Untitled

32 Geloof & Geluk
meester dergelij k memorieschilderij, vermoedelijk als geschenk van kei­
zer Maximiliaan I aan zijn nicht koningin Eleonora van Portugal en haar
schoondochter Isabelle van Aragon. Op een bidbank op de voorgrond zijn
ze weergegeven als vrome weduwen, treurend om de dood van hun echtge­
noten, respectievelijk schoonvader en zoon. Dankzij het schilderij kunnen
ze zich samen spiritueel naar Jeruzalem verplaatsen en er de Passie volgen.
Van statie naar statie maken ze een geestelijke tocht door de Heilige Stad,
die eindigt waar hij begon en dus zorgt voor een eindeloze gebedencyclus.
Ook gebedenboeken en gebedssnoeren zijn hulpmiddelen bij geestelijke
tochten. Laatmiddeleeuwse gebedssnoeren bestaan in vele variëteiten, af­
hankelijk van de gebedencycli: hoe meer gebeden, hoe langer het snoer.
Sommige bidsnoeren zijn extra uitgewerkt met afbeeldingen die naar de
Verlossing verwijzen, andere vestigen de aandacht op de vergankelij kheid
door tussen de kralen of als afsluiting doodskoppen en andere symbolen
te voegen.
Opmerkelijk bij geestelij ke pelgrimage is dat steeds de bedevaart letterlijk
wordt geïmiteerd. Binnen de kloostermuren zijn symbolisch gemarkeerde
wandelroutes uitgedacht en stappen de kloosterlingen van halte naar halte.
'Onderweg' bidden ze evenveel paternosters als er mijlen zijn tussen hun
klooster en het echte pelgrimsoord. In navolging hiervan ontstaan vanaf
de vijftiende eeuw op tal van plaatsen kruiswegstaties in openlucht. Zo
wordt concreet houvast geboden voor de geestelij ke pelgrimage, de bede­
vaart zonder echt op reis te gaan.
Bidkapel Gruuthuse
Gebedsnaer, 8 kralen
en memento-mori-kraal
(vrouw en doodskop), ivoor,
Noordelijke Nederlanden,
midden 14de eeuw, opgegraven
te Bergurn
LEEUWARDEN, FRIES MUSEUM
Gebedsnoer met 44
mensenhoofden gesneden uit
kersenpitten, Zuidelijke
Nederlanden, Bourgondië (?),
2de helft 15de eeuw, kralen
van ca. 12 mm
ANTWERPEN, MUSEUM
MAYER VAN DEN BERGH