De cultuur van het lezen - Taalunieversum

45. Lanham: 994.
46. Verstraeten: 004.
47. Zaid: 003, p. 3 .
58 De cultuur van het lezen
kenis geeft in onze samenleving. De focus is verschoven van het maken van producten naar
het creëren van waarden; van het materiële naar het immateriële – uiteraard voor de bevolkingsgroepen
die zich deze luxe kunnen veroorloven.
De nieuwe economie richt zich op informatie, communicatie of entertainment, maar ook
op materiële zaken die een bepaalde betekenis geven of de aandacht trekken. Consumeren
is een vorm van zelfverwezenlijking geworden. De prijs van de dingen wordt bepaald door
voorkeuren, want in een consumptiemaatschappij moeten voorkeuren voortdurend veranderen.
Het goede nieuws is dat de focus eindelijk ligt op waarden en betekenissen.
Het minder goede nieuws is dat de constructie van die zingeving steeds meer in handen
komt van de commercie. Alles is het voorwerp geworden van marketing. Kunst en cultuur
zijn in de ban van de bezoek-, kijk- en verkoopcijfers. Kwantiteit domineert kwaliteit.
Aandacht is op verschillende niveaus een probleem: op de markt beconcurreren verschillende
producenten en producten elkaar om de aandacht van consumenten. De verschuiving
naar zingeving impliceert immers de behoefte aan een bijzonder soort aandacht, aan reflectie
en kritiek – deze waarden gaan verloren bij massaconsumptie. De consumenten hebben
tijd tekort om hun aandacht te verdelen. De verschuiving van een industriële naar een informatie-
en aandachtseconomie beïnvloedt ons denken over cultuur en onderwijs. Volgens
Richard Lanham 45 staat de menselijke verbeelding nu meer dan ooit centraal. Paradoxaal
genoeg worden aandacht en verbeelding tegelijkertijd bedreigd, in de strijd tussen een
wareneconomie en een waardeneconomie.
De lezer getuigt van heimwee naar ‘minder’, zoals Kees van Kooten in een interview:
‘Het heeft ook met die hele boekenberg te maken. Toen ik opgroeide en ging lezen, had je
eens in de drie jaar een nieuwe Mulisch en eens in de tweeënhalf jaar een nieuwe Hermans.
Maar nu verschijnen er zoveel boeken, het is echt niet meer bij te houden. Vroeger hadden
we met vrienden weleens een Nabokov-jaar, en je wisselde uit, tot je hem helemaal hàd.
Zo hebben we ook een Salinger-halfjaar en een Fitzgerald-jaar gehad. Maar tegenwoordig is
de ene hype nog niet over of de volgende komt alweer aanwaaien.’ 46 In zijn overzicht van
de problematiek van de moderne uitgever constateert Zaid: ‘Tegenwoordig is het gemakkelijker
om schatten te verwerven dan ze de tijd te geven die ze verdienen.’ 47