Untitled

Getijdenboek D'Oiselet,
schutblad met 23 ingenaaide
zilveren en verguld zilveren
insignes, Brugge, kalender
Doornik aangepast voor
Brugge, ca. 1450, perkament,
19,6 x 13,4 cm
' 5-GRAVENHAGE, KONINKUJKE
BIBUOTHEEK, MS. 77 L 60,
FOL. 97v-98
Bedevoortsvaantje Cornelius,
Ninove 1925-1950,
30 x 23,2 cm
BRUGGE, VOLKSKUNDEMUSUEM,
COLLECTIE GUILLAUME MICHIELS
DE BOODSCHAP BEKRACHTIGEN
Duurdere pelgrimsinsignes, dunner van uitvoering en vaak in zilver of ko­
per, worden vanaf de vijftiende en zestiende eeuw als kostbaarheden be­
waard. Vaak zijn ze verwerkt in andere religieuze voorwerpen. Door insig­
nes in getijdenboeken en manuscripten te naaien of te lijmen, verbindt de
gelovige de lichamelijke inspanning van de pelgrimage met godsvruchtige
oefeningen. Het gebed tot een bepaalde heilige krijgt een extra accent door
een pelgrimsteken afkomstig van een aan die heilige gewijd bedevaarts­
oord in het boek te bewaren. De insignes maken het de lezer mogelijk
om in gedachten en dankzij aanraking van de tekens die heiligdommen
opnieuw te bezoeken. Andere insignes en kostbare devotionele sieraden
zijn als hangertjes bevestigd aan reliekhouders, of bevestigd op een heili­
genbeeld of processiekruis.
Soortgelijke verzamelingen insignes zijn ook bijeengebracht in Besloten
Hofjes, kleine sterk op privé-devotie gerichte verzamelkastjes, waarin
heiligenbeeldjes omringd zijn met allerlei relieken en kleine devotionele
en decoratieve objecten. Het Besloten Hofje vormt een afgesloten wereld,
waarbij de gelovige langs alle verzamelde elementen een spirituele pelgri­
mage kan maken. Schrijnwerkers en beeldhouwers vervaardigen de kasten
en de heiligenbeeldjes, de kloosterzusters zorgen zelf voor het verpakken
van de relieken, de aanmaak van de zijden bloemen en dieren en de be­
schrijvende briefjes en teksten die her en der in de kastjes zijn aangebracht.
Insignes spelen in iconografisch opzicht een belangrijke rol in de Besloten
Hofjes, omdat zij de boodschap bekrachtigen die via de hei ligenbeeldjes en
relieken wordt weergegeven.
Zelfs tot na de dood moet het insigne functioneren. Op de begraafplaats
van de Duinenabdij te Koksijde zijn bij archeologische opgravingen enkele
skeletten aangetroffen met een Jacobsschelp. De doden nemen hun insigne
mee het graf in, zodat ze aan het einde der tijden - bij de wederopstanding
- als pelgrims herkend zullen worden. Uitzonderlijk zijn pelgrimsinsignes
ook teruggevonden in de fundamenten van een bouwwerk. Ze zijn aange­
bracht om heil en zegen te verkrijgen over het huis en zijn bewoners.
Tegen het einde van de zestiende eeuw verdwijnt het als massaproduct ge­
goten insigne zo goed als volledig, op enkele locale uitzonderingen na. Ge­
drukte papieren bedevaartvaantjes en prentjes in hoogdruk (houtsnede) of
diepdruk (gravure) komen er voor in de plaats. Ook uit bladkoper of zilver
geslagen insignes maken in de tweede helft van de zestiende eeuw plaats
voor gegoten of gestempelde med ailles, die men als hangertje draagt.
Geloof & Geluk 35