Untitled

Anoniem, de heilige judocus, Brugge,
midden /6de eeuw, a/taarvleugel,
eikenhou oorspronkelijke omlijsting.
h 87,5 cm, br 25,5 cm
BRUGGE, GROENINGEMUSEUM
16 Geloof & Geluk
elke bedevaartganger. Tenslotte is er nog de pelgrimshoorn, bestaande uit een
trompetachtig mondstuk en een naar buiten uitlopende klankbeker. De korte
zij de van de gekromde hoorn heeft meestal twee aangebakken ophangogen, be­
stemd om er een draagriem aan te bevestigen. Bij processies en reliektoningen
wordt met hoorngeschal en oorverdovend gejuich het heilige obj ect begroet en
gevierd.
Pelgrimage zorgt voor een grote mobiliteit in de laatmiddeleeuwse wereld. De­
votionele reizen kunnen tot veilige, korte regionale uitstapjes beperkt blijven,
maar ook uitgroeien tot jarenlange verre en avontuurlijke tochten. De reisroutes
worden niet louter uit religieuze motivatie bepaald; ook handelsbelangen spe­
len mee. De handel met noordelijke streken verliep via de Hanze, waardoor de
bedevaartsplaatsen binnen dit handelsgebied hun plaats krijgen in de devotie:
het Noordduitse Wilsnack, het Engelse Canterbury of Saint Andrews in Schot­
land.
De pelgrim vindt zijn weg door zich aan te sluiten bij groepen reizigers, hij kan
terugvallen op de ervaringen van lotgenoten en onderweg instructies krijgen. De
geletterde bedevaarder heeft routeoverzichten, kaarten en plattegronden ter be­
schikking om de reis voor te bereiden. De bedevaarder kan rekenen op subsidi­
ering. Stedelijke overheden, maar ook gilden en families, voelen zich financieel
verantwoordelij k voor hun pelgrims. En natuurlijk komt de bedevaart ook de
steun verlenende medemens ten goede.
IN GROTE HOEVEELHEID OVER DE TOONBANK
In principe toont het pelgrimsteken een voor de gelovige onmiddellijk herken­
bare en liefst plaatsgebonden of, beter nog, devotiegebonden afbeelding. Het
insigne is verondersteld iets van het heilige in zich op te nemen, door aanraking
met het heilige, door spiegeling ervan of door zegening. Een duidelijke gelij kenis
met het cultusobject maakt die magische intrinsieke waarde des te meer aan­
nemelijk.
De twaalfde-eeuwse pelgrimsgids !ter Sancti Jacobi beschrijft hoe in het noord­
portaal van de Jacobskerk te Santiago kamschelpen worden verkocht. Alles
waar de toestromende pelgrims belangstelling voor kunnen hebben, is er te
koop. Binnen het kerkelijk territorium gebeurt dit onder controle, in de stad
zonder enige beperkingen. Wijnzakken, schoenen, knapzakken, leren veters en
riemen en geneeskrachtige kruiden: langs de toegangswegen naar de kathedraal
zijn talrijke kooplui te vinden.
Een vergelijkbare situatie doet zich voor in andere druk bezochte bedevaarts­
plaatsen. Jammer genoeg zijn de bronnen met precieze verkoopregiementeringen
schaars. Dat geldt ook voor afbeeldingen van verkoopssituaties. Een miniatuur
in een laatvijftiende-eeuws manuscript brengt als één van de 'vijftien vreugdes
van het huwelijksleven' een pelgrimstocht in beeld. Langs de toegangsweg tot de
bedevaartskerk zijn aan beide kanten kramen opgesteld. Tussen het gekleurde
textiel en de andere souvenirs zijn vast en zeker ook insignes te vinden.
Van sommige bedevaartsplaatsen kennen we het aantal pelgrimstekens dat over
de toonbank is gegaan. Het Zwitserse Einsiedeln viert in 1466 het jubileum van
het miraculeuze Mariabeeld. In iets meer dan twee weken tij d zijn daar 140.000
insignes verkocht, ongeveer 9.300 per dag. Vlaamse bedevaartplaatsen waar­
van cijfers beschikbaar zijn steken hier bescheiden bij af. Zo zijn in 1472 op
Meester van de Ludalegende,
Geschiedenis van de Heilige
Lu ei a (detail: pelgrim met
spiegelinsignes), 1480, doek,
/BOx 74cm
BRUGGE, SINT -JACOBSKERK