel OI-model dat rechtstreeks is af te leiden uit de structuurzinnen. Vervolgens
wordt voor elk objecttype een KISS-model opgesteld en aan de hand van de daar gevonden nieuwe
gegevens wordt het initieel OI-model aangepast. Iteratief komt men zo tot een definitief OI-model. In deze fase
worden ook categorie- en specialisatiestructuren ingepast.
In deze fase is het gebruikelijk om een of meerdere malen terug te gaan naar de klant om aanvullende informatie
te verkrijgen. Tegelijkertijd kan de klant dan de reeds aanwezige modellen valideren. Daar de modellen een
directe afbeelding vormen van hetgeen de klant zelf in de Tekstuele Beschrijving heeft geschreven is hij in staat
om deze modellen zelf te valideren. Het gebruik van natuurlijke taal ondersteunt dit proces door bij de naamgeving
gewoon de woorden uit de tekst te gebruiken en bijvoorbeeld geen formele of programmeertaal-achtige
notaties in te voeren in de modellen.
Attribuutmodel en Actiemodel: De volgende stap in de analyse fase is het opstellen van de Actiemodellen en
de Attribuutmodellen. Voor de Attribuutmodellen wordt weer gebruik gemaakt van de Nederlandse taal. De
bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden geven namelijk eigenschappen/kenmerken aan van respectievelijk
zelfstandige naamwoorden en werkwoorden. Die eigenschappen duiden op attributen in het KISS-paradigma.
Door nu uit de Tekstuele Beschrijving de bijvoeglijke bepalingen en de bijwoordelijke bepalingen te halen en te
kijken bij welk objecttype of actietype deze bepaling een nadere bepaling vormt, wordt een overzicht verkregen
van de attributen. In het Attribuutmodel wordt dan aangegeven bij welke objecttypen de attribuuttypen horen.
Per attribuuttype geeft men nog het geldige bereik van het domein met grootheden en referentie objecten aan.
De Actiemodellen worden opgesteld per actietype. Er wordt aangegeven welke operaties op attribuuttypen uitgevoerd
worden. Ook worden de condities waaronder dit kan gebeuren, aangegeven.
Het grootste gedeelte van de modellering is nu gedaan. In de volgende fase worden nog Schermen, rapporten
en Functiemodellen opgesteld. Dit gedeelte bevat de interface met de gebruiker. Schermen dienen voor de
invoer van gegevens door de gebruiker terwijl rapporten dienen voor de uitvoer van gegevens naar de gebruiker
© KISS b.v. 17

toe. De Functiemodellen die in deze stap worden opgezet, geven de beschrijving van de besturing van de acties
zoals die genoemd worden in het OI-model.
De laatste stappen van de KISS-methode houden zich bezig met het transformeren van de gemaakte modellen
naar specifieke doelomgevingen. Daarbij dienen allerlei beperkingen opgenomen te worden die afhankelijk zijn
van de doelomgeving. Daarna kan worden overgegaan tot implementatie.
2.4 The Way of Modelling
2.4.1 Inleiding
In deze paragraaf wordt nader ingegaan op de modellen die in de KISS-methode worden gemaakt. In de vorige
paragraaf zijn de modellen al kort genoemd maar hier zal op een aantal modellen dieper worden ingegaan.
Voor het doel van deze scriptie is met name het Object Interactiemodel en het KISS-model belangrijk. Daarom
zullen met name deze twee modellen uitvoeriger worden behandeld.. De andere modellen zullen kort worden
toegelicht voor wat betreft semantiek en syntax.
De KISS-methode brengt de volgende modellen voort:
• Subject-communicatiemodel
• Object Interactiemodel (OI-model)
• KISS-model
• Attribuutmodel
• Actiemodel
• Functiemodel
• Hiërarchiemodel
De belangrijkste concepten uit het KISS-paradigma (zie Figuur 2-4) komen terug in de modellen. In het KISSparadigma
staat afgebeeld dat een Subject verantwoordelijk is voor het uitvoeren van een of meerdere Functies.
Dit komt terug in het Subject-communicatiemodel. De beschrijving van de Functie zelf staat in het Functiemodel.
Objecten interacteren met elkaar door middel van acties. Dit komt tot uitdrukking in het OI-model. Deze
interactie wordt nader uitgewerkt in de KISS-modellen. De attributen van acties en objecten worden uitgewerkt
in de Attribuutmodellen. De Actiemodellen geven tenslotte een nadere invulling van de acties weer.
Zoals al gezegd is wordt met name nader ingegaan op het OI-model en het KISS-model. Deze modellen zijn
namelijk in het kader van deze scriptie opgesteld voor het verkrijgen van inzicht in hoe de Nederlandse taal in
elkaar steekt. Dit inzicht was nodig voor het opstellen van een meta-structuur van de Nederlandse taal. Hiervoor
was het niet nodig om Subject-communicatiemodellen, Actiemodellen en Functiemodellen op te stellen.
2.4.2 Concepten
De concepten die in de meeste modellen terugkomen en die ook staan afgebeeld in het KISS-paradigma zijn:
• Objecttype
• Actietype
• Attribuuttype
• Subjecttype
• Functie
• Operatie
• Boodschap
• Inspectie
• Trigger
• Conditie
Deze concepten vloeien voort uit de achterliggende gedachten van de KISS-methode en uit het paradigma voor
Object Oriëntatie zoals dat algemeen gehanteerd wordt.
Zo zijn objecttype en actietype concepten die uit het OO-paradigma komen. Objecten zijn voorwerpen uit de
reële wereld (in de ruime zin van het woord) waarvan eigenschappen worden vastgelegd. Actietypen zijn acties
die op die objecten worden uitgevoerd ten einde de eigenschappen te veranderen. Attribuuttypen vormen de
© KISS b.v. 18

eigenschappen van de objecten. Het subjecttype is een concept uit de KISS-methode en het stelt datgene voor
wat de uitvoering van een actie controleert, beheert en coördineert. Functie en subject gaan nauw samen doordat
een subject over het algemeen meerdere functies beheert. Acties en operaties passen in dit verhaal doordat
een functie bestaat uit een aantal acties en een actie bestaat uit een aantal operaties. Een conditie is een voorwaarde
waaronder een actie mag worden uitgevoerd. Boodschappen en triggers zijn concepten die de communicatie
tussen functie en actie weergeven. Een inspectie stelt een functie in staat om de status van een object,
weergegeven door attributen, te raadplegen (inspecteren).
2.4.3 KISS-model
In een KISS-model 1 komen de volgende twee concepten voor.
• Objecttype waarvoor het KISS-model wordt opgezet
• Actietypen die uitgevoerd kunnen worden op het objecttype
Als we om ons heen kijken zien we allerlei objecten die een bepaald gedrag vertonen en eigenschappen bezitten
(een auto kan rijden en heeft een kleur). Wanneer een aantal objecten eenzelfde gedrag vertonen en dezelfde
eigenschappen hebben spreekt men van een objecttype (alle auto’s kunnen rijden en hebben een kleur). Met een
objecttype wordt op generieke wijze het gedrag en de kenmerken van een groep objecten beschreven.. Het algemene
gedrag van een objecttype wordt vastgelegd in een KISS-model voor dat objecttype. Daarbij wordt
aangegeven in welke volgorde een object zijn acties kan ondergaan.
Een actietype is de algemene beschrijving van de verandering van kenmerken van één of meer objecttypen op
“een moment in tijd”. Wat hierboven staat is de semantiek van een KISS-model: de beschrijving van het leven
van een objecttype.
Nu wordt gekeken naar hoe KISS-modellen zijn opgebouwd. Zoals gezegd is een KISS-model opgebouwd uit
een objecttype en meerdere actietypen. Een KISS-model bevat precies één objecttype, het objecttype waar het
KISS-model voor wordt opgezet. Daarnaast bevat het KISS-model een of meerdere actietypen die alle met het
objecttype interacteren. Om de volgorde van de actietypen weer te geven wordt gebruik gemaakt van een viertal
coördinatiesymbolen: Sequentie-, Selectie-, Iteratie- en Parallelle Iteratiesymbool.
sequentie selectie iteratie parallelle
iteratie
Figuur 2-6 Symbolen voor KISS-model
Sequentie
Het sequentiesymbool wordt voorgesteld door een pijl. Een sequentie geeft de verplichte opeenvolging in de tijd
aan voor actietypen.
Selectie
De ingang van het selectiesymbool is aan de boven- of linkerkant van het symbool. Aan de onderkant hangen
twee of meer vervolgpaden waaruit een keuze (selectie) gemaakt mag worden. Nadat het gekozen vervolgpad is
afgewandeld wordt het selectiesymbool aan de rechterkant verlaten. Dit pad (terminatiepad) hoeft er echter niet
per se te zijn want het kan zo zijn dat het leven van het objecttype al in een van de selectiepaden is beëindigd.
Iteratie
De ingang van het iteratiesymbool is net zoals bij het selectiesymbool aan de boven- of linkerkant van het symbool.
Aan de onderkant van het iteratiesymbool hangt één pad dat nul, een of meer malen achter elkaar uitgevoerd
kan worden. Is dit pad helemaal doorlopen dan keert men terug naar het iteratiesymbool en wordt gekeken
of het pad nog een keer doorlopen moet worden of dat de uitgang aan de rechterzijde van het iteratiesymbool
gevolgd moet worden. Ook hier geldt weer dat deze uitgang er niet per se hoeft te zijn..
1 Kristen Iteratie Selectie Sequentie-model
© KISS b.v. 19

Door het achter elkaar zetten van selectie- en iteratiesymbolen is het mogelijk om ingewikkelde volgordes van
acties te representeren. Zo is het mogelijk om sequenties van acties te nesten en door het plaatsen van een selectie
na een iteratie kan een iteratieve keuze (herhalen van de keuze) gemodelleerd worden.
Parallelle Iteratie
Met een parallelle iteratie is het mogelijk om het parallel uitvoeren van een of meer acties te modelleren. Ook
hier geldt weer dat de ingang van het parallelle iteratiesymbool aan de linker of bovenkant is en de uitgang aan
de rechterkant. Aan de onderkant van het parallelle iteratiesymbool hangen één of meer paden die elk parallel
uitgevoerd kunnen worden. Als er één pad aan hangt wil dat zeggen dat dit pad meerdere keren tegelijk kan
worden uitgevoerd. Dit geldt uiteraard ook voor als er meer dan een pad aan hangt.
2.4.4 Syntax van een KISS-model
Hierboven staat op een informele wijze de syntax (en ook semantiek) van een KISS-model beschreven. De
structuur van een KISS-model komt sterk overeen met een (wiskundige) boomstructuur (n-air). De root is altijd
een objecttype. De knopen zijn de actietypen en de coördinatiesymbolen. Er kunnen geen cycles in een KISSmodel
voorkomen. Wel kan een actietype meerdere keren op een KISS-model voorkomen. Hieronder wordt een
formele beschrijving van een KISS-model gegeven. Dit wordt gedaan door middel van een grammatica die
aangeeft hoe correcte KISS-modellen gegenereerd kunnen worden. Als een KISS-model niet door de grammatica
kan worden beschreven dan is dat KISS-model syntactisch niet correct (niet Well Formed).
Voor de grammatica worden de volgende symbolen gebruikt:
O Het objecttype waarvoor het KISS-model wordt opgezet.
A Een willekeurig actietype dat geassocieerd is aan het objecttype waarvan het KISS-model wordt opgesteld.
S Sequentiesymbool
T Terminatie symbool (Dit komt rechts van het selectie-, iteratie- of parallelle iteratiesymbool). Dit is
eigenlijk een sequentiesymbool maar met een iets afwijkende semantiek.
Sel Selectie symbool
Ite Iteratie symbool
Par Parallelle Iteratie symbool
, x,y wil zeggen dat x gevolgd wordt door y. In de modellen betekent dit zoveel als y komt onder x te
hangen, of in het geval dat y een T is, rechts van x.
; x;y betekent dat voor het vervolg een keuze gemaakt moet worden tussen x en y
(x) n+
n of meer keren x naast elkaar
[x] x is optioneel.
∅ Hiermee wordt een pad in het KISS-model beëindigd. Dit symbool komt zelf niet op het KISS-model
voor.
Met haakjes worden meerdere symbolen gegroepeerd om duidelijker aan te geven wat de scope van een operator
zoals de ; is
KISS-model = O, S, Instantiatie
Instantiatie = A, ActieBoom1 ;
Sel, (S, A) 2+ , T, ActieBoom2
ActieBoom1 = ∅ ; {Dit wil zeggen dat je niet verder hoeft uit te werken}
S, ActieBoom2
ActieBoom2 = A, ActieBoom1 ;
Ite, S, ActieBoom_na_Ite, [T, ActieBoom2] ;
Sel, (S, ActieBoom_na_Sel) 2+ , [T, ActieBoom2] ;
Par, (S, ActieBoom_na_Par) 1+ , [T, A, ActieBoom1]
ActieBoom_na_Ite = A, ActieBoom1 ;
Sel, (ActieBoom_na_Sel) 2+ , [T, A, ActieBoom1] ;
Par, (ActieBoom_na_Par) 1+ , [T, A, ActieBoom1]
ActieBoom_na_Sel = A, ActieBoom1 ;
Sel, (S, Actieboom_na_Sel) 2+ , T, A, ActieBoom1;
Ite, ActieBoom_na_Ite, [T, A, ActieBoom1] ;
© KISS b.v. 20

Par, (ActieBoom_na_Par) 1+ , [T, A, ActieBoom1]
ActieBoom_na_Par = A, ActieBoom1 ;
Ite, ActieBoom_na_Ite, [T, A, ActieBoom1] ;
Sel, (ActieBoom_na_Sel) 2+ , [T, A, ActieBoom1]
2.4.5 Het Object Interactiemodel (OI-model)
Het OI-model geeft de interactie tussen objecttypen weer. Die interactie vindt plaats door middel van actietypen.
Bij de beschrijving van de KISS-modellen is een definitie gegeven van objecttypen en actietypen. Op de
objecttypen wordt hier wat dieper ingegaan want binnen de KISS-methode wordt onderscheid gemaakt in drie
soorten objecttypen. Hieronder zal worden uitgelegd wat het verschil is tussen de verschillende objecttypen.
2.4.5.1 Sterk Objecttype, Zwak Objecttype en Gerundium
In de vorige paragraaf is een objecttype beschreven als een generieke beschrijving van een verzameling objecten
met dezelfde kenmerken en die hetzelfde gedrag vertonen. Bij het onderscheiden van de drie soorten objecttypen
geldt deze definitie nog steeds maar er wordt nu ook gekeken naar de afhankelijkheid van objecttypen ten
opzichte van andere objecttypen. Afhankelijkheid van objecttypen kan het beste worden uitgelegd met een
voorbeeld.
Veronderstel de volgende tekstuele beschrijving:
Een klant kan zich inschrijven bij een bank. Nadat hij is ingeschreven kan hij een of meerdere keren een rekening
openen. Als een rekening is geopend kan de klant er geld op storten en afhalen. Een klant kan een rekening
sluiten. Een klant kan zich uitschrijven bij een bank maar dat kan pas nadat alle rekeningen gesloten zijn.
Uit deze beschrijving blijkt dat een rekening pas bestaansrecht heeft als een klant is ingeschreven bij een bank.
Zonder klant geen rekening. Ook geldt dat als een klant uitgeschreven wordt eerst alle rekeningen gesloten
moeten zijn. Het objecttype rekening is afhankelijk van het objecttype klant. Klant wordt ook wel Sterk Objecttype
genoemd en rekening Zwak Objecttype. Het sterke objecttype wordt ook wel ouderobjecttype genoemd. In
de KISS-modellen kan een zwak objecttype herkend worden aan het feit dat het actietype waardoor het zwak is
ten opzichte van zijn ouderobjecttype (in het voorbeeld openen) op beide modellen voorkomt. Dit actietype
synchroniseert op de verschillende modellen. De actietypen die eerst op het KISS-model van het sterke objecttype
stonden onder de actie waardoor er een zwak objecttype ontstaat, komen nu alleen nog voor op het KISSmodel
van het zwakke objecttype.
is te zien dat rekening zwak is ten opzichte van klant door het actietype openen. Onder klant staat een iteratie
zodat een klant meerdere rekeningen tegelijk open kan hebben. Elke keer als de klant de actie openen uitvoert
ontstaat er een nieuwe instantie van rekening. Omdat rekening zwak is ten opzichte van klant moeten alle rekeningen
gesloten zijn voordat een klant zich kan uitschrijven.
klant
inschrijven
openen
uitschrijven
synchronisatie
storten
rekening
openen
afhalen
© KISS b.v. 21
sluiten

Figuur 2-7 KISS-model klant en rekening
Naast het sterke en het zwakke objecttype wordt er nog een derde soort objecttype onderscheiden: het Gerundium.
Een gerundium is een objecttype dat van twee of meer objecttypen afhankelijk is. Een voorbeeld is het
objecttype verzekering dat ontstaat door de actie verzekeren uit te voeren op de objecttypen auto en maatschappij.
Het begrip gerundium is overigens afkomstig uit de Nederlandse taal waar het een verzelfstandiging van een
werkwoord voorstelt; verzekeren := verzekering, betalen := betaling. Dit procédé is nodig omdat in de Nederlandse
taal niet twee actieve werkwoorden achter elkaar gebruikt kunnen worden zonder het voegwoord en te
gebruiken. Men kan niet zeggen: “We betalen verzekeren de auto bij de maatschappij.” Een van de twee
werkwoorden moet verzelfstandigd worden tot een gerundium met als resultaat: We betalen de verzekering van
de auto bij de maatschappij” of “We verzekeren de betaling van de auto bij de maatschappij”. Merk op dat de
twee zinnen een totaal verschillende betekenis hebben wat tot uitdrukking zou komen in de bestaansafhankelijkheid
tussen de verschillende objecttypen. Het gerundium geeft een impliciete afhankelijkheid weer. Zo
moet in de eerste zin eerst de auto verzekerd zijn alvorens de verzekering betaald kan worden. In de tweede zin
moet eerst de betaling bestaan alvorens die verzekerd kan worden.
In het vervolg wordt met objecttype zowel het sterke objecttype, het zwakke objecttype als het gerundium bedoeld.
Alleen als een van drie specifiek bedoeld wordt zal deze bij de naam worden genoemd. De volgende
symbolen worden voor het sterk objecttype, het zwak objecttype en het gerundium gebruikt.
sterk objecttype zwak objecttype gerundium
Figuur 2-8 Symbolen typeniveau
2.4.5.2 Classificatie: Objectklasse, Specialisatie en Categorie
Bij het modelleren van objecttypen is vaak te zien dat objecten van verschillende objecttypen gelijksoortig gedrag
of kenmerken vertonen in een bepaalde situatie. In zo’n situatie kunnen dan de objecttypen gegroepeerd
worden. Hiervoor worden drie groeperingssymbolen gebruikt: Objectklasse, Specialisatie en Categorie.
De objectklasse ontstaat door het groeperen van objecten van één objecttype. Bijvoorbeeld de objecten van het
objecttype persoon worden gegroepeerd in de objectklasse Personen. Meestal wordt voor de naamgeving de
meervoudsvorm gebruikt om aan te geven dat men met meerdere objecten te maken heeft.
De specialisatie komt altijd voor in combinatie met een generalisatie. De generalisatie geeft een beschrijving
van de generieke kenmerken van objecten. Een specialisatie classificeert objecten op basis van lokale kenmerken
waarbij de algemene kenmerken van de generalisatie geldig blijven.
Een specialisatie ondergaat niet zelf de acties die bij de objecten horen. Deze worden altijd uitgevoerd op de
generalisatie. Voor een specialisatie wordt dan ook geen KISS-model opgesteld. Met behulp van één IS-A symbool
wordt aangegeven welke specialisaties bij een generalisatie horen. Vaak zijn er twee of meer specialisaties
omdat een specialisatie een verschil tussen twee objecttypen uitdrukt. Het is echter mogelijk om één specialisatie
te hebben. Als intuïtief voorbeeld kan men het objecttype persoon nemen met de specialisaties medewerker
en student.
Een categorie wordt gebruikt voor het groeperen van verschillende objecttypen die dezelfde actie kunnen ondergaan,
Denk bijvoorbeeld aan het actietype eten dat kan worden uitgevoerd op de objecttypen banaan, appel
en peer. Om te voorkomen dat er drie verschillende actietypen geïntroduceerd moeten worden (eten_appel,
eten_banaan en eten_peer) worden de drie objecttypen gegroepeerd in de Categorie fruit waarvoor het actietype
eten opgenomen wordt. De ouders van de Categorie zijn dan de objecttypen appel, banaan en peer. Een Categorie
heeft altijd twee of meer ouder objecttypen. Ook hier wordt de relatie weer aangegeven met één IS-A
symbool. Ook voor de categorie wordt geen KISS-model opgesteld. Dit gebeurt voor de ouderobjecttypen. Actietypen
die met een categorie geassocieerd zijn, komen dan ook op alle KISS-modellen van de ouderobjecttypen
voor.
© KISS b.v. 22

Er is een sterke overeenkomst te zien tussen de afhankelijkheid van de objectklasse, specialisatie en de categorie
en de afhankelijkheid van het sterke objecttype, het zwakke objecttype en het gerundium. In volgorde zijn ze
respectievelijk afhankelijk van nul ouderobjecttypen, 1 ouderobjecttype en 2 of meer ouderobjecttypen. Deze
overeenkomst is terug te vinden in de symbolen voor objectklasse, specialisatie en categorie. Deze zijn hetzelfde
als bij het sterke objecttype, het zwakke objecttype en het gerundium behalve dat de lijnen nu gestippeld zijn.
objectklasse specialisatie categorie
Figuur 2-9 Symbolen klasseniveau
2.4.5.3 Formalisatie van het Object Interactiemodel (OI-model)
Hierboven is beschreven welke concepten er op een OI-model kunnen voorkomen. Voor het opstellen van een
OI-model gelden echter wel een aantal regels. Niet zomaar elk symbool kan met elk symbool verbonden worden.
De verbindingen geven immers een groot deel van de semantiek weer. Zo geeft een dubbele pijl een bestaansafhankelijkheid
weer tussen sterk en zwak objecttype. Gestippelde pijlen geven de afhankelijkheid weer
op klasse niveau (Categorie, Specialisatie).
In deze paragraaf wordt middels een formele beschrijving aangegeven hoe een syntactisch correct OI-model er
uitziet. Dit wordt gedaan met behulp van de verzamelingen theorie en regels die gelden voor elementen van die
verzameling.
C verzameling van Categorieën
S verzameling van Specialisaties
I verzameling van IS-A symbolen
So verzameling van Sterke Objecttypen
Zo verzameling van Zwakke Objecttypen
G verzameling van Gerundia
O = So ∪ Zo ∪ G verzameling van Objecttypen (Sterke, Zwakke en Gerundia)
A verzameling van Actietypen
L verzameling van tuples (a ,o ) : a ∈A , o ∈O die de associaties tussen actietypen en
objecttypen voorstellen
Dp (Dp ⊂ L) verzameling van tuples (a , o) : a ∈A, o ∈Zo die de associaties tussen een actietype en
een zwak objecttype voorstellen en die de bestaansafhankelijkheid aangeven.
Eps verzameling van tuples (i , o) : i ∈I, o ∈O die de enkele gestippelde pijlen tussen het
IS-A symbool en een objecttype voorstellen.
Dps verzameling van tuples (x , i) : x ∈S ∪ C, i∈I die de dubbele gestippelde pijlen tussen
specialisaties of categorieën en IS-A symbolen voorstellen
regel 1 : er zijn één of meer actietypen met één objecttype geassocieerd.
∀ o∈ O [#a ∈A : (a , o) ∈L ≥ 1]
Hieruit valt de volgende regel af te leiden:
regel 2: elk objecttype is met tenminste één actietype geassocieerd.
∀ o∈ O [∃ a ∈ A : (a ,o) ∈L]
regel 3: er zijn één of meer objecttypen met één actietype geassocieerd.
∀ a∈A[#o∈O : (a , o) ∈L ≥ 1]
Hieruit valt de volgende regel af te leiden:
© KISS b.v. 23

egel 4: elk actietype is met tenminste één objecttype geassocieerd.
∀ a∈A[∃ o ∈ O ∪ C ∪ S : (a , o) ∈ L ]
regel 5: elke specialisatie heeft precies één ouderobjecttype (dat generalisatie wordt genoemd).
∀ s∈ S ∃! i ∈ I [ (s , i ) ∈ Dps ∧ [ ∃! o ∈ O [(i , o) ∈ Eps]]]
regel 6: elke categorie heeft minimaal 2 ouderobjecttypen die via hetzelfde IS-A symbool worden verbonden.
∀ c∈ C [ ∃ o1 , o2 ∈ O , i1 , i2 ∈ I :
]
[o ≠ o ∧
1 2
(i , o ) ∈ Eps ∧ (c , i ) ∈ Dps ∧
1 1 1
(i , o ) ∈ Eps ∧ (c , i ) ∈ Dps ∧
2 2 2
i = i ]
1 2
regel 7: een IS-A symbool wordt gebruikt voor een specialisatie of voor een categorie maar niet voor allebei
tegelijk.
∀ i ∈ I [[∃ s ∈ S [(s, i ) ∈Dps] ⇔ ¬∃ c ∈ C [(c , i ) ∈ Dps]] ∧
[∃ c ∈ C [(c, i ) ∈Dps] ⇔ ¬∃ s ∈ S [(s , i ) ∈ Dps]]
]
regel 8: Elk IS-A symbool dat gebruikt wordt bij een specialisatie heeft 1 of meer ingaande pijlen komende
vanuit specialisaties (regel 5 geeft al aan dat er één uitgaande pijl is die naar de generalisatie loopt).
∀ i ∈ I [ ∃ s ∈ S [(s , i )∈Dps ] ]
regel 9: Elk IS-A symbool dat gebruikt wordt bij een categorie heeft één ingaande pijl komende vanuit een
categorie (regel 6 geeft al aan dat er meerdere uitgaande pijlen zijn naar de ouderobjecttypen).
∀ i∈ I, c1 , c2 ∈ C [ (c 1 ,i ) ∈Dps ∧ (c 2 , i )∈Dps ⇒ c 1 = c 2 ]
regel 10: Elk objecttype is geassocieerd met een actietype dat instantiërend is voor het objecttype.
∀ o ∈ Zo ∃ a ∈ A [(a , o) ∈Dp]
Met deze 10 regels zijn alle eisen voor een syntactisch correct OI-model afgevangen. Voldoet een OI-model niet
aan alle regels dan is het syntactisch incorrect. Daarbij dient wel een kanttekening gemaakt te worden. Voor
overzichtelijkheid wordt een OI-model vaak opgesplitst in meerdere submodellen (bijvoorbeeld zodat ze netjes
op A4 kunnen worden uitgeprint). Dit betekent dat één zo’n submodel syntactisch incorrect kan zijn, omdat er
bijvoorbeeld een zwak objecttype op staat dat geen afhankelijkheidsrelatie vertoont met een ouderobjecttype. Dit
staat dan als het goed is op een van de andere submodellen maar is voor de overzichtelijkheid niet herhaald. In
feite is er binnen een project ook maar één OI-model voor het hele probleem domein.
Bij de modellering van de Nederlandse taal zijn alleen de KISS-modellen en het OI-model opgesteld. Vandaar
dat deze twee modellen uitvoerig beschreven zijn. In de komende paragrafen komen de resterende modellen
aan de orde. Deze zullen echter minder uitvoerig beschreven worden. Er wordt ingegaan op de semantiek maar
er zullen geen formele regels voor wat betreft de syntax van de modellen opgesteld worden.
© KISS b.v. 24

2.4.6 Het Attribuutmodel
Het Attribuutmodel geeft de algemene specificatie van de attribuutwaarden in de vorm van attribuuttypen. De
attribuuttypen zijn ingekapseld binnen het Object-Interactie model en worden daarom niet in een OI-model
gevisualiseerd. [Kri 93]
De waarden van attribuuttypen worden gerelateerd aan een grootheid. Onder een grootheid wordt bijvoorbeeld
Lengte, Gewicht, Oppervlakte of Inhoud verstaan. Over het algemeen zijn dit termen die in ons dagelijks taalgebruik
veelvuldig gebruikt worden. Zo zegt men dat de lengte van Jan 1.92 meter is of dat zijn gewicht 75 kilo
is. Naast het begrip grootheid bestaat er ook nog het begrip meeteenheid. In de vorige voorbeelden is daar al
gebruik van gemaakt. De zin Jan is 1.92 geeft ons niet genoeg informatie. Jan zou bijvoorbeeld 1.92 meter lang
kunnen zijn maar net zo goed 1.92 jaar oud. De meeteenheid moet dus worden opgenomen. De meeteenheid
definieert voor een grootheid tegen welke meetschaal de meting van attributen plaats heeft gevonden. Als voor
de grootheid Lengte de meeteenheid meter is gekozen dan zijn kilometer, inch en lichtjaar referentie objecten.
Door goede afspraken is men in staat om gemeten waarden om te rekenen naar een willekeurige meeteenheid
voor dezelfde grootheid. Zo kan met een simpele vermenigvuldiging een waarde, gemeten in meters, omgezet
worden naar een waarde in kilometers of inches.
Een referentie-object kan voor meerdere grootheden worden gebruikt. Zo wordt voor Lengte, Diepte en Hoogte
bijvoorbeeld steeds de meter als referentie-object gebruikt.
Bij het definiëren van attribuuttypen moet men er goed op letten dat attribuutwaarden altijd gemeten moeten
kunnen worden tegen een meetschaal. Ook moet men zich afvragen wat men met de gemeten waarden wil
doen. Met de meeteenheid meters bijvoorbeeld kunnen allerlei berekeningen worden uitgevoerd en vergelijkingen
worden gemaakt. Wordt als meetschaal een rangorde schaal gebruikt met bijvoorbeeld de waarden zeer
kort, kort, normaal, lang en zeer lang om lengtes uit te drukken dan kunnen hier geen berekeningen mee worden
uitgevoerd. Wel kunnen er nog vergelijkingen worden gemaakt.
In het Attribuutmodel wordt door middel van een langgerekte rechthoek een attribuuttype aangegeven. Dit
symbool wordt direct onder het objecttype of actietype waarvan het een attribuuttype is, geplaatst. Onder het
attribuuttype wordt dan de grootheid gezet waarin de attribuutwaarden worden uitgedrukt. Het symbool voor
een grootheid is een gestippelde ovaal.
De naamgeving voor attribuuttypen is in veel gevallen automatisch te genereren door de naam van het objecttype
(of actietype) te nemen en daaraan de naam van de grootheid te plakken. Bij de het attribuut dat de lengte
van een persoon aangeeft krijgen we dan PersoonLengte. In de Nederlandse taal worden attributen vaak uitgedrukt
met constructies als Lengte van een Persoon. Deze staan vaak in bijvoeglijke of bijwoordelijke bepalingen.
Wederom komt het gebruik van natuurlijke taal terug in de analyse.
2.4.7 Het Actiemodel
Het Actiemodel geeft aan in welke volgorde de operaties van een actietype uitgevoerd worden en onder welke
enkelvoudige en samengestelde condities een actie uitgevoerd mag worden [Kri 93]. Per actietype wordt een
Actiemodel opgesteld.
De operaties van een actietype specificeren in detail hoe attribuuttypen veranderen op het moment dat er een
actie wordt uitgevoerd. Elk actietype heeft minimaal één operatie anders moet men zich afvragen of het actietype
wel een actietype is. Een operatie is de beschrijving van hoe een attribuutwaarde voor een attribuuttype bepaald
wordt. De attribuutwaarde kan gezien worden als de uitvoer van de operatie.
Met een kort voorbeeld voor het actietype Inschrijven van een Persoon bij een Bank (zie paragraaf 2.4.5.1)
wordt geïllustreerd wat onder een operatie wordt verstaan.
Actie: Inschrijven
PersoonID := ‘12345’
BankNaam := ‘Rabobank’
InschrijvenDatum := ‘250371’
© KISS b.v. 25

Hier wordt drie keer de operatie := uitgevoerd. Dit is een operatie die attribuutwaarden toekent aan een attribuuttype.
In dit voorbeeld zijn de in te voeren attribuutwaarden keihard gespecificeerd in de operaties. Normaal
gesproken is dit niet het geval en zal er om invoer moeten worden gevraagd aan de gebruiker. De operatie zou
zo gespecificeerd kunnen worden dat achter het := teken een verwijzing naar een plek op het scherm staat waar
de gebruiker een waarde moet hebben ingevoerd voordat de actie inschrijven wordt uitgevoerd (door de gebruiker).
Bij het uitvoeren van een actie kunnen ook een aantal condities opgesteld worden waaraan moet worden voldaan.
Zo zou men kunnen stellen dat bij de actie storten van een bedrag het bedrag minimaal 100 gulden moet
zijn en maximaal 200. Dit kan als volgt worden weergegeven.
Actie: Storten
StortenBedrag > 100 en StortenBedrag < 200
Persoon
PersoonID:=?
InschrijvenDatum
InschrijvenDatum:=?
Inschrijven Bank
BankNaam:=?
PersoonID BankNaam
Figuur 2-10 Actiemodel Inschrijven
In het Actiemodel wordt een operatie met een lang gerekte rechthoek met afgeronde zijkanten weergegeven.
Een conditie wordt aangegeven met een lang gerekte rechthoek met spitse zijkanten. Door middel van pijlen
wordt aangegeven in welke richting gegevens stromen. In Figuur 2-10 staat een voorbeeld van een Actiemodel
voor de actie Inschrijven. De vraagtekens geven aan dat de gebruiker hier een waarde voor moet invoeren.
Condities kunnen worden weergeven zoals in onderstaande figuur. De gestippelde pijlen geven de volgorde aan
waarin de condities getest moeten worden. De eerste conditie die getest moet worden, wordt verbonden met het
actietype. of-condities worden aangegeven door ze direct aan het actietype te hangen en niet achter elkaar te
plaatsen. Met de doorgetrokken pijlen wordt aangegeven op welke attribuuttypen de condities betrekking hebben.
© KISS b.v. 26

PersoonID
ID>123
EN
SB50
Storten
Figuur 2-11 Actiecondities (met logische én-afhankelijkheid)
2.4.8 Het Functiemodel
Een functie is gedefinieerd als het systeemonderdeel dat de uitvoering van de acties door actietypen met boodschappen
aanstuurt en dat met inspecties informatie opvraagt. Er worden invoer-, uitvoer-, beslissings-. tijdgebonden-
en systeemfuncties onderscheiden. Daarnaast wordt er nog de Dialoog onderscheiden die de samenhang
tussen de verschillende functies presenteert.
Voor het beschrijven van functies worden dezelfde technieken gebruikt als voor het beschrijven van het gedrag
van objecten. Voor de functionaliteit worden de functionele objecten met zogenaamde Functionele-KISSmodellen
of wel Functiemodellen beschreven. Functiemodellen lijken sterk op KISS-modellen. Dezelfde regels
voor het gebruik van sequentie, selectie en iteratie gelden ook in de Functiemodellen. Voor de representatie van
een functie wordt een grote cirkel gebruikt, voor de inspectie een gestippelde ruit. Voor de interactie tussen de
Functiemodellen onderling wordt geheel analoog aan het OI-model, een Functie-Interactiemodel opgesteld. Het
grote verschil is de mate van persistentie. In een OI-model zijn de ingekapselde attributen volledig persistent.
Bij een Functie-Interactiemodel is dat niet het geval. Na het uitvoeren van de functie zijn de attributen immers
weer vergeten.
Het Functiemodel beschrijft in welke volgorde een gebruiker de hem ter beschikking gestelde functies kan uitvoeren.
Dit gaat net zoals bij een KISS-model met behulp van de iteratie en selectie symbolen.
2.4.9 Het Subject-communicatiemodel
Het communicatieproces tussen organisaties, afdelingen, personen en systemen wordt in een Subjectcommunicatiemodel
gemodelleerd. In dit model zijn de organisaties, afdelingen, personen en systemen de subjecten
die boodschappen versturen en/of ontvangen
De subjecten worden met een cirkel aangegeven. De boodschappen die verstuurd worden door de subjecten
worden met een symbool, dat overeenstemt met de informatiedrager waarop de boodschap verstuurd wordt,
aangegeven. Er zijn symbolen voor een Formulier, Diskette en Tape. Alle andere vormen van boodschappen
worden samen gebracht onder de noemer boodschaptype dat ook een eigen symbool heeft. Het Subjectcommunicatiemodel
geeft aan welk subject een boodschap naar een ander subject verstuurd.
Een Subject-communicatiemodel geeft de Ist-situatie (de huidige situatie) weer. Een Subject-communicatiemodel
kan gebruikt worden om een work-flow analyse uit te voeren. Daarin wordt van alle boodschappen bepaald
hoe vaak ze verstuurd worden en hoeveel tijd het kost om deze te verwerken. Vervolgens wordt onderzocht of
met minder boodschappen en (vooral) minder tijd een efficiëntere manier van communicatie kan worden opgezet
die toch in dezelfde informatie behoefte blijft voorzien. Als dit kan, dan wordt een nieuw Subjectcommunicatiemodel
opgesteld dat deze situatie weergeeft. Men spreekt van dan van een Soll-situatie (de situatie
zoals die moet worden).
© KISS b.v. 27

2.5 The Way of Control: Project Management
In deze paragraaf komt aan de orde hoe binnen de KISS-methode het verloop van een project wordt beheerst.
Het gaat dus om het management aspect van het toepassen van een methode. Hoe goed een methode ook mag
zijn, zonder goed management zal de kans op een succesvolle afloop klein zijn. Een goed management waarbij
controle op de activiteiten plaatsvindt en waarbij tussentijdse resultaten kunnen worden beoordeeld is dus van
groot belang. Een van de manieren om een project te beheren is het opdelen van het project in een aantal fasen.
Elke fase moet een of meerdere produkten op leveren die beoordeeld kunnen worden en waaraan het management
de voortgang van het project kan bepalen. De modellen die binnen de KISS-methode gemaakt worden
geven een natuurlijke fasering aan. Deze fasering komt ook terug in het schema dat de Way of Working weergeeft
(zie Figuur 2-5).
De volgende fasen kunnen onderscheiden worden:
1. Probleem Specificatie
2. Probleem Analyse
3. Concept Definitie
4. Architectuur modellering
5. Encapsulatie modellering
6. Functionaliteit modellering
7. Transformatie
8. Generatie
9. Versie Management
Kijkend naar welke produkten overeenkomen met deze fasen dan kan het volgende lijstje worden opgesteld.
Daarbij is kort aangeven wat er gedaan wordt.
1. Tekstuele Beschrijving. Er moet zoveel mogelijk informatie worden verzameld bij de klant door middel van
interviews, formulieren en rapporten die binnen de organisatie rondgaan etc.
2. Grammaticale Analyse. De Tekstuele Beschrijving wordt geanalyseerd door middel van het opstellen van
structuurzinnen en deze te ontleden.
3. Subject, Object, en Actie specificatie. Er worden kandidaatlijsten opgesteld en begrippen worden gedefinieerd
in een data dictionairy.
4. Subject-communicatiemodel, KISS-model en OI-model. Aan de hand van de resultaten uit de tweede stap
worden de modellen opgesteld (in samenwerking met de klant worden ze meteen gevalideerd).
5. Attribuut- en Actiemodellen. Attributen en actietypen worden in detail gespecificeerd.
6. Functiemodel, schermen en rapporten. Vaak zijn hiervoor binnen een organisatie al standaarden.
7. Technische Implementatie beperkingen. Omdat de modellen onafhankelijk van een doelomgeving zijn opgesteld
moeten de modellen worden omgezet naar de uiteindelijke doelomgeving die zijn eigen specifieke
mogelijkheden en beperkingen heeft waar rekening mee moet worden gehouden.
8. Rulebase, Database. De KISS-modellen worden inclusief constraints opgeslagen in een Rulebase (action
handler). Het OI-model wordt getransformeerd naar een specifieke databasestructuur
9. Implementatie en onderhoud.
Het is van groot belang dat de modellen die worden opgeleverd (en dan met name het OI-model) door de klant
worden gevalideerd. Doordat de modellen opgesteld worden op een wijze die begrijpbaar is voor de klant
(uitgangspunt KISS-methode) zal de klant hiertoe ook in staat zijn.
2.6 The Way of Support
In deze paragraaf wordt nader ingegaan op de hulpmiddelen die gebruikt worden bij het uitvoeren van de
KISS-methode. Al het werk handmatig verrichten is ondoenlijk en leidt onherroepelijk tot fouten. Men gaat
immers al gauw dingen over het hoofd zien omdat een mens nu eenmaal slechts een beperkt aantal zaken tegelijk
kan overzien. Een oplossing voor dit probleem is het gebruik van een CASE-tool. Bij KISS b.v. wordt
gebruikt gemaakt van de CASE-tool Paradigm Plus. Dit tool ondersteunt het maken van modellen in verschillende
methoden. Zo worden naast de KISS-methode de methoden van Rumbaugh (OMT), Booch (OOA en
OOD), Coad en Yourdon, Shlaer en Mellor en nog een aantal (minder bekende) methoden ondersteund.
Ondersteuning vindt plaats op onder andere de volgende punten:
© KISS b.v. 28

1. Tekenen van alle modellen: In Paradigm Plus is een tekentool opgenomen waarmee alle modellen die binnen
de KISS-methode gemaakt worden, getekend kunnen worden. Voor alle typen (object, actie, attribuut
etc.) zijn buttons aanwezig. Door aan te geven met welk modeltype men bezig is komen de juiste buttons op
een werkbalk te staan. Daarnaast zijn er nog hulpmiddelen voor uitlijnen e.d.
2. Database ondersteuning: Elk type dat gebruikt wordt, wordt met allerlei informatie opgeslagen in een database.
3. Generatie. Doordat alle typen liggen opgeslagen is het mogelijk om gedeelten van modellen te genereren uit
de database. Zo kan voor een KISS-model bepaald worden welke actietypen met een objecttype zijn geassocieerd.
Deze actietypen moeten dus op het KISS-model van dat objecttype voorkomen. Dit kan automatisch
gedaan worden. Alleen de volgorde moet dan nog worden aangegeven.
4. Consistency Check. Het is mogelijk om een tekening te checken met de database. Als er een verschil geconstateerd
wordt, wordt dit gemeld aan de gebruiker. Zo kan er bijvoorbeeld een associatie op een tekening
staan die niet in de database voorkomt. Dit wordt dan gemeld aan de gebruiker met de vraag of de database
of de tekening moet worden bijgewerkt.
5. Scripttaal. Met behulp van een scripttaal (een basic-achtige programmeertaal) kan de database worden uitgelezen
en kunnen allerlei rapporten of modellen worden gegenereerd.
De CASE-tool Paradigm Plus ondersteunt de KISS-methode in het gehele traject van Analyse, via Ontwerp,
Realisatie en Implementatie tot en met (versie)Beheer.
2.7 Samenvatting
In dit hoofdstuk is de KISS-methode beschreven aan de hand van een vijftal aspecten. In de Way of Thinking is
beschreven wat de achterliggende gedachten van de KISS-methode zijn. Er is nader ingegaan op het gebruik
van natuurlijke taal in de analyse. In de Way of Working is beschreven welke activiteiten worden uitgevoerd. In
de Way of Modelling is beschreven welke modellen tijdens deze activiteiten gemaakt worden. Bij sommige
modellen is een formele notatie voor het beschrijven van de syntax gegeven. In de Way of Control is kort beschreven
welke fasen er worden onderscheiden en wat de relatie is tot de modellering. Tenslotte is in de Way of
Support aangegeven op welke manier er gebruikt gemaakt wordt van een CASE-tool.
© KISS b.v. 29

3. De Nederlandse Taal
3.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de Nederlandse taal. Aan bod komen de grammatica, de
ontleding van zinnen en de woordleer. Ook wordt aandacht besteed aan de relatie tussen de taal en de werkelijkheid.
Hiermee vormt dit hoofdstuk als het ware de Tekstuele Beschrijving voor de analyse die leidt tot de
meta-structuur van de Nederlandse taal (zie hoofdstuk 6). Voor de beschrijving van de taal is gebruik gemaakt
van twee boeken: [Too 79] en [ANS 84]. Het eerste boek gaat in op de grammatica van de Nederlandse taal en
de zinsontleding. Verder wordt aandacht besteed aan zinsstructuren en generatieve grammatica’s waarmee
correcte zinnen kunnen worden gegenereerd. Dit is een onderwerp dat in een later stadium nog van pas kan
komen bij het omzetten van zinnen naar bepaalde structuren (bijvoorbeeld van passief naar actief). Het tweede
boek is een zeer uitvoerige beschrijving van alle aspecten van de Nederlandse taal.
De woordleer behandelt de losse woorden die de Nederlandse taal kent. Daarbij wordt uitgegaan van een indeling
naar 9 soorten waaronder bijvoorbeeld de werkwoorden, zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke naamwoorden.
De relatie tussen taal en werkelijkheid staat niet beschreven in de literatuur. Voor dit deel van het probleem
domein is dan ook uitgegaan van eigen ideeën. Om de reële wereld te beschrijven kan taal worden gebruikt.
Taal moet dus in staat zijn om de werkelijkheid te beschrijven. Het begrip werkelijkheid moet in deze context
zeer ruim worden genomen; kabouters, E.T. , en π behoren ook tot de werkelijkheid. Om te kijken hoe taal
wordt aangewend om de werkelijkheid te beschrijven is gekeken naar wat woorden nu van de werkelijkheid
beschrijven. Zo geven zelfstandige naamwoorden zelfstandigheden uit de reële wereld weer. Werkwoorden
drukken over het algemeen acties uit. Voorzetsels geven een relatie weer tussen zelfstandigheden.
Wat is taal?
Iedereen gebruikt taal om met elkaar te communiceren. Dit communiceren vindt op verschillende manieren
plaats. Zo kunnen door middel van spraak en schrift boodschappen worden overgebracht maar ook gebaren en
rooksignalen zijn een vorm van taal. Een ander voorbeeld is Morse, ook dat is een taal. Taal kan worden gedefinieerd
als:
Een samenhangend geheel van middelen die volgens vaste regels (grammatica) gebruikt
worden om met elkaar te kunnen communiceren [Too 79].
De middelen zijn dan de woorden, tekens, symbolen of geluiden die een taal kent. De regels worden dan gevormd
door de grammatica die voorschrijft op welke manier deze woorden, tekens, symbolen of geluiden gebruikt
mogen/moeten worden. Met behulp van de grammatica wordt de syntax van een taal beschreven. In de
Nederlandse schrijftaal zijn zinnen als “Hij heeft de computer water gegeven” en “Jan schopte de auto in het
doel” syntactisch correct terwijl een zin als “Hij de heeft computer gegeven water” syntactisch incorrect is.
Naast de syntax, die dus ingaat op het correct zijn van zinnen, bestaat er ook nog het begrip semantiek. Semantiek
gaat in op de betekenis van zinnen en delen daarvan. De eerste twee zinnen zijn syntactisch correct
maar de lezers zullen toch wel hun wenkbrauwen hebben opgetrokken bij het lezen van deze zinnen. De zinnen
hebben binnen de context waarin zij staan geen zinvolle betekenis. In onze wereld krijgen computers geen
water en worden auto’s niet in een doel geschopt. Zinnen zoals “Hij schopt de bal in het doel” en “Hij heeft de
planten water gegeven” hebben echter wel een betekenis voor de meeste van ons. Aan deze beide aspecten van
de taal is aandacht besteed in de modellering.
3.2 Woordleer
In deze paragraaf wordt nader ingegaan op het aspect van de taalkunde dat Woordleer wordt genoemd. Deze
leer houdt zich bezig met woorden. Men kan een woord beschouwen als de kleinste zelfstandige eenheid binnen
een taal, al kan een woord natuurlijk ook beschouwd worden als opgebouwd uit letters. In deze scriptie wordt
een samengesteld woord beschouwd als zijnde één woord. Een woord is een eenheid met een bepaalde betekenis
die wordt opgenomen in een woordenboek. Samenstellingen worden vaak niet apart opgenomen in een woordenboek
maar zoals gezegd worden deze toch beschouwd als zelfstandige woorden omdat ze een eigen betekenis
hebben. Om alle woorden apart te beschrijven is niet handig. Door de eeuwen heen is er dan ook een inde-
© KISS b.v. 30

ling ontstaan waarin men negen woordsoorten onderscheidt. In de volgende paragrafen zullen deze negen
soorten apart worden behandeld. Tot welke groep een woord behoort is niet eenduidig. Een woord kan tot
meerdere groepen horen, afhankelijk van de betekenis/functie die men er aan toekent. Zo kan het woord lopen
als werkwoord worden beschouwd maar ook als zelfstandig naamwoord (de loop van een geweer).
Per woordgroep wordt ingegaan op de algemene kenmerken die de woorden uit die woordgroep bezitten.
3.2.1 Zelfstandig Naamwoord
Het zelfstandig naamwoord wordt in het Nederlands gebruikt om dingen/objecten uit de reële wereld aan te
duiden. Het geeft dingen uit de werkelijkheid een naam, vandaar de uitdrukking naamwoord. Ook hier moet het
begrip werkelijkheid weer zeer ruim worden genomen. Ook begrippen als ziel, geluk en rood zijn zaken uit de
werkelijkheid. Zelfstandige naamwoorden kunnen een meervoudsuitgang krijgen waarmee meerdere objecten
van hetzelfde soort kunnen worden aangeduid.
3.2.2 Bijvoeglijk Naamwoord
Een bijvoeglijk naamwoord is een woord dat een nadere bijzonderheid van zelfstandigheden aangeeft. Deze
zelfstandigheden worden aangeduid middels zelfstandige naamwoorden of equivalenten daarvan (bijvoorbeeld
voornaamwoorden). Bijvoeglijke naamwoorden hebben de mogelijkheid om trappen van vergelijking te vormen.
Men spreekt dan van vergrotende trap en overtreffende trap. Een bijvoeglijk naamwoord kan ook bijwoordelijk
worden gebruikt als bijwoordelijke bepaling. Men spreekt dan van bijwoorden.
3.2.3 Telwoord
Telwoorden zijn woorden die een aantal of een door tellen bepaalde plaats in een volgorde of rangorde aanduiden.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen hoofdtelwoorden en rangtelwoorden. De eerste soort geeft aantallen
weer, de tweede soort geeft een rang weer (vergelijk drie en derde). Men kan een telwoord als honderdeenentwintig
als zelfstandig beschouwen maar ook als samengesteld uit de delen honderd, twintig en een. Ook hier
worden samengestelde telwoorden als zelfstandig beschouwd dus zonder de mogelijkheid om ze samen te stellen
tot nieuwe getallen. Hoofdtelwoorden zelf kunnen weer onderverdeeld worden in bepaalde en onbepaalde
telwoorden (vergelijk drie en veel). Dit zelfde onderscheid kan men voor rangtelwoorden maken; derde en
zoveelste.
Een rang kan pas worden aangeven wanneer er een ordening bestaat. Dit wil zeggen dat een verzameling elementen
eerst geordend moet worden volgens een bepaald ordeningscriterium waarna van een bepaald element
de rang kan worden aangeven. Afhankelijk van het ordeningscriterium kan een element een andere plaats hebben.
De rang is dan ook niet alleen afhankelijk van het element waarvan de rang bepaald wordt.
3.2.4 Werkwoord
Een werkwoord is een woord dat een werking voorstelt als verbonden aan een persoon of zaak en tevens een
relatie legt met de tijd waarin de werking plaats heeft. Die werking kan een actie zijn maar ook een toestand of
het overgaan naar een toestand. Werkwoorden kunnen vervoegd worden. Daarbij spelen drie aspecten een rol:
tijd (ott, vtt etc.), persoon (1e, 2e, 3e) en getal (enkelvoud of meervoud).
Werkwoorden kunnen op verschillende manieren in soorten verdeeld worden. Zo wordt onderscheid gemaakt
tussen zelfstandige werkwoorden en niet zelfstandige werkwoorden. De niet zelfstandige werkwoorden kunnen
dan weer onderverdeeld worden in koppelwerkwoorden en hulpwerkwoorden. Dan wordt er een onderscheid
gemaakt in transitieve en intransitieve werkwoorden, wederkerend of niet wederkerend en persoonlijk of onpersoonlijk.
Zelfstandige werkwoorden komen alleen voor bij werkwoordelijke gezegdes. Ze vormen de betekeniskern van
het gezegde. Andere werkwoorden die voorkomen in het werkwoordelijk gezegde worden hulpwerkwoorden
genoemd. Ze vormen als het ware een nadere bepaling bij de betekeniskern. Koppelwerkwoorden komen voor
bij naamwoordelijke gezegdes. Ze vormen samen met het naamwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde
de betekeniskern. Ook in het werkwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde kunnen hulpwerkwoorden
voorkomen en ook hier vormen ze een nadere bepaling bij de betekeniskern.
© KISS b.v. 31

Het onderscheid tussen transitieve werkwoorden en intransitieve werkwoorden ligt in het feit dat transitieve
werkwoorden een lijdend voorwerp bij zich hebben terwijl dat voor intransitieve werkwoorden niet het geval is.
Vergelijk Ik geef een tientje en Ik loop. Na geven moet een lijdend voorwerp staan, na lopen is dat niet nodig
Wederkerende werkwoorden worden gecombineerd met een wederkerend voornaamwoord (meestal zich). Niet
wederkerende werkwoorden worden dat niet. Vergelijk Ik vergis me en Ik loop.
Onpersoonlijke werkwoorden hebben het loos onderwerp het bij zich terwijl persoonlijke werkwoorden een
andersoortig onderwerp bij zich hebben. Vergelijk Het regent en Ik loop.
Het indelen van een werkwoord naar deze criteria is niet eenduidig. Een werkwoord kan bijvoorbeeld zowel
transitief als intransitief gebruikt worden. Afhankelijk van de context kan een lijdend voorwerp worden weggelaten
of niet. De classificatie van een werkwoord is dan ook afhankelijk van het gebruik op het moment van
beschouwing.
Een proces dat vaak wordt toegepast bij werkwoorden is het nominaliseren. Dat is het vormen van een zelfstandig
naamwoord uit een werkwoord: fietsen, fiets, of verzekeren, verzekering of inwerpen, inworp.
3.2.5 Voornaamwoord
Voornaamwoorden zijn woorden die in de plaats kunnen treden van zelfstandige naamwoorden. Voornaamwoorden
worden onderverdeeld in een achttal subcategorieën. Zo onderscheid men de wederkerende, aanwijzende,
persoonlijke, onbepaalde, bezittelijke, vragende, betrekkelijke en wederkerige voornaamwoorden. Over
het algemeen hebben de voornaamwoorden een verwijzend karakter. Ze verwijzen naar een zelfstandigheid.
Deze zelfstandigheid kan binnen dezelfde zin worden genoemd (binnentekstelijke verwijzing) maar het kan ook
zijn dat uit de context moet blijken waarnaar verwezen wordt (buitentekstelijke verwijzing).
Persoonlijke voornaamwoorden hebben naast het verwijzende karakter ook de eigenschap dat ze impliciet aangeven
welke persoon en welk getal (zie 3.2.4) ze uitdrukken. Bezittelijke voornaamwoorden geven een bezitsrelatie
aan, vragende voornaamwoorden vragen naar dingen of zaken. Betrekkelijke voornaamwoorden komen
voor in bijzinnen. Ze verbinden zinnen die naar dezelfde persoon of zaak verwijzen. Daarbij wordt een zin als
bijzin van de andere zin gebruikt en wordt een betrekkelijk voornaamwoord gebruikt om naar de betreffende
persoon of zaak te verwijzen. Wederkerende voornaamwoorden worden gebruikt wanneer het onderwerp en het
lijdend voorwerp van een zin dezelfde zaak aanduiden. Wederkerige voornaamwoorden worden gebruikt bij
meervoudige antecedenten. Een antecedent in deze context is de zaak waarnaar verwezen wordt door het voornaamwoord.
Aanwijzende voornaamwoorden wijzen naar bepaalde zelfstandigheden.
3.2.6 Bijwoord
Bijwoorden zijn woorden die worden gebruikt om eigenschappen of kenmerken te noemen van een door het
gezegde uitgedrukte werking, toestand of eigenschap. Sommige bijwoorden vormen een bepaling bij een hele
zin. Ze zijn over het algemeen onveranderlijk al kunnen sommige bijwoorden een buigings-e krijgen. Bijwoorden
kunnen worden opgedeeld in echte bijwoorden en bijwoorden die eigenlijk bijvoeglijk naamwoord zijn
maar als bijwoordelijke bepaling bij een werkwoord staan en dus de functie van een bijwoord hebben.
3.2.7 Voorzetsel
Voorzetsels zijn woorden die onveranderlijk zijn. Ze kunnen samen met andere woorden een groep vormen die
voorzetselconstituent wordt genoemd. Dit voorzetselconstituent kan geen onderwerp of lijdend voorwerp zijn
van een zin. Voorzetsels drukken een bepaalde relatie tussen de voorzetselconstituent en de rest van de zin uit.
Zo’n relatie kan bijvoorbeeld een plaatsrelatie (op, onder, naast de kast) of een tijdsrelatie (om, voor, na zes
uur) zijn.
3.2.8 Voegwoord
Voegwoorden zijn woorden die twee taalelementen met elkaar verbinden. Als taalelement kan een woord,
woordgroep of zin dienst doen. Er gelden echter wel een aantal regels voor het voegen van taalelementen. Er
kunnen niet willekeurig twee taalelementen met elkaar gevoegd worden. De taal elementen moeten enige overeenkomst
hebben in syntax maar ook in semantiek.
© KISS b.v. 32

3.2.9 Lidwoord
Er bestaan drie lidwoorden: de, het en een. In combinatie met een zelfstandig naamwoord geven ze aan of dat
zelfstandig naamwoord bepaald (de auto, het paard) dan wel onbepaald (een auto, een paard) is. In het eerste
geval is het duidelijk om welke auto of welk paard het gaat. In het tweede geval is dat niet zo.
3.3 Zinsleer
In deze paragraaf komen de zinnen aan bod. Zinnen zijn opgebouwd uit woordgroepen die op hun beurt weer
zijn opgebouwd uit woorden. Zinnen kunnen vanuit verschillende invalshoeken beschouwd worden. Zo kan
naar de communicatieve functie van een zin gekeken worden en dan kan een onderscheid worden gemaakt
tussen vraagzinnen, gebiedende zinnen en mededelende zinnen. Elk soort zin heeft een andere semantische
betekenis en kijkt dus op een andere wijze tegen de realiteit aan die wordt uitgedrukt in de zin. Men kan ook
naar de syntax van een zin kijken. Dan kan men onderscheid maken in zinnen die in een actieve vorm of in een
passieve vorm staan. Verder kan men nog naar de opbouw van zinnen kijken. Er kan dan onderscheid worden
gemaakt in enkelvoudige en samengestelde zinnen. Samengestelde zinnen zijn zinnen die minstens één bijzin
bevatten. Als de bijzin(nen) buiten beschouwing worden gelaten blijft de rompzin over.
Communicatieve functie
Er worden drie communicatieve functies onderscheiden: vraag, gebod en mededeling.
De vraagzin vraagt naar iets. Een vraagzin wordt afgesloten met een vraagteken. Een vraagzin kan naar een
werking vragen maar ook naar een eigenschap, hoeveelheid of persoon. Gebiedende zinnen gebieden een actie.
Degene aan wie de zin gericht is wordt opgedragen een actie, uitgedrukt door het gezegde, uit te voeren. Gebiedende
zinnen worden afgesloten met een uitroepteken om extra nadruk op het gebod te leggen. Mededelende
zinnen zijn zinnen die niets vragen of gebieden. Ze kunnen van alles uitdrukken. Deze worden afgesloten met
een punt.
Syntax
Naar syntax kan een zin in twee soorten verdeeld worden. Passieve zinnen en actieve zinnen. Bij een actieve
zin wordt de uitgedrukte handeling voorgesteld als betrokken op diegene die de handeling verricht. Men
spreekt van een logisch onderwerp. Dit komt terug in het feit dat dit logisch onderwerp ook syntactisch onderwerp
van de zin is. Bij passieve zinnen staat de handeling als zodanig op de voorgrond en is dus syntactisch
onderwerp van de zin. Het logisch onderwerp wordt dan ofwel niet uitgedrukt ofwel het komt voor als een
voorwerp of bepaling. Vergelijk “De poes drinkt de melk op” en “De melk wordt (door de poes) opgedronken.”
Samenstelling
Een zin kan ofwel samengesteld ofwel enkelvoudig zijn. Een zinsdeel (zie volgende paragraaf) dat zelf weer zin
is, wordt bijzin genoemd. Zinnen kunnen meer dan een bijzin bevatten. Volledige zinnen die geen bijzin zijn,
worden hoofdzin genoemd. De hoofdzin zonder bijzinnen wordt rompzin genoemd. Een zin die een of meer
bijzinnen bevat wordt samengestelde zin genoemd. Een zin zonder bijzin wordt dan enkelvoudige zin genoemd.
Als een bijzin weer beschouwd wordt als zin dan spreekt men van niveauverdieping.
3.4 Zinsontleding
In de vorige paragraaf is gekeken naar de verschillende vormen die een zin kan aannemen. Voor elke zin geldt
dat die ontleed kan worden naar zinsdelen. Dit is de ontleding zoals iedereen die vroeger op school heeft geleerd.
Een eerste indeling geeft aan dat er vier soorten zinsdelen bestaan.
1. Gezegde
2. Onderwerp
3. Voorwerp
4. Bepaling
De derde en vierde vorm worden nog verder onderverdeeld. De delen hebben echter een grote overeenkomst in
de rol die ze spelen binnen een zin, vandaar dat ze onder dezelfde noemer staan.
3.4.1 Gezegde
Het gezegde is het centrale zinsdeel. Het bepaalt als het ware of er voorwerpen in de zin moeten voorkomen en
welke dat dan moeten zijn. Het gezegde wordt verdeeld in het werkwoordelijk gezegde en het naamwoordelijk
gezegde. Een gezegde bevat bijna altijd een persoonsvorm. Dit is het deel van het gezegde dat overeenstemt met
het onderwerp van de zin.
© KISS b.v. 33

werkwoordelijk gezegde
In het algemeen kan worden gezegd dat het werkwoordelijk gezegde een werking aanduidt. Het begrip werking
moet dan ruim worden genomen. Het werkwoordelijk gezegde bestaat uit alle werkwoordelijke vormen die in
een enkelvoudige zin aanwezig zijn. In samengestelde zinnen hebben zowel hoofdzin als bijzin(nen) een gezegde.
Naast de werkwoordelijke vormen kunnen ook niet werkwoordelijke vormen in een werkwoordelijk
gezegde optreden. Dit is het geval bij het voorzetsel te bij infinitieven (hele werkwoord, bijv. te lopen), bij wederkerende
voornaamwoorden, bij verplicht wederkerende werkwoorden (zich vergissen) en bij werkwoordelijke
uitdrukkingen (de plaat poetsen).
naamwoordelijk gezegde In het algemeen kan worden gezegd dat het naamwoordelijk gezegde een toestand
aanduidt: een hoedanigheid, eigenschap functie e.d. Het naamwoordelijk gezegde bestaat uit een werkwoordelijk
en een naamwoordelijk deel.
Het werkwoordelijk deel bevat alle werkwoordelijke vormen en bevat in ieder geval een koppelwerkwoord.
Bestaat het werkwoordelijk deel uit meer dan een werkwoord, dan vervult het koppelwerkwoord syntactisch
dezelfde functie als een zelfstandig werkwoord; de andere werkwoorden zijn dan hulpwerkwoorden.
Het naamwoordelijk deel kan gezien worden als een soort aanvulling op het werkwoordelijk deel. Het naamwoordelijk
deel kan bestaan uit een bijvoeglijk naamwoord(groep), tegenwoordig deelwoord, zelfstandig
naamwoord(groep), voornaamwoord(groep), bijwoord(groep), infinitiefconstructie, voorzetselconstituent of een
bijzin.
3.4.2 Onderwerp
Het onderwerp is het zinsdeel dat de zelfstandigheid noemt waaraan wordt toegeschreven wat in het gezegde
wordt uitgedrukt: wie of wat de handeling uitvoert. De meeste zinnen bevatten een onderwerp, echter soms kan
het onderwerp worden weggelaten. Dit is het geval bij bijvoorbeeld antwoorden op vragen (onvolledige zinnen)
of bevelende zinnen. Als onderwerp kunnen voorkomen een zelfstandig naamwoord(groep), een voornaamwoord(groep),
het plaatsonderwerp er, het loos onderwerp het, een infinitief(constructie) of een bijzin. Verder
bestaat er nog een herhaald onderwerp en een voorlopig onderwerp. Van een herhaald onderwerp is sprake als
een onderwerp tweemaal in dezelfde zin wordt uitgedrukt en het de tweede keer kan worden weggelaten.
Congruentie
De congruentie tussen onderwerp en persoonsvorm houdt in dat het onderwerp en de persoonsvorm in persoon
en getal met elkaar overeenstemmen.
ik: 1e persoon enkelvoud, ben: 1e persoon enkelvoud => ik ben
jij: 2e persoon enkelvoud, bent : 2e persoon enkelvoud => jij bent
wij : 1e persoon meervoud, ben : 1e persoon enkelvoud => wij ben
De congruentie tussen onderwerp en naamwoordelijk deel van het gezegde houdt in dat het onderwerp en het
naamwoordelijk deel in de vorm van een substantief(groep) of voornaamwoord(groep) overstemmen in getal.
3.4.3 Voorwerpen
In een zin kunnen de volgende voorwerpen worden onderscheiden.
• Lijdend Voorwerp
• Meewerkend Voorwerp
• Voorzetsel Voorwerp
• Ondervindend Voorwerp
• Oorzakelijk Voorwerp
Geen enkele van deze voorwerpen is per definitie verplicht aanwezig in een zin. Afhankelijk van de werkwoorden
die worden gebruikt komen een of meer van deze voorwerpen voor in de zin.
3.4.3.1 Lijdend Voorwerp
Het lijdend voorwerp is een zinsdeel dat bij bepaalde werkwoordelijke gezegdes kan of moet voorkomen en de
zelfstandigheid aanduidt waarop de door het gezegde uitgedrukte handeling gericht is. Als lijdend voorwerp
© KISS b.v. 34

kan optreden een zelfstandig naamwoord(groep), een voornaamwoord(groep), het loos lijdend voorwerp het, of
een bijzin. Daarnaast kan er sprake zijn van een herhalend lijdend voorwerp of voorlopig lijdend voorwerp.
Ik geef een tientje
3.4.3.2 Meewerkend Voorwerp
Het meewerkend voorwerp is een zinsdeel dat bij bepaalde werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes kan
of moet voorkomen en de zelfstandigheid aanduidt waarop de door het gezegde en het lijdend of oorzakelijk
voorwerp uitgedrukte werking gericht is. Het meewerkend voorwerp bestaat vrijwel altijd uit een nominale
constituent, een voorzetselconstituent met aan of een zin. Ook hier kan weer sprake zijn van een herhalend
meewerkend voorwerp.
Ik geef een tientje aan Jan
3.4.3.3 Voorzetselvoorwerp
Het voorzetsel voorwerp is een zinsdeel dat bij bepaalde werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes kan of
moet voorkomen en de zelfstandigheid aanduidt waarop de door het gezegde uitgedrukte werking gericht is; het
bestaat uit een voorzetselconstituent en begint altijd met een voorzetsel. Als voorzetsel voorwerp kan optreden
een zelfstandig naamwoord(groep), een voornaamwoord(groep), een loos voorzetsel voorwerp of een bijzin.
Ook hier kan weer sprake zijn van een herhalend voorzetsel voorwerp. Een voorzetselvoorwerp is te onderscheiden
van een lijdend voorwerp doordat het altijd begint met een voorzetsel terwijl een lijdend voorwerp
nooit begint met een voorzetsel.
Ik zoek naar mijn paraplu
3.4.3.4 Ondervindend Voorwerp
Het Ondervindend voorwerp is een zinsdeel dat bij bepaalde werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes
kan of moet voorkomen en de zelfstandigheid (meestal een of meer personen) aanduidt die de door het gezegde
uitgedrukte werking ondervindt. Als ondervindend voorwerp kan optreden een zelfstandig naamwoord(groep)
of een voornaamwoord(groep). Ook hier kan weer sprake zijn van een herhalend ondervindend voorwerp.
Het verbaast me dat iemand dit snapt
3.4.3.5 Oorzakelijk Voorwerp
Het Oorzakelijk voorwerp is een zinsdeel dat bij een beperkt aantal naamwoordelijk gezegdes verplicht aanwezig
is en de zelfstandigheid aanduidt waarop de door het gezegde uitgedrukte werking betrekking heeft. Als
oorzakelijk voorwerp kan optreden een zelfstandig naamwoord(groep), een voornaamwoord(groep) of een bijzin.
Ze waren al gauw al hun geld kwijt
3.4.4 Bepalingen
De voornaamste rol die aan bepalingen kan worden toegeschreven is dat ze een nadere omschrijving geven van
reeds genoemde zinsdelen. Bepalingen kunnen onderverdeeld worden in twee groepen: de bijvoeglijke bepaling
en de bijwoordelijke bepaling. De bijvoeglijke bepaling is een bepaling bij een zelfstandig naamwoord of een
equivalent daarvan. Ze zijn zelf nooit zinsdeel maar altijd deel van een zinsdeel (onderwerp of voorwerp). De
bijwoordelijke bepaling is een bepaling bij het door het gezegde vermelde. De bijwoordelijke bepaling wordt
nog onderverdeeld naar de aard van de bepaling. De volgende bijwoordelijke bepalingen worden onderscheiden:
• doorbepaling (ook wel handelend voorwerp genoemd)
• bepaling van plaats
• bepaling van tijd
• bepaling van frequentie
• bepaling van graad
• bepaling van kwantiteit
© KISS b.v. 35

• bepaling van causaliteit
• bepaling van gevolg
• bepaling van middel
• bepaling van doel
• bepaling van belang
• bepaling van veronderstelling en voorwaarde
• bepaling van toegeving
• bepaling van hoedanigheid
• bepaling van beperking
• bepaling van vergelijking
• bepaling van verhouding
• bepaling van ontkenning (negatie)
• bepaling van bevestiging
• bepaling van gesteldheid
De naam van de bepaling geeft over het algemeen aan wat de bepaling uitdrukt. Een bepaling van tijd geeft een
nadere omschrijving van een tijd, een bepaling van middel geeft nadere omschrijving van een middel waarmee
een actie plaats wordt uitgevoerd.
3.5 Taal versus Realiteit
Een laatste onderdeel van de beschrijving van de Nederlandse taal betreft de relatie tussen taal en werkelijkheid.
Zoals in de inleiding al gezegd wordt taal gebruikt om de realiteit om ons heen te beschrijven. Het begrip
realiteit moet dan zeer ruim worden genomen. Ook zeer abstracte dingen als onzekerheid en wiskundige notaties
behoren tot de realiteit. Het geheel van alle woorden die tot onze beschikking staan, tezamen met nog wat
andere mogelijkheden zoals intonatie stellen ons in staat om de werkelijkheid te beschrijven. In deze paragraaf
wordt nader ingegaan op die werkelijkheid en zal die werkelijkheid beschreven worden aan de hand van de
woorden die gebruikt worden. De woordsoorten die in paragraaf 3.2 zijn aangegeven hebben alle een eigen
functie in de beschrijving van de werkelijkheid.
3.5.1 Betekenis en Functie
In paragraaf 3.2 is een indeling naar negen woordsoorten gegeven. Woorden van één bepaalde woordsoort
hebben dezelfde functie in het beschrijven van de realiteit. Binnen de groep van negen woordsoorten is er een
groep woordsoorten te onderscheiden, die dingen/objecten uit de reële wereld aanduiden, die als het ware een
betekenis hebben. Daarnaast is er een groep woordsoorten die een puur functionele rol heeft namelijk om ons in
staat te stellen de woorden uit de eerste groep netjes te kunnen gebruiken om vlot lopende zinnen te krijgen.
Een zelfstandig naamwoord bijvoorbeeld duidt op een ding/object in de reële wereld. Een voegwoord daarentegen
heeft geen overeenkomende betekenis in de reële wereld maar stelt ons in staat om woorden, woordgroepen
of zinnen samen te voegen waardoor een grotere expressie kracht verkregen wordt. Hetzelfde geldt voor voorzetsels;
ze hebben geen betekenis maar wel een functie. Ze drukken een soort relatie uit die tussen verschillende
reële dingen/objecten bestaat.
3.5.2 Reële Wereld
Hieronder wordt van elke woordsoort aangegeven welke betekenis of functie ze hebben in het beschrijven van
de werkelijkheid. Daarbij doet zich soms wel het probleem voor dat met taal, taal beschreven wordt waardoor
het soms niet direct duidelijk is op welk niveau (niveau van beschrijving of niveau dat beschreven wordt) een
woord of woordgroep geplaatst moet worden. Uit de context moet dan blijken welk niveau van toepassing is.
Door middel van het schuin afdrukken van woorden is getracht hier enige duidelijkheid in te scheppen.
3.5.2.1 Zelfstandig Naamwoord
Een zelfstandig naamwoord drukt een ding of object uit de reële wereld uit. Hier moet wederom het begrip
ding/object ruim genomen worden. Niet alleen de dingen die gezien of waargenomen kunnen worden, maar ook
abstracte begrippen als formule, liefde, π, tijdstip behoren tot de dingen uit de reële wereld. In het vervolg zal
gesproken worden van zelfstandigheden.
© KISS b.v. 36

3.5.2.2 Werkwoord
Werkwoorden kunnen in drie klassen verdeeld worden. Actitieven, Mutatieven en Immutatieven. Elke klasse
van werkwoorden heeft zijn eigen betekenis;
Actitieven zijn werkwoorden die het verrichten van een handeling uitdrukken (schrijven, lezen). Actie
Mutatieven zijn werkwoorden die het overgaan van de ene toestand naar de andere toestand uitdrukken
(verdorren, smelten). Mutatie
Immutatieven zijn werkwoorden die het verkeren in een bepaalde toestand uitdrukken (slapen, koken). Toestand
Bij een actie wordt geen toestands verandering onderkend. Er vindt een gebeuren plaats gedurende een bepaalde
tijd en dat is alles. Bij een mutatie treedt er een toestands verandering op als gevolg van het gebeuren dat
door het werkwoord wordt uitgedrukt (het overgaan van vaste stof naar vloeistof als het gevolg van de actie
smelten). Bij een toestand is net zoals bij een actie geen sprake van een toestands verandering maar van een
statisch gebeuren.
3.5.2.3 Telwoord
Het telwoord drukt een hoeveelheid of rang uit afhankelijk van het feit of er sprake is van een hoofdtelwoord of
een rangtelwoord. Een hoeveelheid kan alleen worden aangegeven bij dingen die telbaar zijn; in deze context
zijn dat de zelfstandigheden. Een hoeveelheid wordt aangegeven met een hoofdtelwoord. Een rang kan alleen
worden aangegeven binnen een ordening. Daartoe moet er dus eerst een ordening zijn. Alleen zelfstandigheden
kunnen geordend worden. Een rang wordt aangegeven met behulp van een rangtelwoord.
3.5.2.4 Bijvoeglijk Naamwoord
Het bijvoeglijk naamwoord geeft een nadere bijzonderheid van zelfstandigheden. Die nadere bijzonderheid kan
een eigenschap (kenmerk, kwaliteit) of een toestand zijn. (het vierkante doosje, het zieke kind).
3.5.2.5 Bijwoord
Het bijwoord geeft een nadere bijzonderheid (graad, omstandigheid) van een door het gezegde of bepaling uitgedrukte
werking, eigenschap, of toestand. Het geeft dus een nadere bijzonderheid bij een werkwoord.
3.5.2.6 Voorzetsel
Een voorzetsel drukt de aard van de relatie uit tussen de rest van het voorzetselconstituent en een of meer andere
elementen in de zin. Zo’n relatie kan een ruimtelijke (de vaas op de kast) of een tijdelijke (ik kom om zes
uur) zijn. Er zijn overigens nog veel meer soorten relaties en ze zijn lang niet altijd even duidelijk. De aard van
de relatie komt vaak overeen met de soort bepaling waarin het voorzetsel voorkomt. In een bepaling van tijd zal
het voorzetsel een tijdrelatie uitdrukken.
Bij de voorzetsels is al minder sprake van een betekenis en meer van een functie binnen het taalgebruik.
3.5.2.7 Lidwoord
Het lidwoord heeft geen betekenis zoals een zelfstandig naamwoord. Het lidwoord wordt gebruikt om de bepaaldheid
van een zelfstandigheid aan te geven en is dus puur functioneel. Een zelfstandigheid kan bepaald of
onbepaald zijn. De en het zijn lidwoorden die een bepaaldheid uitdrukken. Een (vaak ook ‘n) geeft een onbepaaldheid
van de zelfstandigheid aan. Bij de auto weet je over welke auto het gaat, bij een auto is dat niet het
geval.
3.5.2.8 Voegwoord
Een voegwoord wordt gebruikt om een bepaald verband aan te geven tussen verschillende delen van de zin.
Vaak blijkt uit het gebruikte voegwoord tevens de aard van dat verband. Het voegwoord omdat geeft bijvoorbeeld
een reden aan.
3.5.2.9 Voornaamwoord
Het voornaamwoord zelf heeft geen betekenis. Het heeft een verwijzende functie. Een voornaamwoord verwijst
naar een zelfstandigheid. Bij het bezittelijk voornaamwoord kan dan nog gezegd worden dat er sprake is van
een bezitsrelatie tussen twee zelfstandigheden. Het bezittelijk voornaamwoord verwijst naar een van de twee
zelfstandigheden.
© KISS b.v. 37

4. Modellering van de Nederlandse Taal
4.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van het proces dat is uitgevoerd om tot een model van de Nederlandse
taal te komen. Het is dus een praktijk beschrijving van de Way of Working zoals die beschreven staat
in hoofdstuk 2.3. Aan bod komen zaken als de Tekstuele Beschrijving, de analyse daarvan, het OI-model en de
KISS-modellen. Niet alles zal tot in detail worden besproken. Daarvoor wordt verwezen naar de bijlagenbundel,
waarin de complete analyse en modelleringsfase staat gedocumenteerd. In dit hoofdstuk wordt alleen een
globaal overzicht gegeven om de lezer een indruk te geven wat er gedaan is.
4.2 De Tekstuele Beschrijving
De Tekstuele Beschrijving is een beschrijving van het probleemdomein. In het perfecte geval bevat deze beschrijving
alle informatie die nodig is. Uiteraard komt deze situatie zelden tot nooit voor. In de praktijk wordt
de Tekstuele Beschrijving verkregen door middel van overleg (interviews) met de klant of deskundige op het
probleem gebied en zullen er een aantal iteratie slagen plaats vinden voordat er een bevredigende Tekstuele
Beschrijving op tafel ligt. Meestal liggen er dan ook al een aantal initiële modellen die opgesteld zijn aan de
hand van de reeds aanwezige informatie. Deze modellen vertonen dan gaten waaruit blijkt dat er nog dingen
ontbreken. Op dat moment moet de analist weer gaan praten met de klant om meer informatie te krijgen.
In de situatie van deze scriptie is er geen sprake van een klant of deskundige op het gebied van de Nederlandse
taal (die zijn er wel natuurlijk). Voor het opstellen van de Tekstuele Beschrijving is uitgegaan van een literatuurstudie.
Daarbij is gebruikt gemaakt van een tweetal boeken namelijk [Too 79] en [ANS 84]. Met name het
tweede boek is zeer bruikbaar geweest. Het bevat zeer uitgebreide informatie over woorden, woordgroepen,
zinnen en zinsdelen. Het eerste boek is wat dat betreft slechts een samenvatting maar het gaat daarnaast wel in
op formele structuren van zinnen in de vorm van (wiskundige) bomen. Dit onderwerp kan van pas komen bij
het opstellen van transformatieregels tussen verschillende soorten zinnen. Voor het deel van de mapping tussen
taal en realiteit is gebruik gemaakt van eigen inzicht en kennis omdat over dit onderwerp geen literatuur te
vinden is.
Zoals eerder gezegd, vinden er meestal een aantal iteratie slagen plaats voordat er een bevredigende Tekstuele
Beschrijving ligt. In dit geval is dat niet anders. In eerste instantie is de aandacht gericht op het gedeelte van
zinsontleding omdat de KISS-methode daar sterk gebruik van maakt. Het proces van het ontleden van zinnen is
uitvoerig beschreven en daar is een eerste analyse op uitgevoerd en aan de hand daarvan zijn modellen opgesteld.
Deze modellen waren op zich wel goed maar er ontbrak nog de nodige informatie die de link legde tussen
de verschillende delen zoals woorden en zinsdelen. Daarom is in de volgende iteratie slagen gekeken naar de
link tussen de taal en de realiteit. De KISS-methode zegt bijvoorbeeld dat een bijvoeglijk naamwoord een eigenschap
aanduidt van een object. Het begrip eigenschap heeft niks met taal te maken maar is een begrip uit de
realiteit. Om dus inzicht te krijgen in het gebruik van taal in de KISS-methode moest de link worden gelegd
tussen realiteit en taal. Daartoe zijn begrippen geïntroduceerd als zelfstandigheid, actie, eigenschap etc. en is
gekeken wat woorden nu eigenlijk precies uitdrukken.
In het slotstadium van de modellering is niet meer eerst de nieuwe informatie op papier gezet, vervolgens er
een analyse op uitgevoerd en tenslotte in het model verwerkt maar heeft dit proces zich meer in mijn hoofd
afgespeeld. Dit kon omdat ik zowel analist als “klant” was. Ik moest dus bij mezelf te rade gaan als ik het gevoel
had dat er nog iets ontbrak aan het model. Toen het OI-model er lag is er een samenvatting gemaakt van
de informatie die gebruikt is. Deze samenvatting staat in het vorige hoofdstuk en is te zien als Tekstuele Beschrijving.
4.3 De Analyse
In deze paragraaf zal worden ingegaan op het analyse proces dat zich heeft afgespeeld. Aan de hand van een
stukje Tekstuele Beschrijving zal getoond worden hoe via structuurzinnen tot kandidaat objecten en acties gekomen
kan worden. Hiermee krijgt de lezer hopelijk een idee hoe de KISS-methode werkt.
© KISS b.v. 38

Tekstuele Beschrijving voor het ontleed voorbeeld
Een woordgroep is opgebouwd uit een of meer woorden. Een zin is opgebouwd uit een of meer woordgroepen.
Een zin kun je ontleden in Gezegde, Onderwerp, Lijdend Voorwerp, Meewerkend Voorwerp en Bijwoordelijke
bepalingen. Van het Onderwerp kan gezegd worden dat het de handeling die door het Gezegde wordt uitgedrukt,
uitvoert. Het Lijdend Voorwerp is datgene van de zin waarvan gezegd kan worden dat het de handeling
die door het Gezegde wordt uitgedrukt ondergaat. Het Meewerkend Voorwerp maakt de handeling mogelijk.
De bijwoordelijke bepaling is een bepaling bij het Gezegde.
Van deze tekstuele beschrijving worden vervolgens structuurzinnen opgesteld. Dit zijn zinnen die in de actieve
vorm staan en waarin vervoegingen, meervoudsvormen e.d. buiten beschouwing zijn gelaten. Zo wordt de eerste
zin omgezet tot: Iemand opbouwen woordgroep uit woord. Iemand wordt geïntroduceerd om er voor te zorgen
dat er een onderwerp is dat de actie uitvoert. De beschrijving moet gezien worden als of er iemand is die
een zin aan het opbouwen en ontleden is en die dit proces beschrijft. Deze zinnen worden vervolgens ontleed
naar Onderwerp, Gezegde, Lijdend Voorwerp en Meewerkend Voorwerp. Dit levert de volgende tabel op
Onderwerp Gezegde Lijdend V Meewerkend V
iemand samenstellen woordgroep uit woord
iemand plaatsen woordgroep in zin
iemand ontleden zin in onderwerp
iemand ontleden zin in gezegde
iemand ontleden zin in bijwoordelijke bepaling
iemand ontleden zin in lijdend voorwerp
iemand ontleden zin in meewerkend voorwerp
onderwerp uitvoeren gezegde
lijdend voorwerp ondergaan gezegde
meewerkend v meewerken gezegde
bijw.bep. nader bepalen gezegde
Tabel 4-1: structuurzinnen voor ontleed-voorbeeld
De volgende stap is het onderkennen van kandidaat subjecten, objecten en acties. De kandidaat subjecten zijn
de onderwerpen uit de structuurzinnen (de eerste kolom dus). De kandidaat acties zijn de gezegdes uit de
structuurzinnen (de tweede kolom). De kandidaat objecten zijn de lijdende voorwerpen en de meewerkende
voorwerpen (de derde en vijfde kolom). De objecten en acties worden kandidaten genoemd omdat nog lang niet
zeker is dat het ook werkelijk objecttypen, actietypen of subjecttypen worden. Dit zal blijken bij verdere analyse.
Zo wordt bijvoorbeeld eerst gekeken naar het voorkomen van homoniemen en synoniemen in de lijsten.
Homoniemen zijn woorden die meerdere betekenissen hebben. Het is dan van belang om voor elke betekenis
een uniek woord te kiezen. Synoniemen zijn verschillende woorden met dezelfde betekenis. Het is dan zaak om
voor één woord te kiezen. In dit voorbeeld komen geen homoniemen of synoniemen voor. Een ander punt waar
op gelet moet worden, is of elke kandidaat wel belangrijk is voor het vervolg. Zo is het kandidaat subjecttype
Iemand niet van belang.
Nu kan een Object-Interactie matrix opgesteld worden. Dit is een matrix die weergeeft welke objecten met
welke acties interacteren. De Object-Interactie matrix is een van de vier kwadranten van het Informatiekwadrant
(zie blz. 12)
samenstellen uitvoeren ondergaan nader bepalen meewerken ontleden plaatsen
bijw.bep x x
gezegde x x x x x
lijdend v x x
meewerkend v x x
onderwerp x x
woord x
woordgroep x x
zin x x
© KISS b.v. 39

Tabel 4-2: Object-Interactie matrix voor ontleed-voorbeeld
4.4 Initieel Object Interactiemodel
Door het rechttoe rechtaan verbinden van objecten en acties die met elkaar interacteren volgens de Object-
Interactie matrix uit de vorige paragraaf wordt onderstaand Initieel OI-model verkregen.
woord
samenstellen
woordgroep
plaatsen
zin
meewerken
meewerkend v
ondergaan
lijdend v
gezegde
ontleden
Figuur 4-1: Initieel OI-model voor ontleed-voorbeeld
uitvoeren
onderwerp
nader bepalen
bijw.bep.
In de volgende fase wordt het Initiële OI-model omgezet naar een definitief OI-model. Er worden nu per objecttype
KISS-modellen opgesteld en aan de hand daarvan wordt het Initiële OI-model aangepast.
4.5 KISS-model
Bij het opstellen van het KISS-model voor zin is het volgende probleem te zien. Zoals het nu staat gemodelleerd
betekent de actie ontleden dat Gezegde, Onderwerp, Lijdend Voorwerp etc. tegelijk worden ontleed. Dit is niet
het geval in de werkelijkheid. Het is mogelijk om eerst het Gezegde te ontleden, vervolgens het Onderwerp etc.
Een Lijdend Voorwerp bijvoorbeeld hoeft lang niet altijd in een zin voor te komen. Om dit probleem op te lossen
wordt een Categorie Zinsdeel geïntroduceerd. Er geldt dan: zin ontleden in zinsdeel. Als ouderobjecttypen
van zinsdeel treden dan op Gezegde, Onderwerp, Lijdend Voorwerp etc. Voor deze objecttypen geldt dan dat ze
allemaal de actie ontleden kunnen ondergaan.
Verder is in het KISS-model van zin te zien dat de zinsdelen zwak zijn ten opzichte van zin door het actietype
ontleden. Een zinsdeel ontstaat door het actietype ontleden uit te voeren.
Ook is te zien dat er een instantiërend actietype ontbreekt voor zin (en woord). Dit moet er dus nog bijgezet
worden.
Voor Lijdend Voorwerp en Meewerkend Voorwerp geldt dat er actietypen zijn die door beide kunnen worden
uitgevoerd (deze staan echter niet in de tekening en zijn ook niet genoemd in de beschrijving, maar een voorbeeld
is herhalen) en dat er actietypen zijn die alleen voor of het Lijdend Voorwerp (ondergaan) of voor het
Meewerkend Voorwerp (meewerken) kunnen worden uitgevoerd. Dit betekent dat er een objecttype Voorwerp
geïntroduceerd kan worden en dat Lijdend Voorwerp en Meewerkend Voorwerp daar specialisaties van kunnen
zijn. Het ouderobjecttype Voorwerp krijgt dan de gemeenschappelijke actietypen en de specialisaties de speciale
actietypen die alleen voor één specialisatie gelden.
© KISS b.v. 40

Een en ander komt neer op de volgende KISS-modellen en OI-model
zin
opschrijven
ontleden
onderwerp
ontleden
uitvoeren
uitvoeren
gezegde
ontleden
ondergaan
Figuur 4-2: KISS-modellen voor ontleed-voorbeeld
woord
samenstellen
woordgroep zinsdeel
plaatsen
zin
opnemen
in
woordenboek
opschrijven
ontleden
isa
Figuur 4-3: Definitief OI-model voor ontleed-voorbeeld
4.6 Validatie
meewerken
bijw.bep.
gezegde
onderwerp
voorwerp
nader bepalen
nader bepalen
uitvoeren
ondergaan
lijdend v
meewerkend v
meewerken
© KISS b.v. 41
isa
herhalen
De gang van het Initiële OI-model naar het Definitieve OI-model is niet een kwestie van het uitvoeren van
bepaalde regeltjes. Hier komt het nodige denkwerk bij kijken en vaak zijn er meerdere oplossingen mogelijk.
Het is de taak van de analist (en de klant) om tot een goed model te komen dat de werkelijkheid beschrijft.
Het opstellen van de KISS-modellen valideert het OI-model dat er ligt. Ontbrekende acties zoals instantiaties
komen boven water zoals blijkt uit het voorbeeld. Een aanvullende manier van valideren is het opstellen van
voorbeeldzinnen. Door te proberen deze zinnen in het OI-model te passen kunnen ontbrekende delen of fouten
worden opgespoord. Hieronder staan enkele voorbeeldzin uitgewerkt.
Jan gooit de bal van Piet door het raam naar buiten. = zin
ontleden: Jan = onderwerp
gooit = gezegde
de bal van piet = lijdend voorwerp
door het raam, naar buiten = bijwoordelijke bepalingen.

Het ontleed proces wordt niet tegengesproken door deze zin. Bekijk nu de volgende zin eens:
Zij is met een rijke vent getrouwd = zin
ontleden: Zij = onderwerp
is getrouwd = gezegde
met een rijke vent = voorzetselvoorwerp
Bij het ontleden komt een voorzetselvoorwerp tevoorschijn, terwijl dat nergens in het OI-model genoemd staat.
Dit betekent dat het OI-model niet compleet is.
Het op deze wijze valideren leidt natuurlijk alleen tot het vinden van fouten. Het kan nooit een middel zijn om
de correctheid van een model te bewijzen. Er wordt immers gebruikt gemaakt van voorbeelden en hoeveel er
ook verzonnen worden, nooit kunnen alle mogelijkheden als voorbeeld worden toegepast en misschien is er wel
een voorbeeldzin die het model tegenspreekt. Van de andere kant bekeken is het natuurlijk wel zo dat de Nederlandse
taal zo’n groot probleemdomein is met zoveel raakvlakken dat lang niet alles staat gemodelleerd. Het
gaat er uiteindelijk om dat deel van de taal te modelleren dat van belang is voor de toepassing in de toekomst.
Het is dus goed mogelijk om voorbeelden te geven die niet in dit model passen. Zolang dit het gevolg is van een
bewuste keuze is er niks aan de hand.
4.7 Samenvatting
Met deze korte beschrijving heeft de lezer hopelijk enigszins een idee heeft gekregen hoe de KISS-methode
werkt. Uiteraard is het voorbeeld te kort om allerlei aspecten uitvoerig te behandelen. Bij het modelleren van de
Nederlandse taal is niet verder gegaan dan het OI-model en de KISS-modellen. Slechts voor enkele objecttypen
is een Attribuutmodel opgesteld. Dit komt doordat de attributen eerst als aparte objecten gemodelleerd waren.
Bij het opstellen van de KISS-modellen bleek echter dat deze objecten geen eigen leven leidden. Er waren geen
actietypen te onderscheiden die van belang waren voor de objecttypen. Daarom zijn ze als attribuut meegenomen.
Een voorbeeld hiervan is het gegeven Onderwerp en persoonsvorm congrueren met elkaar in getal en
persoon. Dit gegeven was in eerste instantie gemodelleerd als een actietype met vier objecttypen er aan. Later
zijn tijd (ott, ovt etc.) en persoon (1e, 2e, 3e) als attributen van de actie congrueren gemodelleerd.
De reden dat niet alle modellen van de KISS-methode zijn uitgewerkt ligt in het feit dat het doel van de analyse
niet het opzetten van een systeem was maar het inzicht krijgen in hoe de Nederlandse taal in elkaar steekt. Met
behulp van dat inzicht en het OI-model kan dan een meta-structuur worden opgesteld, die gebruikt kan worden
in het verdere traject van de opdracht.
© KISS b.v. 42

5. Transformatie van Taal naar KISS
In dit hoofdstuk wordt gekeken of er transformatieregels opgesteld kunnen worden voor de zinsdelen. Als dat
kan dan worden deze transformatieregels ook gegeven. De transformatieregels geven transformaties voor concepten
uit de Nederlandse taal naar concepten uit het KISS-paradigma. Er zal regelmatig gebruikt worden
gemaakt van termen die uit de Nederlandse taal of het KISS-paradigma afkomstig zijn. Voor een uitleg van
deze termen wordt verwezen naar de hoofdstukken die deze concepten behandelen. Dit zijn hoofdstuk 2 voor
het KISS-paradigma en hoofdstuk 3 voor de Nederlandse taal.
5.1 Onderwerp
Binnen het onderwerp van een zin zijn verschillende delen aan te geven die elk hun eigen functie hebben. Zo
worden er een kern, die het logische onderwerp van de zin voorstelt, en een aantal bepalingen bij die kern onderscheiden.
Hieronder staat een opsomming van delen die bij het onderwerp voor kunnen komen. Tenslotte
wordt er een transformatieregel gepresenteerd voor het onderwerp.
Plaatsonderwerp er
Het plaatsonderwerp er is een puur syntactisch onderwerp dat soms verplicht aanwezig moet zijn in een zin.
Hier kan niets mee gedaan worden en het wordt dan ook buiten beschouwing gelaten.
Getalsonderwerp
Het getalsonderwerp is een onderwerp dat vaak voorkomt in zinnen met een plaatsonderwerp. Dit getalsonderwerp
kan gezien worden als het semantisch onderwerp van de zin. Het kan dus beschouwd worden als gewoon
onderwerp en vervolgens kunnen er de regels op worden toegepast die hieronder worden gegeven. Zo kan bijvoorbeeld
de kern worden onderscheiden.
Loos onderwerp het
Het loos onderwerp het is een onderwerp dat vooral gebruikt wordt bij onpersoonlijke werkwoorden en bij gevallen
waarin het logisch onderwerp niet genoemd kan worden of niet bekend is. Met een loos onderwerp kan
niets gedaan worden en het wordt dan ook buiten beschouwing gelaten.
Infinitiefconstructie
Soms komt een infinitiefconstructie (woordgroep met hele werkwoord als kern) voor als onderwerp. Ondanks
dat er sprake is van een onderwerp (syntactisch) drukt een infinitiefconstructie toch een actie uit. De uitgedrukte
actie wordt als verzelfstandigd beschouwd. De kern van een infinitiefconstructie (een werkwoord) moet dus
als actie beschouwd worden. Omdat een onderwerp tot een subjecttype zal worden getransformeerd moet een
infinitiefconstructie als een speciaal onderwerp worden beschouwd anders zal het ook tot een subjecttype worden
getransformeerd in plaats van tot een actietype.
Hierboven zijn een aantal verschijningsvormen van het onderwerp gegeven. Nu wordt bekeken hoe een onderwerp
in een zin geanalyseerd moet worden in zijn samenstellende delen. Naast de kern van het onderwerp dat
het belangrijkste deel is, worden een aantal delen met ieder hun eigen functie onderscheiden.
Kern
De kern is meestal een nominale constituent. Dit kan een zelfstandig naamwoord(groep) of een voornaamwoord(groep)
zijn. Daarnaast kan een infinitiefconstructie als onderwerp voorkomen. Dit moet als een speciaal
onderwerp behandeld worden. De uitwerking hiervan staat in de volgende paragraaf. Andere vormen komen
sporadisch voor en worden buiten beschouwing gelaten. Meestal hebben deze vormen toch weinig betekenis die
gebruikt kan worden in een analyse. In het geval dat de kern bestaat uit een voornaamwoord(groep) moet geprobeerd
worden de referent te vinden. Dit is de zelfstandigheid waarnaar de voornaamwoord(groep) verwijst.
Deze is uit de context meestal wel af te leiden. Voornaamwoorden zijn niet concreet genoeg om gebruikt te
worden in de modellering.
De kern van het onderwerp is het logisch onderwerp; de persoon of zaak die de handeling, uitgedrukt door het
gezegde, uitvoert. De bepalingen rond de kern geven een nadere beschrijving van het logisch onderwerp maar
zijn van minder belang. Ze kunnen vaak ook worden weggelaten. In het KISS-paradigma wordt het object dat
een actie uitvoert een subjecttype genoemd.
© KISS b.v. 43

Telwoord(groep)
Er doen zich twee betekenis mogelijkheden voor:
1. Het telwoord geeft een pluraliteit aan: Twee auto’s botsten tegen elkaar. Er doen twee auto’s mee aan de
actie.
2. Het telwoord geeft een connectiviteit aan: twee auto’s botsen tegen een muur. Twee keer botst er één auto
tegen een muur.
Als met de tweede zin bedoeld wordt dat een auto tegen een muur aan kan botsen dan kan dat ook aangegeven
worden met enkelvoudige onderwerpen. Op deze manier kan gerealiseerd worden dat een telwoord(groep) bij
een onderwerp altijd een pluraliteit aangeeft.
Er doet zich nog wel een praktisch probleem voor: Heel erg veel auto’s botsen tegen elkaar. Volgens de transformatie
krijgt de actie botsen een pluraliteit “heel erg veel”. In de modellering wordt een pluraliteit echter
aangegeven met getallen (0, 1, 2,...,N). Er zou een transformatietabel opgesteld kunnen worden waarin staat
aangegeven welke telwoorden (bepaald en onbepaald) tot welke pluraliteit leiden: heel erg veel := N, enkele :=
N,
één := 1, twee := 2. Een andere oplossing is om in de meta-structuur een attribuuttype in te voeren dat de getalweergave
voorstelt. De waarde van het attribuut moet dan zelf worden aangegeven.
Bijvoeglijk naamwoord(groep)
Een bijvoeglijk naamwoord bij een onderwerp geeft een eigenschap van het onderwerp. Een eigenschap wordt
aangegeven met een attribuuttype dat wordt samengesteld uit de grootheid en de naam van het object waar het
attribuuttype bij hoort. Het bijvoeglijk naamwoord zelf is de attribuutwaarde. De grootheid moet worden afgeleid
uit het bijvoeglijk naamwoord. Dit kan door de verzelfstandiging van een bijvoeglijk naamwoord als grootheid
te nemen: dik := dikte, lang := lengte, kort := kortte. Het laatste voorbeeld geeft aan dat het nemen van de
verzelfstandigde vorm niet altijd tot de juiste grootheid leidt. Bij het laatste voorbeeld zal de grootheid waarschijnlijk
lengte worden. Bij een bijvoeglijk naamwoord moet dus worden aangegeven wat de bijbehorende
grootheid is. Dit zal vaak gelijk zijn aan de verzelfstandigde vorm van het bijvoeglijk naamwoord. De aangegeven
grootheid kan dan getransformeerd worden tot een grootheid in het KISS-paradigma. Het attribuuttype kan
worden afgeleid uit de relatie tussen het bijvoeglijk naamwoord en de betekeniskern (het object dus). In de
KISS-methode wordt een attribuuttype gevormd door de naam van het object en de naam van de grootheid aan
elkaar te “plakken”. De waarde zelf (het bijvoeglijk naamwoord) wordt niet getransformeerd want modelleren
wordt gedaan op typeniveau en niet op instantieniveau. Eigenlijk moet gesproken worden van een bijvoeglijk
naamwoordgroep want meerdere woorden kunnen samen één eigenschap aanduiden: De erg lange man ... Ook
kunnen meerdere bijvoeglijk naamwoordgroepen bij één kern voorkomen. Deze moeten afzonderlijk worden
beschouwd.
Lidwoord
Een lidwoord bij de kern van een onderwerp (een zelfstandig naamwoord in dit geval) kan worden weg gelaten
omdat met een lidwoord de bepaaldheid (bepaald of onbepaald) van een zelfstandigheid wordt aangeven. Met
“De auto botst tegen een muur.” wordt een specifieke instantie van het objecttype Auto bedoeld, waarvoor de
actie botsen wordt uitgevoerd. In de modellering wordt dit aangegeven op typeniveau, dus onbepaald. Vandaar
dat het lidwoord bij de transformatie buiten beschouwing wordt gelaten.
Voornaamwoord
Een voornaamwoord bij de kern van een onderwerp (in dit geval zelfstandig naamwoord) wordt gebruikt om de
kern nader te specificeren. Ook hier geldt weer dat een specifieke instantie bedoeld wordt, terwijl op typeniveau
gemodelleerd wordt. Deze auto botst ..., Mijn auto botst ... Het voornaamwoord wordt daarom buiten beschouwing
gelaten. Bij de tweede zin kan nog gezegd worden dat er sprake is van een bezitsrelatie tussen Persoon
en Auto. Dit is af te leiden uit het bezittelijk voornaamwoord mijn. Dit gegeven zou dus nog verder uitgewerkt
kunnen worden maar voorlopig wordt het nog buiten beschouwing gelaten.
Genitieven
Deze vorm kan gemakkelijk vermeden worden door het voorzetsel van te gebruiken en vervolgens het voorzetselconstituent
dat zo ontstaat te beschouwen:
Jans auto := de auto van Jan
© KISS b.v. 44

Bijwoord
Bijwoorden bij een onderwerp geven vaak een tijdsbepaling of plaatsbepaling aan. Een tijdsbepaling wordt
normaal gesproken alleen gebruikt als het onderwerp (kern) een gebeurtenis voorstelt (wedstrijd, vergadering,
optocht). Dan geeft de tijdsbepaling het tijdstip van de gebeurtenis weer.
De vergadering straks gaat niet door. Let op! Deze zin betekent wat anders dan “de vergadering gaat straks
niet door” waar een bepaling van tijd (straks) wordt gebruikt.
Een bijwoord bij het onderwerp leidt tot een attribuuttype. Het bijwoord zelf geeft, net zoals bij het bijvoeglijk
naamwoord, de attribuutwaarde. Het bijwoord zelf duidt op een grootheid. Het attribuuttype kan dan worden
afgeleid uit de relatie tussen het bijwoord en de betekeniskern van het onderwerp.
VoorzetselConstituent
Een voorzetselconstituent bij een onderwerp wordt ingeleid door een voorzetsel. Het voorzetsel geeft dan de
aard van de bepaling weer. De meest voorkomende bepalingen zijn plaats, tijd en bezit.
Het plaatje in het boek ...
De vergadering van vorige week ...
De rekening van de klant ...
De bezitsrelatie geeft over het algemeen een bestaansafhankelijkheid aan. In “de rekening van de klant” is
rekening bestaansafhankelijk van klant. In “de auto van Jan” is auto bestaansafhankelijk van Jan (dit hoeft
overigens niet per se zo gemodelleerd te worden). Er is een actie uitgevoerd waardoor het ene object een relatie
krijgt met het andere object. In de voorbeeldzinnen zouden de acties respectievelijk openen en kopen kunnen
zijn. In een goede Tekstuele Beschrijving staat deze informatie in een voorgaande zin omdat niet over auto’s
van personen kan worden gesproken (geschreven) als er geen auto’s gekocht zijn door personen. Vervolgens
kan gezegd worden dat “de auto van Jan” of “de rekening van de klant” op instanties duiden. Bij “de auto van
Jan botst tegen een boom” wordt gemodelleerd dat “een auto tegen een boom kan botsen” en niet dat een
specifieke instantie van Auto tegen een boom botst. Dit blijkt ook uit het feit dat de auto de kern is van het
onderwerp en van Jan een bepaling is bij die kern. Een voorzetselconstituent (van bezit) geeft dus een bestaansafhankelijkheid
aan. De kern van het onderwerp is dan een zwak objecttype (of gerundium).
De tijdsrelatie kan over het algemeen alleen bij een gebeurtenis worden gebruikt. De gebeurtenis is dan een
verzelfstandiging van een actie die op een bepaald tijdstip plaatsvindt. In “de vergadering van vorige week” is
de actie vergaderen verzelfstandigd tot vergadering. De actie vergaderen vond vorige week plaats. Ook hier
geldt weer dat “de vergadering van vorige week” op een instantie duidt terwijl gemodelleerd wordt op typeniveau.
Ook kan gezegd worden dat bij een goede Tekstuele Beschrijving een van de voorafgaande zinnen “We
hebben vorige week vergaderd” zou moeten zijn. Uit een voorzetselconstituent (van plaats) kan dus afgeleid
worden dat de uitgedrukte gebeurtenis bestaansafhankelijk is van andere objecten. Er kan dus worden afgeleid
dat de kern van het onderwerp een zwak objecttype (of gerundium) is.
Ook bij de plaatsrelatie is er sprake van een specifieke instantie aanduiding. In “Het plaatje in het boek is getekend
door Jan” is “Het plaatje in het boek” een specifiek plaatje (plaatje = kern) dat door het uitvoeren van
een actie (opnemen) een plaats (in het boek) heeft gekregen. Ook hier geldt weer dat bij een goede Tekstuele
Beschrijving deze actie vermeld zou moeten staan. Er hoeft hier geen sprake te zijn van zwakke objecttypen.
Er kan dus gesteld worden dat een voorzetselconstituent bij de kern van het onderwerp (over het algemeen) een
bestaansafhankelijkheid uitdrukt. De actie waardoor die afhankelijkheid ontstaat is niet altijd af te leiden uit de
zin. Een goede Tekstuele Beschrijving zal daarom deze actie moeten noemen. Op dit moment is nog niet duidelijk
wat er met een voorzetselconstituent gedaan kan worden voor wat betreft de transformatie omdat hetgeen
wat hiervoor gezegd is erg impliciet in de zinnen staat en dus niet eenvoudig is af te leiden (zeker niet automatisch).
Andere elementen binnen het onderwerp worden voorlopig buiten beschouwing gelaten. Dit zijn bijvoorbeeld
bijzinnen (zijn zelf weer zin en kunnen derhalve als zodanig geanalyseerd worden).
Transformatie van het Onderwerp:
© KISS b.v. 45

Bij een onderwerp moeten dus de volgende punten worden aangeven om een transformatie toe te kunnen passen.
Op Metaniveau kunnen deze punten gezien worden als attribuuttypen van het metatype Onderwerp.
Kern : het woord / de woorden die de kern vormen van het onderwerp
Telwoord : de woordgroep die de pluraliteit aangeeft
Bijvoeglijk naamwoord(en) : lijst van bijvoeglijk naamwoorden
Bijwoord(en) : lijst van bijwoorden
VoorzetselConstituent: lijst van voorzetselconstituenten
De volgende transformatieregel kan voor het onderwerp worden opgesteld:
Transformatieregel voor het Onderwerp:
Onderwerp.Kern => Subjecttype.naam
Telwoord.getalweergave => Pluraliteit
BijvoeglijkNaamwoord.grootheid => Grootheid
relatie(betekeniskern, BijvoeglijkNaamwoord).attribuuttype => Attribuuttype
Bijwoord.grootheid => Grootheid
relatie(betekeniskern, bijwoord).attribuuttype => Attribuuttype
VoorzetselConstituent => ?
5.1.1 Infinitiefconstructie (als onderwerp)
In de vorige paragraaf is al aangetoond dat niet elk onderwerp zonder meer tot een subjecttype moet worden getransformeerd.
Een infinitiefconstructie als onderwerp drukt namelijk geen subject uit dat een actie uitvoert
maar drukt zelf een actie uit:
Het overdragen van de kas wordt verzorgd door de kassier.
In de voorbeeldzin is “Het overdragen van de kas” het onderwerp. De kern is het overdragen. Bedoeld wordt
dat de overdracht (verzelfstandigde vorm van overdragen) verzorgd wordt door de kassier. Hier is dus kassier
een subject.
Voor de transformatie kan dus gezegd worden dat het werkwoord uit de infinitiefconstructie getransformeerd
wordt tot een actietype. Overigens zullen lang niet alle werkwoorden op een actietype duiden maar meer daarover
staat in de volgende paragraaf. Als naam voor dit zelf geïntroduceerde zinsdeel is InfinitiefOnderwerp
genomen.
Transformatieregel voor het InfinitiefOnderwerp:
InfinitiefOnderwerp.werkwoord => Actietype
5.2 Gezegde
Het gezegde duidt over het algemeen op een actie die wordt uitgevoerd door het onderwerp en waarbij eventueel
een aantal voorwerpen een rol spelen. In het KISS-paradigma wordt het gezegde dan ook meestal getransformeerd
tot een actietype. Echter, alleen het gezegde van een actieve structuurzin (zie blz. 15) wordt behandeld.
Daarnaast worden naamwoordelijke gezegdes nog behandeld in verband met het opsporen van specialisatie
structuren. Ook zinnen die niet direct tot een structuurzin zijn om te zetten bevatten informatie die bruikbaar is
in de modellering. Daarom wordt bij het transformatieproces gekeken naar de opbouw en semantiek van het
gezegde in het algemeen en op die wijze wordt hopelijk een bredere basis verkregen voor de analyse van het
gezegde.
Het gezegde wordt verdeeld in twee soorten; het werkwoordelijk gezegde en het naamwoordelijk gezegde.
Vanwege het grote semantische verschil tussen deze twee soorten worden ze apart behandeld.
5.2.1 Werkwoordelijk gezegde
Het werkwoordelijk gezegde duidt over het algemeen een werking aan en bestaat uit alle werkwoordelijke vormen
in een zin. Het begrip werking moet ruim worden genomen. Behalve ‘iets doen’ kan het ook de betekenis
hebben van ‘bewegen’, ‘gebeuren’, ‘in een toestand verkeren’ en ‘een eigenschap hebben’. Niet alle gezegdes
kunnen dus tot een actietype getransformeerd worden. Naast de werkwoordelijke vormen kunnen ook nog een
© KISS b.v. 46

paar andere vormen voorkomen. Zo wordt te in combinatie met een infinitief vaak bij het werkwoordelijk gezegde
gerekend en ook delen van scheidbare werkwoorden die geen werkwoord zijn worden tot het werkwoordelijk
gezegde gerekend (ik ga mee: ga mee is werkwoordelijk gezegde maar mee is geen werkwoord). Tenslotte
worden werkwoordelijke uitdrukkingen (“de pijp aan Maarten geven”) ook tot het werkwoordelijk gezegde
gerekend. Deze uitdrukkingen worden echter meestal stilistisch gebruikt en kunnen vervangen worden door een
gewoon werkwoord. (“opgeven”)
In het werkwoordelijk gezegde komt één zelfstandig gebruikt werkwoord voor. De andere werkwoorden worden
dan hulpwerkwoorden genoemd. Het zelfstandig gebruikte werkwoord geeft de betekeniskern van het gezegde
aan en is voor de analyse dus het belangrijkst. De hulpwerkwoorden worden gebruikt om het geheel in een
bepaalde tijd of modaliteit te zetten.
Het is dus van belang om te kijken naar het zelfstandig gebruikte werkwoord in een zin. In een structuurzin
wordt dit ook gedaan want de actieve vorm laat allerlei hulpwerkwoorden die het geheel in een bepaalde tijd of
modaliteit plaatsen achterwege. Het zelfstandig gebruikte werkwoord vormt, zoals al is gezegd, de betekeniskern
van het gezegde en juist die moet gemodelleerd worden. Daarnaast moet ook gekeken worden naar wat het
zelfstandig gebruikte werkwoord uitdrukt. Drukt het een actie, toestand, eigenschap, of een gebeuren uit? Dit is
belangrijk om te weten want een actie kan getransformeerd worden naar een actietype maar een eigenschap
niet. Hiervoor zou eigenlijk bij elk werkwoord moeten worden aangeven wat het werkwoord uitdrukt. Dit is
natuurlijk niet te doen. Daarom wordt er in het hier volgende geprobeerd aan de hand van een indeling naar
typen van werkwoorden, de werkwoorden een bepaalde betekenis toe te kennen.
Syntactisch gezien kan een werkwoord in drie categorieën worden onderverdeeld:
• Transitiviteit: wordt een werkwoord transitief of niet transitief gebruikt. Een transitief werkwoord heeft
altijd een lijdend voorwerp of een voorzetselvoorwerp (dat dezelfde functie heeft als een lijdend voorwerp)
bij zich.
• Wederkerendheid: wordt een werkwoord wederkerend of niet wederkerend gebruikt. Een wederkerend
werkwoord drukt een actie uit die gericht is op het onderwerp (dat ook de actie uitvoert).
• Persoonlijkheid: wordt het werkwoord persoonlijk of onpersoonlijk gebruikt. Een onpersoonlijk werkwoord
heeft het loos onderwerp het bij zich.
Een werkwoord kan tot meerdere categorieën tegelijk behoren. Alleen een onpersoonlijk gebruikt werkwoord
kan niet wederkerend of transitief gebruikt worden. Verder geldt vaak dat een werkwoord in de ene zin transitief
gebruikt kan worden en in een andere zin intransitief. Dit geldt ook voor de wederkerendheid en de persoonlijkheid
van een werkwoord.
Door deze grote overlap in gebruiksmogelijkheden geeft deze indeling op voorhand niet genoeg informatie over
de semantiek van een werkwoord. Er moet daarom gezocht worden naar een indeling die meer op semantiek is
gebaseerd. Een mogelijke indeling is de indeling die ook in de modellering is gebruikt. Hierin is onderscheid
gemaakt in Actitieven, Mutatieven, Immutatieven. Actitieven zijn werkwoorden die het verrichten van een
handeling uitdrukken, Mutatieven zijn werkwoorden die het overgaan van de ene toestand naar de andere toestand
uitdrukken en Immutatieven zijn werkwoorden die het verkeren in een bepaalde toestand uitdrukken. Dit
leidt tot de volgende drie klassen: Actie, Mutatie en Toestand voor respectievelijk Actitieven, Mutatieven en
Immutatieven. Hieronder staan een aantal voorbeeldzinnen waarbij staat aangegeven bij welke klasse het gezegde
ingedeeld wordt.
1. Ik schrijf een brief: actie
2. Ik stort geld op mijn rekening : actie
3. Ik trek een jas aan : actie
4. Ik loop naar huis : actie
5. Ik open een deur : mutatie
6. De boter smelt in de pan : mutatie
7. De bladeren verdorren in de zon : mutatie
8. Ik studeer informatica : toestand
9. De auto roest van onderen : toestand
10. Het regent hard : toestand
© KISS b.v. 47

In zin 2 wordt een actie uitgedrukt. Uit analyse van het probleemdomein (van een bank) [Kri 93] is gebleken
dat er door het uitvoeren van de actie storten een verandering plaatsvindt bij rekening. Storten is dan ook een
actietype (in het probleemdomein van een bank)
In zin 4 staat de actie lopen. In de KISS-methode wordt deze actie gezien als twee actietypen, Vertrekken en
Aankomen met attribuuttypen respectievelijk VertrekkenPlaats en AankomenPlaats. Zin 4 geeft namelijk een
werking aan die gedurende langere tijd plaatsvindt. De duur van een actietype wordt beschouwd als neigend
naar nul [Kri 93].
Een werkwoord dat een actie uitdrukt, levert dus niet altijd een actietype op. Bepalend voor het wel of niet
opleveren van een actietype is of de actie als atomair beschouwd kan worden of dat de actie als proces in zijn
geheel beschouwd wordt. In dat geval kan de actie verzelfstandigd worden tot een zwak objecttype waarna er
vervolgens allerlei actietypen aan geassocieerd kunnen worden. Deze afweging kan niet gemaakt worden aan
de hand van één enkele zin maar is afhankelijk van de probleemomgeving.
In zin 5 brengt de actie openen een verandering teweeg in de toestand van de deur. Men spreekt dan ook van
een Mutatie. In dit geval zou openen leiden tot een actietype.
De laatste drie zinnen geven een toestand weer. Bij zin 8 is de toestand ‘studerend’, bij zin 9 ‘roestend’ en bij
zin 10 ‘regenend’. Hier wordt dus niet de uitgedrukte handeling beschouwd maar het bezig zijn van de werking
als een geheel wordt beschouwd en dat wordt “toestand” genoemd. Bij zin 8 worden dus niet actietypen als
Inschrijven en Afstuderen onderkend maar wordt onderkend dat een objecttype (Student o.i.d.) aan het studeren
is. Om in die toestand te komen moet een object echter wel het actietype Inschrijven uitvoeren. Een toestand
kan gemodelleerd worden met behulp van een rolproces (specialisatie). Zo zou Student een specialisatie van
Persoon kunnen zijn die de actie Inschrijven heeft uitgevoerd. Totdat de Student het actietype Afstuderen heeft
uitgevoerd verkeert hij in de toestand studerend en kan een Student specifieke actietypen ondergaan zoals TentamenMaken.
Bij zin 10 zou GaanRegenen dan het initiërend actietype voor de toestand ‘regenend’ kunnen
zijn.
Samenvatting:
De werkwoorden kunnen in drie groepen verdeeld worden:
De groep Actie levert geen houvast voor wat betreft transformatieregels van het werkwoord. Een actie leidt niet
altijd tot een actietype. De context van de zin is bij deze beslissing erg belangrijk. Werkwoorden uit de groep
Mutatie drukken een toestands verandering uit. Dit is wat over het algemeen vast wordt gelegd in de KISSmethode.
Voor mutaties geldt dat ze getransformeerd kunnen worden naar een actietype. Een werkwoord dat
een Toestand uitdrukt leidt tot een rolproces. Er moeten dan ook actietypen onderkend worden die er voor zorgen
dat een object in de genoemde toestand kan raken en er uit kan komen.
Er kan gesteld worden dat er voor het werkwoordelijk gezegde geen duidelijke transformatieregel valt op te
stellen. Omdat de semantiek van het werkwoordelijke gezegde erg afhankelijk is van de context (binnen de zin
maar ook van andere zinnen) en van de probleemomgeving is er de nodige ‘intelligentie’ nodig om te bepalen
of een gezegde (het zelfstandig gebruikte werkwoord) getransformeerd moet worden tot een actietype. De indeling
naar Actie, Mutatie en Toestand biedt enige houvast maar meer ook niet. Alleen voor een mutatie kan
gezegd worden dat een actietype opgesteld kan worden. Voor een toestand kan een rolproces opgesteld worden
maar lang niet altijd.
Er zou onderzocht kunnen worden welke werkwoorden een Actie, welke een Mutatie en welke een Toestand
uitdrukken. Op voorhand is echter al te zeggen dat hier geen eenduidige regels voor zijn en dat het afhankelijk
is van de andere zinsdelen in de zin. Het lijkt daarom het beste om het classificeren van gezegdes handmatig te
laten gebeuren. Misschien dat het in de toekomst, als er meer kennis omtrent dit onderwerp beschikbaar is, wel
mogelijk is om hiervoor regels op te stellen. Dit handmatig classificeren van gezegdes kan op twee momenten
gebeuren. Vóór de transformatie of na de transformatie. Vóór de transformatie heeft als nadeel dat gegevens in
een vroeg stadium buiten worden gesloten. Als alle werkwoordelijke gezegdes eerst tot (kandidaat) actietype
worden getransformeerd dan kan na de transformatie bekeken worden of er inderdaad sprake is van een actietype.
Het voordeel is dat het actietype in ieder geval in de kandidatenlijst staat en dat dus het bestaan van dit
kandidaat actietype bekend is. Tijdens de modellering kan namelijk naar voren komen dat er een of meerdere
acties ontbreken. Deze zouden dan al in de kandidatenlijst kunnen staan en dus snel gevonden kunnen worden.
© KISS b.v. 48

5.2.2 Naamwoordelijk gezegde
Het naamwoordelijk gezegde bestaat uit een werkwoordelijk deel en een naamwoordelijk deel. Over het algemeen
duidt het naamwoordelijk gezegde op een Toestand.
Het werkwoordelijk deel bestaat uit alle werkwoordsvormen in de zin en bevat in ieder geval een koppelwerkwoord.
Als koppelwerkwoord komen voor:
zijn: toestand Ik ben ziek
worden: begin van toestand Ik wordt ziek
blijven: toestand (die nog voortduurt) Ik blijf ziek
lijken: toestand (die niet echt is) Ik lijk ziek (maar ik ben het niet)
schijnen: toestand (onzeker) Ik schijn ziek (te zijn/worden)
dunken: toestand
voorkomen: toestand Het komt me voor dat ik ziek ben
heten: toestand Ik heet ziek (te zijn/worden)
Worden en zijn worden het meest gebruikt als koppelwerkwoord. Semantisch gezien zijn de andere koppelwerkwoorden
minder krachtig. Datgene wat wordt uitgedrukt is onzeker of slechts schijn. Verder wordt vaak te
zijn en te worden gebruikt bij een van de andere koppelwerkwoorden. In dat geval is zijn of worden het koppelwerkwoord
en zijn de andere werkwoorden gewoon hulpwerkwoorden (van modaliteit).
Met name bij het modelleren komen (koppel)werkwoorden die een bepaalde modaliteit uitdrukken niet van pas
omdat in de modellering zekerheden gemodelleerd worden en geen zaken die niet zeker zijn. In het vervolg is
met name gekeken naar de koppelwerkwoorden zijn en worden. Zijn drukt het verkeren in een Toestand uit.
Worden drukt het ‘in een Toestand raken’ uit. Beide duiden echter op het bestaan van een Toestand en daar is
een analist naar op zoek. Het naamwoordelijk deel drukt dan over het algemeen de toestand uit. Als naamwoordelijk
deel kunnen verschillende vormen van woordgroepen optreden. Niet elke vorm leidt echter tot eenzelfde
transformatie. Daarom wordt gekeken naar de vormen die als naamwoordelijk deel kunnen optreden.
Bijvoeglijk naamwoord(groep).
Jan is tenger
Het gat wordt steeds groter
Piet lijkt erg klein
Net zoals bij het onderwerp kan gesteld worden dat de bijvoeglijk naamwoordgroep die als naamwoordelijk
deel optreedt een bijvoeglijk naamwoordgroep is die iets zegt over het onderwerp. Tenger zegt iets over (het
postuur van) Jan, groter zegt iets over (de omvang van) het gat. Er wordt niet gesproken van een toestand maar
van een eigenschap. Ook hier kan dus gezegd worden dat een bijvoeglijk naamwoordgroep de attribuutwaarde
aangeeft van een attribuuttype dat bij het subject/object hoort dat overeenkomt met het onderwerp. Uit het bijvoeglijk
naamwoord kan een grootheid worden afgeleid en uit de relatie tussen de betekeniskern van het onderwerp
en het bijvoeglijk naamwoord kan dan het attribuuttype worden afgeleid. Bij het bijvoeglijk naamwoord
moet dan worden aangegeven wat de grootheid is.
Tegenwoordig deelwoord
Deze mogelijkheid wordt slechts beperkt gebruikt. Meestal geeft het aan dat de handeling die wordt uitgedrukt
door het deelwoord nog steeds aan de gang is. Hier zou een toestand onderkend kunnen worden die leidt tot een
specialisatie.
De zaak is hangende bij de rechter.
Er zou een specialisatie HangendeZaken van Zaken gemaakt kunnen worden die het actietype AanhangendMaken
heeft ondergaan maar nog niet het actietype UitspraakDoen. Vervolgens zouden er vervolgacties onderscheiden
kunnen worden voor HangendeZaken. Uit het tegenwoordig deelwoord is dus een actie af te leiden die
getransformeerd kan worden tot een actietype. Door een relatie te leggen met het onderwerp kan ook de specialisatie
afgeleid worden. Dit is dan een specialisatie op grond van het ondergaan van het actietype dat af te leiden
is uit het tegenwoordig deelwoord.
Een en ander doet een beetje gekunsteld aan. Het is aan de analist (en de gebruiker) om te beslissen of een specialisatie
op zijn plaats is. Dit zal moeten blijken uit de context.
© KISS b.v. 49

Zelfstandig naamwoord(groep)
Zijn vader is tandarts
Dick is advocaat
Bij de behandeling van het onderwerp is al gebleken dat zelfstandige naamwoorden op objecten duiden (een
subject is een speciaal soort object in die zin dat een subject acties kan uitvoeren). Bij een zelfstandig naamwoord
in een naamwoordelijk gezegde is dat niet anders. Ook blijkt hier dat er een IS-A relatie wordt uitgedrukt.
Het ligt dus voor de hand om het naamwoordelijk deel te zien als rolproces van het onderwerp en er dus
een specialisatie van te maken.
Voornaamwoord(groep)
persoonlijk voornaamwoord:
De middelste op de voorste rij ben ik
(Wie is daar?) Ik ben het
bezittelijk voornaamwoord
Deze tas is de mijne (spreektaal)
aanwijzend voornaamwoord
Rijk? Dat is hij zeker niet.
vragend voornaamwoord:
Wie is deze meneer?
Wat wil jij later worden?
onbepaald voornaamwoord:
Het was iemand van de directie (die de vergadering opende)
Het diner is iets heel speciaals
De volgende opmerkingen kunnen gemaakt worden:
• Vragende voornaamwoorden drukken een vraag uit. Vraagzinnen worden apart behandeld.
• De vorm met bezittelijke voornaamwoorden is spreektaal. In geschreven taal luidt bovenstaande zin: Deze
tas is van mij. Nu treedt er een voorzetselconstituent op: zie hieronder.
• Aanwijzende en persoonlijke voornaamwoorden verwijzen naar een zelfstandigheid. Door deze zelfstandigheid
te gebruiken wordt een zelfstandig naamwoord(groep) verkregen; zie boven
• Het gebruik van een onbepaald voornaamwoord duidt op het eerste gezicht op een Categorie. Er wordt namelijk
verwezen naar een onbekende zelfstandigheid (iemand) uit een bekende groep van zelfstandigheden
(directie) die een bepaalde actie uit kunnen voeren ( een vergadering openen). De tweede voorbeeldzin is
echter heel vaag in zijn betekenis. Het valt moeilijk hard te maken dat hier sprake is van een categorie SpecialeDingen.
Niet alle onbepaalde voornaamwoorden duiden dus op een Categorie. Als er wel sprake is van
een Categorie, dan is niet het onbepaalde voornaamwoord de Categorie maar het deel van de zin dat bij het
onbepaalde voornaamwoord hoort.
In het algemeen kan gezegd worden dat het gebruik van een voornaamwoord beter vermeden kan worden door
gebruik te maken van de zelfstandigheid waar naar verwezen wordt.
Bijwoord(groep)
Het boek is af.
De zon is onder.
De kachel is uit.
Ik ben thuis.
Het naamwoordelijk deel duidt een status van het onderwerp aan. Meestal hoort het bijwoord eigenlijk bij een
deelwoord van een scheidbaar werkwoord. Het deelwoord is dan weggelaten: af(gemaakt), onder(gegaan),
uit(gegaan), thuis(gekomen). Het werkwoord dat hier bedoeld wordt, duidt dus op een actietype. Voor de transformatie
moet dan bij het bijwoord het werkwoord aangeven worden dat bedoeld wordt. Vervolgens kan dit
getransformeerd worden tot een actietype. Vervolgens kan er een relatie worden gelegd met de betekeniskern
van het onderwerp waaruit een attribuuttype is af te leiden dat beïnvloed wordt door het zojuist afgeleide actietype.
© KISS b.v. 50

Infinitiefconstructie
Dat wordt tobben
Het blijft behelpen
Meestal wordt deze constructie gebruikt bij specifieke uitdrukkingen. In de voorbeelden is te zien dat het onderwerp
een loos onderwerp is. Wordt er een concreet onderwerp gebruikt dan zal de zin meestal met een
werkwoordelijk gezegde gevormd worden (Ik tob). Deze vorm wordt bij de transformatie dan ook buiten beschouwing
gelaten.
VoorzetselConstituent
Een van de vormen is al eerder aangestipt, namelijk de vorm die optreedt in de zin “Deze tas is van mij”. Een
voorzetselconstituent die begint met het voorzetsel van, gevolgd door een zelfstandig naamwoord of bezittelijk
voornaamwoord duidt op een bezitsrelatie. Het bezittelijk voornaamwoord refereert naar een zelfstandigheid.
Bij een voorzetselconstituent met stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden duidt de voorzetselconstituent op een
eigenschap van het onderwerp: Het huis is van steen, het hek is van ijzer.
Andere voorkomens van voorzetselconstituenten hebben meestal de waarde van een bijvoeglijk naamwoord:
van belang = belangrijk, beneden alle peil = slecht, in de zevende hemel = gelukkig.
Zijn gedrag is beneden alle peil
Deze opdracht is van groot belang voor het bedrijf
Bij een voorzetselconstituent moet dus worden aangegeven welke van de drie mogelijkheden zich voordoet. Bij
de bezitsrelatie kan eigenaar beschouwd worden als attribuuttype maar ook kan een actietype bezitten (eigenlijk
het actietype dat leidt tot het bezit) onderscheiden worden waarbij een Persoon de rol van eigenaar speelt. Dit
is het geval wanneer de verzelfstandiging van “het bezitten” als objecttype beschouwd wordt. Bij de stoffelijke
bijvoeglijke naamwoorden wordt gesproken van een attribuuttype. Bij het laatste type (bijvoeglijk naamwoord)
wordt gesproken van een attribuuttype (net zoals bij een bijvoeglijk naamwoordgroep).
Transformatie van het gezegde
Bij het werkwoordelijk gezegde is al gezegd dat er geen algemene transformatieregel is op te stellen voor het
zelfstandig gebruikte werkwoord. Er waren twee mogelijkheden:
1. Aan de analist overlaten of het werkwoord getransformeerd moet worden naar een actietype.
2. Altijd transformeren en bij de kandidatenlijst voor de actietypen bepalen of er echt sprake is van een actietype.
Er is gekozen voor de tweede mogelijkheid omdat op die manier de mogelijke actietypen opgesomd
staan in een lijst. Dat is bij de eerste mogelijkheid niet het geval. Daar staan de mogelijke actietypen alleen
in de Tekstuele Beschrijving tussen alle andere zinnen.
De volgende transformatieregel kan worden opgesteld:
Transformatieregel voor het werkwoordelijk gezegde:
WerkwoordelijkGezegde.zelfst_ww => Actietype
Bij het naamwoordelijk gezegde moet worden aangeven welke vorm zich voordoet. Er kan slechts één vorm
tegelijk voorkomen. Afhankelijk van de vorm kunnen de volgende transformatieregels worden opgesteld.
Transformatieregel voor het naamwoordelijk gezegde:
BijvoeglijkNaamwoordgroep.grootheid => Grootheid
relatie(BijvoeglijkNaamwoordgroep, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype
TegenwoordigDeelwoord.actie => Actietype
relatie(TegenwoordigDeelwoord, betekeniskern).specialisatie => Specialisatie
ZelfstandigNaamwoordGroep.specialisatie => Specialisatie
NaamwoordelijkGezegde.OnbepaaldVoornaamwoordGroep => Categorie [optioneel]
Bijwoordgroep.werkwoord => Actietype
Het werkwoord dat eigenlijk bij het bijwoord hoort duidt op een actietype.
relatie(Bijwoordgroep, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype
© KISS b.v. 51

Voorzetselconstituent.bezit => ?
relatie(VoorzetselConstituent, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype als er sprake is van een stofrelatie
relatie(VoorzetselConstituent, betekeniskern).grootheid => Grootheid als er sprake is van een stofrelatie
Voorzetselconstituent.bijv_nw => ?
probleem:
Het grootste probleem bij de behandeling van het gezegde is dat de semantiek van het gezegde niet alleen uit
het werkwoord is af te leiden maar dat de semantiek afhankelijk is van de context en ook van de hele probleemomgeving.
Dit bemoeilijkt het opstellen van transformatieregels omdat deze algemeen zijn terwijl de semantiek
van het gezegde situatie-afhankelijk is. Bij dit deel van de analyse blijft dus de menselijke kennis een zeer
belangrijke rol spelen.
5.3 Lijdend Voorwerp en Voorzetselvoorwerp
Het opstellen van transformatieregels voor het lijdend voorwerp en het voorzetselvoorwerp wordt tegelijkertijd
behandeld omdat de functie van het voorzetselvoorwerp dezelfde is als van het lijdend voorwerp. Het verschil
tussen deze twee voorwerpen is dat een voorzetselvoorwerp met een voorzetsel begint terwijl dat bij een lijdend
voorwerp nooit het geval is. Vaak kan echter het voorzetsel van een voorzetselvoorwerp worden weggelaten
zonder dat de betekenis van de zin verandert en waardoor er sprake is van een lijdend voorwerp in plaats van
een voorzetselvoorwerp.
Ik zoek naar mijn paraplu.
Ik zoek mijn paraplu.
Hij trouwt met een rijke vrouw.
Hij trouwt een rijke vrouw.
Het voorzetsel bij het voorzetselvoorwerp heeft niet zo’n grote betekenis (vandaar dat het ook vaak kan worden
weggelaten). Het voorzetsel wordt niet bepaald door het voorwerp maar door het gezegde. Je zoekt naar iets, Je
trouwt met iemand. Er kan dus gesteld worden dat het inleidend voorzetsel bij het voorzetselvoorwerp buiten
beschouwing gelaten kan worden en dat het lijdend voorwerp en het voorzetselvoorwerp als gelijk behandeld
mogen worden.
In het vervolg wordt de term lijdend voorwerp voor zowel het lijdend voorwerp als voor het voorzetselvoorwerp
gebruikt. Alleen als er verschillen zijn tussen de twee voorwerpen zal dit expliciet vermeld worden.
Het feit dat een lijdend voorwerp de handeling die door het gezegde wordt uitgedrukt, ondergaat, geeft aan dat
het lijdend voorwerp naar een objecttype moet worden getransformeerd. Net zoals bij het onderwerp geldt echter
dat het lijdend voorwerp allerlei bepalingen bij zich kan hebben. Alleen de kern van het lijdend voorwerp
moet tot een objecttype getransformeerd worden. De bepalingen er omheen duiden op andere concepten, bijvoorbeeld
attribuuttypen
Kern
De kern van een lijdend voorwerp is bijna altijd een nominale constituent: een zelfstandig naamwoord(groep)
of een voornaamwoord(groep).
Een zelfstandig naamwoord als kern kan tot een objecttype worden getransformeerd. Een voornaamwoord refereert
naar een zelfstandigheid. Vaak kan deze zelfstandigheid gewoon worden gebruikt als lijdend voorwerp en
dus getransformeerd worden tot een objecttype.
Ik heb hem gevonden := Ik heb de bal gevonden
Ik zoek naar hem := Ik zoek naar de bal
Bij wederkerende en wederkerige voornaamwoorden gaat deze vervanging niet:
Marieke moest zich schamen := Marieke moest Marieke schamen
Ze verdedigen elkaar := Ze verdedigen ze
Ze wachten altijd op elkaar := Ze wachten altijd op ze
© KISS b.v. 52

Wederkerende en wederkerige voornaamwoorden verwijzen naar het onderwerp maar dat onderwerp kan niet
expliciet genoemd worden. In zo’n geval moet het onderwerp als lijdend voorwerp worden genomen en getransformeerd
worden tot objecttype. Hieruit blijkt dat een subjecttype tot objecttype wordt op het moment dat het
zelf ook acties ondergaat.
loos lijdend voorwerp het: geldt alleen voor het lijdend voorwerp en niet voor het voorzetselvoorwerp.
Het woord het kan ook als loos lijdend voorwerp voorkomen (naast de mogelijkheden om als lidwoord of herhaald
lijdend voorwerp voor te komen):
Ik heb het warm
Ik heb het hier naar mijn zin
Het in dit gebruik heeft geen eigen betekenis. Het komt voor in combinaties met hebben en een bijvoeglijk
naamwoord dat een toestand (waarin het onderwerp verkeert) uitdrukt.
Naast een nominale constituent als kern en een loos lijdend voorwerp bestaat er ook de mogelijkheid om een
infinitiefconstructie als lijdend voorwerp te hebben. Hiervoor kan hetzelfde gezegd worden als bij het onderwerp.
De kern van de infinitief constructie wordt getransformeerd tot een actietype. Dan moet wel de infinitiefconstructie
als apart lijdend voorwerp worden gekenmerkt omdat het anders tot een objecttype getransformeerd
zal worden. Dit geldt eigenlijk voor alle voorwerpen. Er kan dus een zinsdeel InfinitiefVoorwerp worden geïntroduceerd
dat tot een actietype wordt getransformeerd. Bij dit zinsdeel moet worden aangegeven wat het
werkwoord is.
Als kern komen geen andere constructies voor. Naast de kern kunnen nog een aantal bepalingen voorkomen.
Deze zullen hieronder behandeld worden. Omdat een lijdend voorwerp net zoals het onderwerp meestal een
nominale constituent is, kunnen dezelfde soort bepalingen als bij het onderwerp voorkomen. Daarom zal minder
diep worden ingegaan op deze bepalingen en veelal zal verwezen worden naar het onderwerp (paragraaf
5.1).
Lidwoord
Een lidwoord wordt buiten beschouwing gelaten vanwege het feit dat modellering op typeniveau plaatsvindt en
lidwoorden gebruikt worden om instanties aan te duiden (bepaald of onbepaald).
Telwoord
Hier doen zich twee mogelijkheden voor: er kan een pluraliteit of een connectiveit worden aangeduid.
Ik gooi twee ballen naar Piet
Deze zin kan semantisch op twee manieren worden opgevat. Het kan betekenen dat in één worp twee ballen
worden gegooid. In dat geval is er sprake van een pluraliteit. De zin kan ook betekenen dat er twee keer één bal
wordt gegooid. In dat geval is er sprake van een connectiviteit. Het laatste geval is ook uit te drukken met een
bepaling van frequentie: “Ik gooi twee keer een bal naar Piet”.
Net als bij het onderwerp kan gezegd worden dat een telwoord bij een lijdend voorwerp duidt op een pluraliteit.
Een connectiviteit wordt dan uitgedrukt met een Bepaling van Frequentie.
Bijvoeglijk naamwoord
Hiervoor geldt hetzelfde als bij het onderwerp.
Voornaamwoord
Ik gooi deze bal naar Piet
Ik gooi haar bal naar Piet
Een voornaamwoord naast de kern van een lijdend voorwerp (in dit geval een zelfstandig naamwoord) wordt
gebruikt om de kern nader te specificeren. Ook hier geldt dat het voornaamwoord op een instantie duidt terwijl
op typeniveau gemodelleerd wordt. Het voornaamwoord wordt dan ook buiten beschouwing gelaten.
© KISS b.v. 53

Genitieven
Hiervoor geldt hetzelfde als bij het onderwerp.
Bijwoord
Ik ruim die troep daar wel op.
Bijwoorden worden in deze situatie meestal gebruikt als plaats- of tijdsbepalend. Een tijdsbepaling kan alleen
worden gebruikt als de kern een gebeurtenis uitdrukt. Net als bij het onderwerp kan het bijwoord getransformeerd
worden naar een attribuuttype. Er moet dan wel bij het bijwoord worden aangegeven wat het attribuuttype
is want het bijwoord zelf geeft de attribuutwaarde.
VoorzetselConstituent
Hiervoor geldt hetzelfde als bij het onderwerp.
Transformatie van het lijdend voorwerp (en het voorzetselvoorwerp).
Bij een lijdend voorwerp moeten dus de volgende punten worden aangegeven om een transformatie toe te kunnen
passen. Op metaniveau kunnen deze punten gezien worden als attribuuttypen van het objecttype Lijdend
Voorwerp.
Kern : het woord / de woorden die de kern vormen van het lijdend voorwerp
Telwoord : de woordgroep die de pluraliteit aangeeft
Bijvoeglijk naamwoord(en) : lijst van bijvoeglijk naamwoorden
Bijwoord(en) : lijst van bijwoorden
VoorzetselConstituent : lijst van voorzetselconstituenten
Voorzetsel : het voorzetsel dat het voorzetselvoorwerp inleidt (geldt dus alleen voor het voorzetselvoorwerp).
De volgende transformatieregel kan worden opgesteld voor het lijdend voorwerp. Deze regel geldt dus ook voor
het voorzetselvoorwerp. Bij het voorzetselvoorwerp kan het voorzetsel nog bij de associatie tussen het actietype
(gezegde) en het objecttype (voorzetselvoorwerp) gezet worden.
Transformatieregel voor het lijdend voorwerp:
LijdendVoorwerp.Kern => Objecttype
Telwoord.getalweergave => Pluraliteit
BijvoeglijkNaamwoord.grootheid => Grootheid
relatie(BijvoeglijkNaamwoord, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype
Bijwoord.grootheid => Grootheid
relatie(Bijwoord, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype
VoorzetselConstituent => ?
VoorzetselVoorwerp.Voorzetsel => associatie.Voorzetsel
5.4 Meewerkend Voorwerp
Ook het meewerkend voorwerp wordt over het algemeen tot een objecttype getransformeerd omdat het een
voorwerp voorstelt dat een rol speelt in de handeling die door het gezegde wordt uitgedrukt. In de KISSmethode
wil dit zeggen dat het meewerkend voorwerp is geassocieerd aan een actietype.
Het meewerkend voorwerp bestaat uit een nominale constituent, een voorzetselconstituent (met het voorzetsel
aan) of een zin. Net zoals bij het lijdend voorwerp en het onderwerp geldt voor de nominale constituent dat er
sprake is van een kern en eventuele bepalingen bij die kern. Ook hier moet dus gekeken worden naar wat de
kern kan zijn en wat de bepalingen kunnen zijn. Als er sprake is van een voorzetselconstituent (altijd met het
voorzetsel aan) dan kan dit aan vaak worden weggelaten. Voor de betekenis van het voorwerp is het voorzetsel
in ieder geval niet van belang want het voorzetsel aan geeft de gerichtheid van de handeling aan. Wat er over
blijft van de voorzetselconstituent is een nominale constituent. Aangezien een zin als meewerkend voorwerp
apart wordt behandeld (als hele zin) kan gezegd worden dat gekeken moet worden naar de bouw van een nominale
constituent als meewerkend voorwerp.
© KISS b.v. 54

Ik geef (aan) Piet een tientje.
Ze had het boek een andere plaats gegeven.
Ik vertel een verhaal aan de kinderen.
De werkwoorden die een meewerkend voorwerp bij zich hebben drukken meestal een communicatief betekenis
moment of het overdragen van iets, uit. In het eerste geval is het meewerkend voorwerp de persoon of zaak met
wie gecommuniceerd wordt, in het tweede geval is het meewerkend voorwerp de persoon of zaak die iets ontvangt.
Kern
Het meewerkend voorwerp is een nominale constituent; een zelfstandig naamwoordgroep of een voornaamwoordgroep.
De kern van een meewerkend voorwerp is dan een zelfstandig naamwoord of een voornaamwoord.
Als er sprake is van een zelfstandig naamwoord dan kan dit getransformeerd worden naar een objecttype. Een
voornaamwoord verwijst naar een zelfstandigheid. Deze zelfstandigheid moet dan het objecttype worden. Vaak
kan de zelfstandigheid expliciet genoemd worden in de zin maar dat is niet altijd mogelijk (wederkerende
voornaamwoorden)
Ik geef Piet een tientje.
Ik geef hem een tientje. (:= Ik geef Piet een tientje)
Ik geef mezelf een tientje. (:= Ik geef Ik een tientje )
Naast de kern kunnen dezelfde delen voorkomen als bij het lijdend voorwerp en het onderwerp. Dit zijn lidwoorden,
telwoorden, bijvoeglijke naamwoorden, voornaamwoorden, bijwoorden en bijvoeglijke bepalingen:
Ik geef het hek een nieuw laagje verf.
Ik geef dit hek een nieuw laagje verf.
Ik geef eten aan mijn twee goudvissen.
Ik geef malle Pietje een tientje.
Ik geef een tientje aan de broer van Piet.
Ik geef die jongen daar een tientje.
Lidwoorden en voornaamwoorden (die niet de kern vormen) worden buiten beschouwing gelaten omdat ze
voorwerpen op instantieniveau aanduiden terwijl op typeniveau gemodelleerd wordt.
Voor het gebruik van telwoorden wordt verwezen naar het onderwerp en het lijdend voorwerp.
Bijvoeglijke naamwoorden leiden tot attribuuttypen volgens dezelfde principes als bij het onderwerp en het
lijdend voorwerp.
Bijwoorden worden meestal gebruikt als tijd- of plaatsbepaling. Een tijdsbepaling komt alleen voor als het
voorwerp een gebeurtenis uitdrukt wat bij het meewerkend voorwerp niet zo vaak het geval is. Net zoals bij het
lijdend voorwerp wordt gezegd dat een bijwoord tot een attribuuttype leidt van het objecttype.
Een voorzetselconstituent bij het meewerkend voorwerp duidt net zoals bij het onderwerp en het lijdend voorwerp
op een bezitsrelatie of tijdsrelatie. De bezitsrelatie impliceert dan de aanwezigheid van een actietype dat
tot het bezit leidt. De plaatsrelatie impliceert dan de aanwezigheid van een actietype dat tot de plaats leidt. Een
voorzetselconstituent bij het meewerkend voorwerp wordt gebruikt om een instantie nader te specificeren.
Ik geef een nieuw laagje verf aan het hek van de buurman.
Ik geef een nieuw laagje verf aan het hek in de voortuin.
Transformatie van het Meewerkend voorwerp
Bij een meewerkend voorwerp moeten dus de volgende punten worden aangeven om een transformatie toe te
kunnen passen. Op metaniveau kunnen deze punten gezien worden als attribuuttypen van het objecttype Meewerkend
Voorwerp
© KISS b.v. 55

Kern : het woord / de woorden die de kern vormen van het meewerkend voorwerp
Telwoord : de woordgroep die de pluraliteit aangeeft.
Bijvoeglijk naamwoord(en) : lijst van bijvoeglijk naamwoorden
Bijwoord(en) : lijst van bijwoorden
VoorzetselConstituent : lijst van voorzetselconstituenten
De volgende transformatieregel kan worden opgesteld voor het meewerkend voorwerp:
Transformatieregel voor het Meewerkend voorwerp:
Meewerkend_Voorwerp.Kern => Objecttype
Telwoord.getalweergave => Pluraliteit
BijvoeglijkNaamwoord.grootheid => Grootheid
relatie(BijvoeglijkNaamwoord, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype
Bijwoord.grootheid => Grootheid
relatie(Bijwoord, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype
VoorzetselConstituent => ?
5.5 Ondervindend Voorwerp
Het ondervindend voorwerp duidt over het algemeen personen aan die de actie, uitgedrukt door het gezegde,
ondervinden. Over het algemeen komt het ondervindend voorwerp voor bij een werkwoord dat een gevoel uitdrukt
(spijten, bevallen (niet van een kind), beangstigen). Meestal komen er geen andere voorwerpen voor in
de zin. Er kan gezegd worden dat het ondervindend voorwerp niet belangrijk is in de analyse. Er worden geen
acties uitgedrukt die gericht zijn op andere voorwerpen (objecten).
5.6 Oorzakelijk Voorwerp
Het oorzakelijk voorwerp duidt de zelfstandigheid aan waarop de door het gezegde uitgedrukte werking betrekking
heeft. Het komt alleen voor bij naamwoordelijke gezegdes. De werking die dus wordt uitgedrukt duidt
meestal op een toestand (zie behandeling naamwoordelijk gezegde). Omdat ook bij het oorzakelijk voorwerp
niet echt sprake is van een actie komt dit niet terug in de modellering als een bepaald concept.
5.7 Doorbepaling (handelend voorwerp)
De doorbepaling speelt de rol van voorwerp in passieve zinnen. In de corresponderende actieve zin is de doorbepaling
het onderwerp. Door uit te gaan van actieve zinnen zou de doorbepaling dus vermeden kunnen worden.
Een doorbepaling kan ook als onderwerp behandeld worden. Er gelden dan dezelfde transformatieregels
als voor bij het onderwerp (inclusief kern en nadere bepalingen). In het vervolg zal de term handelend voorwerp
worden gebruikt om dat deze naam dichter bij de werkelijkheid staat.
5.8 Bijwoordelijke Bepalingen
Bijwoordelijke bepalingen worden als zinsdeel beschouwd en zijn bepalingen bij het gezegde. Ze zeggen iets
over de door het gezegde uitgedrukte handeling. De meest voorkomende bepalingen zijn de Bepaling van Plaats
en Tijd. Op het eerste gezicht zou gezegd kunnen worden dat de bepalingen een eigenschap aanduiden van het
gezegde. Dit zou betekenen dat bepalingen duiden op attribuuttypen van het actietype dat overeenkomt met het
gezegde. Nader onderzoek zal echter uitwijzen dat dat lang niet altijd het geval is.
Bepalingen zijn net als de voorwerpen en het onderwerp opgebouwd uit een of meerdere woorden. Bij de voorwerpen
en het onderwerp is steeds gekeken naar de kern en bepalingen bij de kern. Bij de bijwoordelijke bepalingen
heeft dat niet zo’n zin want de bijwoordelijk bepaling vormt in zijn geheel één bepaalde betekenis. Deze
betekenis wordt de aard van de bepaling genoemd. De naam van de bepaling geeft meestal al de aard weer. Zo
drukt de Bepaling van Plaats een plaats uit; de aard van de bepaling is plaats.
De volgende bijwoordelijke bepalingen worden onderscheiden. Sommige bepalingen kunnen weer onderverdeeld
worden naar hun betekenis.
© KISS b.v. 56

epaling aard
bepaling van plaats waar, waarheen, vanwaar
bepaling van tijd wanneer, hoelang
bepaling van frequentie frequentie
bepaling van graad graad
bepaling van kwantiteit kwantiteit
bepaling van causaliteit oorzaak/reden
bepaling van gevolg gevolg
bepaling van middel middel
bepaling van doel doel
bepaling van belang belang van wie/wat
bepaling van veronderstelling en voorwaarde veronderstelling, voorwaarde
bepaling van toegeving toegeving
bepaling van hoedanigheid hoedanigheid
bepaling van beperking beperking
bepaling van vergelijking vergelijking
bepaling van verhouding verhouding
bepaling van omstandigheid omstandigheid
bepaling van modaliteit modaliteit
bepaling van ontkenning negatie
bepaling van bevestiging bevestiging
De bepaling van gesteldheid neemt een aparte plaats in want die heeft tevens betrekking op het onderwerp of
lijdend voorwerp. Deze wordt apart behandeld.
Bepaling van Plaats
1: Waar
2: Vanwaar
3: Waarheen
De ‘plaatsbepaling waar’ duidt de plaats aan waar de actie plaatsvindt. Dit leidt tot een attribuuttype bij het
actietype. De naam van het attribuuttype kan worden afgeleid uit de relatie tussen de plaatsbepaling en de actie
(het gezegde dus). De plaatsbepaling zelf geeft de attribuutwaarde.
Ik stort in Nijmegen geld op mijn rekening: Nijmegen is attribuutwaarde bij het attribuuttype StortenPlaats.
Ik woon in Nijmegen:
Wonen is geen actietype volgens de KISS-methode want het duidt op een handeling die gedurende langere tijd
plaatsvindt. Een actietype dat hier onderscheiden zou kunnen worden is Vestigen met als attribuuttype VestigenPlaats.
We moeten er dus op bedacht zijn dat de plaatsbepaling een bepaling bij een gezegde is dat geen
actietype is.
De ‘plaatsbepaling vanwaar’ drukt het beginpunt van een richting uit. Het gezegde drukt dan over het algemeen
een beweging uit:
Ik loop van Nijmegen naar Amsterdam.
De ‘plaatsbepaling waarheen’ drukt het eindpunt van een richting uit. Het gezegde drukt dan over het algemeen
een beweging uit:
Ik loop van Nijmegen naar Amsterdam.
In de laatste twee voorbeeldzinnen wordt het gezegde gevormd door het werkwoord lopen. Dit is geen actietype
volgen de KISS-methode. De actietypen die hier bedoeld worden zijn Starten (in Nijmegen) en Aankomen (in
Amsterdam). Er is nu sprake van een ‘plaatsbepaling waar’. Het werkwoord lopen duidt op een handeling die
gedurende enige tijd plaatsvindt en is dus geen actietype.
Dit is meestal het geval bij richtingsbepalingen:
Ik vlieg van Schiphol naar Rome : opstijgen en landen zijn de actietypen.
De trein gaat van Nijmegen naar Amsterdam : vetrekken en aankomen zijn de actietypen.
© KISS b.v. 57

Bij de ‘plaatsbepaling vanwaar’ moet gezocht worden naar het actietype dat het begin van de handeling uitdrukt
en bij de ‘plaatsbepaling waarheen’ moet gezocht worden naar het actietype dat het eind van handeling
uitdrukt. Vervolgens kan gezegd worden dat van attribuuttype is bij de beginactie en de eindactie. De naam van
het attribuuttype wordt gevormd door het samen nemen van de naam van het actietype en “waar”. Er moet dan
wel een relatie worden gelegd tussen de bepaling en het gezegde. De plaatsbepalingen zelf zijn attribuutwaarden.
Transformatieregel voor de plaatsbepaling:
Voor de transformatie worden dus drie soorten plaatsbepalingen onderscheiden omdat ze alle drie een aparte
behandeling krijgen. Als er sprake is van een plaatsbepaling vanwaar of waarheen moet een actie en een attribuut
worden aangegeven. De actie geeft het initiëren of het beëindigen van een beweging weer. Het attribuuttype
geeft de plaats van de actie weer. Vervolgens kan de volgende transformatieregel worden toegepast:
relatie(Plaatsbepaling_waar, gezegde).attribuut => Attribuuttype
Plaatsbepaling_vanwaar.beginactie => Actietype
Plaatsbeplaing_vanwaar.beginactieplaats => Attribuuttype
Plaatsbepaling_waarheen.eindactie => Actietype
Plaatsbeplaing_waarheen.eindactieplaats => Attribuuttype
Bepaling van Tijd
1: Wanneer
2: Hoelang
De ‘tijdsbepaling wanneer’ geeft aan op welke tijdstip een actie plaatsvindt:
Ik stort om drie uur geld op mijn rekening.
Ik stort morgen geld op mijn rekening.
Ik woon nu in Nijmegen.
Als er sprake is van een actietype (zie ook de handeling over de bepaling van plaats) dan kan de ‘tijdsbepaling
wanneer’ getransformeerd worden tot een attribuuttype. Daarvoor moet er wel een relatie worden gelegd met
het gezegde anders kan de naam van het attribuuttype niet worden bepaald. De bepaling zelf vormt de attribuutwaarde.
De ‘tijdsbepaling Hoelang’ geeft aan hoelang een bepaalde handeling duurt /geduurd heeft.
We stonden urenlang in de file.
Ik woon nu drie jaar in Nijmegen.
De vergadering duurde drie uur
Per definitie drukt de actie een handeling uit die gedurende enige tijd plaatsvindt. In de KISS-methode wordt
een actietype beschouwd als een handeling waarvan de tijdsduur neigt naar nul. Een ‘tijdsbepaling hoelang’
staat dan ook nooit bij een gezegde dat een actie(type) uitdrukt maar bij een gezegde dat een gebeurtenis uitdrukt.
De gebeurtenis is op te vatten als een verzelfstandiging van het actietype dat de gebeurtenis instantieert.
De duur (de ‘tijdsbepaling hoelang’) zou een attribuuttype kunnen zijn bij de verzelfstandiging van de actie (bij
een object dus):
Het vliegtuig vliegt twee uur.
Zoals eerder gezegd leidt dit tot de actietypen opstijgen en landen. Bij deze actietypen zou een ‘tijdsbepaling
wanneer’ opgenomen kunnen worden. De verzelfstandiging van het opstijgen leidt tot een zwak objecttype
Vlucht, waarvoor de duur kan worden vastgelegd middels een ‘tijdsbepaling hoelang’.
Voorlopig wordt de tijdsbepaling_hoelang buiten beschouwing gelaten bij het transformatieproces.
Transformatieregel voor de tijdsbepaling
Bij de tijdsbepaling moet worden vastgelegd welk type (wanneer of hoelang) het is.
relatie(Tijdsbepaling_wanneer, gezegde). attribuut => Attribuuttype
© KISS b.v. 58

Bepaling van Frequentie
Bij de behandeling van de telwoorden als delen naast de kern van een onderwerp of onderwerp is al gezegd dat
een telwoord als bepaling naast de kern op een pluraliteit van een associatie duidt en dat een telwoord als bepaling
van Frequentie op een connectiviteit duidt. De bepaling van Frequentie geeft immers aan hoe vaak de handeling,
uitgedrukt door het gezegde, wordt uitgevoerd. Deze aanduiding kan precies zijn (drie keer, ééns) of
globaal (vaak, soms). De connectiviteit heeft als mogelijk waarden 0, 1, 2, ..., N.
Transformatieregel voor de Bepaling van Frequentie:
Frequentiebepaling => Connectiviteit
probleem: Hoe is af te leiden bij welke associatie (tussen welk objecttype en actietype) de connectiviteit hoort?
Als onderstaande zinnen ontleed worden dan blijken ze precies hetzelfde ontleedresultaat hebben. Toch hoort
de connectiviteit de ene keer tussen klant en opstellen en de andere keer tussen contract en opstellen. Waaruit
wordt dit afgeleid? De plaats van de voorwerpen geeft intuïtief wel uitsluitsel over deze vraag maar een regel is
er niet voor af te leiden want voorwerpen zijn niet geheel plaatsvast. Dit probleem verdient dus nog nader onderzoek.
Ik stel voor één klant meerdere keren een contract op. N tussen opstellen en klant
Ik stel een contract één keer op voor een klant. 1 tussen opstellen en contract.
Bepaling van Graad
De graadbepaling geeft de intensiteit weer waaronder een actie wordt uitgevoerd. Dit leidt tot een attribuuttype
bij een actietype dat de graad aangeeft. De naam van het attribuuttype kan worden afgeleid door een relatie te
leggen tussen de bepaling en het gezegde. De schaal waartegen dit attribuuttype wordt gemeten zal hooguit een
rangorde schaal zijn omdat de woorden die een graad aanduiden niet precies zijn. Als er een precieze aanduiding
staat spreekt men van een bepaling van kwantiteit.
Het vriest erg hard : bepaling van graad.
Het vriest -3 ºC : bepaling van kwantiteit.
Transformatieregel voor de Bepaling van Graad:
relatie(Graadbepaling, gezegde).attribuut => Attribuuttype
Bepaling van Kwantiteit
De bepaling van kwantiteit geeft antwoord op vragen als hoeveel?, hoelang?, hoe zwaar?, hoe duur? etc. Zoals
alle bepalingen geeft ook deze bepaling zelf de attribuutwaarde. Vaak wordt echter ook de meeteenheid genoemd
in de bepaling. Uit de meeteenheid is dan de grootheid af te leiden. Door de bepaling te relateren aan
het gezegde kan dan ook het attribuuttype worden afgeleid. Dit attribuuttype hoort echter niet bij een actietype
maar bij een objecttype. Het gezegde drukt geen actie uit maar een eigenschap. Immers, de waarde van een
attribuuttype wordt aangeduid.
Die tafel kost 300 gulden
Die tafel kost 250 mark
Dat pakje weegt 200 gram (wegen is hier een toestand en geen actie zoals in: Ik weeg het pakje)
In de eerste zin is 300 de attribuutwaarde, gulden is de meeteenheid en Prijs (o.i.d.) is als afgeleide grootheid
genomen. Het attribuuttype is dan TafelPrijs (als Tafel tenminste het objecttype wordt).
In de tweede zin is mark de meeteenheid, de rest blijft hetzelfde als bij de vorige zin.
De waarde van het attribuuttype wordt bepaald door een actietype Prijzen (o.i.d.). Voor de afleiding van de
grootheid zou gebruik gemaakt kunnen worden van een tabel waarin staat welke grootheid bij welke meeteenheid
hoort. Probleem is dan dat bij een meeteenheid meerdere grootheden kunnen horen. Zo kan van de meeteenheid
meter gezegd worden dat de grootheid Lengte (van een persoon) is, maar ook Breedte (van een tafel)
en Hoogte (van een toren) zijn mogelijk.
Transformatieregel voor de Bepaling van Kwantiteit:
© KISS b.v. 59

Bij een Kwantiteitsbepaling moet worden aangegeven wat de attribuutwaarde is, wat de meeteenheid is en wat
de grootheid is. Vervolgens kan volgens de volgende transformatieregel getransformeerd worden.
Kwantiteitsbepaling.meeteenheid => Meeteenheid
Kwantiteitsbepaling.grootheid => Grootheid
relatie(Kwantiteitsbepaling, gezegde).attribuut => Attribuuttype
De attribuutwaarde zelf wordt niet gemodelleerd op typeniveau (dus eigenlijk hoeft die niet eens te worden
aangegeven).
Bepaling van Causaliteit
Geeft de reden of oorzaak aan van de door het gezegde uitgedrukte werking. Dit wordt niet gemodelleerd in de
KISS-methode.
Bepaling van Gevolg
Geeft het gevolg aan van de door het gezegde uitgedrukte werking. Dit wordt niet gemodelleerd in de KISSmethode.
Bepaling van Middel
Geeft het middel aan waarmee de handeling, uitgedrukt door het gezegde, wordt uitgevoerd. Het middel is bijna
altijd een zelfstandigheid dat een instrument voorstelt. Men spreekt ook wel van instrumentele bepaling. Ondanks
dat er sprake is van een zelfstandigheid, spreekt men vaak niet van een objecttype. Dit komt omdat een
instrument in het algemeen niet een eigen leven leidt. Er zullen geen acties voor worden onderscheiden. De
vraag is of een bepaling van middel gemodelleerd moet worden. Bij de actie betalen zou het betalingsmiddel
opgenomen kunnen worden als attribuuttype van de actie. Ook hier moet een relatie tussen de bepaling en het
gezegde worden gelegd om de naam van het attribuuttype af te kunnen leiden.
Transformatieregel voor de Bepaling van Middel:
relatie(Middelbepaling, gezegde).attribuut => Attribuuttype
Bepaling van Doel
Geeft aan met welk doel de handeling wordt uitgevoerd. Deze bepaling wordt niet gemodelleerd in de KISSmethode.
Bepaling van Belang (belanghebbend voorwerp)
Geeft aan in het belang van wie of wat de actie wordt uitgevoerd. Deze bepaling vertoont veel overeenkomsten
met het meewerkend voorwerp. Het verschil is dat de bepaling van belang nooit verplicht aanwezig is in een
zin terwijl dat voor het meewerkend voorwerp wel het geval kan zijn. Dit is voor de transformatie geen reden
om onderscheid te maken. De Bepaling van Belang wordt daarom beschouwd als een meewerkend voorwerp.
We organiseren een feest voor hem : belanghebbend voorwerp
We organiseren een feest
We gunnen hem een feest : meewerkend voorwerp
We gunnen een feest
Transformatieregel voor de Bepaling van Belang:
zie meewerkend voorwerp
Bepaling van Veronderstelling en Voorwaarde
Deze bepaling geeft een veronderstelling of voorwaarde aan waaronder de actie wordt uitgevoerd:
Als je hoofdpijn hebt, moet je een aspirientje nemen
Bij gladheid moet je langzaam rijden.
Als de benzine op is, moet je je auto vol tanken.
In de KISS-methode worden veronderstellingen en voorwaarden als triggers of condities gemodelleerd. Bij de
eerste zin is de toestand “hoofdpijn” de trigger om de actie “aspirientje innemen” uit te voeren. Bij de tweede
zin is gladheid een attribuutwaarde bij een objecttype dat de weersgesteldheid voorstelt. Op het moment dat een
attribuuttype de waarde gladheid krijgt moet er een trigger worden verzonden naar een functie Besturen, die
© KISS b.v. 60

het besturen van een Auto regelt. De bestuurder (subjecttype) moet het actietype Afremmen uitvoeren. Bij de
derde zin is het “op zijn van de benzine” een trigger naar een subjecttype dat de actie tanken kan aansturen.
Een trigger is een conditie die wordt getest na het uitvoeren van een actietype. Wordt er aan de conditie voldaan
dan wordt er een bepaalde actie ondernomen. Een conditie wordt getest voor het uitvoeren van een actietype.
Alleen als aan de conditie wordt voldaan wordt het actietype uitgevoerd.
Transformatieregel Bepaling van Veronderstelling en Voorwaarde:
Bepaling van Veronderstelling en Voorwaarde => Conditie (als verzamelnaam voor condities en triggers)
Bepaling van Toegeving
De bepaling van toegeving geeft aan ondanks wat of in tegenstelling tot wat de door het gezegde uitgedrukte
werking wordt uitgevoerd. Deze wordt niet gemodelleerd in de KISS-methode.
Bepaling van Hoedanigheid
Deze bepaling geeft aan hoe de handeling wordt uitgevoerd. Hoewel deze bepalingen niet altijd interessant zijn,
kan het voorkomen dat het belangrijk is om te weten hoe een handeling is uitgevoerd. Vandaar dat gezegd
wordt dat deze bepaling leidt tot een attribuuttype. Wederom geldt weer dat er een relatie moet worden gelegd
met het gezegde om de naam van het attribuuttype te kunnen af leiden.
Transformatieregel voor de Bepaling van Hoedanigheid:
relatie(Hoedanigheidsbepaling, gezegde).attribuut => Attribuuttype
Bepaling van Beperking
De bepaling van beperking bevat een beperking op (een deel van) de zinsinhoud.
Aangaande de zaak Jaspers kan ik u daar geen mededelingen over doen.
Qua vormgeving vind ik dit schilderij mooier.
De Bepaling van Beperking kan ook worden opgeschreven als een Bepaling van Voorwaarde en Veronderstelling:
Als het om de zaak Jaspers gaat .....
Als het om de vormgeving gaat ...
Er kan gezegd worden dat de Bepaling van Beperking gelijk staat aan een Bepaling van Voorwaarde en Veronderstelling.
Dus is ook die transformatieregel hier van toepassing.
Bepaling van Vergelijking
De bepaling van vergelijking duidt iets aan waarmee iets wat in de rest van de zin staat vergeleken wordt.
In vergelijking tot Jupiter is Mars klein.
Probleem bij deze bepaling is dat er veel impliciete informatie instaat. Er worden objecten genoemd (Jupiter en
Mars), er worden attribuuttypen genoemd (omvang : af te leiden uit klein) en er wordt een actie (vergelijken)
uitgedrukt. De vraag is hoe die informatie verkregen kan worden. In een perfecte Tekstuele Beschrijving zouden
deze attribuuttypen al eerder genoemd moeten worden. Voorlopig wordt deze bepaling even buiten beschouwing
gelaten.
Bepaling van Verhouding
Deze komt niet terug in de modellering
Bepaling van Omstandigheid
Deze bepaling geeft de omstandigheid weer waaronder de door het gezegde uitgedrukte handeling wordt uitgevoerd.
De omstandigheden zijn echter niet van invloed / belang voor de uitwerking van de handeling. Vandaar
dat deze bepaling buiten beschouwing wordt gelaten.
© KISS b.v. 61

Bepaling van Modaliteit
Deze bepaling geeft een modaliteit aan. Dit is een subjectieve houding / waardering van de spreker. Er wordt
gebruik gemaakt van woorden als hopelijk, gelukkig etc. Deze bepaling wordt buiten beschouwing gelaten
omdat subjectiviteit niet gemodelleerd wordt.
Bepaling van Ontkenning
Er kunnen twee soorten ontkenningen onderscheiden worden:
1: harde ontkenning
2: zachte ontkenning
De harde ontkenning is een ontkenning waarbij hetgeen wat gezegd wordt ontkend wordt middels woorden als
niet, geen, nooit etc. Deze ontkenningen worden niet gemodelleerd want ze drukken dingen uit die niet aan de
orde zijn. Bij zachte ontkenningen is niet echt sprake van een ontkenning maar van een beperking van datgene
wat ontkend wordt:
Er waren geen bezoekers (hard)
Er waren weinig bezoekers (zacht) Er waren wel bezoekers maar niet zoveel.
De vraag is of hier niet sprake is van een telwoord bij bezoekers.
Als extra probleem treedt nog op dat het bereik van de ontkenning zeer verschillend kan zijn:
Bartje wou de bruine bonen niet opeten. (zijn broertje wel)
Bartje wou de bruine bonen niet opeten. (de pudding wel)
Bartje wou niet de bruine bonen opeten (maar wel zijn limonade opdrinken)
Bartje wou niet de bruine bonen opeten (maar wel de witte)
De onderstreepte zinsdeelstukken vormen steeds het bereik van de ontkenning.
Voorlopig wordt de Bepaling van Ontkenning buiten beschouwing gelaten.
Bepaling van Bevestiging
De Bepaling van Bevestiging bevestigt meer of minder nadrukkelijk de zinsinhoud of een deel daarvan.
Bartje’s broer eet de bruine bonen wel op.
Ook zonder deze bepaling blijft de betekenis behouden; de actie wordt nog steeds uitgevoerd. Vandaar dat deze
bepaling buiten beschouwing kan worden gelaten.
5.9 Bepaling van Gesteldheid
De bepaling van gesteldheid is een bepaling bij de door het gezegde uitgedrukte werking die tevens betrekking
heeft op het onderwerp of lijdend voorwerp. Er zijn drie vormen te onderscheiden
1: bepaling van gesteldheid tijdens de handeling
2: bepaling van gesteldheid volgens de handeling
3: bepaling van gesteldheid ten gevolge van de handeling.
bepaling van gesteldheid tijdens de handeling
Deze bepaling duidt de gesteldheid van het onderwerp of lijdend voorwerp aan die zich voordoet tijdens het uitvoeren
van de handeling. Het zou dus kunnen duiden op een attribuuttype gesteldheid bij het onderwerp of
lijdend voorwerp. De toestand bestaat echter al op het moment dat de handeling wordt uitgevoerd en de handeling
heeft in het algemeen geen invloed op die toestand.
Piet kwam hongerig binnen.
© KISS b.v. 62

Op het moment van binnen komen is Piet al hongerig. Dat binnen komen verandert niets aan die toestand.
Een bepaling van gesteldheid tijdens de handeling wordt dan ook buiten de modellering gelaten.
Bepaling van gesteldheid volgens de handeling
Deze bepaling duidt een toestand aan van het onderwerp of lijdend voorwerp die verband houdt met de door het
gezegde uitgedrukte werking maar die niet het gevolg is van die handeling.
De koffie ruikt lekker
De juffrouw rekende de som helemaal fout uit
Ook hier geldt weer dat de handeling geen invloed heeft op de waarde van de bepaling. Anders gezegd; als er
sprake is van een attribuuttype bij het onderwerp of lijdend voorwerp dan heeft de handeling, uitgedrukt door
het gezegde, geen invloed op de waarde van dat attribuuttype. Door het ruiken zal de koffie niet anders gaan
ruiken.
Ook de bepaling van gesteldheid volgens de handeling wordt buiten beschouwing gelaten.
Bepaling van gesteldheid ten gevolge van de handeling
Deze bepaling duidt op een toestand van het onderwerp of lijdend voorwerp die het gevolg is van de door het
gezegde uitgedrukte werking. Nu is er dus wel sprake van dat de actie invloed heeft op het attribuuttype dat de
toestand voorstelt.
Jan verft het hekje groen. Het hekje komt in de toestand groen door de actie verven uit te voeren. De toestand
wordt weergegeven door een attribuuttype bij het onderwerp of (in dit geval) lijdend voorwerp. Het actietype (in
het voorbeeld verven) verandert de waarde van het attribuuttype. Bij het actietype moet dan ook worden meegegeven
wat de nieuwe waarde van het attribuuttype moet worden.
Bij de Bepaling van gesteldheid ten gevolge van de handeling kan dus een transformatieregel opgesteld worden
die zowel bij het onderwerp of lijdend voorwerp als bij het gezegde een attribuuttype toevoegt. Bij de bepaling
moet dan de grootheid worden aangeven (in het voorbeeld zou dat kleur kunnen zijn). Door een relatie te leggen
met zowel het gezegde als met het onderwerp of lijdend voorwerp kan de naam van het attribuuttype worden
afgeleid. (VervenKleur en HekjeKleur)
Transformatieregel voor de Bepaling van gesteldheid ten gevolge van de Handeling:
Bep_gest_tgv_handeling.grootheid => Grootheid
relatie(Bep_gest_tgv_handeling, gezegde). attribuut => Attribuuttype (bij het actietype)
relatie(Bep_gest_tgv_handeling, onderwerp).attribuut => Attribuuttype of
relatie(Bep_gest_tgv_handeling, LijdendVoorwerp).attribuut => Attribuuttype
5.10 Samenvatting
Alle zinsdelen zijn nu behandeld en waar mogelijk zijn er transformatieregels voor opgesteld. Er blijven nog
een aantal problemen open waar op dit moment nog geen oplossing voor is gevonden. Ik ben echter van mening
dat met de huidige transformatieregels een aardig initieel model kan worden opgezet.
Twee zaken zijn echter nog niet aan de orde gekomen. Dat zijn zinnen die een voegwoord bevatten en andere
type zinnen dan mededelingen (vraag en gebod).
Voegwoorden kunnen gebruikt worden op verschillende niveaus. Binnen een zinsdeel kunnen ze bijvoorbeeld 2
woord(groep)en samenvoegen die allebei de rol van het voorwerp spelen.
Jan en Piet gaan naar school: Zowel Jan als Piet speelt de rol van het onderwerp. Syntactisch is er sprake van
één onderwerp, semantisch van twee.
Ook kunnen op zinsniveau twee zinnen worden samengevoegd:
Jan gaat naar school en Piet gaat naar zijn werk. Hier is sprake van twee zinnen die zijn samengevoegd met
het voegwoord en tot één zin.
© KISS b.v. 63

Tenslotte is er nog sprake van de mogelijkheid om een zin in te korten tot een onvolledige zin en die samen te
voegen met een volledige zin tot een nieuwe zin. Een deel van wat in de volledige zin staat uitgedrukt geldt ook
voor de ingekorte zin.
Jan gaat naar school + Piet gaat naar school => Jan gaat naar school en Piet ook
Samengestelde zinnen kunnen het best van te voren gesplitst worden in enkelvoudige, volledige zinnen.
Gebiedende zinnen kunnen omgevormd worden tot zinnen waarin het gebod (datgene wat wordt uitgedrukt in
de gebiedende zin) wordt uitgedrukt als een actie die wordt uitgevoerd. Het gaat er uiteindelijk om de actie die
geboden wordt te modelleren. In een gebiedende zin wordt altijd het uitvoeren van een actie uitgedrukt. Het
gebod is dus altijd aan een subject gericht. In de omgevormde zin kan dit subject dan als onderwerp van de zin
worden genomen dat de actie uitvoert.
Doe de deur dicht! := Jan doet de deur dicht. (Jan is genomen als het subject aan wie het gebod gericht was)
Op dit moment kan een Tekstuele Beschrijving getransformeerd worden naar een initieel model. Daarvoor
moet een tekstuele beschrijving de volgende handelingen ondergaan.
1. Voorbereiden tekst: Probeer zoveel mogelijk de voornaamwoorden te vervangen door de referenten. Vervang
genitieven door “... van ...”. Splits zinnen met voegwoorden in aparte zinnen met behoud van semantiek.
Zet gebiedende zinnen om.
2. Zinnen onderkennen.
3. Zin ontleden in zinsdelen. Geef alle zinsdelen aan, ook die zinsdelen die niet worden gebruikt in het transformatieproces.
4. Per zinsdeel de belangrijke onderdelen aangeven zoals beschreven staat in het voorgaande.
5. Transformatieregels toepassen.
Door stap 3 onafhankelijk te houden van stap 4 kunnen in de toekomst geen problemen ontstaan wanneer in
stap 4 meer zinsdelen worden bewerkt dan de transformatie op dit moment voorschrijft. Men kan zich voorstellen
dat er een programma is dat zinnen ontleed naar de zinsdelen die in stap 4 worden behandeld. Mocht in de
toekomst blijken dat bepaalde zinsdelen die nu niet behandeld worden toch van belang zijn dan hoeft alleen
stap 4 te worden aangepast en niet stap 3. Op dit moment lijkt dat niet zo belangrijk maar mocht dit proces
geautomatiseerd worden dan is die onafhankelijkheid van groot praktisch belang.
© KISS b.v. 64

6. MISS: Meta Informatie Support Systeem
In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op het Meta Informatie Support Systeem (in het vervolg MISS genoemd).
MISS is een systeem dat gezien kan worden als een informatiesysteem over een informatiesysteem. Vandaar de
term Meta. De bedoeling van MISS is om (alle) informatie over een informatiesysteem te kunnen vastleggen en
deze te kunnen bewerken. Het MISS-project is een project dat door KISS b.v. is opgestart in samenwerking met
een aantal bedrijven en onderwijsinstellingen. Er wordt onderzoek gedaan naar onder andere het opstellen van
een logisch meta-model van de KISS-methode, verschillende implementatie omgevingen en meta-modellen
daarvan, transformatieregels tussen het meta-model van de KISS-methode en het meta-model van een willekeurige
implementatie omgeving, software generatie, etc.
Deze scriptie gaat onder andere over de transformatie van de meta-structuur van de Nederlandse taal naar de
meta-structuur van het KISS-paradigma. Daarbij zijn zaken als de meta-structuur van de Nederlandse taal en
het KISS-paradigma en de transformatieregels van belang. In de vorige hoofdstukken zijn deze zaken al bestudeerd.
In hoofdstuk 3 is de Nederlandse taal beschreven. In hoofdstuk 4 is een beschrijving gegeven van de
modellering van de Nederlandse taal en in hoofdstuk 5 zijn transformatieregels van de Nederlandse taal naar
het KISS-paradigma opgesteld. Met de kennis en ervaring die daarbij is opgedaan is een meta-structuur van de
Nederlandse taal opgesteld en deze is ingevoerd in MISS. In de komende paragrafen wordt aandacht besteed
aan MISS, de meta-structuur en de transformatieregels zoals die zijn ingevoerd in MISS.
6.1 Meta-structuren in MISS; een uitleg
In de inleiding is al een paar keer het begrip meta-structuur gebruikt. In deze paragraaf zal worden uitgelegd
wat onder een meta-structuur wordt verstaan en dan met name in de context van MISS. Letterlijk betekent
meta-structuur, “een structuur van een structuur”. In MISS kunnen van allerlei omgevingen meta-structuren
worden vastgelegd. Zo is er van het KISS-paradigma een meta-structuur, maar ook van C++ of van een andere
programmeertaal zou een meta-structuur vastgelegd kunnen worden.
Een meta-structuur in MISS bestaat uit drie delen: Metaclasstypen, Relatietypen en Attribuuttypen. Relatietypen
zijn relaties tussen twee Metaclasstypen. Attribuuttypen geven kenmerken/eigenschappen weer van zowel
Metaclasstypen als van Relatietypen.
De Metaclasstypen van een meta-structuur corresponderen over het algemeen met de concepten uit de omgeving
waarvan de meta-structuur is opgesteld. Zo zijn in de meta-structuur van het KISS-pardigma Objecttype,
Subjecttype, Actietype, Attribuuttype, etc. de Metaclasstypen. Een Objecttype bijvoorbeeld heeft als Attribuuttypen
Name, Short_Name, Implementation_Name, etc. Association is bijvoorbeeld een Relationtype tussen de
Metaclasstypen Objecttype en Actietype. Zo kan een complete meta-structuur worden opgesteld van het KISSparadigma.
Elk model uit de KISS-methode kan dan worden afgebeeld op deze structuur.
In deze scriptie is dus een meta-structuur voor de Nederlandse taal opgezet. In de volgende paragraaf staat deze
kort beschreven.
6.2 Meta-structuur Nederlandse Taal
In hoofdstuk 3 is een beschrijving gegeven van de Nederlandse taal. Er is ingegaan op woordsoorten, woordgroepen,
zinsdelen en zinnen. In hoofdstuk 4 is een beschrijving gegeven van het modelleringsproces van de
Nederlandse taal. Dit is gedaan om inzicht te krijgen in de structuur van deze taal. De volledige uitwerking van
dit modelleringsproces staat beschreven in de bijlagenbundel.
Er is vooral gekeken naar de semantiek van de verschillende delen van één zin. Een zin vormt namelijk een
logische eenheid van semantiek. Per zin wordt een eenheid van informatie uitgedrukt. Juist de semantiek probeert
een analist te verwerken in de modellering opdat een model de werkelijkheid weergeeft zoals die is. Bij de
KISS-methode wordt uitgegaan van een Tekstuele Beschrijving (in natuurlijke taal) van die werkelijkheid.
Deze wordt geanalyseerd en verwerkt tot modellen die een beschrijving geven van de werkelijkheid van het
probleemdomein. De modellen zijn, als ze goed zijn opgesteld, dus niets anders dan een vertaling van de Tekstuele
Beschrijving naar een andere taal. Een taal waarvan de delen vierkantjes, ruitjes, lijntjes, etc. zijn die ook
ieder hun eigen semantiek hebben. Zo is ook de Tekstuele Beschrijving een vertaling; namelijk van de werke-
© KISS b.v. 65

lijkheid, zoals die wordt waargenomen door de schrijver van de Tekstuele Beschrijving, naar een tekstuele
vorm.
Het vertalen van een Tekstuele Beschrijving naar modellen uit de KISS-methode is geen eenvoudige zaak. Om
dit goed te doen is het belangrijk dat de analist een goed begrip heeft (krijgt) van het probleemdomein. Met
andere woorden; de analist moet de Tekstuele Beschrijving volkomen begrijpen. Daarnaast moet de analist een
goed begrip hebben van de modellen die opgesteld moeten worden. Hij moet precies weten wat de symbolen uit
de modellen-taal betekenen; wat de semantiek ervan is.
Om een goed begrip te kunnen krijgen van zo’n Tekstuele Beschrijving is gekeken of er algemene kenmerken
zijn op te stellen van zo’n beschrijving. Daarbij is vooral gekeken naar de semantiek omdat het begrijpen van
een tekst ligt in het begrijpen van de semantiek van die tekst. Omdat een Tekstuele Beschrijving is opgesteld in
de Nederlandse taal is dus gekeken naar de (semantische) structuur van de Nederlandse taal.
Er is onderzocht welke delen binnen de Nederlandse taal voorkomen. Als uitgangspunt is daarvoor de zin gekozen
omdat dit de kleinste logische eenheid is waarin informatie staat die gebruikt kan worden in het analyseproces.
Uiteraard kunnen de zinsdelen ook gebruikt worden in het analyseproces maar dan is de samenhang
tussen de verschillende delen niet meer duidelijk. Heel grof gezegd zijn er vier delen binnen een zin te onderscheiden;
Onderwerp, Gezegde, Voorwerp en Bepaling. Bij het nader bestuderen van deze delen blijkt dat er
nog allerlei verfijningen zijn aan te brengen. Van de samenstellende delen is gekeken wat de semantiek is en
hoe die delen samenhangen in het geheel. Daarna is een meta-structuur opgesteld die op een algemene wijze de
samenhang tussen de verschillende delen beschrijft. Vervolgens kan een Nederlandse tekst worden afgebeeld op
deze meta-structuur. Omdat de meta-structuur is opgesteld voor de Nederlandse taal in het algemeen, kan dit
gedaan worden voor een willekeurig tekst. Er geldt slechts één beperking; het taalgebruik moet correct (ABN?)
zijn. In het vervolg van deze paragraaf zal kort worden ingegaan op de uitwerking van die meta-structuur.
Met behulp van de resultaten van hoofdstuk 5 is de meta-structuur vrij eenvoudig af te leiden. In dat hoofdstuk
zijn namelijk alle delen van de Nederlandse taal uitvoerig bekeken voor wat betreft hun semantiek. Voor elk
zinsdeel zijn de belangrijke samenstellende delen opgezocht. Deze delen vormen de metaclasstypen van de
meta-structuur van de Nederlandse taal. In onderstaande figuur staat een klein deel van de meta-structuur van
de Nederlandse taal. Het gaat hier om het deel van de zin dat het onderwerp weergeeft.
OnderwerpSemantisch
Subjectnaam *
BetekenisKern
Aggregatie
Representatie Representatie
BijwoordType
NaamGrootheid *
AttribuutRelatie
NaamAttribuut *
Bijwoord
Zin
Representatie
Zinsdeel
Onderwerp
Representatie
Telwoord
Representatie
NumRepresentatie *
Lidwoord
Representatie
Voornaamwoord
Representatie
BijvoeglijkNaamwoord VoorzetselConstituent
Representatie
NaamGrootheid *
Representatie
Figuur 6-1 Meta-structuur Nederlandse Taal; zin-onderwerp-delen van het onderwerp
© KISS b.v. 66

Een Metaclasstype wordt weergegeven door een rechthoek die door een horizontale lijn in twee delen is verdeeld.
In het bovenste deel staat de naam van het Metaclasstype, in het onderste deel staan nul, een of meerdere
Attribuuttypen. Een Relatietype wordt ook weergegeven met een rechthoek die door een horizontale lijn in
tweeën is gedeeld. In het bovenste stuk staan twee schuine strepen om een onderscheid te maken met een Metaclasstype.
Ook hier staat in het bovenste deel de naam en in het onderste deel de Attribuuttypen.
De aggregatie relatie geeft aan dat het onderwerp uit een aantal delen bestaat. Voor de transformatie is het niet
van belang om te weten of deze delen verplicht of niet-verplicht aanwezig moeten zijn in een onderwerp. De
OnderwerpSemantisch relatie is geïntroduceerd vanwege problemen die ontstaan bij het invoeren van de transformatieregels
(zie blz. 68 voor een toelichting van het probleem). De pijlen geven de richting aan hoe een
relatie is gelegd. De richting correspondeert met de invoervolgorde in MISS; From-By-To. Waarbij From en To
Metaclasstypen zijn en By een relatietype is.
6.3 Meta-structuur KISS-methode
Ook voor de KISS-methode is een meta-structuur opgesteld. Deze meta-structuur geeft een algemene beschrijving
van de verschillende modellen die binnen de KISS-methode gemaakt worden. Er is gekeken naar de samenstellende
delen (objecttypen, actietypen, associaties, etc.) en de semantiek daarvan. Aan de hand van de
gevonden relaties is een meta-structuur opgesteld.
Vervolgens kan een model uit de KISS-methode worden afgebeeld op die meta-structuur. Omdat de metastructuur
is opgesteld voor modellen uit de KISS-methode in het algemeen, kan dit voor een willekeurig (maar
wel Well Formed) model van de KISS-methode gedaan worden.
6.4 Transformatie van de Nederlandse Taal naar de KISS-methode
In deze scriptie zijn transformatieregels opgesteld die concepten uit de meta-structuur van de Nederlandse taal
transformeren naar concepten uit de meta-structuur van de KISS-methode. Een voorbeeld is de transformatie
van een Onderwerp (concept uit de Nederlandse taal) naar Subjecttype (concept uit de KISS-methode). De
reden voor deze transformatie is dat qua semantiek beide concepten met elkaar overeenkomen. Het onderwerp
is die persoon of zaak die de handeling, uitgedrukt door het gezegde, uitvoert. Een subjecttype is een object dat
actietypen uitvoert. Een uitvoerige beschrijving van de transformatieregels staat beschreven in de bijlagenbundel.
In deze paragraaf staat een korte beschrijving van de transformatieregels.
Grafisch kan een transformatie als volgt worden weergegeven:
meta-structuur
meta-structuur
Nederlandse Taal KISS
Tekst
Afbeelden
Figuur 6-2 Transformatieproces
transformeren
Modellen
Modelleren
© KISS b.v. 67

De transformatie begint met een stuk tekst. Deze tekst wordt bewerkt tot dat een afbeelding kan worden gemaakt
naar de meta-structuur van de Nederlandse taal. Vervolgens kan met behulp van de transformatieregels
die in het vorige hoofdstuk zijn opgesteld, een transformatie worden toegepast naar de meta-structuur van het
KISS-paradigma. Het resultaat van deze transformatie kan gebruikt worden om modellen op te stellen. Zoals
gezegd wordt in deze paragraaf nader ingegaan op het transformatieproces. Maar eerst zal het afbeelden- en
modelleren-gedeelte kort worden toegelicht.
Om een stuk tekst te kunnen afbeelden op de meta-structuur van de Nederlandse taal moet deze eerst bewerkt
worden. Daaronder wordt verstaan dat de tekst in zinnen moet worden opgedeeld en dat voor elke zin de zinsdelen
worden onderkend. Binnen de zinsdelen worden dan in een aantal gevallen ook nog delen onderscheiden.
Deze (zins)delen vormen de Metaclasstypen van de meta-structuur van de Nederlandse taal. Op het moment dat
de transformatie is toegepast heeft de analist de beschikking over “kandidaatlijsten” van objecttypen, subjecttypen,
actietypen, etc. Daarmee kan hij aan de slag om de verschillende modellen uit de KISS-methode op te
stellen.
Het transformeren van de ene meta-structuur naar de andere meta-structuur gebeurt met behulp van transformatieregels.
Deze regels zijn in het vorige hoofdstuk opgezet. Daarbij is vooral gekeken naar wat er getransformeerd
moet worden. De structuur van de transformatieregels is daarbij nog buiten beschouwing gelaten. Bij
het invoeren van de meta-structuur van de Nederlandse taal en de transformatieregels bleek dat de structuur
enige problemen opleverde met betrekking tot sommige transformaties. Zo zou de betekeniskern getransformeerd
moeten worden naar een subjecttype of objecttype afhankelijk van het feit of het gaat om een betekeniskern
van een Onderwerp of van een Voorwerp. De transformatieregels zijn dus eigenlijk geconditioneerd maar
dat is in MISS (nog) niet mogelijk. Door verschillende relaties te leggen tussen een betekeniskern en een Onderwerp
of Voorwerp en deze relaties te gebruiken in het transformatieproces kon dit probleem worden omzeild.
Op sommige punten is dus afgeweken van de voorgestelde transformatieregels uit hoofdstuk 5 en is de
meta-structuur iets aangepast aan de mogelijkheden (beperkingen) van MISS.
Hieronder staan een paar voorbeelden van transformatieregels zoals die zijn ingevoerd in MISS. Om het verschil
te laten zien met de voorgestelde transformaties zijn deze nog een keer genoemd. Voor de volledige beschrijving
van de transformatieregels wordt verwezen naar de bijlagenbundel.
Transformatie Onderwerp
Op deze plaats wordt nader ingegaan op de transformatieregel voor het Onderwerp. In hoofdstuk 5 is gezegd
dat de betekeniskern van een onderwerp een subjecttype wordt. Om precies te zijn; de naam van een subjecttype.
Naast de betekeniskern zijn nog een aantal andere delen onderscheiden die ook getransformeerd kunnen
worden. Hieronder staat de transformatieregel zoals die is voorgesteld in het vorige hoofdstuk.
Transformatieregel voor het Onderwerp:
Onderwerp.Kern => Subjecttype.naam
Telwoord.getalweergave => Pluraliteit
BijvoeglijkNaamwoord.grootheid => Grootheid
relatie(betekeniskern, BijvoeglijkNaamwoord).attribuuttype => Attribuuttype
Bijwoord.grootheid => Grootheid
relatie(betekeniskern, bijwoord).attribuuttype => Attribuuttype
VoorzetselConstituent => ?
De betekeniskern van een onderwerp wordt de naam van een subjecttype. Een telwoord in een onderwerp duidt
op een pluraliteit. Het bijvoeglijk naamwoord duidt op een grootheid. Daarbij moet bij een bijvoeglijk naamwoord
wel worden aangegeven wat de naam van de grootheid is. Door vervolgens het bijvoeglijk naamwoord te
relateren aan de betekeniskern kan ook de naam van het bijbehorende attribuuttype worden afgeleid. Volgens
de conventie van de KISS-methode is dat namelijk de naam van het object gevolgd door de naam van de grootheid.
In MISS ontstaat het probleem dat betekeniskern niet zonder meer tot een subjecttype kan worden getransformeerd
want dan zou ook de betekeniskern van een lijdend voorwerp of meewerkend voorwerp tot subjecttype
worden getransformeerd. De bedoeling is dat deze betekeniskernen tot objecttype getransformeerd worden. Dit
© KISS b.v. 68

probleem is als volgt opgelost. Tussen de Metaclasstypen Onderwerp en BetekenisKern is een relatie gelegd.
Deze relatie neemt het attribuuttype dat de naam van het subject voorstelt over. Vervolgens is er een transformatieregel
voor deze relatie opgesteld die het attribuuttype transformeert naar het Name-attribuut van Subjecttype
(= Metaclasstype uit de meta-structuur van KISS). Dit leidt tot de volgende transformatieregel zoals die is
ingevoerd in MISS:
From MetaType From AttributeType To MetaType To AttributeType
OnderwerpSemantisch SubjectNaam Subject_type Name
Onderwerp BetekenisKern
Deze regel betekent dat het attribuuttype SubjectNaam van de relatie OnderwerpSemantisch, die een relatie legt
tussen Onderwerp en BetekenisKern, wordt getransformeerd naar het attribuuttype Name van het Metaclasstype
Subjecttype. Het is nodig om aan te geven tussen welke twee Metaclasstypen een relatie is gelegd want het kan
zijn dat de relatie vaker is gebruikt om een relatie te leggen tussen twee Metaclasstypen. In feite worden dus
steeds de attribuuttypen van de bronomgeving getransformeerd naar de attribuuttypen van de doelomgeving.
De andere transformatieregels die bij de transformatie van het Onderwerp horen zijn:
From MetaType From AttributeType To MetaType To AttributeType
Telwoord NumRepresentatie Association Plurality_Average
Action_Type Object_Type
Bijwoord NaamGrootheid Greatness Name
AttribuutRelatie NaamAttribuut Attribuut_Type Name
Bijwoord BetekenisKern
BijvoeglijkNaamwoord NaamGrootheid Greatness Name
AttribuutRelatie NaamAttribuut Attribuut_Type Name
BijvoeglijkNaamwoord BetekenisKern
Het blijkt dat de overige transformatieregels voor het Onderwerp rechtstreeks kunnen worden overgenomen.
Transformatie naamwoordelijk gezegde
Voor het naamwoordelijk gezegde geldt dat in veel gevallen een attribuut wordt uitgedrukt dat een attribuut is
bij het onderwerp van de zin. Dit betekent dat er een relatie moet worden gelegd tussen het naamwoordelijk
gezegde en de betekeniskern van het onderwerp om de naam van het attribuuttype te kunnen afleiden. Hieronder
staat weer de voorgestelde transformatie uit hoofdstuk 5.
Transformatieregel voor het naamwoordelijk gezegde:
BijvoeglijkNaamwoordgroep.grootheid => Grootheid
relatie(BijvoeglijkNaamwoordgroep, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype
TegenwoordigDeelwoord.actie => Actietype
relatie(TegenwoordigDeelwoord, betekeniskern). specialisatie => Specialisatie
ZelfstandigNaamwoordGroep.specialisatie => Specialisatie
NaamwoordelijkGezegde.OnbepaaldVoornaamwoordGroep => Categorie [optioneel]
Bijwoordgroep.werkwoord => Actietype
Het werkwoord dat eigenlijk bij het bijwoord hoort duidt op een actietype.
relatie(Bijwoordgroep, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype
Voorzetselconstituent.bezit => ?
relatie(VoorzetselConstituent, betekeniskern).attribuut => Attribuuttype als er sprake is van een stofrelatie
relatie(VoorzetselConstituent, betekeniskern).grootheid => Grootheid als er sprake is van een stofrelatie
Voorzetselconstituent.bijv_nw => ?
In MISS zijn deze regels als volgt ingevoerd:
From MetaType From AttributeType To MetaType To AttributeType
BijvoeglijkNaamwoord NaamGrootheid Greatness Name
© KISS b.v. 69

AttribuutRelatie NaamAttribuut Attribute_Type Name
BijvoeglijkNaamwoord BetekenisKern
TegenwoordigDeelwoord NaamActie Action_Type Name
SpecialisatieRelatie NaamSpecialisatie Specialization Name
TegenwoordigDeelwoord BetekenisKern
BijwoordNaamwGez NaamActie Action_Type Name
ActieRelatie NaamAttribuut Attribute_Type Name
BijwoordNaamwGez BetekenisKern
StofRelatie NaamAttribuut Attribute_Type Name
VoorzetselConstituent BetekenisKern
StofRelatie NaamGrootheid Greatness Name
VoorzetselConstituent BetekenisKern
De transformatieregels voor de andere vormen die als naamwoordelijk gezegde voor kunnen komen, kunnen
gewoon opgesteld worden zo als ze zijn voorgesteld. Dit zijn het werkwoordelijk deel, een infinitiefconstructie
als naamwoordelijk gezegde en een zelfstandig naamwoordgroep. Overigens wordt alleen bij de laatste een
transformatie toegepast.
Tot zover de transformatieregels zoals die zijn ingevoerd in MISS. Voor een compleet overzicht wordt verwezen
naar de bijlagenbundel waarin alle ingevoerde transformatieregels staan beschreven en waarin ook alle
Attribuuttypen, Metaclasstypen en Relatietypen staan beschreven.
© KISS b.v. 70

7. Conclusies
In deze scriptie is een model gemaakt van de Nederlandse taal waarna er een meta-structuur van deze taal is
opgezet. Aan de hand van deze meta-structuur zijn vervolgens transformatieregels opgesteld die een transformatie
voorstellen van de meta-structuur van de Nederlandse taal naar de meta-structuur van het KISSparadigma.
Deze transformatie wordt ondersteund door MISS. In MISS kunnen de meta-structuren van verschillende
omgevingen en de transformatieregels daartussen worden ingevoerd. Als er nu een programma komt
waarbij een stuk tekst kan worden bewerkt zodat de tekst op de meta-structuur kan worden afgebeeld dan kan
deze tekst door MISS worden getransformeerd naar KISS-concepten. De transformatie levert dan een lijst van
(kandidaat)concepten op die gebruikt kan worden in de modellering. Dit programma moet dus in staat zijn om
stukken tekst te parsen.
Hetgeen wat hier boven staat beschreven is de gewenste situatie. Deze scriptie is een eerste aanzet om deze
situatie te bereiken. In dit hoofdstuk staan een aantal conclusies en aanbevelingen voor de toekomst met betrekking
tot deze situatie. Er zal worden ingegaan op de beperkingen en de mogelijkheden van de verschillende
delen zoals de informatie-architectuur, de meta-structuur en de transformatieregels die aan bod zijn gekomen in
de vorige hoofdstukken. Ook zal worden ingegaan op het gebruik van de Nederlandse taal, de transformatieregels,
MISS en de parser.
7.1 Modellering van de Nederlandse Taal
Op dit moment wordt de Nederlandse taal nog niet optimaal gebruikt in de KISS-methode. De Tekstuele Beschrijving
wordt door de gebruiker/klant opgesteld in het Nederlands. Daaraan wordt in principe geen beperking
gesteld. De volgende stap in de KISS-methode is het omzetten van deze beschrijving naar structuurzinnen.
Dit zijn zinnen met de structuur Onderwerp, Gezegde, Lijdend voorwerp en/of Meewerkend voorwerp waarbij
de zin in de actieve vorm staat. Omdat dit een beperkte structuur is, zijn niet alle zinnen om te zetten naar deze
structuur waardoor een deel van de Tekstuele Beschrijving niet wordt gebruikt in de analyse. Het gevaar bestaat
dan dat er informatie over het hoofd wordt gezien. Op dit punt is het gebruik van de Nederlandse taal dus nog
uit te breiden. Bij het opstellen van de structuur van de Nederlandse taal is daarom getracht de toegestane
structuur zo breed mogelijk te houden. Op deze manier zijn ook andere concepten uit de Nederlandse taal zoals
Voorzetselvoorwerp en Bijwoordelijke bepaling te gebruiken. Niet alle concepten die worden gebruikt in de
Nederlandse taal zijn echter meegenomen in de analyse en modellering. De voornaamste reden hiervoor is dat
lang niet alle concepten belangrijk zijn voor de analyse. Zo is bijvoorbeeld het concept van de plaats van zinsdelen
(de zogenaamde polen) niet verwerkt in de modellering. Dit concept kan van pas komen bij het omzetten
van bijvoorbeeld passieve zinnen naar actieve zinnen.
In de modellering van de Nederlandse taal is ook niet ingegaan op actiemodellen en Attribuutmodellen van de
gevonden actietypen en objecttypen. Dit is gedaan omdat het opstellen van een informatiearchitectuur ten doel
had een meta-structuur op te stellen van de Nederlandse taal. Daarbij waren de actiemodellen en de Attribuutmodellen
van minder belang. Dit zou in de toekomst dus nog gedaan kunnen worden. Met name als er concrete
toepassingsprogramma’s worden gemaakt dan zijn deze modellen van belang en zullen ze alsnog moeten worden
opgezet.
Voor het gebruik van de Nederlandse taal in de Tekstuele Beschrijving heeft het voorgaande tot gevolg dat een
groter deel van de beschrijving gebruikt kan worden tijdens de analyse. De meeste zinnen kunnen afgebeeld
worden op de meta-structuur omdat deze uitgebreider is dan alleen de structuur van de structuurzinnen.
7.2 Taalgebruik in de Tekstuele Beschrijving
Omdat de Tekstuele Beschrijving wordt opgesteld door de klant is het van belang dat er zo weinig mogelijk
beperkingen worden opgelegd aan het taalgebruik in die Tekstuele Beschrijving. Men kan niet verwachten van
een klant dat deze bekend is met begrippen als “actieve vorm van een zin” of “bepaling van veronderstelling en
voorwaarde”. Door een zo’n breed mogelijke meta-structuur van de Nederlandse taal op te zetten is getracht om
het mogelijk te maken dat elk willekeurig (maar wel Nederlands) stuk tekst afgebeeld kan worden op die metastructuur.
Dit neemt echter niet weg dat het stellen van bepaalde beperkingen aan de Tekstuele Beschrijving het
analyseproces een stuk kan vereenvoudigen. Een van de beperkingen die de analyse een stuk vereenvoudigen is
het gebruik van korte zinnen. Lange zinnen bevatten teveel informatie om in een keer verwerkt te kunnen worden.
Een andere beperking zou kunnen zijn om zoveel mogelijk het gebruik van voornaamwoorden te vermij-
© KISS b.v. 71

den. Voornaamwoorden worden immers vaak gebruikt om te verwijzen naar een eerder genoemde zelfstandigheid.
Uit de context is meestal af te leiden naar welke zelfstandigheid een voornaamwoord verwijst maar het is
makkelijker om de zelfstandigheid expliciet te noemen. Een derde beperking zou het niet gebruiken van ingewikkelde
constructies kunnen zijn als er ook een eenvoudigere constructie voor handen is. Een voorbeeld is de
genitiefconstructie (Jans auto). Deze zou vervangen kunnen worden door een voorzetselconstituent (de auto
van Jan).
De genoemde voorbeelden zijn allemaal beperkingen die als ze toegepast zouden worden het analyseproces een
stuk kunnen vereenvoudigen. Maar nogmaals gezegd: deze beperkingen mogen geen eis zijn waaraan een Tekstuele
Beschrijving moet voldoen.
Een interessant onderzoekspunt met betrekking tot het gebruik van natuurlijke taal is de ambiguïteit van natuurlijke
taal. Veel zinnen bevatten ambiguïteiten. Deze dubbelzinnigheden leiden tot de vraag wat er precies
bedoeld wordt in een zin. Vaak is dit uit de context wel af te leiden maar lang niet altijd. Op zo’n moment kan
alleen de gebruiker uitsluitsel geven. Bij automatisering van het transformatieproces valt de mogelijkheid om
gebruik te maken van de context (voor een deel) weg. De vraag is hoe intelligent een machine gemaakt kan
worden om toch de juiste afleidingen te maken.
7.3 Ontleden van Zinnen
De aanpak van de Tekstuele Beschrijving is gebaseerd op het ontleden van elke zin. De huidige werkwijze gaat
uit van structuurzinnen waarbij alleen het onderwerp, gezegde, lijdend voorwerp en/of meewerkend voorwerp
worden onderkend. In deze scriptie is uitgegaan van een complete ontleding waarbij elk zinsdeel wordt beschouwd.
De vraag is of een gebruiker van de KISS-methode in staat is om op een correcte manier zinnen te
ontleden. Op de lagere school heeft iedereen geleerd te ontleden maar dat ging niet veel verder dan onderwerp,
gezegde, persoonsvorm en lijdend voorwerp. Allerlei bepalingen zijn meestal niet eens aan de orde gekomen.
Zolang er geen geautomatiseerde ontleder bestaat zal dit dus een probleem kunnen zijn. In het kader van deze
scriptie is geen onderzoek gedaan naar de huidige stand van zaken voor wat betreft taalverwerking door computers.
Zijn er bijvoorbeeld machines die in staat zijn om zinnen grammaticaal te ontleden? Voor de toepasbaarheid
van de transformatie is dit een interessante vraag.
7.4 Transformatieregels
Bij het opstellen van de transformatieregels zijn een aantal problemen nog niet opgelost. Dit komt bijvoorbeeld
doordat het nog niet duidelijk is wat de semantiek van bepaalde concepten is of omdat relaties tussen de verschillende
delen van een zin nog vaag zijn. Een van de grootste problemen is echter dat veel semantiek verborgen
ligt in de context (binnen één zin maar ook ten op zichtte van andere zinnen of zelfs het probleemdomein).
Een analist ziet dit wel omdat deze in staat is om het geheel te overzien, maar de kennis die hij hier voor gebruikt
kan niet of moeilijk in regels worden vastgelegd. Een voorbeeld hiervan is de vraag of een gezegde een
actietype uitdrukt of niet. Bij het opstellen van een transformatieregel voor het gezegde is geprobeerd om
werkwoorden te classificeren en aan de hand daarvan een regel voor de transformatie op te stellen. Dit is niet
gelukt. Een analist ziet zelf echter vrij snel of een werkwoord een actie uitdrukt of niet.
Dergelijke problemen bieden dus de mogelijkheid om nog verder onderzoek te doen naar de semantiek van
woorden, zinsdelen en delen daarvan.
Een ander probleem is dat de transformatieregels niet flexibel zijn. Als een transformatieregel voorschrijft dat
een concept uit de Nederlandse taal getransformeerd moet worden tot een bepaald concept uit de KISS-methode
dan wordt dit altijd gedaan. Bij een omgeving als de Nederlandse taal waarbij het gebruik van concepten zeer
vrij en gevarieerd is, kan dit wel eens niet de bedoeling zijn. Een goed voorbeeld is het onderwerp. Een onderwerp
wordt getransformeerd tot een subjecttype. Echter een infinitiefconstructie als onderwerp zal nooit duiden
op een objecttype maar op een actietype. Er moest dus een apart Metaclasstype worden geïntroduceerd om dit
probleem op te lossen. Met name bij de bepalingen doet dit probleem zich vaak voor. Afhankelijk van de context
duidt de bepaling de ene keer op een objecttype en de andere keer op een ander concept. Dit is echter niet
in één transformatieregel vast te leggen.
Wat ook een probleem is bij de transformatieregels is dat ze niet geconditioneerd kunnen worden. Bij het opstellen
van de transformatieregel voor het onderwerp is gezegd dat de betekeniskern een subjecttype moet wor-
© KISS b.v. 72

den terwijl bij een voorwerp de betekeniskern een objecttype moet worden. Echter, bij de transformatieregel
voor de betekeniskern is het niet mogelijk om de regel zo te specificeren dat als het gaat om een betekeniskern
die bij een onderwerp hoort dat dan de betekeniskern getransformeerd moet worden tot een subjecttype en dat
als het gaat om een betekeniskern bij een voorwerp dat dan de betekeniskern getransformeerd moet worden tot
een objecttype.
Het probleem van de structuur van de transformatieregels is als een gegeven te beschouwen waarmee gewerkt
moet worden, maar het verdient aanbeveling om hier in de toekomst toch naar te kijken.
7.5 Grammaticale Parser
In deze scriptie is een transformatie beschreven van de meta-structuur van de Nederlandse taal naar de metastructuur
van het KISS-paradigma. Om deze transformatie te kunnen toepassen moet een stuk tekst worden afgebeeld
op de meta-structuur van de Nederlandse taal. Dit betekent dat een stuk tekst in zinnen verdeeld moet
worden en dat deze zinnen één voor één ontleed moeten worden. Het resultaat van deze ontleding kan gezien
worden als invoer voor MISS. De parser zou een programma moeten worden dat de gebruiker ondersteunt bij
het opsplitsen van een tekst in zinnen en bij het ontleden van deze zinnen. De parser is dus een programma dat
onder MISS komt te staan. Het meest ideale zou een parser zijn die als invoer een stuk tekst krijgt en als uitvoer
de ontlede zinnen zonder dat de gebruiker daar iets aan hoeft te doen. Dit is echter nog toekomstmuziek.
Voorlopig moet gestreefd worden naar een zo goed mogelijke ondersteuning van de parser. Het opsplitsen van
zinnen zou automatisch gedaan kunnen worden door middel van het opzoeken van punten, vraagtekens of
uitroeptekens die als eindemarkering van een zin kunnen dienen. Het ontleden van een zin zal echter door de
gebruiker zelf moeten worden uitgevoerd.
De transformatie zoals die nu is voorgesteld lijkt in eerste instantie te ingewikkeld om snel in een werkende
parser te krijgen. Een oplossing zou zijn om nu een parser te bouwen die een vereenvoudigde structuur van de
Nederlandse taal aankan en deze langzaam uit te breiden naar een meer ingewikkelde structuur. Stap voor stap
kan dan meer kennis worden toegevoegd aan de parser.
De vereenvoudigde parser zou in staat moeten zijn om uit een stuk tekst losse zinnen te halen. Dit kan door een
zin te beschouwen als beginnend met een hoofdletter en eindigend met een punt, vraagteken of uitroepteken.
Vervolgens moet de parser een zin in woorden opdelen. Dit kan ook gemakkelijk want alles wat tussen twee op
een volgende spaties staat is te beschouwen als één woord. Vervolgens moet de parser een gebruiker in staat
stellen om per woord aan te geven wat volgens hem het overeenkomstige concept uit het KISS-paradigma is.
Op deze manier wordt er nog geen gebruik gemaakt van grammaticale ontleding maar wel kan al allerlei informatie
uit het analyse traject automatisch worden opgeslagen en bewerkt.
De volgende stap is om deze parser uit te breiden naar een parser waarbij de gebruiker moet aangeven wat de
zinsdelen zijn. Met behulp van vereenvoudigde transformatieregels kunnen deze zinsdelen dan getransformeerd
worden naar KISS-concepten. De volgende uitbreiding kan dan zijn om per zinsdeel de belangrijke delen aan te
geven en deze als invoer voor de transformatie te gebruiken.
Voor KISS b.v. is het voordeel van deze werkwijze dat ze al snel een werkend prototype kunnen laten zien.
7.6 Reverse Engineering
De transformatie die in deze scriptie is beschreven is een transformatie vanuit het Nederlands naar het KISSparadigma.
Een stuk tekst wordt via een aantal stappen uiteindelijk omgezet in modellen uit de KISS-methode.
Het is interessant om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om vanuit de modellen uit de KISS-methode
via een aantal stappen terug te gaan naar een stuk tekst dat een beschrijving vormt van wat gemodelleerd staat
in de modellen. Als dit goed zou kunnen dan komt het valideren van een model neer op het doorlezen van de
gegenereerde tekst en kijken of dat een juiste beschrijving is van het probleemdomein is. Een gebruiker zal
meestal beter in staat zijn om natuurlijke taal te valideren dan een model.
© KISS b.v. 73

Literatuurlijst
[ANS 84] G. Geerts et al (onder redactie van)
Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS)
Wolters Noordhoff, Groningen
1984
[But 94] Howard P. & Potter C.
Case & Methods Based Development Tools. An Evaluation and Comparison
ButlerBloor Ltd.
Milton Keynes, United Kingdom
1994
[Jac 92] I. Jacobson et al
Object Oriented Software Engineering. A Use Case Driven Approach
Addison Wesley
1992
[Kri 93] G. Kristen
De KISS-methode voor Object Oriëntatie: van Informatie Architectuur naar Informatie Systeem
Academic Service, Schoonhoven
1993
[Rum 91] J. Rumbaugh et al
Object Oriented Modelling and Design
Prentice Hall, Englewood Cliffs
1991
[Too 79] Dr. M.C. van den Toorn
Nederlandse Grammatica
Wolters-Noordhoff, Groningen
1979
[Wij 89] G.M. Wijers, P.S. Seligmann and H.G. Sol
Analyzing the structure of IS methodologies, an alternative approach.
In Proceedings of the First Dutch Conference on Information Systems
1989
© KISS b.v. 74

Index
A
actie 11; 36
Actiemodel 15; 25
Actietype
kandidaat 16; 38
actitieven 35; 46
Attribuutmodel 14; 17; 24
B
bepaaldheid 36
bepaling 34
bijvoeglijke 24; 34
bijwoordelijke 24; 34
besturend systeem 12
besturingsmodel 12
BetekenisKern 42
bijvoeglijk naamwoord 17; 30; 36
bijvoeglijke bepaling 24; 34
bijwoord 17; 31; 36
bijwoordelijke bepaling 24; 34
bijzin 32
boodschappen 13
C
Categorie 22
Communicatie-paradigma 14
communicatieve functie 32
conditie 13; 25
congruentie 33
D
data dictionaire 16
Door-bepaling
transformatie 55
E
eigenschap 11; 36
enkelvoudige zin 32
F
Functie 13; 26; 35
Functie-interactiemodel 26
Functiemodel 15; 17
© KISS b.v. 75
G
generalisatie 21
generatieve grammatica 29
Gerundium 21
getal 30
getalsonderwerp 42
Gezegde 30; 32
naamwoordelijk 33
naamwoordelijk deel 33
transformatie 45
werkwoordelijk 33
werkwoordelijk deel 33
grammatica 29
Grammaticale Analyse 16
grootheid 24
H
Handelend voorwerp
transformatie 55
hoeveelheid 36
homoniemen 16
hoofdzin 32
I
immutatieven 35; 46
Informatie systeem 11
informatie-architectuur 12; 13
Informatiekwadrant 12
invoerfunctie 12
Ist-situatie 26
Iteratie 19
K
kandidaat
actietypen 38
objecttypen 38
subjecttypen 38
KISS-methode 10
KISS-model 14; 16; 18; 39
semantiek 19
syntax 19
KISS-paradigma 12
L
lidwoord 32; 36
Lijdend voorwerp 31; 33
transformatie 51
loos onderwerp 31

M
meeteenheid 24
Meewerkend voorwerp 34
transformatie 53
Metaclassttype 64
meta-structuur 64
MISS 64
Attribuuttype 64
mutatie 36
mutatieven 35; 46
N
naamwoordelijk gezegde 30; 33
infinitiefconstructie 50
transformatie 48
Nederlandse taal 29; 37
meta-structuur 64
niveauverdieping 32
nominaliseren 31
O
object 11
Object-Interactie matrix 38
Object-Interactiemodel 14; 16; 20
definitief 15
initieel 15; 39
syntax 22
Objectklasse 21
Objecttype
Gerundium 20; 21
kandidaat 16; 38
ouder 20
Sterk 20
Zwak 20
Ondervindend voorwerp 34
transformatie 55
Onderwerp 33
betekeniskern 42
getalsonderwerp 42
infinitief- 42; 45
loos onderwerp 33; 42
plaatsonderwerp 33; 42
transformatie 42
ontleden 32
Oorzakelijk voorwerp 34
transformatie 55
operatie 13; 25
ordening 30; 36
Organisatie systeem 11
P
Paradigm Plus 28
Parallelle Iteratie 19
parser 72
persistentie 26
persoon 30
persoonsvorm 32
plaatsonderwerp 42
pluraliteit 43
© KISS b.v. 76
R
rang 36
reële wereld 35
referentie object 24
Relatietype 64
reverse engineering 72
rompzin 32
S
samengestelde zin 32
samenstelling 32
Selectie 19
Sequentie 19
Specialisatie 21
structuurzin 16; 38
Subject 16
kandidaat 16
Subject-communicatiemodel 14; 16; 26
Subjecttype
kandidaat 38
synoniemen 16
T
taal 29
Technisch systeem 11
tegenwoordig deelwoord 48
Tekstuele Beschrijving 16; 37; 38
telwoord 30; 36
hoofdtelwoord 30
rangtelwoord 30
tijd 11; 30
toestand 36
Transformatie 42; 66
bijwoordelijke bepalingen 55
doorbepaling 55
gezegde 45
handelend voorwerp 55
lijdend voorwerp 51
meewerkend voorwerp 53
ondervindend voorwerp 55
onderwerp 42
oorzakelijk voorwerp 55
voorzetselvoorwerp 51
trigger 13
U
uitvoerend systeem 12
uitvoerfunctie 12

V
validatie 40
voegwoord 31; 36
voornaamwoord 31; 36
aanwijzend 31
betrekkelijk 31
bezittelijk 31
persoonlijk 31
vragend 31
wederkerend 31
wederkerig 31
Voorwerpen 33
voorzetsel 31; 36
Voorzetsel voorwerp 34
transformatie 51
voorzetselconstituent 31; 36
W
Way of
Control 27
Modelling 17
Support 27
Thinking 10
Working 14; 37
wederkerend voornaamwoord 31
wederkerig voornaamwoord 31
werkelijkheid 29
werkwoord 30; 35
actitieven 35
hulpwerkwoord 30
immutatieven 35
intransitief 31
koppelwerkwoord 30
mutatieven 35
niet zelfstandig 30
onpersoonlijk 31
transitief 31
wederkerend 31
zelfstandig 30; 46
werkwoordelijk gezegde 30; 33
transformatie 45
woord
betekenis 35
woordleer 29
Work Flow analyse 26
© KISS b.v. 77
Z
zelfstandig gebruikt werkwoord 46
zelfstandig naamwoord 30; 35
zelfstandigheden 35
zin 32
actief 32
bijzin 32
enkelvoudig 32
gebod 32
hoofdzin 32
mededeling 32
passief 32
rompzin 32
samengesteld 32
semantiek 29
syntax 29; 32
vraag 32
zinsleer 32
zinsontleding 32