Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Dupliek
Voor geen enkele historicus is het prettig te ervaren
dat het resultaat van zijn noeste inspanningen
de forse kritiek van een recensent ontmoet. Het is
dan ook begrijpelijk dat Hofman in zijn repliek
meent dat die kritiek niet consequent is, als
'vondst' wordt gepresenteerd en het 'bestaansrecht'
van zijn boek ontkent. Ik laat deze kwalificaties
voor rekening van Hofman en probeer hier
liever nog eens duidelijk te maken waar het mij bij
de bespreking van zijn boek om ging.
Reagerend op zijn repliek moet ik inderdaad
toegeven dat ik de in mijn recensie geciteerde zin
als meest beduidend voor het herkennen van zijn
probleemstelling heb opgevat. Hofman heeft die
zin als enige in zijn inleiding gecursiveerd, zodat ik
aannam vooral hieruit zijn intenties te kunnen afleiden.
Indien hij nu betoogt dat het hierbij in de
eerste plaats gaat om zijn methodiek (?), dan blijft
mijn constatering dat het boek 'een verkeerd uitgewerkte
verkeerde aanpak' te zien geeft, onverminderd
overeind, om redenen die ik reeds in
mijn recensie heb verwoord. De vragen die Hofman
nu als probleemstelling aanwijst, zijn dermate
algemeen en vaag geformuleerd dat ik daarvan in
concrete zin weinig wij zer word. Van een historicus
mag mijns inziens verwacht worden dat hij met zijn
probleemstelling het wie-wat-waar-hoe-waaromwaarvoor
van zijn werk volstrekt helder maakt.
Met het hanteren van een vage probleemstelling
doemt in de uitwerking maar al te vaak het risico
op van de 'omgevallen kaartenbak'. Hofman
heeft dat risico niet kunnen vermijden, ook al omdat
hij zich niet losmaakt van de bronnen en literatuur
die hij heeft geraadpleegd. Uit zijn dupliek
moet ik nu opmaken dat het hierbij gaat om een
bewuste keuze. De auteur beweert gestreefd te
hebben naar een volledige kaart van de synodale
acta van Reitsma en Van Veen en een historisch
overzicht van de literatuur aangaande de door
hem aangesneden thema's. Een bewuste keuze is
echter niet per definitie ook een goede keuze,
vooral als de auteur niet zelf als historicus aan de
slag gaat en orde in de chaos van zijn materiaal
brengt.
Graag had ik gezien dat Hofman meer zelf had
gesproken, dan de bevindingen van anderen te citeren,
te parafraseren of na te praten. Door zijn
boodschap steeds te brengen door de woorden
van een ander, komt de toegevoegde waarde van
Hofman als historicus te weinig tot uiting. Meer
zelf betogen en analyseren staat een overzicht van
Boekbesprekingen
oudere en meer recente literatuur ook beslist niet
in de weg. Voor dat laatste is verwijzing in de noten
reeds toereikend.
Als historicus maakt Hofman zich er eveneens
te gemakkelijk vanaf door met een beroep op de
trefzekerheid van de oude taal en een verificatiemogelijkheid
(wederom zou annotatie voldoende
zijn geweest) veel van de door Reitsma en Van
Veen reeds uitgegeven synodale acta in meer dan
de helft van zijn boek voor zich te laten spreken.
Niet graag zou ik zelf voor mijn rekening willen
nemen dat historici die wel selectief met het werk
van Reitsma en Van Veen zijn omgegaan, vaak
daaruit 'te hooi en te gras [hebben] geciteerd'.
Systematiek is voor mij ook iets meer dan het
'knippen-sorteren-plakken' door Hofman. Daar
komt nog bij dat de kerkelijke acta vaak helemaal
niet duidelijk spreken en soms zelfs verhullend
zijn, zoals Hofman zelf in de inleiding van zijn
boek (p. 13) aangeeft. Dit is reden te meer om het
materiaal niet zonder toelichting en contextuering
over de lezer uit te storten. Bovendien
maakt de auteur van zijn in de inleiding aangekondigde
verificatie van de synodale acta door Statenresoluties
in het vervolg nauwelijks gebruik,
ook al omdat zijn onderzoek niet op 'wederzijdse
invloeden' is gericht, zoals hij wel in de inleiding
aankondigt. De kaart van de synodale acta zoals
Hofman die nu biedt, verdrinkt in details en is in
relatie tot het centrale thema van zijn werk in delen
niet altijd relevant en als geheel niet duidelijk.
Naast synodale acta zijn niet alleen voor Delft
en omgeving voldoende alternatieve bronnen
(acta van kerkenraden en classes) voorhanden,
die meer licht werpen op de problematiek van de
spanning tussen kerk en staat. Hofman doel er
goed aan de lijst van ongedrukte bronnen in Bavianen
en slijkgeuzen van A.Th. van Deursen eens te
raadplegen. En het gegeven dat pamfletten vaak
anoniem zijn, ontslaat Hofman nog niet van zijn
plicht als historicus duidelijk te maken in welke
context zij moeten worden geplaatst, rond welke
persoon of gebeurtenis de pennenstrijd zich concentreerde,
etcetera.
Met het begrip 'eigen visie' vertoeven Hofman
en ik wellicht niet op dezelfde golflengte. Waar
Hofman vanuit zijn kerkelijke beleving staat in het
nu en tegenover het verleden, laat hij naar het
einde van zijn boek steeds duidelijker blijken. Op
die beleving en de lijnen die hij vandaar uit naar
het heden trekt, heb ik mij bij het bespreken van
zijn werk geheel niet willen richten. Primair was ik
op zoek naar Hofmans analyse als historicus, en
103