Film en tooneel zijn

HOORBAAR
DIRIGEEREy.
Het lijkt voor de hand liggend:
de dirigent geeft duidelijk met een
stok de beweging aan en de uitvoerders
volgen de aanwijzingen. Doch
vroeger meende men, dat het aangeven
van de maat hoorbaar moest
geschieden. Hiervoor zorgde dan de
kapelmeester-cembalospeler, doch
wanneer er een koor meewerkte, was
er iemand, die de maat sloeg met
een stok, een papierrol, een zakdoek
of een sleutel.
Daniël Friderici (1649)
liekelt de
dirigenten „die met den maatstok er
zóó op los slaan, dat de stukken er
af vliegen"; Daniël Speer (1687)
vertelt: „dat men zulke donderende
.slagen verder hooren kan dan de
zangers"; Johann Bahr (1719) telt
vele" slechte dirigeermanieren op,
zooals „stampen met den voet, knik-
ken met het hoofd" (als gij daar
staat en men vraagt u: ben je met
een ezelskop?, antwoordt gij im-
mers: ja, ja, ja, ja!).
De Fransöhe opera werd wegens
geerd met een langen stok, waarvan
men het stampen door de heele zaal
hoorde; zoo'n stomp per ongeluk op
den voet in plaats van op den vloer
kostte Lully het leven!
De Fransche Opera werd wegens
dat stampen en stompen tot in de
achttiende eeuw heftig aangevallen
en den kapelmeester schold men
voor houthakker.
Villeneuve (1756) op zijn beurt
hekelt de Italiaansche opera weer en
zegt: „In de Italiaansche opera
slalit men niet de maat, dat is waar.
doch de eerste violist vervangt dit
door de even onaangename manier
van met den voet te stampen en zich
aan te stellen als een bezetene; hij
houdt het orkest bij elkaar door
zulke luide slagen met zijn strijk-
stok, dat men ze aan het einde der
""^ jp.al nog hoort; de cembalospeler
beukt zóó hard om de maat aan te
.■ -reven, dat hij goed deed hand-
schoenen van buffelleer aan te trek-
ken om de vingers niet te verwon-
den. Als echter de kapelmeester zelf
de opera leidt, herkent men dit voor-
recht aan het feit, dat hij de maat
met vuistslagen aangeeft."
Rousseau schrijft (1767) : „Hoe-
veel ooren worden in de Parij sehe
Opera niet gekweld door het on-
onderbroken lawaai, dat de dirigent
met zijn stok maakt! Doch dat is een
onvermijdelijk kwaad (zegt hij bij-
U (15)- CINEMA & TH EAT EK
Lnlly in de rol vnn den Moefti in „De
Burger-Edelman"
(Vit „Hisloire Ghn-rale du Theatre)
tend!) want zonder dat gestamp kan
men de maat niet volgen; de muziek-
alleen is daartoe niet voldoende."
Toch is er door autoriteiten als
Pisa, Corvinus en Friderici herhaal-
delijk geijverd voor geluidloos diri-
geeren en Antimo Liberati haalt
(1661) de Pauselijke Kapel als voor-
beeld aan, hoe 't mogelijk is om
zonder dirigeeren zelfs een uitste-
kend ensemble te vormen.
In het tijdperk der barok is het
notenbeeld slechts een aanduiding
voor de uitvoerenden, die allerlei fi-
guren en versieringen fantaseerden
om de door den componist geschre-
ven melodieën. Uitzonderingen ma-
ken Lully, Couperin en Bach, waar-
bij men zich aan de geschreven noten
hield.
Met groote handigheid nam Lully
de plechtige rethoriek van het na-
tionale drama der Fran.schen (Raci-
ne) over; dat was de trots der natie
en in het bijzonder bestudeerde hij
de voordracht van de gevierde
tragedienne Marie Desmares—
Champmesié. Tijdgenooten schilde-
ren die geijkte voordrachtskunst als
een soort gezang met groote muzi-
kale intervallen en luide kreten bj
hartstochtelijke passages. Deze ma-
nier van voordragen neemt Lully
voor zijn recitatief over, dat aldus
een .streng, realistisch spreekgezang
wordt met enkele meer melodische
wendingen op woorden als „tonnère",
terwijl ook de aria vrij streng, lied-
achtig blijft en niet overgaat naar de
weelderige melodiek der Italianen.
Het orkest ondersteunt en schil-
dert soms programmatisch den
tekst; bij de tallooze herders-scenes
komen behalve strijkers en cembalo
ook blaasinstrumenten als hobo's,
fluiten en bassons; bij groote na-
tuurtafereelen (storm!) werken ook
koperblazers en pauken mede.
Wanneer men de strenge, voor-
name lijnen der ballet-muziek in „De
Burger-Edelman" beluistert, zou de
mockrne mensch van heden niet zoo
spoedig denken, dat Lully's oeuvre
de kasstukken leverde voor de Fran-
sche theaters niet alleen, maar ook
voor vele buitenlandsche. Zooals
tegenwoordig geen gezelschap kan
buiten de trekpleisters van Verdi.
Puccini, Gounod, zoo speelde men
in de 17e en 18e eeuw overal Lully.
In Nederland 'hebben in die dagen
Amsterdamsche en Haagsche opera-
gezelschappen ook dikwijls hun sei-
zoen „goed moeten maken" door zijn
pastorales uit te voeren.
De hoorder van heden kan con-
stateeren, dat al bezat Lully's mu-
ziek nog niet de oerkracht van
Handel's en Bach'.s kunst — zijn
scheppingen toch een onvermijdelijke
schakel vormen in de ontwikkeling
der Europeesche vocaal-dramatische
kunst en dat de geniale saltim-
banque de grondlegger werd van
een der belangrijkste genres daar-
van : de Fransche opera.
THEO VAN DER BIJL.
Hel sloldécor tan „Armide tan Lully
en Quinault, zooah deze opera m
1686 werd opgevoerd.
{X.inr rnt sravttre v(l" Bêrnhl)