Untitled

Voor kleinschalige productie gebruikt men vooral afgedankt tin. Inge­
leverd oud metaal, vooral borden en kannen, wordt ruimschoots aange­
wend voor het insignegietwerk. Op zeer druk bezochte bedevaartplaat­
sen moet de productie bijna volledig van nieuw metaal zijn uitgegaan.
Onderzoek naar de samenstelling van de loodtin-legering wijst er op
dat insignes uit druk gefrequenteerde pelgrimsoorden een nauwkeu ri­
ger verhouding respecteren van drie delen tin op twee delen lood, wat
zowel de metaalkwaliteit als het gietproces ten goede komt.
MASSAPRODUCT VAN DE MIDDELEEUWEN
Het insigne is een massaproduct. Pelgrims uit alle windstreken ko­
men samen en nemen identiek
beeldmateriaal mee. Thuis
wordt dit gekopieerd, waar­
door een vermenigvuldiging
van dezelfde beeldtaal ont­
staat. Ruim 250 jaar voor de
introductie van de grafiek is
het insigne een van de wei­
nige middeleeuwse bronnen
die duidelijk verwijst naar de
massa. De op bedevaarten en
kermissen verworven tekens
zijn op de kleding, maar ze­
ker ook in de bagage mee naar
huis genomen. Daar spelen ze,
al dan niet doorgegeven aan
anderen, nog een tijdlang een
devotionele rol. De goedkope
loodtinnen ex emplaren raken
na verloop van tijd verloren of
zijn weggegooid.
Vlaanderen is in de twaalfde tot zestiende eeuw samen met Noord
Italië de meest welvarende streek ter wereld, en dit dankzij het drukke
internationale handelsverkeer. Die commerciële activiteit laat haar
sporen na in de bodem. Eeuwen later komen insignes terug aan de op­
pervlakte bij stads kernonderzoek en tijdens graafwerkzaamheden met
behulp van de metaaldetector in afvallagen en andere archeologische
contexten. Ze zijn ontdekt in oude woon kernen, langs oude wegen en
waterlopen.
Enkele locaties in Vlaanderen zijn uiterst rijk wat betreft teruggevon­
den religieuze en profane insignes. Daarbij speelt de bodemgesteldheid
een bepalende rol: in vette, natte en zuurstofarme lagen blijven kleine
metalen objecten en organische materialen goed bewaard, in zandi­
ge waterdoorlatende grond gaan metalen en andere voorwerpen snel
verloren. In Brugge, Sluis en Ieper zijn om die redenen veel insigne­
vondsten gedaan, terwijl er uit Gent, Kortrij k en Rijsel nauwelij ks be­
kend zijn.
38 Geloof & Geluk
Ridder te paard met zwaard
en schild, 1350- 1 450, loodtin,
h 30 mm, br 27 mm,
opgegraven in Valendennes
MUSE DES BEAUX-ARTS f
SERVICE ARCHOLOGIQUE DE
VALENOENNES
Gietmal voor een insigne:
Gudula, Cornelius en
Gertrudis, spiegellijstje en twee
pelgrims,
h 88 mm, br 62 mm
Brussel, 1400- 15 00, leisteen, h
14.5 cm, br 8,2 cm, d 1,7 cm
AFKOMSTIG UIT DE COLLECTIE
FRANS CLAES, ANTWERPEN. BRUS­
SEL, KONINKLIJKE MUSEUM VOOR
KUNST EN GESCHIEDENIS