jan Provoost (ca. 1465-1529), Triptiek uit jeruzalemkapel te Brugge, Brugge ca. 1505, middenpaneel: kruisiging van Christus, paneel, I 1 7 x 172,5 cm BRUGGE, GROENINGEMUSEUM Geloof & Geluk 2 7
naar Jeruzalem, dat behoorlijk realistisch is weergegeven. De luiken zijn gewijd aan Catharina van Alexandrië; links in twistgesprek met heidense wijsgeren, rechts wordt ze onthoofd. Het drieluik is verspreid geraakt over musea in Brug ge (Groeningemuseum), Antwerpen (K.M.S.K.) en Rotterdam (Boijmans-Van Beuningen). CHRISTUS EN MARIA, OVERAL AANWEZIG Maria met Kind zijn in Vlaanderen op vele plaatsen vereerd, al zijn relieken van zowel Christus als Maria heel zeldzaam. Beiden zijn immers met lichaam en ziel ten hemel opgenomen. Naar Christus verwijzen vooral fragmenten van het kruis. In Antwerpen wordt een uitzonderlijk 'echte' reliek van Christus aanbe den: zijn voorhuid. Ze is net na de dood van Godfried van Bouillon geschonken aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk. Van Christus en van Maria zij n er heel wat beeltenissen, schilderij en of beeld houwwerken die miraculeus blijken te zijn. Het wonderbeeld van Hu lsterloo, uit het midden van de twaalfde eeuw, is een van de oudste bewaard gebleven mirakelbeelden in de Nederlanden waarrond een bijzondere verering ontstaat. Van het volgens de lokale traditie in 1339 uit de zee gehaalde kruisbeeld van Damme blij ft slecht een klein fragment bewaard, waarrond tot vandaag een sterke devotie bestaat. Aarden burg, Boudelo, Geraardsbergen, Ninove en Gistel zij n slechts enkele van de laatmiddeleeuwse devotieplaatsen waarvan insignes bekend zijn. Het meest complete beeld van de Vlaamse bedevaartsoorden is te vinden in overzichten van opgelegde bedevaarten. Zowel stedelijke en landelijke overheden als kerkelijke instanties leggen strafbe devaarten op. Ze hadden een dubbel doel: enerzijds de loutering van de veroor deelde en het zielenheil van de slachtoffers, anderzijds de tijdelijke verbanning van de veroordeelde. Alle mogelijke gecombineerde bedevaarten zijn als straf bedacht, soms ook verbonden aan een minimale reistij d. Enige relatie tussen de overtreding en het bedevaartsoord lij kt er niet te zijn, wel tussen de zwaarte van de tocht en de ernst van het delict. Verplichte Maria-bedevaarten komen het meeste voor. Een Brugse veroordeling uit 1427 is ex treem zwaar. Een man moet achtereenvolgens bedevaarten afleggen naar Rome, Santiago en Bari (Ita lië). Na elke terugkomst dient hij binnen de drie weken opnieuw te vertrekken. Als de drie bedevaarten volbracht zijn, moet hij bovendien nog een vol jaar buiten Vlaanderen verblijven. Als hij zij n straf niet volgt, riskeert hij onthoof ding. Aanvankelijk moeten de veroordeelden de strafbedevaarten ook werkelijk uitvoeren. Vanaf de vijftiende eeuw zijn zo goed als alle opgelegde bedevaarten afkoopbaar. Bij kerkelijke veroordelingen is afkopen niet zo gemakkelijk. In Gent, Aalst, Dendermonde en Oudenaarde zijn omvangrijke lijsten van ver plichte pelgrimages bewaard. Het Oost-Vlaamse Geraardsbergen, waar men de heilige Adrianus vereert, komt weinig voor onder de strafbedevaarten. Toch moet de stad vaak het reisdoel voor bedevaarten geweest zijn, gelet op de grote aantallen insignes die vaak tot op grote afstand van Geraardsbergen zij n terug gevonden. 28 Geloof & Geluk Veel Vlaamse bedevaartsoorden zijn ondertussen verdwenen. Bi j andere, zoals in Giste!, is de traditie nog springlevend. De eerste zondag na haar feestdag, 6 juli, gaat er nog jaarlijks de Godelieveprocessie door. Pelgrimssouvenirs uit Geraardsbergen, boven rechts, van links naar rechts en boven naar onder Oudenburg, Mesen, Ninove, Oostkerke, Damme, Lo, Ninove, Kruiszande, Geraardsbergen, Lede
Change language