Zomer 2010 - Stichting Tubereuze Sclerosis Nederland

‘Met DTI kun je heel goed de structuur van de
‘witte stof’ in beeld brengen. Die witte stof bevat
de ‘telefoonkabels’ waarmee de onderdelen van
het brein met elkaar communiceren. DTI kan subtiele
veranderingen in de architectuur van de witte
stof zichtbaar maken, die mogelijk het gevolg zijn
van focale (plaatselijke) epilepsie.’ Resting-state
fMRI is een heel nieuwe manier om naar netwerken
in de hersenen te kijken. De technieken die
gebruikt worden om deze netwerkstructuren te
analyseren, zijn voor een belangrijk deel ontwikkeld
door Kees Stam, hoogleraar klinische neurofysiologie
in het VUmc. Braun: ‘Met functionele MRI
(fMRI) kijk je naar de activiteit van het brein. In dit
geval naar een brein in rust. Terwijl de patiënt niks
doet – of terwijl de rat slaapt of onder narcose is
gebracht – registreert de techniek de signaalveranderingen
in het hersenweefsel. Vervolgens wordt
bepaald in hoeverre de signaalveranderingen in
verschillende hersengebieden met elkaar overeenkomen.
Die gegevens zeggen iets over de functionele
verbindingen tussen deze hersengebieden.
Kortom, resting-state fMRI zegt iets over de manier
waarop, en de efficiëntie waarmee, bepaalde
onderdelen van het brein in een groot netwerk met
elkaar verbonden zijn.
Verandering in bekabeling
Beide technieken zijn door Braun en zijn onderzoekers
toegepast in een nieuw diermodel voor epilepsie.
Ratten krijgen een stofje ingespoten in de
hersenschors, waardoor zeer lokaal epileptische
aanvallen ontstaan. Bij zo’n aanval staat de rat stil,
trilt hij even met zijn snorharen en gelaatspieren
en gaat dan weer verder. Braun: ‘In dit dierexperimenteel
onderzoek, dat wordt uitgevoerd door
Wim Otte, tonen we met resting-state fMRI aan, dat
veranderingen in het brein veel verder gaan dan de
plaats waar het stofje is ingespoten. Het hele netwerk
verandert na enige tijd en die verandering
lijkt samen te hangen met de optredende aanvallen.’
DTI-onderzoek wijst uit dat de banen witte
stof in de hersenen na het opwekken van epilepsie
óók een afwijkende structuur krijgen. ‘We zijn
benieuwd of die veranderingen in de witte stof
samenhangen met de veranderingen in het netwerk’,
zegt Braun. Daarnaast wordt met de verschillende
MRI-technieken ook het effect van een
hemisferectomie op de resterende hersenhelften
van de rat onderzocht. Braun wil beide modellen
combineren, om te zien of veranderingen in het
brein door epilepsie omkeerbaar zijn na de epilepsiechirurgie.
Afwijkingen op MRI
Ook in het klinisch onderzoek zijn grote vorderingen
gemaakt. Onderzoeker Kim Boshuizen heeft
MRI-beelden bekeken van bijna alle kinderen die in
Utrecht door middel van hemisferectomie zijn
behandeld. Toont de MRI duidelijk zichtbare afwijkingen
in de gezonde hersenhelft voor de operatie,
dan is de kans kleiner dat het kind na de operatie
aanvalsvrij wordt. Bovendien zijn de kansen
op cognitief herstel na de operatie kleiner. Braun:
‘Dat is een eerste bevestiging van een thema dat
we in dit project willen toetsen.’
Europees onderzoek
De rol van anti-epileptica in het herstel na de operatie
vormt een ander onderzoeksthema. Braun:
‘Als je denkt dat de kinderen na de operatie zijn
genezen, wanneer zou je dan in principe kunnen
stoppen met medicatie? We weten dat ongeveer
zeventig tot tachtig procent van de patiënten aanvalsvrij
wordt. Toch gaan veel artsen soms nog
jarenlang door met anti-epileptica. Over de veiligheid
van het vroeger afbouwen van medicatie na
de operatie is nog weinig bekend.’ Sterker nog,
misschien belemmeren medicijnen na de operatie
het cognitieve herstelvermogen zelfs. ‘Vaak zeggen
ouders dat het beter gaat met hun kind na het
afbouwen, dat ze alerter zijn, het beter doen op
school. Toch bouwen artsen niet af, omdat de
angst bestaat dat het (te) vroeg onttrekken van
medicijnen de kans op terugkeer van aanvallen
vergroot en dat die aanvallen daarna moeilijker of
zelfs niet meer onder controle zijn te krijgen.’ Om
daarover meer duidelijkheid te krijgen verzamelde
Boshuisen alle gegevens over het medicijngebruik
van ruim 750 kinderen in vijftien centra in acht
Europese landen. ‘Een unieke studie’, zegt Braun,
‘die aangeeft dat artsen onder andere geneigd zijn
om sneller af te bouwen als een kind veel medicijnen
gebruikt, als de epileptische haard helemaal is
verwijderd of als er een hemisferectomie heeft
plaatsgevonen. En wórdt er op goede gronden
afgebouwd, dan lijkt het niet zoveel uit te maken
of het heel vroeg of tamelijk laat gebeurt. Een
grote Europese studie naar de mogelijk gunstige
effecten van een verantwoorde vroege medicijnonttrekking
is de volgende stap.’ ■
TSC Contact | zomer 2010 21