Untitled

Satirisch diptiek
'loet dit bert ghesloten
hangen', Zuidelijke
Nederlanden, ca. IS 2 0,
olieverf op paneel, elk luik
58,5 x 44 cm
LUIK, UNIVERSITAIRE COLLECTIES /
UNIVERSITË DE UÈGE,
COLLECTIONS ARTISTIQUES,
LEGS WITTERT ( 1903)
HET ONEERBARE VERDWIJNT
Insignes met verhalende taferelen illustreren zowel volkswijsheden als
verhalen van rondtrekkende toneelgezelschappen en vertellers. Bij derge­
lijke openbare vertoningen vervalt de grens tussen religieus en profaan,
tussen rij k en arm die samen naar hetzelfde spektakel kijken. Na het
schouwspel zijn de toehoorders in de ideale stemming voor de aankoop
van insignes.
Men mag aannemen dat profane insignes samen met religieuze tekenen
zijn verkocht. Hoewel de kerk op veel plaatsen het alleenrecht heeft op
productie en verkoop van devotionalia, zijn er clandestiene kraampjes
te vinden in de omringende straten. In een Zuid-Nederlandse prent van
rond 1500 - met zestien voorstellingen gewijd aan liefde, seksualiteit en
vruchtbaarheid - draagt een nar een dienblad vol fallussen; precies zoals
de verkopers van religieuze insignes hun goederen presenteren. De doorge­
dreven commercialisering van de heiligdommen is het onderwerp van een
aantal spottende insignes.
Een als pelgrim vermomde
vulva komt in vele varianten
voor. Zij is uitgerust met
pelgrimshoed, stevig schoei­
sel, rozenkrans en pelgrims­
staf. Op de schouders heeft
ze als pelgrimsteken een fal­
lus-insigne opgespeld.
Vanaf de tweede helft van
de vijftiende eeuw evolueren
niet-religieuze insignes tot
louter decoratieve sieraden.
Een heel repertoire dat in de
veertiende eeuw nog volop
voorkomt, is in de zestien­
de eeuw verdwenen. Er is
duidelijk een tegenstelling
ontstaan tussen wat eerbaar
en oneerbaar, acceptabel en
niet-acceptabel is. Een spot­
tende bijdrage aan dit dis­
puut is een Vlaamse diptiek,
een persiflage op de rijke
traditie van devote tweelui-
ken met het portret van de
opdrachtgever en Maria met Kind. In gesloten toestand waarschuwt een
charmante jongeman: 'laet dit hert gheslote(n) ha(n)ge(n), oft ghy sult
sien my (n) bruy(n) wa(n)g(en)'. Wie het tweeluik toch opent, ziet een ont­
bloot achterwerk, waaronder geschreven staat 'Mi te misdienen en wilt
nyet syn fel, want ie waerscoude te vor(n) wel'. Op het rechterlui k onder­
steunt een grimastrekkende man de boodschap: 'En deet waerschouwe(n)
vuyl scorste druyt, Ie deed u springen ter venster vuyt'.
Geloof & Geluk /3