Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Tastbaar verleden
Religieuze kunst in de kapel van Museum het
Catharina Gasthuis te Gouda
In 1872 werd het 600-jarig bestaan van de stad
Gouda met een grote herdenkingstentoonstelling
gevierd. 1
Dit initiatief deed het verlangen ontstaan
om een stedelijk museum op te richten teneinde
de voorwerpen op permanente basis aan
het publiek te laten zien. Twee jaar na de tentoonstelling
opende het Stedelijk Museum Gouda de
deuren voor het publiek in het gebouw Arti et legi
tegenover het stadhuis aan de Markt. Later, om
precies te zijn in 1920, werd ook het gebouw De
Moriaan aan de Westhaven door de gemeente
aangekocht. Hier is de pijpen- en aardewerkcollectie
ondergebracht. Na de oorlog werd besloten
om het voormalige Catharina Gasthuis aan de
Oosthaven eveneens een museale bestemming te
geven. In 1947 werd het pand betrokken. Vanaf
dat moment tot op de dag van vandaag, dus alweer
ruim vijftig jaar, is de stedelijke collectie oudheden
in twee gebouwen aan weerszijden van de
Haven voor publiek toegankelijk. 2
De collectie
De collectie van de Stedelijke Musea Gouda biedt
in de eerste plaats een overzicht van de geschiedenis
en cultuur van de stad Gouda en haar inwoners.
Van de oorspronkelijke collectie is al in een
vroeg stadium een bestandscatalogus opgemaakt
waarin veelal dezelfde voorwerpen zijn opgenomen
als die te zien waren op de tentoonstelling
van 1872. 3
De voorwerpen zijn gerangschikt volgens
dertien thema's: 'topographie, regeering,
justitie en politie, krijgswezen, schutterij, kerkwezen,
armwezen, handel, nijverheid, onderwijs,
schoone kunsten en wetenschappen, huiselijk leven
en geschiedenis'.
Veel voorwerpen zijn nog altijd terug te vinden
in de vaste opstelling, maar er zijn ook veranderingen
en vooral toevoegingen. Zo werd in de jaren
zestig een collectie antiek speelgoed en de belangrijke
collectie Arntzenius als schenking
aanvaard. 4
Voorts werd in de jaren zeventig een
begin gemaakt met het aanleggen van een collectie
hedendaagse kunst.
Tenslotte laten verschillende ruimten sporen
zien van de oorspronkelijke functie van het Catharina
Gasthuis, te weten de apotheek, de beide
bestuurskamers van regenten en regentessen, de
gasthuiskeuken en de chirurgijnsgildekamer.
Deze zijn op min of meer authentieke wijze inge­
112
richt en maken zo verschillende aspecten van het
oorspronkelijke gebouw zichtbaar.
De Gasthuiskapel
In 1980 werd de kapel naast het museum bij het
museumcomplex getrokken. De Gasthuiskapel
heeft een lange en enigszins getroebleerde geschiedenis.
Oorspronkelijk opgericht als kapel bij
het gasthuis voor de zieken die niet in staat waren
om de oversteek naar de Sint jan te maken, heeft
ze daarna onderdak geboden aan uiteenlopende
kerkgezindten. Daarnaast heeft ze ook andere
functies gehad, van voorraadschuur tot gemeentearchief
en librije. Tot voor kort werd de ruimte gebruikt
voor tijdelijke tentoonstellingen, veelal van
moderne kunst.
Al tijdens het directoraat van Josine de Bruyn-
Kops werd voorgenomen om het Catharina Gasthuis
opnieuw in te richten. Sinds 1987 is ook
daadwerkelijk uitvoering gegeven aan deze plannen.
Het belangrijkste onderdeel van dit project
en tevens het sluitstuk ervan heeft eind 1998 gestalte
gekregen. Het betreft het verplaatsen van
misschien wel het belangrijkste onderdeel van de
collectie, de religieuze kunst en kunstnijverheid,
naar de voormalige Gasthuiskapel. Een belangrijk
motief voor de herinrichting is dat de voorwerpen
in deze vroeger gewijde ruimte beter tot hun
recht komen. Dat geldt met name voor de monumentale
altaarstukken. Maar dit is niet de enige
reden. Omdat er vanuit de kapel slechts één doorgang
naar het museum is en de ingangspartij door
middel van een 'sluis' kon worden afgeschermd,
is het klimaat in deze ruimte afzonderlijk te beheersen.
In de andere gedeelten van het museum
is dit moeilijker of zelfs onmogelijk te realiseren.
Een zo constant mogelijke temperatuur en vooral
relatieve luchtvochtigheid zijn een voorwaarde
om met name de kostbare schilderijen op paneel
voor het nageslacht te bewaren. Vanaf 1984 zijn
vrijwel alle altaarstukken zorgvuldig geconserveerd
zodat het voortbestaan zo goed als zeker is
veilig gesteld.
De collectie religieuze kunst en kunstnijverheid
is globaal in drie categorieën te verdelen: de periode
vóór 1572 met schilderijen op paneel, kerkelijk
textiel, beeldhouwwerk en de zogenaamde
miskelk van Jacoba van Beieren; de periode vanaf
1572 met opdrachten uitgevoerd in het tweede
kwart van de 17e eeuw voor katholieke schuilkerken
in Gouda; en eveneens vanaf 1572 katholiek,
protestants en joods zilver uit de 17e eeuw tot en
met de 19e eeuw.