De cultuur van het lezen - Taalunieversum

48. Jan Mulder, ‘Leesbevordering’, in: De Volkskrant,
8-06-97.
Hoofdstuk
Perspectieven op leesbevordering
Wat bevorderen?
Cultuur mag dan al belangrijk zijn; welke zaken we precies binnen die cultuur willen bevorderen
is een brandende kwestie. Leesbevordering is een van de mogelijkheden, waarbij we
direct stuiten op de vraag hoe we zoiets ingewikkelds als lezen invullen en hoe we omgaan
met het bevorderen van het lezen in deze complexe tijden. Bevorderen impliceert dat men
het ene voor het andere plaatst. Leesbevordering is geen hip woord. Jan Mulder schreef:
‘Donderdag werd op de algemene ledenvergadering van het Nederlands Uitgeversverbond
gediscussieerd over de ontlezing in Nederland. Het thema was Leesbevordering. Verkeerd
woord. Je ziet het al op het gebouw staan: Christelijke Leesbevordering. “Hoe is het met
jullie jongste?” “Hij is op de Leesbevordering.” Zucht. (Vaak gebruiken de ouders slechts de
eerste letter. “Hij heeft L.”) Niemand wil leesbevordering, maar hoe krijg je de kinderen dan
aan het boek?’ 48
Zelfs diegenen die aan leesbevordering doen, beklemtonen het: ‘Ik heb geen neiging tot
volksverheffing’, ‘We zijn geen missionarissen’, et cetera. De media blijken trouwens een
zeker genoegen te scheppen in de constatering dat leesbevordering nauwelijks helpt:
‘De leesbevordering bevordert veel, maar niet het Lezen’, schreef een van de kranten.
Ook uit wetenschappelijk onderzoek spreekt twijfel over zowel leesbevordering als literatuuronderwijs:
alle goede bedoelingen ten spijt zou bevorderen wel eens een averechts
effect kunnen hebben.
Hoe onderzoekt men het effect van leesbevordering? Dat is een complexe vraag die wetenschappelijk
doorgaans hanteerbaar wordt gemaakt tot iets dat meetbaar is. En daarmee
vinden elkaar – bien étonnés de se trouver ensemble – het managementsdenken, gericht op cijfers
van consumenten; en de wetenschap, die het meten ziet als antwoord op een probleem.
Maar hoe belangrijk kwantiteit ook is, het gaat bij lezen onvermijdelijk ook om kwaliteit en
de kwaliteit van leesbevordering is bijzonder moeilijk te meten.
Leesbevordering vloeit voort uit de vaststelling dat er met lezen ‘een probleem’ is. Maar wat
is dat probleem precies?
Probleem
Hierboven heb ik klachten behandeld over de achteruitgang van de cultuur in het algemeen.
In dat klaagdebat speelt literatuur een belangrijke rol. Is er sprake van ontlezing? Gaat het
literaire lezen achteruit? Om op dergelijke vragen te antwoorden, kunnen we uiteraard
verwijzen naar vergelijkend historisch onderzoek, maar we worden geconfronteerd met
complexe perspectieven en interpretatiemoeilijkheden. Hoe vergelijken we het verleden
met het heden? Hoe onderzoeken we de functies van literatuur voor mensen uit het verleden?
Wat doen we met tegenstrijdige interpretaties zoals de alarmerende berichten over de
achteruitgang van het lezen tegenover de relativerende berichten dat er nog nooit zoveel
werd gelezen? Cijfers tonen aan dat lezen in crisis verkeert, cijfers tonen aan dat er nog
nooit zoveel gelezen is, cijfers tonen aan dat er meer boeken verkocht worden dan ooit.
Een welles-nietes-spel.
Wie zich vragen stelt over de toekomst van het lezen, heeft het doorgaans over kwantiteit,
over de hoeveelheid uren of teksten. Maar is de kwaliteit van het lezen dan minder belangrijk?
De klaagzang over het feit dat er niet meer en beter gelezen wordt ontspringt ook uit
de teleurstelling van de verwachtingen die men had over de democratisering van cultuur,
na alle inspanningen van de culturele en pedagogische sector: de groei van de bibliotheken
en culturele initiatieven, de verbetering van het literatuuronderwijs, et cetera.
De overheid wil leesbevordering stimuleren omdat het schrijven en lezen van kwaliteitsvolle
teksten bedreigd wordt door de aandachtseconomie. Leesbevordering begeeft zich
op deze aandachtsmarkt door aandacht te vragen voor het gedrukte woord. Enerzijds
De cultuur van het lezen
59