Untitled

naar Jeruzalem, dat behoorlijk realistisch is weergegeven. De luiken zijn gewijd
aan Catharina van Alexandrië; links in twistgesprek met heidense wijsgeren,
rechts wordt ze onthoofd. Het drieluik is verspreid geraakt over musea in Brug­
ge (Groeningemuseum), Antwerpen (K.M.S.K.) en Rotterdam (Boijmans-Van
Beuningen).
CHRISTUS EN MARIA, OVERAL AANWEZIG
Maria met Kind zijn in Vlaanderen op vele plaatsen vereerd, al zijn relieken van
zowel Christus als Maria heel zeldzaam. Beiden zijn immers met lichaam en
ziel ten hemel opgenomen. Naar Christus verwijzen vooral fragmenten van het
kruis. In Antwerpen wordt een uitzonderlijk 'echte' reliek van Christus aanbe­
den: zijn voorhuid. Ze is net na de dood van Godfried van Bouillon geschonken
aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk.
Van Christus en van Maria zij n er heel wat beeltenissen, schilderij en of beeld­
houwwerken die miraculeus blijken te zijn. Het wonderbeeld van Hu lsterloo,
uit het midden van de twaalfde eeuw, is een van de oudste bewaard gebleven
mirakelbeelden in de Nederlanden waarrond een bijzondere verering ontstaat.
Van het volgens de lokale traditie in 1339 uit de zee gehaalde kruisbeeld van
Damme blij ft slecht een klein fragment bewaard, waarrond tot vandaag een
sterke devotie bestaat.
Aarden burg, Boudelo, Geraardsbergen, Ninove en Gistel zij n slechts enkele van
de laatmiddeleeuwse devotieplaatsen waarvan insignes bekend zijn. Het meest
complete beeld van de Vlaamse bedevaartsoorden is te vinden in overzichten
van opgelegde bedevaarten.
Zowel stedelijke en landelijke overheden als kerkelijke instanties leggen strafbe­
devaarten op. Ze hadden een dubbel doel: enerzijds de loutering van de veroor­
deelde en het zielenheil van de slachtoffers, anderzijds de tijdelijke verbanning
van de veroordeelde. Alle mogelijke gecombineerde bedevaarten zijn als straf
bedacht, soms ook verbonden aan een minimale reistij d. Enige relatie tussen
de overtreding en het bedevaartsoord lij kt er niet te zijn, wel tussen de zwaarte
van de tocht en de ernst van het delict. Verplichte Maria-bedevaarten komen
het meeste voor. Een Brugse veroordeling uit 1427 is ex treem zwaar. Een man
moet achtereenvolgens bedevaarten afleggen naar Rome, Santiago en Bari (Ita­
lië). Na elke terugkomst dient hij binnen de drie weken opnieuw te vertrekken.
Als de drie bedevaarten volbracht zijn, moet hij bovendien nog een vol jaar
buiten Vlaanderen verblijven. Als hij zij n straf niet volgt, riskeert hij onthoof­
ding. Aanvankelijk moeten de veroordeelden de strafbedevaarten ook werkelijk
uitvoeren. Vanaf de vijftiende eeuw zijn zo goed als alle opgelegde bedevaarten
afkoopbaar. Bij kerkelijke veroordelingen is afkopen niet zo gemakkelijk.
In Gent, Aalst, Dendermonde en Oudenaarde zijn omvangrijke lijsten van ver­
plichte pelgrimages bewaard. Het Oost-Vlaamse Geraardsbergen, waar men
de heilige Adrianus vereert, komt weinig voor onder de strafbedevaarten. Toch
moet de stad vaak het reisdoel voor bedevaarten geweest zijn, gelet op de grote
aantallen insignes die vaak tot op grote afstand van Geraardsbergen zij n terug­
gevonden.
28 Geloof & Geluk
Veel Vlaamse bedevaartsoorden zijn ondertussen verdwenen. Bi j andere, zoals
in Giste!, is de traditie nog springlevend. De eerste zondag na haar feestdag,
6 juli, gaat er nog jaarlijks de Godelieveprocessie door.
Pelgrimssouvenirs uit
Geraardsbergen, boven
rechts, van links naar rechts
en boven naar onder
Oudenburg, Mesen, Ninove,
Oostkerke, Damme, Lo,
Ninove, Kruiszande,
Geraardsbergen, Lede