geïntegreerd ontwerpen Meer duurzame energie in ... - Rooilijn

Rooilijn
Jg. 41 / Nr. 5 / 2008 Genrebenadering: woorden zijn daden
P. 325
Het idee ‘ruimtelijke planning’ lijkt alle
relevantie verloren te hebben. Planning
impliceert maakbaarheid, oplosbaarheid
en integraliteit. Dit zijn idealen die tegenwoordig
op de een of andere manier worden
betwist. Dit is zeker het geval voor ruimtelijke
ordening op hogere schaalniveaus.
Het onbehagen hierover vraagt om meer
dan discussies over ruimtelijke concepten,
bestuurlijke processen of wetgeving. Het
vraagt om hernieuwde reflectie op de vraag
wat planning in wezen is.
In dit artikel wordt hiertoe een benadering
geïntroduceerd, geïnspireerd op het latere
werk van Lyotard (1983). Deze gaat uit van
de even simpele als fascinerende constatering
dat planning bestaat uit een aaneenrijging
van verschillende ‘taalspelen’ of genres (De
Haas, 2006). Deze genrebenadering biedt
naast een definitie van planning ook een
basis om een norm voor goede planning te
formuleren, namelijk die van gelijkwaardigheid
(symmetrie) tussen genres. Omdat symmetrie
vaak in het gedrang komt, wordt hier
een meer terughoudende planning bepleit.
Planning is taalhandelen
Concrete handelingen in planningsprocessen
vormen het uitgangspunt van de genrebenadering.
Wat gebeurt er in planning? Op
de keper beschouwd, bestaat planning uit
taalhandelingen (zie ook Van den Brink &
Metse, 2006); zoals praten, schrijven, telefoneren,
e-mailen en lezen. Deze taalhandelingen
gaan op den duur over in fysieke acties.
Een planningsproces kan daarom worden
opgevat als een complex geheel van ketens
van taalhandelingen. Het gaat daarbij altijd
om regulatief taalhandelen, dat bedoeld is
om andere (taal)handelingen te beïnvloeden.
Voor alle duidelijkheid: taalhandelen is
niet hetzelfde als beschaafd discussiëren.
Integendeel, taal is een medium waarmee
zowel inhoud als macht wordt overgedragen
en posities van actoren worden bestendigd
of verzwakt. In een taalhandelingsbenadering
staat, in plaats van macht en betekenis,
juist machtsvorming en betekenisgeving
centraal. Deze benadering is daardoor zeer
geschikt als grondslag voor een theorie
over planning, wat immers een proces van
machtsvorming en betekenisgeving is.
Het universum van alle mogelijke taalhandelingen
kent grote onderlinge verschillen.
De taalhandeling ‘geven van een opdracht’
heeft bijvoorbeeld een heel ander karakter
dan de taalhandeling ‘schrijven van een
gedicht’. De verschillen tussen taalhandelingen
hebben vooral te maken met hun doel
en effect. Een opdracht zet mensen aan om
iets te doen, een gedicht bespeelt emoties.
Op grond van hun verschillen in doel en
effect kunnen taalhandelingen worden ingedeeld
naar taalspelen of genres. Ieder genre
heeft een eigen karakteristieke vorm. Deze
vorm maakt het voor deelnemers helder aan
welk taalspel zij meedoen en welke regels
gelden voor het aanvaarden of verwerpen
van uitspraken. Zo gelden in wetenschappelijke
discussies heel andere regels dan in
beslissingsprocessen.
Genres in planning
Voor ruimtelijke planning zijn vier
genres essentieel, namelijk: ontwerpen,
onderzoeken, beslissen en ingrijpen. Deze
vier vertonen gelijkenis met fasen in een
planvormingsproces, maar mogen daaraan
niet gelijk worden gesteld. Ze wisselen elkaar
binnen het proces van planning en binnen
planfasen namelijk voortdurend af.
Het eerste planningsgenre is ontwerpen. Dit
is het verbeelden van ruimtelijke mogelijk-