Arbeidsflexibiliteit en ontslagrecht - Wetenschappelijke Raad voor ...

112
arbeidsflexibiliteit en ontslagrecht
De invloed van menselijk kapitaal op productiviteits- en inkomensgroei
Zowel de micro- als de macro-economische literatuur wijst uit dat initieel onderwijs
een positief rendement oplevert. En dit geldt zowel vanuit individueel als
vanuit maatschappelijk perspectief. Het hogere opleidingsniveau van de beroepsbevolking
leidt dus tot een hogere productiviteit en een hoger inkomen. Maar de
effecten van substitutie van lager opgeleiden door hoger opgeleiden op de
productiviteit zijn in beginsel begrensd. De nieuwe groeitheorie is optimistischer
over de productiviteitseffecten van onderwijs, onder meer doordat deze theorie
ervan uitgaat dat hoger opgeleiden hun kennis doorgeven aan anderen, waardoor
schaaleffecten optreden. Maar hiervoor is empirisch minder bewijs.
Innovatie kan wel dergelijke schaaleffecten opleveren. Sommige vindingen
hebben dusdanige uitstralingseffecten (ook in de tijd) dat de macro-economische
baten ervan veel en veel omvangrijker zijn dan de investeringskosten. Investeringen
in menselijk kapitaal zijn van belang voor het innovatieproces, omdat menselijk
kapitaal de belangrijkste inputfactor hierin is. Maar hierbij is niet alleen of
misschien wel niet zozeer van belang hoeveel er in totaal in menselijk kapitaal
wordt geïnvesteerd. Van meer belang lijken de aard en de kwaliteit van het
menselijk kapitaal. Het gaat vooral om wetenschappelijk opgeleiden met de
vereiste studierichtingen en met een meer dan gemiddelde begaafdheid. De
kwaliteit van universiteiten en van het wetenschappelijk onderzoek is hierbij van
meer belang dan het aantal opgeleiden. Ook samenwerking tussen universiteiten
en bedrijfsleven is hierbij van belang. In Nederland bestaan op beide punten
problemen. Er worden onvoldoende mensen met de vereiste studierichtingen
opgeleid en het fundamenteel wetenschappelijk onderzoek is losser komen te
staan van de r&d-activiteiten van bedrijven.
Er zijn verder aanwijzingen dat scholing van werkenden niet alleen hun inzetbaarheid
in het arbeidsproces vergroot (waardoor de kans vermindert om werkloos
te worden), maar ook hun productiviteit. Evenals het initiële onderwijs lijkt
ook scholing tijdens de loopbaan een positief rendement op te leveren. Hoe het
causale verband precies loopt is minder duidelijk. Scholing kan innovaties stimuleren,
maar innovaties kunnen ook weer scholingsactiviteiten oproepen.
De macro-economische effecten van scholing van werklozen lijken echter
beperkt. De productiviteitseffecten daarvan zijn gering. Ook de effecten op de
aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt zijn niet groot.
3.5.2 gevolgen voor het beleid
Het initiële onderwijs
Nederland scoort internationaal gezien matig op de uitgaven aan onderwijs en de
hoogte van het opleidingsniveau van de bevolking. Uit het bestaande onderzoek
komt echter duidelijk naar voren dat onderwijs een belangrijke succesfactor is.
De aanwijzingen zijn het sterkst op het individuele niveau. Hoger opgeleiden zijn
tijdens hun arbeidsleven veel minder vaak werkloos, hebben een hogere partici