'Een stevige basis voor persoonlijke ontwikkeling'

P
met de anderen, met de maatschappij en met de toekomst. Maatschappelijk kwetsbare personen verliezen een
stuk binding met zichzelf, doordat ze het gevoel hebben geen greep te hebben op de levensloop. Er lijkt geen
band meer te zijn met het eigen handelen.
Ook de relaties met anderen kunnen sterk verstoord raken. Sommige mensen leven in een sterk isolement,
terwijl anderen er net een zeer hecht netwerk aan over houden. Dit netwerk is ook een beveiliging bij
crisissituaties en een soort van overlevingsstrategie. De relaties tussen ouders en kinderen raken vaak ook
ernstig verstoord. In bepaalde gevallen kunnen ze zelfs pathologisch worden. Personen die bijvoorbeeld het
gevoel hebben in het leven veel meer gegeven dan gekregen te hebben, hebben soms de overtuiging dat het
hun recht is om wantrouwig en destructief te zijn. Dezelfde houding nemen mensen soms ook aan in relatie tot
de maatschappij. Hun verhouding hiermee wordt immers gekenmerkt door een gedwongen afhankelijkheid,
gepaard met een negatief stigma* en een grote controle op en inmenging in de privacy. Denk bijvoorbeeld
maar aan het ontvangen van een uitkering en de controle van inkomsten, informatie over de gezinssituatie
die men moet verstrekken,... die daarbij komen kijken. Ook de binding met de toekomst raakt sterk verstoord.
De directe leefomstandigheden vereisen de volle aandacht. Mensen krijgen hierdoor het gevoel de toekomst
slechts in zeer beperkte mate te beheersen. Dit leidt tot een sterk beperkend ‘hier en nu’-denken, wat het
motiveren tot verandering erg moeilijk maakt (Van Regenmortel 2009).
Als gevolg van de beschreven psychologische effecten kunnen belangrijke leerblokkades ontstaan. Opdat
een persoon zijn groeipotentieel volledig kan benutten, moet hij immers geloven dat hij in staat is om te
evolueren naar een zijnswijze die hij als beter ervaart. Hij moet bereid zijn om risico’s te nemen en dit vergt
vertrouwen in zichzelf en in de steun uit zijn omgeving. Uit onderzoek blijkt echter net dat mensen met een
laag zelfbeeld situaties sneller gaan inschatten als een potentiële mislukking en dus al op voorhand excuses
gaan verzinnen (‘Ik doe niet mee, want het is een stomme activiteit.’ ‘Het heeft geen zin dat ik me inschrijf bij
een interimkantoor, want het zijn toch allemaal racisten.’...). Als ze een succes boeken, zijn ze bang dit in de
toekomst niet meer waar te kunnen maken. Ze vinden positieve feedback minder geloofwaardig en gaan die
sneller aan het toeval of aan externe factoren wijten. Mensen met een positief zelfbeeld zijn daarentegen niet
zo bevreesd om te mislukken en gaan meer risico’s aan om successen te boeken. Ze vinden positieve feedback
wel geloofwaardig en schrijven die toe aan hun eigen kunnen, eerder dan aan externe factoren. Het gevoel
gesteund te worden door anderen, of het behalen van goede prestaties op domeinen die door de jongere en zijn
omgeving als belangrijk ervaren worden (goede schoolresultaten, graag gemogen worden, aantrekkelijk zijn,
knappe sportieve prestaties, je behoorlijk gedragen) kunnen leiden tot een verbetering van het zelfbeeld. Toch
komt zo’n verbetering niet zo makkelijk tot stand, alleen al omwille van het feit dat er grenzen zijn aan de mate
waarin je prestaties op deze domeinen kan verbeteren. Verder blijkt uit onderzoek
dat alle mensen enerzijds naar zelfbevestiging streven, maar anderzijds ook
consistentie* in hun zelfbeeld willen behouden. Voor mensen met een laag
zelfbeeld spreken beiden elkaar tegen. Bevestiging dat je iets goed doet, is
immers tegenstrijdig aan de overtuiging dat je tot niets goeds in staat bent.
Personen met een laag zelfbeeld zoeken dan ook vaak andere strategieën om
hun zelfbeeld te verbeteren, bijvoorbeeld door hun succes te koppelen aan de
resultaten en kwaliteiten van iemand anders. Deze strategie verklaart voor
een stuk ook de gevoeligheid voor allerlei idolen (Baumeister 1993; Nadler
& Luckner 1997).
I
P
23