De cultuur van het lezen - Taalunieversum

78. Houellebecq: 998.
79. Houellebecq: 005.
80. Maclure: 004.
8 . Phillips: 004, p. 4 .
68 De cultuur van het lezen
kunnen gebruiken. Zo vragen sommige collega’s niet meer waarover mijn artikel handelt
maar kordaatweg: ‘Wat meet je?’ Ondertussen is dit dé vraag geworden waarmee men
onderzoek beoordeelt.
Het denken over wat wetenschap is verschuift. Vanuit de humane wetenschappen
delen velen het inzicht dat diverse wetenschappen diverse beelden van de werkelijkheid
creëren, die elkaar niet uitsluiten maar aanvullen. Het zijn zoeklichten, perspectieven,
constructies, … verhalen. Sommige wetenschappers zouden de termen ‘perspectieven,
zoeklichten’ nog bevestigen maar een lichte huiver vertonen bij het horen van ‘constructies’
en duidelijk terugdeinzen bij het gebruik van ‘verhalen’. Het zit hem vaak in terminologie.
Sommige exacte wetenschappers houden niet van taal, sommige humane wetenschappers
houden niet van cijfers. Sommige wetenschappers vinden collega’s niet rationeel, andere
wetenschappers vinden collega’s niet redelijk. Er breekt een soort stammenoorlog los van
de alfa’s tegen de bèta’s. De tweespalt fascineert. In de roman Zaterdag confronteert Ian
McEwan twee culturen die elkaar lijken uit te sluiten: de verteller is een neurochirurg die
microscopisch naar de mens kijkt, maar zijn kinderen hebben een artistieke blik. McEwan
onthult de complexiteit van verschillende blikken in zijn verhaal. Complexer en humaner
dan de manier waarop Michel Houellebecq 78 in zijn roman Elementaire deeltjes twee culturen
in twee personages verbeeldt: van twee halfbroers is de ene een genotzoeker, de ander
een moleculair bioloog. Hoe negatief Houellebecq ook over het humanisme en de daarbij
horende literatuur schreef, toch valt het op dat hij dit thema opnieuw opneemt in zijn
laatste roman. In Mogelijkheid van een eiland 79 voert hij een gekloonde mens ten tonele in
een verwetenschappelijkte wereld zonder literatuur, aangezien die literatuur geen zin meer
heeft. Uiteindelijk constateert de kloon dat hij de literaire verbeelding het meest van alles
mist. Welke boodschap had men anders verwacht van een romanschrijver?
Men zou kunnen denken dat universiteiten dit inzicht koesteren. En toch wordt lezen als
vorm van opleiding en basis van onderzoek steeds meer bedreigd. Wie aanvragen voor een
onderzoek indient moet eerst en vooral leren dat lezen in een slecht daglicht staat. Lezen en
nadenken worden bij voorkeur vervangen door observeerbare, controleerbare, op kwaliteit
gecontroleerde handelingen. In haar onderzoek naar een aantal wetenschappelijke publicaties
constateert Maggie Maclure 80 dat lezen vervangen is door werkwoorden die aansluiten
bij de accountabilitygedachte: scannen, screenen, mapping, data-extraction, synthesis. De drie c’s
– clarity, countability en accountability – staan centraal. Meten is het nieuwe buzzword. De vier
r-en die in de studie zo belangrijk waren – reading, writing, reasoning en rhetoric – hebben
plaats geruimd. Zo is de bloei van evidence based research binnen onderwijs en onderzoek een
manier om aan te sluiten bij sociologisch statistisch onderzoek in het algemeen. De onderwijskundigen
ruiken geld en veranderen van parfum. Maar de onderzoeksvragen worden
er niet interessanter door, en de literair geïnspireerde onderzoekers niet vrolijker, zoals
Arthur Phillips schrijft: ‘Zijn onderzoek leverde meer vragen dan antwoorden op, maar de
pietluttige academische wereld had hem ertoe gedwongen zijn luidruchtige, opdringerige
nieuwsgierigheid omwille van zijn promotie in te tomen; zijn dissertatie had zich noodzakelijkerwijs
beperkt tot kwesties van methodologie en kwantificeerbare metingen in
schommelingen in collectieve, retrospectieve neigingen in stedelijk Canada 980- 988.’ 8
Typerend is de bloei van de multiple choice: het kunstonderwijs herleid tot 33 zwart-wit
kopieën van schilderijen; de filosofische wereldgeschiedenis herleid tot een multiple choice die
op zich nieuwe filosofische vragen oproept. Laat ik de schrijver Willem Wilmink aan het
woord over dit fenomeen:
Wat motten doen voor je ondergoed,
wat de zure regen voor bomen doet,
wat Satan deed voor het Paradijs,
doet multiple choice voor het onderwijs
Onlangs hoorde ik in een interview op de Vlaamse radio Klara collega’s praten over hun
werk binnen de psychotherapie. Ook in deze sector is het management doorgedrongen.
Iedereen en alles wordt geëvalueerd. De psychotherapeuten getuigden van het feit dat niet
alleen zijzelf geëvalueerd werden, maar uiteindelijk ook hun hele discipline. Er wordt een
bepaald discours opgedrongen: ‘Spreek over uzelf in mijn woorden’ – het omgekeerde
van ‘Spreek over uzelf in eigen woorden. Vertel uw verhaal.’ Het gaat bij therapie om het