Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

De frustratie van Adriaen van der Donck, kolonist in Nieuw-Nederland
wekt de indruk dat Van der Donck meende dat La Montagne een tussenpositie in het conflict
innam. Een poging om hem over te halen naar de kant van de kolonisten zou succes kunnen
hebben, zeker nu de vooruitzichten van de delegatie goed waren. Van der Donck probeerde
zelfs om La Montagne te lokken met een vage belofte van een benoeming op een belangrijke
post in het nieuwe bestuur en verzekerde dat hij zijn best zou doen dit te bevorderen. Het ver­
zoek aan La Montagne om de Negen Man zoveel mogelijk van dienst te zijn, is eveneens een
aanwijzing dat La Montagne zich tot dan toe niet onomwonden aan de kant van de kolonisten
had geschaard.
Het blijkt duidelijk uit Van der Doncks brief dat, hoewel de zaken er goed voorstonden, er
vrees voor uitstel was. Het is op dit punt dat de brief nadere informatie geeft over een van de
grootste mysteries uit de geschiedenis van Nieuw-Nederland. Waarom werden de plannen
voor de hervorming van het bestuur van de kolonie, zoals voorgesteld in april 1650, nooit tot
uitvoer gebracht? Twee van de oorzaken worden genoemd in de brief van Van der Donck,
maar de verdere ontwikkelingen, die hij niet kon voorzien, waren uiteindelijk van meer be­
lang, zoals verderop zal blijken. Van der Donck schreef de brief slechts vier dagen nadat de
Staten-Generaal de voorstellen had ontvangen van de commissie voor Westindische zaken.
Voorzitter van deze commissie was Alexander van der Capellen van Aertsbergen, als opvolger
van zijn oudere broer Hendrick van der Capellen toe Rijssel. De voorstellen kwamen groten­
deels tegemoet aan de wensen van de gedelegeerden van Nieuw-Nederland en er waren indi­
caties dat de volledige vergadering van de Staten-Generaal er zijn goedkeuring aan zou hech­
ten. Maar volgens Van der Donck waren er twee problemen, allereerst de kwestie van 'cassatie
en reductie' en ten tweede de rol van Hendrick van der Capellen.
Wat ging er mis na 15 april 1650? Van Gastel heeft gesuggereerd dat de stijgende spanning
tussen de Republiek en Engeland ten grondslag lag aan de vertraging in de behandeling van
de hervormingsvoorstellen. 29
Maar het feit dat de Staten-Generaal in februari 1652 alsnog de
voorstellen aan alle kamers van de WIC stuurde met het verzoek om advies pleit daartegen. 30
Toen protesteerde de Amsterdamse kamer tegen het opnieuw tevoorschijn halen van dit plan,
'dat soo lange tijt geleden is als geseponeert gehouden'. 31
Ook werd in april 1652 een van de
aanbevelingen van de commissie, namelijk om Stuyvesant terug te roepen, uitgevoerd, om een
maand later ingetrokken te worden toen de Eerste Engelse Oorlog op uitbreken stond. Dat is
eveneens een argument tegen Van Gasteis verklaring. En het is ook opmerkelijk dat Van der
Donck in zijn brief niet verwijst naar Engeland of de Engelse koloniën. De spanning tussen de
Republiek en Engeland in mei 1652 en het uitbreken van de oorlog twee maanden later mo­
gen de oorzaak geweest zijn voor het afstel van de hervormingsplannen in dat jaar, de verkla­
ring voor het uitstel in 1650 is echter niet te vinden in de Nederlands-Engelse relaties.
Een meer voor de hand liggende oorzaak vinden we in de interne politieke situatie van de
Republiek, niet zozeer in de buitenlandse politiek. De woorden 'cassatie en reductie' verwij­
zen naar de plannen om een aantal compagnieën van het leger op te heffen en zo de kosten
van de landsverdediging te reduceren. Al tijdens de onderhandelingen in de aanloop naar de
Vrede van Munster van 1648 hadden de Staten van Holland, dat als de rijkste provincie het
leeuwendeel van de financiële lasten droeg, plannen voorgesteld om de omvang van het leger
te verminderen. Daarnaast speelde een rol dat voor de handelsbelangen van Holland een
29 Van Gastel, 'Adriaen van derDonck als woordvoerder', 100.
30 ARA, SG, register uitgegane brieven, inv.nr. 11940, fol. 40-40v; ARA, SG, lias WIC, inv.nr. 5763 II (minuten 1652) (16
februari 1652;DRCHNYh 462).
31 ARA, SG, register ingekomen brieven, inv.nr. 11120 (sub dato 24 februari 1652) (23 februari 1652; DRCHNYh 462).
81