De cultuur van het lezen - Taalunieversum

4
lezen onvermijdelijk. Koen Jaspaert betitelt deze noodzaak als ‘een emotionele vorm van
Compeed’. Annemie Leysen werpt tegen dat fervente lezers hierdoor een beetje worden
afgeschilderd als sukkelaars.
Tijdens Frank van Dixhoorns carrière in het middelbare onderwijs werd het hem duidelijk
dat leerlingen van die leeftijd niet lezen. Misschien lazen ze vroeger wel, maar in de brugklas
haken ze af – omwille van de obligate leesverslagen, zo zeggen ze zelf. Wat moet, is immers
niet leuk meer. Jonge leerkrachten hebben bovendien nergens geleerd hoe om te gaan met
de frustratie die bepaalde verplichte boeken uit de canon opwekken bij leerlingen, met de
authentieke vragen die zulke teksten vaak oproepen. Het literatuuronderwijs leidt er met
andere woorden toe dat vaak sublieme teksten worden geneutraliseerd. Door op die manier
de canon te onderwijzen komen kinderen niet toe aan meer dan oppervlakkige reflectie.
Geert Buelens merkt op dat mensen vaak stoppen met alles wat in het middelbare onderwijs
onderwezen werd. Wie heeft er na zijn schooltijd nog eens fysica of chemie beoefend?
Walter Schlundt Bodien sluit zich aan bij de kritiek op het onderwijs. Zo wordt zijn kleinzoon
ontmoedigd in zijn leesproces, doordat hij boeken moet lezen van een ‘lager’ niveau
dan hetgeen hij wil of aankan. Uit het onderzoek van Schlundt Bodien en Nelck-da Silva
Rosa bleek ook dat vooral mannelijke lezers in de puberteit afhaken. Meisjes lezen dikwijls
wel verder en hun leesplezier stijgt zelfs naarmate hun persoonlijkheidsontwikkeling
vordert. De verklaring hiervoor hangt volgens Schlundt Bodien samen met ‘prestige’:
het is moeilijk om te zeggen dat je van lezen houdt en niet van voetballen of van brommers,
of dat gamen niet cool is. Wat je peergroup doet, doe jij ook. Voor meisjes kon lezen wel nog
prestigieus zijn, vrouwen lezen immers meer dan mannen.
Volgens Gert Rijlaarsdam is het wel degelijk de taak van het onderwijs om leerlingen de
kans te bieden om te lezen, maar kan het hen niet dwingen. Ook Kris Humbeeck meent
dat literaire competentie bijgebracht moet worden in het onderwijs. Jan-Hendrik Bakker
stipt echter aan dat er een onderscheid is tussen literatuuronderwijs en leesbevordering.
Jongens stappen dikwijls over op andere vormen van lezen. Zij lezen dus door, maar op
een andere manier: het gaat om recensies op het internet of interpretaties van films als
The Matrix. Gert Rijlaarsdam stelt zich daarbij de vraag of iedereen die leest ook een lezer
is. Dirk Van Ryckeghem merkt op dat lezen in het algemeen bijdraagt tot taalvaardigheid
en dat die taalvaardigheid in het gedrang komt wanneer er niet meer gelezen wordt.
Jan-Hendrik Bakker verwijst hier opnieuw naar de literatuurgeschiedenis. Willen we dat
ook de belangwekkende literaire werken uit het verleden nog gelezen worden?
Ronald Soetaert merkt op dat men in het onderwijs slechts een beperkt aantal kennisgebieden
onderscheidt waarvan men vindt dat ze moeten worden doorgegeven.
Wilna Meijer vindt op haar beurt dat er net te veel getoetst wordt. Zelfs het kleuteronderwijs
wordt steeds schoolser: ook voorlezen wordt ingepast in de schoolse cultuur. Lezers
worden gevormd reeds lang voor het literatuuronderwijs: denk maar aan het lezen van
prentenboeken door (en: samen met) peuters en kleuters, wat in ‘geletterde milieus’ thuis
gebeurt, voor het slapen gaan. Ze betwijfelt of de huidige tendens van verschoolsing van
peuter- en kleuterklassen wel zo bevorderlijk is voor het lezen en het leesplezier – de
Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) met zijn taalontwikkelingsprogramma’s, voorgeprogrammeerde
en docentgestuurde instructie en toetsen.
Koen Jaspaert sluit samenvattend af met de vraag of lezen al dan niet via het onderwijs
moet gepromoot worden. De concurrentie van andere vaardigheden is enorm: er moet erg
veel kennis overgebracht worden in zeer weinig tijd. Hoe belangrijk is lezen ten opzichte
van andere competenties?
3. Wat zijn de sterke en de zwakke punten van lezen ten opzichte van andere media?
3.1 Statement Jean-Pierre Rondas
Jean-Pierre Rondas speelt in deze uiteenzetting het medium radio uit tegen het medium
lezen – al vindt hij lezen niet echt een medium: het overstijgt alle media omdat het in alle
media aan bod komt. Samen met Derrida en Ricoeur gelooft Rondas dat taal ernaar streeft
om vanuit zijn orale vorm te worden neergeschreven. Taal wil op schrift worden gezet en
De cultuur van het lezen - Verslag rondetafelbijeenkomst ‘Functies van lezen’, 23 juni 2005, Den Haag