voeten - Topos

eschaving is aanleiding voor tal van
tegenbewegingen: de Romantiek en
Jugendstil geven met name in de kunst
uiting aan het gemis aan verbondenheid
tussen de mens en de natuur. Het
meest overtuigende bouwkundig
statement komt van Frank Lloyd
Wright (1867-1959), die vanaf 1910 de
fundamenten van de contextuele
architectuur vernieuwt. Wright is
opgegroeid op het weidse platteland
van Wisconsin en heeft daar een diepe
liefde voor de natuur ontwikkeld. Hij
benadert, in tegenstelling tot de wetenschap
en het opkomende Modernisme,
de natuur dan ook in mythische termen.
Hij beseft dat de aarde zonder
het respect van mens gedoemd is tot
een dorre, dode planeet.
Wright’s liefde en respect voor de
natuur komen tot uitdrukking in zijn,
op de natuurlijke omgeving geënte,
bouwwerken. Door nieuwe bouwtechnieken
toe te passen en voor de constructie
natuurlijke, onbewerkte materialen
uit de directe omgeving te gebruiken,
zijn de bouwwerken verlengstukken van
het aardoppervlak, waarin de natuur zich
spiegelt. Met de verwezenlijking van
Falling Water in 1935-1939 oogst Wright
wereldwijd erkenning, maar net zo snel
vallen zijn ideeën over natuurlijk
bouwen uit de gratie, om redenen die
alleen uitgelegd kunnen worden als de
wispelturigheid en oppervlakkigheid van
de stilistische mode én omdat zijn werk,
net als dat van Gaudi, niet met succes
gekopieerd kan worden zonder in een
banale karikatuur te vervallen.
De natuur op de agenda
In de jaren zeventig wordt voor het eerst
de ecologische schade, ontstaan door
pesticiden, industrieel afval en
luchtvervuiling, beschreven. De dreiging
van een ecologisch armageddon vormt
de aanleiding tot een grote bezorgdheid
onder een brede kring in de westerse
samenleving. Een stroom aan
publicaties volgt, dringende oproepen
aan de wereld om de aarde duurzaam
te ontwikkelen, zodat wordt ‘voorzien
in de behoefte van de huidige generatie,
zonder daarmee voor de toekomstige
generaties de mogelijkheden in
gevaar te brengen om in hun behoeftes
te voorzien ‘(Oorden van onthouding,
1998).
Nog voordat de woorden ecologie,
milieu en duurzaamheid bestonden,
bemerkt de Oostenrijkse kunstenaar
Friedensreich Hundertwasser (1928-
2000) het misbruik van de aarde en de
verbreding van de kloof tussen mens,
Falling Water, Wright 1935-1939
architectuur en natuur. Hij trekt ten
strijde tegen het rationele, steriele
Modernisme met (naakt-)demonstraties
en manifesten. De acties van
Hundertwasser komen vaak ongeloofwaardig
over, maar zijn desondanks
uitingen van precieze en vooruitstrevende
gedachten over de natuur en de
toekomst van de architectuur. Hij
streeft naar een natuur- en mensvriendelijke
manier van bouwen. Daartoe
moet de mensheid een vredesverdrag
aangaan met de natuur, ‘de enige
TOPOS / 01 / 2003 9