De cultuur van het lezen - Taalunieversum

gelezen – Rondas verduidelijkt dat hij het over fictioneel lezen heeft. Maar waarom wordt
cultureel lezen niet beschouwd als fictioneel lezen? Rondas verzet zich tegen de tegenstelling
fictioneel lezen versus cultureel lezen. Hij relativeert het onderscheid tussen fictie en
non-fictie: literaire en niet-literaire leesstrategieën verschillen niet ingrijpend.
3.2 Statement Ad van Dam
Er zijn veel verschillende manieren van lezen. Er is het lezen dat je leert op school, maar er
is ook het lezen van beelden. Naast het lezen op papier is het lezen op internet in opmars.
De digitale manier van vertellen verschilt echter aanzienlijk van de lineaire. Het verhaal
staat centraal, maar het proces is interactiever. Dit digitale lezen vereist andere vormen van
leesbevordering, we kunnen spreken over mediabevordering of kijkbevordering.
3.3 Statement Fine Trossèl
Fine Trossèl is filmproducent en bewerkt kinderliteratuur tot tekenfilms, computerspelletjes
en bordspelen. Volgens haar wordt de fantasie door het lezen van een boek optimaal
gestimuleerd, maar kan een verhaal dat op verschillende mediaplatforms wordt gepresenteerd
veel meer lezers/kijkers bereiken. Elk medium heeft een specifieke impact op de
gebruiker; opdat kinderen zich daarvan bewust zouden worden, moeten we hen mediacompetentie
bijbrengen. De wereld is nu multimediaal en elk medium heeft zijn waarde.
Als je een verhaal aanbiedt via verschillende platforms/media, wordt er uiteindelijk ook
meer gelezen – kijk maar naar de gestegen verkoop van Harry Potter-boeken na het uitbrengen
van de film. Mediacompetentie komt helaas niet aan bod in het hedendaagse onderwijs
en zou als verplicht vak op elke school onderwezen dienen te worden. Het boek lezen is
moeilijker dan passief naar de verfilming kijken, maar volgens Trossèl levert de leeservaring
juist door die inspanning meer op. Het is belangrijk dat mensen tenminste één keer in hun
leven een intense leeservaring meemaken. Het liefst in hun jeugd zodat zij later, wellicht na
een periode van niet lezen, vanuit die positieve ervaring toch weer beginnen met het lezen
van een boek.
3.4 Discussie
Uit Ad van Dams statement begrijpt Koen Jaspaert dat het verhaal centraal staat en het
medium er eigenlijk niet zoveel toe doet. Jaspaert werpt de vraag op of het boek dan eigenlijk
wel een meerwaarde heeft. Levert de leesinspanning, zoals Fine Trossèl zei, werkelijk die
verrijking op? Trossèl bevestigt nogmaals dat het lezen van een boek bij uitstek de fantasie
stimuleert. Ook Jan-Hendrik Bakker ziet de meerwaarde van lezen in het ontwikkelen van
de fantasie en de persoonlijke betrokkenheid van de lezer: literatuur bevordert de individuele
reactie. Bovendien is literatuur aanzienlijk goedkoper te produceren dan andere media.
Ad van Dam werpt tegen dat de democratisering van de andere media razendsnel evolueert.
Je kan nu ook met je eigen camera filmpjes draaien, ze thuis op de computer monteren en
ze publiceren op internet. Frank van Dixhoorn vult aan dat lezers steeds meer gaan optreden
in hun eigen verhaal, bijvoorbeeld in computergames.
Geert Buelens juicht het pleidooi voor het opnemen van algemene mediacompetentie in het
onderwijs toe. Waarom bijvoorbeeld geen aandacht voor de geschiedenis van de film, van
de computergame? Op die manier wordt meteen ook het stigma weggenomen dat rust op
literatuur. Er is meer dan de intensiteit van een goed boek. Vanzelfsprekend hebben we allemaal
behoefte aan intensiteit, maar die ervaring is evengoed te vinden in film. Elk medium
levert plezier op. En binnen elk medium kan het ‘instantplezier’ onderscheiden worden van
een intensere ervaring die moeilijk te benoemen is.
Ronald Soetaert meent dat het in het onderwijs essentieel is een vaardigheid als medialiteracies
(‘mediageletterdheid’: het kritisch lezen van de mediataal) te combineren met cultural
literacies (‘culturele geletterdheid’).
Gerlien van Dalen wijst op een advies over mediawijsheid dat de Raad voor Cultuur in juli
005 heeft uitgebracht. Zowel in de praktijk als in het overheidsbeleid was media-educatie
tot dan toe exclusief gericht op onderwijs, kinderen en jongeren, aanbod en bescherming.
Om optimaal te kunnen functioneren in een van media doordrenkte samenleving is het
echter van belang dat iedereen de kennis, vaardigheden en mentaliteit heeft om zich gemakkelijk
en betekenisvol in die omgeving te bewegen. De Raad spreekt daarom niet langer van
media-educatie, maar van mediawijsheid als ‘het geheel aan kennis, vaardigheden en men-
De cultuur van het lezen - Verslag rondetafelbijeenkomst ‘Functies van lezen’, 23 juni 2005, Den Haag
5