Gemeentelijk gezondheidsbeleid met participatie van ... - Nigz

Bijlage 3: Lessen uit participatieprocessen
In achterstandswijken is als gevolg van de sociaal-economische gezondheidsverschillen en
de etnische gezondheidsverschillen over het algemeen een slechtere gezondheidssituatie
van de bewoners vast te stellen. Veel gemeenten hebben getracht in het kader van
bijvoorbeeld Sociale Vernieuwing en Stedelijke Vernieuwing of het Grote Steden Beleid, de
situatie in achterstandswijken te verbeteren. Vaak zijn hierbij werkwijzen gebruikt waarbij de
bevolking uitgenodigd werd om actief te participeren in het vormgeven van het beleid. Bij dit
type beleid wordt gezondheid door bewoners en lokale politici echter zelden als belangrijk
beleidsthema naar voren geschoven in de bestrijding van de algehele
achterstandsproblematiek.
Ook in de specifiek op gezondheid gerichte ‘community’ of ‘wijkgerichte benadering’ speelt
het streven naar participatie een grote rol. Het voornaamste argument daarbij is dat mensen
alleen te motiveren zijn om de eigen gezondheid te bevorderen als ze kunnen werken aan
gezondheids(gerelateerde) problemen die ze zelf ervaren. Participatie van de ‘community’ bij
het kiezen, vormgeven en uitvoeren van interventies gericht op het oplossen van de ervaren
problemen geeft de beste kans op succes. Hierbij is echter een aanzienlijk aantal
kanttekeningen te plaatsen, zoals blijkt uit de ervaringen in Rotterdamse achterstandswijken
waar uiteindelijk een groot effectevaluatieonderzoek stopgezet moest worden. In de door de
centrale stad voorgestelde wijkaanpak bleek dat de bestuurders en bewoners van de
deelgemeente weinig belangstelling hadden voor gezondheid in het algemeen en al
helemaal niet voor de door de GGD voorgestelde interventies, gericht op leefstijlfactoren.
(De Haes, 2002; Voorham, 2002). De volgende leerpunten uit deze ervaring werden
opgetekend:
• Voor wijkgericht werken aan gezondheidsbevordering is noodzakelijk dat daarvoor sterke
en specifieke politieke steun aanwezig is.
• Betrekken van wijkbewoners bij projecten rond gezondheid(-sbevordering) vraagt veel
tijd. Mensen zijn druk bezig met ‘rondkomen en vooruitkomen’.
• Wijkgericht werken zal in het begin steeds kleinschalig zijn. Die mogelijkheden moet men
‘pakken’ en er werk van maken. Het groeitempo daarna is onvoorspelbaar.
• Wijkgericht werken moet meer als een ‘community’ benadering worden opgevat: sociale
verbanden moeten het uitgangspunt zijn en niet noodzakelijk een gedefinieerde wijk.
• Effectevaluaties dmv randomised controlled trials of community intervention trials is zeer
moeilijk vanwege onvoorspelbaarheid van inhoud en tempo van interventies.
In een redactioneel artikel over hetzelfde Rotterdamse project adviseren De Haes en
Voorham (2002) niet alleen een aanpak gericht op gemeenschappen in plaats van op wijken,
maar ook een aanpak die rekening houdt met de vaak aanwezige ‘armoede cultuur’ ofwel
poverty trap. Kenmerken van de armoede cultuur (volgens Lewis) die het ontsnappen aan de
armoede ook belemmeren:
- Leven in een relatief isolement ten opzichte van de rest van de samenleving, waardoor
voorlichtingsboodschappen moeilijker doordringen.
- Leven in het heden, met weinig vermogen om behoeftebevrediging uit te stellen. Daardoor
wordt gedragsverandering moeilijker als het resultaat niet direct zichtbaar is.
- Leven met fatalisme en machteloosheid en weinig vertrouwen in het eigen kunnen.
Leefstijlverandering van deze doelgroep is een weerbarstige zaak, en kan al snel de
connotatie krijgen van: als jijzelf maar hard genoeg wilt, dan kan het!’. Waarmee het
slachtoffer gemakkelijk weer de schuldige wordt (blaming the victim!).
Inventarisatie gemeentelijk gezondheidsbeleid en allochtonen
43