Untitled

4 Geloof & Geluk
Insigne, banderol 'helpt god', motto van de opstandige gilden onder leiding van Philips van Artevelde, Gent
I 382, loodtin, vondst Stort Burgemeester-LoeffPiein 's-Hertogenbosch
COTHEN, COLL. H.J.E. VAN BEUNINGEN
Ambachtsgilden laten voor hun gezagsdragers soortgelijke kostbare tekens
vervaardigen. In de schuttersgilden duiken zilveren insignes op als collec­
tief onderscheidingsteken. Religieuze broederschappen gebruiken draag­
tekens die in de devotie passen. Bij geestelijken zijn de sluitgespen van de
koorkappen rijk uitgewerkt met referenties naar het christelijk geloof, de
patroonheilige of de drager zelf.
Het dragen van insignes om een politieke kleur te bekennen heeft een tra­
ditie die teruggaat tot in de veertiende eeuw. Een in 's Hertogenbosch op­
gegraven exemplaar in de vorm van een banderol met het korte opschrift
'+ helpt god' is door de opstandige Gentenaren in 1382 op de witte mou­
wen gespeld, als collectief en herkenbaar element in de opstand tegen de
Graaf van Vlaanderen. Kleding, kleur en visuele tekens zijn hier samen
gebruikt om verbondenheid en partijvorming uit te drukken.
PRONKEN, TARTEN EN STIGMATISEREN
Vijfhonderd jaar geleden zijn de contrasten binnen de samenleving onvoor­
stelbaar groot. Kleding, sieraden, attributen en lichamelijke verzorging
zetten de verschillen extra in de verf. Insignes geven hierbij interessante
extra informatie. Op bepaalde portLetten zijn ze heel duidelijk weerge­
geven, waardoor hun herkomst nauwkeu rig te duiden is. Zo staat op een
portret van een Afrikaanse man, van de Haarlemse schilder Jan Mostaert,
een zi lveren pelgrimsinsigne van Halle. Als hofschilder van Margareth a
van Oostenrijk zal Mostaert de opvallende, zelfverzekerde Afrikaan wel­
licht aan het hof te Mechelen hebben geschilderd.
De ingeburgerde kleurling draagt betrekkelijk eenvoudige kleding. Een
paltrok, het overkleed met lange vallende slippen dat de hogere kringen
steeds in het openbaar dragen, ontbreekt. De in witleren handschoenen
gehulde handen rusten op een rijk geborduurde beurs en op het handvat
van het zwaard. Wordt hiermee aangegeven dat hij als vechtersbaas fi­
nancieel carrière heeft gemaakt? Het edelmetalen pelgrimsteken van de
Mariabedevaartsplaats Halle vergemakkelijkt de identificatie. In de peri­
ode dat het portret tot stand kwam is Halle het geliefd pelgrimsoord van
de Habsburgs-Bourgondische vorsten. Aartshertog Ferdi nand en Karel V
zijn in 1520 samen op bedevaart gegaan naar Halle om Maria te danken
voor Karels uitverkiezing tot Rooms koning. Onder de 95 lijfwachten die
naar Aken meereizen, bevindt zich een zwarte Moor. Het zilveren pelgrim­
sinsigne identificeert de Afrikaan als lid van de directe entourage van de
vorst. De laagste categorie personeelsleden moet het namelijk stellen met
Insigne, Maria met Kind op
troon, geflankeerd door engelen
met banderots waarop
'ave maria', midden onder 'de
hal', Halte, 1475- 1525, zilver,
diameter 35 mm
NEURENBERG, GERMANISCHES
NATIONAL MUSEUM
jan Mostoert
(ca. 1474-15521 1 553),
portret van een gekerstende
moor (Christoph Ie Mohr?),
eiken paneel, 30,8 x 2 I ,2 cm,
pelgrimsinsigne: Onze Ueve
Vrouw van Halte
AMSTERDAM, RJJKSMUSEUM